Jaarverslag 2010
Siu-Siu Ha, bedenker van Do It Yourself Beach (MyBeach)
Nieuwe huisstijl en logo
2010 was jubileum jaar
Wisseling in bemanning
2010 was een bijzonder en turbulent jaar. We bestonden 30 jaar en dat vierden we op 16 december met het symposium Helden van de Zee. Workshops over de thema’s waar wij ons al jaren voor inzetten en de uitreiking Zeehelden Award 2010 waren enkele onderdelen. De genomineerden voor deze award zijn mensen die via hun werk of als vrijwilliger een bijdrage leveren aan een schone en gezonde (Noord)zee. De deelnemers aan het symposium verkozen uiteindelijk Wouter Rozenveld van Maersk Shipping voor zijn jarenlange inzet voor de schone sloop van schepen.
Inleiding In dit jubileumjaar presenteerden wij ook onze nieuwe huisstijl en logo. Het oude had inmiddels al 10 jaar dienst gedaan. Daarom een fris, eigentijds en herkenbaar logo, dat opnieuw duidelijk laat zien waar wij voor staan: de Noordzee. Er moest natuurlijk ook gewoon keihard gewerkt worden, onder andere om onze financiële positie te verbeteren en in te spelen op veranderende subsidiestromen of liever gezegd het opdrogen daarvan. We zijn daarvoor nog meer projectmatig gaan werken, maar ook is er samen met een nieuw aangetrokken marketingmedewerker gezocht naar alternatieve financieringsmogelijkheden. Dit proces zullen wij zeker in 2011 doorzetten. Allemaal met dat ene doel voor ogen: de belangen van de Noordzee ook in de toekomst kunnen behartigen. Ook op het gebied van de bemanning van Stichting De Noordzee is er veel gebeurd: drie nieuwe bestuursleden (Karin Alfenaar, Marck Feller, Tinka Murk) kwamen het bestuur versterken. Daarnaast nam adjunct-directeur Esther Luiten in mei afscheid, na een dienstverband van 6 jaar. En in juli nam ik het roer over van Alex Ouwehand. Na jarenlang een succesvolle internationale scheepvaartcampagne te hebben geleid, wil ik nu de koers uitzetten voor een gezonde Stichting De Noordzee. Samen met mijn collega’s en ons bestuur en natuurlijk ook met al die mensen uit ons netwerk, waarmee wij het afgelopen jaar zo goed hebben samen gewerkt.
Samen voor een gezonde zee!
In het afgelopen decennium hebben we veel bereikt: de VISwijzer is bij veel mensen bekend, we hebben verschillende partijen aan de tafel gebracht om een visie op te stellen rond natuurbescherming op de Noordzee en de scheepvaartsector is mede door ons toedoen een stuk schoner geworden. Maar we zijn er nog lang niet! Vanaf 2011 zullen wij bijvoorbeeld veel meer werk maken van het oplossen van afval in zee. En natuurlijk blijven wij ook op onze andere speerpunten nadrukkelijk werken aan een schone en gezonde Noordzee. Ik nodig u van harte uit om mee te doen. Eelco Leemans, Directeur Stichting De Noordzee Dit jaarverslag biedt een overzicht van onze activiteiten in 2010. De diverse onderwerpen zijn geordend op basis van de 6 thema’s: Beschermde natuur, Ruimtelijke ordening, Zuiver vissen, Schoon varen, Afval in zee en Jij en de zee. Wilt u meer weten over ons of over de Noordzee, neem dan contact met ons op of ga naar www.noordzee.nl
Beschermde gebieden
De natuur van de Noordzee is rijk; veel soorten en grote aantallen dieren, een belangrijke schakel voor vogels en vissen wereldwijd en drager van allerlei ecologische en economische functies van de Noordzee. Kortom Noordzeenatuur verdient bescherming en dat is waar wij ons ook in 2010 voor hebben ingezet.
Beschermde gebieden op de Noordzee is een ander onderwerp waarop we veel werk hebben verzet in 2010.
Beschermde natuur
1. We hebben een zoneringsstudie uit laten voeren, waarin natuurbescherming en verduurzaming van visserij gecombineerd zijn. Deze studie is bedoeld om op een andere manier na te denken over het beheer van de zee, de bescherming van natuurgebieden en verduurzaming van visserij stapsgewijs te realiseren.
Bruinvis
2. Voor de regulering van de visserij in de Natura 2000-gebieden Noordzeekustzone en Vlakte van de Raan nam Stichting De Noordzee deel aan een intensief en multidisciplinair onderhandelingsproces (VIBEG). Wij gebruikten hiervoor een combinatie van middelen die effectief bleek: lobby op politiek- en beleidsniveau, juridische procedures, door ons georganiseerde overleggen en workshops met de ‘key players’, onderhandelingen met de sector en het afstemmen met andere NGO’s om een eensgezinde stem te laten horen. Ook waren wij bij drie FIMPAS bijeenkomsten over visserijmaatregelen in Klaverbank, Doggersbank en Friese Front.
De bruinvis is de kleinste walvisachtige van de Noordzee en ook de meest voorkomende. Het is een beschermde diersoort, maar ondanks alle internationale en nationale afspraken is er van daadwerkelijke bescherming nog geen sprake. Daarom zetten wij ons op verschillende manieren extra in voor dit bijzondere dier.
1. Stichting De Noordzee heeft samen met vertegenwoordigers vanuit de visserijsector, overheid en wetenschap een zogenaamd Rapid Alert System ontwikkeld: een alarmeringssysteem om ten tijde van piekstrandingen van bruinvissen snel oorzaken vast te kunnen stellen en maatregelen te kunnen nemen.
Het concept van zonering hebben wij gebruikt voor de door ons opgestelde NGO visie op visserijmaatregelen in de Noordzeekustzone en Vlakte van de Raan. Onze visie en het rapport met voorstellen voor het werken aan natuurbescherming door middel van zonering zijn enthousiast ontvangen door overheid en wetenschappers. Vissers reageren verschillend, maar delen over het algemeen onze mening dat je voor de bescherming van de natuur en het nemen van maatregelen in de visserij Noordzeebreed en ook op de langere termijn moet kijken. Een belangrijke stap op weg naar draagvlak voor natuurbescherming in de Noordzee.
