Joepie, een burn-out!

124 //

vlaams tijdschrift voor sportbeheer / 2014 / n° 241

© Tableatny

Joepie, een burn-out! voorkomen en genezen Marjolein van Poppel stafmedewerker ISB [email protected] Dag 2, sessie 7 voel je goed op het werk Ben Sansen

VTS_241_bnw.indd 124

Steeds meer Belgen hebben last van stress- en burn-outklachten. De minister van Werk lanceerde zelfs een campagne rond burn-out op het werk (www.voeljegoedophetwerk.be). Een nieuwe wet lost dit probleem niet op, wel hoe je voor je medewerkers en jezelf instaat op de werkplek. Inzicht krijgen in het ontstaan, behandelen en voorkomen van een burn-out is de eerste stap.

zo duidelijk zijn de signalen nooit

wat men normaal graag doet nog te doen.

Bij een burn-out wíllen mensen nog heel wat doen, maar kúnnen ze niet meer, ze hebben geen energie meer. Men is niet meer in staat dat

Een burn-out herkennen is een kunst op zich aangezien het zich uit in uiteenlopende symptomen. En dat maakt het voor huisartsen,

11/06/14 08:28

Beheer

// 125

Zeg niet: “ik ga het proberen”, Wel: “ik voer minstens twee tips uit” LiChaMeLijke reaCtieS • Meer lichamelijke klachten • Frequenter artsenbezoek • Verandering van gewicht • Gespannen spieren • Hoofdpijn klachten • Sneller zweten • Onrustgevoelens/gejaagdheid • Trillen • Structurele vermoeidheid • Vaak verkouden/griep • Rugklachten • Slaapproblemen • Hartkloppingen

eMotioneLe reaCtieS • Depressieve houding • Sneller ontevreden • Onzekerder • Prikkelbaar • Schrikachtig • Cynisme • Onverschilligheid • Wisselend humeur

verStandeLijke reaCtieS • Vergeetachtig • Afname van interesse • Besluitenloosheid • Dingen niet meer afmaken • Van de hak op de tak springen • Fixatie op details • Paniekgevoelens • Verstrooidheid • Afname van concentratie

GedraGSveranderinGen • Afname van productiviteit • Veel klagen en zuchten • Toename misverstanden • Meer roken • Meer drinken • Toename koffiegebruik • Meer praten over verleden • Herhaaldelijke (bijna) ongevallen • Verandering in kleding en gedrag

FIGUUR 1 // Signalen op weg naar een burn-out

collega’s, leidinggevenden … net zo moeilijk. ‘Te laat komen’ is een mogelijke indicatie, maar niet per se. Figuur 1 vat een aantal signalen samen. Het gaat om de mix en net dat maakt het lastig om de diagnose te stellen. Een ander inherent iets aan burn-out is het ‘kikker in de pot’-syndroom. Het (niet-ware) verhaal luidt dat als je in een pot met een kikker het water heel traag opwarmt, de kikker zich blijft aanpassen aan de omgeving, in de pot blijft zitten en uiteindelijk levend gekookt wordt. Een burn-out is zo moeilijk vast te stellen omdat het zo traag gaat. Zoals de kikker zich blijft aanpassen aan de omgeving, gaat het ook bij mensen met een burn-

VTS_241_bnw.indd 125

out zo langzaam dat ze het zelf niet door hebben, tot op een moment het licht uitgaat. Het resultaat van burn-out is: • uitputting tot de energie helemaal op is; • cynisme; • verminderde persoonlijke bekwaamheid: fouten maken, (bijna)ongevallen … Meestal zijn deze drie domeinen aanwezig, maar niet noodzakelijk.

iedereen kandidaat Een burn-out kan iedereen overkomen, al zijn er mensen met een hoger risico. Zij die het best preste-

Burn-out in cijfers • 0,8% - 14% van de beroepsbevolking • 19.000 patiënten op jaarbasis (waarvan 85% leidinggevenden) • Gemiddeld 189 dagen werkonbekwaam • Sinds 2009 een jaarlijkse stijging van 10% • WHO voorspelt dat stress/ burn-out een hoofdreden wordt waarom mensen niet op hun werkplek zijn • Op Europees niveau scoort België gemiddeld

