d a l b e ati eren m r info r jong voo
KINDERRECHTEN
KINDEREN IN DE GEVANGENIS Voor wie?
Kun je je voorstellen?
Dit informatieblad is
De rechten van kinderen in de gevangenis worden vaak vergeten. Het komt regelmatig voor dat zij zijn overgeleverd aan bewakers en medegevangenen met slechte bedoelingen. In het Verdrag voor de Rechten van het Kind, artikelen 37 en 40 staat dat je als kind niet gemarteld mag worden en geen wrede straffen mag krijgen. Ook mag je niet veroordeeld worden tot de doodstraf of levenslange opsluiting in de gevangenis. De rechter mag een kind alleen veroordelen tot een gevangenisstraf als er geen andere manier is om het kind te straffen. De tijd dat een kind in de gevangenis zit, moet zo kort mogelijk zijn en kinderen mogen niet opgesloten worden samen met volwassenen. Alle kinderen en jongeren in de gevangenis hebben recht op juridische en andere passende bijstand en contact met hun familie. Ze moeten ook onderwijs kunnen blijven volgen. Het is belangrijk dat de straf erop gericht is om het kind of de jongere op te voeden zodat hij of zij niet opnieuw dezelfde fout zal begaan.
bedoeld voor jongeren van de tweede en derde klas van het voortgezet onderwijs die meer willen weten over het onderwerp kinderen in de gevangenis. Bijvoorbeeld om er een presentatie over te houden of werkstuk over te maken. Of om - alleen of met een groepje - iets te doen voor kinderen in de gevangenis.
Verdrag voor de Rechten van het Kind Artikel 37: kinderen in gevangenissen Kinderen mogen niet gemarteld worden en geen wrede straffen krijgen. Ook mogen kinderen niet veroordeeld worden tot de doodstraf of levenslange opsluiting in de gevangenis.
Verdrag voor de Rechten van het Kind Artikel 40: jeugdstrafrecht Als kinderen de wet overtreden, hebben zij recht op een eerlijk proces en juridische steun. Dit geldt ook voor kinderen die alleen verdacht worden van het overtreden van de wet.
Waarom zitten kinderen in de gevangenis? De meeste kinderen zitten in de gevangenis omdat ze iets gedaan hebben dat volgens de wet verboden is: zogenaamde strafbare feiten (delicten). Maar er zitten ook kinderen opgesloten omdat ze geen verblijfsvergunning hebben (en dus illegaal in een land verblijven) of onhandelbaar zijn. In sommige ontwikkelingslanden worden kinderen in de gevangenis gezet zonder dat ze iets strafbaars hebben gedaan. Ook zijn er kinderen die in de gevangenis zitten samen met hun ouders omdat hun ouders een misdaad hebben begaan. In Nederland verblijven kinderen van gedetineerde vrouwen (dat zijn vrouwen die in de gevangenis zitten) zoveel mogelijk bij hun vader of bij andere familieleden. Kinderen voor wie geen opvang beschikbaar is, komen onder de hoede van de Raad voor de Kinderbescherming te staan. Deze Raad voor de Kinderbescherming zorgt voor een pleeggezin of voor plaatsing in een tehuis. De meerderheid van de overtredingen door kinderen en jongeren wereldwijd heeft te maken met het eigendom van anderen, zoals diefstal. Deze misdaden vallen daarmee in de categorie van lichte overtredingen. Slechts een klein aantal kinderen in de gevangenis (tussen 5% en 10% wereldwijd) heeft een zwaar delict gepleegd. De meeste kinderen zitten in de gevangenis in voorarrest; dus om hun proces af te wachten. De grootste groep van hen wordt weer vrijgesproken na een rechtszaak. Kinderen die veroordeeld zijn als jeugdige misdadigers (ook wel delinquenten genoemd) moeten als straf vaak in een gevangenis of gesloten instelling verblijven totdat zij gerehabiliteerd (hersteld) zijn en de maatschappij weer in kunnen. Helaas zijn de gevangenissen in veel landen niet de juiste plek voor het herstel van kinderen omdat zij daar de kans lopen het slachtoffer te worden van geweld. Ook worden zij vaak gediscrimineerd en worden hun rechten genegeerd.
