Kansen met. Kunststof. Nr. 5. Kunststof. honderd jaar jong. Philippe Decelle. De toekomst van het verleden. Antoine Fritsch

gilles&com

PLASTIQUES N5-Neerlandais:PLASTIQUES N°55

30/11/07

18:15

Page 3

Kansen met

Kunststof Nr. 5

Kunststof Philippe Decelle De toekomst van het verleden

Antoine Fritsch Zeebenen

–honderd jaar jong


30/11/07

18:15

Page 4

Kunststofnieuwtjes

6

Mooi en schokvrij Zeer zichtbaar Glazen dak Groene constructies Muziek op zak Hoogspanning

4

Het

idee!

Arendsoog David Carvalho en Marc Papadopoulos, het designduo van Troisième oeil.

8

panorama

Kunststof, honderd jaar jong

12

Kunststof gezien door Antoine Fritsch zeebenen.

14 Voor dagelijks gebruik

elegant verbazingwekkend innoverend nieuwe producten voor dagelijks gebruik

Tijdschrift uitgegeven door de beroepsverenigingen van de Franse, Belgische en Nederlandse kunststofindustrie Directeur van de publicatie: Jean-Paul LESAGE Chef-redactrice: Liliane MESSIKA Redactiecommissie: Christine BOURGET, Michel LOUBRY Françoise GILLES, Liliane MESSIKA Concept en vormgeving: gilles&com. Redactie: Liliane MESSIKA, Françoise GILLES, Olivier SAUVY. Foto’s: DR. Voor alle inlichtingen: België: Polygonya - Sarah Gillis – Tel: +32 2 238 97 80 Email: [email protected] Nederland: PlasticsEurope Nederland - Tel: +31 70 444 0610 Email: [email protected] ISSN 1283-7369 Wettelijk depot december 2007


30/11/07

18:15

Page 5

Hoofdartikel door...

Philippe Decelle, De toekomst

van het verleden

l.

or

Wanneer je voor ingenieur hebt gestudeerd (in Brussel, hij is Belg), een bedrijf voor openbare werken hebt opgericht (nu verkocht aan het Franse Bouygues) en deel hebt uitgemaakt van het eerbiedwaardige ambt van de gerechtsdeskundigen, dan beschik je over een sterk profiel. Wanneer je in je vrije tijd bovendien schildert en beeldhouwt, dan kun je er prat op gaan een man van de wereld te zijn. Maar hoe komt de elegante vijftiger Philippe Decelle aan zijn mooie en unieke collectie kunststof meubels uit de jaren 1960 tot 2000? Die is tot stand gekomen doordat hij, net als alle grote verzamelaars, wordt gedreven door hartstocht en passie en steeds maar blijft zoeken naar dat ene voorwerp dat hij nog niet heeft. Voor bezichtiging van de collectie (in groepen): Philippe Decelle. Tel: + 32 2 344 98 21.

Hij is begonnen met de plexiglas zuilen van de Franse kunstenaar Jean-Claude Fahri, die hem aanspraken door de gladde, pure en totaal nieuwe kant van het materiaal dat toen vrijwel onbekend was. In de loop der jaren is alles wat er tijdens twee generaties toe deed aan deze ongelofelijke verzameling toegevoegd, en verdeeld over drie verdiepingen in een kleine, rustige Brusselse straat. Hier heerst Philippe Decelle over een wereld die ondertussen is opgeslokt door nieuwe trends en die hij als geen ander weet te beschermen. César, Verner Panton, Marc Newson, Maurice Calka, Joe Colombo (van wie hij een cultstoel vond bij het grofvuil in een chique wijk) en alle andere herleven hier of bij de exposities waaraan hij objecten uitleent. Eén pijnpunt: om deze voorwerpen goed tot hun recht te laten komen, is een expositieruimte van 2.000 m² nodig, maar de belangstelling voor deze objecten als cultuurgoed is van overheidswege gering. Helaas… Wie kent deze materialen beter dan Philippe Decelle? Hij zegt: “Ze staan in feite voor een kijk op de toekomst uit een verleden dat nog niet voorbij is”. “Als we de wetenschappelijke definitie volgen, dan is elk materiaal op basis van polymeren een kunststof. Op grond hiervan kunnen we zeggen dat amber de oervorm is van kunststof. Er was celluloid, in 1907 gevolgd door de uitvinding van bakeliet door Baekeland, maar alles begon pas echt in 1933 toen Hermann Staudiger de organische chemie uitvond en synthetisch rubber maakte. Vanaf dat moment is alles veranderd: voortaan bedenkt men materialen aan de tekentafel en onderzoekt men hoe deze gerealiseerd kunnen worden. De eerste helft van de 20e eeuw markeert de opkomst van moderne materialen: PVC, PET, polystyreen, polycarbonaat, PMMA, ABS… tot en met nylon (ontwikkeld tijdens de oorlog om parachutedoek te maken) en polyurethaan (ontdekt door Bayer en bekend gemaakt door César tijdens zijn happenings). Designers, beeldhouwers en andere creatieve geesten hebben zich gestort op deze magische materialen, die in alle vormen, kleuren, transparanties en oppervlaktestructuren

kunnen worden gemaakt, hard of zacht, sober of flashy, glanzend of gesatineerd… Het is zelfs gelukt om materialen te verbeteren door ze te mengen en zo extra eigenschappen toe te voegen of nadelen te laten verdwijnen. De komst van polypropyleen betekent een geschenk voor designer Starck en een fortuin voor Kartell. Bij kunststof onderscheiden we trends van een halve generatie: direct na de oorlog tot 1960, van de wereldtentoonstelling in Brussel tot de verovering van de ruimte. Van 1960 tot 1973 worden kunststoffen voor het eerst volwassen en dan, na de oliecrisis van 1973, komt de winterslaap voor de verzamelaars, namelijk die van de terugkeer naar natuurlijke materialen. Het politieke milieubewustzijn ontstaat, iedereen heeft de mond vol van milieuvervuiling en van schapen fokken in de Larzac. Van 1987 tot 2002 komt het postmodernisme opzetten met als boegbeeld Philippe Starck. Tegenwoordig bevinden we ons in een neobarokperiode en zijn we afgestapt van de zeer minimalistische lijn met de tuinkabouterstoelen van opnieuw Starck of de Kartellkroonluchters van polycarbonaat. Ook al is kunststof een trend geworden, toch probeert elke generatie zijn kindertijd terug te vinden. Onze ouders zijn opgegroeid in de régencestijl, de veertigers en de vijftigers van nu met de worstvormige stoelen van Pierre Laurence en Quasar en de meubels van Marc Berthier. Zo groeit de liefde voor en herkenning van kunststoffen. Bij mijn eerste expositie in Brussel waren er 6.000 bezoekers, bij de laatste in Arc-en-Senans 130.000. De toekomst? Een uitdaging: aantonen dat er hoogwaardige kunststoffen bestaan. Een voorspelling: morgen zullen we de laatste druppels aardolie gebruiken om kunststof te maken, waardoor we er zuiniger mee zullen omspringen. En overmorgen als alle olie op is, dan is er altijd nog voldoende minerale of plantaardige koolstof in de natuur om kunststof te maken. De kunststofverwerkers kunnen profiteren van zeer verfijnde technieken, zoals de stereolithografie*. Dus als kunststof weer politiek correct is, zal het alom weer worden gewaardeerd.” * Stereolithografie: driedimensionaal kopieerapparaat gebaseerd op vloeibare hars dat wordt gehard door middel van laserstralen.

