1
Klachten
Burn-‐out is een breed begrip waar diverse fysieke en psychische klachten aan gekoppeld kunnen worden. Om enig inzicht te krijgen in burn-‐out en alles wat daaraan gerelateerd is heb ik de burn-‐out fases en de meest voorkomende klachten voor je uitgeschreven. Burn-‐outfases Iedereen ervaart een burn-‐out op een verschillende manier. Klachten en de manier waarop je de burn-‐outfases doorloopt verschillen van persoon tot persoon. Herstellen van een burn-‐out vraagt in ieder geval tijd. Een ‘quick fix’ benadering heeft weinig tot geen nut. Vertrouw daarom op een degelijke proces dat gestaag maar effectief verloopt. Dit hoeft geen eeuwigheid te duren maar geef het aandacht en tijd. Het ziek worden Fase 1: Je bent je nog niet bewust van een verstoord evenwicht tussen de gestelde eisen van je baan en de mogelijkheden. Je merkt langzaam dat de inspanning om voldoening te krijgen uit je werk steeds groter wordt. Dit gevoel is latent aanwezig. Met steeds meer tegenzin ga je naar je werk, je bent overgevoelig en er ontstaan eerder kleine ruzies of conflicten, ook thuis. Het gevoel tegen de klok te moeten werken overheerst, eveneens een gevoel van falen. Je weerstand neemt af, verkoudheden en griepjes treden op. Fase 2: Langzaam begin je te beseffen dat je inspanning groter wordt om overal aan te voldoen. Je haalt weinig tot geen voldoening uit je werk. Negatieve emoties overheersen en je lichaam reageert met negatieve prikkels. Vermoeidheid negeer je; je weet van geen ophouden meer. Je raakt geïsoleerd. Ontspannen lukt niet meer en je raakt meer en meer uitgeput. Je slaapt slecht en je handelt krampachtig. Met onverwachte gebeurtenissen kan je niet omgaan. Je krijgt nek-‐, schouder-‐ en hoofdpijn, maag-‐ en rugklachten. Je eetlust vermindert en je behoefte aan genotsmiddelen wordt groter. Fase 3: Je verzet je tegen de onprettige gevoelens. Je betrokkenheid naar het werk vermindert en je hebt minder respect voor je omgeving. Je toont vermijdend gedrag naar klanten en collega's. Anderen krijgen de schuld van fouten, perfectionistisch als je bent. Dit irriteert je. Je reageert agressiever, cynischer, raakt verbitterd en je wordt rigide. De uitputting Fase 4: Je knapt af en stort in. Je kunt en wil niet meer werken en meldt je ziek. Je overweegt ontslag te nemen of je wilt op zoek gaan naar ander werk. Afhaken zorgt voor enerzijds schuld-‐ en schaamtegevoelens en anderzijds in onverschilligheid en vermijdend gedrag. Je sluit je af en hebt last van de hele situatie. Met uiteenlopende klachten kom je bij de arts terecht. Fase 5: Je herstelt maar niet, tegen jouw verwachting in. Dit komt omdat je geforceerd probeert terug te komen. Je schuldgevoel wordt groter en je wordt somber. Lang slapen heeft je voorkeur en je zoekt overal compensatie zonder dat je daar voldoening uithaalt. Uit schaamtegevoel meld je je meerdere malen beter maar je bent nog lang niet zover. Minderwaardigheidsgevoelens nemen toe, soms vergezeld van gevoelens van depressiviteit. Fase 6: Je maakt de balans op en vraagt jezelf af of je wel de juiste baan of werkgever hebt. In deze fase raak je misschien in conflict met jezelf en je omgeving, je bent uit balans en weet niet meer
2
welke weg in te slaan. Toch begin je langzaamaan keuzes te maken over werk en carrière. Sombere gevoelens kunnen nog steeds de boventoon voeren. De herstelperiode Fase 7: Je beseft dat je ziek bent en niet alleen maar moe. De tijd voor zelfzorg is aangebroken; je neemt rust en gaat onder andere prettige activiteiten ontplooien en ondernemen. Zelfonderzoek en dingen doen die je levensenergie bevorderen in plaats van afbreken staan bovenaan je prioriteitenlijst. Je gevoel van voldoening komt terug en herstel treedt stapje voor stapje in. Je energie komt weer langzaam terug. Forceer niets in deze fase, alles is gericht op het herstel! Vaak vindt ook een mentaliteits-‐ en gedragsverandering plaats. Fase 8: Je stelt een daad; herintreding in het arbeidsproces. Je laat weten wanneer je van plan bent terug te keren op je werk of besluit hiervan afscheid te nemen. Misschien kies je voor een andere werkgever of zelfs voor een ander