2. In januari organiseerden we samen met vertegenwoordigers van de visserijsector een spoedoverleg over de strandingen van verminkte bruinvis kadavers. Bij het overleg waren wetenschappers, de KLPD, het Ministerie van LNV, het Nederlands Forensisch Instituut, Ecomare en Pieterburen aanwezig. Besloten werd dat forensische wetenschappers de bruinvissen moeten onderzoeken om de doodsoorzaak en herkomst van de verwondingen vast te stellen. Het NFI heeft daarop in opdracht van Stichting De Noordzee haar expertise op meerdere momenten in 2010 ingezet. Uiteindelijk hopen we zo uitsluitsel te kunnen krijgen over de werkelijke oorzaak van de verminkingen. Wanneer dat bekend is, kunnen er maatregelen genomen worden voor daadwerkelijke bescherming van dit mooie dier in onze Noordzee. 3. We lobbyden bij de Nederlandse overheid voor effectieve bescherming. 13 april boden wij de Vaste Commissie voor LNV een petitie aan waarmee wij hen vroegen te komen tot een generiek soortbeschermingsplan, met juridisch afdwingbare voorwaarden. De bescherming is in dat geval niet beperkt tot de beschermde gebieden op zee, maar geldt voor de hele Noordzee. De petitie werd ondertekend door 12.000 mensen en ondersteund door Diergaarde Blijdorp, Wereld Natuur Fonds, Ecomare en SOS Dolfijn.
4. Op 6 mei organiseerde Marchien de Ruiter samen met SOS Dolfijn een Bruinvisdag in het Dolfinarium in Harderwijk. Het doel was om Nederlanders meer bekend te maken met deze bijzondere en inheemse diersoort. Kinderen konden meehelpen met het redden van een gestrande (nep)bruinvis en verzonnen maar liefst 103 nieuwe namen voor deze walvisachtige.
5. Van 20 tot 24 maart was Joop Coolen op de Conferentie European Cetacean Society in Stralsund voor internationaal overleg over de bescherming van bruinvissen.
3. Bureau Waardenburg heeft voor Stichting De Noordzee en Greenpeace in het rapport ‘Impacts of beam trawl fisheries in the North Sea’, 55 studies naar de effecten van boomkor onderzocht. Het rapport, waaruit bleek dat de schadelijke effecten op natuur en visstanden groot zijn, zorgde voor een belangrijke impuls in de discussie over de toelaatbaarheid van boomkorvisserij in de beschermde gebieden.
Rapid Alert System Zoneringsvisie Noordzee Noordzee natuur veilig
4. De BES eilanden van de Nederlandse Antillen zijn in 2010 toegetreden tot de Nederland. Reden voor Stichting De Noordzee en Imares om op Wereld Oceanen Dag tijdens een workshop met wetenschappers, NGO’s en andere belangstellenden het beleid en beheer van Nederlandse en Antilliaanse zeegebieden met elkaar te vergelijken. Dit heeft geresulteerd in een overzicht van knelpunten en kansen voor de beide regio’s. Tijdens Wereld Oceanen Dag gaven wij ook een plenaire presentatie over bijzondere Noordzeenatuur en de effecten van visserij, scheepvaart en andere activiteiten.
5. Lobby richting de Nederlandse overheid. In september hebben we onder andere als voorbereiding op de OSPAR ministersconferentie in Bergen, een brief aan Minister Eurlings gestuurd om aan te dringen op een goed beheerd netwerk van beschermde gebieden en het nemen van maatregelen voor soorten. Uiteindelijk was er 20-24 september geen Nederlandse minister in Bergen en dat terwijl concrete afspraken en duidelijke deadlines nodig zijn om het verlies aan biodiversiteit te stoppen.
6. Stichting De Noordzee heeft met haar netwerk van Noordzee-juristen de VMR- werkgroep ‘Juridische bescherming van de biodiversiteit van de Noordzee’ opgericht. In deze werkgroep worden door juristen actuele ontwikkelingen in het natuurbeschermings- en ruimtelijke ordeningsrecht geanalyseerd.
De Noordzee kan een rijke visgrond zijn, nu en in de toekomst, en kan daarmee een belangrijke bijdrage leveren aan onze voedselvoorziening en economie. Maar dan moet de visserij wel in evenwicht zijn met het ecosysteem Noordzee. Dat is waar wij ook in 2010 aan hebben gewerkt.
7.Gedurende het hele jaar maakten Nederlanders kennis met 10 bijzondere gebieden op de Noordzee via de tentoonstelling Noordzeegeheimen en lezingen door het hele land.
Zuiver vissen
8. Bureau Waardenburg heeft in opdracht van ons en Vogelbescherming
VISwijzer – consumenten en ondernemers
Nederland een studie uitgevoerd naar belangrijke vogelgebieden op zee, uitgaande van internationaal erkende criteria. Uit dit rapport bleek dat mogelijk meer gebieden in aanmerking komen voor bescherming: in ieder geval zeker de hele Hollandse kustzone.
Met de VISwijzer werken we niet alleen aan een gezonde Noordzee, maar aan een duurzamere visserij en viskweek in het algemeen. De wijzer heeft inmiddels vaste voet aan de grond bij consumenten en is aanjager van verduurzaming van de visserijketen. Christien Absil stond voor haar VISwijzerwerk in de Duurzame Top 100 2010 van het Dagblad Trouw. Bovendien ontving zij op 17 maart samen met collega Esther Luiten de Edgar Doncker Prijs voor de ontwikkeling van de VISwijzer en hun bijdrage aan de bescherming van de natuur in de Noordzee. En natuurlijk werkten we ondertussen verder aan de VISwijzer en aanvullende toepassingen.
9. In 2009 wees de overheid een deel van de kustzee aan als Natura 2000 gebied; de Noordzeekustzone. Ondanks dat het niet goed gaat met een aantal zeevogels, zeehonden en bruinvissen en de zandbanken waarvoor dit gebied is aangemeld, zette de overheid in op behoud. Stichting De Noordzee vindt dat een aantal natuurdoelen wél op verbetering moeten worden gericht en diende beroep in tegen het aanwijzingsbesluit. Hierdoor heeft de overheid in een nieuw aanwijzingsbesluit voor de Noordzeekustzone een verbeterdoel voor de kwaliteit van de zandbanken moeten opnemen. Verder oordeelde de hoogste bestuursrechter dat ook voor de bruinvis en grijze zeehond een verbeterdoel noodzakelijk is!
1. In 2010 publiceerden we een update van de VISwijzer en introduceerden we samen met WNF een nieuwe manier om de wijzer te raadplegen: de VISwijzer iPhone applicatie.
