BELEIDSNOTA KUNST EN CULTUUR NEERIJNEN 2012 – 2015
DE KUNST VAN HET CULTUURBELEVEN
Nota kunst en cultuur Neerijnen 2012-2015 document 13395- 2274 versie 3.0 Neerijnen, 14 december 2011 Michel Brouwer, team samenlevingszaken met medewerking van Marianne Kraai (KCG), Kim Harsta (EDU-ART) en de cultuurverenigingen en instellingen in de gemeente Neerijnen
2
versie 3.0
13395 - 2274
INHOUDSOPGAVE
voorwoord.............................................................................................................................................................................5 1 inleiding........................................................................................................................................................... 6 kunst en cultuur in Neerijnen .......................................................................................................................................6 deze beleidsnota.................................................................................................................................................................6 inhoud.....................................................................................................................................................................................7 werkwijze ..............................................................................................................................................................................7 samenvatting........................................................................................................................................................................7 2 karakter Neerijnen...................................................................................................................................... 9 historie in een notendop .................................................................................................................................................9 historische overblijfselen.............................................................................................................................................10 kunst en cultuur in Neerijnen ....................................................................................................................................10 3 gemeentelijk beleid...................................................................................................................................12 de drie pijlers van het cultuurbeleid 2012-2015...............................................................................................13 pijler 1 samenwerking als cultuur...............................................................................................................14 pijler 2 cultuureducatie en cultuurparticipatie jeugd en jongeren................................................14 pijler 3 kunst, cultuur, toerisme en economie ........................................................................................17 4 uitkomsten inventarisatie ......................................................................................................................20 samenwerking en verknoping.......................................................................................................................20 faciliteiten ..............................................................................................................................................................20 jeugd en onderwijs.............................................................................................................................................20 gemeente en subsidie........................................................................................................................................21 5 beleidsvoornemens...................................................................................................................................22 uitgangspunten kunst- en cultuurbeleid ...............................................................................................................22 financiën..............................................................................................................................................................................23
3
6 adviezen en voorstellen...........................................................................................................................24 subsidies.................................................................................................................................................................24 informatieuitwisseling en samenwerking................................................................................................24 leefbaarheid en participatie ...........................................................................................................................25 vrijwilligers ...........................................................................................................................................................25 faciliteiten ..............................................................................................................................................................25 toerisme en economie.......................................................................................................................................26 initiatieven, evenementen en activiteiten ................................................................................................26 bijlagen ................................................................................................................................................................................27 bronnen 27 stellingen 14 november 2011........................................................................................................................27 impressiepresentatiebijeenkomst cultuurverenigingen 14 november 2011............................28 cultuurcoördinatiepunten, marktplaatsen of cultuurmakelaar ......................................................29
4
versie 3.0
13395 - 2274
VOORWOORD
V
oor u ligt de nieuwe beleidsnota van de gemeente Neerijnen: “de kunst van het cultuur beleven”.
Wellicht dekt deze titel de lading niet, want is het wel een kunst om cultuur te beleven? In veel gevallen komt u in aanraking met kunst en cultuur zonder dat u het weet. U fietst langs de vele kerken, kastelen en andere bouwkundige overblijfselen uit vroeger tijden zonder dat u zich realiseert dat ook die resten onderdeel zijn van kunst en cultuur. Een brugdeel van een reeds lang vervangen brug kunst? Jazeker! Kunst is immers wat je er zelf van maakt en zeker ook: wat je er zelf van vindt. Albert Camus zei ooit: Kunst is niet de weerspiegeling van de werkelijkheid, het is de werkelijkheid van die weerspiegeling.
En cultuur dan? Moet je per se naar een theater om cultuur te beleven? Behalve dat ik u dat wel degelijk aanbeveel is cultuur ook de volkscultuur die wij om ons heen beleven, van de intocht van Sinterklaas tot het jaarlijkse Fruitcorso. Leden van cultuurverenigingen ontwikkelen hun talenten door actief aan cultuuractiviteiten deel te nemen of ze te organiseren. Door daarbij hun passie over te brengen verrijken ze de toeschouwer of de luisteraar. Ook een boek lezen is cultuur en aangezien dit ook bijdraagt aan lezen en leren hebben wij de afgelopen jaren binnen het regionale samenwerkingsverband en met de bibliotheek Rivierenland veel geïnvesteerd in (voor)lees en verhaal-projecten. Ik kan u alleen adviseren: stel u open voor wat er om u heen gebeurt; laat u verrassen en u bent een kunst- en cultuurliefhebber! Dit college heeft in zijn collegeprogramma 2011-2014 uitgesproken zich sterk te maken om kunst- en cultuur te blijven ondersteunen. De landelijke trend om juist op dit taakveld sterk te gaan bezuinigen wordt in Neerijnen niet gedeeld. Wij blijven de mensen ondersteunen die hun talenten willen ontwikkelen en hun vrije tijd steken in het leren en vermaken anderen! Mijn dank gaat uit naar al deze mensen in onze gemeente die hun bijdrage leveren aan kunst en (volks)cultuur en die bovendien hun inbreng hebben geleverd aan het tot stand komen van deze nota. Hopelijk leidt dit document tot een nieuwe impuls voor de komende jaren. Ik wens u veel inspiratie toe.
Jan Koedam Wethouder
5
1 INLEIDING In deze nota wordt een beeld geschetst van alles wat er op het gebied van kunst en cultuur gebeurt in de gemeente Neerijnen. De nota is tot stand gekomen door goed naar de verenigingen te luisteren. Het verenigingsleven vormt een belangrijk deel van het beleid, nu en in de toekomst. Er is ook goed naar (semi-)professionals uit het cultuurveld geluisterd, die aanbevelingen hebben gedaan om verenigingen beter te stimuleren en ook om bij voorbeeld cultuureducatie vorm te geven en de scholen daarbij te ondersteunen. Dit alles heeft geleid tot ambities. Cultuurarm is een term die niet meer gebruikt gaat worden in relatie tot Neerijnen. In gezamenlijkheid met alle partijen die in en rond onze gemeente actief zijn op het gebied van kunst en cultuur zal actief gewerkt worden aan het verwezenlijken van deze doelstellingen.
KUNST EN CULTUUR IN NEERIJNEN Het typerende dijklandschap met uiterwaarden en vergezichten heeft veel kunstenaars aangetrokken die zich hier hebben gevestigd. Het Stroomhuis in Neerijnen, een voormalig stroomgebouw dat door de NUON aan de gemeente is geschonken, is een cultureel centrum in de gemeente met een divers en uitgebreid aanbod aan activiteiten. De beide bibliotheekvestigingen in de gemeente, gevestigd in Haaften en Ophemert, spelen een rol in het gemeentelijk cultuurbeleid en worden een belangrijke partner in de nieuw te bouwen multifunctionele centra in deze kernen. Verder zijn er diverse verenigingen in de gemeente die zich met kunst en cultuur bezighouden, zoals muziek, (koor)gezang en toneel. En tot slot zijn er diverse activiteiten in en rond de gemeente die verband houden met (volks)cultuur en cultuurtoerisme zoals WaardArt, het Slotgrachtconcert in Ophemert, de Open Monumentendag en natuurlijk (deelname aan) het Fruitcorso in buurstadTiel. Het (huidige) beleid van de gemeente Neerijnen is vooral gericht op het in stand houden van voorzieningen en het ondersteunen van verenigingen en activiteiten.
DEZE BELEIDSNOTA Met het verstrijken van de nota “kunst- en cultuurbeleid Neerijnen 2006-2009” is het daarin omschreven beleid grotendeels voortgezet. Het in 2010 vernieuwde gemeentelijk subsidiebeleid met daartoe behorende beleidsregels gaf bovendien mogelijkheden om het cultuurbeleid nader te omkaderen. Ook de erfpachtconstructie rond Het Stroomhuis, ondertekend in 2009, gaf nieuwe inzichten rond het thema cultuur. Ook gaven actuele thema’s als “leefbaarheid” aanleiding om het belangrijke én brede beleidsterrein “kunst en cultuur” weer een nieuw gezicht te geven met een eigen kadernota omdat kunst en cultuur aanleiding kunnen zijn de gemeenschapszin te versterken. Zo staat in de beleidsregel Cultuur van het subsidiebeleid als subsidiabele doelstelling genoemd:
6
versie 3.0
13395 - 2274
het behoud van cultuurvoorzieningen die de gemeenschapszin versterken; De andere doelstellingen zijn: het stimuleren van actieve en passieve deelname van met name jongeren en ouderen aan het kunst- en cultuuraanbod; bijzondere aandacht voor amateurkunst- en cultuurbeoefening; spreiding van voorzieningen en participatie van burgers; het bevorderen van kwaliteit en diversiteit van het kunst- en cultuuraanbod. Hieruit wordt duidelijk dat de gemeente waarde hecht aan het beleidsterrein, zich daarbij richt op actieve en passieve participatie van de burger én verenigingen wenst te ondersteunen.
