Jaarverslag 2010 Begrazingsproject; Geuzenbos Amsterdam Stichting FREE Nature, Arjen Boerman
Inhoudsopgave 1) Inleiding ...............................................................................................................................................3 2) Beheer kudde .......................................................................................................................................3 2.1. Schotse Hooglanders .....................................................................................................................4 2.2. Konikpaarden.................................................................................................................................5 2.3. Calamiteiten ..................................................................................................................................6 2.4. Kuddebeheer in 2011 ...................................................................................................................6 2.5. Uitbreidingsmogelijkheden ...........................................................................................................7 3) Voorlichting .........................................................................................................................................8 4) Flora en fauna ......................................................................................................................................9 5) Fotocollage........................................................................................................................................ 11
2
1) Inleiding
Foto 1; Koniks en Hooglanders in Geuzenbos Zuid
Zoals gebruikelijk wordt er aan het einde van elk kalenderjaar een jaarverslag geschreven waarin onderwerpen als beheer, voorlichting, toekomstige ontwikkelingen en biodiversiteit worden behandeld. In 2007 is de Stichting FREE Nature in samenwerking met de gemeente Amsterdam begonnen met natuurlijke begrazing in een tweetal gebieden in het westelijk havengebied. Er is gestart met een kleine kudde Hooglanders die het jaar erop werd uitgebreid en aangevuld met konikpaarden. De aantallen grazers zijn aangepast op de draagkracht (voedselaanbod) tijdens de wintermaanden. Als blijkt dat de grazers te veel vermageren gedurende de winter wordt er actie ondernomen. 2010 is een overgangsjaar naar een groter begrazingsgebied met bijbehorende samenstelling van de kuddes. Begin 2010 zijn er twee koeien en een kalf gebracht, omdat het gebied zou worden uitgebreid met omliggende stukken natuurgebied. Een leuk detail is dat deze beide koeien in 2007 bij de start van de begrazing in het Geuzenbos zijn geboren en hierna met hun moeder zijn teruggekeerd naar hun zomergebied.
2) Beheer kudde De afgelopen jaren zijn er behalve een agressieve koe (i.v.m. publiek) geen dieren verplaatst naar een ander gebied of geslacht. In de winter van 2010/2011 wordt dan ook pas duidelijk wat het gebied voor aantallen dieren aan kan. Er grazen nu in deelgebied Geuzenbos Zuid (24 ha) runderen in een sociale kudde en konikpaarden in een hengstengroep. In deelgebied Geuzenbos Noord graast een harem konikpaarden, waar jaarlijks veulens worden geboren. In het najaar van 2010 zijn grenzend aan Geuzenbos Zuid verschillende percelen grasland (3 ha) die in gebruik waren bij een schapenboer ingericht als begrazingsgebied voor de runderen en paarden. Vanwege deze uitbreiding zijn er dit jaar tijdens de vangactie, ondanks het bereiken van de draagkracht geen grazers uit het gebied gehaald.
3
2.1. Schotse Hooglanders
Foto 2; Leidkoe Marigold op zoek naar vers riet
Dit runderras is in staat om jaarrond buiten te leven, is zelfredzaam (o.a. zelfstandig afkalveren) en heeft een goede winter en zomervacht. FREE Nature selecteert de runderen op deze eigenschappen, zodat ze zo min mogelijk afhankelijk zijn van de mens. In kleinere gebieden als het Geuzenbos bepalen wij als beheerder de omvang en samenstelling van de kudde. Dit jaar is er bij een eerste kalfskoe (2 jaar oud) een koekalf geboren. Daarom zal eind 2011 de huidige stier (Brandal) en vader van het kalf vervangen worden door een andere stier. Dit om inteelt te voorkomen en de samenstelling van de kudde niet te verstoren.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Naam
m/v
Moeder
Geb. datum
Kleur
Marigold van Rozenburg Merel van Rozenburg Macbeth van het Geuzenbos Mark van het Geuzenbos Marec van het Geuzenbos Branita van het Geuzenbos Barretta van Brienenoord Bolle van Eemhaven Brandal van de Staart Michel van Achthoven
koe koe koe stier stier koe koe stier stier stier
Mairi Dorachie 3 of Austie Marigold van Rozenburg Merel van Rozenburg Marigold van Rozenburg Marigold van Rozenburg Banarach 3rd of Austie Branwen Banarach 6 of Austie Barretta van Brienenoord Bhanna Prionnsa 4 of Austie Mirabella van Rozenburg