Kansen met Kunststof – Nr. 5 >

3


30/11/07

18:15

Page 6

Kunststofnieuwtjes ZEER ZICHTBAAR Mooi en schokvrij

Consumenten worden steeds veeleisender, en terecht. Om hen tevreden te stellen, hebben Fiat en Borealis hun krachten gebundeld. Het resultaat: de bumper, de binnenkant van portieren en armleuningen van de Ducato zijn mooi mat en uitzonderlijk krasbestendigheid. Hiervoor werd gebruik gemaakt van Daplen, een thermoplast met een hoge smeltindex en dus eenvoudig te spuitgieten. Een zeer gunstige eigenschap voor de fabricage van de grote dunwandige bumpers voor de nieuwe bestelwagen. Dankzij de geringe thermische expansie van het materiaal ontstaat er na de assemblage aanzienlijk minder speling tussen het kunststof onderdeel en het chassis. Contact pers: Borealis NV. Liesbeth Denys. Tel: + 32 15 47 90 24.

Het nieuwe reclamebord van polycarbonaat is speciaal ontwikkeld door Sabic Innovative Plastics om verlichte reclameborden ‘s nachts beter zichtbaar te maken. De kneep zit hem o.a. in de dikte (2 of 5 mm) waardoor het licht meer dan 50% beter wordt verspreid dan bij concurrerende materialen. Bovendien zorgt het voor een gelijkmatige verlichting doordat de gloeilampen en LED’s verborgen blijven. Kortom: deze borden hebben duidelijk minder “heldere punten” dan normaal. Het hotel Sea Cloud, in Pusan in Zuid-Korea, gebruikt voor zijn grootste reclamebord buiten een systeem dat van kleur verandert. Het bord is bedekt met een grijze folie, de kleur waarin de naam overdag wordt weergegeven. ‘s Nachts, wanneer alles grijs is, wordt het bord wit. Hoe kan dit? Dit is mogelijk door de vele kleine en onzichtbare gaatjes in de folie die het licht van de LEDS doorlaten. De achterzijde van het bord is gepolijst, zodat dit beter kan worden bedrukt, terwijl de voorzijde een matte structuur heeft die de weerkaatsing afzwakt en schitteringen voorkomt. Als we hier nog aan toevoegen dat het materiaal zeer goed bestand is tegen UV-licht en schokken, dan mogen we verwachten het steeds vaker tegen te komen op onze gevels.

Contact pers: Sabic Innovative Plastics. Banu Kukner. Tel: + 31 164 29 16 05.

GLAZEN DAK Bumpers van Daplen.

Vliegveld Suvarnabhumi in Bangkok.

Het vliegveld Suvarnabhumi in Bangkok kan tegenwoordig prat gaan op het grootste drielaagse textieldak ter wereld (110.000 m2). De gewelfde gates zijn afwisselend voorzien van glas en van textiele membranen. 102 van de 108 panelen voor deze membranen - die zijn ontworpen door het Duitse bedrijf Hightex GmbH – bestaan uit een externe laag, een tussenlaag en een binnenlaag. De buitenlaag is gemaakt van Skytop glasweefsel van het Japanse bedrijf Chukoh Chemical Industries Ltd, dat het product heeft voorzien van een bekleding van Teflon® (PTFE). Dit zorgt vooral voor bescherming tegen de weersomstandigheden. De luchtkamers eronder dragen ertoe bij dat deze eerste laag geen druk uitoefent op de tussenlaag in geval van windvlagen. De tussenlaag bestaat uit zeer heldere platen van polycarbonaat die zijn vastgeschroefd op een netwerk van staalkabels. Naast hun brandremmende eigenschappen, dragen deze platen voor een groot deel bij aan de akoestische isolatie van het dak. De binnenlaag is zichtbaar vanuit de gates en bestaat uit een weefsel van doorschijnend glasvezel met open poriën, voorzien van een gemetalliseerde bekleding die infrarood licht filtert. Zo profiteren de reizigers van een koele omgeving, terwijl er toch een zee van licht wordt doorgelaten. Een mooie uitdaging.

Contact pers: Heide Lavarde. Tel: +33 1 30 26 34 00.

> 4 – Kansen met Kunststof – Nr. 5


30/11/07

18:15

Page 7

Groene constructies De trap van de Amsterdam Arena.

Sommige kunststoffen lenen zich uitstekend voor een groene bouwwijze die steeds populairder wordt. We denken dan vooral aan platen voor isolerende transparante wanden en daken, maar ook aan kunststoffen voor lichte, recyclebare daken. De bouwwereld staat momenteel voor de vrijwel onmogelijke taak om de juiste balans te vinden tussen de vraag naar licht van de consument en het bouwen van energiezuinige woningen. Door gebruik te maken van lichtdoorlatende constructies van geavanceerde kunststoffen in plaats van het traditionele glas, kan deze doelstelling worden bereikt, mits er additieven worden gebruikt die infrarode warmte blokkeren. In de Verenigde Staten gebruikt een fabrikant en distributeur van bekledingsproducten voor woningen (Centerpoint Translucent Systems LLC) platen van meerlaags polycarbonaat (Lexan® van Sabic Innovative Plastics). Hiermee ontstaat een doorschijnend bekledingssysteem dat het daglicht doorlaat zonder verlies van energie. In Nederland omgeeft een dubbelwandige plaat van transparant polycarbonaat de vier roltrappen van de Amsterdam Arena, die zijn ontworpen voor grote menigtes waardoor de temperatuur proportioneel kan stijgen. Deze platen helpen bij het absorberen van de infrarode zonnestraling en kunnen zo 40% van de warmtestijging compenseren. Een Nederlands tuinbouwbedrijf heeft kassen gebouwd van polycarbonaatplaten met een dubbele laag om extra energie op te vangen. Deze platen laten meer licht door dan glas en zijn tegelijkertijd bijzonder isolerend, een investering die het verbruik van fossiele brandstoffen vermindert.

