Landschapsgeschiedenis studeren in Groningen
Sinds september 2007 is het mogelijk om aan de Rijksuniversiteit Groningen een éénjarige masteropleiding of een tweejarige research masteropleiding Landschapsgeschiedenis (Eng. Landscape History) te volgen. Het zijn de enige masteropleidingen in Nederland die zich exclusief richt op verleden, heden en toekomst van het Nederlandse en Europese cultuurlandschap.
Landschappen leren lezen Het landschap behoort tot de meest waardevolle cultuurschatten van onze Nederlandse en Europese samenleving. In een eeuwenlange wisselwerking tussen mens en natuur ontstond in elke regio een geheel eigen cultuurlandschap dat tal van zichtbare en onzichtbare sporen bevat van een boeiend verleden. Wie deze sporen leert lezen, ontdekt een ongekend rijke inspiratiebron voor de samenleving van nu én die van de toekomst. Het landschap heeft namelijk niet alleen een historische dimensie. Het is tegelijkertijd ook het podium én het decor voor al onze huidige en toekomstige ruimtelijke activiteiten. Wie zich op het cultuurlandschap richt, is dus niet alleen bezig met de rijke erfenis uit het verleden, maar ook met de vormgeving van het landschap van de toekomst.
Masteropleiding De masteropleiding Landschapsgeschiedenis van de Rijksuniversiteit Groningen is de enige masteropleiding in Nederland die zich exclusief richt op verleden, heden en toekomst van het Nederlandse en Europese cultuurlandschap. Doel van de opleiding is om een gedegen kennis te ontwikkelen van de opbouw, ontstaanswijze en betekenis van het landschap en deze actief te leren inzetten in de praktijk van ruimtelijke ordening, erfgoedzorg en landschapsbeheer.
Wat leer je tijdens deze masteropleiding?
Je krijgt een gedetailleerd inzicht in de opbouw en ontstaansgeschiedenis van de Nederlandse cultuurlandschappen en leert deze in een Europees perspectief te plaatsen;
Vakmensen uit de wereld van landschapsbeheer, landschapsplanning, landschapsbeleid en de zorg voor het landschappelijk erfgoed laten je op lokatie kennismaken met hun werkpraktijk;
Je ontdekt de gevarieerde betekenis die het landschap voor mensen heeft en krijgt ook inzicht in de ontwikkeling die het begrip landschap in de afgelopen eeuwen heeft doorgemaakt;
Je krijgt een praktische scholing in het analyseren van de opbouw en ontstaansgeschiedenis van het landschap met behulp van bronnen en methoden uit verschillende vakgebieden (archiefonderzoek, paleografie, historische geografie, naamkunde, archeologie, paleobotanie, bodemkunde en geologie);
Je leert tijdens diverse veldexcursies de gevarieerde cultuurlandschappen van Noord-Nederland in de praktijk kennen;
Tijdens werkbezoeken maak je kennis met tal van instellingen die in Nederland bezig zijn met onderzoek, planvorming, beleid en beheer op het gebied van het landschap;
Tijdens een stage in Nederland of in het buitenland maak je kennis met de praktijk van het landschapsonderzoek, de landschapsplanning of het landschapsbeheer;
Door het verrichten van een eigen onderzoek leer je hoe je op een wetenschappelijk niveau zelfstandig een landschappelijk vraagstuk kunt analyseren en oplossen.
