HET HAZEGRAS DE VERLOREN RIJKDOM VAN EEN WIJK. EEN GREEP UIT DE GESCHIEDENIS

1

HET HAZEGRAS DE VERLOREN RIJKDOM VAN EEN WIJK. EEN GREEP UIT DE GESCHIEDENIS

2

Stadsarchief Oostende Oostendse historische publicaties 5

Oostende 1999

3

Oostendse Historische Publicaties

Het Hazegras De verloren rijkdom van een wijk. Een greep uit de geschiedenis

Frederic Logghe

4

5

INHOUDSOPGAVE

WOORD VOORAF ___________________________________________________________________ 5 VOORWOORD _____________________________________________________________________ 11 INLEIDING ________________________________________________________________________ 13 DE NAAMGEVING VAN DE WIJK _______________________________________________________ 15 STRAATNAMEN EN HUN BETEKENIS ____________________________________________________ 17 HANDEL EN INDUSTRIE OP HET HAZEGRAS_______________________________________________ 23 Nijverheidsinstellingen in de stad Oostende ten tijde van Willem I (1815-1830) __ 23 Het slachthuis______________________________________________________________ 23 De Mathilda _______________________________________________________________ 23 Froid Industriel_____________________________________________________________ 23 Brouwerijen _______________________________________________________________ 24 Oude ambachten op het Hazegras___________________________________________ 24 De stichting van de S.E.O. ___________________________________________________ 24 August Hamman en het Hazegras ___________________________________________ 24 De watertoren _____________________________________________________________ 25 De aanleg van de Graaf de Smet de Naeyerlaan ______________________________ 25 DE HANDELSDOKKEN _______________________________________________________________ 29 Bouwspecificaties van 1936 _________________________________________________ 31 DE ACHTERHAVEN _________________________________________________________________ 33 De hangars ________________________________________________________________ 33 De kranen _________________________________________________________________ 33 Het sluizencomplex ________________________________________________________ 34 De Demeybruggen en de Desmet de Naeyerbrug _____________________________ 34 Het car-ferrygebouw _______________________________________________________ 35 De dokken van de achterhaven______________________________________________ 35 De oude brandweerkazerne van de Bolle ____________________________________ 36 Het project Kennedy- De Bolle ______________________________________________ 37 De sloop van de brandweerkazerne _________________________________________ 39 DE SPOORWEGEN __________________________________________________________________ 43 Opening van de spoorlijn ___________________________________________________ 43 De bouw van het nieuwe station ____________________________________________ 43 Het nieuwe station van Oostende ___________________________________________ 45 De afbraak van het station__________________________________________________ 47 Het nieuwe station _________________________________________________________ 47 DE OESTERPUTTEN _________________________________________________________________ 49 De oesterput van Vanderheyde______________________________________________ 49 Oesterpark De Brock _______________________________________________________ 49 Oesterputten van Van Imschoot-Debrock ____________________________________ 50