2. De beoordelingsmethode voor de kweekvissen op de VISwijzer hebben
Wrakken
we verbeterd.
In 2010 zijn we gestart met het monitoren van wrakken in de Noordzee. Eind juni en in juli doken we met het team van Duik de Noordzee Schoon, op scheepswrakken tot 42 mijl uit de kust. Op het wrak van de Elbe - passagiersschip gezonken bij de Bruine bank - zagen we luipaardgrondels, enorme kabeljauwen en bosjes spookkreeftjes. Op de scheepswrakken die we bezochten zijn visnetten opgeruimd en is het dierenleven in kaart gebracht.
3. Delhaize heeft als eerste ondernemer in België de duurzame VISwijzer gelanceerd. Deze is in samenwerking met WWF België en Stichting De Noordzee ontwikkeld. Vanaf nu kunnen dus ook Belgische consumenten kiezen voor Goede VIS en zo bijdragen aan verduurzaming van de visserij.
KRM In Europa is in de Kaderrichtlijn Marien vastgelegd dat de Europese zeeën de komende jaren schoner en gezonder moeten worden. De landen moeten streven naar een zogenaamde Goede Milieutoestand (GMT). Maar hoe ziet de GMT voor de Noordzee er uit? Een goed beeld van een onverstoorde Noordzeenatuur is er niet. De Noordzee wordt namelijk overal intensief gebruikt, al vele decennia. Christiaan van Sluis, student Mariene Biologie aan de Rijks Universiteit Groningen, onderzocht voor ons hoe een Noordzee zonder verstoring er uit zou kunnen zien. Zijn resultaten verwerkten we in een visie op een Gezonde Noordzee, die Sytske van den Akker presenteerde tijdens de Noordzeedagen. Daarnaast hebben we onze ideeën ingebracht in verschillende workshops en uitgebreid commentaar geleverd op de eerste concepten van de Initiële Beoordeling en Goede Milieu Toestand.
Leven op wrakken in kaart VISwijzer in de prijzen
4. Tijdens de Horecava 2010 in januari ging de campagne ‘Duurzame vis op de kaart’ van start. Het Wereld Natuur Fonds en Koninklijke Horeca Nederland werken samen met Stichting De Noordzee, Marine Stewardship Council, Fishes, Euro-Toques en Stichting Vis & Seizoen, aan de verduurzaming van het visassortiment in horecagelegenheden. 5. Om visinkopers te helpen bij hun keuze voor duurzame vis, ontwikkelden we de Goede VIS Inkoopgids in samenwerking met SVO/Stivavi en Mayonna. De eerste exemplaren zijn al verspreid. In 2011 zal de inkoopgids worden uitgebreid. De ontwikkelde methode zal tevens worden ingebracht bij een onderwijsmodule voor visdetaillisten, in samenwerking met opleidingsinstituut SVO.
6. Op 15 november organiseerde Margreet van Vilsteren een inhoudelijke workshop over tonijn voor professionele viskopers. De Goede Tonijnworkshop richt zich op de professionals binnen de vissector waaronder inkopers van supermarkten, handelsbedrijven en visspecialisten. Tijdens de workshop reikten we een speciale TONIJNinkoopkaart uit. 7. Haring is een Goede VIS. Wereldoceanendag en het eerste vaatje nieuwe
I-phone applicatie succes
haring waren reden om in de Drieharingstraat in Utrecht, uitvalsbasis van Stichting De Noordzee, de Week van de Haring te organiseren met een feestelijke opening en een lekker haringmenu.
8. In een samenwerking met een aantal horeca-partners zijn de duurzaamheidsaspecten van seizoensvisserij nader onderzocht door Wageningen IMARES. Als concrete invulling van de resultaten van het onderzoek zullen in 2011 een aantal restaurants zich onder een ‘Duurzame Vis & Seizoen’ label gaan committeren aan het gebruik van vis van het seizoen die bovendien groen scoort op de VISwijzer en/of MSC gecertificeerd is.
3. Tijdens ons jubileumsymposium organiseerden we de workshop ‘Natuur en vis’ over kansen voor verduurzaming voor de visserij de komende 15 jaar. Beleidsmakers, vissers, NGO’s en het bedrijfsleven gingen in gesprek over kansen en bedreigingen.
Visserijbeleid Regels voor visserij worden in Brussel en Den Haag vastgelegd. Stichting De Noordzee wil uiteraard dat deze regels bijdragen aan een duurzame visserij.
1. In 2010 ontwikkelden we een visie over de zonering van natuur en visserij als middel om visserij te reguleren. Deze visie hebben we gebruikt in overleggen met overheid en visserij, o.a. in het Heijkoop proces (zie ook beschermde natuur). In het Heijkoop proces bespraken overheid, visserij en NGO’s maatregelen voor visserij in de Noordzeekustzone, een beschermd gebied. Het inbrengen van onze visie heeft geleid tot meer draagvlak voor zonering. De visie hebben we bovendien gebruikt bij onze reactie op de Green Paper van de Europese Commissie.
2. Tijdens de European Shark Week tekenden we een gezamenlijke verklaring van een brede coalitie van NGO’s voor een betere bescherming van haaien tegen ontvinnen. Onder de huidige regeling (2003) worden 2 van de 3 gevangen haaien ontvind. De petitie boden we aan aan Europarlementariër Gerben Jan Gerbrandy.
3. Christien Absil is vice-voorzitter van de excom van de Noordzee RAC. In 2010 zijn adviezen geformuleerd over kabeljauwherstel, de herziening van het GVB en technische maatregelen.
4. Stichting De Noordzee heeft ook een zetel in de excom en het dagelijks bestuur van de Pelagische RAC. Bij deze RAC zijn termijnbeheerplannen voor haring, makreel, horsmakreel en blauwe wijting de belangrijkste thema’s.
5. Stichting De Noordzee heeft samen met Seas at Risk een brochure en een achtergrondstudie uitgebracht, om ‘low impact’ visserij te bevorderen. De Europese visserijvloot zal in de toekomst minder brandstof moeten verbruiken, maar ook selectiever moeten vissen. Ook in het belang van de visserij. Bij de herziening van het GVB in 2012 zijn er kansen om ‘low impact’ visserij te bevorderen, onder andere door gerichte visserijsubsidies en door de verdeling van vangstrechten aan duurzaamheidsvoorwaarden te koppelen.
