Omgaan met pijn
Inleiding Pijn is een wijdverspreid probleem in Europa. Men schat dat één op de vijf volwassenen getroffen wordt door matige tot ernstige chronische pijn. Pijn is een waarschuwingssignaal dat ons beschermt. Bij chronische pijn lijkt de pijn deze waarschuwingsfunctie verloren te hebben en een eigen leven te zijn gaan leiden. Chronische pijn is een pijn die langer dan 6 maanden aanhoudt en wordt een ziekte of een syndroom. Bij chronische pijn gaat het steeds om een wisselwerking van lichamelijke en psychische factoren. Vaak is het zelfs zo dat het aanvankelijke letsel reeds lang hersteld is, terwijl de patiënt nog heel veel pijn heeft. De oorzaak is verdwenen maar de pijnbeleving blijft. Dit kan te wijten zijn aan een overgevoeligheid die ontstaat ter hoogte van het lichaam of aan een constant acute pijnprikkeling. Een menging van beide pijnvormen is ook mogelijk.
ziekte
hinder pijngedrag
pijnbeleving
Impact van pijn op uzelf en uw omgeving Pijn is niet puur lichamelijk of psychisch! Bij pijn komen er steeds emoties aan te pas. Niet alleen de pijn zelf is een probleem, maar ook de gevolgen die de pijn heeft voor het dagelijks leven. Deze gevolgen doen zich voornamelijk op drie gebieden voor: - Lichamelijk: conditie, houding en manier van beweging - Geestelijk: emoties, denken en gedrag - Sociaal - maatschappelijk: werk, vrije tijd, relatie en gezin Naarmate u langer pijn heeft en zeker als uw pijn toeneemt, dan is de gedachte dat u deze levenslang heeft, niet te verdragen. U kunt zich niet voorstellen dat uw pijn bij de huidige stand van de moderne wetenschap niet oplosbaar zou zijn. Als de voortdurende pijn leidt tot vermoeidheid, slapeloosheid, prikkelbaarheid, depressiviteit en eenzaamheid, dan valt met de pijn niet te leven. U voelt de raad ‘ U moet met de pijn leren leven’ als een verraad. Op de koop toe sturen de artsen u dan nog naar een psycholoog?! U voelt zich nu zeker niet meer erkend in uw pijn en u heeft het gevoel dat niemand u nog ‘au serieux’ neemt. U voelt zich radelozer en hopelozer dan ooit. Toch kan de psycholoog u helpen in het leren omgaan met pijn. Het is namelijk bekend dat bijvoorbeeld negatieve emoties en een negatieve manier van denken, de pijn verergeren.
De gevolgen van pijn zijn niet alleen ingrijpend voor uzelf, maar hebben ook invloed op het leven van de mensen in uw omgeving. Aanwezigheid van voor u belangrijke anderen kan dan ook een waardevolle bijdrage leveren tijdens gesprekken en therapie.
Is er nog hoop?
Met pijn valt te leven, met uitzichtloosheid niet. U bent verdwaald in het bos. De psycholoog is geen gids die de weg kent. Maar samen kunnen we een pad bewandelen en zoeken naar een oplossing om de weg terug te vinden. Lijden aan chronische pijn zet uw leven op z’n kop. Het is niet verstandig om ernaar te streven uw oude leven weer op te pakken. U kan beter proberen veranderingen in te voeren op allerlei gebieden. Een multimodale aanpak helpt u daarbij.
Multimodale aanpak? Bij chronische pijn spelen diverse factoren een rol, die ook nog eens in onderling verband met elkaar staan. De doelstelling is: ‘Hoe kan ik ondanks mijn pijn toch nog een waardevol leven leiden?’ Pijnvermindering is daarbij geen doel, maar het is een automatisch gevolg van de veranderingen die u doorvoert. Het doel is te leren omgaan met pijn en de gevolgen daarvan voor het alledaagse leven, op lichamelijk, geestelijk en sociaalmaatschappelijk gebied. We gaan ons richten op de toekomst, op het vinden van mogelijkheden en op het vergroten van de kwaliteit van uw leven. U heeft daarbij zelf de controle. Samen met de psycholoog worden behandeldoelen geformuleerd.