Contact: Sabic Innovative Plastics. Banu Kukner. Tel: + 31 164 29 16 05.

Kassen met dubbellaagse panelen.

K

Hoogspanning

Muziek op zak De iPods en andere MP3-spelers zijn ware wonderen van de digitale technologie, maar ze zijn ook kostbaar en kwetsbaar. Jongeren nemen ze overal mee naar toe en dus moeten de spelers bestand zijn tegen stoten en schokken. De enige oplossing is een beschermhoes die niet alleen stevig moet zijn, maar ook in de smaak moet vallen bij de jeugd. De meeste fabrikanten komen dus met designproducten van licht polycarbonaat, dat onbreekbaar is en bestand tegen krassen. Zelfs al is de hoes van leer of siliconen, dan nog is het gedeelte dat het scherm moet beschermen vrijwel altijd van een transparante kunststof. Dit is onmogelijk te breken of scheuren, bestand tegen warmte, koude, vuur, het is licht, perfect transparant, verkrijgbaar in een groot aantal verschillende kleuren, met speciale effecten en structuren. Kortom, het ideale materiaal om de onvermijdelijk ruwe behandeling te kunnen doorstaan. Contact: Sabic Innovative Plastics. Helen Vandebovenkamp. Tel: + 31 164 29 20 97.

Net nu energiebezuiniging het toverwoord is, introduceert General Motors zijn nieuwe concept car. Deze revolutionaire Chevrolet is tijdens de laatste autobeurs van Detroit gepresenteerd onder de naam Volt en kan 65 kilometer afleggen zonder andere energiebron dan elektriciteit. Als we weten dat bijna de helft van de Amerikaanse huishoudens gemiddelde minder dan 48 kilometer per dag aflegt, dan kan de Volt de stad voor een groot deel vrijmaken van benzinedampen. Voor de ontwikkeling van deze auto heeft GM ultralichte materialen gebruikt van Sabic Innovative Plastics. Het dak, de kofferbak en de vaste zijruiten, de voorspatborden, het instrumentenpaneel, het stuur en de kabelmantels zijn van kunststof, de portieren en de motorkap zijn van zeer sterk, thermoplastisch composietmateriaal (dat normaal wordt gebruikt in de luchtvaartindustrie en voor racewagens). Dankzij dit materiaal zijn de voorspatborden, de ruiten, het instrumentenpaneel en het stuur van de Volt 30 tot 50% lichter geworden. De bekabeling van de auto is gemaakt op basis van kunststoffen zonder halogenen, waardoor een gewichtsbesparing van 25% mogelijk is ten opzichte van de klassieke bekabeling. Toch is het design van de Volt, met zijn aërodynamische lijnen en openklapbare dak, gelijkwaardig aan dat van de beste coupés op de markt. act pers: Sabic Innovative Plastics. Anne Clement. Tel: + 31 164 29 31 48. Kansen met Kunststof – Nr. 5 >

5


30/11/07

18:15

Page 8

Het idee!

Arendsoog >1

Van design op het scherm naar dienstverlening… het designbureau Troisième oeil maakt van de consument een dirigent van digitale technologieën.

David Carvalho (links) en Marc Papadopoulos.

Na zijn studie in Parijs aan de École Boulle voor toegepaste kunst en de Arts Décoratifs, studierichting industrieel design, heeft Marc Papadopoulos gewerkt voor de designbureaus van Alcatel en Philips. David Carvalho heeft het Strate Collège in Parijs gevolgd en in 1995 stage gelopen bij Alcatel voordat hij van 1995 tot 2001 ging werken voor Philips Design. Een ontmoeting, een goede verstandhouding, Parijse discussies, de wereld in het algemeen verbeteren en de ontwikkeling van het industrieel design in het bijzonder… deze twee kom je eerder tegen in een intellectueel café dan in een feesttent. Toch zou het nog tien jaar duren voordat David Carvalho in mei 2000 het bureau ‘Troisième oeil’ opricht (het derde “oog” is Pascal Carde). In die tien jaar gaf Marc Papadopoulos leiding aan het designteam van fietsenfabrikant Décathlon Cycles. Het doel van Troisième oeil is: “Een tot nog toe niet bestaande band scheppen tussen onderzoek en ontwikkeling, innovatie en productontwerp via het ontwerp van interfaces”, zegt David Carvalho. Met andere woorden: nadenken over de integratielijn van een proces die loopt van het hightech product tot het gebruik ervan door de gewone man.

Waar zijn die knoppen voor? Een mooie uitdaging als je weet hoeveel moeite het ingenieurs en designers kost om overeenstemming te bereiken en hoe onverschillig ze staan tegenover de


praktische behoeften van de gemiddelde consument. Een voorbeeld. “Eind jaren negentig had bijvoorbeeld een mobiele telefoon zo’n dertig functies”, zegt David Carvalho, “maar tegenwoordig zijn dit er meer dan 3.000 en gebruiken we nog steeds één display. Voor deze multifunctionaliteit, die trouwens overal is geïnfiltreerd en niet alleen in onze mobieltjes, moet een taal worden gevonden. De designer heeft een andere benadering: hij denkt esthetisch en ergonomisch. Terwijl hij de computer moet laten reageren op het toetsenbord, het gereedschap waarmee hij wordt bediend. Anders, zoals zo vaak het geval is, zullen de meeste functies nooit worden gebruikt. Vroeger zou een fabrikant van telefoons bijvoorbeeld tegen de designer zeggen: “Ontwerp een mooi apparaat met tien toetsen.” Als je dan vroeg waar deze toetsen voor dienden, dan antwoordde hij: “Maak je daar maar geen zorgen over.” Onze aanpak gaat veel verder: we willen weten waar de toetsen voor zijn, met welke vinger ze moeten worden bediend om welk resultaat te krijgen … En, stukje bij beetje, leren we het product steeds beter te begrijpen.”