Invloed in Brussel
Verduurzaming visserij Naast werk met de VISwijzer en beleidswerk in Brussel en Den Haag proberen wij ook op andere manieren te werken aan een duurzame visserij, bijvoorbeeld door mee te denken over visserijmethoden die minder milieubelastend zijn.
GVB herzien, SDN scherp
1. Samen met het WNF hebben we door het ILVO (België) een overzicht laten maken van de effecten van de verschillende visserijtechnieken. Dit rapport is gebruikt als input in de stakeholder consultatie van het MSC certificeringsproces van de Nederlandse kottervisserij.
2. Op de EurOCEAN 2010 conferentie in Oostende (georganiseerd in het kader van het voorzitterschap van België) presenteerden we de mogelijkheden van zelfbeheer in de visserij.
Kansen duurzame visserij
De Noordzee is een van de drukst bevaren zeeën ter wereld, ieder jaar bezoeken maar liefst 55.000 schepen de Nederlandse havens. Meer dan 90 procent van alle handel ter wereld wordt per schip vervoerd. Stichting De Noordzee werkt (inter)nationaal aan een schone en veilige scheepvaart. Op 24 juni ontving Eelco Leemans in Londen de ‘Sustainable Shipping Award’ voor zijn jarenlange inzet voor de bewustwording van milieuproblematiek in de scheepvaart en de verduurzaming van de sector.
3. Bij een schone scheepvaart hoort ook duurzame recycling van schepen. In november 2010 is Merijn Hougee toegetreden als bestuurslid van het NGO Shipbreaking Platform, een coalitie van 17 mensenrechten- en milieuorganisaties die wereldwijd samenwerken voor schone en veilige sloop van oude zeeschepen. De bijdrage van SDN aan het platform is het introduceren van een corporate campagne om schepen van de stranden in Azië te krijgen. Duurzaam slopen is één van de criteria die ladingeigenaren zouden moeten hanteren bij het contracteren van rederijen.
Schoon varen
Steeds opnieuw bereiken ons berichten dat er nog meer afval in zee ligt dan we al dachten. Ook de gevolgen voor mensen en dieren worden steeds duidelijker. Reden voor Stichting De Noordzee om nog meer aandacht te vragen voor dit probleem bij burgers en overheid en te zoeken naar oplossingen.
Scheepvaartbeleid 1. Stichting De Noordzee heeft een nieuwe internationale organisatie opgericht: Clean Shipping Coalition (CSC), met Eelco Leemans aan het roer. Het is de enige internationale coalitie van 8 organisaties over de hele wereld die zich exclusief richt op de verduurzaming van de scheepvaartsector. Doel van de coalitie is effectiever internationale druk uitoefenen, met name op de Internationale Maritieme Organisatie (IMO). Op 10 juni werd de CSC toegelaten tot de IMO.
Afval Monitoring en aandacht voor afval vergroten 1. 4 keer per jaar onderzoekt Stichting De Noordzee 4 stukken strand. De tellingen van dit jaar lieten onder andere zien dat zo’n honderdduizend flesdopjes de stranden vervuilen en dat er steeds meer ballonnen aanspoelen. Tijdens de herfstmonitoring vonden we maar liefst 70 ballonnen op 100 meter strand!
2. Na jarenlange lobby voor maatregelen om verspreiding van schadelijke organismen via ballastwater te voorkomen, heeft Nederland dit jaar het Ballastwaterverdrag ondertekend. Het verdrag beschrijft de controle en het beheer van ballastwater en sedimenten van schepen.
2. Tijdens de zomer was het Clean Team op de Nederlandse stranden te vinden om samen met kinderen zwerfafval op het strand te verzamelen en daarmee een signaal af te geven aan strandbezoekers: ruim je afval op voor het in zee komt en daar schade aanricht.
3. We organiseerden bij de vergadering van de milieucommissie van de IMO een lunchseminar over Clean Shipping.
Samen met de sector naar een schone scheepvaart
3. Samen met de Surfrider Foundation organiseerden we op 20 en 21
Inzet van het bedrijfsleven is essentieel om te komen tot een schone scheepvaart. Havens, rederijen, ladingeigenaren, scheepsbouwers en slopers kunnen en moeten allemaal hun steentje bijdragen. Daarom zoekt Stichting De Noordzee naar manieren om samen met die partijen op te trekken.
1. 1 maart gingen we van start met een campagne om grote ladingeigenaren te bewegen verantwoordelijkheid te nemen voor de milieu-impact van zeetransport. Het doel: creëren van vraag naar schone schepen. Wanneer grote ladingeigenaren - zoals Volvo, H&M, Philips en Unilever – bovenwettelijke eisen stellen aan de milieuprestaties van schepen voor het vervoer van hun producten, heeft dit een enorme impact op de scheepvaart en het levert direct verbetering voor het zeemilieu op. Vanaf 11 november kunnen ladingeigenaren in Nederland met een paar muisklikken de milieuprestaties van rederijen inzien en vergelijken met de Clean Shipping Index (CSI). Zo kunnen de bedrijven kiezen voor de meest milieuvriendelijke rederij. Toegang tot de gegevens krijgen zij door zich aan te sluiten bij het Clean Shipping Netwerk. Stichting De Noordzee organiseerde in Hotel New York in Rotterdam een seminar voor de openstelling van dit netwerk in Nederland. AkzoNobel is het eerste Nederlandse bedrijf dat zich bij dit netwerk aansluit. Verladersorganisatie EVO zal het gebruik van de CSI stimuleren onder haar leden.
2. Met het Platform Scheepsemissies, een samenwerkingsverband van Stichting De Noordzee, de KVNR, Havenbedrijf Rotterdam, Scheepsbouw Nederland en Marin organiseerden we verschillende seminars. Eén over milieu-indices voor zeeschepen, één over de efficiëntie van schepen en emissies naar de lucht en één over onderwatergeluid.
maart voor de 15e keer de wereldwijde Beach Clean-up. Doel van deze actie is laten zien hoeveel rotzooi er op het strand en in zee terechtkomt.
4. Op 2 september organiseerden we gezamenlijk nog een Beach Clean up.
CSI naar Europa gehaald Samen met de sector
Dit keer werd het strand van Wijk aan Zee op 4 locaties schoongemaakt. Bijna 400 medewerkers van de Nationale Postcode Loterij en Stichting Doen zagen met eigen ogen wat er aan afval op de stranden ligt en haalden 12.628 voorwerpen op.
