Jaarverslag 2011 van de Kunst- en Erfgoedcommissie

Jaarverslag 2011 van de Kunst- en Erfgoedcommissie

Jaarverslag 2011 van de Kunst- en Erfgoed Commissie. Op het moment van het schrijven van dit jaarverslag bereikte ons het droeve bericht dat op 18 maart 2012 zeer plotseling onze penningmeester Martin Geurts is overleden. Wij staan hier bij deze gebeurtenis stil met een memoriam.

In Memoriam Martin Geurts Het plotselinge overlijden van Martin Geurts is een groot verlies voor de universiteit. Het is echter ook een groot verlies voor ons. Martin beheerde op een voorbeeldige manier de financiën van de Kunst- en Erfgoedcommissie. Hij deed dat ook op een heel transparante manier. Voor zijn aantreden als onze schatbewaarder ontstond er vaak discussie over een afrekening hier of een aanschaf daar. Maar Martin was nog maar net onze penningmeester of de begroting veranderde van een hoofdpijndossier in een normaal agendapunt. Onder zijn regie waren we er altijd snel over uitgesproken. Zijn begrotingen en financiële verantwoordingen waren helder en niet onnodig ingewikkeld. Maar in Martin verliezen veel meer dan een financiële man. Hij gaf inhoud aan het begrip “faciliteren” door binnen de UM voor de kunsten en het erfgoed veel mogelijk te maken. Kunst een plek geven en erfgoed zichtbaar maken, dat hoort gewoon bij moderne vastgoedontwikkeling volgens Martin. Bij elke grote verbouwing reserveren we als UM een klein percentage voor een kunstwerk: dit beleid, ingezet door Hans Beijer, heeft Martin met veel overgave voortgezet. Als “mogelijkmaker” was Martin een vrolijk gestemd mens die altijd de nadruk legde op kansen in plaats van op hordes. Hij dacht creatief mee en bracht het Vastgoed perspectief steeds op een constructieve manier in onze discussies in. Martin gaf fleur en flair aan de KEC, maakte het mogelijk dat we een goed depot kregen, dat we eindelijk de kunst die de UM in huis heeft goed konden inventariseren, en dat we zelfs een heuse UM kunsten erfgoed route konden ontwikkelen. We hopen dat de KEC in zijn geest een “mogelijkmaker” voor de UM zal blijven.

Jaarverslag 2011

In 2009 heeft de Kunst- en Erfgoed Commissie een KECvers werkplan voor de periode 2009 - 2011 opgesteld met als doel de aandacht voor kunsten erfgoed van de Universiteit te vergroten. Natuurlijk is dit geen doel op zichzelf. Het is meer dat medewerkers en studenten van deze wetenschappelijke instelling de mogelijkheid geboden wordt om over de grenzen van de wetenschap te kijken. Fascinatie over hoe iets er uit zag, ziet en zal zien vraagt van zowel een wetenschapper als de kunstenaar creativiteit en verbeeldingskracht. Kunst stimuleert de verbeeldingskracht, die zeer waardevol is in de wetenschap. Ook binnen het onderwijs is verbeeldingskracht een belangrijke drager om kennis over te brengen. Het is onze overtuiging dat investeren in kunst en cultuur iets oplevert, ook al heb je geen uitgesproken passie voor kunst. De KEC wil kunst en cultuur daarom laten zien en laten beleven. Het laten zien doet de KEC door tentoonstellingen te organiseren, via internet kunst en erfgoed publiek te maken maar ook door kunst aan te kopen. Om kunst en cultuur te laten meemaken verzorgt de KEC rondleidingen zodat je door de bijzondere gebouwen van de UM kunt zwerven. Tijdens deze tochten kun je verrast worden door de vele kunstwerken die de Universiteit heeft. De KEC werkt ook steeds meer samen met studenten, en staat open voor projectgebonden onderwijs. In dit verslag is tevens te lezen dat de samenwerking met externe partners is versterkt; dit geeft de KEC extra mogelijkheden om kunst en erfgoed toegankelijk te maken voor een breder publiek. De KEC bedankt dit jaar de Raad van Advies voor haar toenemende participatie in kunsten erfgoedprojecten. Vorig jaar adviseerde de RVA om bij KEC activiteiten meer in te spelen op het onderwijs. Het jaarverslag 2011 laat zien dat de KEC er in is geslaagd hier gehoor aan te geven. Dit jaarverslag kent twee afdelingen. Het zet om te beginnen op een rij wat van het werkplan 2009-2011 inmiddels is gerealiseerd. Daarbij kijken we ook vooruit naar de komende jaren. In het tweede deel van dit jaarverslag geven we een overzicht van alle KEC gebeurtenissen in het jaar 2011.

kunstenerfgoedcommissie

Beeldende kunst erfgoed geschiedenis ‘verborgen collecties’ basisregistratie ontsluiten verzamel samenwerking advies beleid aankoop artspots beheer onderhoud communicatief educatief ‘gezien’

Planning en realisatie werkplan 2009-2011 De KEC heeft een viertal taken waarvoor we een werkplan 2009-2011 hadden opgesteld, te weten:

een Museale taak / Communicatieve en Educatieve taak een Beheer en Onderhoudstaak een Aankooptaak een Advies en Beleidstaak

Werkplan en realisatie

Zwart en Groen

In de kleur zwart staan de plannen en in het groen de realisatie daarvan. • •

Het opstellen van een collectieplan met een basisregistratie, waarbij het merendeel van de kunst de komende drie jaar in kaart zal zijn gebracht. Deze registratie is voltooid. Aandachtspunt blijft om deze registratie de komende jaren actueel te houden.

• •

Een gebruikersvriendelijk beheer en onderhoudsplan. Door middel van een duidelijk overzicht van de kunstcollectie en de gebouwen op de KEC website en door het geven van presentaties van de KEC aan UM medewerkers die bij onderhoud en beheer betrokken zijn, is op dit punt grote vooruitgang geboekt.

• •

Het opstellen van een verzamelplan. Het opstellen van een verzamelplan gaat pas in 2012 zijn beslag krijgen omdat de inventarisatie van de kunstcollectie langer geduurd heeft.

