d a l b e ati eren m r info r jong voo
KINDERRECHTEN
KINDEREN IN DE JEUGDZORG Voor wie?
Dit informatieblad is bedoeld voor jongeren van de tweede en derde klas van het voortgezet onderwijs die meer willen weten over het onderwerp kinderen in de jeugdzorg. Bijvoorbeeld om er een presentatie over te houden of werkstuk over te maken.
Kun je je voorstellen? Wereldwijd zijn er miljoenen kinderen en jongeren die met vragen en problemen zitten. Die vragen en problemen kunnen voor kinderen en jongeren uit verschillende landen heel anders zijn. Toch blijkt vaak dat zij ook tegen dezelfde dingen aanlopen. Kun je je dat voorstellen? In het Verdrag voor de Rechten van het Kind staat in een aantal artikelen dat alle kinderen en jongeren recht hebben op zorg. Toch is die zorg niet altijd beschikbaar of soms onvoldoende. Ook in Nederland. Hoe dat komt? En wat je zelf kunt doen? Dat lees je in dit informatieblad.
Verdrag voor de Rechten van het Kind Artikel 5: de rol van de ouders
Artikel 19: bescherming tegen kindermishandeling
De overheid is verplicht de rechten en verantwoordelijkheden van ouders en familie te respecteren.
Kinderen moeten beschermd worden tegen alle vormen van mishandeling, dat wil zeggen tegen lichamelijke, psychische en seksuele mishandeling, zowel binnen het gezin als daarbuiten. De staat draagt zorg voor preventie en voor behandeling.
Artikel 9: scheiding van het kind van de ouders Alle kinderen hebben het recht om bij hun ouders te wonen. Of, als zij gescheiden zijn, om ze allebei te zien. Tenzij dit in strijd is met het belang van het kind.
Artikel 12: de mening van een kind
Artikel 20: bescherming van kinderen zonder familie Een kind dat tijdelijk of blijvend niet in het eigen gezin kan leven, heeft recht op extra bescherming, bijvoorbeeld in een pleeggezin of in een kindertehuis.
Je mag je eigen gedachten en godsdienst hebben. Je ouders zijn natuurlijk wel verantwoordelijk voor je.
Artikel 25: uithuisplaatsing
Artikel 18: verantwoordelijkheid van de ouders
Kinderen kunnen voor hun verzorging, bescherming of behandeling uit huis geplaatst worden. Dan kom je te wonen bij een pleeggezin of in een tehuis voor kinderen.
Ouders zijn verantwoordelijk voor de opvoeding van hun kinderen. De overheid helpt ouders daarbij. Er bestaat bijvoorbeeld kinderopvang, zodat ouders kunnen blijven werken.
Wat is jeugdzorg?
Jeugdzorg wereldwijd
Het grootste deel van de kinde-
In landen over de hele wereld lopen kinderen en jongeren
ren en jongeren groeit zonder
rond met problemen. Kleine en grote problemen, problemen
problemen op. Soms hebben
die gemakkelijk op te lossen zijn en zware problemen. Zo zijn
kinderen en jongeren wel pro-
er bijvoorbeeld kinderen die al op jonge leeftijd mee hebben
blemen, bijvoorbeeld op school
moeten vechten in een oorlog en daardoor in de put zitten.
of op het werk, met
Ook zijn er wereldwijd miljoenen kinderen die seksueel mis-
vriend(inn)en, zichzelf of hun
bruikt zijn en daardoor de weg zijn kwijt geraakt. In veel lan-
ouders, maar kunnen zij dit
den is de zorg en bescherming voor deze kinderen en jongeren
oplossen binnen het gezin. Er
niet goed georganiseerd of onvoldoende. Meestal heeft dat te
zijn ook kinderen en jongeren
maken met gebrek aan financiën bij de overheid. Het kan ook
die ‘vastlopen’: zij zien geen
zijn dat de regering niet weet hoe ze met kinderen en jonge-
oplossing meer voor de proble-
ren met problemen om moet gaan. En soms wil de regering
men die zij ervaren. Zij voelen
hen niet helpen omdat ze vindt dat de kinderen en jongeren
zich bijvoorbeeld heel vaak
hun problemen aan zichzelf te danken hebben!