Unieke punten van de master Landschapsgeschiedenis in Groningen
de afstudeerrichting is de enige in zijn soort in Nederland
multidisciplinaire benadering van het landschap, met inschakeling van veel specialismen (geografie, geologie, archeologie, architectuur en stedenbouw, kartografie, bewoningsgeschiedenis, toponymie, psychologie, planologie, ruimtelijk beleid)
goede verbinding van wetenschap en praktijk: de opleiding is niet louter academisch van opzet, maar richt zich evenzeer op de maatschappelijke praktijk van landschapsbeheer, erfgoedzorg, landschapsbeleid en ruimtelijke ordening;
de masteropleiding omvat ook veel praktisch werk (praktijkcursussen, veldwerk, werkbezoeken, excursies);
de opleiding heeft een uitstekend netwerk van instellingen voor stages en verdieping van de studie, in binnen- en buitenland
ruime mogelijkheden om een persoonlijk accent te geven aan de eigen opleiding (thematisch, disciplinair, periode, landschap, nationaal-internationaal)
Studenten op de Friese Waddendijk tijdens de excursie Cultuurlandschappen Noord-Nederland (oktober 2009)
Individueel én collectief De masteropleiding Landschapsgeschiedenis biedt een goede afwisseling van individuele activiteiten en samenwerking met andere studenten. De opleiding is toegankelijk voor bachelorstudenten met een gevarieerde vooropleiding, zoals onder meer kunst- en architectuurgeschiedenis, geografie, planologie, geschiedenis, archeologie, landinrichtingswetenschappen, natuur- en landschapsbeheer. Hierdoor kom je als student in aanraking met verschillende perspectieven op het landschap en leer je dwarsverbanden te leggen tussen verschillende vakgebieden. Tijdens je studie leer je de overige masterstudenten goed kennen tijdens gezamenlijke colleges, studieopdrachten, werkbezoeken en excursies. Naast het reguliere studieprogramma worden jaarlijks 2-3 bus- en/of fietsexcursies georganiseerd naar diverse cultuurlandschappen van Nederland. In overleg met je docent is het goed mogelijk om jouw masteropleiding een sterk persoonlijk accent te geven dat aansluit bij je persoonlijke vooropleiding en je persoonlijke interesses, bijvoorbeeld in een historisch-geografische, landschapsarcheologische, historisch-ecologische, sociaal-wetenschappelijke of maatschappelijke richting. In vrijwel alle studieonderdelen bestaat de mogelijkheid om een eigen richting te geven aan de te bestuderen onderwerpen, de te gebruiken bronnen en de te volgen methoden. Zo ontstaat niet alleen een opleiding die goed aansluit bij je persoonlijke interesse, maar ontwikkel je ook een geheel eigen profiel waarmee je je op de arbeidsmarkt kunt profileren.
De Mastervakken De masteropleiding Landschapsgeschiedenis aan de RUG bestaat uit zes studieonderdelen die tezamen een goede afwisseling bieden van theorie en praktijk, van historisch- en toekomstgerichte kennis én van individuele en collectieve werkvormen. Een kort overzicht:
1a. Landschapsgeschiedenis: Inleiding cultuurlandschappen (10 ECTS) In dit vak krijg je een uitgebreid overzicht van de opbouw en ontstaansgeschiedenis van de Nederlandse cultuurlandschappen. Met als vertrekpunt het huidige landschap en haar actuele problematiek wordt in een reeks hoorcolleges uitgebreid stilgestaan bij de geologische ondergrond, de archeologische voorgeschiedenis en de middeleeuwse en postmiddeleeuwse ontstaansgeschiedenis van onze cultuurlandschappen. In werkcolleges leer je om te gaan met een aantal belangrijke bronnen, zoals historische kaarten, bodemkaarten, archiefstukken en plaats- en veldnamen. Ook is er een grote dagexcursie die je door de landschappen van Noord-Nederland voert. Tot slot schrijft iedere student een werkstuk over een zelfgekozen landschappelijke regio. Voor studenten die in een eerdere opleiding reeds een vergelijkbare historisch-geografische inleiding op het Nederlandse landschap hebben gehad, bestaat de mogelijkheid om in plaats van de bovenstaande inleiding het hieronder vermelde onderzoekscollege te volgen.
1b. Landschapsgeschiedenis: Onderzoekscollege (10 ECTS) Dit vak richt zich op het vergroten en verdiepen van het inzicht in het moderne onderzoek op het terrein van de landschapsgeschiedenis en de daaraan grenzende landschappelijke en cultuurhistorische vakgebieden. Zeven hoog aangeschreven gastdocenten uit de vakwerelden van de landschapsgeschiedenis, historische geografie, architectuurgeschiedenis, geschiedenis, aardwetenschappen en landschapsarcheologie vertellen in een gastcollege over hun recente onderzoek en discussieren met studenten over de door hen gekozen onderzoeksaanpak, de bereikte resultaten en de implicaties van hun onderzoek voor wetenschap en praktijk. Enkele colleges vinden op lokatie plaats en worden aangevuld met een veldbezoek of een rondleiding door een onderzoeksinstituut. Studenten leggen in groepjes van twee of drie een projectdossier aan over één van de zeven onderwerpen met behulp van aanvullende literatuurstudie, veld-, archief- en museumbezoek, een verdiepend interview met de docent en het schrijven van een wetenschappelijke recensie. Als student krijg je in dit onderzoekscollege niet alleen uit de eerste hand informatie over de nieuwste wetenschappelijke inzichten op het terrein van het cultuurlandschap, ook krijg je een gedetailleerd inzicht in hoe gekwalificeerde onderzoekers en onderzoeksinstellingen in de praktijk hun onderzoek uitvoeren. Elk studiejaar wordt een geheel nieuw programma van zeven onderzoekscolleges verzorgd.