5. Van 20-24 september was de OSPAR Ministersconferentie in Noorwegen. Stichting De Noordzee deed een dringende oproep om de matige milieutoestand van de Noordzee te verbeteren. Ter illustratie van de afvalproblematiek presenteerde Jeroen Dagevos de uitkomsten van de Beach Clean up van 2 september, werd samen met andere NGO’s een Manifesto Marine Litter aangeboden aan de Ministers en ontleedde Jan Andries van Franeker van IMARES ter plekke een stormvogel. In de vogelmaag zaten, zoals verwacht, allerlei stukjes plastic. Dit maakte grote indruk op de aanwezige ambtenaren en ministers.
6. Op 11 november – de dag van de duurzaamheid – openden wij een
Aandacht voor afval vergroot
online strandshop waarin gevonden strandafval wordt verkocht: van ballonnen, speentjes, schoenen, jerrycans, visnetten tot tv’s en koelkasten. Alle producten komen van het strand of uit de Noordzee en zijn daardoor uniek. Doel van de strandshop is de afvalproblematiek onder de aandacht brengen van een breed publiek. Met succes: de campagne werd opgepikt in allerlei media.
Oplossingen zoeken
De Noordzee lijkt zo’n enorme watervlakte waar ruimte geen enkel probleem is. Toch is het ook op zee druk. Goede afspraken tussen gebruikers en overheid, waarbij veiligheid gewaarborgd wordt en ruimte voor natuur behouden blijft, worden steeds belangrijker. Stichting De Noordzee zet zich hiervoor in, met name door onze kennis en visie te delen met overheid en bedrijfsleven.
1. Stichting De Noordzee en de Gemeente Den Haag lanceerden op www.battleofconcepts.nl een afval Battle. Studenten en young professionals werden uitgedaagd met de vraag: ‘Bedenk een innovatief product waardoor minder afval op stranden wordt achtergelaten’. Op 30 april werd de winnaar bekend gemaakt: het concept ‘Do It Yourself Beach’ van Siu-Siu Ha. De winnares kreeg een geldprijs en haar idee werd verder uitgewerkt. Het Do It Yourself Beach (DIY Beach) concept won later in het jaar zelfs de tweede prijs bij de prijsvraag Ondernemen & Biodiversiteit van Agentschap NL. In 2011 zal het eerste DIY Beach, inmiddels omgedoopt tot MyBeach, geopend worden.
Ruimtelijke ordening 1. We hebben een visie ontwikkeld over hoe een coherent netwerk van ruimtelijke beschermingsmaatregelen eruit moet zien. Deze visie presenteerde Thomas Rammelt op 3 november tijdens het goed bezochte, juridisch symposium ‘Het dilemma van de Noordzee: intensief gebruik en het grootste natuurgebied van Nederland’ dat we met de VMR organiseerden. De bijdragen van alle sprekers zijn door de VMR uitgegeven in boekvorm. Ook in gesprekken met andere NGO’s en ambtenaren in Nederland en Brussel hebben we deze visie ingebracht, wat heeft geleid tot begrip voor onze standpunten.
2. In maart pleitte Stichting De Noordzee tijdens de vergadering van de milieucommissie van de Verenigde Naties, de Internationale Maritieme Organisatie (IMO) voor een totaalverbod voor afvallozing, ofwel “zero discharge”. Hoewel een totaalverbod veel landen te ver ging, kregen we wel brede steun voor een verbod op het dumpen van glas, metaal, hout en papier. In de zomer van 2011 wordt de wetgeving rond MARPOL Annex V als het goed is aangenomen.
3. Stichting De Noordzee is nauw betrokken rond de evaluatie van de
2. Op ons jubileumsymposium presenteerden wij de factsheet Ecosys-
Europese Haven Ontvangstvoorzieningen richtlijn. Elke Europese haven is verplicht een goede afvalinzameling te hebben.
teembenadering; wat is ecosysteembenadering en hoe kan die bijdragen aan de bescherming van de zee. Er wordt veel gesproken over de ecosysteembenadering, maar er is veel discussie wat dat precies inhoudt. De factsheet gebruiken we als basis voor verdere discussies.
3. Kustverdediging is nodig voor de veiligheid van Nederland. Hoe je de kust beschermt bepaalt of de natuur van de Noordzee schade ondervindt of er juist voordeel bij heeft. In 2010 brachten we een brochure uit met antwoorden op de meestgestelde vragen over kustverdediging. 4. Het in 2009 bekrachtigde convenant tussen NGO’s en Rijkswaterstaat
Steun verbod afvaldump Dilemma van de Noordzee Visie coherent netwerk
over verduurzaming van zandsuppleties en –winning is in 2010 doorgezet, en inmiddels is er een productieve samenwerking ontstaan. Met commerciële zandwinners hebben we o.a. gesproken over de mogelijkheid tot een meer integrale benadering van effectenonderzoek; kijk naar de effecten van winning en suppletie samen. Helaas blijft het soms nodig om naar de rechter te stappen. Samen met de Waddenvereniging, Vogelbescherming en Stichting Duinbehoud hebben we bezwaar gemaakt tegen de zandsuppletievergunning bij Ameland.
5. Het klimaat verandert, dat is een feit. Maar wat betekent dat voor de Noordzee, wat kan Stichting De Noordzee doen om eventuele schade te beperken en wat is de rol van beschermde gebieden daarbij? De antwoorden op deze vragen en meer staan in het rapport dat Nicolein Blanksma, student aan de Universteit van Wageningen, voor ons schreef.
6. In 2010 waren we betrokken bij de Informele TaskForce Monitoring van RWS. Deze groep gaat na hoe data van monitoring beter ontsloten kunnen worden. Wij hebben aangegeven, dat de monitoring van de Noordzee efficiënter ingericht zou moeten worden en dat marktpartijen ook kunnen bijdragen. Hier hebben we in 2 bijeenkomsten verder over gepraat. Betrokken overheden zijn geïnteresseerd en gaan na wat mogelijkheden zijn.
4. Strandwandelaars. Een voor ons nieuwe doelgroep zijn de wandelaars. Onze eerste activiteiten rondom de Strandzesdaagse werden positief ontvangen. Daarnaast hebben we drie digitale ‘Noordzee-wandelingen’ ontwikkeld. Het zijn overzichtskaarten met informatie over de Noordzee en het leven in zee, voor de regio’s zuid, midden en noord.