somber, eenzaam, angstig en/of gespannen, zijn niet tevreden over hun lichaam, hebben vaak ruzie of hebben iets heel naars en schokkends meegemaakt. Ook hun ouders of familie kunFoto: Unicef/Bart Eijgenhuijsen
nen geen hulp bieden of het kind of de jongere wil dat niet. Dan is professionele hulp van buitenaf nodig. Professionele hulp aan kinderen en jongeren die problemen hebben of in de knoop zitten, noemen we jeugdzorg. Jeugdzorg is daar-
Kinderen in een tehuis in Moldavië
mee eigenlijk een verzamelnaam voor hulpverlening aan
Zo worden kinderen in een aantal landen in Oost-Europa bij
kinderen en jongeren, geestelij-
(financiële) problemen in een gezin vrij snel in een tehuis
ke gezondheidszorg voor hen,
geplaatst. Dat lijkt misschien best gezellig, maar de situatie
zorg voor kinderen en jongeren
in die tehuizen is meestal niet om over naar huis te schrij-
die in een justitiële jeugdin-
ven. De kinderen slapen er op grote zalen, moeten zich
richting zitten en zorg voor
houden aan strenge regels en mogen geen eigen spullen
licht gehandicapte kinderen en
bezitten. Ook is er vaak maar weinig aandacht voor de kin-
jongeren.
deren en worden ze behandeld als een nummer.
Kinderen en jongeren in landen waar de jeugdzorg
Jeugdzorg in Nederland
niet goed geregeld is, hebben wel recht op die zorg.
In Nederland gaat het met de meeste kinderen en jongeren
Ook zij moeten hun pro-
goed. De voorwaarden voor een gezonde ontwikkeling zijn in
blemen of vragen met
Nederland dan ook vrij gunstig. Ouders zijn de eerst verantwoor-
iemand kunnen delen.
delijken voor de opvoeding van kinderen. Consultatiebureaus,
Organisaties die zich
GGD’en en scholen helpen hen daarbij. Toch zijn er in Nederland
inzetten voor de rechten
ook kinderen en jongeren met wie het niet zo goed gaat. Voor
van kinderen zoals Unicef,
hen is er jeugdzorg.
Defence for Children International, Save the
Sinds 1 januari 2005 is de Wet op de Jeugdzorg in Nederland in
Children en Plan Nederland
werking getreden. Het uitgangspunt van de Wet op de Jeugdzorg
proberen deze kinderen
staat in vijf doelstellingen beschreven:
daarom in allerlei pro-
1. De hulpvraag van de cliënt (kind of jongere of hun ouders/
gramma’s en projecten te
verzorgers) staat centraal. Daardoor krijgt het kind of de jon-
helpen. Zo is met behulp
gere eerder de zorg die aansluit bij wat hij of zij nodig heeft.
van deze organisaties in
2. Recht op jeugdzorg. Een jongere kan aanspraak maken op
veel landen een kinderte-
zorg (dus heeft een wettelijk recht op zorg), als Bureau
lefoon opgericht. Een een-
Jeugdzorg dat bepaald heeft. Deze zorg moet aan een aantal
voudige vorm van hulp
voorwaarden voldoen. Zo moet de hulpverlening zo dicht
waar je zelf misschien ook
mogelijk bij huis plaatsvinden, zo kort mogelijk duren, en zo
al eens gebruik van
licht mogelijk zijn. Ook moet de hulp zo snel mogelijk plaats-
gemaakt hebt?
vinden. 3. Volgens de wet is Bureau Jeugdzorg de centrale toegang tot jeugdzorg. In het verleden waren er allerlei verschillende
De kindertelefoon: 0800 – 0432. Elke dag van twee tot acht uur. Het nummer is gratis en je hoeft niet te zeggen wie je bent. Met je mobiele telefoon bel je: 0900 – 0132. (0,20 euro per minuut plus de kosten van je mobiele telefoon). Kijk ook op www.kindertelefoon.nl
instanties die het verzoek om hulp beoordeelden. Ouders en jeugdigen die problemen hadden wisten daarom niet goed bij welke instantie of instelling ze terecht konden. Jongeren kregen hierdoor niet altijd de hulp die ze nodig hadden. 4. Bureau Jeugdzorg is er niet alleen voor ouders en kinderen of jongeren die zelf om hulp vragen maar ook om bescherming te bieden aan jeugdigen die niet om hulp (kunnen) vragen, zoals sommige kinderen die mishandeld worden. Vandaar dat instellingen die deze kinderen hulp bieden, zoals het Adviesen Meldpunt Kindermishandeling (AMK) nu ook onderdeel zijn van Bureau Jeugdzorg. 5. De nieuwe Wet op de Jeugdzorg regelt gezinscoaching. Gezinnen met verschillende problemen (bijvoorbeeld financiële
schulden én opvoedingsproblemen) hebben vaak
In heel Nederland zijn 99 vestigingen (kan-
te maken met meerdere hulpverleners. Hierdoor
toren) van Bureau Jeugdzorg. Kinderen en
is het voor gezinnen en voor de hulpverlenende
jongeren die problemen hebben en daar-
instellingen vaak niet meer duidelijk wie wat
over willen praten of zoeken naar een
doet, waardoor er soms langs elkaar heen
oplossing kunnen ‘aankloppen’ bij Bureau
gewerkt wordt. In die gevallen zorgt Bureau
Jeugdzorg. De medewerkers van Bureau
Jeugdzorg voor één gezinscoach als aanspreek-
Jeugdzorg luisteren naar je verhaal, kijken
punt voor het gezin.