Het cognitief gedragstherapeutisch pijnbehandelingsplan bestaat uit een grondige uitgebreide inventarisatie van de huidige situatie en een diagnostische fase waarna vervolgens een behandeling wordt voorgesteld. De diagnosevorming waarbij de verschillende psychosociale pijncomponenten in kaart worden gebracht voor elke patiënt, geeft een zicht op de specificiteit van de patiënt en de probleemsamenhang. Uitleg en informatie verschaffen over de pijncomponenten is de basis voor het opstarten van het veranderingsproces dat de patiënt moet doormaken. Tenslotte gaat het hier om een aanvaarden van de vele beperkingen die de chronische pijn met zich meebrengt. Een andere levensstijl is dus vereist. Veranderingen op vlak van denken, voelen en handelen. Bij dit veranderingsproces kan professionele begeleiding nodig zijn. Verschillende vormen van behandelingsmethoden worden gehanteerd: • Lichamelijke pijnbeheersingstechnieken: ontspanningsoefeningen • Gedragsmatige pijnbeheersingstechnieken: uitbreiden van gezond gedrag maar met oog op het leren kennen van uw eigen grenzen. • Cognitieve pijnbeheersingstechnieken: negatieve gedachten opsporen en corrigeren. Pijndenken vervangen door doelgericht denken en handelen. Voorbeelden hierbij zijn afleidingen, visualisaties en het verplaatsen van uw pijnplek. • Assertiviteitstraining: durven ‘nee’ zeggen, evenwichtig communiceren. • Mindfulnesstraining: zie verder in brochure. • Stressmanagement: zie verder in brochure. Sommige behandelingen vinden plaats in groep, andere individueel afhankelijk van wat de cliënt het meeste aanspreekt. Er wordt een actieve bijdrage verwacht en er kunnen huiswerkopdrachten worden meegegeven. Veranderingen doorvoeren zijn immers nodig om te kunnen groeien.
Informatiesessies voor patiënten met chronische pijn. De Pijnkliniek AZ Monica geeft u via een aantal informatiesessies meer duidelijkheid over: • De diverse problemen waarmee men bij chronische pijn geconfronteerd wordt. • De valkuilen bij het omgaan met chronische pijn. • Tips om op een betere manier met pijn om te gaan zodat u terug greep krijgt op uw eigen leven en de kwaliteit van uw leven verbetert, ondanks de pijn. Het team van verpleegkundig pijnspecialisten, de pijnpsychologe en de kinesitherapeuten die samenwerken met de artsen van de multidisciplinaire pijnkliniek van AZ Monica verzorgen deze informatiesessies.
Inhoud van de sessies Verder in deze brochure vindt u informatie over de te behandelen thema’s tijdens de verschillende sessies. Zo krijgt u enig idee over wat u kan verwachten. Er zijn verschillende mechanismen die de chronische pijn in stand houden of versterken. Deze mechanismen nemen we nu onder de loep. Leren omgaan met pijn ‘Je moet er maar mee leren leven’ is een uitspraak die chronische pijnpatiënten vaak te horen krijgen. Sommige patiënten ervaren dit alsof zorgverleners hun pijn niet serieus nemen en dat ze alleen hun plan moeten trekken. Leren omgaan met pijn is echter niet gemakkelijk. Het gaat tenslotte om de verwerking van verminderde mogelijkheden en van de hinder die dat met zich meebrengt. In deze sessie gaat het erover meester te worden van de pijn en uw leven niet langer te laten bepalen door de pijn. U kan zelf invloed uitoefenen, de controle terug opeisen. Deze sessie geeft inzicht en erkenning in wat patiënten psychologisch doormaken. We stimuleren hen ook om eens op een andere manier naar het pijnprobleem te kijken. Pijn en medicatie Medicatie is één van de peilers binnen de behandeling van chronische pijn. Het zoeken naar gepaste medicatie, waarbij er een aanvaardbaar evenwicht is tussen resultaat en bijwerkingen, is niet altijd een gemakkelijke opdracht. Een basiskennis en een aantal weetjes en tips rond het gebruik van medicatie, kunnen deze zoektocht vergemakkelijken. Pijn en angst Leren omgaan met pijn betekent onvermijdelijk een confrontatie met emoties wanneer het verlies van een aantal mogelijkheden doordringt. Hoe iemand met emoties omgaat, bepaalt ook voor een stuk hoe iemand met de pijnproblematiek omgaat. In deze sessie willen we duidelijk maken dat u over uw gevoelens moet kunnen praten en dat u ze niet hoeft op te kroppen.