2. Landschapsgeschiedenis: Bronnen en Methoden (10 ECTS) In dit vak krijg je de mogelijkheid om je praktische vaardigheden bij het onderzoeken van landschappen te verbreden en te verdiepen. Onder leiding van externe vakspecialisten krijg je drie of meer concrete praktijkcursussen. Momenteel worden de volgende modulen aangeboden: 1. het lezen van oud schrift (paleografie); 2. historische kartografie; 3. toponymie (waternamen, plaatsnamen, veldnamen); 4. veldbodemkunde; 5. paleobotanie; 6. inleiding GIS; 7. GIS voor gevorderden; 8. landschapsbelevingsonderzoek. Waar mogelijk wordt het cursuspakket aangepast aan individuele achtergronden en wensen van de student.
3. Landschapsgeschiedenis: Historiografie (5 ECTS) Hier verdiep je je inzicht in de conceptuele en theoretische grondslagen van de landschapsgeschiedenis. Door middel van indviduele literatuurstudie bestudeer je de ontwikkeling van het begrip landschap van de Late Middeleeuwen en heden, de meervoudige betekenis die het landschap in onze huidige samenleving heeft én de lange termijn ontwikkeling die het wetenschappelijk onderzoek van het cultuurlandschap in Nederland en omringende landen heeft doorgemaakt. Door het kritisch lezen van de denkwijzen van anderen, scherp je je eigen gedachten over het vak. Het vak wordt afgerond met een gesprek van een uur met de docent.
4. Landschapsgeschiedenis: Actuele Ruimtelijke Vraagstukken (5 ECTS) Binnen de Nederlandse en Europese ruimtelijke ordening speelt de zorg voor het cultuurlandschap een steeds belangrijker rol. In het vak maak je kennis met de wijze waarop overheden, landschapsbeheerders, belangengroeperingen en burgers in de praktijk omgaan met dit soort ruimtelijke en cultuurhistorische vraagstukken. We gaan acht keer op werkbezoek bij organisaties die zich bezighouden met het Nederlandse landschap. Onderzoekers, ontwerpers en beleidsmakers vertellen over hun dagelijkse werkpraktijk, we brengen een veldbezoek en voeren een discussie met de medewerkers. Als student help je mee bij de voorbereiding van één van de werkbezoeken, waarover je ook een afsluitende paper schrijft.
5. Landschapsgeschiedenis: Stage (10 ECTS) De masteropleiding Landschapsgeschiedenis bevat een stage van minimaal zeven weken (langere stages mogen ook). Zowel in Nederland als in het buitenland beschikt de vakgroep over talrijke stagemogelijkheden bij organisaties die bezig zijn met landschappelijk onderzoek, landschapsbeleid of landschapsbeheer. Een stage bij een van die instellingen geeft de gelegenheid de eerder opgedane inzichten toe te passen op een vraagstuk uit de praktijk. Tevens is de stage een goede verkenning van een mogelijk toekomstig werkterrein. Eventueel kun je in plaats van een stage ook kiezen voor het vak ‘Landschapsgeschiedenis: Specialisatieproject’ (10 ECTS) waarin je een landschapshistorisch onderwerp naar keuze onder individuele begeleiding van een docent verder uitdiept óf voorbereidende werkzaamheden verricht voor het schrijven van je master scriptie (verzameling bronnenmateriaal, literatuurstudie, ontwikkelen vraagstelling en onderzoeksmethodiek).