6

Oesterpark van Armand Termote & Cie ______________________________________ 50 Oesterpark van A. Rogier-Löhr & cie _________________________________________ 50 Oesterbank van Pollet ______________________________________________________ 50 DE POLITIE _______________________________________________________________________ 51 De beschrijving van het politiekantoor_______________________________________ 51 DE BRANDWEER ___________________________________________________________________ 53 Enkele feiten ______________________________________________________________ 53 DE KAZERNE ______________________________________________________________________ 55 Branden in de kazerne _____________________________________________________ 59 HET PANORAMA VAN DE IJZERSLAG ___________________________________________________ 61 Het doek __________________________________________________________________ 61 Het Panorama _____________________________________________________________ 61 De opstelling van het Panorama van de IJzerslag _____________________________ 62 Waarom een Panorama ? ___________________________________________________ 63 De nodige complicaties _____________________________________________________ 63 Het eerste grote werk : Het schilderen en zijn onderkomen____________________ 64 De verhuizing naar het Legermuseum _______________________________________ 65 De oorlog maakt het stuk___________________________________________________ 65 Nieuwe verhuizing gepland _________________________________________________ 65 De eerste restauratie _______________________________________________________ 65 Opdoeken _________________________________________________________________ 65 Het onderwerp van het doek________________________________________________ 66 De afbraakwerken van het Panorama________________________________________ 66 HET STADHUIS ____________________________________________________________________ 67 Beschrijving van het Stadhuis. _______________________________________________ 68 DE STICHTING VAN DE PAROCHIE EN DE BOUW VAN DE KERK ________________________________ 71 De oprichting van de parochie O.-L.-V.-Onbevlekte Ontvangenis _______________ 71 De bouw van de kerk_______________________________________________________ 72 De afbraak van de kerk _____________________________________________________ 72 HET ONDERWIJS OP DE WIJK _________________________________________________________ 75 De Broeders van Liefde _____________________________________________________ 75 De Zusterkes van den Heilige Jozef __________________________________________ 75 De school van het Sint-Vincentiusgenootschap _______________________________ 76 De Gerardusschool _________________________________________________________ 77 De Stedelijke Hotelschool ___________________________________________________ 77 De lagere scholen in Oostende ______________________________________________ 77 UIT HET SOCIALE LEVEN OP HET HAZEGRAS ______________________________________________ 79 De cholera-epidemie _______________________________________________________ 79 De volkstellingen __________________________________________________________ 79 De lijndraaiers _____________________________________________________________ 79 De paardenstoet van zondag 8 februari 1880_________________________________ 80 Sterfgevallen en de financiële gevolgen ervan________________________________ 80 Oude gewoonten __________________________________________________________ 80 Toneel ____________________________________________________________________ 82

7

Muziek ____________________________________________________________________ 82 De vissersopstand __________________________________________________________ 82 Het feest van de neringdoeners in 1924 ______________________________________ 83 De consulaten in 1926 ______________________________________________________ 83 De wet Collard _____________________________________________________________ 83 Het eeuwfeest van de parochie______________________________________________ 83 Volksfiguren _______________________________________________________________ 83 Hotels en cafés op het Hazegras _____________________________________________ 84 Sportmogelijkheden op het Hazegras________________________________________ 86 Leuke anecdote ____________________________________________________________ 86 HET MARIA-HENDRIKAPARK _________________________________________________________ 91 De grenzen ________________________________________________________________ 91 De geschiedenis ____________________________________________________________ 91 Gebouwen ________________________________________________________________ 92 Recreatie __________________________________________________________________ 92 Museum Liebaert __________________________________________________________ 93 De Tweede Wereldoorlog___________________________________________________ 94 Dierenasiel ________________________________________________________________ 94 Panoramisch zicht __________________________________________________________ 94 Na de Tweede Wereldoorlog________________________________________________ 94 DE OORLOGSJAREN ________________________________________________________________ 95 De Eerste Wereldoorlog ____________________________________________________ 95 De Tweede Wereldoorlog___________________________________________________ 96 MONUMENTEN OP HET HAZEGRAS ____________________________________________________ 99 Monument van de gesneuvelden van het 3 en 23 linieregiment. _______________ 99 Het monument van de Vindictive ____________________________________________ 99 Monument aan de kazerne ________________________________________________ 100 Herdenkingsplaat Bootsman-Jonsen ________________________________________ 100 Monument Tweede Wereldoorlog__________________________________________ 101 Een gedenkplaat voor vermiste en overleden politieagenten in Oostende tijdens de Tweede Wereldoorlog __________________________________________________ 101 Monument _______________________________________________________________ 101 ARCHITECTEN ____________________________________________________________________ 103 Pierre Verbruggen ________________________________________________________ 103 André Daniels_____________________________________________________________ 103 Marcel Colombie __________________________________________________________ 103 Felix Adrien Jean Lauereys _________________________________________________ 103 Charles Dewulf____________________________________________________________ 103 Louis Delacenserie ________________________________________________________ 104 Alban Chambon___________________________________________________________ 104 Gustaaf Vandamme _______________________________________________________ 104 Alfred Bastien ____________________________________________________________ 104 EEN NOSTALGISCHE KIJK OP EEN WIJK _________________________________________________ 105 HOE MOET HET NU VERDER MET DE WIJK? _____________________________________________ 109 De bevolkingscijfers _______________________________________________________ 109 Uitzicht van de wijk _______________________________________________________ 109 De Lijn ___________________________________________________________________ 109