De dialoog van experts Hoe kun je echter tegelijkertijd specialist zijn van het hoofd en de benen, van de elektronische hersenen en de “fysieke” behuizing van het voorwerp, expert in informatica en kenner van kunststof en composietmaterialen? “Door je te omringen met experts”, zegt


g

30/11/07

18:15

Page 9

>4

>5 >2 >3

>6

r >5

. d d n e d n j r p t n s n r k l t t t

n n n t

Marc Papadopoulos, “en door experts, die elkaar normaal gesproken negeren, met elkaar te laten communiceren.” In feite hebben we dit soort dialoog nodig om de on/off toetsen er niet hetzelfde te laten uitzien als de andere toetsen, maar in één oogopslag herkenbaar te maken. Verder moeten pictogrammen de teksten vervangen en moet de gebruiker in ieder geval de hoofdfuncties van zijn apparaat intuïtief kunnen vinden, zonder hoofdstuk 8 van de 300 pagina’s tellende gebruiksaanwijzing te hoeven lezen.

Onbegrensde mogelijkheden “Wat ontwerpen betreft, halen we onze inspiratie uit de steeds gevoeligere materialen, of juist uit de eisen die nieuwe materialen stellen”, zegt Marc Papadopoulos. “Ook het aanpassen van bepaalde materialen werkt inspirerend. Tegenwoordig bieden kunststoffen alle mogelijkheden: ze kunnen doorschijnend zijn, zeer stijf zijn en tegelijkertijd zacht aanvoelen, materialen tot leven laten komen en diepte geven, licht reflecteren of bijzondere lichteffecten veroorzaken. Ze zijn onmisbaar geworden als we ons richten op een benadering van de zintuigen en de rustgevende aspecten van de voorwerpen, waarbij technologie op de tweede plaats komt. De meest technische materialen kunnen fysiek letsel voorkomen, hun weefsels zijn ademend, antitranspirerend en thermisch uitgebalanceerd. En wat te denken van een drinkwatersysteem voor militairen in het veld dat bestaat uit kunststof leidingen die het water, ongeacht de kwaliteit, drinkbaar maken nadat het een uur door de leidingen heeft gecirculeerd… Hoe verder de materialen zich ontwikkelen, hoe meer vooruitgang er wordt geboekt in de verschillende technieken”. En hoe onbegrensder de mogelijkheden

worden des te minder geremd worden ontwerpers in hun verbeeldingskracht en komen met voorstellen die aanleiding geven tot nieuwe toepassingen. Wonderlijk genoeg luisteren de industriële klanten naar hen. ‘Troisième oeil’ heeft zijn derde weg gevonden.

Van ontwerp tot toepassing In 2001 heeft het bureau naar aanleiding van een opdracht om na te denken over nieuwe mobiele diensten voor het telefoniebedrijf Orange, de aankleding en vormgeving van Pay per view op Ma Ligne TV gerealiseerd. Nog maar enkele jaren geleden een ondenkbare optie. Tegenwoordig wordt nagedacht over het samenvoegen van diverse digitale gegevensdragers. “Je moet één identificatiemiddel hebben, ongeacht de oorspronkelijke gegevensdrager”, zegt David Carvalho. “E-mails lezen op de mobiele telefoon, SMS-jes op de televisie, via de mobiele telefoon een videofilm over de verjaardag van je kind aan zijn grootouders sturen … kortom, het leven van de gebruikers eenvoudiger maken.” Zo is de Mushroom ontstaan (omdat hij lijkt op een supersonische champignon). Het is een soort databank waarin u alle afbeeldingen en overige informatie afkomstig van alle denkbare (digitale) gegevensdragers kunt opslaan, sorteren, klasseren en verzenden. Dit IT-wonder is de eerste stap in een serie scenario’s voor het leven van morgen, die weliswaar futuristisch zijn maar misschien niet zover in de toekomst liggen als we denken. Eén enkel voorbeeld? “Tegenwoordig is het beeldscherm de belangrijkste interface”, aldus Troisième oeil, “maar waarom zou een muur, een gordijn of een sprei deze rol niet kunnen overnemen?” Van ontwerp tot toepassing is slechts één stap.

1.

Mushroom: voor het opslaan van alle digitale afbeeldingen.

2-3-4. Een motor die... vliegt. 5-6. Mobiele telefoon: de gebruiker moet de bediening intuïtief begrijpen.

Contact: Troisième oeil. Tel: +33 1 42 25 18 18.


7


30/11/07

18:15

Page 10

Panorama

1

2

3

Kunststof

honderd

Honderd jaar geleden vroeg Leo Baekeland een octrooi aan voor de pro kunststof die ooit is geproduceerd. De rest is geschiedenis. Terugblik op Mijlpalen

✜ 1907. Bakeliet

Leo Baekeland is de uitvinder van de eerste geheel synthetische kunststof: bakeliet. Eenmaal verwarmd, neemt deze stof snel de vorm aan van de mal. Dit veelzijdige materiaal - een thermohardende kunststof – brandt niet, zakt niet in, smelt niet en is onoplosbaar in oplosmiddelen. Als sieraad kan het worden gekleurd of ondoorzichtig worden gemaakt als imitatie van onyx, jade, marmer en amber. Doordat het elektrisch isolerend is, wordt het vanaf 1920 gebruikt voor de fabricage van telefoons en de eerste elektrische huishoudelijke apparaten.

✜ 1912. PVC

Polyvinylchloride werd in 1835 ontdekt door de Franse natuurkundige Victor Regnault. Dankzij de Duitse scheikundige Fritz Klatte, die het fabricageprocédé heeft ontwikkeld, wordt de stof sinds 1912 industrieel gefabriceerd. De industriële PVC-productie op grote schaal begon in 1938.


✜ 1913. Cellofaan

In 1900 had Edwin Brandenberger het idee om een transparante verpakking te ontwikkelen voor voedsel. Met viscose als basisstof ontwikkelde de onderzoeker dertien jaar later cellofaan, de eerste flexibele folie die perfect dicht was en die ontelbare toepassingen kent in het dagelijks leven.

Fawcett en R.O. Gibson. Bij een reactie tussen ethyleen en benzaldehyde bleef na het experiment in het reactorvat slechts een witte, wasachtige substantie over. Polyethyleen is het meest gebruikte kunststofmateriaal ter wereld en wordt toegepast voor zeer uiteenlopende doeleinden, variërend van militaire toepassingen tot de fabricage van shampooflessen.

✜ 1924. PMMA (plexiglas)

✜ 1937. Polyurethaan

De scheikundigen Barker en Skinner hebben een organisch glas ontwikkeld: polymethylmethacrylaat (PMMA), dat in 1934 door Rohm op de markt werd gebracht onder de naam plexiglas. Vanwege de transparantie en de stevigheid van het materiaal, werd het gebruikt voor het maken van lichtreclame, meubels etc. De merknamen plexiglas en altuglas zijn tegenwoordig alom bekend.