of ze je kunnen helpen, welke hulp het meest geschikt is en schakelen deze in. Ook geven ze je informatie over de hulp
Bureau Jeugdzorg
die je gaat krijgen. Bureau Jeugdzorg begeleidt ook kinderen en jongeren die onder
Bureau Jeugdzorg is dus eigenlijk het eerste aan-
toezicht staan of onder voogdij zijn gesteld
spreekpunt voor kinderen en jongeren tot achttien
of die na een overtreding van de wet een
jaar met problemen. Dit betekent overigens niet
taakstraf moeten uitvoeren van de rechter.
dat je altijd eerst naar Bureau Jeugdzorg moet als je vragen of problemen hebt. Je kunt ook gewoon de kindertelefoon bellen of bij het Jongeren Informatie Punt (JIP) langs gaan.
Kijk voor meer informatie en het adres van Bureau Jeugdzorg bij jou in de buurt op www.bureaujeugdzorg.info. Kijk ook op www.kindertelefoon.nl en op www.jip.org
Inzagerecht Een belangrijk recht voor kinderen vanaf twaalf jaar dat met de jeugdzorg te maken heeft, is het inzagerecht. Dat inzagerecht geeft je namelijk het recht om de gegevens over jezelf in te zien (te lezen). Ook heb je het recht er een kopie van te krijgen. Als je ouder bent dan twaalf jaar mag een instelling andere mensen zonder jouw toestemming niets vertellen over jou of ze jouw gegevens laten lezen. Dit geldt - als je jonger dan zestien jaar bent - alleen niet voor je ouders of je wettelijke vertegenwoordi-
gers, zij mogen je dossier (de gegevens/informatie
Monique (15 jaar) over jeugdzorg
over jou) dus wel inzien, tenzij dit niet in je belang is. Het kàn zijn dat je geen toestemming krijgt om je
Als vaste controle voor school moest ik naar de GGD. Het
eigen dossier (map met
ging in die tijd nogal slecht met me, ik overwoog serieus zelf-
gegevens) in te zien. Dat gebeurt bijvoorbeeld als de
moord te plegen. Deze afspraak was dus echt mijn laatste
hulpverleners denken dat
hoop. In het gesprek vertelde ik heel eerlijk, over mijn plan-
je niet in staat bent om
nen, over automutilatie (zelfverwonding) enz. Ik moest terug
je eigen belangen te ver-
komen. Die keer kreeg ik na een half uur wachten een folder
dedigen. Naar de precieze
voor een cursus sociale vaardigheden. Ik voelde me zo’n aan-
voorwaarden kun je altijd vragen: instellingen zijn
steller dat ik echt dood wilde. Gelukkig heeft iemand het kun-
namelijk verplicht om een
nen voorkomen. Toen ben ik naar de huisarts geweest en in
regeling te hebben waarin
twee dagen zat ik via Bureau Jeugdzorg bij andere hulp. Hier
het recht op inzage en de
luisterden ze wel serieus naar me, maar ik kreeg hier onge-
redenen om te weigeren
veer tien verschillende mensen te spreken. Nu zit ik in een
worden genoemd.
psychiatrische kliniek waar ze me wel goed helpen. En dan heb ik in principe nog geluk gehad… Je moet echt schreeuwen om hulp, terwijl veel mensen ontkennen het nodig te hebben of er té onzeker over zijn. Ik zou willen zeggen tegen iedereen in de put…hou vol!
Uit: Trouw
Klachten?