INHOUD In hoofdstuk 2 leest u over kunst en cultuurbeleid in de meeste brede zin, tot aan het gemeentelijk cultuurveld. In hoofdstuk 3 gaan wij nader in op het gemeentelijk beleid en de drie pijlers van het nieuwe beleid van de gemeente Neerijnen. In hoofdstuk 4 wordt de input vanuit de verenigingen en instellingen op deze nota belicht. In hoofdstuk 5 worden de pijlers en de input naarconcrete beleidsvoornemens vertaald en zijn de financiële gegevens opgenomen. In hoofdstuk 6 treft u de uiteindelijke adviezen en voorstellen aan.
WERKWIJZE Deze nota is door afdeling samenlevingszaken van de gemeente zelf tot stand gekomen met ondersteuning van het Gelders kenniscentrum voor kunst en cultuur (KCG) en EDU-ART. Er is in het proces input gevraagd aan verenigingen, (professionele) instellingen en beleidsbepalers. Deze informatie is in deze nota verwerkt. De geraadpleegde en gebruikte bronnen zijn vermeld in de bijlage.
SAMENVATTING Dit beleidskader omvat de doelstellingen van het gemeentelijk kunst- en cultuurbeleid voor de periode 2011-2015. De beleidsdoelstellingen zijn het stimuleren van een breed aanbod in kunst en cultuur voor alle leeftijden; het onderhouden van de infrastructuur en het bevorderen van samenwerkingsverbanden die kunnen bijdragen aan voorgenoemde doelstellingen.
7
Neerijnen wil kunst en cultuur in de meeste brede zin van het woord stimuleren en wil dat bereiken door de verenigingen en andere aanbieders te ondersteunen. De gemeente wil ONDERSTEUNEN, STIMULEREN en VERBINDEN. De initiatiefnemers spelen een ondernemende en uitvoerende rol. De gemeente blijft haar rol als ONDERSTEUNER vervullen door het handhaven van de waarderingssubsidies voor de verenigingen en het waarderen van de uitvoerders –de vrijwilligers- door het investeren in vrijwilligersbeleid. De gemeente wil STIMULEREN door het beschikbaar houden van incidentele subsidies voor éénmalige en/of vernieuwende initiatieven. Daar waar financiële drempels voor beperkingen zorgen, zal worden getracht deze te slechten. De gemeente wil VERBINDINGEN tot stand brengen en initieert hiertoe een jaarlijks overleg met alle verenigingen. Ook binnen het regionale Cultuurpact wordt gekeken naar een gemeente-overstijgend netwerk van cultuuraanbieders dat versterkend, ondersteunend en stimulerend kan functioneren. Ook EDU-ART kan/wil hierbij graag een rol spelen in samenwerking met KCG. Verbindingen worden ook gezocht binnen en buiten het kunst- en culturele veld door raakvlakken te zoeken met toerisme, (cultuur)educatie, leefbaarheid en economie. De gemeente blijft een voorstander van het participeren in een gemeentelijk overstijgend beleid om de regio te versterken. Binnen Cultuurpact zijn tien gemeenten actief die met ondersteuning van de provincie de krachten bundelen en hierdoor projecten kunnen ontwikkelen en uitvoeren die voor een enkele gemeente onhaalbaar zijn. Bovendien wordt door kennisinbreng én uitwisseling het lokale netwerk van aanbieders van verenigingen en instellingen, versterkt en ontwikkeld. Tot slot, de gemeente heeft ook aandacht voor de openbare ruimte en zal onderzoeken of nieuwe kunstuitingen kunnen bijdragen tot bijvoorbeeld erfgoededucatie of toerisme of eenvoudigweg aan het verfraaien van de omgeving. Een dergelijk project zal altijd worden ingezet met lokale initiatiefnemers met een breed draagvlak. Tevens zal aansluiting worden gezocht bij provinciaal/regionale projecten als Bakens aan het Water en Waalweelde, waarover later meer. In de paragraaf beleidsvoornemens worden de drie rollen van de gemeente nader uitgewerkt in concrete initiatieven.
8
versie 3.0
13395 - 2274
2 KARAKTER NEERIJNEN
D
e gemeente Neerijnen is ontstaan op 1 januari 1978 en is een samenvoeging van de voormalige gemeenten Haaften, Waardenburg, Est en Opijnen, Varik en Ophemert. Door deze herindeling ontstond een langgerekte Waalgemeente. De Waal met zijn Waalbandijk is tevens een verbindende factor in de gemeente; alleen Est grens niet aan deze rivier. De gemeente wordt verder nog doorkruist door de drukke verkeersader A2 en wordt aan de noordzijde begrensd door de A15. De tien dorpen (Hellouw, Haaften, Tuil, Waardenburg, Neerijnen, Opijnen, Est, Heesselt, Varik, Ophemert) en het buurtschap Zennewijnen hebben elk hun eigen karakter en gezicht. Beroemd is het kasteel Waardenburg met zijn “Faust-legende”, maar er zijn meer monumenten uit vroeger tijden aanwezig: kastelen, ruïnes, kerken en boerderijen.
HISTORIE IN EEN NOTENDOP Het Rivierengebied is juist vanwege de doorkruisende rivieren al vanaf zeer vroege tijden bewoond. De Rivieren waren niet alleen een verkeersader, maar zorgden ook voor vruchtbare grond én voor afbakening van grondgebieden. Het was ook niet voor niets een grensgebied in de Romeinse tijd. Tijdens nieuwbouwprojecten worden ook vrijwel altijd sporen gevonden van bewoning, die soms wel teruggaan tot de bronstijd (2e millennium v.C.). In de Romeinse tijd wordt de streek onderdeel van de grens (limes) van het Rijk met de in de ogen van de Romeinen, barbaren daarbuiten. Binnen de Rijksgrenzen wordt bewust gewerkt aan Romanisering van de inwoners om opstanden tegen te gaan. Er wordt handel gevoerd in producten die tot dusver onbekend waren. Deze producten worden in eerste instantie aangevoerd om de soldaten te voeden en om zich thuis te laten voelen wijn en olijfolie van thuis! Maar al snel leidt dit tot de verbouw van deze niet-inheemse gewassen in de streek. Zo wordt in de Romeinse tijd de kiem gelegd voor de fruitteelt die later kenmerkend voor de Betuwe wordt. Na de val van het Romeinse Rijk breekt ook in onze contreien een periode van onrust aan. Lang is de Betuwe weer een grensgebied, ditmaal tussen het Frankische Rijk in het zuiden en de Friezen (Saxen) in het noorden. Uit de eerste schriftelijke bronnen, veelal van monniken, komen onze huidige plaatsnamen al naar voren. In 960 wordt “Hoaften” al genoemd als zijnde het eigendom van de Maartenskerk in Utrecht. In de middeleeuwen is onze streek vaak een speelbal van de heersers van Brabant, Holland, Utrecht en Gelderland.
9
Ondertussen moest ook nog strijd worden gevoerd met rivieren en het grondwater. Deze 1000-jarige strijd werd in 1995 bijna gewonnen door het water, toen 140.000 inwoners moesten worden geëvacueerd vanwege dreigende dijkdoorbraken. Dit leidde tot een ingrijpende dijkverzwaring, ook in de gemeente Neerijnen. Om de geschiedenis even af te ronden: in de Franse tijd (1795-1813) ontstond een bestuursstructuur met gemeenten die in het Koninkrijk der Nederland langzaam aan werd geaccepteerd. In 1978 werd in heel Nederland een grote hervorming van gemeenten doorgevoerd die tot gevolg had dat de gemeente Neerijnen ontstond uit de voormalige gemeenten Haaften, Waardenburg, Est en Opijnen, Varik en Ophemert.
HISTORISCHE OVERBLIJFSELEN Er zijn aanwijzingen dat –vrijwel- elk dorp in de gemeente zijn eigen kasteel had. Daarvan zijn drie kastelen in goede staat bewaard gebleven. Het meest bekend is kasteel Waardenburg uit de 13e eeuw met de daaraan onlosmakelijk verbonden Faust-legende. Kasteel Neerijnen, sinds 1978 in gebruik als gemeentehuis van de nieuwe gemeente, dateert oorspronkelijk uit de 14e eeuw hoewel het huidige gebouw omstreeks 1600 is gebouwd. In Haaften is nog een toren bewaard gebleven van kasteel Goudenstein (uit de 13e eeuw) dat in 1672 door de Fransen werd verwoest. In Ophemert staat een 13eeeuws kasteel (grondig gerenoveerd in de 17e eeuw) dat naast het gemeentehuis, als 2e trouwlocatie in de gemeente wordt gebruikt. Verder heeft de gemeente een waslijst aan fraaie kerken, monumentale boerderijen (in het Open Luchtmuseum in Arnhem staat een 17eeeuwseboerderij uit Varik) en molens. Aardig om te vermelden is dat in 2010 een poldermolen uit het naburige Wadenoyen vanwege de –inmiddels- ongelukkige locatie (A15, Betuwelijn) naar Ophemert is verhuisd.