6. Landschapsgeschiedenis: Master-scriptie (20 ECTS) De opleiding wordt afgesloten met een onder begeleiding van een docent uit te voeren wetenschappelijk onderzoek en de vastlegging daarvan in een master scriptie. Hierin laat je zien dat je onder individuele begeleiding van een docent in staat bent om wetenschappelijk onderzoek te verrichten naar een landschappelijk onderwerp. Naast het gebruik van relevante literatuur leer je hoe je primair bronnenmateriaal kunt inzetten voor het oplossen van een wetenschappelijk en/of maatschappelijk vraagstuk. Belangrijk accent in het onderzoek (en in de studie in het algemeen) ligt bij het verbinden van bronnen en onderzoeksmethoden uit diverse richtingen, bijvoorbeeld (1) landschappelijk veldwerk; (2) archiefonderzoek; (3) historisch-kartografisch onderzoek; (4) booronderzoek dan wel interpretatie geomorfologische kaarten, bodemkaarten, AHN; (5) interpretatie
archeologisch onderzoek; (6) onderzoek van plaatsnamen, waternamen en veldnamen; (7) interpretatie paleobotanisch onderzoek; (8) landschapsbelevingsonderzoek; (9) GIS-bewerking. In de nabije toekomst zullen aan bovengenoemd studieprogramma nog de volgende twee keuzevakken worden toegevoegd:
7. Cultuurlandschappen van Noord-Nederland (10 ECTS) Vanaf het voorjaar van 2011 verzorgt de Rijksuniversiteit Groningen met hulp van een groep gespecialiseerde gebiedskenners een verdiepende cursus over opbouw en ontstaan van de cultuurlandschappen van Noord-Nederland. Deze cursus zal bestaan uit een reeks hoorcolleges, drie dagexcursies en een driedaags veldatelier op Terschelling. Deze cursus is vrij toegankelijk voor masterstudenten en research masterstudenten Landschapsgeschiedenis van de RUG. Nadere informatie over deze cursus volgt in het najaar van 2010.
8. Europese cultuurlandschappen (10 ECTS) In samenwerking met de Universiteit Utrecht en Wageningen Universiteit wil het Kenniscentrum Landschap van de Rijksuniversiteit Groningen in de nabije toekomst een mastercursus ontwikkelen waarin de opbouw, ontstaansgeschiedenis en actuele problematiek van de Europese cultuurlandschappen centraal staat. Deze Engelstalige cursus die ook open zal staan voor buitenlandse studenten zal waarschijnlijk in juni 2012 voor het eerst worden gehouden. De cursus bestaat uit een fulltime-programma van drie weken (summer school), waaronder ook een vijfdaagse buitenlandse excursie. Nadere informatie over deze nieuwe cursus volgt in het najaar van 2011.
Wie zijn de docenten ? De Master Landschapsgeschiedenis wordt gecoördineerd door prof.dr.ir. Theo Spek (hoogleraar Landschapsgeschiedenis) die ook een belangrijk deel van het onderwijs en de persoonlijke begeleiding van studenten verzorgt. Hij wordt bijgestaan door prof.dr. Auke van der Woud (hoogleraar architectuur- en stedenbouwgeschiedenis, auteur van o.a. Het Lege Land. De ruimtelijke orde van Nederland 1798-1848) en door andere docenten van het Instituut voor Kunst- en Architectuurgeschiedenis. In de loop van het studiejaar 2010-2011 zal een nieuwe universitair docent Landschapsgeschiedenis worden aangesteld. Als stagebeleider fungeert drs Pablo Collette. Vijf externe vakspecialisten verzorgen een cursus binnen het studieonderdeel ‘Landschapsgeschiedenis: Bronnen en Methoden’. Het studieonderdeel ‘Landschapsgeschiedenis: Actuele Ruimtelijke Vraagstukken’ wordt gegeven door acht gastdocenten die werkzaam zijn in de praktijk van het landschapsbeleid, de landschapsplanning en het landschapsbeheer. Ook in het Onderzoekscollege treden diverse gerenommeerde wetenschappers als gastdocenten op. Studenten krijgen hierdoor een breed en actueel inzicht in zowel de wetenschappelijke als maatschappelijke praktijk met betrekking tot onderzoek, beheer en beleid van de Nederlandse cultuurlandschappen.
Kenniscentrum Landschap RUG In het najaar van 2010 zal aan de Faculteit der Letteren van de Rijksuniversiteit Groningen een nieuw Kenniscentrum Landschap worden opgericht. Dit centrum richt zich op drie hoofdtaken: a. het verzorgen van een kwalitatief hoogstaande master- en research master opleiding op het gebied van de landschapsgeschiedenis; b. de ontwikkeling en uitvoering van fundamenteel-wetenschappelijk
onderzoek op het terrein van de Nederlandse en Europese cultuurlandschappen; c. de uitvoering van toegepast wetenschappelijk onderzoek in opdracht van overheden en maatschappelijke organisaties. Het Kenniscentrum Landschap wordt geleid door prof.dr.ir. Theo Spek.