Veel mensen genieten van de Noordzee, als sportvisser, duiker, surfer of gewoon als bezoeker van het strand. Al die Noordzeemensen kunnen hun eigen bijdrage leveren aan het behoud van de Noordzee. Dat is waarom Stichting De Noordzee zoveel mogelijk mensen die op de een of andere manier een band hebben met de Noordzee informeren over en betrekken bij ons werk. In 2010 ondernamen wij daarvoor onder andere de volgende acties.
5. Sportvissers. Op de Visma 2010 in Ahoy organiseerden we een workshop duurzaam vissen voor sportvissers. We deden dit samen met Duik de Noordzee Schoon. Doel was om alternatieven voor lood onder de aandacht te brengen. Lood blijft namelijk geregeld achter in zee, wat een bron van vervuiling is. Daarnaast hebben we een projectaanvraag ondersteund van Sportvisserij Nederland en een fabrikant van kunstaas (Qbaits) voor de ontwikkeling van alternatieven voor lood.
Jij en de zee Algemeen
6. Aanbevelingen voor verbetering van de interne organisatie als het gaat
1. Sinds 2010 is Stichting De Noordzee actief op Twitter, LinkedIn en
om het bereiken van de zogenaamde ogen en orendoelgroepen, een plan voor het benaderen van wandelaars als nieuwe doelgroep en aanbevelingen voor het ogen en orenbeleid na 2010 heeft Femke Hesselink voor ons vastgelegd in een adviesrapport.
Facebook. Via deze social media kan iedereen volgen wat wij doen voor een duurzaam gebruik van de Noordzee en een gezonde zee vol vis, dolfijnen en ander leven. Daarnaast zijn het mooie middelen om in gesprek te raken. Op Facebook hebben we o.a. een pagina gericht op Noordzeeduikers en een over Noordzeehelden. Op LinkedIn kun je in contact komen met en je aansluiten bij een netwerk van geïnteresseerden en professionals die zich inzetten voor een duurzaam gebruik van de Noordzee. Via Twitter verspreiden we korte berichten over wat we doen, welke acties er zijn en wat er gebeurd in, op en rond de Noordzee. Handig om snel en gemakkelijk op de hoogte te blijven.
2. Om meer mensen kennis te laten maken met Stichting De Noordzee en bedrijven te betrekken bij ons werk hebben we de Noordzeehelden campagne opgezet. In advertenties in NRC-next zetten we mensen en organisaties die zich actief inzetten voor de Noordzee in het zonnetje.
3. Op het North Sea Film festival waren we aanwezig voor een debat en een quiz met jongeren.
4. Via de meldingenkaart op www.noordzee.nl kregen we dit jaar zo’n 150 meldingen van Noordzeegebruikers, variërend van vervuiling tot waarnemingen van Noordzeedieren.
Specifieke doelgroepen 1. Zeilers. Bekroning van onze inzet om meer en meer met zeilers in contact te komen en samen op te trekken is het ambassadeurschap van 2 solozeilers (Christa ten Brinke en Ysbrand Endt), die zich actief aan Stichting De Noordzee hebben verbonden. 2. Duikers – organisaties. Samen met Stichting Anemoon en Duik de Noordzee Schoon hebben we een monitoringsproject opgezet. Inmiddels hebben we ook plannen gemaakt om gezamenlijk op te gaan trekken om scheepswrakken een wettelijk beschermde status te laten krijgen. Daarnaast zullen we de komende jaren blijven samenwerken met duikers binnen het project Adopteer een wrak en het programma Gezonde Noordzee.
Social media inzet Zeilers, duikers, vissers
3. Duikers – individueel. Tijdens de Duikvakerbeurs in Houten stemden duikers bij de stand van Stichting De Noordzee op hun favoriete Noordzeedier. Ruim 340 duikers brachten hun stem uit. Volgens de bezoekers was de sepia hét Noordzeedier van 2010. Daarnaast presenteerden we op de beurs het nieuwe Duikerslogboek dat meteen massaal werd afgenomen. Nu weten nog meer duikers wat er leeft in de Noordzee en hoe zij in contact kunnen komen met ons.
North Sea Film festival
Bestuursverslag
Personeel Alex Ouwehand (directeur, t/m 31-10-2010) Andjelka Verburgt (secretariaat, t/m 30-09-2010) Christien Absil (visserij) Eelco Leemans (scheepvaart, waarnemend directeur vanaf 07-07-2010 ) Esther Luiten (adjunct-directeur t/m 31-05-2010) Femke Hesselink (communicatie van 15-02-2010 tot 15-08-2010 ) Herman Groothuis (administratie, vanaf 15-06-2010) Ike Span (educatie en communicatie) Jeroen Dagevos (scheepvaart) Joke van der Linden (office manager en financiën) Joop Coolen (ruimtelijke ordening/natuur) Lisa van der Veen (communicatie en persvoorlichting) Marc Smits (systeembeheer, website-ontwikkeling) Marchien de Ruiter (communicatie) Margreet van Vilsteren (visserij) Mariette Reus (communicatie van 01-01-2010 t/m 31-12-2010) Maud Veraar (marketing, vanaf 08-03-2010) Merijn Hougee (scheepvaart, visserij) Monique van de Water (visserij, Noordzeebeleid) Pauli Moolhuijsen (secretariaat) Saskia van de Venne (visserij, van 20-04-2010 tot 20-12-2010) Sebastiaan Verkade (communicatie, vanaf 01-09-2010) Sytske van den Akker (natuur en ruimtelijke ordening) Thomas Rammelt (natuur, ruimtelijke ordening en juridische zaken)
Organisatie Stichting De Noordzee (SDN) is opgericht naar Nederlands recht en gevestigd in Utrecht. SDN is opgericht op 26 maart 1980 en komt op voor de belangen van de Noordzee als ecosysteem. Op het landelijk bureau werkten per 31 december 2010 19 betaalde krachten, 11 vrouwen en 8 mannen.
Bestuur In 2010 zijn er acht bestuurvergaderingen gehouden waarin extra aandacht is besteed aan de volgende zaken:
Meerjarenbeleidplan 2010-2015. Het bestuur heeft het strategiedocument ‘De dolfijn terug in de Noordzee’ besproken en opdracht gegeven voor het opstellen van een Meerjarenbeleidplan. De oude strategie is herijkt en op basis van nieuwe strategische keuzes is de koers voor de komende vijf jaar uitgezet.
