Hoofdstuk 7 Flexibilisering

Hoofdstuk 7 Flexibilisering

Theoretische inleiding Onderwerpen als work-life balance, de nichekantoren en feminisering van de arbeidsmarkt komen al een aantal jaren regelmatig terug in artikelen over de advocatuur. Ook het feit dat kantoren in toenemende mate zwangerschappen moeten opvangen en een workload hebben die onvoorspelbaarder wordt, doet de vraag rijzen of advocatenkantoren wel flexibel genoeg ingericht zijn. Veelal zijn kantoren ingericht volgens het klassieke model stagiaire, medewerker en (de beste worden) partner. Maar om meerdere redenen knaagt het aan dit model. Opvallend is een uitgave van november 2014 van de Law Practice Division van de Amerikaanse orde van advocaten. De managementuitgave heeft als titel ‘From workaholism to work-life balance’. In dit nummer staat onder andere een artikel over de work-life-balance van de millennial en voor het management van kantoren een top 10 met tips voor ‘On-the-job support for attorneys with children’. Een dergelijke aandacht voor deze onderwerpen is voor de Amerikaanse juridische wereld bijzonder. Het is niet meer zo dat kantoren kunnen kiezen uit ‘de besten die boven komen drijven’. Veel succesvolle, jonge advocaten verlaten voortijdig het kantoor en beginnen bij een kleiner kantoor of starten hun eigen kantoor. Dat past goed bij de mindset van de millennial. Beslist interessant om te lezen is het pwc-onderzoek naar de Next Gen. Bijzonder is dat voor dit onderzoek wereldwijd 40.000 pwc-medewerkers ondervraagd werden. Het is daarmee een zeer omvangrijke studie naar de drijfveren van jongere werknemers. pwc startte dit onderzoek omdat zij merkte dat veel jongeren al na een paar jaar weer vertrokken en bovendien niet geïnteresseerd leken in loopbaanmogelijkheden. Voor pwc’s hr-beleid van groot belang, zeker nu zij weten dat in 2016 ongeveer 80% van haar workforce uit millennials zal bestaan. Wereldwijd zien we de

155

DeNieuweAdvocaat.indd 155

13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

babyboomers vertrekken en de belangrijkste follow-up moet komen van de millennials.1 De belangrijkste uitkomsten van het pwc onderzoek zijn: • Jongeren zijn er niet van overtuigd dat de offers die zij door hard werken moeten brengen, de moeite waard zijn. Zij vinden een goede work-life-balance belangrijker. • Niet alleen millennials maar ook meer senior medewerkers willen een grotere flexibiliteit binnen hun werk. • De millennial heeft meer Wanderlust aldus dit rapport, wil projectmatiger werken en is minder in baanzekerheid geïnteresseerd. • Dit alles betekent niet dat een millennial geen ambitie heeft of lui zou zijn, integendeel. • Wereldwijd bezien, is de work-life-balance wens sterker in Noord-Amerika en Europa. • Hoewel millennials en non-millennials dezelfde redenen hebben om te v ertrekken, zijn er wat verschillen. Non-millennials vinden beloning en persoonlijke ontwikkeling de belangrijkste reden om te blijven. Voor non-millennials is een belangrijke reden om te blijven de waardering die zij voor hun werk krijgen en interessant teamwerk, naast een grote mate van flexibiliteit in werktijden en waar zij werken. De informatie uit dit rapport is wat ons betreft ook zeer nuttig en herkenbaar voor de advocatuur in Nederland. In een eerder longitudinaal onderzoek naar loopbanen in de advocatuur van Nederland,2 zagen wij vergelijkbare uitkomsten. Een van de uitkomsten uit dat onderzoek is dat de ‘achterblijvers’, degenen die dus niet vertrokken waren van hun advocatenkantoor, niet heel erg tevreden waren over hun keuze om te blijven. Dit had niet altijd te maken met de wens tot een grotere work-life balance, maar met het gebrek aan loopbaanperspectief. Ofwel, wat is je carrière als je geen partner wordt? 1 http://www.tlnt.com/2012/05/01/hrs-talent-management-dilemma-balancing-the-hourglass-workforce/. 2 Monique van de Griendt en Christ’l Dullaert i.s.m. de vu en de nova, longitudinaal onderzoek 2008-2011, www.rechtenstudie.nl/advocatuur-moet-nadenken-over-andereloopbaanmodellen en http://www.advocatie.nl/gezin-wel-blijven-borrelen.