8

De renovatie van de huizenrij op het Ernest Feysplein________________________ 109 De kerk __________________________________________________________________ 111 Sociale woningbouw ______________________________________________________ 111 Andere Huizen____________________________________________________________ 111 Het vijvertje ______________________________________________________________ 112 Wat brengt de toekomst voor de woningen op het Hazegras _________________ 112 BIBLIOGRAFIE ____________________________________________________________________ 115 Onuitgegeven bronnen____________________________________________________ 115 Mondelinge bronnen______________________________________________________ 115 Uitgegeven bronnen ______________________________________________________ 115 HERKOMST ILLUSTRATIES ___________________________________________________________ 119 PLAATSNAMEN-, PERSOONSNAMEN- EN ZAKENINDEX _____________________________________ 121 OVER DE AUTEUR _________________________________________________________________ 125 OOSTENDSE HISTORISCHE PUBLICATIES ________________________________________________ 127 COLOFON _______________________________________________________________________ 129

9

WOORD VOORAF De auteur van deze publicatie was op het moment dat hij het manuscript aanbood 15 jaar. We hebben lang getwijfeld of we dit werk wel in de reeks Oostendse Historische Publicaties zouden opnemen. Een echt historisch werk kun je dit immers niet noemen. Daarvoor is het te eclectisch en zijn de onderzoeksvragen nauwelijks afgebakend. Bovendien is hij schatplichtig aan nogal wat eerder gepubliceerde werken van andere auteurs. Dat we het werk van Frederic Logghe toch publiceren heeft te maken met twee zaken : we konden er niet omheen dat het Hazegras in veel facetten wordt geportretteerd en het als dusdanig een boeiend naslagwerkje wordt over een hele Oostendse wijk. Deze bundeling van feiten en anekdotes zal veel Oostendenaars interesseren. Bovendien konden en wilden we het jeugdige enthousiasme van de jonge amateur-historicus niet negeren. Het feit dat een vijftienjarige het grootste gedeelte van zijn vrije tijd opoffert om op zoek te gaan naar de restanten van een voor hem vreemd verleden verdient wat aanmoediging vanwege het Stadsbestuur. Het Hazegras is één van die typische wijken van Oostende. Weinig Oostendenaars weten dat het één van de oudste en economisch meest gediversifieerde wijken van de stad is. In deze publicatie belicht de auteur een aantal economische, sociale, culturele, historische en maatschappelijke aspecten van deze wijk. De lezer zal het de auteur niet kwalijk nemen dat de nauwelijks verholen sympathie van de auteur voor de wijk er als een sausje overheen wordt gegoten. We feliciteren de jonge auteur met zijn studiewerk en hopen dat de publicatie in de reeks Oostendse Historische Publicaties een aanmoediging mag zijn om zich in de toekomst op een wetenschappelijk verantwoorde manier verder op het historische onderzoek van onze stad toe te leggen.