KUNST EN CULTUUR IN NEERIJNEN Het typerende dijklandschap met uiterwaarden en vergezichten heeft veel kunstenaars aangetrokken die zich hier hebben gevestigd. Wellicht de bekendste was Pieter Kooistra wiens nalatenschap deels te zien is in HET VEERHUIS TE VARIK. In Het Veerhuis zijn regelmatig exposities te bezichtigen van lokale en regionale kunstenaars en is bovendien ook voor toeristen een geliefde uitspanning. De vele kunstenaar met hun ateliers nodigen vooral fietsers uit om toerisme en kunst en cultuur te combineren in het jaarlijks terugkerende WAARDART, de open atelierroute in Neerijnen en Geldermalsen. HET STROOMHUIS in Neerijnen, een voormalig stroomgebouw dat door de NUON aan de gemeente is geschonken, is een cultureel centrum in de gemeente met een divers en uitgebreid aanbod aan activiteiten. In de zomer van 2011 is bovendien een toeristen-
10
versie 3.0
13395 - 2274
opstappunt (top) gerealiseerd dat nog meer uitnodigt toerisme met kunst en cultuur te combineren. De gemeente Neerijnen heeft in 2008 met stichting Het Geldersch Landschap een erfpacht- en gebruikersovereenkomst vastgesteld waarin de functies kunst en cultuur zorgvuldig zijn vastgelegd. De gemeente heeft hiermee voor een langdurige periode deze functies geborgd. De stichting Het Stroomhuis is verantwoordelijk voor de uitvoering van de functies kunst en cultuur zoals vastgelegd in de overeenkomst en is er in geslaagd de laatste jaren een behoorlijke kwaliteitsslag te maken. Het programma is leuk en aantrekkelijk en het toeschouwersaantal neemt toe. Er wordt in de gemeente Neerijnen in een vraag voorzien. De beide bibliotheekvestigingen in de gemeente, gevestigd in Haaften en Ophemert, spelen een rol in het gemeentelijk cultuurbeleid en worden een belangrijke partner in de nieuw te bouwen multifunctionele centra volgens het Kulturhusconcept in deze kernen. In 2005 is een proces van enkele jaren rond de totstandkoming van een regiobibliotheek volbracht. In Neerijnen zijn de lokale bibliotheken onderdeel geworden van de BIBLIOTHEEK RIVIERENLAND, waardoor een grote kwaliteitsslag en betere dienstverlening kon worden gerealiseerd. Momenteel is de bibliotheek de grootste aanbieder op het gebied van kunst en cultuur in de gemeente en een belangrijke partner van gemeente en Cultuurpact bij de realisatie van projecten. Cultuurpact is een samenwerkingsverband van de tien regiogemeenten op het gebied van kunst en cultuur, samen met en ondersteund door de provincie in de vorm van middelen en via de expertise en mankracht van KCG. Een aantal noemenswaardige projecten zijn: Op Sterk Water, een inmiddels landelijk bekend literatuurfestival; Aan het Woord, een amateurschrijfwedstrijd; De Zitpijl Vertelt, een cultuurtoeristisch project; Winterkost, een jongerenfestival; Bakens aan het Water, een grootschalig kunst- en cultuurproject rond de Waal. Projecten die momenteel worden uitgevoerd of in voorbereiding zijn: Waterkracht, een project rond de Nieuwe Hollandse Waterlinie; Waterland, een cultuureducatie programma gericht op scholen; Natland, een theatervoorstelling; Verhalenfestival Rivierenland. Een nieuw programma en daarmee nieuwe projecten voor de periode 2013-2016 is in voorbereiding. In de gemeente zijn vele verenigingen actief die zich met kunst en cultuur bezighouden, zoals muziek, (koor)gezang en toneel. Het volledige overzicht van alle verenigingen is in de bijlage opgenomen. Duidelijk is dat alle aspecten van het cultuurveld ruimschoots zijn vertegenwoordigd en dat er regelmatig openbare uitvoeringen zijn. Sommige verenigingen bestaan al erg lang en zijn daardoor volledig vergroeid in de plaatselijke samenleving.
11
En tot slot zijn er diverse activiteiten in en rond de gemeente die verband houden met (volks)cultuur of cultuurtoerisme zoals Waard-Art, het Slotgrachtconcert in Ophemert, de Open Monumentendag en natuurlijk (deelname aan) het Fruitcorso in buurstad Tiel.
3 GEMEENTELIJK BELEID
I
n de inleiding is uitgelegd waarom de gemeente waarde hecht aan het investeren in kunst en cultuur. Kunst en cultuur is breder dan menigeen denkt, het is namelijk ook volkscultuur en volksfeest en daarmee draagt het bij aan leefbaarheid en binding met de woonomgeving; het is ook educatie en het is ook ontspanning. Juist hierom is het belangrijk dat al deze factoren worden gedocumenteerd in uitgangspunten zoals u die kunt teruglezen in deze beleidsnota. Deze uitgangspunten zijn niet onverplicht. De gemeente heeft zich uitgesproken te ONDERSTEUNEN , te STIMULEREN en te VERBINDEN en wil zich ook conformeren aan deze belofte. Ook daarom is het belangrijk dat dit wordt vastgelegd. Tot slot, de gemeente vraagt ook de uitvoerders, de verenigingen en de vrijwilligers om een bijdrage en daarom zijn die geluiden, ontvangen tijdens een brede discussieavond, eveneens opgenomen in deze nota. In dit gemeentelijk beleid is vastgelegd wat de gemeente verstaat onder het taakveld kunst en cultuur. Behalve de kunst zelf, die zich voor een groot gedeelte in de openbare ruimte bevindt, is een groot gedeelte van het beleid gericht op de (amateuristische) kunstbeoefening en cultuurhistorische betrokkenheid. Dat kan zijn het letterlijk creëren van kunst bijvoorbeeld door schilderen of fotograferen, maar ook op de uitvoering bij muziek, dans en toneel. Onder cultuur valt bijvoorbeeld cultuurhistorie maar ook volkscultuur die vaak streekgebonden is. Denk hierbij aan het Fruitcorso. Cultuureducatie is educatie met kunst, cultuurhistorie en mediawijsheid. Maar er is ook ruimte om landelijke volkscultuur in plaatselijke vorm te ondersteunen. Koninginnedag, 4 mei herdenking en 5 mei viering maar ook Sinterklaas zijn hierbij bekende voorbeelden. In de volgende paragraaf over de drie pijlers gaan we hier nader op in en wordt er tevens een link gelegd met de maatschappelijke participatie van cultuurbeoefenaars in de samenleving. Het gemeentelijk beleid kunst en cultuur heeft ook raakvlakken met andere taakvelden, zodat het belangrijk is dat alle uitgangsdocumenten op elkaar worden afgestemd. Denk daarbij aan het accommodatiebeleid (het podium), het vrijwilligersbeleid (de acteurs), het leefbaarheidsbeleid/WMO (het publiek) en uiteraard het subsidiebeleid (de gemeente als ondersteuner – niet als Mecenas). Zo wordt in het subsidiebeleid en de daarbij behorende beleidsregels uitgelegd wat de spelregels zijn om een subsidie te kunnen aanvragen en wat de hoogte daarvan kan zijn. In het accommodatiebeleid wordt nader ingegaan op de diverse podia, zoals bijvoorbeeld het Stroomhuis, de dorpshuizen en de in ontwikkeling zijnde Kulturhusen in Ophemert en in Haaften.
12
versie 3.0
13395 - 2274
Leefbaarheid speelt een grote rol in een kleine gemeente als Neerijnen en onderkend wordt welke grote rol cultuurbeleving kan spelen in het vorm geven aan een leefbare gemeente met een grote maatschappelijke betrokkenheid. Cultuur is daarom een belangrijk sociaal bindmiddel tussen alle groepen mensen, de kwetsbare groepen niet uitgezonderd. In het gemeentelijk beleid wordt tevens vastgelegd welk budget beschikbaar is voor welk gedeelte van het uit te voeren beleid. In hoofdstuk 5 beleidsvoornemens en in het bijzonder de financiële paragraaf worden deze budgetten weergegeven.