156


13-07-15 12:38

FLEXIBILISERING

In het artikel How the millennial generation works,3 komt het navolgende citaat: ‘The Millennial generation is, in fact, willing to work hard. They reject however, the notion of “face time” as a means of success and expect clear assignments, regular feedback and rewards for their efforts’. Nederland wordt gezien als een land waarbij de work-life balance zo ongeveer is uitgevonden; toch is er nauwelijks literatuur over dit issue als het de advocatuur betreft. Wel heeft de Stichting Jonge Balie de laatste jaren in samenwerking met Movir interessante onderzoeken gehouden over werkdruk, maar deze onderzoeken zien alleen op ervaringen van stagiaires. Een omvangrijk onderzoek naar work-life balance wensen van advocaten is een al wat ouder, Canadees onderzoek, van 2006.4 De trek naar de nichekantoren is groot, hetzij als medewerker van een dergelijk kantoor of door zelf een dergelijk kantoor te starten. De laatste jaren blijft de uitstroom van medewerkers groot. Kantoren lijken van een piramide- naar een zandlopermodel te gaan. Partners blijven, medewerkers gaan en stagiaires worden opnieuw aangetrokken. Terwijl bij grotere drukte juist de medewerkers het hardste nodig zijn. Partners moeten bij grote drukte het werk aan ervaren mensen kunnen uitzetten en stagiaires kunnen dat nog niet aan. Dat gecombineerd met een wisselvalliger workload, maakt dat grotere kantoren flexibeler moeten worden in hun personeelsbeleid en ervaren medewerkers in de pieken moeten aantrekken. Ook denkbaar is dat zij met hele nieuwe arbeidsvoorwaarden en contractconstructies komen voor hun ‘vaste’ medewerkers.

3

Lauren Stiller Rikleen, The Young Lawyer. http://www.americanbar.org/publications/ law_practice_magazine/2013/may-june/millennials-what-other-generations-say-aboutyou.html. 4 http://www.catalyst.org/media/beyond-reasonable-doubt-creating-opportunities- better-balance-new-catalyst-canada-stud.

157


13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

In het Amerikaans Altman Weil onderzoek over Law Firms in Transition5 staat bij de paragraaf ‘staffing for success’: ‘The call for greater efficiency requires more flexible approaches to staffing. Increasingly, law firms have answered the call by employing labor arbitrage strategies and alternative staffing solutions – trading higher priced human resources for lower priced resources such as contract lawyers, part-time lawyers and non- partnership track associates (...). Firms would also be wise to rethink their physical space requirements and rethink their workforce and continue to look for ways to cut costs.’ Welke trends zijn er nog meer op de arbeidsmarkt? En moeten kantoren nog flexibeler worden in de bemensing? In dit hoofdstuk laten Adjiedj Bakas en Christ’l Dullaert hun licht schijnen over de arbeidsmarkttrends. Bakas is een productieve trendwatcher. Bijna jaarlijks verschijnt er een boek van hem; over de toekomst van energievoorzieningen, religie, de overheid. Niets ontsnapt aan zijn aandacht. Hij geeft wereldwijd veel lezingen over het onderwerp, steeds vergezeld van prachtige presentaties. Bakas wordt soms als wat opruiend gezien, maar dat is vaak precies wat een beroepsgroep nodig heeft om wakker geschud te worden. Wij zijn blij dat Adjiedj Bakas tijd had voor een interview met ons. Het was alleen al een avontuur om hem in zijn prachtig gedecoreerde huis aan het werk te zien. Christ’l Dullaert heeft in haar boek Yoga in je Toga, over flexibilisering en andere trends, al een schets gegeven voor de toekomst van de Nederlandse advocatuur. Voor haar boek baseerde zij zich niet alleen op werken van Bakas, maar ook op Paul Ray’s visie op de groei van de Cultural Creatives, een jaarlijks groeiende groep van bewuste ‘groene’ consumenten. In haar dagelijkse praktijk (Le Tableau, ‘uitzendbureau’ voor advocaten) spreekt zij zeer veel vertrekkende millennials die het roer omgooien, maar zij komt ook bij veel advocatenkantoren binnen en ziet hoe zij leren tijdelijke drukte op te vangen.

5

Zie eerdere noot, Altman Weil; Law Firms in Transition, september- oktober 2014.

158


13-07-15 12:38

FLEXIBILISERING

Interview met Adjiedj Bakas Trendwatcher, auteur, spreker en eigenaar van Trend Office Bakas

‘Die jongeren hechten zich niet makkelijk. Vervelen zich ook snel. Je zou dan naar poules of uitwisseling modellen gaan. Misschien twee dagen hier en twee dagen ergens anders, per opdracht of project.’ Wie zich succesvol wil voorbereiden op de toekomst doet er goed aan naar Adjiedj Bakas te luisteren, want veel van zijn voorspellingen komen uit. De trendwatcher rijgt moeiteloos op het eerste gezicht losstaande vergezichten aaneen. Over herverdeling van arbeid, geschillenoplossing, gezondheid en onze welvaart. Op welke trends moeten juridisch professionals letten om straks niet aan de zijlijn te staan? Wat is een belangrijke maatschappelijke trend die zich momenteel afspeelt?

‘De verarming van de middenklasse is een belangrijke trend. Bedrijven en de elite zijn heel rijk geworden de afgelopen jaren. Maar de middenklasse is er dertig procent op achteruit gegaan in koopkracht. Daar is de euro ook debet aan geweest. En dan nog de belastingdruk. De elite betaalt geen belasting. Die heeft leuke constructies, bedacht door advocaten en fiscalisten. De arbeidersklasse betaalt ook niks.’ ‘De enige die belasting betaalt is dus de middenklasse. Die wordt nu verder leeggeroofd. Nu al maakt de Europese Centrale Bank plannen om de pensioenfondsen te nationaliseren. In Portugal is het al gebeurd. Dan gaan ze de pensioenpotten uitknijpen en de spaarrekeningen voor dertig procent inpikken hoor ik van goed geïnformeerde bronnen uit de financiële wereld.