beroep. Kleine terugvallen komen in deze fase voor, maar je vertrouwen groeit en je weet ondertussen dat je steeds weer kan terugkeren uit een tijdelijke inzinking. Fase 9: Je moet wennen aan de nieuwe situatie. Je werkomgeving reageert op jouw andere manier van werken. Wanneer je van beroep bent veranderd kun je het moeilijk krijgen omdat het verlaten van je oude beroep gepaard kan gaan met gevoelens van rouw. Negeer dit niet en neem hiervoor de tijd. Na herstel kan de angst voor een nieuwe burn-‐out nog regelmatig de kop op steken. Dat is prima; angst mag er zijn. Blijf wel met zorg en aandacht met jezelf omgaan. Je hebt nu een andere focus en je staat nu anders in jouw leven. Blijft de angst de kop op steken vraag dan simpelweg om hulp en ondersteuning. In Fase 1 t/m 3 wordt je lichaam getriggerd om zich te verzetten of te wapenen tegen de ontstane situatie; de fight-‐flight reactie treedt in werking. In het artikel Spanning doet leven!?! De werking van spanning en stress kun je lezen welke grote gevolgen deze respons heeft voor de belasting van onze stressreserves. Langdurige overbelasting kost veel energie en gaat ten koste van belangrijke lichamelijke processen. Het belast delen van ons lichaam langdurig en heeft een sterke invloed op ons emotioneel welbevinden. In Fase 4 t/m 6 zit je op het dieptepunt van de crisis en beleef je de moeilijkste tijd. Vanaf Fase 7 treed herstel op en maak je vaak weer een vernieuwde comeback in de maatschappij. Bron: Vademecum Psychosociale Informatie
3
Burn-‐out Volgens verschillende wetenschappers bestaat een burn-‐out uit vier samenhangende verschijnselen: uitputting (een gevoel van extreme vermoeidheid), cynisme (balen, klagen, mokken en afstand nemen van je werk en van je collega’s), en, hoewel van minder belang, een verminderde persoonlijke bekwaamheid (het gevoel hebben dat je minder goed presteert dan in het verleden het geval was). Sommige wetenschappers beweren dat de basis van een burn-‐out in de jeugd is ontstaan. Je hebt vanaf jonge leeftijd moeite gehad om je natuurlijke zijn te leven. Functioneren vanuit een aangepast zelf is een aangeleerde overlevingsstrategie geworden. Als volwassene heb je nog steeds de behoefte om aan alle verwachtingen in je omgeving te voldoen. Dit deed en doet voortdurend aanspraak op je energiereserves waardoor je geleidelijk opbrandt. Je hebt geen energie meer en er is weinig tot geen motivatie om bezig te zijn met werk of andere activiteiten die je normaal wel zou doen. Eigenlijk is er vooral een gevoel van leegte, een gevoel van op zijn. De oorzaken van een burn-‐out lijken te liggen bij een chronisch teveel aan inspanning in combinatie met een te korte hersteltijd. Verschillende factoren van persoonlijke, professionele, sociale en organisatorische aard spelen hierbij een rol. Denk bijvoorbeeld aan de intensiteit van je werk, een te hoge werkdruk of gebrek aan ondersteuning van je directe collega's en leidinggevenden of aan problemen in de directe leefsfeer, zoals relatieproblemen of het verlies van een van je naasten. Persoonlijkheidstrekken als loyaliteit, perfectionisme, en moeilijk grenzen kunnen stellen hebben eveneens impact, alsook confrontaties op je werk met steeds dezelfde problematiek of een gebrek aan inspraak. Burn-‐outsymptomen: • Constante vermoeidheid en futloosheid • Stemmingswisselingen met soms huilbuien • Als een berg tegen zaken opkijken en dingen snel teveel vinden • Regelmatige griepjes en vreemde lichamelijke klachten • Concentratieproblemen • Chaotisch denken • Interesses verliezen • Teleurstelling en faalangst • Verschillende angstklachten en paniekaanvallen • Niet meer kunnen genieten van het leven • Overgevoeligheid voor licht en/of geluid • Neiging tot afsluiten voor de omgeving • Andere waarnemingen hebben dan de buitenwereld, zaken anders beleven
4
Bore-‐out Als een baan te weinig uitdaging biedt dan loop je het risico op een bore-‐out. Routinematig werk, of werk onder jouw niveau, met amper werkdruk, is meestal de oorzaak hiervan. Eigenlijk is er sprake van onderbelasting en ben je door met de jaren toegenomen ervaring en kennis ‘uit je baan gegroeid’.