Ook de manier waarop we denken over pijn, over onze omgeving en over andere zaken kan emoties ongunstig beïnvloeden. Hoe gaan we in de toekomst op een bewuste manier om met onze gedachten zodat we ook onze emoties in positieve zin beïnvloeden? Het ‘pijndenken’ moet doorbroken worden. Met behulp van gedachteveranderingstraining probeert u automatische negatieve gedachten op te sporen en te vervangen door rationele, positieve gedachten. Pijn en gedrag Dagelijks of vaak pijn hebben, leidt tot ‘pijngedrag’. Bijna alles wat u doet of juist niet doet, wordt bepaald door de pijn. U gaat verschillende activiteiten vermijden. Dit kan leiden tot sociaal isolement, gebrek aan afleiding en beloning, vermindering van gevoel van eigenwaarde, depressie, toename van stress en dergelijke meer. De bedoeling is deze vicieuze cirkels te doorbreken. Pijn en stress Pijn leidt tot verhoogde spierspanning. En als u eenmaal pijn hebt, wordt u vaak extra gespannen want pijn heeft veel negatieve gevolgen voor het dagelijks leven. Langdurige spierspanning geeft spierpijn. U raakt in een vicieuze cirkel: pijn roept spierspanning op, die weer meer pijn tot gevolg heeft, die leidt tot nog meer spierspanningen en pijn. Ontspanning kan deze vicieuze cirkel doorbreken. Verder in de brochure staan een aantal ontspanningstechnieken uitgelegd. Pijn en depressie Depressie komt vaak voor bij patiënten met chronische pijn. Het is belangrijk de signalen van een depressie te leren herkennen. Zowel bij pijn als bij depressie spelen negatieve denkwijzen een rol, waardoor pijn en depressie elkaar zouden versterken. Er worden tips gegeven over hoe u dit kan voorkomen. Pijn en de directe omgeving Als u vaak last hebt van pijn, wordt de aandacht er steeds meer naartoe getrokken. De pijn eist alle aandacht op! Dit is begrijpelijk maar werkt averechts op de pijn. U concentreren op de pijnplek maakt u meer bewust van wat u voelt, dus van de pijn. Daarom is het belangrijk uw aandacht af te leiden van de pijn. Hiervoor zijn verschillende methoden. - visualisaties - uw pijngevoel veranderen - uw pijnplek verplaatsen - uw aandacht verplaatsen naar een niet - pijnlijk deel Pijn, rust en activiteit Voor patiënten met langdurige pijn is het niet altijd duidelijk of ze nu moeten rusten of juist bewegen. Hierover horen ze vaak tegenstrijdige adviezen. Beide omgangsvormen met pijn hebben een ongunstige invloed op de pijnbeleving en maken dat men in een vicieuze cirkel van problemen terecht komt.
Het is belangrijk dat u weet waarop u moet letten. Waarom heeft u de neiging om te veel of te weinig te bewegen? Dit patroon moet doorbroken worden. Acceptatie van uw verminderde belastbaarheid en geleidelijke opbouw van activiteiten kan deze neerwaartse spiraal doorbreken. Pijn en slaap Iedereen vindt het belangrijk om een goede slaapkwaliteit te hebben. Dit brengt juist veel problemen met zich mee. Het is belangrijk inzicht te krijgen in de mechanismen van de slaap en de factoren waarop u een invloed kan hebben om de slaapkwaliteit te optimaliseren. Ook is er aandacht voor een goede slaaphygiëne en reikt de Pijnkliniek AZ Monica hierover tips aan. Vertrouwen U kan alleen met pijn leven als u weer vertrouwen krijgt. Vertrouwen in uzelf, in anderen en in de toekomst. De eerste stap is dat u uzelf serieus neemt en luistert naar wat uw lichaam u te vertellen heeft. Als u uzelf niet de moeite waard vindt, is het moeilijker te investeren in uzelf en de nodige rust.