✜ 1933. Polyethyleen

De ontdekking van polyethyleen met lage dichtheid is het resultaat van een onderzoek naar kunststoffen door E.W.

Toen dr. Otto Bayer polyurethaan ontwikkelde, kon niemand vermoeden wat voor succes dit zou worden. Nu heeft het zich, dankzij meerdere generaties scheikundigen, ingenieurs en ontwerpers, ontwikkeld tot een universeel materiaal.

✜ 1938. Nylon (polyamide 6.6)

Het bedrijf DuPont de Nemours geeft de synthetische vezel, die een onderzoeksteam onder leiding van de scheikundige Wallace Carothers in de jaren 1930 heeft ontwikkeld, de naam nylon. Het is een polyamide die zeer sterke,


30/11/07

18:15

Page 11

3

4

5

erd jaar jong de productie van bakeliet, de eerste synthetische blik op een zeer plastische eeuw… elastische draden vormt die niet afbreken en bestand zijn tegen atmosferische invloeden. Nylon wordt in de oorlog gebruikt voor de fabricage van de parachutes van de GI’s en brengt vervolgens een revolutie teweeg in de naoorlogse textielindustrie. Dit is de eerste synthetische vezel die op grote schaal op de markt is gebracht.

✜ 1944. Polystyreen

Polystyreenschuim is in 1944 ontwikkeld door Ray Mc Intire toen hij voor Dow Chemical onderzoek deed naar flexibel rubber. De ontdekking was puur toeval: het basisidee was het copolymeriseren van styreen en isobuteen onder druk. Het styreen polymeriseerde wel, maar het isobuteen verdampte en mengde zich in de matrix van het polymeer. Dit stijve materiaal met geringe dichtheid werd op de markt gebracht Contact: www.altuglasint.com (PMMA) www.solvinpvc.com (PVC)

onder de naam Styrofoam en in eerste instantie gebruikt als isolatiemateriaal in de bouw.

✜ 1954. Polypropyleen

6

Als werknemer van Montedison ontdekte Giulio Natta (samen met Karl Ziegler winnaar van de Nobelprijs 1963) een katalysator van de zogenaamde familie "Ziegler-Natta". Hiermee kan polypropyleen met een hoge mechanische weerstand worden gemaakt dat inert is tegen inwerking van chemische stoffen en bestand tegen temperaturen van meer dan 100°C.

✜ 2007. De toekomst

In een of andere vorm zijn kunststoffen (vrijwel) overal aanwezig. De enige begrenzing in de toekomst is de verbeeldingskracht van de onderzoekers.

...

www.total.com (polyethyleen, polypropyleen) www.eu.rhodia.com (polyamiden)

1. Otto Bayer, onderzoeker bij Bayer (geen familie van de oprichter van het bedrijf) vindt in 1937 polyurethaanschuim uit. 2. Tot de 400 voorwerpen van de expositie Plasticity in het Science Museum in Londen behoren een bakelieten radio en een telefoon die is verworden tot cultobject. (Foto’s: Science Museum, London). 3. Een serie foto’s uit de nieuwsbrieven van Rhodiacetta (tegenwoordig Rhodia) prijst de diversiteit aan van de eerste toepassingen van nylon (Foto’s: Rhodia Polyamide). 4. DuPonts "Test-Tube Lady" is bedacht om de vrees van het grote publiek voor de wetenschap weg te nemen een belangrijke boodschap in de jaren 30. 5. In Los Angeles wordt actrice Marie Wilson omhoog gehesen door een kraan om een 10 meter hoge en 2 ton zware reproductie van haar welgevormde been te ontsluieren en zo de verkoop van nylonkousen te promoten. 6. Als illustratie van de polymeren van de toekomst presenteert het Science Museum in Londen de i-unit, een ecologische en individuele auto en een nieuw concept van Toyota.

www.bayer-ag.de (polyurethanen) www.basf.fr (polystyreen) www.dupont.com Kansen met Kunststof – Nr. 5 >

9


30/11/07

18:15

Page 12

Panorama ...

Happy birthdays ! ® Corian viert zijn e 40 verjaardag

Corian® is in 1967 uitgevonden in de laboratoria van DuPont de Nemours en het bedrijf is de exclusieve producent. DuPont™ Corian® wordt als plaatmateriaal gebruikt in talloze toepassingen: hotels, restaurants, ziekenhuizen, openbare ruimtes, winkels, maar ook in woningen voor meubels, verlichting en decoratieve voorwerpen. Het is een massief, nietporeus plaatmateriaal dat duurzaam, vlekbestendig en eenvoudig te onderhouden is. Het is verkrijgbaar in zo’n honderd verschillende kleuren en kan vrijwel elke vorm aannemen. Aangezien het materiaal door en door is gekleurd en niet alleen het oppervlak kunt u krassen in Corian® eenvoudig wegwerken. Tijdens de week van Design 2007 in Milaan presenteerde DuPont™ Corian® “40 Years/40 Designers”, een expositie van 40 creaties afkomstig van designers uit de hele wereld, die in de “Corian® Design Store Milano” in het centrum van Milaan werd gehouden. Dit evenement stond in het kader van de 40e verjaardag van de marktintroductie van Corian® en de bijdrage van creatieve geesten aan de ontwikkeling van het materiaal. Alle ©3M/Scotch

©Forbo PVC-vloeren

40 designers presenteerden een functioneel voorwerp (voor op kantoor of in huis) waarbij gebruik is gemaakt van de creatieve mogelijkheden van het materiaal: groot kleurenassortiment, thermisch vormbaar, graveerbaar, bedrukbaar en snijdbaar. In mei 2007 werd deze expositie gepresenteerd tijdens de designbeurs ICFF in de Verenigde Staten en in sep-tember 2007 was ze ook te zien in Londen. Een selectie van deze voorwerpen zal in beperkte oplage worden geproduceerd en op de markt gebracht. Contact: www.corian.fr

Rilsan® : 60 jaar en nog steeds groen Rilsan®, dat wordt gebruikt in alle industriële sectoren en onder alle klimaatomstandigheden (van zeer warm tot zeer koud), viert zijn 60e verjaardag (op 30 oktober 1947 is er octrooi aangevraagd op het fabricageprocédé). Het materiaal dankt zijn naam aan de ricinusolie waarvan het wordt gemaakt en aan de rivier de Risle die langs de productielocatie van Serquigny stroomt, waar Arkema het sinds 1950 ©Moulinex/Seb

©Société Bic/Raymond Savignac/ADAGP, Paris 2002

produceert. De toepassingen zijn talrijk: elektrische producten (elektronica, radio, tv, telefoon, elektrische huishoudelijke apparaten...), auto’s (benzineleidingen...), mechanische producten (onderdelen van kopieermachines, luchtvaart...), aardoliewinning (zeer sterke slangen voor de offshore), sport (schoenzolen, fietszadels...), transport (80% van de vrachtwagens in de wereld gebruiken voor het remsysteem slangen van Rilsan®). In poedervorm is Rilsan® geschikt voor het maken van bekleding voor leidingen, manden voor de afwasmachine, torsiestangen voor auto’s, maar ook voor talloze onderdelen voor gereedschapsindustrie. ©Lego Contact : www.arkema.com

Fédération Française de parachutisme

Sols PVC ©Perrier Vittel S.A.