159


13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

Dus zet niet teveel geld op je spaarrekening. Koop vastgoed, juwelen of dure kunst.’ Heeft dat gevolgen voor de advocatuur?

‘Doordat de middenklasse gaat verarmen, zie je dat mensen maar drie dagen in de week werken en de rest van de tijd vrijwilligerswerk doen. Dat is een herverdeling van de arbeid. Dat betekent, als je kijkt naar de juridisering van de samenleving, dat er heel veel kleine conflictjes weer kunnen worden opgelost met burgerrechtspraak. In de negentiende en achttiende eeuw vormden mensen zelf een jury en werd het conflict opgelost. Een vriend van me is rechter en die zegt dat hij gek van het werk wordt. Laat een hoop van die kleine conflictjes maar naar de burgerrechtspraak verplaatsen.’ ‘Burenmediation is een andere mogelijkheid. Met hulp van internet laten zien wat bij vergelijkbare conflicten de uitspraken zijn geweest. Dat maakt het leven een stuk overzichtelijker. Kijk hoeveel conflicten er nu zijn. Dat kost klauwen met geld. Ik vind het daarom ook terecht hoor, dat justitie zegt: al dat gratis advocatenwerk, dat willen we niet langer financieren. Hoe armer mensen zijn en hoe meer ze zich vervelen, des te meer ze gebruik maken van rechtsbijstand. Dat moet afgelopen zijn. Die rechtsbijstandsverzekeringen zijn een potentieel eindeloze oorlogskas.’ Minder werken dus. Nu is het nog fiks uren draaien en een hoop stress. Heeft het advocatenkantoor van de toekomst straks wel een yoga- of meditatieruimte?

‘We leven natuurlijk wel in een zeer gestreste tijd. Ik was laatst bij een van de jongere accountants van pwc. En je ziet dat men gestrest is en zoekt naar rust en balans. Yoga kan een vorm zijn, maar ook anders eten. Eten is een medicijn. Goed eten maakt dat je beter in je vel zit. Je kunt heel veel zaken doen met voedsel om welzijn te bevorderen. Google heeft bijvoorbeeld geen suiker meer in het eten in het bedrijfsrestaurant. Die veranderingen, bewust eten, dat gaat komen in het bedrijfsleven. Een grotere aandacht voor het welzijn en de gezondheid van de werkende mensen.’ ‘Veel ziektes of stress zit hem in de onbalans in trilling. Technologie kan daar bij helpen. Ik ken een team van artsen, biologen en vliegtuiginge nieurs, die hebben een apparaat ontwikkeld dat met licht het lichaam beïnvloedt. Mijn hoge bloeddruk is door ze naar beneden gebracht met licht en elektriciteit.’

160


13-07-15 12:38

FLEXIBILISERING

‘Tegelijk heeft de nieuwe technologie ook nadelen. Niet meer slapen met je smartphone naast je bed. Een uur voor je gaat slapen computer uit, anders drukt het je melatoninespiegel en slaap je minder goed. We ontdekken nu wat de achterkant van al die technologie is. Mensen die er slim mee omgaan slapen veel beter.’ Technologie en internet zorgen er ook voor dat kennis beschikbaar is voor iedereen. Hoe kan een advocaat waarde toevoegen?

‘Je moet jezelf goed afvragen: waar kan ik straks nog geld voor vragen? Wat huur je nog in? Datgene wat je nog niet gratis kan krijgen, dat moet wel heel bijzonder zijn. Dat geldt ook voor mij. Ik vertel verhalen, maar men kan ook mijn boek kopen voor twintig euro. Een lezing kost vijfduizend euro. Waarom? De zaal komt in een stemming en de juiste mindset voor innovatie. Het moet dus specifieke kennis zijn die niet elders te krijgen is. En dat gekoppeld aan creativiteit.’ ‘Juridische conflicten moet je dus op een creatieve manier leren oplossen. Combineren van kennis, menselijk vernuft, onderhandelingsskills, psychologie en nog wat zaken die een computer niet kan. Die combinatie, daar willen mensen wel voor betalen. Ook een goed netwerk, ingang bij financiële instellingen bijvoorbeeld. Dan kun je een klant nog beter bedienen. Vooral door je contacten buiten de advocatuur. De toegevoegde waarde zit hem voor een groot deel in je netwerk.’ Het vak kan ook anders ingevuld worden?

‘Ik denk dan aan mijn assurantietussenpersoon. Die deed voorheen als een kantoor altijd mijn pensioenen. Toen kwamen er steeds meer regels bij en was hij het zat. Hij verhuurt zich nu aan drie mkb-bedrijven als financieel directeur, zodat de bedrijven zich kunnen richten op het ondernemen. Zo heeft hij zichzelf opnieuw uitgevonden. Ik kan me voorstellen dat sommige advocaten dat ook kunnen doen. Het mkb is de ruggengraat van Nederland. Ondernemen kunnen ze, maar van bedrijfsvoering en regels hebben ze geen verstand. Veel kleine bedrijven kunnen geen bedrijfsjurist in dienst nemen, maar hebben wel behoefte aan zo iemand. Dus verhuur je als een soort bedrijfsjurist aan meerdere bedrijven.’