Over een saaie baan waarin weinig valt te doen houden de meesten van ons hun mond. Verveling is ‘not done’. Toch gaat een gebrek aan uitdaging op den duur aan je vreten. Het nieuwe fenomeen bore-‐out heeft symptomen die vergelijkbaar zijn met die van een burn-‐out, namelijk; vermoeidheid en depressiviteit. Gevolgen om niet lichtzinnig mee om te gaan. Bore-‐outsymptomen: • Voortdurende vermoeidheid • Verveling • Lusteloosheid, futloosheid • Snel geïrriteerd • Weerzin tegen werk • Onrust • Gespannen spieren
5
Het dertigersdilemma Het dertigersdilemma treft eindtwintigers en begindertigers, meestal hoogopgeleid, die geconfronteerd worden met een 'is dit alles?'-‐gevoel. Het dertigersdilemma heeft veel overeenkomsten met een identiteitscrisis omdat je jezelf vaak vragen stelt als: ‘Heb ik de juiste baan, … de juiste partner en … wil ik kinderen?’. Behoor je tot deze groep jonge mensen dan heb je waarschijnlijk moeite met keuzes maken. Mensen met het dertigersdilemma neigen vaak naar perfectie; de angst om niet de juiste, ofwel de niet-‐perfecte keuze te maken overheerst vaak. Door onze drukke maatschappij worden we meer dan ooit dagelijks gedwongen om een overvloed aan keuzes te maken. De druk en spanning om de juiste keuzes te maken is groot want je wilt immers toch die leuke, uitdagende baan, die fijne relatie, een gezellig sociaal leven, dat heerlijke huis, die mooie vakanties en uiteindelijk een paar prachtige kinderen. En je weet dat de verkeerde keuze je van dit ideaal afhoudt. Misschien wordt het tijd om het leven te leren nemen zoals het is in plaats van bezig te zijn met hoe het leven hoort te zijn. Vaak helpt het om je verwachtingen eens kritisch onder te loep te nemen en ze een beetje bij te stellen. Dertigersdilemma-‐symptomen: • Overmatig piekeren • Besluiteloosheid, twijfelen, blijven wikken en wegen • Onzekerheid • Vermoeidheid • Slaapproblemen • Spierspanning • Snel geïrriteerd
6
Hyperventilatie Hyperventilatie betekent letterlijk ‘teveel ademen’. De uitwisseling van zuurstof en koolstofdioxide is intensiever dan normaal, en eigenlijk adem je te diep of te snel. Als je hyperventileert word je duizelig en licht in het hoofd. Je kan zelfs tintelingen in de vingers, handen en/of lippen ervaren. In dat geval treedt hierbij ook pijn of een drukgevoel op de borst op. De oorzaak van hyperventilatie ligt meestal in angst of spanning. Op onverwachte momenten raakt je ademhaling dusdanig van slag dat het lijkt alsof je sport terwijl je in ruststand bent. Overbelasting, oververmoeidheid of een burn-‐out spelen ook vaak een rol omdat je lichaam in deze staat stresshormonen als adrenaline en cortisol aanmaakt. Je lichaam bereidt zich dan voor op een inspanning waardoor je sneller gaat ademhalen en je hart sneller gaat kloppen. Hyperventilatiesymptomen: • Benauwd • Duizelig • (Gevoel van) flauwvallen • Pijn op de borst • Hartkloppingen • Tintelingen • Droge mond • Hoofdpijn • Misselijk
7
Overspannenheid Overspannenheid is een gemoedstoestand die ontstaat als je te lang gespannen bent geweest. Je kunt niet meer ontspannen of tot voldoende rust komen. Door aanhoudende stress ontstaan er allerlei spanningsklachten waardoor je minder goed functioneert. De oorzaken zijn vaak uiteenlopend, en de situatie kan in vrij korte tijd ontstaan. Zo kan je bijvoorbeeld overspannen worden als je op korte termijn te veel emoties te verwerken hebt, maar ook als de werkdruk te groot is of teveel onder spanning staat. Overspannenheid kan soms ernstige lichamelijke gevolgen hebben waardoor je het moment bereikt waarop je afhaakt en je ziek meldt. Als de oorzaken niet aangepakt worden dan kan overspannenheid zeer lang duren en mogelijk leiden tot depressie of stressverwante aandoeningen, zoals burn-‐out. Andere namen voor overspannenheid zijn chronische stress, overwerktheid en (emotionele) overbelasting. Overspannenheidsymptomen: • Hoofdpijn • Spierspanning, spierpijn • Rusteloosheid • Emotionele vervlakking • Verlies van interesse en motivatie • Prikkelbaar, snel geïrriteerd • Agressief, bot, kortaf reageren • Hoge bloeddruk • Druk op de borst, hartkloppingen