©Total

Eén gebeurtenis, twee exposities “Bakeliet 1907 – 2007”

Plasticity. 100 years of making plastics

Ter gelegenheid van de 100e verjaardag van de octrooiaanvraag die op 13 juli 1907 werd ingediend door Leo Baekeland - de uitvinder van het bakeliet die op 14 november 1863 werd geboren in Gent in België - organiseert de universiteit van zijn geboortestad het Baekeland-jaar. Op 28 maart 2007 werd dit ingeluid met een expositie waarbij talloze persoonlijke documenten worden getoond, maar ook een groot aantal voorwerpen van bakeliet. De expositie blijft open tot 14 december 2007 in het “Museum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen”. Inlichtingen: www.sciencemuseum.ugent.be

Deze expositie is vanaf 22 mei 2007 tot januari 2009 gratis te bezichtigen in het Science Museum in Londen. Het verleden van honderd jaar kunststof wordt getoond aan de hand van 400 voorwerpen die de enorme diversiteit van deze materialen aantonen. Een deel van de expositie is gewijd aan de milieuaspecten.


Inlichtingen: www.sciencemuseum.org.uk


30/11/07

18:16

Page 13

Cultvoorwerpen uit het dagelijks leven Scotch

“Tupperware” bakjes

Steelstofzuiger

R. Drew, ingenieur bij 3M, heeft het idee om lijm te laten verdampen op een celluloselaag. Zo ontstaat het eerste zelfklevende plakband. Omdat hij maar aan één kant kleeft, noemen de werklui het “gierig als een Schot”, vandaar de naam “Scotch”.

Negen jaar na de ontdekking van polyethyleen begon de Amerikaan Earl Tupper met de fabricage van bakjes van polyethyleen waarin etenswaar vers kan worden gehouden. Hiervoor gebruikte hij de spuitgiet- methode. Het revolutionaire afsluitsysteem zorgt eenvoudig voor een “vacuüm” door de deksel dicht te drukken.

Voor huisvrouwen ontwikkelde Moulinex in 1961 de eerste steelstofzuiger die geheel gemaakt is van nylon, zodat ze geen zwaar toestel meer achter zich aan hoefden te slepen tijdens het stofzuigen.

Tandenborstel met nylon haren In 1937 vond Wallace H. Carothers van DuPont de Nemours polyamide 6.6 uit, beter bekend onder de naam Nylon. Een jaar later werd deze synthetische vezel gebruikt als vervanging van varkenshaar, wat een keerpunt was in de geschiedenis van de tandenborstel.

“Nylon” kous Sinds zijn uitvinding, oversteeg het succes van de nylonkous alle verwachtingen van de fabrikanten. Bij de eerste verkoop, op 24 oktober 1939 in Wilmington (USA), gingen er in drie uur 4.000 paar de deur uit. Ondanks de productiestop tijdens de Tweede Wereldoorlog, steeg de vraag ernaar in 1945 en nam pas af in 1970, toen de eerste panty’s verschenen.

©Apple ©Lego

©Bayer

Lego Het Deense bedrijf Lego kwam als eerste met een bouwspel voor kinderen van kleine kunststofstenen die in elkaar passen. Door het gebruik van één van de eerste spuitgietmachines konden ze in series van twee kleuren (rood en geel) worden geproduceerd. Tegenwoordig worden de stenen gemaakt van ABS, (uitgevonden in 1946).

In 1968 veroorzaakte Vittel een revolutie door de productie van de eerste fles van kunststof voor mineraalwater. Deze woog 36 gram (ten opzichte van 300 gram voor glas) en had een inhoud van 1,5 liter.

Bankpas De traditionele bankpassen zijn ingrijpend veranderd met de komst van de elektronische chip, uitgevonden door de Fransman Roland Moreno. Deze kleine kaart van PVC of polypropyleen is een onmisbaar betaalmiddel geworden.

Klittenband

Wegwerpscheermesjes

George de Maestral ontdekte dat een groot aantal planten in de natuur gebruik maken van minuscule haakjes om zich vast te grijpen aan voorwerpen. Hij slaagde erin om dit fenomeen na te bootsen met behulp van nylon. Zo ontstond klittenband. Het ging niet stuk en de productie ervan was goedkoop, zodat de uitvinding een enorm commercieel succes is.

Na de Bic® pen, heeft Marcel Bich in 1975 het wegwerpscheermesje van kunststof uitgevonden. Het was een nieuw scheersysteem waarbij de mesjes onvervangbaar zijn en die een glad resultaat opleveren. Ook nu nog worden er elke dag over de hele wereld miljoenen van verkocht.

PVC-vloeren

Philips en Sony hebben de digitale cd ontwikkeld. De traditionele groeven in een grammofoonplaat werden vervangen door een laagje aluminium dat wordt beschermd door een laag polycarbonaat. Deze schijf wordt in 1975 opgevolgd door de cd-rom en in 1997 door de dvd.

In 1949 gebruikte de Franse industrieel Gerland voor het eerst PVC om vloerbedekking te maken. Deze duurzame vloeren zijn gemaakt van meerlaags PVC en ze zijn eenvoudig te leggen en te onderhouden. Ze zijn verkrijgbaar in zeer uiteenlopende kleuren en motieven.

Luier

©Groupement crate Bleue

Kunststof fles

Deze wegwerpluier van kunststof werd in de jaren 1950 ontworpen door Procter & Gamble en pas tien jaar later op de markt gebracht. Sindsdien zijn de prestaties enorm gestegen door het gebruik van superabsorberende kunststoffen: ze absorberen tot 700 maal hun gewicht in water !