DE DRIE PIJLERS VAN HET CULTUURBELEID 2012-2015 Raakvlakken met andere cultuurterreinen zorgen er voor dat er momenteel met een ander oog gekeken wordt naar kunst en cultuur. Het is niet langer een op zich zelf staand beleidsterrein, maar veel meer een bindende factor in sociaal welzijn en leefbaarheid. Een goed voorbeeld is het ontstaan van de Kulturhusen in Nederland, overgewaaid vanuit Scandinavië, ontstaan vanuit een brede sociaal-culturele visie om een breed aantal voorzieningen te bundelen onder één dak. Denk hierbij aan voorzieningen als peuterspeelzaal en kinderopvang, een consultatiebureau, vergaderfaciliteiten en ontmoetingsruimten. De bibliotheek is veelal de verbindende factor op het terrein van informatie, educatie en cultuur. Maar het concept gaat verder dan het delen van een voordeur! Gezamenlijk beheer, samenwerking en programmering toegespitst op de inwoners zijn belangrijke onderdelen die het Kulturhus een meerwaarde geven boven een gewoon multifunctioneel gebouw. Deze ontwikkeling geeft het belang en het nut van samenwerking aan. Eén van de pijlers van het nieuwe beleid bestaat dan ook grotendeels uit het verbinden en afstemmen van (inter) lokale initiatieven om samenwerking als doel, niet als middel, in te zetten om een infrastructuur van laagdrempelig cultuuraanbod te stimuleren en te ondersteunen. Deze ontwikkeling kon op instemming rekenen tijdens de brede discussieavond van 14 november 2011. Een ander belangrijk besproken thema tijdens deze avond was jeugd. Educatie op het gebied van cultuur, erfgoed, natuur en landschap werd vaak genoemd als de basis voor een brede ontwikkeling. De tweede pijler van het beleid richt zich dan ook op cultuureducatie in de breedste zin van het woord, met als doel cultuurparticipatie voor kinderen en jongeren te bewerkstelligen. In beide pijlers komt talentontwikkeling van het individu naar voren. Creatief bezig zijn en plezier beleven, stimuleren de latente mogelijkheden van de beoefenaar, jong of oud. De derde pijler wordt ingevuld door belangrijke factoren als toerisme en economie vooral gericht op het verbinden met cultuur. Ook culturele activiteiten in regionaal samenwerkingsverband zoals Cultuurpact, worden in deze pijler opgenomen.
13
PIJLER 1 SAMENWERKING ALS CULTUUR Cultuur is een sterk middel om de maatschappelijke deelname en gemeenschapsvorming te bevorderen. Want in toneelclubs, koren en blaasorkesten ontmoeten mensen elkaar. Ouderen in zangkoren, jongeren in bandjes, dat kweekt saamhorigheid en wederzijdse waardering, van jong tot oud. Er moet gezocht worden naar verbindingen. Cultuuraanbieders, onderwijs, jeugdwelzijnswerk, sportclubs. Gezamenlijk zijn zinvolle vrijetijdsbestedingen te ontwikkelen en dragen zo bij aan community (arts) projecten in de wijk. Mensen worden zich hierdoor bewust van hun eigen woonomgeving en hebben daardoor een positievere waardering voor hun eigen buurt. Leefbaarheid krijgt hierdoor een nieuwe kracht. CULTUURBELEID EN MAATSCHAPPELIJKE PARTICIPATIE
Cultuurbeleid draagt ook bij aan maatschappelijke participatie. In fanfares en muziekverenigingen komen jong en oud samen en spelen Mozart en The Police. Cultuurbeleid smeedt hierdoor een hechte band die tijd en leeftijd overbrugt. Passief wordt actief want kennismaking met cultuur kan leiden tot enthousiasme. ROLLEN GEMEENTE
In deze pijler komen de gemeentelijk rollen, ONDERSTEUNEN, STIMULEREN en VERBINDEN, het beste tot zijn recht. De gemeente is er bij gebaat dat een gemeentelijk netwerk ontstaat van verenigingen die elkaar weten te vinden, informatie uitwisselen en samenwerken. Ook hierdoor ontstaat gemeente brede cohesie. De gemeente kan dit netwerk faciliteren door overleggen te plannen en themavonden te beleggen. Ook gewoonweg het verspreiden van centraal aanwezige informatie kan uitkomst bieden. Verenigingen hebben behoefte aan deze rollen van de gemeente, veel meer dan een actieve initiërende rol. Er is veel meer behoefte aan continuïteit en waardering. De rol van gemeente als subsidieverstrekker wordt in de volgende hoofdstukken nog nader belicht.
PIJLER 2 CULTUUREDUCATIE EN CULTUURPARTICIPATIE JEUGD EN JONGEREN Op dit moment is een aantal ontwikkelingen gaande met betrekking tot cultuureducatie, maar ook tot landschapseducatie en tot erfgoededucatie. In het collegeprogramma 2010-2014 worden extra impulsen gevraagd. Belangrijke aandachtpunten zijn dat initiatieven worden gebundeld in een gezamenlijke aanpak en dat er vraaggericht wordt gewerkt en niet aanbodgericht. De scholen in de gemeente Neerijnen spelen een belangrijke rol in cultuureducatie voor kinderen en jongeren. Ook in het uitwerkingsproces na deze nota krijgen de scholen een belangrijke rol toebedeeld. In de notitie cultuurcoördinatiepunten, marktplaatsen of cultuurmakelaar van EDU-ART, die als bijlage aan deze nota is toegevoegd, is allerlei informatie te vinden over het onderwijs en de ontwikkelingen die daarin momenteel plaatsvinden op het gebied van cultuureducatie.
14
versie 3.0
13395 - 2274
WAT IS CULTUUREDUCATIE?
Cultuureducatie is alle educatie op het gebied van kunst, nieuwe media en cultuurhistorie. Cultuureducatie draagt bij aan de persoonlijke ontwikkeling van kinderen en jongeren. Het versterkt hun binding met verleden, heden en de eigen omgeving. Het is een middel tot expressie, persoonlijke ontplooiing en maatschappelijke betrokkenheid. CULTUUREDUCATIE IN NEERIJNEN
De gemeente heeft het afgelopen jaar enkele initiatiefnemers samengebracht. Dit heeft geleid tot twee concrete projecten. Het Geldersch Landschap en Het Stroomhuis hebben samen met EDU-ART een natuur- en milieu en erfgoed-project ontwikkeld rond landgoed Neerijnen en de uiterwaarden. Met enkele interne cultuurcoördinatoren (icc’ers) binnen de gemeente Neerijnen is een ansichtskaartenproject “groeten uit” tot stand gekomen voor de alle groepen 5 en 6 van de basisscholen. Dit zijn alle goede voorbeelden van projecten die met lokale partijen van de grond zijn gekomen en die leiden tot een grotere cultuurbewustwording onder de schooljeugd in Neerijnen. Qua infrastructuur van cultuureducatie is er binnenschools momenteel geen verbindende partij die vraag en aanbod bij elkaar brengt. De scholen zijn daardoor aangewezen op hun eigen capaciteiten om naast hun werk binnen school een programma met culturele partners te maken en samen te stellen. Momenteel bekwamen twee scholen zich in het vormen van beleid op cultuureducatie op hun school. Scholen hebben behoefte aan een (gemeentelijk) coördinatiepunt dat aanbod voor hen bundelt, roostert, scout et cetera. EDU-ART zet momenteel stappen om samen met de Neerijnense schoolbesturen en de gemeente door netwerkvorming tot deskundigheid te komen die benodigd is tot het maken van culturele jaarprogramma’s. VIERING 4 EN 5 MEI
Ook aandacht voor de herdenking van 4 mei en de viering van 5 mei wordt door het college belangrijk geacht. In dit kader zijn in 2010 de Stolpersteine, ter nagedachtenis aan uit Ophemert weggevoerde joodse burgers, als blijvend monument neergelegd. Ook andere plekken in onze gemeente herinneren ons aan deze tijd en geven aanleiding aan (school)jeugd om stil te blijven staan bij deze aspecten uit ons verleden en kunnen bijdragen aan aandacht aan een hechte samenleving.