Toelatingseisen Iedere kandidaat die zich wil inschrijven voor de master Landschapsgeschiedenis dient een brief met een verzoek tot toelating te sturen aan de Examencommissie van het Instituut voor Kunst- en Architectuurgeschiedenis, t.a.v. drs P. Collette, Oude Boteringestraat 34, 9712 GK Groningen. In deze brief vraag je om toelating tot de master, met daarbij een kort CV waarin vooral belangrijk is om een goed overzicht te geven van de genoten vooropleiding (inclusief vakkenpakket) en eventuele werkervaring. De Examencommissie beoordeelt of je direct kunt worden toegelaten of dat een schakelprogramma (maximaal 30 ECTS) nodig is. De criteria die de commisie hanteert zijn: 1.
Aantoonbare academische vaardigheden, blijkend uit een met succes afgeronde academische opleiding in één van de tien studiejaren voorafgaande aan de startdatum van de te volgen masteropleiding;
2. Aantoonbare kennis van het Nederlandse en/of Europese cultuurlandschap, blijkend uit met succes afgeronde onderwijselementen c.q. opleidingen op academisch dan wel HBO-niveau, in één van de tien studiejaren voorafgaande aan de startdatum van de te volgen masteropleiding; 3. Aantoonbare kennis van (cultuur)geschiedenis, dan wel cultuurhistorische benaderingswijzen, blijkend uit met succes afgeronde onderwijselementen c.q. opleidingen op academische dan wel HBO-niveau, in één van de tien studiejaren voorafgaande aan de startdatum van de te volgen masteropleiding; Indien de kandidaat niet voldoet aan één of beide van de criteria 2 en 3, dan kan dit gebrek worden gecompenseerd door aantoonbare meerjarige werkervaring (minimaal drie jaar) op het terrein van landschap en/of cultuurhistorie. De samenstelling van het eventueel te volgen schakelprogramma is gebaseerd op de door de examencommissie geconstateerde kwalitatieve en/of kwantitatieve tekortkomingen op de bovengenoemde drie criteria. Het schakelprogramma omvat maximaal 30 ECTS (half studiejaar). Dit programma kan parallel aan het masterprogramma worden gevolgd, waardoor het mogelijk is om beide binnen anderhalf studiejaar af te ronden.
Research Master Sinds 2007 is het mogelijk om aan de Rijksuniversiteit Groningen een tweejarige Research Master te volgen op het terrein van de landschapsgeschiedenis. Daartoe is binnen de Research Master Art History and Archeology een variant Landscape History ontwikkeld. De opleiding kan zowel door buitenlandse (Engelstalig) als door Nederlandse studenten (Nederlandstalig) worden gevolgd. Vergeleken met de éénjarige master is meer tijd en ruimte beschikbaar voor persoonlijke verdieping en persoonlijke studieaccenten. Nog meer dan in de Master staat binnen de ReMa het leren verrichten van wetenschappelijk onderzoek centraal. Ook wordt meer aandacht besteed aan de internationale aspecten van het vakgebied (Europese cultuurlandschappen, internationale stage, deelname
internationaal congres). Desgewenst kan de opleiding worden afgesloten met het schrijven van een onderzoeksvoorstel voor promotieonderzoek (begeleid door de desbetreffende hoogleraar). Dit voorstel kan aan het einde van de opleiding worden ingediend bij financiers als NWO. Van studenten die de ReMa volgen, wordt een grote mate van zelfstandigheid en grondig werken verwacht. Behalve in het eerste semester van ReMa-jaar 1 zijn er weinig collectieve onderwijsvormen. De ReMa is namelijk nog gespecialiseerder en individueler dan de gewone Master. In de ReMa kan een student naar eigen keus een eigen specialisatie uitwerken. Vanwege de extra tijd die daarvoor beschikbaar is, is de verdieping hier groter dan in alle andere universtaire onderwijsvormen. De exacte inhoud van het studieprogramma kan in overleg met de docent individueel worden vastgelegd. Binnen het programma bestaan slechts twee vaste en verplichte onderdelen, één