Kinderen in de gevangenis wereldwijd Volgens schattingen worden wereldwijd ten minste één miljoen kinderen van hun vrijheid beroofd. Zij zitten in politiecellen, gevangenissen en andere gesloten instellingen. Maar het is moeilijk om precieze cijfers te geven omdat in veel landen niet wordt bijgehouden hoeveel kinderen in de gevangenis zitten. Ook worden verschillende termen gebruikt voor jeugdgevangenissen: de ene regering noemt het een centrum voor heropvoeding en de andere regering noemt het een jeugdinstelling. En in sommige landen wil de overheid geen informatie kwijt over het aantal kinderen in de gevangenis. Meestal is het jeugdstrafrecht in die landen niet goed geregeld, ook al hebben de regeringen van die landen het Verdrag voor de Rechten van het Kind ondertekend. In arme landen komt het vaak voor dat straatkinderen worden opgesloten zonder dat ze iets strafbaars hebben gedaan. In Bangladesh en Bulgarije bijvoorbeeld, worden kinderen soms in de gevangenis gezet omdat hun ouders het gezin niet meer aankunnen. De grootste groep jongeren in de gevangenis is tussen de veertien en achttien jaar.
Doodstraf voor jongeren
rechtbank fouten gemaakt worden en soms ach-
De doodstraf is al eeuwenlang een middel om
Meer dan de helft van alle landen ter wereld
zware misdadigers te bestraffen. Het is een
heeft de doodstraf afgeschaft. Toch vonden in
omstreden straf die tot veel discussie leidt.
2003 nog meer dan 1100 executies plaats in
Sommige mensen zijn van mening dat de
28 landen.
teraf blijkt dat iemand onschuldig was!
doodstraf een effectieve strafmaatregel is. Als je een veroordeelde ter Uit: Trouw
In sommige landen kunnen ook mindood brengt weet je tenminste zeker dat hij of zij nooit opnieuw een misdaad zal begaan. Diezelfde mensen vinden ook dat de doodstraf een afschrikkende
derjarigen de doodstraf krijgen. De laatste tien jaar gebeurde dat vooral in de Verenigde Staten en Iran. Meestal is de veroordeelde jongere op het moment van de executie (uitvoering van de doodstraf) wel meerderjarig. In 2003 werden twee mensen geëxecuteerd voor misdrijven die ze pleegden toen ze jonger dan achttien jaar
werking heeft en daardoor mensen op het
waren: één in de
rechte pad houdt. Tegenstanders van de
Verenigde Staten en
doodstraf menen dat het niet rechtvaardig is
één in China. En
om mensen te doden omdat regeringen zich
dat terwijl het
daarmee eigenlijk hetzelfde gedragen als de
Verdrag voor de
misdadigers die ze veroordelen. Maar nog
Rechten van het
belangrijker is volgens hen, dat ook bij de
Kind dit verbiedt!
Monique (15 jaar) uit Alphen aan de Rijn over de doodstraf
Ik vind de doodstraf echt vreselijk! Je straft iemand met iets wat verboden is, dat is toch vreemd. Als je iemand echt wil straffen zou je die persoon een leven lang met de consequenties van zijn of haar misdaad moeten laten leven. Dat is pas een afschrikwekkend beeld. Ik vind dat de doodstraf gewoon niet kan. Een straf is iets waarvan je moet leren, zodat je het niet meer zult doen, van de dood leer je niets. Zeker kinderen zouden nooit de doodstraf moeten krijgen. Zij moeten juist leren goede burgers te worden en begaan een misdaad vaak uit onmacht. Ze hebben nog een heel leven voor zich om zichzelf te beteren. Kortom.. de doodstraf zou internationaal echt afgeschaft moeten worden!