Cursus Mindfulness Hoewel mindfulness in zijn oorsprong geen therapie is, zijn er nu meer en meer therapeutische toepassingen, zoals onder andere omgaan met stress, chronische pijn en preventie van depressie. Mindfulness is een manier om eerlijk te kijken naar gevoelens, ook als ze onaangenaam zijn. Met meditatieve aandacht draagt u zorg voor uzelf en het leven. Pijn en ontgoocheling horen er nu eenmaal bij. Als u dit ontkent, ontkent u een deel van uzelf. Het voegt onbewust vaak pijn toe. Een ander woord voor mindfulness is opmerkzaamheid. Het gaat om bewuste, niet - oordelende aandacht geven aan het huidige ogenblik. Aandacht geven aan en ruimte maken voor gedachten, gevoelens en lichamelijke gewaarwordingen, zowel de aangename als de onaangename gedachten. Aanvaarden van de onvermijdelijke pijn. Het is niet de bedoeling enkel te accepteren. Het gaat ook over verandering. De strijd loslaten met ongewenste gedachten en gevoelens en actie ondernemen in de richting van waarden om uw leven te leiden zoals u dat wilt.
Inhoud van de cursus Mindfulness Sessie 1: Aandacht voor het nu en de adem U leert contact te maken met uw directe zintuigelijke ervaring: horen, zien, proeven, tasten en voelen. Als we autorijden, eten, ... doen we dit meestal met beperkte aandacht. We zijn dan afgesteld op de ‘automatische piloot’. Wat we ook zullen leren, is aandacht te geven aan de adem. We dragen een hele wereld van gedachten mee. Door de aandacht naar de adem te brengen, kunnen we contact maken met het hier en nu. Sessie 2: Aandacht voor je lichaam op aangename momenten We oordelen dikwijls over ons lichaam. Vaak wordt ons lichaam als vijand beleefd. Uw lichaam doet pijn en is een obstakel in uw leven. Toch zullen we zien dat het lichaam een poort kan zijn waardoor u innerlijke vrede en rust kunt ervaren. U kan vrede vinden in een ervaring, ook als deze onaangenaam is. De basisoefening daarvoor is de bodyscan. De bodyscan helpt ons thuis te komen in het lichaam. Sessie 3: Aandacht voor je houding en onaangename momenten Leren luisteren naar wat ons lichaam wenst te vertellen. De Pijnkliniek AZ Monica leert u hier om voor uzelf te zorgen. Het kan moeilijk zijn in het begin om te beslissen wat u kan en niet kan, wilt en niet wilt. Het vraagt bewust te worden van die momenten waarbij u opgeslorpt bent door doelen en daardoor geen aandacht meer geeft aan je grenzen. Sessie 4: Omgaan met stress Tijdens deze sessie worden een aantal ‘tools’ aangeboden om beter om te gaan met stress. Er worden tevens technieken aangeleerd om pijn beter te kunnen hanteren.