15
SAMENWERKING MET DE SCHOLEN
De schooldirecteuren zijn niet betrokken geweest bij de cultuuravond van 14 november 2011. Hiervoor is bewust gekozen omdat de schooldirecteuren hebben aangegeven overspoeld te worden met aanbod voor buitenschoolse activiteiten. Ze staan wel open om in het vervolgtraject betrokken te worden. Middels de LEA worden de schoolbesturen geïnformeerd over het vervolgtraject en bij de uitvoering van initiatieven zal een gezamenlijke aanpak worden geformuleerd. Verder liggen er kansen rond ontwikkelingen van (smalle) brede scholen en de participatie van het onderwijs in de Kulturhusen. OVERIGE VERBINDINGEN
Hieronder wordt nog een aantal verbindingen beschreven die raakvlakken heeft met het taakveld cultuur: JEUGDCULTUURFONDS / MINIMA- EN PARTICIPATIEBELEID
Om laagdrempelige cultuurparticipatie mogelijk te maken geeft het JEUGDCULTUURFONDS in de toekomst wellicht mogelijkheden. Het Jeugdcultuurfonds wil financiële drempels weghalen om zo ook kinderen in achterstandsposities de gelegenheid te geven om mee te doen door middel van actieve kunstbeoefening. Het Jeugdcultuurfonds stimuleert daarmee de persoonlijke ontwikkeling van kinderen in achterstandsposities. Bovendien draagt het Jeugdcultuurfonds daarmee bij aan een creatieve en innovatieve samenleving (bron: www.jeugdcultuurfonds.nl). Het opzetten van een gemeentelijk jeugdcultuurfonds vergt een behoorlijke inspanning en geadviseerd wordt aan te sluiten bij een provinciaal jeugdcultuurfonds. Op dit moment is dit in de provincie Gelderland nog niet geregeld, maar op initiatief van de gezamenlijke Cultuurpactgemeenten wordt dit op korte termijn met de provincie besproken. De gemeente kent al wel een minimaregeling voor (kinderen van) ouders die bijvoorbeeld door een laag inkomen dreigen afgesloten te worden van voorzieningen, waaronder cultuurverenigingen. Door een beroep te doen op deze regeling kan een sociaal isolement voorkomen worden. De middelen die nu worden ingezet voor (jeugd)participatie een cultuur, maar ook aan bijv. sport, zou in de toekomst kunnen worden ingezet in een (gemeentelijk) jeugdcultuur- of sportfonds. BIBLIOTHEEK
In dit kader is het ook goed om de bibliotheek weer te noemen. In de basis dienstverlening zitten veel producten die de kiem vormen voor (cultuur)educatie. Denk hierbij aan (voor)leesbevorderende activiteiten en producten. De participatie van de bibliotheek aan Cultuurpact is reeds eerder genoemd. JEUGD- EN JONGERENWERK
In het regulier jongerenwerk is toeleiding naar en het stimuleren van culturele activiteiten in de taakomschrijving opgenomen. Een goed voorbeeld is het jongerenfestival Winterkost dat tegenwoordig onder de paraplu van Cultuurpact valt, maar dat is geïnitieerd en nog steeds wordt begeleid door het jongerenwerk van Mozaïek Welzijnsdiensten.
16
versie 3.0
13395 - 2274
In de nota jeugdbeleid 2012 zal deze verbinding verder worden gelegd.
PIJLER 3 KUNST, CULTUUR, TOERISME EN ECONOMIE In pijler 3 treffen we een aantal voor Neerijnen steeds belangrijker wordende onderwerpen aan zoals (cultuur)toerisme en economie. Tijdens de cultuuravond van 14 november 2011 bleek dat dit onderwerp bij veel mensen speelt. In veel gevallen vergt dit onderwerp wel een gemeentelijk overstijgend beleid. Het Cultuurpact, het samenwerkend orgaan van tien Rivierenlandse gemeenten, speelt hierin een steeds belangrijker rol omdat ook hier steeds vaker andere taakvelden dan kunst en cultuur, een rol gaan spelen. TOERISME EN ECONOMIE
Een leuke manier om met kunst en cultuur in aanraking te komen is door als toerist – bijvoorbeeld over de Waalbandijk- te fietsen en in aanraking te komen met veel kunstwerken die onze gemeente kent en het verhaal er achter te leren. Uit de inleiding is duidelijk geworden dat onze gemeente ook veel kunstenaars kent. De stichting WaardArt organiseert jaarlijks een kunstroute langs 43 aangesloten kunstenaars in Neerijnen en Geldermalsen. In 2011 werd voor het eerst een WaardArt “live” georganiseerd, langs werkende kunstenaars. Gezien het succes zijn de ambities groot en wil men graag nog meer samenwerken, bijvoorbeeld in een Dag van de Kunsten. Op economisch gebied zijn er nog wel mogelijkheden. Een succesvol evenement als het Slotgrachtconcert bij Kasteel in Ophemert riep de vraag op of er wel voldoende “bed and breakfast” kamers in de gemeente beschikbaar zijn. Samenwerking met andere evenementen in naburige gemeenten –een dag er voor of een dag er na- ligt ook voor de hand. Toeristen blijven hierdoor langer met alle positieve gevolgen van dien. Een evenement dat in mei 2012 op de agenda staat is een Middeleeuws festival op het landgoed Neerijnen. Belangrijk uitgangspunt is dat alle evenementen in de gemeente Neerijnen voor de eigen inwoner – jong en oud- laagdrempelig toegankelijk moeten zijn. Dit zou een uitgangspunt moeten zijn bij het al of niet toekennen van gemeentelijk steun. KUNST IN DE OPENBARE RUIMTE
De gemeente Neerijnen kent meer kunstwerken dan men in zijn algemeenheid denkt. Er is ook altijd ruimte om een initiatief te ondersteunen, mits het breed gedragen wordt. Een mooi voorbeeld is DE KOE in Heesselt; een aantal jaren geleden als tijdelijk kunstwerk geplaatst om
17
aandacht te vragen voor De Heesseltse uiterwaarden en gedoemd weer te verdwijnen. Dankzij een breed bewonersinitiatief zijn de middelen bijeen gebracht om De Koe te renoveren en toekomst bestendig te maken. De gemeente heeft het initiatief uiteindelijk ondersteund met vergunningen en een subsidie. Ook DE WACHTERS in Haaften zijn op een vergelijkbare wijze vernieuwd en met de lokale school onthuld. Kunst kan aangegrepen worden om aandacht te vragen voor de omgeving. Vooral aan en op de dijken is daar alle gelegenheid toe. Er zijn ook al kunstwerken te vinden maar er is ruimte voor meer. Op die manier kan een mooie kunstroute ontstaan die bovendien gekoppeld kan worden aan verkeersbeperkende (snelheidsmatigende) mogelijkheden. Een mooi voorbeeld van verknoping van kunst, cultuur, toerisme, economie en welzijn. Een koppeling met Bakens aan het Water1 ligt voor de hand. De lokale uitvoering kan gekoppeld worden aan een Kunstroute of Dag van de Kunsten om een nieuw kunstwerk te ontwikkelen, wellicht in samenwerking met de (school)jeugd en lokale kunstenaars. Zie verder ook de financiële paragraaf en de beleidsvoornemens.
1Bakens
aan het Water is een ambitieus project dat het landelijke project Ruimte voor de Rivier verbindt met beeldende kunst en landschapsarchitectuur. In de komende jaren zullen langs de Waal en andere rivieren projecten starten waarbij een geplande, utilitaire ingreep in het landschap uit zal groeien tot een tot de verbeelding sprekend Baken. De eerste ideeën voor Bakens aan het Water ontstonden in Cultuurpact Rivierenland. Door het CBKG is in 2007 een prijsvraag uitgeschreven waarbij kunstenaars werden gevraagd te verbeelden wat er mogelijk zou kunnen zijn langs de rivieren. Na deze prijsvraag is Bureau Venhuizen, eveneens in opdracht van Cultuurpact Rivierenland aan de slag gegaan met de vraag waar de Bakens zouden kunnen komen, wat hun inhoudelijke verbinding is en wat er nodig is om de Bakens te realiseren. Begin 2009 leverde dat het rapport Ruimte voor Bakens op. Hierin worden verschillende typen Bakens benoemd, waarbij ontwikkelingen op diverse terreinen als waterbeheersing, toerisme en energiewinning een eigen Baken krijgen. De tien gemeenten van Cultuurpact en KCG zijn vervolgens op zoek gegaan naar een uitvoerende partij en hebben die gevonden in de afdeling Ruimte voor de Rivier / Waalweelde bij provincie Gelderland. De provincie heeft budget gereserveerd voor projectleiding en het opstarten voor een aantal Bakens in het Rivierenland. Ook hebben alle leden van het College van Gedeputeerde Staten ieder een type Baken geadopteerd dat bij hun portefeuille past. Cultuurpact en KCG blijven ook in de toekomst nauw betrokken bij de totstandkoming van Bakens aan het Water. De uitvoering ligt echter nu bij provincie Gelderland. Bij het project Waalweelde wordt een projectleider ondergebracht die per 1 mei 2010 handen en voeten gaat geven aan het rapport Ruimte voor Bakens. bron: www.kcg.nl / Cultuurpact Rivierenland
18
versie 3.0
13395 - 2274
Voor een overzicht van de beelden in de openbare ruimte in Neerijnen zie www.beeldenvangelderland.nl. CULTUURPACT
In hoofdstuk 2 paragraaf ‘kunst en cultuur in Neerijnen’ zijn al enkele projecten genoemd die de afgelopen jaren in Cultuurpactverband zijn ontwikkeld. Wellicht nog belangrijker is dat gemeenten elkaar hebben weten te vinden in een samenwerkingsverband dat samen met provincie, projecten mogelijk maakt die voor een gemeente alleen onmogelijk zijn. Tijdens een evaluatie in 2011 is gebleken dat Cultuurpact door de deelnemers goed wordt gewaardeerd en dat het systeem van provinciale cofinanciering niet als een belemmering, maar veel meer als een kans wordt gezien. Voortzetting van Cultuurpact Rivierenland voor de Rivierenlandse gemeenten is dan ook geen discussie, mits de huidige provinciale bijdrage wordt voortgezet. Nieuwe projecten zijn momenteel al weer in ontwikkeling waarbij nog meer wordt ingezet op gemeentelijk belangrijke taakvelden als cultuurtoerisme, cultuureducatie en leefbaarheid. Vooral voor Neerijnen zijn deze zaken speerpunten geweest in de inbreng in de Cultuurpact agenda en dit heeft bijvoorbeeld geleid tot het project Nat/Land2.