• •

Onderzocht zal zijn welke beeldende kunsten erfgoedcollecties de UM heeft. Enkele collecties zijn binnen de instelling ‘herontdekt’, zoals een collectie studentenwervingsaffiches, en een 30tal tekeningen van medewerkers van FHML. Op dit punt blijft de KEC alert.

• •

Het realiseren van Artspots, met een uitbreiding van twee in Randwijck en een in de binnenstad. We hebben deze taak inmiddels uitgebreid met het instellen van Erfgoedspots. De afgelopen drie jaar zijn de volgende Artspots en Heritagespots tot stand gekomen.

2009 Artspot Heritagespot

‘Inzicht’, Minderbroederberg ‘Darwin’, Minderbroederberg

2010 Artspot 1 ‘Grote kunstwerken’, Minderbroederberg Artspot 2 ‘Walk Kiss Hear and Sing’ , Universiteitssingel 50, Randwijck Heritagespot 1 ‘A touch of History’, Rechtenfaculteit Heritagespot 2 ‘Maastrichtse Letteren’, School of Governance’2011 2011 Heritagespot 3 ‘Studentenwervingscampagne’, Minderbroederberg Heritagespot 4 ‘Bibliotheek Vrijthoff’, AZM, Randwijck


• •

Het lanceren van de KEC website. De website is nu voor het tweede jaar in de lucht en is zelfs uitgebreid met een overzicht van de UM gebouwen. Momenteel wordt weer aan uitbreiding gewerkt, namelijk met een fotoarchiefmodule.

• •

Het vergroten van aandacht voor het monumentale erfgoed. Dit is gerealiseerd door aandacht voor de geschiedenis van de gebouwen op de KEC website; ook via de UM kunsten erfgoedroute vergroten we de aandacht voor dit type erfgoed.

• Voorstel om het fotoarchief te ontsluiten • Het is niet bij een voorstel gebleven. In 2012 zal het plan ook uitgevoerd zijn. (Zie hiervoor verderop in het jaarverslag) • •

Voorstel plan voor deelname van de RVA aan werkgroepjes om het kunsten erfgoed klimaat gestalte te geven. Hiervan kan de KEC met genoegen vaststellen dat de leden een zeer actieve bijdrage leveren.

• •

Voorstel tot bijdrage aan het ontsluiten van het erfgoed. Dit heeft op diverse manieren vorm gekregen, te weten: - door lidmaatschap van de Stichting Academisch Erfgoed, - het ontsluiten van het fotoarchief van de UM, - samenwerking met Sociaal Historisch Centrum voor Limburg, - voorstel eigentijdse invulling van het academisch erfgoed van de UM.

Kijkend naar de realisatie van de plannen die de KEC zich gesteld heeft voor de periode van 2009 tot en met 2011, mogen we concluderen dat de doelen grotendeels zijn behaald.

Plannen voor 2012 en 2013 Ook de komende twee jaren blijft de KEC de vier taken die aan het begin van dit verslag genoemd zijn uitvoeren. Bij deze taken is het misschien niet overdreven aan te merken dat nieuwe projecten een uitdaging blijven en ook opgepakt zullen worden maar dat beheer en onderhoudstaken ook een substantieel onderdeel blijven uitmaken van onze bezigheden. Er is meer werk voor de KEC dan tijd. Dat maakt dat we iedere keer een balans zullen zoeken tussen in stand houden wat we hebben en het opstarten van nieuwe projecten. In de laatste RVA bijeenkomst is geadviseerd sponsoren te zoeken voor onze activiteiten, een aanbeveling die de KEC de komende tijd graag ten harte neemt. Concreet staat de komende 2 jaar op het KEC programma: • • • • • • • • • • • • • •

Foto module ontwikkelen op de website en publiek maken Heritagespot 5: Uitwerking interviews met ‘founding fathers’ van de UM als invulling voor het academisch erfgoedproject Heritagespot 6: Project ‘Student en Stad’ in samenwerking met Sociaal Historisch Centrum voor Limburg Student en stad tentoonstelling Artspot 3: Karikaturententoonstelling van FHML medewerkers Artspot 4: Voorbereiding Tentoonstelling Marianne van der Heijden TS53 in samenwerking met studenten en Van Bommel van Dam Museum Opstarten Artspot 6 voor Oxfordlaan 55 met werktitel ‘Verkenningen” Actueel houden van de kunsten erfgoed route Kunst- en erfgoedrouterondleidingen blijven geven en goed blijven aanhaken bij bestaande UM events Uitvoering project van Shaun Matzhesa, masterstudent Fasos ‘Verborgen collecties’ opsporen Maandelijks bijhouden van de rubriek ‘In the spotlight’ op de KEC webite, met als doel de aandacht te vestigen op een kunstobject of op academisch erfgoed Participatie aan de vergaderingen van de Stichting Academisch Erf- goed i.v.m. het Unicum-project, in overleg met de Universiteitsbibliotheek Installatie kunstwerk ‘Dutch Light’ van studio WM’ op de Tongersestraat 6 Installatie kunstwerk ‘Neuron’ van Titia Ex aan de loopbrug van de Universiteitssingel 60


KEC Gebeurtenissen in 2011, ingedeeld naar de vier KEC taken Museale taak/communicatief en educatief Onder deze taak vermeldt de KEC de art- en heritagespots, de voortgang van de website, de lancering van de kunsten erfgoedroute en de samenwerking met zowel interne als externe partners. De KEC heeft in het werkplan 2009-2011 toegelicht hoe zij door het creëren van art en heritage spots invullling wil gaan geven aan de museale taak. Toelichting op de Art en Heritagespots. “De KEC wil Art and Heritage spots inrichten, wat inhoudt dat er plekken binnen de UM komen, waar concentraties van kunsten erfgoedobjecten zijn om dit publiek te maken. Door een keuze uit de UM collectie wil de KEC tentoonstellingen maken op zo’n spot, die ‘gezien’ wordt door medewerkers, studenten en externen. De komende jaren wil de KEC de collectie ‘reshufflen’ tot tentoonstellinkjes op diverse UM locaties om zo de spotlight op de collectie te zetten.”