Jeugdbescherming
Als je vindt dat je niet goed geholpen bent
Jeugdbescherming is een onderdeel van de
door de medewerkers van Bureau Jeugdzorg of
jeugdzorg in Nederland. En tegelijkertijd is
het niet eens bent met de gekozen oplossing,
er een verschil: bij jeugdzorg (en dan bedoe-
kun je daar altijd over praten met de hulpver-
len we eigenlijk jeugdhulpverlening) is sprake
lener. Als je dat niet wilt, of na een gesprek
van vrijwillige hulp en houden de ouders
nog niet tevreden bent, dan kun je een klacht
van een kind of jongere het gezag. Dat bete-
indienen. Hoe dat moet staat in een folder die
kent dat de ouders verantwoordelijk zijn
je bij het eerste gesprek met een medewerker
voor de verzorging en opvoeding van hun
van Bureau Jeugdzorg hebt gekregen.
kinderen. Bij kinder- of jeugdbescherming gaat het juist om gedwongen hulp. De rechter heeft dan bepaald dat het kind of de jonge-
“En...als ik nou thuis weg wil lopen, wat dan?”
re hulp moet krijgen. Hij of zij kan ook bepalen dat de ouders het gezag over hun kind gedeeltelijk of geheel kwijt raken. Er wordt dan een andere volwassene aangewezen
Je bent niet strafbaar als je wegloopt. Het is
die de voogd van het kind of jongere wordt.
wel zo dat de instelling waar je hulp zoekt
Deze voogd is dan wettelijk verantwoorde-
aan je ouders moet laten weten dat je veilig
lijk voor het kind/de jongere en heeft zeg-
bent. Ze hoeven niet te vertellen waar je
genschap over hem of haar.
precies bent als jij dat niet wilt. Als je onderdak zoekt bij vrienden of bekenden
De rechter kan vier verschillende maatregelen uitspreken om kinderen of jongeren te
zullen zij je ouders ook moeten laten weten
beschermen:
dat je terecht bent. Je ouders weten dan
• ondertoezichtstelling (ots)
waarschijnlijk wel meteen waar je bent.
• ontheffing van het ouderlijk gezag
Maar het is toch lastig om dat voor ze ver-
• ontzetting uit het ouderlijk gezag
borgen te houden. Ze kunnen er namelijk
• voorlopige voogdij
achter komen via de Raad voor de Kinderbescherming. En als ze je niet kun-
Ondertoezichtstelling (ots)
nen vinden en je ouders doen aangifte bij
Een ots betekent dat de rechter een kind of
de politie, dan gaan die je zoeken.
een jongere onder toezicht stelt van een
Voor hulp kun je het beste bellen met
voogdij-instelling. Dat is een organisatie die
Bureau Jeugdzorg. Kijk voor het telefoonnummer van Bureau Jeugdzorg bij jou in de buurt op: www.bureaujeugdzorg.info
allerlei voogden in dienst heeft. Het kind of de jongere wordt dan toegewezen aan een gezinsvoogd. Een rechter kan besluiten tot een ots als de ouders hun kind(eren) mis-
handelen, de opvoeding en verzorging niet goed aan
Daarna volgt een zitting bij de kin-
kunnen (bijvoorbeeld als zij verslaafd zijn) of wanneer
derrechter. Jongeren vanaf twaalf
het kind/de jongere vaak in aanraking komt met de
jaar wordt hun mening gevraagd,
politie vanwege kleine criminaliteit.
zonder dat de ouders erbij zijn. Als
Ouders die zelf inzien dat zij niet goed voor hun
de rechter vindt dat een ots nodig
kind(eren) kunnen zorgen, kunnen zelf ook een ots
is, stelt hij de minderjarige onder
aanvragen. Kinderen en jongeren mogen dat niet zelf
toezicht van een Bureau Jeugdzorg
doen, maar wel via de Raad voor de
en wordt het ouderlijk gezag
Kinderbescherming. Als ouders of kinderen om een ots
geheel of gedeeltelijk beperkt.
vragen, stelt de Raad voor de Kinderbescherming een
Bovendien kan de jongere uit huis
onderzoek in. Dat betekent meestal dat een zogenaam-
worden geplaatst. Een ots wordt
de raadsonderzoeker van de Raad voor de
voor maximaal één jaar uitgespro-
Kinderbescherming bij het kind/de jongere thuis langs
ken en kan telkens voor één jaar
gaat om te kijken hoe de situatie is. De raadsonderzoe-
worden verlengd.
ker voert meestal ook een aantal gesprekken met de ouders/verzorgers en eventuele anderen. Zoals een schrijft een rapport over het onderzoek en brengt ook
Ontheffing van het ouderlijk gezag
een advies uit. Daarin staat wat volgens de raadsonder-
Ontheffing van het ouderlijk gezag
zoeker op basis van het onderzoek het beste voor het
betekent dat de ouders niets meer
kind of de jongere is.
te zeggen hebben over hun
leerkracht, een huisarts of andere hulpverleners. Hij/zij
kind(eren), maar wel voor hun onderhoud moeten blijven betalen.