8
Depressie Een depressie is een aandoening die valt onder de stemmingsstoornissen en kenmerkt zich door verlies van levenslust of zware neerslachtigheid. Klinische depressies voldoen aan een uitgebreid aantal criteria vastgelegd in diagnostische en statistische handboeken zoals het in Nederland gehanteerde DSM-‐IV TR. Maar niet iedere depressieve, sombere of verdrietige stemming is een psychische aandoening. Een depressie uit zich dan ook op veel verschillende manieren en kan soms samengaan met een burn-‐out. Het kan 'zomaar' voorkomen en kan bij iedereen anders zijn. Juist het gebrek aan een duidelijke reden is vaak frustrerend als je depressief bent, gecombineerd met het feit dat een depressie meestal niet aan de buitenkant te zien is, geeft dit vaak een onbegrepen gevoel bij anderen. Verschillende wetenschappelijke onderzoeken hebben bewezen dat de behandeling van een depressie weer balans aanbrengt tussen je denken en je gevoel. Ook heeft intensief bewegen of sporten een gunstig effect op mensen met een depressie. Bewegen verhoogt onder andere de hoeveelheid endorfine, wat een antidepressieve werking op je heeft. Depressiesymptomen: Als belangrijkste kenmerken van een depressie zijn het verlies van levenslust en/of zware neerslachtigheid genoemd. Natuurlijk zijn er nog specifiekere symptomen die gelinkt kunnen worden aan een depressie. • Interesseverlies • Slaapstoornissen • Somberheid • Eetstoornissen • Lusteloosheid • (Hevige) stemmingswisselingen • Traagheid of onrust • Gespannenheid • Angsten • Weinig tot geen energie • Verlies van zelfvertrouwen • Schuldgevoelens • Concentratieproblemen • Piekeren • Besluiteloosheid • Denken aan de dood • Fysieke klachten aan rug, gewrichten, maag, en darmen • Onvermogen om ergens van te genieten • Libidoverlies
9
Pesten Als je gepest wordt op je werk dan word je stelselmatig psychisch en/of fysiek mishandeld door één of meerdere personen. Er is sprake van verbale agressie, je ondergaat gedragingen die bedreigend, intimiderend of vernederend zijn of er kan sabotage plaatsvinden door je te verhinderen je werk naar behoren uit te voeren. Pesten is een vorm van agressie met als doel een ander te kwetsen. Als je gepest wordt dan is het vaak moeilijk om jezelf te verdedigen of te verweren. Sterker, meestal verergert het pesten als je voor jezelf opkomt. Pesters houden zich namelijk meestal aan de gevestigde waarden, beleidsregels en procedures van hun bedrijf en maatschappij. Op deze manier is pesten op het werk moeilijk te onderkennen. Toch vinden pesters, vaak heel subtiel en geraffineerd, vormen die uiteindelijk een negatieve impact hebben op je zelfvertrouwen. De slogan: ‘Pesten verziekt alles’, klopt voor velen. Pestgevolgen: • Hoofdpijn • Darmklachten • Slaapproblemen Als je voor een lange tijd gepest wordt dan kan er een Post Traumatisch Stress Syndroom ontstaan. Symptomen hiervan zijn: • Nachtmerries • Geheugenverlies • Concentratieverlies • Vermijdingsgedrag
10
Midlifecrisis De midlifecrisis is een verzamelbegrip en geeft de psychologische ontwikkelingsfase weer van mensen tussen 35 en 50 jaar oud. Vaak kom je in deze periode in een transitiefase terecht en word je geconfronteerd met zingevingsvraagstukken. Het is een normaal groeiproces, echter komt 20% in een crisis terecht. Een midlifecrisis is een emotionele staat van twijfel en onrust waarin je beseft dat je leven half voorbij is. Het leidt over het algemeen tot bezinning en zelfreflectie op wat je met je leven tot dat moment hebt gedaan. Bij sommigen gaat dit gepaard met gevoelens dat je niet genoeg hebt bereikt, in welke zin dan ook. Klagen over je baan, sleur ervaren in je relatie, balen van een veranderend uiterlijk of verveeld zijn in je sociale contacten komt vaak voor. Je voelt een sterke drang om ingrijpende wijzigingen aan te brengen in je leven en de huidige