• Artspot 2: Walk, Kiss,Hear, Sing Op 21 januari 2011 wordt de tweede Artspot geopend: Walk, Kiss, Hear, Sing. Deze tentoonstelling gaat over de Hedendaagse Limburgse kunst in de jaren negentig. Gastconservator Aloys van den Berk richt samen met Pieternel Fleskens een tentoonstelling in op Randwijck, aan de Universiteitssingel 50 in de Uitloopruimte van de Groene zaal en Hemkerzaal, dichtbij de universiteitsbibliotheek. Aloys van de Berk was in de jaren negentig als extern adviseur van kunstcommissie Randwijck betrokken bij de aankoop van kunstwerken van hedendaagse Limburgse kunstenaars. De titel van de tentoonstelling ‘Walk, Kiss, Hear, Sing’ is terug te vinden in één van twee permanent geplaatste werken van Ton Boelhouwer. De tentoonstelling geeft een mooi beeld van hoe in de jaren negentig in Limburg het schilderen met olieverf op doek plaatsmaakt voor het schilderen met experimentele middelen. Zo laat de tentoonstelling zien dat het onderscheid tussen schilderkunst en fotografie nog maar moeilijk traceerbaar is. Ook is de klassieke tweedeling tussen figuratief en abstract is in deze werken niet meer leidend. De tentoonstelling is een mooie museale opstelling geworden. Veel studenten kunnen op weg naar de collegezaal de werken zien. In deze ruimte worden vaak recepties en andere bijeenkomsten gehouden. Op deze manier is de ruimte een goed voorbeeld van hoe schoonheid en functie kunnen samengaan. De tentoonstelling wordt momenteel zeer goed onderhouden door het gebouwenbeheer.

• Heritagespot 2: Expositie studentenwerving in de MBB Op maandag 5 september 2011 opent de Universiteit Maastricht het academisch jaar 2011-2012. Op hetzelfde tijdstip laat de KEC een ‘Heritagespot 2’ van start gaan in de tentoonstellingsruimte van de Minderbroederberg. Deze Heritagespot gaat over de studentenwervingscampagne van de jaren 1986-1993. De wervingsposters worden getoond. Uit de periode 1986-1993 is ook een fotoselectie gemaakt van foto’s die te maken hebben met dit onderwerp. Over deze tentoonstelling: Uit: Observant, 8-9-2011. “Studeren in Maastricht, weet waar je aan begint” Billie Turf, het dikste studentje ter wereld, is halverwege de jaren tachtig de hoofdpersoon in een reclamecampagne voor de Universiteit Maastricht, toen nog Rijksuniversiteit Limburg. Turf – brede glimlach – wordt begeleid door de tekst: ‘Hoe zwaar moet je zijn voor Maastricht?’ “Wie niets heeft met reclame of studentenwerving kan de ruim honderd foto’s afstruinen die ter gelegenheid van de tentoonstelling zijn opgehangen: foto’s uit de oude doos – grote snorren, gigantische brillen, wijde pijpen en bakkebaarden – van studentbijeenkomsten, voorlichtingsdagen en Inkomvoorbereidingen in de jaren tachtig en negentig.” De reacties op deze tentoonstelling zijn zeer positief. Vooral de ‘’oude ‘’foto’s krijgen veel aandacht. Blijkbaar zijn er aardig wat medewerkers geïnteresseerd in universiteitshistorie, temeer daar dit nu gekleurd wordt met foto’s van ‘vroeger’’. Deze interesse in foto’s stimuleert de KEC nog meer werk te maken van het ontsluiten van het fotoarchief van de Universiteit Maastricht.


• Heritagespot 3: De Bibliotheek van Vrijthoff. 18-11-2011 / 31-3-2012 De Boekenschat van een hoogleraar geneeskunde aan de Illustre School te Maastricht” is van 18 november 2011 tot en met 31 maart 2012 op de loopbrug richting de Van Kleeftoren te bezichtigen. Deze expositie vindt plaats in samenwerking met Harry Hillen van het MUMC+, Emile Ramakers van de Stadsbibliotheek Maastricht Centre Céramique en Guy Jaegers van de Universiteitsbibliotheek van de UM. De expositie behelst diverse werkzaamheden. Er wordt onderzoek gedaan naar de historische achtergrond van de Vrijthoff-bibliotheek en een keuze gemaakt uit de ruim 900 boeken - verspreid in de Jezuïetencollectie van de Universiteitsbibliotheek en de Stadsbibliotheek Maastricht Centre Céramique - om de bibliotheek van Vrijthoff te reconstrueren. Annemieke Klijn en Harry Hillen schrijven een tweetalige brochure: De bibliotheek van Vrijthoff (1722-1793). Boekenschat van een hoogleraar geneeskunde aan de Illustre School. The library of Vrijthoff (1722-1793. The wealth of books of a professor of medicine at the Illustre School at Maastricht. De publicatie van deze brochure is mogelijk dankzij een bijdrage van het MUMC+. De expositie trekt veel bezoekers en de 500 exemplaren zijn dan ook binnen de kortste tijd ‘weg’. Over deze tentoonstelling: Uit Dagblad De Limburger, 23 november 2011. “Het is een collectie met een ongekende rijkdom. De bibliotheek van de arts Joannes Bernardus Vrijthoff (1722-1793) omvat 920 titels. Zeldzame drukken van Hyppocrates, Boerhaave en Cats, botanische werken, Bijbels en de beroemde anatomische atlas van Vesalius… “ Uit: Observant, 24 november 2011. “Ruim 920 boeken werden er op 14 mei 1805 geveild uit de bibliotheek van Joannes Bernardus Vrijthoff (1722-1793), de in die tijd bekende professor anatomie en chirurgie aan de Illustre School in Maastricht en hoofd van het militaire hospitaal… ”