Kinderen in de gevangenis in Nederland In Nederland worden zo’n 50.000 jongeren van twaalf tot achttien jaar jaarlijks door de
gel die de kinderbescherming heeft genomen. Zo’n maatregel heet een ‘ondertoezichtstelling’ (ots) of ‘uithuisplaatsing’; een jongere kan dan niet thuis blijven wonen en moet naar een internaat of pleeggezin.
politie gehoord. Ongeveer vijfduizend van hen worden veroordeeld tot een vrijheidsstraf. Zij komen terecht in een ‘gesloten jeugdinrichting’. Officieel bestaan er in Nederland geen jeugdgevangenissen, maar
Strafrecht voor jeugdigen in Nederland
in de spreektaal worden de gesloten jeugd-
Kinderen jonger dan twaalf jaar
inrichtingen wel zo genoemd. Er zijn in
Kinderen in Nederland jonger dan twaalf jaar die
Nederland vijftien gesloten jeugdinrichtingen
door de politie zijn aangehouden omdat zij een
met in totaal plaats voor zo’n drieduizend
strafbaar feit plegen, kunnen vanwege hun leeftijd
jongeren. Er zijn twee verschillende soorten
niet strafrechterlijk vervolgd worden. Zij kunnen
gesloten jeugdinrichtingen, opvanginrich-
dus niet voor de rechter komen, maar worden voor
tingen en behandelinrichtingen.
delicten als vernielingen, graffiti en winkeldiefstal wel verwezen naar een Halt-bureau voor een Stop-
In de opvanginrichtingen ligt de nadruk op (her)opvoeding. In deze instellingen zitten: • Jongeren die een delict (strafbaar feit) hebben gepleegd en veroordeeld zijn. Zij zitten er hun straf (jeugddetentie) uit • Jongeren die verdacht worden van een misdrijf en in voorlopige hechtenis genomen zijn. Zij wachten nog op een uitspraak van de rechter • Jonge vreemdelingen die moeten wachten
reactie. De Stop-reactie wil het gedrag van kinderen veranderen zodat zij niet opnieuw met de politie in aanraking komen. Dit programma helpt ook ouders om op een duidelijke manier te reageren op wat er is gebeurd. Het kind leert in de Stop-reactie wat hij of zij verkeerd heeft gedaan en hoe ervoor te zorgen dat zoiets niet nog eens gebeurt. Meedoen aan de Stopreactie is vrijwillig en deelname aan dit programma kan alleen als de ouders hun toestemming geven en
tot ze naar hun land van herkomst worden
actief mee willen werken. In ernstige gevallen, dus als
teruggestuurd
het jonge kind een zwaar misdrijf heeft gepleegd, krij-
• Jongeren die wachten tot er een plaats vrijkomt in een behandelinrichting Behandelinrichtingen: hier zitten jongeren met een ‘Pij maatregel’ (Plaatsing In een Justitiële Jeugdinrichting). De jongere krijgt deze
gen kinderen jonger dan twaalf jaar een gezinsvoogd of een maatschappelijk werker toegewezen.
Kinderen en jongeren van twaalf tot achttien jaar Kinderen van twaalf tot achttien jaar, die door de
maatregel als een stoornis in zijn of haar
politie zijn aangehouden voor bijvoorbeeld vernieling,
ontwikkeling heeft geleid tot het plegen van
(winkel)diefstal of overlast met vuurwerk kunnen
een misdrijf. Voor die stoornis krijgen ze dan
kiezen of zij voor de rechter willen komen of naar een
een behandeling. Er verblijven ook jongeren
Halt-bureau willen. Via Halt kunnen zij rechtzetten
in een behandelinrichting door een maatre-
wat zij fout hebben gedaan, zonder dat zij in aanra-
king komen met Justitie. Kinderen tussen twaalf en
Jeugdstraffen die kunnen worden opge-
achttien jaar die een zwaarder misdrijf hebben
legd zijn: - jeugddetentie; dit betekent dat je naar een gesloten jeugdinrichting moet. Als je tussen de twaalf en zestien jaar bent kun je een gevangenisstraf van maximaal twaalf maanden krijgen. Als je zestien of zeventien jaar bent is dat 24 maanden. Een jeugddetentie leidt bij zestien tot achttienjarigen bijna altijd tot een strafblad
gepleegd, kunnen wél voor de rechter komen. Toch wordt er ook dan rekening mee gehouden dat ze nog kind zijn en mogen ze niet dezelfde straffen als volwassenen krijgen. Een kinderrechter kàn bij jongeren vanaf zestien jaar echter besluiten dat de overtreding zo ernstig is dat de zaak onder het volwassen strafrecht wordt behandeld. Zo’n besluit hangt af van de persoonlijkheid van de jongere, van de omstandigheden rondom het delict en de ernst van de misdaad. De straffen die onder het volwassen strafrecht vallen, zijn zwaarder dan die onder het jeugdstrafrecht. Een strafblad kun je krijgen als je ten tijde van het plegen van het strafbare feit zestien jaar of ouder bent.