11/06/14 08:28

126 //

VLAAMS TIJDSCHRIFT VOOR SPORTBEHEER / 2014 / N° 241

Burn-out ≠ depressie Burn-out = energieziekte: “Ik wil nog wel voor mijn kinderen zorgen, gaan werken … maar ik kan niet meer, ik ben op.” Depressie = stemmingsstoornis: “Ik kan niet meer, maar eigenlijk wil ik ook niet meer.”

ren, die het meeste toewijding hebben voor hun werk, die er het hardst voor gaan, die graag hard werken,… zijn de grootste risicogroep. Ook hoog opgeleiden, mensen met een hoge arbeidsmoraal of die plichtsgetrouw zijn, hebben een streepje voor.

Stress, individueel verschillend De ene krijgt stress van dingen die niet in orde zijn of van een leidinggevende en de andere niet. Door het feit dat het in het hoofd gebeurt, is het ook daar dat je het kan aanpakken. Je moet vooral focussen op de dingen waar je controle en impact op hebt en minder op de dingen waar je geen invloed op hebt.

Durf elkaar aanspreken als je signalen herkent: “ik heb het idee dat het lastig voor je is, dat je veel stress hebt…” Doe elkaar dat cadeau vóór het te laat is

activering stresssysteem

Stress op zich is niet slecht, het verhoogt jouw draagkracht. Het is vooral een kwestie van doorheen de dag een aantal pieken daarvan te ervaren, zonder dat het één groot stressniveau wordt. Want dan krijg je een stapeleffect (zie figuur 2). De stress van de dag bouwt op, zakt ‘s nachts niet voldoende en bouwt zich verder op. Stapel je stress op dan krijg je een continuüm, gaande van stress naar chronische stress, uitputting, burn-out in één domein, burn-out, CVS, fibromyalgie.

ChroniSCh herSteLGeBrek norMaaL naCht

daG

naCht

daG

naCht

FIGUUR 2 // Het stapeleffect bij chronische stress

VTS_241_bnw.indd 126

daG

Onder stress worden de verbindingen tussen het emotionele en verstandelijke brein uitgeschakeld. Dit verklaart waarom het dan moeilijk is om na te denken over hoe je er uit komt. En daarom duurt het ook zo lang voor je er uit komt. Je hebt tijd en energie nodig om die verbindingen weer te bouwen.

ingrediënten voor een burn-out 24/24 ONLINE ZIJN // Dit vraagt veel van je. Laat je niet continu opjagen: zet een tijdsframe op de synchronisatie van de e-mail op je smartphone, zet het ‘you’ve got mail’-icoontje af, of nog beter, bekijk je mail maar twee keer per dag. VERKEERDE FOCUS // Focus niet op wat je niet kan (klassiek patroon). Dat geeft je geen energie, maar kost energie. Focus op wat je wel kan. Kijk naar jezelf - wat doe ik wat ik goed kan en wat niet? En bedenk ook hoe je hier bij je medewerkers mee omgaat. VERKEERDE KOERS // Als je een verkeerde focus hebt, vaar je een verkeerde koers en kom je in storm terecht. PLEASING // De behoefte aan erkenning of goed willen doen voor anderen in de hoop erkenning te krijgen is voor veel mensen even essentieel als voeding. Wees daarom niet te krenterig met complimenten. Anderzijds kunnen zij die veel behoefte aan erkenning hebben, zich ontwikkelen om daar minder afhankelijk van te worden. MANIER VAN DENKEN // Beren op de weg, spinsels in je hoofd… Hoe ga je aan de slag met gedachten die je niet verder helpen? Je kan je met je gedachten veel stress bezorgen, dit helpt echter niet voor je stressniveau. Daarom zet je er beter andere gedachten voor in de plaats. LIFESTYLE // Een derde van de genezingen van burn-out gebeurt dankzij het voedingspatroon. Suikerverbruik is een katalysator