• Website KEC Dit jaar steekt de KEC veel energie in de website. Vorig jaar is het raamwerk, de structuur, voor de website opgezet en nu kan deze gevuld worden. Het op de site zetten van de UM kunstcollectie, die nagenoeg geheel gearchiveerd is, vergt veel tijd. Het aanvullend en eenduidig beschrijven van de kunstwerken en het fotograferen van de kunstwerken zijn hierbij de meest tijdrovende werkzaamheden. De websitebouwer Gosydesign maakt op ons verzoek ook een module die het mogelijk maakt informatie over de gebouwen op de site te zetten. Het wordt een overzicht waarbij de gebouwen op twee sleutelvelden op te zoeken zijn, te weten op functie van het gebouw en op locatie. De KEC zet alle gebouwen van de UM die in de kunsten erfgoedroute zijn opgenomen in beeld en tekst op de website. Het aardige is dat bij de gebouwen op de site een link is naar de kunstcollectie. En bij de kunstcollectie kan men doorklikken naar de gebouwen waar de kunst zich bevindt. Vooral beheerders van de gebouwen weten dit overzicht te waarderen. Dit jaar maakt de KEC ook een Engelse versie van de site operationeel. Binnen de UM blijkt men nu aardig de weg te vinden naar de KEC site en in toenemende mate wordt een link van de KEC website op de sites de bibliotheek, van Studium Generale en van de faculteiten gezet. Het actueel houden van de website blijkt wel een tijdrovende klus die voortdurend aandacht vraagt.


• Kunst- en erfgoed route

Stadhuis

8

1

6

7

3 5

2 4

Duboisdomein 30

13

In het kader van het 7de lustrum van de Universiteit Maastricht heeft de KEC met financiële ondersteuning van het College van Bestuur een kunsten erfgoedroute ontwikkeld voor de Universiteit Maastricht. Om zo’n route te kunnen opbouwen, worden allereerst de UM gebouwen uit de binnenstad en uit Randwijck beschreven. De ervaringen die de KEC vorig jaar bij de kunstroute opdeed, komen nu goed van pas om de opbouw van de route professioneler aan te pakken. Om te voorkomen dat het publiek naar de kunstwerken moet zoeken, is op de toelichtingbordjes in de gebouwen zelf en in de kunsten erfgoedbrochure duidelijker aangegeven waar wat te vinden is. Een bordje met een korte geschiedkundige beschrijving wordt in elk gebouw aangebracht en ook bij de kunstwerken op de route is een toelichting op het kunstwerk te lezen. Bovendien komt op alle bordjes een 2d barcode waarmee men direct naar de KEC-website gelinkt wordt om daar over het betreffende gebouw of kunstwerk uitgebreidere informatie te lezen. Kunst- en De KEC leidt een aantal studentgidsen op die op verzoek en erfgoedroute Universiteit voor een klein bedrag groepen kunnen rondleiden. Deze gidMaastricht sen zijn heel flexibel. Als bijvoorbeeld een groep alleen geïnteresseerd is in kunst- dan wordt de route daarop aangepast. De KEC heeft twee kunsten erfgoed routes gemaakt: een voor de binnenstad en een voor Randwijck. Beide routes zijn ook prima zelfstandig te lopen. Men kan zo zelf bepalen welke gebouwen en kunstwerken men wil zien. 9

10

12

11

1a

1

Het oorspronkelijke priesterkoor van het gebouw dat ooit een kerk was, is nu in gebruik als aula. In deze aula heeft Gery Bouw een uniek kunstproject gerealiseerd waarbij 22 ramen en deuren, die oorspronkelijk van helder glas waren, voorzien zijn van gekleurd glas. Deze nieuwe glastechniek kan gezien worden als een hedendaagse variant op een eeuwenoude techniek: het glas in lood.

Minderbroedersberg 4-6

Bestuursgebouw

Het College van Bestuur van de Universiteit Maastricht is sinds 1999 gehuisvest in het voormalige Tweede Minderbroedersklooster uit 1699. De strenge classicistische façade van de Minderbroe-

Kunst- en erfgoedroute Universiteit Maastricht De Universiteit Maastricht is gevestigd in een aantal bijzondere gebouwen in de stad. Iedere faculteit heeft een eigen karakter en overal is dan ook een andere sfeer voelbaar. Alleen daarvoor is het al de moeite waard eens een kijkje te nemen in deze gebouwen. Maar er is meer. Achter de gevels van de Universiteit Maastricht zijn namelijk ook nog unieke kunstwerken te bezichtigen.

Minderbroederberg 4-6

aula | 22 Kunstramen | Gery Bouw | 2008

1b

Minderbroedersberg 4-6 binnenhof | Inrichting cour | Marianne Aartsen | 2000

derskerk weerspiegelt het door de Minderbroeders nagestreefde ideaal van armoede en soberheid. In de Franse tijd moesten de Minderbroeders het klooster verlaten, dat vervolgens dienst deed als armenwerkhuis. Vanaf 1806 tot 1975 fungeerde het klooster als gevangenis. De kerk werd tussen 1825 en 1827 verbouwd tot gerechtsgebouw en tot marechausseekazerne. Bij de laatste renovatie tot bestuursgebouw is de ingewikkelde gelaagde bouwgeschiedenis van het complex afleesbaar gebleven.

De KEC krijgt dit jaar regelmatig aanvragen van groepen, die rondgeleid willen worden. Men is erg enthousiast over de wijze waarop de studentgidsen hen rondleiden. De kunsten erfgoedroute is een activiteit geworden waarmee we aanhaken bij andere evenementen binnen en buiten de Universiteit. Dit jaar was dit bijvoorbeeld het geval bij de open dagen van FHML, bij medewerkersdagen van de UM, bij de introductie van aio’s en bij de kerstactie van de UM. De route wordt dan aangeboden als onderdeel van een grotere activiteit of actie. Ook externe relaties maken gebruik van de rondleiding, zoals decanen van middelbare scholen die de UM bezoeken. De KEC hoopt dat tijdens dit Lustrumjaar aldus een product is ontwikkeld dat ook na dit jaar regelmatig aftrek zal vinden.