Namens het College de stadssecretaris

de Burgemeester

Johan Vandenabeele

Jean Vandecasteele

10

11

VOORWOORD De wijk Hazegras heeft mij altijd gefascineerd. Sedert de afbraak van de huizen op het Ernest Feysplein en de kerk O.- L.-Vrouw Onbevlekte Ontvangenis, heb ik mij verdiept in de geschiedenis van deze wijk. Gedurende twee jaar heb ik veel vrije tijd gespendeerd aan het zoeken van artikels over "het Hazegras". Zowel in de P.O.B. Stadsbibliotheek, het Stadsarchief en het archief van het bisdom Brugge werden boeken, kranten, tijdschriften enz. geraadpleegd. Dit boek, een verzameling van artikels, feiten, gebeurtenissen en faits divers, is de neerslag van deze opzoekingen. Aan de hand van verscheidene hoofdstukken heb ik gepoogd een overzicht te geven van de rijke geschiedenis van een wijk, die momenteel verloederd is. Een volledige geschiedenis is het niet geworden. Het is een begin. Een vervolg kan er zeker nog komen. Hopelijk brengen de geplande initiatieven van de Stad Oostende deze wijk terug tot haar volle glorie. Dit boek is het eindresultaat van vele jaren werk. Het is er gekomen dankzij de steun en de medewerking van vele mensen. Iedereen persoonlijk bedanken is onmogelijk. Mijn erkentelijkheid gaat uit naar alle auteurs en uitgevers die de toestemming gegeven hebben om uit hun werk te citeren. In het bijzonder de heer André van Caillie voor het in gebruik geven van de prachtige foto’s. Een bijzonder woord van dank aan de heer Emile Smissaert. Hij heeft mij gedurende al die jaren gemotiveerd, begeleid en wegwijs gemaakt in de diverse bronnen en opzoekingen. Zonder zijn steun was er waarschijnlijk nooit een boek geweest. Voor de gelegenheid tot het publiceren en voor haar inbreng bij de definitieve afwerking van dit boek wil ik mevrouw Claudia Vermaut, stadsarchivaris, van harte bedanken. Ik wens iedereen veel leesgenot met dit boek. Frederic Logghe

12

13

Inleiding In zijn twee eeuwen bestaan heeft het Hazegras heel wat meegemaakt en doorstaan1. Op de wijk werd er veel gebouwd, maar praktisch evenveel afgebroken. “Herwaarderingsplannen“ hebben er niet voor gezorgd dat de meeste bewoners, arme mensen uit het vissers- en arbeidersmilieu, er beter van werden. De wijk heeft naast zijn militair ook een maritiem karakter. Al sinds 1741 was er een militaire aanwezigheid op het Hazegras; toen Maria-Theresia van Oostenrijk in onze gewesten aan de macht was. De toenmalige Franse koning Lodewijk XV was een strijd met haar aan het voeren, met als inzet haar grondgebied. Met de hulp van de Engelsen, waarvoor Maria-Theresia kazernes op het Hazegras liet bouwen, en het verdrag van Aken in 1748 won ze uiteindelijk de strijd tegen de Fransen. Tussenin werd Oostende wel een viertal jaar door de Fransen bezet. Na de dood van Maria-Theresia werd ze opgevolgd door haar zoon Jozef II. Dankzij Jozef II en zijn decreet werd Oostende in 1781 een vrijhaven. Enkele jaren eerder had zijn moeder de toestemming gegeven om een eerste handelsdok te graven aan de kruising van de Catharinakreek en de Geule. Op 25 november 1776 voer het eerste schip door de sluis van het nieuwe dok. Bij decreet van 1781 had Jozef II de toestemming verleend om nog eens twee dokken te graven. Door het graven van de dokken kwam er een stukje grond vrij, wat het latere Hazegras zou worden. Na het bezoek van Napoleon aan Oostende liet hij nieuwe vestingen rond het stukje grond bouwen. In de haven werden er door zijn toedoen aanpassingswerken. uitgevoerd. Op 23 juni 1820 werden de vernieuwde dokken ingehuldigd. Bij die uitgevoerde werken werd er in de zuidelijke kaai een 1

V. Foutry. Merkwaardige bladzijden uit de geschiedenis van Oostende. Antwerpen (De Sikkel), 1938.

bres geslagen, zodat het water in een nieuw dok, het Brandarisdok, kon stromen, om zo via een afleidingskanaal naar het kanaal Brugge-Oostende te stromen. Voor de bevolking veranderde er niet veel. Het was een leven van hard werken. In 1861 kwam er een serieuze verandering in het sociale leven van de hazegrassenaars. Er werd een parochie gesticht omdat de hoofdparochie in ‘t Stad te klein werd en omdat de oudere mensen die op het Hazegras woonden niet zo een eind konden afleggen naar de hoofdkerk. Drie jaar later, op 1 november 1864, werd de kerk ingehuldigd. Een klein stationnetje, als voorbode van een groter, werd in 1844 opgetrokken om de toeristen in Oostende te ontvangen. In 1880-82 werd dit gebouwtje vervangen door een heus station met een 40 meter hoge toren. Door de naburigheid van de kazerne, de prostitutie en de vele cafés en danszalen waren er vaak gevechten en hevige ruzies. Daarom werd er een politiebureau gebouwd dat helaas ook al verdwenen is, net zoals het station en de kerk. Vele liefdadigheidsinstellingen en kloosterordes trachtten de mensen een beetje te helpen door o.a. een bejaardenhuis en kosteloze scholen te bouwen. Tijdens de twee wereldoorlogen heeft de wijk heel wat schade opgelopen die ze nimmer of te nooit boven is gekomen. Men zag zijn kans de wijk te "urbaniseren". Hoge administratieve gebouwen, lelijke appartementsgebouwen en een groot warenhuis kwamen de wijk "bezoedelen". Recent werden er initiatieven genomen om de wijk toch te renoveren. Wat zal de toekomst brengen? Of zal de geschiedenis zich herhalen ?