11/06/14 08:28

Beheer

van stress en dus van burn-out. Energiedrankjes geven je kort energie, maar putten je eigenlijk nog veel meer uit. TE VEEL IS TE VEEL // Hoeveel kun je aan? Durf ook nee zeggen. Focus niet enkel op de stressfactoren (wat is te veel?), maar kijk ook goed naar wat je energie geeft. Weet je waar je na een vervelende dag energie van krijgt? Als je er bijvoorbeeld behoefte hebt om alleen te sporten, doe dat dan, ook al is onze maatschappij er een van groepen. Wist je dat trouwens dat 45% van de mensen zijn batterijen oplaadt door alleen te zijn, een boek te lezen, alleen te sporten …? Als je stress opbouwt, weet dan heel goed wat je nodig hebt om ze weer af te bouwen. BALANS // Zolang je energiebronnen kan aanboren om met stress aan de slag te gaan, kan je best wel wat stress hebben. Op een gegeven moment kan je toch uit balans geraken en is de emmer vol. Dat is meestal het moment waarop het licht uitgaat en burn-out wordt geroepen.

hoe geraak je ervan af? Een moeilijke vraag… Vaak is het een combinatie van slaapbelegeiding, therapie, coaching, vrienden en familie(!). In eerste instantie willen mensen vooral rust, maar later is het ook prettig om contact te hebben. Reacties als “Is die wel ziek? Zou ik wel langsgaan? Ik weet niet wat ik moet zeggen.” helpen de ander niet vooruit. Heb je een medewerker die een burnout heeft? Ga er langs. Hij heeft die erkenning en contacten nodig. ANALYSEFASE // Is het burn-out, depressie of is er wat anders aan de hand? EXPLORATIE // Hoe ben ik hier beland? Een burn-out vandaag is een gevolg van keuzes in het verleden. Daar moet je dus zicht op krijgen om te weten wat je kan doen om er van af te geraken en welke andere keuzes je kan maken

VTS_241_bnw.indd 127

// 127

voor de toekomst. Een dagboek (exploratie werksituatie en leven paar A4’s) waar men hier bewust mee aan de slag gaat, brengt veel inzicht om daarna te kijken hoe te recupereren. LICHAMELIJKE RECUPERATIE // De fase om fysiek weer energie te krijgen om mentaal aan de slag te gaan, vraagt tijd (4 à 6 weken).

Burn-out was de grootste crisis in mijn leven, maar ook het beste wat ik ooit heb meegemaakt KAN HET OOK ANDERS? // Na een burn-out gaan mensen meestal op een andere manier werken (minder, andere sector …). Het proces waarin de vragen “wat geeft me energie?” en “hoe ben ik hier beland?” aan bod komen, leidt vaak tot inzichten als “ik ga doen wat voor mij echt belangrijk is” en “misschien moet ik meer een andere kant opgaan?” • Ken jezelf. Wanneer we met elkaar praten, is dat op het niveau van gedrag (de dingen die we doen), en niet of nauwelijks over jouw identiteit, overtuigingen, zelfbeeld. Daar praten we niet over met elkaar maar ook niet met onszelf. En doordat we dat vaak niet voldoende weten, loopt het daar wel eens fout. • Wat is nu écht belangrijk voor mij? Vragenlijsten, tools … helpen je dit in kaart te brengen. Eens dit gebeurd is, kan je ook veranderingen initiëren. • Goals op verschillende niveaus: binnen een werkcontext zijn we gewoon om met doelen te werken, maar privé veel minder. Vraag je ook eens af “wat is mijn doel in het leven?” “wanneer was mijn leven zinvol?” “als ik 85 ben en ik blik terug, wat is het verhaal dat ik wil vertellen? Leef ik dat verhaal vandaag ook al?”