Het binnenhof van de Minderbroedersberg is door de kunstenares Marianne Aartsen in samenwerking met Architectenbureau Satijn opnieuw ingericht. Bij het ontwerp is rekening gehouden met de oorspronkelijke functie en maatverhouding van het

Meer informatie over Kunst- en erfgoed UM vindt u op onze site: http://www.art-maastrichtuniversity.nl

gebouw. Ook het hergebruik van oude materialen heeft bijgedragen aan een mooi eindresultaat

b

i

n

n

e

waarbij een perfecte balans is gevonden tussen oud en nieuw.

n

De KEC lanceert deze route op 5 september tijdens de opening van het academisch jaar met een posterpresentatie. Op deze dag is ook de kunsten erfgoedbrochure beschikbaar voor de bezoekers.

s

t

a

d

Samenwerking intern: Onderwijs • Deelname Blok Kunst & Cultuur Beleid In oktober van dit jaar heeft de KEC geparticipeerd in het onderwijs. In het blok Kunst & Cultuur Beleid van Cultuurwetenschappen (3de jaars) vindt verdiepend onderzoek plaats naar de functie van conservatoren. Guido Wevers, kwartiermaker van de Culturele Hoofdstad 2018, Alexander Grevenstein conservator bij het Bonnefantenmuseum, en Mieke Derickx , conservator KEC worden door studenten geïnterviewd met als doel zicht te krijgen op de diversiteit van invulling van het conservatorschap in de praktijk. • Masterproject van Shaun Matzhesa Dit jaar start bachelorstudent Shaun Matsheza zijn Masters bij Fasos. Hij gaat in het kader van zijn Masters voor de KEC een project uitvoeren. Hij kijkt op welke wijze met nieuwe media het UM- erfgoed voor een jong publiek aantrekkelijk te ontsluiten is. Hij gaat een app ontwerpen die gebruik maakt van Augmented Reality. Als onderwerp voor zijn pilotstudie kiest hij een van de monumentale locaties van de UM. Met verhalen uit de historie van het gebouw wil hij studenten interesseren voor het erfgoed. • Um Goes Local De UM biedt dit jaar haar medewerkers waardebonnen/vouchers aan als kerstgeschenk die medewerkers kunnen inleveren bij restaurants of winkels, maar ook bij culturele ondernemingen zoals het theater en het museum. De KEC doet mee door de kunst-en erfgoedroute als groepsarrangement aan te bieden.


Samenwerking extern: • Stichting Academisch Erfgoed Sinds 2011 is de UM lid van de Stichting Academisch Erfgoed (SAE). Namens de UB is Ingrid Wijk lid van het bestuur van de SAE, terwijl Guy Jaegers van de UB en Annemieke Klijn namens de KEC als collectiebeheerders zijn aangemerkt. De SAE is een samenwerkingsverband van de Universiteit van Amsterdam, de Technische Universiteit Delft, de Technische Universiteit Eindhoven, de Rijksuniversiteit Groningen, de Universiteit Leiden, de Universiteit Maastricht, de Universiteit Wageningen en de Universiteit Utrecht. De SAE fungeert als netwerk voor erfgoedbeheerders aan de universiteiten, werft subsidies voor gemeenschappelijke initiatieven en behartigt de belangen van het academisch erfgoed in het bestuurlijke circuit. De Stichting richtte zich in 2011 op drie projecten: het Unicumproject (dit wil een infrastuctuur bieden voor de presentatie van collecties, objectbeschrijvingen en digitale afbeeldingen van de academische collecties), het ‘Expeditie-plan’ (i.s.m. met het Tropenmuseum en Wikipedia wil de SAE collecties ontsluiten via het web en digitale exposities inrichten rond het thema ‘expeditie’), en het project ‘hoogleraarsarchieven’ (de SAE vraagt aandacht voor het werven en behouden van dit type archieven). Er zijn ongeveer 5 collectiebeheerdersvergaderingen per jaar (afgezien van diverse andere bijeenkomsten), steeds in Utrecht. Vanuit de KEC zijn drie vergaderingen bijgewoond. Voor de UM is vooral het Unicum-project relevant. Verder zijn drie korte artikelen verschenen in de Nieuwsbrief SAE n.a.v. het lidmaatschap van de UM aan de SAE, en de expositie rond de bibliotheek van Vrijthoff die november 2011 van start ging.

• Jaarkalender 2011 De KEC werkt van harte mee aan de uitvoering van een kunstkalender 2011, die het grafisch bedrijf Océ als relatiegeschenk voor haar klantenkring wil uitgeven. De KEC kiest voor 12 mooie kunstwerken uit de UM kunstcollectie van de universiteit, die verspreid zijn over de verschillende UM locaties. Er zal een grote a3 formaat kalender en een kleiner tafelmodel gedrukt worden. • Gedenkboek van de Provincie De conservator van de Provincie Limburg biedt de KEC een gedenkboek in langdurig bruikleen aan dat 75 jaar geleden speciaal voor de opening van het oud-gouvernement gemaakt is door de gebroeders Gregoire. Zij zijn ook de makers van een aantal glas in loodramen in dit gebouw. Het boek is rijk geïllustreerd en een lust voor het oog. De KEC heeft dit gemeld bij de rechtenfaculteit. Men vindt het daar een leuk idee en gaat nu kijken naar een geschikte plek waar het gedenkboek blijvend in een vitrine tentoongesteld kan worden. • Marianne van der Heijden Begin dit jaar zoekt pater Harrie Schelbergen, oud-student van het opleidingsinstituut van de Jezuïeten contact met de KEC. Het gebouw aan de Tongersestraat 53 waar nu de School of Business and Economics huist, is oorspronkelijk gebouwd als Jezuïetenklooster, het Canisianum genaamd. In de aula die destijds kapel was heeft de kunstenares Marianne van de Heijden van 1954 tot en met 1958 een indrukwekkende serie mozaïeken voor het altaar vervaardigd. Harrie Schelbergen heeft in die periode dit werk met grote fascinatie tot stand zien komen. Hij was toen in opleiding als leerkracht Nederlands en Godsdienst.