28-03-2005 03-04-2008 16-08-2010 17-04-2009 21-03-2010 26-12-2007 27-10-2007 13-01-2010 07-05-2005 22-07-2008
rood rood rood rood rood zwart rood rood rood zwart
4
2.2. Konikpaarden
Foto 2; Domino in de crèche en Darius met bijtwond
Er lopen in beide gebieden konikpaarden. Op Noord is dit een harem van in totaal 7 dieren en op Zuid lopen 6 hengsten. Voor een deel bestaat deze hengstengroep uit de jaarlijks verstoten jonge hengsten van de harem op Noord. Tijdens de winter van 2009/2010 bleek de draagkracht bereikt op Noord. Daarom gaan er begin 2011 drie konikpaarden naar een ander gebied van FREE. Deze zijn in de tabel met rood aangegeven. Door dan ook meteen de jonge hengst te verplaatsen naar Zuid, blijven er twee merries en de leidhengst achter in het gebied. Hengstengroep (Geuzenbos Zuid Naam 1 Nure van Beuningen 2 Karlo van de Schipperswaard 3 Tipo van de Rug 4 Panor van de Rug 5 Kalid van het Geuzenbos 6 Darius van de Landtong
M/V hengst hengst hengst hengst hengst hengst
Geb. datum 01-05-2004 03-04-2006 02-05-2006 05-06-2006 23-03-2008 20-11-2008
Harem (Geuzenbos Noord) Naam 1 Goldi van de Passewaaij 2 Kalinka van de Schipperswaard 3 Dahlia van Leeuwen 4 Dayla van het Geuzenbos 5 Donna van Leeuwen 6 Daisy van het Geuzenbos 7 Domino van het Geuzenbos
M/V hengst merrie merrie merrie merrie merrie hengst
Geb. datum 30-04-2000 08-04-2005 01-02-2006 18-10-2009 27-04-2006 29-03-2009 19-04-2010 (naar hengstengroep Zuid)
5
2.3. Calamiteiten In 2010 zijn er een aantal calamiteiten geweest. Begin april werd de jonge hengst door de leidhengst verstoten. Darius liep op het aangrenzende industrieterrein. Hij is gevangen door collega’s en overgezet naar deelgebied Zuid (hengstengroep). Het verstoten van jonge hengsten is een jaarlijks terugkerend tafereel. Door jonge hengsten tijdig over te brengen naar deelgebied zuid proberen we dergelijke ontsnappingen te vermijden. Twee maal gedurende de zomer is er een hooglander uitgebroken. De eerste keer ging het om een stier die tussen de schapen op de dijk liep. De tweede keer was bij laag water tijdens de zomer in de plas waar het raster op uit kwam. Een jonge koe liep om het raster door het water naar het verse gras aan de andere kant. De koe is terug gejaagd het gebied in en het raster is aangepast met een extra paal en prikkeldraad. FREE heeft dit jaar in opdracht van de gemeente de staat van onderhoud van het gehele raster in kaart gebracht. Samen met de gemeente wordt in 2011 hier actie op ondernomen, zodat we het aantal uitbraken tot een minimum gaan beperken en de schapen op de dijk bij ijsvorming niet meer het gebied in kunnen. De in november uitgegraven sloot langs de dijk heeft een zandige bodem. Zodra de grazers dit door hebben is het geen veekerende sloot meer en kan alleen een raster er voor zorgen dat de grazers niet op de dijk kunnen komen. 2.4. Kuddebeheer in 2011 Binnen het beheer zijn er een aantal aanpassingen nodig om te voldoen aan de wensen van de gemeente en van FREE. In Geuzenbos Noord groeit het gebied dicht met duindoorn. Ook hebben we hier te maken met het jaarlijks uitbreken van verstoten hengsten. Volgend jaar wordt een tweetal runderen in gezelschap van drie of vier hengsten naar Geuzenbos Noord gebracht. Een groot deel van de hengsten gaat naar Noord en de harem naar Zuid. In deelgebied Zuid blijft een kleine hengstengroep achter. De hengsten hier zullen onderling gaan bepalen wie de leidhengst wordt en verstoten hengstveulens kunnen zich aansluiten bij de hengstengroep.
6
2.5. Uitbreidingsmogelijkheden
Kaart 1; Geuzenbos Zuid, Uitbreiding najaar 2010, Toekomstige uitbreiding
Het Geuzenbos ligt in zijn geheel in de Ecologische Hoofdstructuur, inclusief de uitbreidingsmogelijkheden. Het huidige begrazingsgebied inclusief de uitbreidingen in 2010 is ongeveer 28 hectare. Aan de andere kant van de wetering ligt nog een gebied van ca. 20 hectare. Als dit aan het bestaande gebied geuzenbos Zuid wordt gekoppeld met behulp van een aantal veebruggen, kan er zich een groter natuurgebied ontwikkelen in de Haven van Amsterdam. Er zijn plannen om Geuzenbos Noord en Zuid met elkaar te verbinden door een veepassage over de wethouder van Essenweg. De financiële crisis en de gevolgen voor de betrokken overheden zijn hierbij wel van belang.
7
3) Voorlichting Afspraak tussen gemeente Amsterdam en FREE Nature was om jaarlijks 10 veldlessen en 6 excursies in het geuzenbos te organiseren. In 2007 was er redelijk veel animo voor de excursies met 75 deelnemers, maar de belangstelling daalde in de loop van de jaren. Vorig jaar kwam er verdeeld over 6 excursie ongeveer 55 mensen op bezoek. In 2010 waren er maar 15 mensen die hebben deelgenomen aan een excursie en zijn er drie excursies afgelast omdat er geen aanmeldingen waren.