- een geldboete; als je tussen de twaalf en achttien jaar bent kun je een geldboete tot 2.500,- euro krijgen - een taakstraf; dit houdt in dat je werk moet doen, zonder er betaald voor te krijgen. Als je minderjarig bent kun je een taakstraf van maximaal 120 uren krijgen. In plaats van een straf kan ook een maatregel opgelegd worden. Daarbij moet je denken aan: - plaatsing in een inrichting voor jeugdigen (dit duurt minstens twee jaar en deze termijn kan daarna nog eens met maximaal twee jaar verlengd worden)
nt Volkskra uit: de
- in beslag nemen van voorwerpen van de jongere - het terugnemen van voordeel dat de jon-
Wat voor straffen kun je krijgen?
gere gekregen heeft doordat hij of zij de wet heeft overtreden (bijvoorbeeld als
In Nederland zijn er dus speciale bepalingen voor
een jongere een uitkering van de staat
kinderen in het Wetboek van Strafrecht. Het idee
heeft ontvangen terwijl hij of zij ook een
achter deze speciale bepalingen is dat straf voor
baan had; dan neemt de overheid het
kinderen vooral een verbetering met zich mee
uitkeringsgeld in beslag)
moet brengen. Daarbij ligt de nadruk op onderwijs
- schadevergoeding betalen.
als middel om kinderen vooruit te helpen en op alternatieve straffen (dus andere straffen dan een gevangenisstraf). De maximale straf die een jonge misdadiger (van zestien of zeventien jaar) in Nederland volgens het jeugdstrafrecht in de gevangenis moet uitzitten is twee jaar.
Kijk voor meer informatie over jongeren en straffen in Nederland op de jeugdsite van het Openbaar Ministerie: www.vetverkeerd.nl
Herstelrecht
waarbij zij een aantal uren gaan werken, hun
‘Herstelrecht’ is een methode waarbij
slachtoffer. Ook zijn er plannen van de regering om
bemiddeling tussen dader en slachtoffer of
herstelrecht toe te passen in zwaardere zaken,
groepsgesprekken centraal staan. Het wordt
zodat kinderen niet onnodig hoeven te worden
in Nederland nog niet heel veel toegepast,
opgesloten. Maar ook op school (dus in het ‘maat-
maar in de landen om ons heen wel. Het
schappelijke’ leven) kan gewerkt worden met
idee van herstelrecht komt voort uit traditi-
herstelrecht, in de vorm van conflictbemiddeling;
onele ‘verzoenende’ rechtspraak van
bijvoorbeeld als jongeren elkaar discrimineren.
excuses aanbieden en schade vergoeden aan het
inheemse groepen uit Nieuw-Zeeland
jongeren die de wet hebben overtreden of
Gevolgen voor kinderen in de gevangenis
dingen hebben gedaan die maatschappelijk
Het opsluiten van kinderen (vrijheidsberoving) heeft
gezien niet door de beugel kunnen. Zij moe-
een grote invloed op de emotionele, geestelijke en
ten verantwoordelijkheid nemen voor wat
lichamelijke ontwikkeling van kinderen. Zij krijgen
zij gedaan hebben en kunnen hiervan leren.
soms niet de juiste gezondheidszorg en goed
Tegelijkertijd wordt met herstelrecht ook
onderwijs. Bovendien lopen zij het risico om binnen
het slachtoffer en de maatschappij recht
de gevangenismuren fysiek en geestelijk misbruikt
gedaan. Het slachtoffer voelt een soort ‘her-
te worden door anderen met alle gevolgen van dien.
stel’ van wat hem is aangedaan. Na het
Een gevangenisstraf heeft ook negatieve gevolgen
herstel kan de dader weer gewoon meedoen
voor de relatie tussen ouders en kinderen. Ze groei-
in maatschappij. Vooral voor jonge mensen
en uit elkaar en het gevaar bestaat dat zij na een
die de kans moeten krijgen te leren van
gevangenisstraf minder goed met elkaar kunnen
hun fouten, biedt herstelrecht een goed
opschieten.