In de memo reeks uitgegeven door Valkhofpers Nijmegen waarin verhalen uit het katholiek leven te boek worden gesteld geeft Harrie dit jaar zijn biografisch boek uit: ‘U legt uw hand op mij’. In dit boek wordt bijzondere aandacht besteed aan deze mozaïeken, omdat hij destijds erg onder de indruk was van dit werk van Marianne van der Heijden. Uitleg over de religieuze betekenis van deze mozaïeken en foto ’s van deze mozaïeken komen tot stand i.s.m. met de KEC.


De KEC komt tevens in contact met kusthistorica Lies Netel. Zij gaat het gehele oeuvre van Marianne van der Heijden ontsluiten en zal met onderzoek en een overzichtstentoonstelling in het museum Bommel van Dam in Venlo het werk van Marianne van der Heijden onder de aandacht brengen. Omdat de mozaïekopdracht in het Canisianum een sleutelrol vervult binnen Van der Heijdens oeuvre van opdrachten, gaat de KEC in samenwerking met Lies Netel en Bommel van Dam werken aan een deeltentoonstelling over Marianne van der Heijden, simultaan aan de tentoonstelling die in begin het jaar 2013 in het Museum Bommel van Dam zal plaatsvinden. Marianne van der Heijden is de enige vrouwelijke kunstenaar die deel uitmaakt van de ‘’Amsterdamse Limburgers”. En als zodanig is het verhelderend haar leven en werk vanuit de band die ze had met deze groep, voor het voetlicht te brengen. Binnen de faculteit Cultuur- en Maatschappijwetenschappen vraagt de KEC of studenten hierin kunnen participeren, hetzij in de vorm van het voorbereiden van de tentoonstelling of door onderzoek te doen naar de kerkopdrachten die zij in Limburg vervuld heeft. Gesprekken met Lies Netel en Rick Verkauteren (conservator van het Museum Van Bommel van Dam) over deze samenwerking hebben dit jaar plaatsgevonden en gaan in 2012 een vervolg krijgen.

• Magisch Maastricht De KEC heeft deelgenomen aan het Maastrichts evenement Magisch Maastricht. De historische binnenstad staat van 2 december 2011 tot en met 8 januari 2012 geheel in het teken van de sfeervolle feestdagen. Een onderdeel van deze manifestatie is dat een aantal straten en bijzonder plekken in de stad aangelicht zijn. De door Borek Sipek ontworpen poort van de Universiteitsbibliotheek met zijn kleurige glasobjecten aan de Grote Looierstraat 17 wordt tijdens deze dagen ook aangelicht.

Beheer en onderhoudstaak • Presentatie van de KEC bij het BOF overleg Dit jaar verzorgt de KEC een presentatie in het overleg voor de gezamenlijke gebouwenbeheerders. Toelichting op het werk van de KEC en het daaruit voortvloeiende onderhoud en beheertaken blijken zinvol. Nu belt men regelmatig als er een verhuizing of verbouwing plaatsvindt. De kunstwerken worden dan op een ander plaats gehangen of gaan tijdelijk in depot. Ook laat men nu weten als er kunsten of erfgoed geïnventariseerd moet worden. Men komt tevens met goede suggesties met betrekking tot onderhoud van de kunstwerken. Verder vraagt men ook naar mogelijke aansluitingen van de KEC op locale kunsten cultuurinitiatieven. De beheerders vinden het overzicht van de kunstcollectie op de KEC website een handzaam instrument bij het onderhoud en beheer van de kunst in de gebouwen. • Vitrines UB. De UB geeft twee vitrines in langdurig bruikleen aan de KEC. Het zijn bijzonder vormgegeven ijzeren vitrines. Ze zijn erg zwaar en daarom niet eenvoudig te verplaatsen. Naar een goede invulling en locatie moet nu worden gezocht.

• Restauratie en onderhoud van drie schilderijen

Dit jaar zijn twee kunstwerken gerestaureerd: ‘De stoel’ van Benoit Hermans en een schilderij uit de serie ‘In zijn ogen haar rug heel licht gerekt’ van Gilbert de Bontridder. Op de website vindt men bij het nieuwsarchief een omschrijving van deze twee werken. Een derde te onderhouden werk, het schilderij ‘Ma Joie’ van Ger Brouwers, is grondig schoongemaakt. Een omschrijving van dit werk is te lezen onder het kopje Advies Grote Gracht 86. Zowel de restauratie als het onderhoud van deze werken zijn uitgevoerd door het restauratieatelier Rijken. De wijze waarop deze restauraties zijn uitgevoerd, wordt uitgebreid uit de doeken gedaan op de website van de KEC.


• Groot onderhoud van 4 werken die in bruikleen van het Bonnefantenmuseum zijn. Onder deskundige leiding van Aloys van de Berk, gastconservator van de artspot Walk Kiss Hear Sing, wordt aan vier beelden die de Universiteit Maastricht in langdurig bruikleen heeft, grondig onderhoud uitgevoerd. Het zijn de beelden van de beeldhouwers Tajiri, Piet Killaars, Han van Wetering en Frans Gast. Ongerechtigheden worden voorzichtig met vochtige tissues verwijderd. Met kwasten en doeken worden de beelden stofvrij gemaakt en het vuil verwijderd. De plaatjes met beschrijvingen van de kunstwerken en de console waar het beeld van Tajiri op staat worden gerepareerd. De beelden worden herplaatst tot er een ritmisch geheel ontstaat; het resultaat is een verzorgde ‘’kunst’’ border in het studielandschap voor de Universiteitsbibliotheek aan de Universiteitssingel 50.

