Inleiding. Achtergrond van het DNA-onderzoek

6 Inleiding

Vaderschapsonderzoek en ander familierelatieonderzoek

DNA-onderzoek naar biologisch vaderschap, moederschap, ouderschap of andere familierelaties kan worden uitgevoerd wanneer er verschil van mening of twijfel bestaat omtrent de biologische verwantschap. Bijvoorbeeld bij erkenning van vaderschap, ontkenning van vaderschap, rondom alimentatie zaken, bij procedures rond asielaanvragen, gezinshereniging, aanvragen van het Nederlanderschap of andere persoonlijke redenen. De voor het verwantschapsonderzoek noodzakelijke DNA-profielen kunnen worden bepaald uit onder andere bloed, wangslijm, weefsel, haren en nagels.

Achtergrond van het

Bij het onderzoek naar biologisch vaderschap (of andere familierelaties) wordt gebruik

DNA-onderzoek

gemaakt van erfelijke kenmerken die vastgelegd zijn in het DNA. Het DNA van mensen is opgeslagen in 23 paar chromosomen, 22 paar autosomale chromosomen en één paar geslachtschromosomen. Vrouwen hebben twee X-chromosomen en mannen hebben een X- en een Y-chromosoom. Alle erfelijke kenmerken zijn bij ieder individu in duplo aanwezig, waarbij één helft van de genetische informatie afkomstig is van de moeder en de andere helft van de vader. Een groot deel van het erfelijke materiaal, DNA, is bij ieder individu hetzelfde. Sommige stukken van het DNA variëren echter van persoon tot persoon, de zogenaamde DNApolymorfismen. Deze DNA-polymorfismen zijn uitermate geschikt voor het vaststellen van een voor ieder individu karakteristiek DNA-profiel. Bij het vaderschapsonderzoek maken we gebruik van zogenaamde ‘Short Tandem Repeat’ polymorfismen. ‘Short Tandem Repeats’ (STR) zijn opgebouwd uit korte stukjes DNA van 4 of 5 nucleotiden die meerdere keren achter elkaar voorkomen. Het aantal keren dat deze 4- of 5-nucleotiden-repeats achter elkaar voorkomen varieert en zorgt dus voor de verschillende varianten of allelen (zie figuur 1). Bij het vaststellen van een DNAprofiel maken we gebruik van meerdere van deze STR-polymorfismen. Daar een kind erfelijke kenmerken van beide biologische ouders erft, moet dit in het DNA-profiel tot uiting komen. Deze DNA-profielen bestaan uit autosomale DNA-polymorfismen. Voor verwantschapsvragen in de mannelijke lijn wordt gebruik gemaakt van Y-STRpolymorfismen. Indien de mannelijke lijn wordt onderbroken, of als de autosomale DNA-polymorfismen onvoldoende informatie leveren, kunnen X-specifieke STR-polymorfismen een bijdrage leveren.

Figuur 1: Schematische voorstelling van een ‘Short Tandem Repeat’ waarbij de 4-nucleotiderepeat ACCT voorgesteld wordt door een blokje. Dit STR-systeem bevat de allelen 3 en 5.

ACCT

82

83


Resultaat autosomaal

De DNA-allelen die worden aangetoond bij het kind, zijn afkomstig van beide biologische

Indien de onderzochte man niet van het biologisch vaderschap kan worden uitgesloten

DNA-onderzoek

ouders. Het DNA-allel van het kind dat niet aanwezig is bij de biologische moeder moet

(zie figuur 3a), wordt met behulp van de statistische methode volgens Essen-Möller de

afkomstig zijn van de biologische vader. Indien de onderzochte man dit DNA-allel van

vaderschapsindex (I) en de waarschijnlijkheidswaarde (W) berekend.

het kind niet heeft is er sprake van een mismatch. Een uitsluiting van het biologisch vaderschap is gebaseerd op tenminste drie mismatches, aangetoond op drie onafhankelijke DNA-polymorfismen op verschillende chromosomen. (zie figuur 2a).

Figuur 3a: Aanwijzing van vaderschap DNA-systemen

D3S1358

vWA

D16S539

D2S1338

Figuur 2a: Uitsluiting van vaderschap DNA-systemen

D3S1358

vWA

D16S539

D2S1338

moeder

20

24

20

18 17

9

18 16

17

11 9

18 17

moeder 18 17

12 11

18 17

17

kind 23

12

14

kind 19 18

11

19 18

17 15

vader 23

17

12 10

17 16

14 13

vader DNA-profielen van vier DNA-systemen van moeder, kind en mogelijke vader. 24

16

13 12

17

14

18 17

Voor het STR-systeem D3S1358 heeft het kind de allelen 14 en 17. Het kind heeft van moeder het allel 17 gekregen en van vader het allel 14. Zo ook voor de andere drie systemen (figuur 3b).