Compact disc

Microcomputer Steve Jobs, medeoprichter van Apple, besluit in 1978 om het netwerk van elektronische circuits te verbergen in een kunststof kast. Sindsdien heeft design een doorslaggevende rol gekregen voor deze productlijn, dankzij het gebruik van ABS voor de kasten en plexiglas en kunststof films voor de ultradunne schermen. ©Tupperware

©Prown and Bigelow-Gil Elvgren

te en 00 en de Courtesy of Apple


11


30/11/07

18:16

Page 14

Kijk op kunststof door Antoine Fritsch

>1

>2

Antoine Fritsch, z Aan de oever van de Seine ontwerpt deze botenfreak hightech boten, wanneer hij zich niet

A

ntoine Fritsch heeft de klassieke weg van het scheppen naar het fabriceren van een prototype en van het design naar de uitvoering in de omgekeerde richting afgelegd. Hij heeft gewacht totdat hij enkele diploma’s voor machinebouw en industrieel tekenen op zak had, voordat hij zich inschreef op de ENSCI (hogeschool industriële vormgeving). Was het reislust of verlangen naar de zee? Hij komt terecht in Barcelona bij een bureau voor industrieel design. Een jaar later gaat hij voor zichzelf werken en sleept een klant in de wacht die motorboten maakt, met wie hij twee jaar lang samenwerkt. Dan richt hij zijn eigen bedrijf op en keert in 1993 terug naar Parijs. Vanwege zijn passie voor het water, vestigt hij zich in Conflans-Sainte-Honorine aan de Seine, temidden van enkele trage bootjes die genieten van een welverdiend pensioen. Dan pas begint het serieuze werk.

✜ Boten en fietsen

Hoewel zijn belangstelling zich ondertussen heeft verbreed, is Antoine Fritsch sindsdien nooit gestopt met het bedenken, ontwerpen en bouwen van boten. Eerst voor Bic Sport, waarvoor hij de hele serie kajaks heeft getekend: Kalao, Bilbao, Scapa, Ouassou en Tobago. Ook ontwierp hij in een spontane opwelling de kleine Yakka, met een stijve romp en een opblaasbare opbouw die in een grote tas past. Tussendoor zag zijn lievelingsontwerp het licht: een zeiljacht van


7,20 m voor zeilwedstrijden op binnenwater of tochten langs de kust. Het prototype vaart rond met een romp van hout, epoxy en glasvezel, zeilen van koolstof en kevlar bedekt met een mylar film. Want door zijn opleiding en eigen voorkeuren is Antoine Fritsch niet tevreden met alleen maar een tekenbord en een computer. Zijn studio dient ook als werkplaats voor onderzoek en voor het bouwen van prototypes. “Ik heb me altijd al geïnteresseerd voor materialen”, zegt hij. “Ik blijf overal van op de hoogte, ik ga naar beurzen en heb hier zelfs een kleine ‘materiotheek’. Als ik iets bijzonders nodig heb, dan weet ik waar ik moet zijn. Wij zijn geen fabrikanten, maar doen al het voorbereidende werk. Voor onze prototypes gebruiken we niet altijd exact de materialen die in een industrieel stadium kunnen worden gebruikt, maar wij kennen ze wel. In eerste instantie ben ik alleen geïnteresseerd in het project, het doel, de zin ervan. Vervolgens hou ik me uitsluitend bezig met de materialen, en ik moet zeggen dat we, vooral in mijn vakgebied, zeer ongelukkig zouden zijn zonder kunststoffen met hun intrinsieke kwaliteiten, in het bijzonder de stevigheid en bestendigheid. Zonder kunststoffen zou ik mijn nieuwe kleine catamaran niet kunnen ontwerpen, want deze is bestemd voor zeilscholen en moet dus bijzonder sterk zijn. Tot nu toe waren middenzwaardboten gemaakt van gegoten polyethyleen. Dat is van Twintex, een thermoplastisch composietmateriaal dat veel sterker is en ook kan worden


30/11/07

18:17

Page 15

>3

>4

>6

>5

>7

zeebenen zich niet stort op fietsen, auto’ s of decoratieve voorwerpen. gerecycled.” Als hij geen boten ontwerpt, fietst Antoine Fritsch graag. Hiervan getuigt zijn luxe fiets van bamboe, die de beroemde leerwarenfabrikant Hermès zo mooi vond, dat hij hem in zijn museum heeft gezet... Of de XO, die hij in 1991 heeft ontworpen voor een expositie bij Vinçon in Barcelona en die nog steeds wordt geëxposeerd totdat hij in productie wordt genomen. Of de fiets die hij heeft ontworpen toen men in Parijs, dat zich kandidaat had gesteld voor het organiseren van Olympische Spelen, van plan was om gratis fietsen neer te zetten bij de uitgangen van de metrostations. In één ruk door heeft hij ook een kleine concept car ontworpen met de naam SoOn. Deze auto bestaat uit een transparante cabine op een chassis met wielen die op maat kan worden gefabriceerd en zelfs kan uitgroeien tot een vrachtwagen.

✜ Van design tot decoratie

De neiging van Antoine Fritsch om van oude en bekende paden af te wijken, heeft te maken met zijn hang naar diversiteit. Het is dus geen kwestie van zich specialiseren in buitensporigheden. Hij begint met evenveel plezier aan een industrieel design als aan een puur decoratief ontwerp. Hij werkt al sinds meerdere jaren samen met de RATP, de maatschappij voor openbaar vervoer in Parijs. Hij heeft o.a. systemen ontwikkeld om de stations automatisch te sluiten, hij heeft elektriciteitskasten voor op het perron ontworpen,

>9

>8

1. Een zeilboot van 7,20 m voor wedstrijden en zeiltochten. 2. Automatische sluitsystemen voor de RATP.

speciale camera’s voor lage plafonds en informatie- systemen voor reizigers. Sinds kort werkt hij aan lichtsignalen voor de metro. Dit belet hem niet om zijn horizon nog verder uit te breiden en in verloren momenten meubels te ontwerpen. In Via heeft hij lampen gepresenteerd die zijn gemaakt van elementen die in elkaar passen. Ze kunnen dienst doen als hanglamp, maar ook als lichtbaan aan het plafond. Ateliers Sedap gaat ze op de markt brengen. Zijn ontwerp voor een boekenkast die zonder rails kan worden gesloten door middel van panelen die zijn gemaakt van dezelfde polyesterdoek als zeilen, zou Italiaanse uitgevers kunnen interesseren. Boot, auto, fiets, decoratie… het belangrijkste is om op koers te blijven. ■

3. Lampen van PVC-doek. 4. Een fiets van bamboe. 5. De XO. 6. Modulaire kast. 7. SoOn: een kleine die kan groeien. 8. Kajak: de nieuwste versie. 9. Een catamaran van Twintex.