Raad voor de kinderbescherming
Hier kan sprake van zijn als ouders aangeven dat ze wel graag voor
De Raad voor de Kinderbescherming is onderdeel
hun kind(eren) willen zorgen, maar
van het Ministerie van Justitie en komt op voor kinde-
het niet kunnen. De ouders en de
ren die in de knel zitten. Het doel van de Raad voor
voogd moeten het dan eens wor-
de Kinderbescherming is om kinderen te beschermen
den over de ontheffing en het
als hun lichamelijke of geestelijke ontwikkeling gevaar loopt. De Raad is geen hulpverleningsinstantie. Medewerkers van de Raad gaan niet met het
moet ook in het belang van het kind of de jongere zijn. Soms is er sprake van gedwongen ontheffing. Bij ontheffing worden kinderen uit
gezin aan de slag om problemen op te lossen. Wel
huis geplaatst en krijgen een
zoeken zij uit welke vorm van hulp het beste is voor
voogd toegewezen. Die bepaalt of
ouders en kind, en zorgen ervoor dat die hulp op
het kind nog contact mag hebben
gang komt. Kijk voor meer informatie op
met zijn of haar ouders en op wat
www.kinderbescherming.nl
voor manier dat contact dan moet plaatsvinden.
Je kunt dit informatieblad ook vinden op www.kinderrechten.nl
Ontzetting uit het ouderlijk gezag
Tips om in actie te komen
Hiertoe kan een rechter besluiten als de ouders verwijtbaar gedrag (dus iets
Wat kun jij zelf doen?
doen wat hen te verwijten valt) vertonen. Bijvoorbeeld als zij hun kind(eren)
Als jij zelf of iemand die je kent met problemen zit:
misbruiken of ernstig verwaarlozen.
Dan is het goed om daar over te praten. Natuurlijk
Ontzetting is een zwaardere maatregel
is dat moeilijk. Toch is het fijn als er iemand naar je
dan een ontheffing. Het gevolg is bij
luistert of als jij zelf luistert naar je vriend of vrien-
beide maatregelen hetzelfde: de ouder
din. Je kunt ook (samen) zoeken naar een volwasse-
raakt het gezag kwijt en het kind/de
ne die jullie vertrouwen. Dat kunnen je ouders zijn
jongere krijgt een voogd toegewezen.
of iemand anders die je goed kent, maar je kunt ook contact opnemen met Bureau Jeugdzorg. Kijk
Voorlopige voogdij
op www.bureaujeugdzorg.info
In noodsituaties waarin het belangrijk is dat er acuut wordt ingegrepen om het kind of de jongere (tijdelijk) te
Vragen/opdrachten
beschermen kan de rechter een voorlopige voogdij uitspreken. Een voogdij-
Hannah is veertien jaar en zit niet lekker in haar
instelling (Bureau Jeugdzorg) krijgt dan
vel. Ze denkt dat ze niets kan en dom is en daarom
de voogdij over het kind/de jongere en
snijdt ze zichzelf. Een leraar zag de wonden op haar
wijst vervolgens een persoon als voogd
armen en heeft haar overgehaald om te gaan pra-
aan. Een voorbeeld van een situatie
ten met een psycholoog. Maar tegen hem durft ze
waarbij een voorlopige voogdij kan wor-
eigenlijk niet te zeggen dat het snijden een soort
den uitgesproken is in geval dat het
verslaving is geworden. Ze heeft al eens geprobeerd
kind een bloedtransfusie nodig heeft om
ermee te stoppen, maar kreeg toen de hele tijd huil-
te overleven en de ouders weigeren toe-
buien. Hannah’s ouders weten van niets en ze is
stemming te verlenen. Door de voogdij
bang dat de psycholoog het aan haar ouders vertelt
tijdelijk aan Bureau Jeugdzorg toe te wij-
als hij hoort hoe erg het is.
zen, kan een minderjarige in zo’n situatie gered worden.
Wat zou jij Hannah adviseren om te doen?
Dit is een uitgave van het Kinderrechtencollectief. Het Kinderrechtencollectief is een coalitie ter bevordering van rechten van kinderen en bestaat uit Defence for Children International (DCI), Unicef Nederland, de Landelijke Vereniging van Kinder- en Jongerenrechtswinkels, Jantje Beton, de Nationale Jeugdraad, Plan Nederland en Save the Children Nederland. Het NIZW jeugd is betrokken als adviseur.
Tekst: Mijntje van Kemenade Illustraties: Olivier Heiligers Druk: Stenco
Deze uitgave is financieel mogelijk gemaakt door de Nederlandse overheid.