Bestuurssamenstelling. Het bestuur wil de individuele kwaliteiten van het bestuur beter benutten bij het werk aan de strategische doelen. Bij wisselingen in het bestuur wordt gestreefd naar een evenwichtige samenstelling op het gebied van competenties, achtergronden, leeftijd en geslacht.
Code Wijffels en CBF keurmerk. Het bestuur onderschrijft de Code Wijffels en neemt die over voor haar bestuurlijk handelen. De vereisten van het CBF keurmerk zijn beoordeeld en op basis hiervan is besloten om een CBF keurmerk aan te vragen. De organisatie is doorgelicht en waar nodig aangepast. Eind 2009 is als sluitstuk een statutenwijziging doorgevoerd.
Stagiaires
Inhoudelijke presentaties. Om de relatie tussen het bestuur en de organisatie te verstevigen vindt regelmatig in een bestuursvergadering een inhoudelijke presentatie plaats over een actueel thema.
Organisatie-ontwikkeling. Het bestuur heeft in 2009 regelmatig gesproken over de gewenste ontwikkeling van de organisatie richting een meer professionele organisatie. De koers hiervoor is opgenomen in een bestuursopdracht aan de directeur en de verhoudingen tussen bestuur en directeur zijn vastgelegd in een directiestatuut.
Statutaire doelstelling De Stichting stelt zich ten doel te bevorderen dat de aantasting van het natuurlijk milieu van de Noordzee wordt voorkomen en, voor zover deze aantasting reeds aanwezig is, dat aantasten wordt tegengegaan, dan wel het natuurlijk milieu wordt hersteld. Hierbij wordt rekening gehouden met de maatschappelijke betekenis van menselijke activiteiten die invloed uitoefenen op de Noordzee. Onder de Noordzee wordt verstaan de zee tussen Nederland, België, Engeland, Schotland (inclusief de Orkneys en de Shetlandeilanden), de tweeënzestigste breedtegraad, Noorwegen, Zweden, Denemarken en Duitsland, inclusief het Nauw van Calais en het Skagerrak, alsmede alle aangrenzende en daarmee verbonden kustgebieden, zoals stranden, inhammen, fjorden, estuaria en wadden. Stichting De Noordzee heeft de ANBI status
CBF keurmerk en ANBI Wisseling bemanning Goede stage plek
Clasina Jansen (natuur, t/m 31-01-2010) Marleen Gabriëls (01-05-2010 t/m 30-06-2010) Roy van Daatselaar (visserij, vanaf 01-10-2010) Nicolein Blanksma (natuur, 01-01-2010 t/m 30-06-2010) Marit Mesman (scheepvaart, 01-01-2010 t/m 31-05-2010) Christiaan van Sluis (natuur, 03-01-2010 t/m 02-07-2010) Josee van Paassen (scheepvaart, 30-08-2010 t/m 30-11-2010) Saskia van de Venne (visserij, 01-02-2010 t/m 20-04-2010) Zoib Saleem (natuur, vanaf 01-10-2010)
Bestuur Leo Jansen, voorzitter Albert van der Beesen, secretaris Kees Boot, penningmeester Hans van Rooij Marck Feller Karin Alfenaar Tinka Murk Het bestuur verricht onbezoldigd haar taken, tevens zijn geen leningen verstrekt aan bestuursleden.
Samenwerking
Verantwoordingsverklaring
• Stichting De Noordzee heeft zowel nationaal als internationaal een hecht netwerk:
Het bestuur en de directie van Stichting De Noordzee onderschrijven de code Wijffels voor Goede Doelen. Dit komt tot uiting door:
• Voor de internationale koepelorganisatie Seas At Risk bezetten wij een zetel in de Noordzee RAC, bovendien zijn wij deelnemer in de coalitie Ocean 2012
• Scheiding van functies. Het bestuur houdt toezicht op het functioneren van de directie en beoordeelt plannen voor de strategie. De directie is belast met de dagelijkse leiding van de organisatie en legt hierover verantwoording af aan het bestuur. Het bestuur van Stichting De Noordzee telt in 2010 zeven leden. Het bestuur vergadert 6-8 maal per jaar, afhankelijk van de actuele stand van zaken van de organisatie. Tijdens bestuursvergaderingen geeft de directie uitleg over de uitvoering van het jaarplan en voortgang van de werkzaamheden.
• Namens Clean Shipping Coalition coördineren wij een groep NGO’s bij de IMO • Ter bevordering van de verduurzaming van de Nederlandse maritieme sector hebben wij samen met Nederlandse reders, havens en scheepsbouwers het Platform Scheepsemissies opgericht. • Daarnaast is SDN één van de oprichters van het NGO Platform on Shipbreaking, een internationale groep milieu- en mensenrechten-organisaties die zich inzetten voor verantwoorde sloop van schepen.
Het contact tussen bestuur en organisatie verloopt via de directie. In 2010 is daarnaast een Personeelsvertegenwoordiging in het leven geroepen. Het bestuur kan ook rechtstreeks contact zoeken met de PV en vice versa.
• Samenwerking met andere milieu-organisaties is ook essentieel, reden waarom SDN actief deelneemt in de Groene 11 (met de belangrijkste Nederlandse natuur/milieu-organisaties)
• Optimaliseren van besteding van de middelen. Het bestuur stelt Meerjarenplannen, jaarplannen en begrotingen vast en bepaalt hiermee de koers van Stichting De Noordzee. In 2010 zijn op basis van informatie van de accountant verschillende acties genomen om de besteding te verbeteren. In het bijzonder op het gebied van projectadministratie zijn daarmee verbeteringen in gang gezet. In 2011 zullen deze acties moeten leiden tot een efficiëntere besteding van de middelen. Eén van de aanbevelingen is het beschrijven van de Administratieve Organisatie (AO). Dit zal in 2011 ter hand worden genomen.
• Naast deze structurele samenwerkingsverbanden werkt Stichting De Noordzee efficiënt samen met diverse grote en kleine partijen, zowel andere NGO’s als overheden, wetenschappers en bedrijfsleven.