Contact: Antoine Fritsch. Tel: +33 1 39 19 42 06. [email protected]


13


Voor

30/11/07

18:17

Page 16

dagelijks gebruik

M

Mooie planten Hoe kun je minder fraaie plantpotten aan het zicht onttrekken… Met een ompot uit de Storm-serie, die precies zo is vormgegeven dat alleen de bladeren en bloemen zichtbaar zijn. In rood of zwart, diameter 17 cm (€ 47,-) of 21 cm (€ 67,-). Te koop bij Bon Marché.

v

Contact pers: Normann Copenhagen. Danek Olsen. Tel: + 45 35 270 523

VINTAGE

Lux Philippe Boulet is de ontwerper van deze lichtgevende meubels die continu van kleur veranderen dankzij de elektronische kaart die de kleuren van de LED’s aanstuurt en vermengt. U kunt kiezen uit een palet van honderden kleuren en de volgorde naar wens bepalen. De truc? Een bekleding van lichtdoorlatende kunststof waarin de LED’s zijn verwerkt. € 1.800,- voor de consoletafel, € 250,- voor de kandelaar. Verkooppunten op de site: www.philippebouletcreation.com.

Vintage look, intelligente blik… maar deze Dragon bril biedt ook de beste bescherming: montuur van celluloseacetaat in de stadsversie, van nylon in de sportversie, glazen van polycarbonaat die alle schadelijke straling voor 100% filteren. In de sportversie is de bril speciaal ontworpen om blessures bij botsingen te voorkomen: de armen komen los van het montuur en de glazen schieten er naar voren uit.

Contact pers: Philippe Boulet Création. Tel: + 33 1 42 94 07 79.

€ 99,- (€ 130,- met polaroid glazen). Verkooppunten onder nummer + 33 6 64 90 28 09.

Contact pers: North Communication. Hélène Kalmes. Tel: + 33 1 45 45 61 23.

Design vanuit alle gezichtspunten Het APCI (het Franse bureau voor de promotie van industriële creaties) heeft een droom waargemaakt met de uitgave van de “Panorama du design en Europe”. Dit is de eerste complete gids waarin alle aspecten van design worden besproken. De gids bestaat uit drie delen: • een inventaris van de ontwikkeling, de sterke punten en de mogelijkheden van het design in 2007 in de vorm van een professioneel naslagwerk; • een jaarboek van de bureaus, onderwijsinstellingen en de Europese promotiecentra voor design; • een onmisbare gids over allerhande praktische zaken, variërend van voorschriften en hulpmiddelen, tot expositieruimtes en grote manifestaties. Prijs: € 49,-. Te koop in de boekenwinkels, op Internet (www.fnac.com, www.amazon.fr) en bij het APCI, 24 rue du Charolais, 75012 Parijs. Contact pers: Design Project. Tel: + 33 1 53 34 01 87.


w


30/11/07

18:17

Page 17

Meubels met bloemmotief Kasten, kleerkasten, commodes, lage tafels, garderobes… de meubels met bloemmotief zijn ontworpen door Jean-Michel Vergès en worden op de markt gebracht door JMJ Design. Het bedrukte laminaat wordt gemaakt door de polymerisatie van een kunststofhars bij een temperatuur van 150°C en een perskracht van 2400 ton. Zo kunt u gerust uw sokken of uw borden op een bloemenveld leggen. Meer natuur bestaat niet! De prijzen lopen uiteen van 1.500 tot 6.000 euro, al naar gelang het meubelstuk. Te koop bij: www.jmj-design.com Contact pers: Design Project. Jean-François Lac. Tel: + 33 1 53 34 01 87.

Solidair Hoe kun je solidair zijn met mensen met een handicap en Handicap International ondersteunen, de organisatie die overal ter wereld gehandicapte mensen van alle leeftijden en onder alle omstandigheden helpt? Heel eenvoudig – door een Plio-set te kopen. Deze bevat tien beschermende kaften voor boeken of schriften, tien etiketten en een stripverhaal (door Olivier Dutto) met de avonturen van Tom en Nina en hun gehandicapte vriendin Lana. Van elke verkochte set van € 5,-, gaat er € 1,- naar de hulpverlenings¬organisatie. Te koop in de grote supermarkten, grote winkels, boekenwinkels en op de site www.handicap-international.fr.

Contact pers: Audrey Avanzi. Handicap International Tel: + 33 4 72 72 70 98.

Buitenlucht Breng een beetje zon in huis met dit vrolijk bedrukte en eenvoudig aan te brengen vinylbehang, ontworpen door Zofia Rostad voor Lutèce. € 26,50 per rol (100 x 53 cm), € 22,50 per sierband (5 m x 13,25 cm). Telefoonnummer consumenten: + 33 3 22 46 87 00. Contact pers: Christine Labrune. Tel: + 33 1 49 26 06 41.

Hollands spel

De grote spellenfabrikant Goliath (onder andere al 40 jaar succesvol met het beroemde Triominos) komt nu met Battleground. Kanonnen en katapulten om middeleeuwse oorlogen uit te vechten op het tapijt in de huiskamer. Iedereen zijn eigen fort, zijn eigen leger met kanonnen, katapulten, kruisbogen en andere wapens. Dat de beste moge winnen en het leger van de tegenstander verslaat of de koning doodt. Prijs: €19,90. Contact pers: North Communication. Tel: + 33 1 45 45 61 23. Kansen met Kunststof – Nr. 5 >

15

30/11/07

18:14

Page 2

gilles&com


Klein, slim en sterk van de behuizing tot en met de ingebouwde elektronica… kunststof maakt van telefoons kleine alleskunners.

Innovatiecel Kunststoffen & Rubber Federplast.be vzw - A. Reyerslaan 80 - 1030 Brussel

Tel: + 32 2 238 97 80 - Fax: + 32 2 238 99 98 - Email: [email protected] www.polygonya.be

Postbus 443, 2260 AK LEIDSCHENDAM Bezoekadres: Loire 150, Gebouw Castellum, ingang C, 2491 AK DEN HAAG

Tel.: + 31 70 444 0610 - Fax.: + 31 70 3203 903 - Email: [email protected] www.plasticseurope.org

Kansen met. Kunststof. Nr. 5. Kunststof. honderd jaar jong. Philippe Decelle. De toekomst van het verleden. Antoine Fritsch

Recommend Documents