Burn-out is vaak een combinatie van: • Hoge behoefte aan externe erkenning (positieve feedback) • Te veel langdurige stressoorzaken op het werk en/of privé • Een stressgenerende manier van denken • Onvoldoende herstelmomenten • Te weinig aandacht voor een gezonde leefstijl

11/06/14 08:28

Beheer

tips voor de werkplek • Ruim je rommel op. • Gezonde geest in gezond lichaam. • Herken je energieleveranciers / energievreters. • Vermijd emotionele losse eindjes (bv. onuitgesproken discussies). • Ga bewust om met telefoon, LinkedIn, Facebook, e-mail … • Autonomie is belangrijk: bv. een opdracht geven/krijgen i.f.v. het resultaat, niet i.f.v. de manier waarop. tips voor je persoonlijk leven • Zorg ook voor jezelf. • Doe de leuke dingen / laat de vervelende. • Claim tijd waarin je voor niets/ niemand verantwoordelijk bent. • Ga sporten of meet jezelf een hobby aan. • Leer nee zeggen. • Neem geen werk mee naar huis (begrens dat voor jezelf). • Als je merkt dat je stress hebt: vraag tijdig hulp!

RE-INTEGRATIE IN WERKCONTEXT // Hier begint men best zo vroeg mogelijk mee en niet op de eerste werkdag. Betrek deze mensen tijdig, bekijk al op voorhand “als je terugkomt, hoe gaan we dat dan doen? Blijf je nog hetzelfde doen? Ondersteunen we jou op een andere manier?” Ga de mensen daar thuis voor opzoeken, laat ze niet op de werkplek komen.

Preventie in je organisatie (Een terugval) voorkomen is beter dan genezen. De strategische aanpak is iets voor de personeelsafdeling. Al is het wel belangrijk dat zowel management, leidinggevenden als de medewerkers dingen gaan doen. Je kan werken met ambassadeurs (mensen die een stukje opgeleid zijn om signalen te herkennen), zelf zorg (consults) de werkplek binnenbrengen, de werklast bepalen (cfr. werkplekonderzoek i.f.v. bepalen stressniveau) … Bekijk burn-out niet als een geïsoleerd geval, maar kijk ook wat je als organisatie kan doen om het te voorkomen en mensen te ondersteunen. Naast een strategische aanpak op algemeen niveau, kan je ook individueel aan de slag. Doe aan stressreductietraining: door op een spe-

// 129

cifieke manier te ademen (focus op ademhaling en de rest rondom je vergeten) verklein je de variatie in je hartritme en verlaag je je stressniveau. Los je daarmee een burn-out op? Nee, maar het gaat erom om ook die korte momenten van stress de baas te zijn. Durf onbegrensd dromen. We hebben met z’n allen de neiging om dromen te hebben, maar ook om ze meteen kleiner te maken. En nog voordat we naar de realiteit kijken, blijft er niets van onze droom over. Terwijl je een ‘droomproces’ in gedachten net zonder grenzen kan doormaken. Zet de eerste stap naar jouw concreet doel. Hoe concreter jouw doel, hoe gemakkelijker die eerste stap wordt. En aanvaard dat je voor sommige dromen een aantal jaar nodig hebt om het begin ervan te realiseren (vb. eerst nieuwe studie afronden). Als je heel veel dromen hebt die allemaal niet haalbaar zijn, probeer er dan toch één uit te pikken die je wel realiseert. Vaak is het bij burnout een kwestie van kleine wijzigingen vinden die een grote impact hebben op jou. Je hoeft niet heel je leven op zijn kop te zetten omdat je vandaag last hebt van stress of onvoldoende prikkels. Small change, big impact… //

Wat is jouw verhaal? Stel: je bent 85 jaar. Wat is het verhaal dat je aan je kleinkinderen wil vertellen? • Wat zijn de gelukkigste momenten van mijn leven geweest? Waarom maakten die momenten mij gelukkig? • Als ik niet beperkt werd in tijd of middelen, wat zou ik dan doen? Als ik dagdroom, wat zie ik mezelf dan doen? • Als ik naar mijn leven kijk, welke activiteiten waren het meest waardevol? Wat heeft het voor mij allemaal de moeite gemaakt? • Welke score van 0-10 geef ik mijn leven? Wat had ik anders kunnen doen? Als ik het kon overdoen, dan zou ik … Wat (een klein ding dat je zelf kan veranderen) is er nodig om iets hoger te scoren?

VTS_241_bnw.indd 129

KENN i n f o r m e r e n d

•

ANK

i n s p i r e r e n d

Meer lezen over dit onderwerp? zoek in de iSB-kennisbank met de trefwoorden management

11/06/14 08:28