(Maori's) en Afrika. Jeugdherstelrecht biedt de mogelijkheid om anders te reageren op
alternatief voor ‘gewoon’ strafrecht. De politie kan jongeren die verdacht worden van het plegen van een licht strafbaar feit bijvoorbeeld voorstellen om deel te nemen
Hoe voorkom je dat kinderen in de gevangenis terecht komen?
aan een ‘project’ (zoals een Halt-project), Om criminaliteit door kinderen en jongeren te voorkomen, is een stabiele leefsituatie voor hen van groot belang. School is daarbij een van de belangrijkste middelen. Op school worden kinderen en jongeren voorbereid op een toekomst in de maatschappij. Omdat de school een van de weinige instellingen is waar alle jongeren mee in aanraking komen, kan het ook bij de preventie van foto: Unicef
criminaliteit een grote rol spelen. In Nederland werken allerlei instanties samen om probleemgezinnen op tijd te signaleren. Voor jongeEen Pakistaans jongetje in de gevangenis
ren met ernstig emotionele en/of gedragsproblemen is het belangrijk dat er goede hulpverlening beschikbaar is. Tijdige en goede hulp kan allerlei soorten jeugdcriminaliteit voorkomen. In ontwikkelingslanden komt veel criminaliteit voort uit armoede. Volwassenen, maar ook jongeren en kinderen
Tips om in actie te komen Wat kun jij zelf doen? Als jij zelf of iemand die je kent in de gevangenis of een gesloten inrichting verblijft: • Je kunt vragen om een abonnement op de krant ‘HOUSE’, speciaal voor jongeren in allerlei soorten tehuizen en inrichtingen. Schrijf een briefje naar: redactie HOUSE, antwoordnummer 47623, 1070 VD Amsterdam (postzegel is niet nodig) • Blijf in jezelf geloven en maak er het beste van; laat je niet
stelen dan om te overleven.
beïnvloeden door andere kinderen of jongeren die misschien
Om dat te voorkomen is het
veel ergere dingen hebben gedaan dan jij
dus van belang om die armoede te bestrijden.
• Je kunt uitzoeken hoe vaak je je vriend/vriendin mag bezoeken in de inrichting en wat je voor hem/haar mee mag nemen • Je kunt je aanmelden bij Amnesty International om brieven te
Om te voorkomen dat kinde-
schrijven naar gevangen jongeren om ze een hart onder de
ren terugvallen in hun oude
riem te steken of juist naar presidenten en ministers die de
patroon zodra zij uit de
mogelijkheid hebben om de situatie van jongeren in de
gevangenis komen, is het
gevangenis te veranderen. Kijk voor meer informatie op
belangrijk om hen in de
www.amnesty.nl/youngamnesty
periode dat zij vastzitten goed voor te bereiden op een terugkeer naar het ‘normale’ leven. In veel landen zijn er bezoekersgroepen, buurtbewoners of andere burgers die op bezoek gaan in jeugdgevangenissen. Zij praten met jongeren of zorgen voor
Als je actie wilt ondernemen om te voorkomen dat kinderen in een jeugdgevangenis komen: • Nodig een medewerker van een gesloten inrichting uit (bijvoorbeeld in je klas) om iets te vertellen over het leven in een gevangenis. Kijk voor een inrichting bij jou in de regio op www.dji.nl (Dienst Justitiële Inrichtingen) voor de adressen en telefoonnummers van de Justitiële Jeugdinrichtingen
bepaalde voorzieningen,
• Organiseer een rondleiding of bezoek een open dag van een
zoals sport, bibliotheek,
instelling met je klas of een groepje vriend(inn)en. Je kunt
cursussen en dergelijke.