Code Wijffels Samenwerking essentieel PV opgericht
• Relatie met belanghebbenden. De Noordzee is voor veel Nederlanders een onbekend gebied. Veel mensen komen niet verder dan het strand; wat er achter de branding gebeurt, is niet bekend. En omdat onbekend onbemind maakt is de uitdaging van Stichting De Noordzee om mensen de schoonheid van de Noordzee te laten zien. De communicatie met onze achterban vindt voornamelijk plaats via de website, de digitale nieuwsbrieven en in toenemende mate via sociale media. Eind 2010 is de organisatie gestart met het inzetten van deze nieuwe media. In 2011 zal een sterk verbeterde, meer interactieve website worden gelanceerd. Daarnaast organiseert SDN regelmatig bijeenkomsten over bepaalde thema’s. Op 16 december 2010 werd het 30-jarig bestaan gevierd met een groots opgezet symposium. Bij dit symposium onder de titel Helden van de Noordzee was een representatieve selectie van de achterban en het netwerk aanwezig.
Financien
Werving baten Kosten eigen fondswerving
Balans Activa
31-12-10
31-12-09
24.434
23.833
Voorraden Overige vorderingen en lopende activa Liquide middelen
4.826 74.305 287.518
4.472 50.664 218.592
Totaal activa
391.083
297.561
Materiële vaste activa
Passiva Reserves Continuiteitsreserves Bestemmingsreserves Overige reserves Kortlopende schulden Totaal passiva
31-12-10
31-12-09
57.159 24.434
57.159 23.833
Som der lasten
Lasten Educatie Natuur Communicatie en PR Ruimtelijke ordening Scheepvaart Visserij Water-en bodemkwaliteit Overlegorganen
Bestemming (In)directe kosten Personeelskosten huisvestingskosten Projectkosten Afschrijving en rente Kantoor- en algemene kosten Totaal f.t.e
55.000 355.000 125.000 15.000 350.000 420.000 0 35.000 1.355.000
50.271 303.918 259.149 36.460 270.737 481.862 0 58.726 1.461.123
143.161
92.531
1.595.000
1.663.935
1.297.873
0
10.588
-104.329
Categorieen doelstellingen van Stichting De Noordzee: EDU: Educatie NAT: Natuur PR: Communicatie en public relations RO: Ruimtelijk ordening SCH: Scheepvaart VIS: Visserij OO: Overleg organen
297.561
693.404 981.119 1.674.523
200.000
Toelichting lastenverdeling kosten organisatie (in euro’s)
Begroting 2010 Uitkomst 2010 Uitkomst 2009
852.00 743.00 1.595.000
19.650
Resultaat
Staat van baten en lasten over 2010 (in euro’s)
Baten Baten uit eigen fondsenwerving Subsidies van overheden Som der baten
59.651
Beheer en administratie Kosten beheer en administratie
-/- 104.769 -/- 114.755 414.259 331.324 391.083
40.000
599.316 594.228 1.193.544
80.832 153.021 227.196 43.039 181.564 425.166 128 74.746 1.185.692
Bestemming (In)directe kosten Personeelskosten Huisvestingskosten Projectkosten Afschrijving en rente Kantoor- en algemene kosten Totaal f.t.e
Doelstelling EDU
NAT
PR
RO
SCH
VIS
OO
18.646 188.150 168.516 1.111 10.557 9.446 26.760 87.076 64.869 150 1.424 1.274 3.604 16.711 15.044
19.788 169.301 218.056 40.356 1.111 9.446 12.224 2.223 13.735 77.546 227.934 8.228 150 1.274 1.649 300 1.676 13.170 21.999 7.619
50.271 303.918 259.149
36.460 270.737 481.862 58.726
0,4 Werving baten
3,4
3,1
0,4
Beheer en Totaal administratie 2010
49.471 2.779 3.365 375 3.661
118.730 6.668 8.076 899 8.788
59.651 0,9
143.161 2,1
991.014 55.565 517.589 7.495 92.272
3,1 Begroot 2010 880.000 102.000 530.000 6.000 77.000
4,0
0,7
Totaal 2009 801.813 39.249 362.760 5.815 88.236
1.663.935 1.595.000 1.297.873 18,1 17,0 16,0
Het gemiddeld aantal personeelsleden bedroeg in 2010 uitgedrukt in fulltime dienstverbanden 18,1 (2009: 16)
Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Aan: het bestuur van Stichting De Noordzee Bijgesloten samengevatte jaarrekening, bestaande uit de samengevatte balans per 31 december 2010 en de samengevatte rekening van baten en lasten, is ontleend aan de gecontroleerde jaarrekening van Stichting De Noordzee per 31 december 2010. Wij hebben een goedkeurend oordeel verstrekt bij die jaarrekening in onze controleverklaring van 16 juni 2011. Desbetreffende jaarrekening en deze samenvatting daarvan, bevatten geen weergave van gebeurtenissen die hebben plaatsgevonden sinds de datum van onze controleverklaring van 16 juni 2011. De samengevatte jaarrekening bevat niet alle toelichtingen die zijn vereist op basis van de van toepassing zijnde grondslagen voor financiële verslaggeving. Het kennisnemen van de samengevatte jaarrekening kan derhalve niet in de plaats treden van het kennisnemen van de gecontroleerde jaarrekening van Stichting De Noordzee. Verantwoordelijkheid van het bestuur Het bestuur is verantwoordelijk voor het opstellen van een samenvatting van de gecontroleerde jaarrekening in overeenstemming met de grondslagen zoals gehanteerd in de jaarrekening 2010 van Stichting De Noordzee. Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de samengevatte jaarrekening op basis van onze werkzaamheden, uitgevoerd in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder de Nederlandse Standaard 810, “Opdrachten om te rapporteren betreffende samengevatte financiële overzichten”. Oordeel Naar ons oordeel is de samengevatte jaarrekening in alle van materieel belang zijnde aspecten consistent met de gecontroleerde jaarrekening van Stichting De Noordzee per 31 december 2010 en in overeenstemming met de grondslagen zoals gehanteerd in de jaarrekening 2010 van Stichting De Noordzee.
Doorn, 17 augustus 2011 Van Ree Accountants en Belastingadviseurs BV w.g. G.P. de Ronde Registeraccountant
Fotografie: W.J. Strietman, Klaas Kouwenoord, Henk Strietman, Posthuma, Johan Krol, Richard Sucksmith, Gijs Martens, Henk Offringa, Mat Vestjens, Astrid Kromhout, Philip Staes.
Stichting De Noordzee (North Sea Foundation) Drieharingstraat 25 3511 BH Utrecht the Netherlands P: +31 (0)30 2340016 F: +31 (0)30 2302830 E:
[email protected] W: www.noordzee.nl Samen voor een gezonde zee noordzee.nl/steun
f: /Stichting.De.Noordzee t: @denoordzee