161


13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

Zouden nieuwe vormen van organisatie ook een antwoord kunnen zijn op wensen van

de jongere generaties? Die zoeken geen zekerheid maar ervaring. Twee jaar bij een leuk kantoor en weer verder. Maar het model is er niet op ingesteld.

‘Die jongeren hechten zich niet makkelijk. Vervelen zich ook snel. Je zou dan naar poules of uitwisselingmodellen gaan. Misschien twee dagen hier en twee dagen ergens anders, per opdracht of project. Bij de ambtenarij doen ze dat ook. Daar zitten jonge ambtenaren in een poule en wisselen ze onderling tussen kleine regionale gemeentes.’ Welke verschuiving in arbeidsmarkt zien we nog meer? it en robots verdringen steeds

meer banen.

‘Ik voorzie dat we weer naar een ambachtseconomie opschuiven. We zien dat goudsmeden nu al meer verdienen dan juristen. Een loodgieter verdient ook al meer dan een jurist. Je ziet dat we weer meer naar de ambachten gaan. Want veel wordt vervangen door de computer. Ga maar haren knippen, dan heb je nog lang werk want dat kan een robot nog lang niet.’ ‘Vroeger was het advies: ga maar wat administratiefs doen. Dat had ook status, werken bij een groot bedrijf. Nu worden die mensen er allemaal uitgegooid, omdat ze worden vervangen door computers. De bestuurders en leraren van de roc’s die zeggen tegen mij dat ze het al decennia lang roepen. Maar ja, dat werken met de handen heeft geen status. De ouders wilden het niet, die hebben hun kids allemaal de verkeerde kant op gestuurd. We hebben weer trotse arbeiders nodig, mensen die met de handen kunnen werken.’ De advocatuur is een conservatieve wereld die niet uit early adopters bestaat. Is het een risico als je geen first mover bent?

‘Dat hoeft geen probleem te zijn want in de experimentele periode zie je wel dat mensen veel fouten maken. Negen van de tien start-ups gaat ook ten onder. Darwin zei het al, niet de sterkste overleeft, maar degene die zich het beste aanpast aan de veranderde omstandigheden. De omgeving van de advocatuur verandert, dus pas je goed aan.’

162


13-07-15 12:38

FLEXIBILISERING

Interview met Christ’l Dullaert Oprichter van Le Tableau

‘Als het om flexibel werken gaat, geef ik altijd aan dat je dat kunt doen uit nood of uit visie. Nood is een zieke collega, vanuit visie flexibeler worden betekent dat je de Highs and lows in je eigen praktijk ziet en die anders gaat bemensen.’ Christ’l Dullaert is oprichter van Le Tableau, het eerste uitzendbureau voor advocaten en notarissen en auteur van verschillende boeken (Yoga in je Toga) over de juridische wereld. Vanwege haar werk en interesse voor de toekomst van de advocatuur heeft zij een brede visie op Nederlandse, maar ook op de internationale ontwikkelingen in de arbeidsmarkt van de juridische wereld. Kun je eens aangeven, na bijna tien jaar juristen bemiddelen, hoe de wereld veranderd is?

‘Ik ben in 2005 begonnen met Le Tableau vanuit mijn visie op hoe de advocatuur georganiseerd moest worden. Want ik kwam destijds veel mensen tegen die na vijf tot tien jaar advocatuur iets anders wilden. Work-life balance was nog maar half uitgevonden. De motieven van mensen kwamen ook voort uit het verlangen om anders te werken zoals in mediation, velen wilden een meer preventieve mindset ontwikkelen op juridische problematiek.’ ‘Daarnaast wilde ik ook een bijdrage leveren om de juridische wereld een beetje los te schudden. Ik ben met een oud-deken aan de slag gegaan om een constructie te verzinnen om advocaten flexibeler in te zetten. Daarnaast zag je toen opkomen dat steeds vaker advocaten moesten worden opgevangen wegens zwangerschapsverlof. Er kwamen steeds meer vrouwen

163


13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

in de advocatuur. Het bedrijfsleven was daar al veel verder makkelijker in, maar de advocatuur had daar eigenlijk geen voorzieningen voor.’ Hoe verliep dat?

‘Gelijk gedonder met de Orde, terwijl ik alles met een oud-deken had voorbereid. Ik had alles klaar: het eerste verhaal in het Financieele Dagblad, advertenties voor het Advocatenblad. Maar die weigerden onze advertenties, waarin stond: uitzendbureau voor advocaten. De Orde viel over het begrip uitzendbureau. Je kon advocaten niet uitzenden onder zo’n constructie. Dat klopt, dat deden we ook niet, maar de term was er voor de duidelijkheid. Die sneuvelde, het briefpapier kon zo de prullenbak in. Maar een half jaar later belde de Orde met de vraag of ik iemand had voor op hun bureau.’ Wat is de stand nu negen jaar later?