DNA-profielen van vier DNA-systemen van moeder, kind en mogelijke vader. Voor het STR-systeem D3S1358 heeft het kind de allelen 15 en 17. De moeder heeft alleen allel 17 dus het kind heeft allel 17 van de moeder gekregen. Allel 15 moet dus van de vader

Figuur 3b: Stamboom bij aanwijzing van vaderschap met de typeringen van vier STR-systemen

afkomstig zijn. Deze man heeft dit allel 15 niet en kan dus niet de biologische vader zijn van dit kind. Zo ook voor de andere drie systemen. Zie ook de bijbehorende stamboom (figuur 2b). Vrouw

Figuur 2b: Stamboom bij uitsluiting van vaderschap met de typeringen van vier STR-systemen

Vrouw

Vader?

Vader?

D3S1358 17,18 vWA 16,18 D16S539 9,11 D2S1338 20,24

D3S1358 13,14 vWA 16,17 D16S539 10,12 D2S1338 17,23 Kind

D3S1358 17 vWA 17,18 D16S539 11,12 D2S1338 17,18

D3S1358 17,18 vWA 14,17 D16S539 12,13 D2S1338 16,24

D3S1358 vWA D16S539 D2S1338

Kind D3S1358 vWA D16S539 D2S1338

84

14,17 17,18 9,12 20,23

15,17 18,19 11 18,19


85


Voor de vaderschapsindex geldt de formule I = X/Y, waarbij X aangeeft hoe groot de kans

Het Y-STR DNA-profiel dat bij een mannelijke persoon wordt aangetoond, moet afkomstig

is voor de onderzochte man om het allel door te geven aan het kind gegeven de onder-

zijn van zijn biologische vader. Indien het Y-STR DNA-profiel bij twee mannen niet identiek

zochte moeder en Y de kans aangeeft dat een willekeurige man het getypeerde allel

is, dan is bij de onderzochte mannen het bloedverwantschap in de mannelijke lijn uit-

heeft. Vanuit I wordt W berekend via de formule W = (I/I+1) * 100%. W geeft aan hoe

gesloten. Tevens geldt dat de onderzochte mannen niet dezelfde biologische vader hebben.

groot de kans is dat de onderzochte man de biologische vader is. De W-waarde wordt

(zie figuur 5a).

uitgedrukt in de volgende categorieën: W tussen 99 en 99,9%

vaderschap zeer waarschijnlijk

Figuur 5a: DNA profiel van vier Y-DNA polymorfismen, uitsluiting biologisch bloedverwant-

W tussen 99,9 en 99,99%

vaderschap hoogst waarschijnlijk

schap in de mannelijke lijn

W groter dan 99,99%

vaderschap met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid DNA-systemen

Resultaat

Het Y-chromosoom wordt in principe onveranderd overgeërfd van vader op zoon

Y-chromosomaal

(zie figuur 4).

DYS456

DYS3891

DYS390

DYS38911

man 1

DNA-onderzoek 16 16

Figuur 4: Overerving Y-STR DNA-profiel van vader op zoon

13 13

24 24

29 29

man 2 Man

Vrouw

15 15

13 13

21 21

30 30

Indien het bloedverwantschap in de mannelijke lijn tussen twee mannen niet kan worden Man

Vrouw

uitgesloten (zie figuur 5b), wordt statistisch de verwantschapsindex in de mannelijke lijn

Man

(I) berekend.

Figuur 5b: DNA profiel van vier Y-DNA polymorfismen, aanwijzing biologisch bloedverwantMan

schap in de mannelijke lijn

Man

DNA-systemen

Man

Man

Man

DYS3891

DYS390

DYS38911

man 1

Vrouw

Vrouw

DYS456

16 16

13 13

23 23

30 30

16 16

13 13

23 23

30 30

man 2

Man

Man

Statistische Methode Voor de berekening van de biologische bloedverwantschapsindex in de mannelijke lijn, met behulp van Y-chromosomaal DNA-onderzoek, geldt de formule I = 1/p, waarbij p aangeeft de Y-haplotype frequentie in de onderzochte populatie. Hiervoor wordt eerst de

86


87


frequentie van het bepaalde Y-haplotype bepaald door toetsing aan de YHRD-database

Vervolgens wordt de p berekend aan de hand van de volgende formule:

(The institute of Legal Medicine, Charity – University Medicine, Berlin).

p = (k+1)/(n+1)

Vervolgens wordt de p berekend aan de hand van de volgende formule: p = frequentie

p = (k+1)/(n+1)

k = aantal observaties in de database n = aantal haplotypes in de database

p = frequentie k = aantal observaties in de database n = aantal haplotypes in de database

Vervolgens wordt de biologische bloedverwantschapsindex (I) berekend.

Vervolgens wordt de biologische bloedverwantschapsindex (I) berekend.