op het terrein van de landschapsarcheologie, één op het terrein van de architectuur- of kunstgeschiedenis (beiden 10 ECTS). De overige 100 ECTS wordt in overleg met de verantwoordelijke docent persoonlijk ingevuld op basis van het curriculum van de RU Groningen, aangevuld met dat van andere Nederlandse en internationale universiteiten. Het ReMa-profiel Landschapsgeschiedenis is toegankelijk vanuit verscheidene Bachelor-opleidingen die verwant zijn met landschap en geschiedenis, zoals geografie, geschiedenis, landinrichtingswetenschappen, biologie, planologie, archeologie, kunstgeschiedenis en aardwetenschappen. Of de vooropleiding voldoende op het ReMa-profiel Landschapsgeschiedenis is afgestemd, is ter beoordeling van de toelatingscommissie. Deze commissie kan aanvullende eisen stellen om de aansluiting met de ReMa te verbeteren. De student dient in dat geval een beperkt schakelprogramma te volgen. De toelatingseisen voor de Research Master zijn relatief streng. Kandidaten dienen in hun bacheloropleiding goede resultaten te hebben gehaald (gemiddeld eindcijfer 8). Voor toelating dient een sollicitatiebrief te worden toegestuurd aan de Examencommissie t.a.v. dr B.N.H. Ridderbos, Instituut voor Kunst- en Architectuurgeschiedenis, Oude Boteringestraat 34, 9712 GK Groningen. In deze brief geeft de kandidaat aan welke persoonlijke motivatie hij/zij heeft voor het volgen van deze studie en welke persoonlijke accenten hij/zij wil gaan leggen. In sommige gevallen nodigt de commissie de student ook uit voor een gesprek. Een ReMa heeft een eigen afdelingsbestuur, een eigen examencommissie en een eigen onderwijscommissie. Voor nadere informatie wordt verwezen naar de website van de Faculteit Letteren van de RUG. Ter voorbereiding van de toelatingsprocedure kan de kandidaat één of meer adviesgespreken voeren met één van de docenten van de opleiding (zie onder).
Beroepsmogelijkheden Het landschap staat de laatste jaren in het brandpunt van de maatschappelijke belangstelling, zowel in Nederland als in Europa. Op de arbeidsmarkt is dan ook veel vraag naar mensen die een brede en integrale kennis van het landschap hebben en deze kennis weten in te zetten in ruimtelijke ordeningsprocessen, erfgoedbeheer en natuur- en landschapsbeheer. Mogelijke werkgevers in Nederland zijn onder meer: de rijksoverheid (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, de Ministeries van LNV, OCW en VROM, Ruimtelijk Planbureau, Milieu en Natuur Planbureau), provincies (erfgoedhuizen, diensten RO), grotere gemeenten, onderzoeksinstituten (Alterra, Fryske Akademy), ingenieurs- en adviesbureaus, (landschaps)architectenbureaus, natuurbeschermingsorganisaties (Staatsbosbeheer,
Natuurmonumenten, Provinciale Landschappen), waterschappen en instellingen voor het hoger onderwijs (universiteiten, HBO-instellingen). De tweejarige Research Master biedt de mogelijkheid voor een carriere in het wetenschappelijk onderzoek (kennisinstituten, universiteiten, internationaal). Een mogelijk vervolg op de studie is de uitvoering van een promotieonderzoek bij de vakgroep of elders. Binnen de opleiding kan een dergelijk traject worden voorbereid en aangevraagd.
Nadere informatie prof. dr. ir. Theo Spek (hoogleraar Landschapsgeschiedenis) Rijksuniversiteit Groningen Kenniscentrum Landschap / Instituut voor Kunst- en Architectuurgeschiedenis Oude Boteringestraat 34 9712 GK Groningen Tel. 050 – 3638951 / 06-20136689 e-mail
[email protected] mevr. J.G. Bosma-Heun, MA (studieadviseur) Rijksuniversiteit Groningen Afdeling Kunst- en Architectuurgeschiedenis Oude Boteringestraat 34 9712 GK Groningen Tel. 050-3636092 e-mail
[email protected]
Belangstellenden voor bovengenoemde studies zijn altijd welkom om met professor Spek een afspraak te maken voor een verkennend gesprek.