‘Inmiddels zijn er Raden van Toezicht die regels formuleren over hoeveel tijd een advocaat buiten het eigen kantoor mag werken, bij een bedrijf, of ad interim klussen mag doen, in welke constructie dan ook. Zo zie je hoe het in de tijd veranderd is van: schande dit kan niet, tot nu, negen jaar later, er door de Orde zelf regels voor worden gemaakt. Het leuke is dat ik onlangs door een van die Raden voor advies gebeld werd. Wij doen dit nu inmiddels zo lang, dat wij goed weten hoe het moet, met inachtneming van de regelgeving.’ ‘In een interview van The Lawyer las ik een leuke uitspraak “working this way is now a valid choice. Ten years ago they were a bit sniffy about freelance workers”.’ ‘Een recent Amerikaans onderzoek laat zien welke “soorten” advocaten kantoren verlaten. Meestal doen ze dat rond hun vijfde jaar en ‘lawyers with higher levels of resilience, empathy, initiative and sociability are more likely to leave law practice than those with lower levels of those traits’. Voor ons zijn de uitkomsten van dit onderzoek zeer herkenbaar, net als de uitkomsten van het pwc Next Gen onderzoek. Dit pwc-onderzoek laat overigens ook zien dat de work-life balance wens niet een puur Nederlands of Europees verschijnsel is. Het hoort bij een jongere generatie. Het zijn exact dezelfde mensen die bij ons komen om (voor een periode) interimwerk te verrichten en ook vaak de categorie die wij het meest vervangen bij interimopdrachten.

164


13-07-15 12:38

FLEXIBILISERING

Beantwoorden de kantoren nog wel aan de vraag van medewerkers wat invulling van het werkende leven betreft?

‘Monique van de Griendt van Dialogue en ik hebben samen met de Orde en de vu een meerjarig onderzoek naar loopbanen in de advocatuur verricht. Dat zijn we gestart in 2007. We zagen los van elkaar de work-life balance steeds vaker als reden voor vertrek. Niks up or out, mensen gingen gewoon zelf weg. Ook de goede mensen. Dat is nu gewoner, maar zeven jaar geleden minder. Na het afronden van dit onderzoek heb ik nog een vervolgonderzoek met de vu gedaan om te kijken wat de impact van de recessie was op loopbaanideeën. Natuurlijk waren de mensen door de recessie iets honkvaster geworden, maar het verlangen naar een betere work-life b alance was er nog steeds. Overigens betekent dat niet perse dat mensen minder uren willen maken. Je ziet het ook bij degenen die voor zichzelf beginnen, ze maken eerder meer uren. Maar het gevoel van vrijheid, het beheersen van de eigen agenda, wordt als een zeer groot voordeel ervaren.’ ‘Een andere beweging die daaraan raakt, is nu gaande: de aanwas van de eenmans-, tot driemanskantoren. Nu al meer dan 50% van de balie. Dat zal zich wel doorzetten denk ik.’ Zijn de vertrekkers dezelfde mensen als vroeger?

‘Degenen die zich vroeger bij mij aanmelden waren traditioneel de zesdeen zevendejaars medewerkers. Nu zie ik dat men steeds jonger aanklopt. Net klaar als stagiaire en soms beginnen ze dan al voor zichzelf. Ongelooflijk. Met niks, zonder cliënten. Best risicovol want ze zijn niet allemaal ervaren in acquisitie.’ ‘Dat is echt de millennial die optimistisch is en denkt: ik doe het gewoon. Ik zie het wel. Zij kunnen met inkomensonzekerheid beter omgaan. Velen denken ook dat ze na een tijdje weer iets anders gaan doen. Ze zoeken veel meer het avontuur. Veel kantoren willen dat natuurlijk niet graag horen.’ Is dat een ontplooiingsgedachte. Of fear of missing out?

‘Beide denk ik. In een kantoor, voordat je alle fasen hebt doorlopen en alles hebt gezien, ben je vijf jaar verder. Millennials willen bij een groot kantoor kijken, dan weer bij een klein kantoor, dan naar de overheid of non-profit. Op zich vind ik die nieuwsgierigheid heel gezond.’

165


13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

Ze zoeken het in de breedte klinkt het. Gaat het ten koste van de diepte in ontwikkeling?

‘Dat zou kunnen. Ik vind dat je met name de impact van gedrags- en tuchtrecht na 3-5 jaar echt goed begrijpt. Ook al is het wel zo dat daar nu veel meer aandacht bij de beroepsopleiding aan wordt besteed. Recent bij het jaarcongres van de Orde deed een groep stagiaires het beter in een gedragsrechtquiz dan ervaren advocaten. Voor een inschrijving bij Le Tableau moet je minstens vijf jaar ervaring hebben als advocaat. Niet alleen vanwege kennis en ervaring niveau, maar ook omdat je dan de gedragsregels in de vingers hebt. Die ervaringseis van vijf jaar hebben we overigens niet als we een opdracht hebben om mee te werken aan document review of mee te werken als ‘handjes’ in een due diligence of ander groter project’. Degenen die na stage voor zichzelf beginnen, komen misschien nog wel een eind, door de kennis die beschikbaar is. En misschien kan het door veel aan intervisie te doen met andere kantoren. Overigens zie je nu bij kleinere kantoren ook dat men als stagiair direct voor eigen rekening en risico begint, zelf de beroepsopleiding moet betalen.’ Zijn nichekantoren en eenmans-kantoren de innovators?