I = 1/p

I = 1/p

De I-waarde wordt uitgedrukt in de volgende categorieën: 100 <

I

< 1.000

De I-waarde wordt uitgedrukt in de volgende categorieën:

1.000 <

I

< 10.000 biologisch bloedverwantschap hoogst waarschijnlijk

I

> 10.000 biologisch bloedverwantschap met aan zekerheid grenzende

100 <

I

< 1.000

1.000 <

I

< 10.000 biologisch bloedverwantschap hoogst waarschijnlijk

I

> 10.000 biologisch bloedverwantschap met aan zekerheid grenzende

biologisch bloedverwantschap zéér waarschijnlijk

biologisch bloedverwantschap zéér waarschijnlijk

waarschijnlijkheid

waarschijnlijkheid Kwaliteit

De geleverde diensten van het laboratorium Vaderschapsonderzoek van Sanquin Diagnostiek betreffende de afname, identificatie, analyse, interpretatie en rapportage

Resultaat

Indien de mannelijke lijn wordt onderbroken, of als de autosomale DNA-polymorfismen

X-chromosomaal

onvoldoende informatie leveren, kunnen X-specifieke STR-polymorfismen een bijdrage

DNA-onderzoek

leveren aan het verwantschapsonderzoek.

van rechtsgeldig vaderschaps- moederschaps-, ouderschaps- en ander familierelatie onderzoek, wordt uitgevoerd volgens: . het besluit DNA-onderzoek 2009 Staatsblad van het koninkrijk der Nederlanden 2009, 417 . de aanbevelingen van de ‘Paternity Testing Commission of the International Society of Forensic Genetics’ (FSI, 2002 en 2007).

Met behulp van het DNA van twee vrouwen afkomstig van verschillende biologische moeders kan met behulp van X-chromosomaal DNA-onderzoek worden onderzocht of

De gevolgde werkwijze van het laboratorium Vaderschapsonderzoek van Sanquin

zij afkomstig zijn van dezelfde mannelijke lijn. Dit onderzoek, bij afwezigheid van de

Diagnostiek is geaccrediteerd door: . Raad voor Accreditatie (RvA) ISO 17025/15189 . Coördinatie Commissie ter bevordering van Kwaliteitsbeheersing op het gebied van

man, is niet mogelijk met behulp van autosomaal DNA-onderzoek, omdat hiermee het biologisch vaderschap, niet kan worden uitgesloten. Indien er geen sprake is van een overeenkomstig X-profiel bij de onderzochte vrouwen,

Laboratorium onderzoek in de gezondheidszorg (CCKL).

kan worden uitgesloten dat zij afkomstig zijn van dezelfde mannelijke lijn en kan worden geconcludeerd dat de onderzochte vrouwen niet dezelfde biologische vader hebben. Indien de twee vrouwen afkomstig zijn van dezelfde biologische moeder, kan het X-chromosomaal DNA-onderzoek alleen worden uitgevoerd indien ook het DNA-

Praktische informatie

Een afspraak voor een rechtmatig verwantschapsonderzoek kunt u telefonisch maken (tijdens kantooruren) via telefoonnummer 020 512 3178 of 020 512 3179.

materiaal van de moeder kan worden onderzocht. Indien het bloedverwantschap afkomstig van dezelfde mannelijke lijn tussen twee vrouwen niet kan worden uitgesloten, wordt statistisch de verwantschapsindex (I) berekend.

De afname . De afname kan uitgevoerd worden door een hiervoor gekwalificeerd afnameteam op vier locaties van Sanquin verspreid over Nederland (Amsterdam, Rotterdam, Groningen

Statistische Methode Voor de berekening van de biologische bloedverwantschapsindex van de mannelijke lijn, met behulp van X-chromosomaal DNA-onderzoek, geldt de formule I = 1/p, waarbij

en Nijmegen); . Partijen kunnen afzonderlijk een afspraak maken; . Bij de afname moet u zich legitimeren met een geldig legitimatiebewijs. Ter plekke wordt van alle betrokkenen een foto gemaakt.

p aangeeft de X-haplotype frequentie van vier linkage groepen in de onderzochte populatie. Hiervoor wordt eerst de frequentie van het bepaalde X-haplotype bepaald door toetsing aan de X ChrX-STR.org database (Insitut für Rechtsmedizin Magdenburg, Leipzig en Dresden).

Resultaat . Zodra van alle betrokkenen materiaal aanwezig is, wordt met het DNA-onderzoek begonnen; de uitslag zal binnen circa 15 werkdagen bekend zijn;

88


89


. Bij voorkeur wordt het rapport verstuurd naar een door partijen zelf aan te wijzen contactpersoon (bijvoorbeeld huisarts, advocaat of maatschappelijk werker). In overleg is het mogelijk het rapport zelf te ontvangen; . Indien het verwantschap wordt uitgesloten, wordt dit met 100% zekerheid aangetoond. Indien het verwantschap niet kan worden uitgesloten, dan wordt dit met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid (> 99,99%) aangetoond; . In de rapportage worden de systemen en de bijbehorende resultaten genoemd, evenals de conclusie inclusief de uitleg. Aan het rapport wordt een identiteitsverklaring toegevoegd. Op de website www.vaderschapsonderzoek.nl kunt u aanvullende informatie vinden over het verwantschapsonderzoek. Hierop is ook de informatie te vinden betreffende het niet rechtmatig DNA-onderzoek van Sanquin.

Extra informatie Met het DNA-profiel is het niet mogelijk om genetisch bepaalde ziekten op te sporen.

90


91


Inleiding. Achtergrond van het DNA-onderzoek

Recommend Documents