• Werk Fransje Killaars in vergaderruimte 2017 in de Minderbroederberg Hoewel het kunstwerk van Fransje Killaars pas vorig jaar opgeleverd is, is het werk nu al aan onderhoud toe. Stroken textiel komen los van het plafond. Een paar van deze banen zijn slecht gestikt en plooien teveel. De firma die het werk geplaatst heeft gaat de stoffen die regelmatig loslaten opnieuw vastzetten en enkele banen worden opnieuw gestikt. Het intensieve gebruik van deze ruimte maakt dat dit werk relatief snel onderhoud nodig heeft. • Nog meer nodig onderhoud voor 2012 Het schilderij van Fien Huth (270 bij 200 cm, liggend; acryl op linnen) heeft ook onderhoud nodig. Momenteel bevindt dit werk zich in de vergaderkamer 1.169 van de Minderbroedersberg. Het van oorsprong felgekleurde werk is na veel omzwervingen binnen de universiteitsgebouwen ernstig vervuild geraakt. Hierdoor zijn de kleuren niet meer in hun oorspronkelijk felheid te bewonderen. Ook zijn er kleine beschadigingen aan het linnen waar te nemen, hetgeen om reparatie vraagt. De KEC heeft een offerte bij restauratie atelier Rijken aangevraagd.

• Tijdelijk Kunstuitleen In het depot zijn een 50-tal kunstwerken opgeslagen, voornamelijk schilderijen uit de BKR periode. De meeste zijn onherstelbaar beschadigd. Een klein deel is opnieuw te plaatsen. Zij vertegenwoordigen meer een historische waarde dan een kunstwaarde. Hoewel de KEC geen werken uitleent aan individuele medewerkers heeft de KEC gemeend voor deze werken een uitzondering te kunnen maken, met het idee dat het beter is ze een plek te geven dan ze in het depot te laten. Mocht de KEC ooit een van deze werken opnemen in een Artspot dan is afgesproken dat ze ten alle tijden teruggehaald kunnen worden. Inmiddels zijn er al een aantal werken aan medewerkers uitgeleend. • Verborgen collecties Samen met Jean Franssen, archivaris van de UM, is ‘de collectie Ine Cuppen’ doorgenomen. De plaatsingslijst vermeldt vooral foto’s m.b.t. alumnidagen, marathons in New York en foto’s van Franco Gori. Tevens is een archief van René de la Fontaine m.b.t. Worldnet doorgenomen op zijn museale waarde, maar in overleg met Jean Franssen wordt de collectie niet bewaard. Een andere collectie is een 30-tal karikaturen die van 1997 tot 2000 gemaakt zijn van gezondheidswetenschappers door Paul Kusters (striptekenaar). Deze karikaturen zullen in 2012 worden tentoongesteld. Tenslotte stuiten we op een collectie verouderde medische modellen uit het skillslab die in het verleden bij vaardigheidstrainingen gebruikt zijn.

Aankooptaak •Titia Ex Het kunstwerk het Neuron van Titia Ex dat geplaatst zal worden aan de loopbrug tussen Universiteitssingel 50 en 60, loopt vertraging op omdat de nodige goedkeuring van de Gemeente lang op zich laat wachten. De KEC lichtte in 2010 het werk al toe in de welstandscommissie; na het toesturen van de benodigde constructie-gegevens wordt dit verslagjaar het fiat om het kunstwerk te plaatsen dan eindelijk door de Gemeente afgegeven. In overleg met de kunstenaar wordt besloten het werk in 2012 te plaatsen. •TS6 In het jaarverslag 2010 heeft de KEC al aangekondigd dat het kunstenaarsduo van Studio WM uit Eindhoven een lichtobject zou ontwerpen zodra bekend is waar het kunstwerk een plaats kan vinden. In de loop van dit jaar is bekend geworden waar en wanneer het werk geplaatst kan worden en aan welke voorwaarden het moet voldoen. Studio WM heeft met deze gegevens een definitief ontwerp gemaakt, dat als titel ‘Dutch Light’ draagt. Het is een lichtobject dat in het trappenhuis wordt opgehangen en dat van elke verdieping uit te zien is. Het ontwerp zal geplaatst worden begin 2012 .


Advies en beleid • Nieuwe medewerkersinitiatieven Een energieke groep UM medewerkers (HES en ASC) wil het gebouw waarin zij werken, Duboisdomein 30, van kunst voorzien. Samen met de KEC worden er suggesties ontwikkeld. Uiteindelijk wordt er gekozen voor een plan om op diverse manieren kunstwerken te verwerven. Aan kunstenaars die men kent wordt gevraagd werken tentoon te stellen. Deze zelfde vraag wordt ook aan vrienden, familie en bekenden gesteld. Een ander initiatief waaraan de KEC heeft meegewerkt, is het schoolproject Community van de Academie voor Beeldende Kunst. Dit project houdt in dat medewerkers een kunstwerk maken dat bestemd is voor een vergaderkamer. Ongeveer acht medewerkers doen hier aan mee. Zodra de schilderijen en beelden in het gebouw hangen, neemt de KEC dit bijzondere kunstinitiatief op als locatie in de kunsten erfgoed route en besteedt de KEC op de website aandacht aan het werk van twee deelnemende kunstenaars Ralph Nevels en Clemens Maassen. Eind 2011 besluit de kunstclub Duboisdomein een kunstwerk dat door het publiek uitgekozen wordt aan te kopen. Het is een beeld van Ralph Nevels. Samen met de KEC wordt een ansichtkaartenactie bedacht waarvan de opbrengst de kunstclub in staat zal stellen het werk te verwerven. Op dit moment is nog niet bekend of de actie succes heeft. • Advies aan studenten van studentenvereniging Orakel De KEC geeft advies aan een initiatief van de studievereniging Orakel die met tentoonstellingen van zowel regionale als internationale kunstenaars het kunsten cultuurniveau wil verhogen op de universiteit. Hun plan is regelmatig tentoonstelling te organiseren op de faculteit der Cultuur en Maatschappijwetenschappen. Hun eerste tentoonstelling gaat van start op 6 september met kunstenaars als Maarten Dedroog en Thomas Debray. De KEC geeft advies over het verzekeren van de kunstwerken, het zoeken naar sponsoren, de ruimtes om tentoon te stellen en het genereren van publiciteit binnen de UM voor het initiatief • Advies Open Universiteit Binnen de Open Universiteit is een Museumcommissie in oprichting. Hun doel is een museum te beginnen, virtueel op hun website maar ook fysiek in de vorm van een tentoonstelling. Frans Bogaert (communicatie adviseur van de Open Universiteit) is de kartrekker in deze en vraagt de KEC te adviseren op het gebied van het verzamelen van academisch erfgoed en de wijze waarop dit erfgoed te ontsluiten is. We zijn hierop ingegaan en onderzoeken mogelijkheden voor samenwerking .