problemen te ontvluchten. Als je een midlifecrisis hebt wil je vaak geen verantwoordelijkheden meer en dan is alles over een andere boeg gooien aantrekkelijk; een andere baan, een nieuwe (buitenechtelijke) relatie of een uiterlijke metamorfose. Echter neem je de onvrede mee. Er ontstaat hoop als je de echte problemen niet meer associeert met je huidige leven en bereid bent deze aan te pakken. Midlifecrisissymptomen: • Een intense behoefte om een lang gekoesterde droom eindelijk te gaan vervullen • Het ontwikkelen van een nieuw levensdoel • Moeilijk om mee te praten, soms zelfs onbereikbaar • Onvrede over relatie, schuld vooral bij de partner neerleggen • Heimwee naar vroeger • Hernieuwde aandacht voor je verschijning en uiterlijk • Het nemen van ondoordachte beslissingen of het doen van riskante beleggingen en investeringen, zonder de gevolgen te overzien • Aanschaffen van ongebruikelijke of kostbare dingen (bijvoorbeeld een sportauto, sieraden, een boot, en dergelijke) • De behoefte om je af te zonderen of anderen juist op te zoeken, bijvoorbeeld vroegere vrienden • Vaak van huis zijn • Nadenken over emigreren of plotseling een verre reis maken • Je heil zoeken bij spirituele stromingen of sekten • Toevlucht zoeken tot gevaarlijke activiteiten, alcohol, drugs of pillen om het gevoel van zinloosheid en leegte te verdrijven
11
Paniek/angsten Angst is een natuurlijke reactie op een gebeurtenis uit je omgeving. Het kent verschillende gradaties. Je kunt je bijvoorbeeld niet op je gemak voelen voor een belangrijk sollicitatiegesprek, of spanning, onrust of zelfs bezorgdheid ervaren. Maar de reactie kan zich ook extremer manifesteren; sommigen raken voor hetzelfde sollicitatiegesprek in paniek of kunnen van angst de avond voor de sollicitatie niet slapen. Angst gaat gepaard met een vaag gevoel van dreiging of gevaar. De lichamelijke symptomen van angst zijn een manier van het lichaam om zich voor te bereiden op bedreiging van buitenaf. Recentelijke onderzoeken tonen aan dat het hier om een biologische reactie gaat. Als je permanent angst ervaart dan heb je waarschijnlijk een angststoornis. Hierbij kan erfelijkheid zeker een rol spelen. Echter is de exacte oorzaak van angst-‐ of paniekstoornissen nog steeds niet achterhaald. Het is en blijft complexe materie. Soms kan angst een symptoom zijn van stress of spanning. Angst gaat eveneens vaak samen met bepaalde ziekten zoals epilepsie, suikerziekte, kanker, AIDS, hartziekten, enzovoort. Het kan op zichzelf staan of ook gepaard gaan met depressiviteit en burn-‐out. Een angststoornis kan een enorme impact op je leven hebben en kan de dagelijkse activiteiten volledig overheersen. Paniek/angstsymptomen: • • • • • • • • • • • • •
Ademnood Zweten Gevoel van stikken Pijn in de borst Misselijkheid Duizeligheid en een licht gevoel in het hoofd Hartkloppingen Een gevoel dat de situatie onwerkelijk is Rillingen Angst om de controle kwijt te raken Angst om te sterven Koude rillingen of warmteopwellingen Gevoelloosheid of tintelingen
12
Hoogsensitiviteit (HSP) Als je een hoogsensitief persoon (HSP) bent dan heb je een gevoeliger zenuwstelsel dan de meeste mensen. Je raakt hierdoor sneller en makkelijker geprikkeld en bent gevoeliger voor emoties, pijn, genot en andere lichamelijke en geestelijke ervaringen. Hoogsensitiviteit brengt veel waardevolle eigenschappen met zich mee. Je bent als hoogsensitief persoon snel de 'ideale werknemer' doordat je consciëntieus en loyaal bent, je gericht bent op kwaliteit en door een hoog inzicht in mensen en processen ben je intuïtief sterk. Eigenlijk ben je heel bewust van denken, voelen en handelen bij jezelf en anderen. Daarom ben je goed in zorgen en verzorgen. Je voelt de ‘nood’ van anderen makkelijk aan, echter vergeet je vaak goed voor jezelf te zorgen. Verder heb je veel behoefte aan reflectie. Al dat bewustzijn, het (over)denken en (ver)zorgen kost veel energie. Hierdoor kan je heel vermoeid raken en dit geeft weer spanning en stress.
Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat 15 tot 20 procent van de mensen hoogsensitief is. HSP-‐symptomen: • Maagpijn • Onrustige darmen • Hoofdpijn • Kriebelende zenuwen of algeheel onbehaaglijk gevoel • Neiging tot perfectionisme • Snel blozen • Trillen • Snelle hartslag en moeilijk kunnen nadenken bij enige spanning • Snel van slag bij onuitgesproken negatieve gevoelens van anderen of onvriendelijkheid • 'Energetisch leeglopen' in contact met andere mensen. • 'Onbegrensd'; moeilijk grenzen kunnen (h)erkennen en aangeven • Sneller last van hooikoorts en/of eczeem • Gevoeliger voor stimulerende middelen zoals drugs, cafeïne, alcohol, medicijnen en kruiden • Veel eigen tijd nodig voor zichzelf, vaak om zich voor te bereiden
13
Werkstress Ongezonde en dus negatieve werkstress is de stress en spanning die je oppikt in een organisatie en die onder andere door de organisatie veroorzaakt wordt. Je hebt het gevoel dat je onder grote druk staat en dat het vaak lastig is om je werk (net) af te krijgen. Verschillende omstandigheden kunnen je deze stress geven, bijvoorbeeld een onduidelijke taakomschrijving, fysiek te zwaar werk, een conflict met je leidinggevende of geen invloed hebben op het werktempo, de werkomstandigheden en de werkinhoud. In veel CAO’s is werkdruk een aandachtpunt omdat het één van de grootste risicofactoren is voor stress en overspannenheid. Overigens wordt stress niet alleen door je werksituatie veroorzaakt. De combinatie van een hoge belasting op je werk met de belasting in je privéleven kunnen stressklachten veroorzaken en tot een ziekmelding leiden. Is er een langdurige disbalans tussen werk en privé dan kunnen de ontstane psychische en/of lichamelijke klachten resulteren in een burn-‐out. Werkstresssymptomen: • Hoge bloeddruk • Gespannen spieren • Slaapproblemen • Maagklachten • Hoofdpijn • Duizeligheid • Concentratieproblemen • Rusteloosheid • Cynisme • Woede • Gevoel ‘op de rand’ te staan • Snel emotioneel • Meer roken /drinken • Niet genieten van je werk • Productiviteit gaat omlaag • Overmatig klagen • Veel praten • Zich isoleren
14
Faalangst Faalangst is de angst om te kort te schieten, te mislukken of om aan bepaalde verwachtingen van jezelf of anderen niet te kunnen voldoen. Vaak ontstaat faalangst vanuit een negatief zelfbeeld, meestal in situaties waarin je wordt beoordeeld of denkt te worden beoordeeld. Het kan een zeer beklemmend effect op je hebben. Faalangst kan allerlei vormen aannemen. De angst om te falen bij sportieve prestaties tijdens een wedstrijd of de gymnastiekles werkt soms bijna verlammend en valt onder motorische faalangst. Angst om niet te presteren op een rijexamen, een eindexamen, bij het maken van je huiswerk of je proefwerk noemen we cognitieve faalangst. En bang zijn voor sociale activiteiten zoals een spreekbeurt, het geven van een lezing of gewoonweg kennismaken met een groep onbekenden valt onder sociale faalangst. Ook kunnen bij volwassenen het eigen uiterlijk, je sociale gedrag of seksuele prestaties een aanleiding zijn tot faalangst. De extreme vormen van faalangst worden gerekend tot angststoornissen. Examenvrees en plankenkoorts kunnen ook als vormen van faalangst worden gezien. Faalangstsymptomen: • Onderpresteren, er komt niet uit wat er in zit • Onzekerheid • Blozen, je schamen voor jezelf • Jezelf de schuld geven van mislukkingen • Overmatig zweten • Hartkloppingen • Hoofdpijn • Benauwdheid • Hyperventilatie • Maag-‐ en darmklachten • Slapeloosheid • Trillen • Vermijdingsgedrag
