Hoofdstuk 7
Overig landbezit
163
Behalve de Corenweertsche Rijsweert en de Kievitsham, hebben vele leden van de familie de Gier ander onroerend goed bezeten, zoals blijkt uit het parenteel. In sommige gevallen blijkt dat ook uit akten van aankoop, dan wel verkoop. Dat de spreiding over de Bommelerwaard groot is ziet men in figuur 30, waarin de plaatsen aangegeven zijn in welks nabijheid bezittingen hebben gelegen. Zaltbommel Nogal wat vroegere familieleden woonden in Zaltbommel. In figuur 31 zijn op de kaart uit 1832 de straten aangegeven die tenminste eenmaal in akten en dergelijke, zijn genoemd. Zaltbommel is natuurlijk extra interessant, omdat daar nog steeds de grote grafsteen uit 1505 te zien is, die bovendien nog in goede staat verkeert: alle teksten zijn nog uitstekend te lezen, ondanks de 500 jaar (!!) dat de steen er intussen ligt. De goede leesbaarheid heeft te maken met de kwaliteit van de steensoort: zogenaamde hardsteen, ook wel genoemd blauwe hardsteen of Namense steen, naar de herkomstplaats in België. Ook verder heeft Zaltbommel nog veel relevante informatie te bieden. Nagenoeg alle straten uit begin 1800 zijn er nog, en zijn bovendien goed geconserveerd. Ik kon mij met de kaart uit 1832 (figuur 31) zonder moeite oriënteren in het hedendaagse Zaltbommel.
Het is vermeldenswaard te beseffen dat, hoewel vele kerktorens in de Bommelerwaard door de Duitsers aan het eind van de laatste oorlog zijn opgeblazen, de Sint Maartenskerk (figuur 28) in Zaltbommel aan gdit lot ontkomen is. Het eerder genoemde boek “De Bommelerwaard 1939-1945” van J. van Alphen en J. van Voorthuizen, vermeldt op pagina 185 het zogenaamde Hondius protocol, waarin vooraanstaande burgers van de stad, in aanwezigheid van de foute commissaris van Gelderland en de eveneens foute burgemeester, met de twee bevelvoerende Duitsers een herenovereenkomst (‘gentlemen’s agreement’) sloten, waarin eerstgenoemden de garantie gaven al het menselijkerwijs mogelijke te zullen doen om te voorkomen dat de St. Maartenstoren door de eventuele geallieerde bezetting als waarnemingspost zou worden benut.
Figuur 28 Sint Maartenskerk anno 2005
Driel Voor zover onze kennis nu reikt is Kerkdriel het oorsprongsgebied van de familie. In of nabij Driel hebben vele bezittingen gelegen. Behalve in de Kievitsham en de Corenweertsche rijsweeert, was ook de Middelwaard (of –weert), die pal tegenover het dorp aan de andere zijde van de Maas ligt, een grotere bezitting (zie notitie onder VI-a.2 Aleijdt de Gier Peters). In het parenteel worden ook vele kleinere bezittingen genoemd, bijvoorbeeld in de Kleine Ipperackeren bij Kerkdriel (zie notitie onder X-w Petrus de Gier Claesse). Dit gebied is tegenwoordig aan dorpsuitbreiding prijs gegeven. Van de meeste bezittingen zijn geen nauwkeuriger aanduidingen
164
bekend dan dergelijke gebiedsnamen waarin de bezittting lag. Pas tijdens de Franse bezetting in het begin van de 19e eeuw is men begonnen met het opzetten van een kadaster. Soms zijn daarvan nog wel de oorspronkelijke kaarten (bijvoorbeeld een kaart van een gebied nabij Driel uit 1809 in het Gelders Archief te Arnhem), maar de legger met individuele perceelsgegevens en namen van eigenaren is verloren gegaan. De meeste van deze gebiedsnamen zijn echter goed terug te vinden op de kaarten uit 1823-1832 (zie http://www.dewoonomgeving.nl). Zo vindt men de Kleine Ipperackeren op de kaart ‘Het Dorp K1’. Op de kaart zelf staat als kenmerk: ‘Gemeeente Driel, Sectie K, genaamd Het Dorp, Eerste Blad’, met als schaalaanduiding 1 tot 2500 ellen. De eerder genoemde Middelwaard staat uiterst rechts op deze kaart. Het is opvallend dat deze kadasterkaarten toen al op zo’n grote schaal5 (1:2500) werden gemaakt, wat ongetwijfeld verband houdt met de relatief kleine stukken land van individuele eigenaren. Omdat papier kostbaar was, is het intekenen van de kaarten zo efficient mogelijk gebeurd.. Dit betekent dat het noorden niet altijd naar boven wijst, zoals we eerder zagen bij de Kievitshamse kaart. In veel gevallen heb ik voor het bepalen van de lokatie van de bezitting de kaarten uit 18231832 geraadpleegd. Anders dan de Sint Maartenskerk in Zaltbommel is de NH kerk in Kerkdriel het lot van vernietiging echter niet ontkomen. Onderstaande figuur 29 toont de kerk in Kerkdriel, voor en na de vernietiging door de Duitsers. Met deze vernietiging is ook de grafsteen van de Gier, zoals beschreven door Bloys van Treslong Prins (1917), vernietigd.
Figuur 29 De NH kerk in Kerkdriel voor en na de vernietiging aan het eind van de 2e Wereldoorlog
Bron: Gelders Archief
5
Om verwarring te voorkomen: in de kartografie toont een kaart met een grote schaal een kleiner gebied, dan een kaart met kleine schaal. Zo is een kaart 1:100 000 kleinschaliger dan een kaart 1:25 000. Men kan deze terminologie begrijpen als men de breuk uitrekent: 1:100 000 = 0.00001 en 1:25 000 = 0.00004. Het laatste getal is groter dan het eerste. De term ‘op grote schaal’ in het dagelijks gebruik betekent dus het omgekeerde!
165
Figuur 30 Plaatsen waarvan bekend is dat leden van de familie de Gier er onroerend goed bezaten (voor Zaltbommel, zie figuur 31)
166
Figuur 31 Straten in Zaltbommel (1832) waar leden van de familie de Gier onroerend goed bezaten Bron: De Woonomgeving
167
168