• Advies UB De Universiteitsbibliotheek heeft een eigen kunstcommissie die met enige regelmatig een expositie van kunstwerken voor medewerkers verzorgt. Ook hebben zij in de loop der jaren voor de bibliotheek kunstwerken aangekocht. Op hun verzoek gaat de KEC deze kunstwerken opnemen in het UM collectiebestand. Ook nemen ze het format voor de toelichtingbordjes bij de kunstwerken over van de KEC. Verder gaat de KEC in de bibliotheek een doorlopende beeldpresentatie verzorgen over de kunsten erfgoedcollectie van de UM. Deze beeldpresentatie zal in de bibliotheekruimte voor bezoekers te zien zijn. • Advies voor Grote Gracht 86 Voor de nieuwe UM locatie 86 vraagt Vastgoed de KEC een kunstwerk uit te zoeken voor de kantoorruimte en mee te denken over de aankleding van de entree. Het schilderij van Ger Brouwers “Ma Joie’’ , een zeer kleurrijk werk, wordt uitgekozen omdat dit de sobere opgeknapte kantoorruimte meteen een ander aanzien geeft. Het schilderij is wel erg beschadigd; de keuze voor dit werk geeft daarom meteen aanleiding dit werk te restaureren. Deze restauratie is niet alleen de moeite waard omdat het een kwalitatief goed kunstwerk betreft, maar tevens omdat het is gemaakt door een kunstenaar uit een bijzondere periode in de Limburgse schilderkunst: Toelichting Ger Brouwers is een van de kunstenaars die in de jaren zestig deel uitmaken van een kunstenaarsgroep Artishock. Deze jonge generatie kunstenaars vindt het Maastrichts tentoonstellingsbeleid maar conservatief. In juli 1964 komt een aantal oud-studenten van de Jan van Eyck academie in opstand tegen wat ze noemen de artistieke passiviteit in Maastricht en richten de kunstenaarsgroep ‘Artishock’ op. De negen leden is het er niet om te doen zelf te exposeren; ze willen ‘goede’ tentoonstellingen organiseren en artistieke evenementen van niveau. Ze krijgen de voormalige Bristol-bar in de Jodenstraat toegewezen, dat later wegens bouwvalligheid moet sluiten. Doelstelling Artishock: de dode stad Maastricht, waarin het academische en culturele leven niet gedijen wil, een shock toedienen ter genezing van de culturele lusteloosheid. De negen leden van de groep waren Harrie Bartels, Geert Meijer, Lei Molin, Leen Kriens, Rob Stultiens, Ad Visser Piet Wouters, Felix van der Beek en Ger Brouwers. In het schilderij Ma Joie dat Ger Brouwers in die tijd schildert weet hij in krachtige kleurstellingen zijn passie voor de schilderkunst uit te drukken. De KEC doet verder een kleine maar doeltreffende ingreep om de entree van dit gebouw wat aan te kleden. Een aantal sfeervolle interieurs foto’s van dit voormalig winkelpand zoals het er vroeger uitzag worden ingelijst en in het trappenhuis gehangen.


• Fotoarchief van de Afdeling Archivering, Documentatie en Postzaken (ADP) De KEC doet een voorstel aan het ADP om het UM fotoarchief dat deze dienst beheert publiek te maken op de KEC website. Het fotoarchief bestaat uit 8107 gescande foto’s van de in totaal dertigduizend foto’s en negatieven die de UM in bezit heeft uit de periode 1974 tot 2003. Deze selectie zit in een digitale database en is ook beschreven. De beschrijving is helaas in twee standaarden gebeurd, wat het lastig maakt ze samen te voegen is tot één database. De foto’s zijn voornamelijk van de hand van de fotograaf Hans van Dijk die destijds de foto’s in opdracht van de UM gemaakt heeft. Al eerder is overwogen dit fotoarchief toegankelijk te maken, maar dat is er om allerlei redenen nooit van gekomen. De KEC stelt voor alle foto’s die tot nu toe zijn beschreven en waarvan op lage resolutie een scan is gemaakt, op de KEC-website publiek te maken. De foto’s maken immers deel uit van de geschiedenis van de UM en geven kleur en aan het erfgoed van de UM. Voorbeelden van onderwerpen zijn: de beginperiode van de UM, de diesvieringen en openingen van academische jaren, het PGO onderwijs en het studentenleven. De KEC gaat de foto’s per thema op de site ontsluiten en er de beschikbare informatie aan toevoegen. Ook creëren we de mogelijkheid de foto’s te “taggen”. Op deze wijze is aanvullende informatie te verkrijgen van bezoekers van het fotoarchief op de website. De foto’s kunnen ook gedeeld worden met social media zoals facebook, twitter e.d. Als men zelf nog foto’s heeft kan men deze samen met een beschrijving of verhaal uploaden. Tevens maakt de websitebouwer de fotomodule geschikt om filmpjes te laten zien en te uploaden. Het ADP heeft toegezegd het fotoarchief verder te onderhouden en te actualiseren, zodat het fotoarchief “met de tijd meegaat”. De KEC hoopt met de inrichting van deze fotomodule de interesse voor het kunsten erfgoed te vergroten.

• Leden KEC 2011 Voorzitter Rein de Wilde Penningmeester Martin Geurts Secretaris Pieternel Fleskens Secretariaat Marlies Romero Conservator Annemieke Klijn Conservator Mieke Derickx Vormgever/graficus Guus van Rooy

• Leden van de Raad van Advies 2011 Rob van Duijn Kie Ellens Marike van Helden Aalt-Willem Heringa Harrie Hillen Guy Jaegers Ree Meertens Christoph Rauch Ingrid Wijk

Jaarverslag 2011 van de Kunst- en Erfgoedcommissie

Recommend Documents