‘Dat verschilt, Sommigen zijn een voorbeeld van wat ik noem het ‘van-voor’ businessmodel: wat wij eerst voor € 275 per uur deden, doen wij nu voor € 150 per uur. Maar dat argument ben je na een jaar kwijt. Dan vindt de klant € 150 weer teveel. Het risico is ook nog dat je met je leeftijdsgenoten bij elkaar zit. Leuk, ben je straks allemaal 64. Ik heb er wel eens een column over geschreven en mensen die zich erover aangesproken voelden, waren beledigd.’ ‘Maar nichekantoren en eenmanskantoren hebben veel potentie tot innovatie. Ze zijn natuurlijk veel wendbaarder, kunnen sneller beslissen, kunnen eens wat experimenteren zonder al teveel overleg. Bovendien zie je dat veel general counsel absoluut openstaan voor het werken met nichekantoren. Zij weten inmiddels dat het kennisniveau daar vaak zeer goed is en door interne prijsdruk moeten general Counsel op zoek naar goede alternatieven. In die zin hebben nichekantoren voorsprong op eenmanskantoren denk ik. Grotere bedrijven willen dat een kantoor door meer mensen bezet is, al is het maar vanwege de continuïteit.’

166


13-07-15 12:38

FLEXIBILISERING

‘Overigens is de vraag hoeveel marktaandeel nichekantoren wegnemen bij de grotere kantoren, daar zijn volgens mij geen cijfers over bekend.’ Thirty-nine percent of firms are making significant changes to efficiency of legal service delivery. And forty-six percent are making meaningful changes in lawyer staffing strategies.6

Waarom lijkt het of kantoren hun model niet snel genoeg aanpassen aan de nieuwe realiteit?

‘Het grappige is dat men in de advocatuur over en weer meent dat “de ander” beter kan veranderen. Als ik bij kleinere kantoren kom zeggen zij: grotere kantoren kunnen veel makkelijker investeren in it en nieuwe ontwikkelingen. Grotere kantoren zeggen: kleinere kantoren kunnen makkelijker veranderen, want er is minder overleg nodig.’ ‘Feit is dat men soms moeilijk zichzelf opnieuw kan uitvinden, groot of klein. Soms is het ook gewoon te druk om rustig te kunnen nadenken en te reflecteren over de toekomst van de advocatuur.’ ‘Kantoren die het goed doen, hebben een goed dagelijks bestuur met een grote vrijheid van handelen en goede professionals zoals kantoordirecteur en marketingmensen, die een goed draagvlak geboden wordt.’ Zie je de markt weer terugkomen naar niveaus van voor de crisis, of blijft het op dit niveau?

‘Er zijn nog steeds mensen die dat denken, maar de markt groeit anders. Ik zeg wel eens tegen mensen: als de recessie over is, ga jij dan weer naar een reisbureau? Nee, de meesten zullen dat voor de gewone reizen of hotelboekingen echt niet doen, alleen voor de gespecialiseerde reizen. Er is binnen kantoren ook nog wel verborgen leed. Men geeft niet toe dat het niet lekker loopt en faillissementen worden koste wat kost voorkomen. Je ziet ook dat kantoren opsplitsen en de diverse advocaten met hun eigen B.V.‘s een soort doorstart maken. Ook gebeurt het dat men voor zichzelf begint, maar geen volle praktijk draait. Dus wel een bord aan de deur, maar dan slechts voor twee of drie dagen werk hebben.’

6 Altman Weill onderzoek, zie noot 5.

167


13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

‘De recessie is een katalysator geweest voor veranderingen die al gaande waren, zoals de sterkere rol van de general counsel en de roep om meer transparantie in tarieven. Intussen heeft de arbeidsmarkt ook veranderingen ondergaan. Uit het notariaat zijn zeer veel mensen gedwongen vertrokken, maar ze hebben elders werk gevonden en komen niet snel meer terug. Degenen die bij een kantoor zijn gebleven tijdens de recessie, worden nu weer mobieler omdat de markt weer wat beter wordt. Dat gecombineerd met de work- life balance maakt dat kantoren denken hun vacatures snel vervuld te krijgen (mooi dat er weer vacatures zijn!) maar dat ze die toch niet heel snel ingevuld krijgen.’ Wat houdt dat flexibel werken nu in? Wat moeten kantoren doen?