daarvoor het beste direct contact opnemen met de inrichting
In sommige gevangenissen
die je wilt bezoeken. Kijk op www.dji.nl voor de adressen van
krijgen kinderen geen of
de inrichtingen
slecht onderwijs, terwijl
• Je kunt je inzetten (geld inzamelen) voor organisaties die hulp
onderwijs hen juist de
verlenen aan kinderen in gevangenissen in ontwikkelings-
mogelijkheid op een nieuwe
landen, zoals: Defence for Children International, Unicef,
toekomst moet bieden.
Plan Nederland, Save the Children
Je kunt dit informatieblad ook vinden op www.kinderrechten.nl
Vragen/opdrachten Doodstraf, voor of tegen? Wat vind jij van de doodstraf? Zoek en/of bedenk één of twee argumenten die in dit informatieblad nog niet genoemd zijn die pleiten voor én tegen de doodstraf. Bajestaal Hieronder vind je een aantal afkortingen en uitspraken die gebruikt worden binnen de muren van een inrichting. Wat betekenen ze? • ’t Schuurtje • Brommen • Achter de deur/plank/bouten zitten • ’t Slijmspoor of ’t Gouden Laantje • Dat zit ik op de plee af Tip: gebruik het Internet (zoekmachines) Weet je er zelf nog meer of kun je er nog meer vinden?
Jouw mening De directeur van Den Hey-Acker, een van de vijftien gesloten jeugdinstellingen in Nederland schrijft op de website van zijn instelling dat hij vindt dat een jeugdinrichting een belangrijke rol kan spelen in het keren van ernstig crimineel gedrag. Hij zegt dat de inrichting niet als laatste oplossing gezien moet worden, maar als een goede start voor kinderen die vastgelopen zijn. In het Verdrag voor de Rechten van het Kind staat dat een rechter een kind alleen mag veroordelen tot een gevangenisstraf als er echt geen andere manier is om het kind te straffen. Wat vind jij? Is het belangrijk dat een kinderrechter eerst naar alternatieve strafmogelijkheden voor kinderen en jongeren kijkt? Dat het opsluiten van een kind of jongere in een jeugdgevangenis pas als laatste redmiddel moet worden ingezet? Of ben je het eens met de directeur van Den Hey-Acker? Motiveer je antwoord.
Ik ben Sabine en ik ben een meisje van zeventien jaar. Ik woon sinds mijn dertiende in een internaat omdat ik problemen had thuis. Mijn vader en moeder zijn gescheiden. Mijn vader kreeg een nieuwe relatie. In het begin liep alles goed, maar later hadden mijn stiefmoeder en ik veel problemen. Ik had het te bont gemaakt. Toen ging ik naar een internaat...Maar...ik liep iedere keer weg...Toen kwam er een rechtszaak en daaruit bleek dat ik naar gesloten moest...Ik heb drie à vier maanden ondergedoken gezeten, omdat ik niet naar een gesloten inrichting wou. Later werd het me te veel en ik heb me na die maanden gemeld bij mijn voogdes. Ik moest alsnog naar een gesloten instelling...Een week later verhuisden we naar Den Helder. Dat was een echte jeugdgevangenis. Ik heb daar veel pijn en verdriet gehad. Ik voelde me een crimineel wat ik niet ben. Ik heb van binnen veel geleden... Sabine (uit House, nummer 26)
Dit is een uitgave van het Kinderrechtencollectief. Het Kinderrechtencollectief is een coalitie ter bevordering van rechten van kinderen en bestaat uit Defence for Children International (DCI), Unicef Nederland, de Landelijke Vereniging van Kinder- en Jongerenrechtswinkels, Jantje Beton, de Nationale Jeugdraad, Plan Nederland en Save the Children Nederland. Het NIZW jeugd is betrokken als adviseur.
Tekst: Mijntje van Kemenade Illustraties: Olivier Heiligers Druk: Stenco
Deze uitgave is financieel mogelijk gemaakt door de Nederlandse overheid.