2Natland
is een multidisciplinaire theatervoorstelling die viermaal wordt gespeeld op drie locaties in Rivierenland door, voor en over zijn bewoners in juni 2012. Vanuit diverse kernen rondom elke speelplek wordt het publiek met bussen opgehaald. De voorstelling begint in de bus en komt uit op de gekozen locatie. NATLAND wordt gemaakt door een groep professionele theatermakers uit Rivierenland in nauwe samenwerking met enthousiaste amateurs uit de regio. Kinderen, jongeren, ouderen – alle leeftijden worden opgenomen in het spel. Mensen uit koren en bandjes, harmonieën en fanfares, slagwerkgroepen en dansgroepen, toneelspelers en beeldend kunstenaars, filmers en landschapsschilders - voor alle kunstvormen en zijn beoefenaars willen we ruimte te scheppen. Het verhaal van NATLAND ontstaat door te luisteren naar inwoners van Rivierenland. Hun verhalen en belevenissen, hun geschiedenis en toekomst, hun zorgen en dromen, al hun eigen-aardigheden worden verzameld in een voortraject van interviews en ontmoetingen. De voorstellingen worden uitgevoerd in juni 2012. Bron: www.servicepuntamateurkunst.info
19
4 UITKOMSTEN INVENTARISATIE
O
p 14 november 2011 is een avond georganiseerd voor alle partijen in de gemeente Neerijnen actief zijn op het gebied van kunst en cultuur. Doelstellingen waren het peilen van de meningen over de voorgestelde kaders (pijlers) van het nieuwe gemeentebeleid en te vernemen wat er speelt binnen de verenigingen en instellingen. Ofwel, wat is er nodig van de gemeente? Ook kansen en bedreigingen, mogelijkheden en uitdagingen zijn ruimschoots aan bod gekomen. Het merendeel van de genodigden was aanwezig. De deelnemers vertegenwoordigden bovendien een breed scala aan verenigingen en instellingen, op amateur en (semi-) professioneel gebied, waardoor de ontvangen informatie van grote waarde voor deze nota is. Juist het gezamenlijk input leveren aan deze nota werd door de aanwezigen gewaardeerd en zorgt voor een waardevol beleidsdocument met breed gedragen uitgangspunten. In de volgende paragrafen worden de belangrijkste besproken thema’s weergegeven.
SAMENWERKING EN VERKNOPING Samenwerken is een belangrijk thema van het nieuwe cultuurbeleid. Niet alleen pijler 1 is hierop gebouwd, ook de andere pijlers blijven slechts staan door gezamenlijke inspanningen. Er zijn veel voorbeelden te noemen van winst uit samenwerking, maar belangrijker is nog dat er een fundament ligt voor deze pijler. De gemeente kan in deze rol voorzien door een informatienetwerk te faciliteren waarin partijen elkaar kunnen vinden en kennis kunnen delen. Het uitwisselen van informatie leidt al snel tot samenwerken en tot nieuwe initiatieven. Ondersteuning kan geboden worden door partijen die daarvoor bestaan, zoals het regionale Steunpunt Amateurkunst, Cultuurpact en EDU-ART.
FACILITEITEN De gemeente heeft geen theater. Wel is Het Stroomhuis uitgegroeid tot een gebouw met goede, semiprofessionele faciliteiten inclusief horeca. Hier kan een centrum ontstaan voor samenwerking, waar partijen elkaar kunnen vinden. Gelukkig gebeurt dit steeds vaker. Veel verenigingen hebben daarnaast ook behoefte aan een ruimte in de eigen kern. De dorpshuizen voorzien in een behoefte, soms als repetitieruimte, soms als podium voor een uitvoering. Er wordt reikhalzend uitgekeken naar de beide multifunctionele centra (mfc’s) in Ophemert en in Haaften waarin (culturele) samenwerking letterlijk het cement van het gebouw is. Men verwacht de vereniging/instelling een positieve injectie te kunnen geven als het gebouw is gerealiseerd. Alle partijen onder één dak zorgt voor cohesie, versterking en bekendheid!
JEUGD EN ONDERWIJS Jeugd is de toekomst. Door het ontbreken van jeugd kan die toekomst onzeker zijn. Veel zangverenigingen kampen met vergrijzing. Muziekverenigingen richten zich heel sterk op
20
versie 3.0
13395 - 2274
jeugd en passen ook hun repertoire er op aan. Door samenwerkingsprojecten met scholen worden kinderen enthousiast gemaakt lid te worden van de vereniging. Maatschappelijke stages bieden kansen net als interessante educatieve onderwijsprojecten. De bibliotheek Rivierenland werkt al met maatschappelijke stages en Het Stroomhuis ziet mogelijkheden. Enthousiasmeren is investeren. Er is zorg voor (te) weinig aandacht voor cultuur op de basisscholen en de opleiding van de leerkrachten. De verenigingen en instellingen kunnen hier een rol in spelen. Er is animo om bij te dragen aan educatieve projecten op scholen. In het geval het leidt tot ledenwinst is er zelfs sprake van een win-win situatie.
GEMEENTE EN SUBSIDIE De gemeente staat voor een uitdagende ombuigingsperiode. Het college heeft er voor gekozen verenigingen niet te betrekken bij deze bezuinigingen en de subsidies ongemoeid te laten. Het alternatief inzetten van subsidies kan echter ook kansen bieden. Het wegvallen van een subsidie kan de stimulans geven alternatieve financiële bronnen aan te boren of op een creatievere wijze met de beschikbare middelen om te gaan. De gemeente wil blijven ondersteunen, maar ook stimuleren waar mogelijk. Dit kan worden bereikt door een extra subsidie in het vooruitzicht te stellen in geval van een –extra- activiteit die bijvoorbeeld leefbaarheid bevorderend is, of educatief stimulerend is. Een muziekvereniging zal zonder de gemeentelijke subsidie moeilijk kunnen blijven bestaan vanwege de hoge kosten van bijvoorbeeld de instrumenten. Dit geldt niet voor de overige verenigingen die slechts een waarderingssubsidie ontvangen. Een zangvereniging zal ook zonder de € 195,00 blijven bestaan, maar als de gemeente al deze subsidies samen zou besteden aan een gezamenlijke activiteit, dan kan dat op instemming rekenen mits het wel wordt ingezet aan –in dit geval- STRUCTURELE VERSTERKING van kunst en cultuur. Een Neerijnense Dag van de Kunsten voor alle verenigingen en instellingen zou dan een betere besteding van deze subsidies kunnen zijn en zou zelfs een frisse impuls kunnen geven aan kunst en cultuur, verenigingen en vrijwilligers in de gemeente. Momenteel wordt het kunst- en cultuurbeleid met een beperkt budget uitgevoerd. Het uitspreken van een ambitie schept verplichtingen. Geen enkele investering of stimulering is mogelijk zonder een kleine financiële injectie. Die financiële ruimte is er momenteel niet. De voorjaarsnota 2012 kan worden aangewend om de tot een bij het nieuwe beleid passende budget verruiming te komen. Bij versterking tenslotte, kan ook nog worden gedacht aan deskundigheidsbevordering van amateurverenigingen door het regionale steunpunt amateurkunst. Deze dienstverlening is in veel gevallen gratis voor de verenigingen.
21
5 BELEIDSVOORNEMENS
W
at wil de gemeente de komende periode bereiken op het gebied van kunst en cultuur? Inzetten op samenwerken en jeugd zijn al veelvuldig aan de orde geweest. Een infrastructuur van culturele verenigingen en initiatieven scheppen en in stand houden kan leiden tot nieuwe initiatieven. Het koppelen aan belendende beleidsterreinen als leefbaarheid, jeugdbeleid en educatie, vrijwilligersbeleid en zelfs aan economie en toerisme zal de aandacht krijgen.
De gemeentelijke rol is ONDERSTEUNEND, STIMULEREND en VERBINDEND en deze rollen moeten tot uitdrukking komen in de uitgangspunten.