14

15

De naamgeving van de wijk De wijk Hazegras ontstond in de tweede helft van de 18de eeuw in de noord oosthoek van de Catharinapolder. Deze polder maakte sinds 1584 deel uit van de historische polders rond Oostende2.

Van een oude man kreeg ik te horen dat de naam afkomstig is van “Horse Gras”, wat zoveel als "paardengras" betekent. Door de jaren heen veranderde de naam dan in Hazegras3.

Over de naam Hazegras bestaat er veel onduidelijkheid. De meest logische verklaring : het zou de naam van een kruid zijn waar allerlei dieren verzot op zijn of waren.

Nabij het Zwin is er een polder die ook Hazegras heet. Wie weet zou dit wel eens een verband kunnen hebben ?

1. - Kaart van het Hazegras

2

Greet Mees. Renovatie van het Hazegras. Oostende, 1996-1997.

3

Anonieme getuigenis

16

17

Straatnamen en hun betekenis De straatnamen in de wijk Hazegras hebben, net als andere straten een geschiedenis en een betekenis4. Aanlandingskaai Quai de Débarcadère. Kaai gelegen langs het eerste zeestation. Dit station stond waar zich nu de gebouwen van de regie voor Maritiem Transport (RMT), het sorteercentrum van de post en het Hotel Maritime bevinden. De pakketboten van de Belgische Staat legden er aan. Bargestraat De naam ‘barge’ is ontleend aan de boten die, vanaf 1664 toen het kanaal BruggePlasschendale verlengd werd tot aan Oostende, via de Brugse vaart dagelijks het vervoer verzekeren tussen Brugge en Oostende. De genoemde weg loopt langs deze vaart. Beukendreef Ringlaan in het Maria-Hendrikapark, vanaf de brug over de Verenigde Natieslaan tot aan de Graaf de Smet de Nayerlaan. Huidige benaming : Groendreef. Bolwerkstraat Gelegen tussen het Vuurkruisenplein en de Mercatorlaan. Een bolwerk is een uitspringend vijfhoekig gedeelte van een fortificatiefront, bastion. Ook stad of streek die ter bescherming van een land strekt. Beide omschrijvingen zijn van toepassing. Oostende als vestingstad was voorzien van vele bastions. Bosweg Stukje van de vroegere Gistelsesteenweg dat nu doodloopt op de autostrade en verder de verlenging ervan in het MariaHendrikapark, of de weg die langs de vroegere Meiboomschool (niet meer bestaande) de verbinding maakt met de kastanjedreef.