‘Ik heb een aantal keren lezingen gegeven samen met Hans Schuurman. Hij is o.a. oud cfo van een Zuidas-kantoor. Hij kijkt natuurlijk puur naar cijfers van kantoren en hem valt het op dat de omzet van een kantoor zo varieert door het jaar heen, terwijl de vaste kosten door het jaar heen hetzelfde blijven. Dat is precies wat ik ook zie op de interimmarkt. Ik weet heel goed in welke periodes men mij gaat bellen, wanneer er een te veel aan werk is en men het niet meer aan kan.’ ‘Kantoren zijn het liefst het hele jaar op volle oorlogssterkte bezet. Dat is natuurlijk makkelijk, als het druk wordt, heb je ingewerkte mensen klaar staan. Maar als je goede projectmanagementskills hebt en je weet goed hoe je met ervaren interimmers werkt, kun je voor een heel ander kostenniveau het werk leveren. Vanuit het oogpunt van beheersing van vaste kosten is dat natuurlijk beter. Ik zeg wel eens dat kantoren volgens het Hollywood-model moeten werken. Het kantoor is de producer en die huurt voor een bepaald project (film) de beste acteurs, geluidsman en lichtman in. Na de opnames blijft nog een kleine groep over om te editen en de rest vertrekt. Iets dergelijks zal nooit helemaal kunnen in de advocatuur, maar je zou er eens over moeten nadenken of je er niet in de buurt zou kunnen komen.’ ‘Als het om flexibel werken gaat, geef ik altijd aan dat je dat kunt gaan doen uit nood of uit visie. Nood is dus een zieke collega, maar vanuit visie flexibeler worden, betekent dat je de highs and lows in je eigen praktijk ziet en die anders gaat bemensen.’

168


13-07-15 12:38

FLEXIBILISERING

Er zijn ook kantoren die zelf een flexibele schil opzetten, is dat bedreigend voor jullie?

‘Het klopt dat sommigen dat doen. Wij hebben kantoren ook wel aangeboden hen daarbij te helpen. Waar men zich nog wel in vergist, is hoe dynamisch een bestand is, er is namelijk veel verloop. Verder kan het prettig zijn om een derde partij er tussen hebben. Dat kan arbeidsrecht-technisch van belang zijn als je alumni in je schil haalt die nog maar kort ervoor het kantoor verlaten hebben. Daarnaast kan het goed zijn voor je eigen reputatie. Naar alumni schept het in een bestand staan verwachtingen. Als er even niks is, of je wordt niet minstens tweemaal per jaar voor een goede opdracht gevraagd, kan het ook tegen je gaan werken. Een derde nadeel van werken met eigen alumni: degenen die komen interimmen kennen hun oud-kantoorgenoten en natuurlijk worden dan tariefinformatie uitgewisseld. De interim krijgt alle uren betaald en de vaste medewerker die overuren maakt niet. Wij hebben al meegemaakt dat dat scheve gezichten geeft. Een kwalitatief goed bestand in stand houden, is voor ons een zeer arbeidsintensief proces. Wij spreken zeer veel kandidaten door het jaar heen, zonder dat er direct een opdracht ligt. Er zijn bureaus die kandidaten helemaal niet spreken, maar ‘leads’ uitzetten of bureaus die gaan zoeken zodra ze een opdracht hebben. Wij vinden het prettig om in alle rust kennis te maken, zonder de druk van een opdracht. Onder tijdsdruk vind je kandidaten namelijk al snel goed.’ En de work-life balance?

‘Wij hebben in de loop de jaren echt prima kantoren als vaste cliënten gekregen. Die zijn heel pragmatisch en willen hun cliënten niet opzadelen met tekorten binnen hun kantoor. Bovendien willen ze hun eigen mensen niet over de kling jagen in perioden van drukte. Zij regelen dus goed en snel aanvulling door ons op te bellen voor een interim-advocaat of -jurist. Zo blijft de praktijk goed draaien en zijn je cliënten en je eigen mensen tevreden.’ En wat vinden cliënten als daar een waarnemer zit?

‘Cliënten komen bij een kantoor om geholpen te worden op het niveau wat ze van dat kantoor kennen. Cliënten willen niet iemand die de zaak niet aan kan door oververmoeidheid en ze willen ook niet langer moeten wachten dan nodig. Die willen topservice. Als een kantoor dat maar geregeld heeft.’

169


13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

‘Een tijdje geleden moesten wij opvang verlenen in verband met het overlijden van een partner. Dat kantoor wilde echter dat de interim-advocaat volledig achter de schermen zou werken. Ik heb toen aangegeven dat je juist de tijdelijke opvang mag laten zien. Je laat juist aan je cliënten zien dat je de zaken voor hen regelt, zo nodig door elders opvang in te huren.’ Jullie doen ook aan consultancy, hoe moet ik dat zien?

‘In feite is alles wat wij doen gericht op het kantoor van de toekomst, ook onze trainingen en advies. De consultancy verlenen wij ook vaak omdat kantoren weten dat zij als groep advocaten in discussies blijven steken. Dat krijg je als je allemaal slimme mensen bij elkaar hebt zitten. Dat leidt vaak tot besluiteloosheid. Ik zei laatst bij een event over de toekomst van de advocatuur “advocaten zelf zijn de grootste bedreiging”. Daar bedoel ik mee dat hun wijze van besluitvorming hen zelf in de weg zit.’