UITGANGSPUNTEN KUNST- EN CULTUURBELEID instandhouding en uitbreiding van een goede en gevarieerde culturele infrastructuur; inrichten en onderhouden van een informatienetwerk voor cultuurinitiatieven; bevorderen van cultuurbereik; versterken van de identiteit en kwaliteit van de ruimtelijke inrichting van de openbare ruimte in Neerijnen; bevorderen van leefbaarheid en integratie door culturele initiatieven; stimuleren van actieve en passieve laagdrempelige deelname aan cultuuractiviteiten; stimuleren van (diversiteit van) activiteiten; het behoud van (cultuur)voorzieningen die de gemeenschapszin versterken; het stimuleren van actieve en passieve deelname van met name jongeren en ouderen, maar ook de sociaal kwetsbaren aan het kunst- en cultuuraanbod; bijzondere aandacht voor amateurkunst- en cultuurbeoefening door de verenigingen in de gemeente Neerijnen; spreiding van voorzieningen en participatie van burgers. DE GEMEENTE SPEELT EEN ACTIEVE ROL IN GEMEENTELIJK OVERSTIJGENDE INITIATIEVEN:
gemeente blijft zich inspannen voor actieve en passieve deelname aan Cultuurpact; gemeente gaat zich meer richten op toeristische initiatieven die zowel het cultuurbereik als de economie kunnen inspireren; het blijven ondersteunen van de bibliotheek Rivierenland.
22
versie 3.0
13395 - 2274
FINANCIËN De gemeentelijke begroting heeft onderstaande budgetten(met ingang van 2012)3beschikbaar voor kunst en cultuur: Subsidie gemeentelijk kunst- en cultuurbeleid ………. € 3.045 4 Cultuurpact ………………………………………………………….. € 3.552 waarvan regionale bijdrage ……………………….. € 2.500 resteert voor gerelateerde activiteiten ……….. € 1.052 Subsidie zang, muziek en toneel ……………………………. € 10.150 waarvan voor de drie hafabra’s .…………………. € 9.400 resteert .……………………………………………………. € 7505 Open Monumentendag ………………………………………….. € 505 Fruitcorso …………………………………………………………….. € 2.030 viering Koninginnedag ………………………………………….. € 2.030 6 Bestemmingsreserve kunst per 1-1-2012 ……………… € 44.606 7
3de 4
bedragen zijn afgerond; de bibliotheek Rivierenland is niet in deze begroting opgenomen
dit is beschikbaar voor éénmalige activiteiten;
5dit
is onvoldoende indien alle overige toneel- zang- en muziekverenigingen een subsidieverzoek zouden indienen; hiervoor zou ongeveer € 2.400 benodigd zijn; dit wordt opgelost door deze subsidies uit het budget “volwassenenwerk” te halen; deze omboeking wordt m.i.v. 1-1-2013 aangepast
6
Deze subsidie als zodanig wordt in 2012 niet meer uitgekeerd; het bedrag is wel beschikbaar In het budget feesten en herdenkingen). Gecommuniceerd is dat dit bedrag zal worden ingezet voor een meer doelmatiger doel. Dit moet nog nader worden ingevuld, de scholen zullen hier bij worden betrokken.
7 De reserve wordt ingezet ter dekking van de kosten van (experimenten op het gebied van) kunstbeleid; incidentele projecten op het gebied van kunst; instandhouding, renovatie van bestaande beelden en kunstvoorwerpen
23
6 ADVIEZEN EN VOORSTELLEN In voorgaande nota zijn diverse voorstellen geopperd om de beschreven beleidsdoelstellingen te bereiken. Onderstaand treft u deze adviezen nogmaals in samenvatting aan.
SUBSIDIES Het totale subsidiebedrag beschikbaar voor kunst en cultuur blijft gehandhaafd. Er zal echter meer worden ingezet op stimulering en op de zelfredzaamheid van de verenigingen en instellingen. Mogelijk zal dit leiden tot vraag tot verruiming van het (subsidie)budget beschikbaar voor kunst en cultuur, vooral gericht op raakvlakken met samenwerking, stimulering, leefbaarheid en andere kerndoelen. MUZIEKVERENIGINGEN / FANFARES
De drie muziekverenigingen verdelen jaarlijks een subsidiebudget van € 9.300,- volgens een bepaalde formule. Hoewel deze omrekening nadelen heeft, is er vooralsnog geen aanleiding deze systematiek te herzien. Wel kan de vereniging in de toekomst een bepaalde prestatie gevraagd worden. Naast dit budget kunnen de muziekverenigingen een extra subsidie in het vooruitzicht worden gesteld indien een gedegen plan wordt ontwikkeld en uitgevoerd, om in een vorm een bijdrage te leveren aan cultuureducatie of een andere (gemeentelijke) doelstelling. WAARDERINGSSUBSIDIES
De waarderingssubsidies voor cultuurverenigingen worden afgeschaft. Dit totaalbedrag wordt ingezet om een gemeentebreed initiatief voor alle verenigingen te (laten) organiseren. Te denken valt aan een “Dag voor de Kunsten” of een cultuurverenigingsdag. Hiervoor is dan een bedrag van ongeveer € 2.000,- beschikbaar. Een dergelijk evenement dient breed gedragen te zijn wat moet blijkt uit eigen initiatief vanuit het veld om een dergelijke dag te organiseren. De gemeentelijke rollen zijn ook hierin:ONDERSTEUNEN,STIMULEREN en VERBINDEN.
INFORMATIEUITWISSELING EN SAMENWERKING Om te komen tot een informatienetwerk zal een digitale webpagina worden aangemaakt onder de gemeentelijke website; hier worden uitdrukkelijk ook de (semi) professionele partijen bij betrokken. Er zal jaarlijks een bijeenkomst worden georganiseerd met alle verenigingen en instellingen in de gemeente. Doelstelling: het uitwisselen van informatie, het met elkaar onderzoeken of de doelstellingen uit de nota worden gehaald; door middel van een thema aandacht besteden aan een aspect uit kunst en cultuur.
24
versie 3.0
13395 - 2274
Voor projecten met een gemeenschappelijk doel waarin tenminste drie cultuurpartijen samenwerken, zal een projectsubsidie worden ingesteld. De subsidiebeleidsregel zal hierop worden aangepast. SCHOLEN
Met de scholen zal cultuureducatie en –participatie regelmatig via de LEA worden besproken. Verenigingen die actief inzetten op cultuureducatie op en met scholen kunnen in aanmerking komen voor een –extra- activiteitensubsidie. Met de scholen en de verenigingen zal een plan besproken worden om te komen tot schoolverenigingen of schoolbandjes. Dit laatste zou zelfs tot een mooie schoolstrijd –maar dan op muzikaal terrein- kunnen leiden!
LEEFBAARHEID EN PARTICIPATIE In het leefbaarheidsbeleid zal nadrukkelijk ook een verbintenis worden gelegd met de cultuurverenigingen. De leefbaarheidsmiddelen die per kern beschikbaar worden gesteld, dienen breed ingezet te worden. Het betrekken van de cultuurverenigingen dient te worden gestimuleerd. Dit wordt nader uitgewerkt in het visiedocument leefbaarheid dat momenteel in ontwikkeling is. De gemeente wil een laagdrempelig cultuuraanbod faciliteren. Middelen die momenteel in de minimaregeling worden ingebracht, bedoeld om jeugdigen actief aan cultuur te laten participeren, goed besteed moeten worden. Onderzocht gaat worden om deze middelen in te zetten in een op te zetten jeugdcultuurfonds.
VRIJWILLIGERS Cultuurverenigingen worden meer betrokken in het vrijwilligersbeleid van de gemeente en andersom. Een Dag van de Kunsten kan beide beleidsterreinen versterken. Het steunpunt (mantelzorgers en) vrijwilligers kan hierin een rol spelen en zal zeker bij deze ontwikkelingen worden betrokken. Wij verwijzen verder ook graag naar de nota vrijwilligersen mantelzorgers (2009) en het vernieuwde WMO-beleidsplan (2012-2015).
FACILITEITEN Er is behoefte aan accommodaties en podia. De dorpshuizen voorzien in deze behoefte. In de eerste helft van 2012 staat een nieuwe beleidsnota DORPSHUIZEN op de agenda. Hierin zal meer dan in de vorige nota (2001) aandacht worden geschonken aan de sociale aspecten van “het dorpshuis in de kern”. De multifunctionele centra in ontwikkeling zullen een belangrijke bijdrage gaan leveren aan het cultuurbeleid in de gemeente. De gemeente zal moeten inzetten om alle cultuurpartijen
25
onder het dak van de Kulturhusen bijeen te brengen, bijvoorbeeld door de faciliteiten betaalbaar te houden. Het Stroomhuis biedt een (semi-)professioneel podium waar ook verenigingen gebruik van kunnen maken. Het Stroomhuis is dan ook een belangrijke partner in het cultuurbeleid van de gemeente. Met het Stroomhuis wordt een separaat jaarlijks overleg gepland waarin voorkomende zaken worden besproken en waarin bezien kan worden op welke wijze de gemeente kan ondersteunen.