Foto 3; Excursie voorjaar 2010 (Foto; Anita v.d. Meer)
Bij de veldlessen gebeurde hetzelfde. In 2007 werden er nog 5-6 veldlessen gegeven en in 2009 was dit er nog maar één. Begin 2010 werd FREE gebeld door een student van de Pabo die vroeg of we ook veldlessen aan basisscholen gaven. Het bleek dat zijn basisschool in Halfweg nooit een brief van FREE had ontvangen, maar wel graag wilde deelnemen aan het lesprogramma. In het voorjaar was er een stagiaire van de STOAS onderzoek aan het doen naar de Koniks. Als experiment heeft FREE het lesprogramma veranderd en ging de ene groep opdrachten uitvoeren en de andere met de beheerder mee op zoek naar de koniks. De kinderen mochten vervolgens een naam bedenken voor een veulen wat in de loop van de weken erna werd geboren, dit werd Domino (zie foto blz. 4). Deze veldles was een groot succes. Er waren 6 begeleiders, 35 kinderen en 2 leraren bij aanwezig. In augustus werd FREE weer benaderd door deze student en nu werkte hij op een andere school in Halfweg. Eind september kwamen er 5 begeleiders, 28 kinderen en 2 leraren en stond deze ochtend in het teken van de herfst. Begin 2011 wordt er door FREE in samenwerking met deze leraar een nieuw lesprogramma opgesteld waarin de kinderen elk seizoen een keer langskomen en zo vertrouwd raken met de natuur en de grote grazers. Voor het betrekken van andere doelgroepen maakt FREE begin 2011 een plan in samenwerking met wandelorganisatie Nemo.
8
4) Flora en fauna De natuurlijke begrazing in het geuzenbos draagt bij aan de ontwikkeling van een gebied rijk aan planten en dieren. Hoewel er geen systematische inventarisaties zijn uitgevoerd geeft een overzicht van lossen waarnemingen wel een goede indruk hoe waardevol het gebied is binnen de stadsgrenzen van Amsterdam. Het gebied is omringd door industrie en toch heeft het een hoge natuurwaarde. Planten Zulte/ zeeaster (Plant voor brakke milieuomstandigheden) Gewone agrimonie Rode ogentroost Brede wespenorchis (> 100 exemplaren) Rietorchis (> 40 exemplaren) Duindoorn Braam Brandnetel Grasklokje Vlier Boswilg Amerikaanse vogelkers Moerasandijvie Beuk Zomereik Distel Populier Amerikaanse krentenboom Meidoorn Grote kaardenbol Kardinaalsmuts Koninginnekruid Blaartrekkende boterbloem Kleverige ogentroost Zoogdieren Haas Vos Konijn Hermelijn (dood exemplaar) Mol Ree (eenmalige waarneming) Vlinders Gehakkelde aurelia Dagpauwoog Kleine vuurvlinder Atalanta St. jacobsvlinder Distelvlinder Kleine vos Koolwitje Bruin zandoogje
Icarusblauwtje Citroenvlinder Oranjetipje
9
Libellen/ juffers Platbuik Paardenbijter Variabele waterjuffer Lantaarntje Amfibieën/ reptielen Gewone pad Groene kikker Bruine kikker Rugstreeppad Kleine watersalamander Vogels Fazant IJsvogel Roerdomp Grote bonte specht Groene specht Winterkoning Roodborst Holenduif Staartmees Merel Koperwiek Buizerd Sperwer Bruine kiekendief Havik Torenvalk Zilvermeeuw Bergeend Wilde eend Smient Slobeend Tafeleend Kuifeend Dodaars Blauwe reiger Ekster Kauwtje Vlaamse gaai Grauwe gans Watersnip Koekoek Koolmees Pimpelmees Tjiftjaf Fitis Boomkruiper
Zanglijster Nachtegaal Kramsvogel Paapje Ringmus Vink Keep Groenling Sijs Putter Rietgors Houtduif Rietzanger Veldleeuwerik Witgat Wintertaling Zomertaling Boomklever
10
5) Fotocollage
Augustus 2010; Merel met kalf Macbeth (op foto minder dan 24 uur oud)
December 2010; Rangorde gevecht hengstengroep deelgebied Zuid
11
Zeeaster gevonden in een aantal paddenpoelen en verschillende ondiepe slootjes
Jonge rugstreeppad
12
Paardenbijter
Tijgerspin met prooi (sprinkhaan)
13
Gehakkelde aurelia
Kleine vuurvlinder
14
Colofon Uitgave: Nature Augustuslaan 36 6642 AB Beuningen Tekst en foto’s: Nature (Arjen Boerman) In opdracht van: Gemeente Amsterdam © Copyright Nature Alles uit dit verslag mag worden overgenomen of geciteerd, mits de bron duidelijk wordt vermeld. Het Geuzenbos is in het beheer bij Haven Amsterdam en maakt deel uit van de Provinciale ecologische hoofdstructuur. Nature beheert het Geuzenbos, geeft voorlichting en organiseert veldlessen in het Geuzenbos sinds 2007 in opdracht van de gemeente Amsterdam.
15