Sessie 5: Leren omgaan met emoties en gedachten Gedachten beïnvloeden wat u denkt en wat u doet. Het is belangrijk om ‘automatische gedachten’ te leren herkennen. Dwangmatige of oordelende gedachten kunnen uw stemming erg negatief beïnvloeden In deze sessie leren we onze gedachten en emoties te vriend te maken. Door ons vriendelijk te verbinden met wat er verschijnt, ontstaat er acceptatie van wat er is. Accepteren is een noodzakelijke stap die ons toelaat gewaar te worden van de moeilijkheden zoals ze zijn - eerder dan gekleurd door een emotionele bril. Daarna kunnen we op een vaardige manier antwoorden op de situatie. Sessie 6: Niet langer vechten maar accepteren Hier gaan we verder in op onze gedachten. Gedachten zijn geen feiten. Door de gedachten te observeren is het mogelijk afstand en perspectief te krijgen. Het is vooral belangrijk gewaar te worden van gedachten die ons blokkeren. We leren dat we niet hoeven te vechten met gedachten. We kunnen kiezen gedachten niet te volgen, een stap achteruit zetten en bewust beslissingen nemen. De bevrijding van de macht van de denkende geest komt direct door de meditatieve oefening die we zullen leren tijdens de sessies. We komen tot innerlijke rust en stabiliteit. Sessie 7: Zorg dragen voor jezelf In deze sessie schenken we aandacht aan onszelf. Hoe kunnen we het beste zorg dragen voor onszelf? We kunnen onze dag zo organiseren dat het ons helpt ons beter te voelen. Voorbeelden: dagelijks een fysieke oefening inlassen die de routine doorbreekt. We leren oplettender te worden in ieder moment. Zelfs als er gedachten komen zoals ‘waarom zou ik dit doen’ , leren we toch over te gaan tot actie. We nemen zelf onze stemming in handen ! Sessie 8: Vaardigheden blijven oefenen In deze laatste sessie spreken we af de vaardigheden die u geleerd hebt, verder te gebruiken. We oefenen alle vaardigheden en bespreken hoe het verder zal gaan.
Cursus stress en relaxatie
Stress is niet alleen iets wat u overkomt, maar ook iets wat u uzelf vaak aandoet. Ons leven wordt vaak gedomineerd door ‘moeten’. Gedachten loslaten is niet gemakkelijk. Gedachten zijn zoals wolken, ze komen en gaan. Maar met die gedachtengang kan u chronische stress in de hand werken. Het lichaam raakt steeds meer gespannen en daarbovenop wordt iedere nieuwe ervaring steeds onaangenamer ervaren. Er wordt uitleg gegeven over de opbouw van stress en de verschillende manieren om hierop te werken. Tevens worden er verschillende ontspanningstechnieken ingeoefend. Ontspanningstechnieken zijn zinvol voor iedereen. In de veeleisende maatschappij waarin we leven, hebben we nood aan rust en een adempauze. Zo kan u veel lichamelijke klachten een halt toeroepen. Zo leert u beter zorg te dragen voor uzelf.
Ademhalingsoefeningen Om goed te kunnen ontspannen, is een juiste manier van ademhalen belangrijk. De buikademhaling is daarvoor heel geschikt. Wanneer u zich concentreert op uw ademhaling, kan u al een flink stuk tot rust komen.
Visualisatie U leert een ontspannen gevoel op te roepen door u een beeld of situatie voor te stellen die tot rust brengt.
Progressieve relaxatie U leert spiergroep na spiergroep te ontspannen. U maakt daarbij gebruik van het verschil tussen spanning en ontspanning.
SPANNING ONTSPANNING
Autogene training Dit is een vorm van zelfhypnose. U doet bepaalde uitspraken tegen uzelf over lichamelijke gewaarwordingen, bijvoorbeeld het warm, zwaar en ontspannen worden van het lichaam. U stelt zich ook rustgevende situaties voor, bijvoorbeeld rustig op een warm strand liggen. Er wordt kennis gemaakt met andere technieken om met stress en spanning om te gaan zoals cognitieve gedragstherapie en mindfulness. De klachten kunnen zowel gevolg als oorzaak zijn van een teveel aan spanningen. U geraakt in een vicieuze cirkel. In de cursus trachten we deze vicieuze cirkel te doorbreken.
Meer informatie Leven met chronische pijn is een zware last. Steeds meer mensen lijden aan chronische pijn. Deze brochure tracht meer duidelijkheid te bieden in de mechanismen die chronische pijn in stand houden. Met behulp van een multimodale aanpak kan de kwaliteit van uw leven verbeteren. Met een team deskundige artsen, verpleegkundig pijnspecialisten, pijnpsychologen en kinesitherapeuten aan uw zijde, kan u niet anders dan sterker worden, ondanks de pijn. Indien u meer informatie of een bezoek wenst, dan kan u ons steeds bereiken. AZ Monica campus Antwerpen Harmoniestraat 68 2018 Antwerpen T + 32 (0)3 240 20 20
[email protected]