TOERISME EN ECONOMIE Binnen Cultuurpact gaan stemmen op om op korte termijn toerisme intensiever te betrekken bij overleggen en ontwikkelingen op cultuurgebied. Een eerste aanzet is een breed overleg waar ambtenaren Cultuur(pact) en toerisme gezamenlijk om de tafel gaan. Het Regionaal Bureau Toerisme (RBT) zal in de uitvoering een grotere rol moeten spelen. Er moet ruimte zijn om lokale initiatieven meer op de (regionale) kaart te zetten. Het RBT moet ondersteunen bij het ontwikkelen van regionale cultuur-toeristische-initiatieven. Binnen de gemeente moeten toerisme, economie en cultuur meer integraal optrekken om gezamenlijke doelen te bereiken. Deze nota is hiertoe een eerste aanzet. De aanzet tot een kunstroute, eventueel aansluitend bij het regionale project Bakens aan het Water, wordt actief door de gemeente opgepakt. Er wordt gedacht aan een koppeling tussen de aanleg respectievelijk verbetering van infrastructurele werken met kunst en cultuur. Als voorbeeld kan “de weg van de toekomst in Oss” dienen. In de lokale uitvoering zal de lokale (school)jeugd worden betrokken. Lokale kunstenaars kunnen bijvoorbeeld via een prijsontwerp actief benaderd worden.
INITIATIEVEN, EVENEMENTEN EN ACTIVITEITEN De afgelopen jaren heeft de gemeente getracht lokale initiatieven te ondersteunen om de doelstellingen van het cultuurbeleid te bereiken. Er is hiervoor met ingang van 2012 een bedrag van ongeveer € 3.000 beschikbaar. Er is voor 2012 ook reeds een aanvraag ingediend dat voldoet aan de doelstellingen van het cultuurbeleid en de beleidsregel subsidie. Het budget kan ook worden ingezet om lokale initiatieven verder uit te werken. De reeds eerder genoemde Dag van de Kunsten zou een mooi initiatief kunnen zijn. In ieder geval zal dit bedrag in twee of drie tranches moeten worden opgedeeld, om te voorkomen dat één aanvraag het volledige activiteitenbudget voor een kalenderjaar opsoupeert. Dit zal in het subsidiebeleid nader vorm worden gegeven.
26
versie 3.0
13395 - 2274
BIJLAGEN BRONNEN Wikipedia EDU-ARTfactsheet jeugdbeleid;factsheet participatie Informatieavond 14 november 2011 www.beeldenvangelderland.nl www.jeugdcultuurfonds.nl www.servicepuntamateurkunst.info
STELLINGEN 14 NOVEMBER 2011 PIJLER 1
•
jeugd en jongeren: hoe zetten we ze in?
•
waar liggen kansen voor samenwerking?
•
vergrijzing, kans of bedreiging?
•
de subsidie stopt. Bedreiging of kans?
PIJLER 2
•
wat willen wij kinderen meegeven?
27
PIJLER 3
•
wat kan regionaal kansen bieden?
IMPRESSIEPRESENTATIEBIJEENKOMST CULTUURVERENIGINGEN 14 NOVEMBER 2011 DE 3 PIJLERS
28
versie 3.0
13395 - 2274
CULTUURCOÖRDINATIEPUNTEN, MARKTPLAATSEN OF CULTUURMAKELAAR Cultuureducatie in het onderwijs staat volop in de belangstelling. Het is een middel om kinderen en jonge mensen te helpen de wereld om hen heen te begrijpen en betekenis te geven. Door hen vroeg met cultuur in aanraking te brengen, is er een grotere kans dat ze die op latere leeftijd zullen waarderen. Verbinden en inspireren en daarbij uitgaan van verbeeldingskracht, dat is waar het om draait. Er vindt, mede als gevolg van het rijksbeleid, een stormachtige ontwikkeling plaats in primair- en voortgezet onderwijs. Al zo'n tien jaar bestaat het project Cultuur en School, dat in 2001 is ondergebracht in het Actieprogramma Cultuurbereik. Het positieve resultaat in het voortgezet onderwijs van deze programma’s werd in 2004 door het Ministerie van OCW vertaald naar een actieplan voor het basisonderwijs. Hiervoor werd 22 miljoen euro extra uitgetrokken. Een groot deel van dit geld wordt ingezet voor de regeling Versterking Cultuureducatie in het primair onderwijs, een subsidieregeling voor basisscholen die tot doel heeft cultuureducatie te verankeren in het schoolbeleid. Deze ontwikkeling is gebaseerd op de overtuiging dat goed onderwijs méér is dan cognitieve kennisoverdracht, maar zich ook moet richten op de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen en jongeren. Een ontwikkeling die zich richt op de culturele canon die Nederland tot Nederland maakt. Gemeenten kunnen in die ontwikkeling niet gemist worden: de verbinding van lokaal onderwijs met de lokale kunst- en cultuurinstellingen (dus in de directe omgeving van de school) vormt steeds meer het hart van die ontwikkeling. Gemeenten betalen in Nederland ruim 75% van de kosten van die culturele infrastructuur. Het is dus logisch dat gemeenten - bijvoorbeeld via hun jaarlijkse subsidieovereenkomsten - met de culturele instellingen en hun wettelijke verantwoordelijkheid ten aanzien van onderwijs, een cruciale rol spelen. In Gelderland is –geheel in lijn met deze landelijke ontwikkeling- sprake van tendens waarin er gemeentelijke cultuureducatiepunten ontstaan. Makelaars die de match maken tussen lokaal onderwijs en het lokale culturele aanbod Er zijn inmiddels in Gelderland acht van deze makelaars actief en een viertal in oprichting. DOEL
De bestaande infrastructuur in de twee betrokken gemeenten te verbeteren ten behoeve van de ontmoeting tussen kinderen in het basisonderwijs en kunst en culturele projecten in het algemeen en kunstenaars, lokale centra, verenigingen, musea, podia et cetera in het bijzonder.
29
DE CULTUURMAKELAAR
De cultuurmakelaar is feitelijk een persoon die samen met de scholen de vraag naar cultuur in kaart brengt en daar passend lokaal aanbod bij zoekt of tot ontwikkeling brengt of laat brengen. Hij/zij helpt de scholen en verbindt en inspireert mensen uit het onderwijs maar ook uit de lokale erfgoed en lokale (amateur)kunst sector. De cultuursectorbereikt een groter en jong publiek. De scholen kunnen beter vorm geven aan hun wettelijke opdracht leerlingen kennis te laten maken met kunst en de geschiedenis van stad en streek. UITGANGSPUNT
1. De gemeente faciliteert en schept de voorwaarden. Zij draagt zorg voor een ‘cultuurmakelaar’ die vragers en aanbieders bijeen brengt en afstemming tussen vraag en aanbod tot stand brengt. 2. De middelen voor kunst en cultuur in het basisonderwijs komen volledig ten goede aan de kinderen in het basisonderwijs. 3. De financiering van producten en projecten in de markt verloopt via vragers (scholen) en aanbieders (culturele instellingen en kunstenaars). JMs/EDU-ART/2010
30
versie 3.0
13395 - 2274
OVERZICHT VAN VERENIGINGEN, STICHTINGEN EN INSTELLINGEN OP HET GEBIED VAN KUNST EN CULTUUR IN DE GEMEENTE NEERIJNEN Verenigingen en instellingen vertegenwoordigd op de informatieavond 14 november 2012 zijn weergegeven met een asterisk (*) achter hun naam. BEELDENDE KUNST EN CENTRA
het Stroomhuis Neerijnen (*) het Veerhuis Varik MUZIEKVERENIGINGEN
mondharmonicavereniging Nog een Proberen (NEP), Hellouw accordeonvereniging Amusementa, Opijnen accordeonvereniging Estamonda, Est HAFABRA’S
Nieuw Leven, Haaften (*) Juliana, Waardenburg (*) Euphonia, Ophemert TONEEL
toneelvereniging De Gulle Lach, Varik-Heesselt toneelgroep Est toneelvereniging Kunst naar Kracht ZANG
Chr. gem. zangvereniging Euphonia Chr. gem. zangvereniging Soli Deo Gloria dameskoor de Waalcantorij gem. zangvereniging Crescendo (*) Haaftensch Mannenkoor Waardenburgs Visserskoor
31
Zanglust liederenkoor Bekaant Goed, Haaften parochieel zangkoor Sint Cecilea, Varik SOCIAAL-CULTUREEL / VOLKSCULTUUR
Oranjecomité Ophemert Oranjecomité Varik-Heesselt Oranjevereniging Beatrix, Tuil Oranjevereniging Est Oranjevereniging Haaften Oranjevereniging Juliana, Hellouw Oranjevereniging Koningin Beatrix, Waardenburg BIBLIOTHEEK
stichting bibliotheek Rivierenland (*) ERFGOED
Historische Kring Kasteeltuin Neerijnen Gelders Erfgoed Stichting Vrienden van de Oude Toren EVENEMENTEN
stichting culturele evenementen (Kasteel Ophemert) (*) stichting Middeleeuws Festival (Lions Neerijnen) OVERIGE INSTELLINGEN EN INSTANTIES
Het Geldersch Landschap en GelderscheKasteelen WaardArt (*) Regionaal Bureau Toerisme Rivierenland Servicepunt Amateurkunst Rivierenland (*) EDU-ART (*) KCG (*)
32