170


13-07-15 12:38

FLEXIBILISERING

Nabeschouwing en tips Bakas geeft aan dat de middenklasse verarmt. Zij zullen dus niet meer snel geneigd zijn ‘normale’ uurtarieven te betalen en zullen dus hun heil snel bij het internet gaan zoeken. Kant en klaar modellen, zoals geleverd door Legal Zoom, doen het dan goed. In Groot-Brittannië groeide The Cooper ative Legal Services, een bedrijf dat volledig werkt met fixed fees in vooral consumentenzaken, als kool. In Nederland betekent dit, gecombineerd met bezuinigingen op de rechtsbijstand, dat de ‘onderkant’ van de advocatuur het moeilijk krijgt. Daarnaast zien we in de interviews hier dat er een nieuwe werknemer is opgestaan, de millennial. Jongeren hechten minder aan baanzekerheid en willen vooral afwisselend werken, een goede work-life balance en baas zijn over hun eigen agenda zonder de verplichting van ‘face time’ op kantoor. Het is in ieder geval belangrijk, indien men in de werkgeversrol zit, eens goed te kijken wat millennials al dan niet willen en daar in je hr-beleid rekening mee te houden. Veelal wordt de millennial als ambitieloos gezien, maar dat lijkt geen terechte conclusie. Zij hebben wel degelijk ambities, maar niet op de ‘klassieke manier’. De millennial vertrekt snel als het niet afwisselend genoeg is. Dus misschien moeten kantoren de babyboomers nog even aan zich binden en niet te snel en te jong laten gaan? Geef hen een andere rol. Millennials vinden persoonlijke feedback heel belangrijk en de babyboomer heeft daar wellicht de rust en de tijd voor (als het kantoor hem dat gunt). Bakas ziet het echte ambacht herleven. Is dat ook binnen de advocatuur denkbaar? Is ons echte ambacht het procederen? Of valt een goed processtuk maken ook makkelijk te automatiseren? Wel is het zo dat uitkomsten van procedures al steeds beter te voorspellen zijn. Misschien is het Trusted Advisor zijn wel het meest ambachtelijke van uw beroep en moet u daar David Maister nog maar eens op na lezen. Wetend dat de nieuwe stagiaires voor meer dan de helft uit dames bestaan; hoe regelt u de opvang van al het zwangerschapsverlof? Heeft u daar een strategie voor? Er zijn kantoren die dat goed regelen, maar anderen ‘overkomt’ het nog steeds.

171


13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

Kunt u millennials binnen halen, maar dan als interimmer? Dat vereist dat u enigszins projectmatig moet kunnen denken. Of heeft u al eens bedacht hoe u bij grotere projecten de heavy lifting door interimmers kunt laten doen, zodat u het kantoor niet steeds op volle oorlogssterkte hoeft te bemannen?

1. 2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

Wilt u zelf met dit onderwerp aan de slag? Hieronder vindt u een aantal concrete tips en oefeningen: How Millennial are you? U kunt het zelf testen bij: www.pewresearch.org/ quiz/how-millennial-are-you. Lees eens iets over millennials, hetzij het in de inleiding genoemde pwc’s Next Gen onderzoek of bijgaand artikel: http://www.americanbar.org/pub lications/law_practice_magazine/2013/may-june/millennials-what-othergenerations-say-about-you.html Stel, uw hele kantoor bestond uit millennials, was het dan nog een ‘echt’ kantoor? Hoe zou de onderlinge samenwerking eruit zien? Is er een paar dagen per week ‘face time’ en de rest van de werkdagen niet? Heeft u wel eens berekend wat een tijdelijke advocaat kost? Dat wil zeggen, zonder de vaste kosten van pand, opleiding en Ordeverplichtingen. Is deze pay-as-you-go constructie voor u interessant? Kijk eens naar de wellness lawyer http://wellnesslawyer.com/video. Spreekt deze video u aan? Spreekt het uw kantoorgenoten aan? Zo ja, wat zou u of uw kantoor dan anders moeten doen? Weet u waarom goede advocaten vertrekken, meestal rond hun vijfde jaar? Kunt u spotten wie dat zouden kunnen zijn? In dit artikel leest u over advocaten die het meest waarschijnlijk zullen vertrekken: http://www.abajournal.com/news/article/how_to_curb_the_law_firm_exodus_study_ looks_at_traits_of_those_most_likely/?utm_campaign=weekly_ email&utm_source=maestro&job_id=141113bu&utm_medium=email Indien u een top 30 kantoor bent; laat een groep van 10 medewerkers het ‘ideale kantoor van de toekomst’ ontwerpen en bespreek dat binnen het dagelijks bestuur. Tips7 voor u als werkgever uit het Law Practice Magazine kunnen zijn: a. vermijd goed bedoelde veronderstellingen: ga er niet van uit dat een advocaat met kinderen een bepaalde internationale klus niet zou willen doen; 7 Uit aba Law Practice Magazine, november/ december 2014, p. 49 e.v.

172


13-07-15 12:38

FLEXIBILISERING

b. beperk work-life balance faciliteiten niet tot advocaten met kinderen; en c. als flexibele werktijden zijn toegestaan zorg dan dat deze niet bijten met een minimumurenvereiste om tot partnerschap te komen. De kans is dan groot dat advocaten niet voor deze optie kiezen uit vrees dat dit nadelig voor hun carrière is.

173


13-07-15 12:38


13-07-15 12:38

Hoofdstuk 7 Flexibilisering

Recommend Documents