4

D. Deschacht. Straatnamen van Oostende, van A tot Z. Oostende, 1998.

Brandariskaai Quai Brandaris. Begint aan de Oesterbankstraat en eindigt aan de Leopold II-laan. Kaai die er niet meer is. Lag aan de westkant van de afleidingsvaart, tussen de Brugsepoortburg en de Stapelhuiskaai, zodat er inderdaad sprake was van een kaai. De vaart werd in 1937 gedempt. Charles Corneille Brandaris, geboren te Antwerpen op 1 februari 1828 en overleden te Oostende op 17 april 1871. Handelaar, reder en consul van Peru. Zetelde in de Oostendse gemeenteraad voor de liberale partij van 1 april 1867 tot bij zijn overlijden. Hij was voorzitter van de Cercle Coecilia van 1863 tot 1871 en lid van de Gentse vrijmetselaarsloge Liberté. Brigantijnenstraat Rue des Brigantins. Begint aan de Perronstraat en eindigt aan de Vrijhavenstraat Toen keizer Jozef II in 1781 Oostende bezocht, stelde hij vast dat Oostende geprangd en gekneld stak tussen haar vestingen. Hij zorgde voor de noodzakelijke uitbreiding. De zuidelijke vestingen, die zich tot aan de huidige Jozef II-straat uitstrekten, werden gesloopt en de gronden van het Hazegras werden bij het grondgebied Oostende ingelijfd. Eén van de nieuwe straten werd Brigantijnenstraat gedoopt. Een brigantijn is een licht tweemastig vracht- of oorlogsschip en was erg geliefd bij de kapervaart. Bruggesstraat La rue de Bruges Was nooit een officiële straatnaam. Het betrof het oostelijk gedeelte van de Oesterbankstraat. De straat werd zo genoemd omdat ze naar de brug over het afleidingskanaal liep en waar de vroeger de Brugse poort lag. Brugse poort Lag op het Hazegras en sloot de Oesterbankstraat af. Langs deze poort leidde de weg naar Brugge.

18

Calfaterstraat Onder kalfaten wordt verstaan het dichtmaken van scheepsnaden met werk en teer. Op het zuideinde van de Calfaterstraat, later Werfstraat, lag het derde dok met talrijke scheepswerven. Het derde dok werd opgevuld met oorlogspuin en op die plaats staat nu het stadhuis. Cockerillkaai Noemde vroeger de Diepwaterkaai. Gelegen aan de voorhaven, vanaf de sluis Demey tot aan de Voorhavenbrug. Aanlegplaats voor containerschepen en de schepen van de Belgische Zeemacht. De rederij John Cockerill-line N.V. werd in 1858 opgericht in Antwerpen met als doel het ertsvervoer te verzekeren tussen de vindplaats en de fabriek te Seraing. Om tal van redenen zag deze Oostendse zeerederij zich in juni 1970, genoodzaakt haar activiteiten te stoppen. De Cockerill-line “Oostende-Tilbury” ging van start in 1896 met zes cargoschepen. In 1911 verhuisde de aanlegplaats van de lijn van de “Istanbulkaai” naar de kaaimuur welke gelegen is tussen de Staatsmarineschool en de Voorhavenbrug en de naam van Cockerillkaai kreeg. Op deze kaaimuur werd een stapelhuis gebouwd dat gebruikt werd door de maatschappij en de General Steam Navigation Company, die beiden allerhande stukgoederen vervoerden tussen Oostende en Londen tot 1940. Van 1940 tot 1944 werd de Cockerillkaai door de Duitse bezetter gebruikt als aanleg- en bevoorradingsplaats voor hun duiken torpedoboten. In 1944 werd de kaai opgeblazen en in 1945 voorlopig hersteld door het Amerikaanse leger. De kaai werd enkele jaren later heropgebouwd en werd Diepwaterkaai genoemd. In 1970 besliste de Oostendse Gemeenteraad de kaai opnieuw Cockerillkaai: te noemen. Cockerillstraat Tussen de Slijkensesteenweg en de Tweebruggenstraat. Genoemd naar John Cockerill, een Belgische industrieel, geboren te HaslingtonLancashire in Groot-Brittannië op 30 april 1770 en overleden te Warchau (Polen) op 18 juni 1840.

Conterdamkaai Quai du Contredam. Liep van de Graaf de Smet de Naeyerbrug tot aan de Bredeneburg. 3de-en 23ste-linieregimentsplein Gegeven aan het plein waar het gedenkteken staat van het 23ste linieregiment. Het derde linieregiment was meer dan 50 jaar (vanaf 1887 tot de Tweede Wereldoorlog in Oostende gelegerd. 3de-linieregimentstraat Straatnaam voorgesteld ter vervanging van de Polderstraat in 1959, dit op verzoek van de Broederbond der Oud Strijders van het 3de-en 23ste-linieregiment. De Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen maakte echter bezwaar zodat deze naam niet werd weerhouden en de Polderstraat behouden bleef. De naam 3de-linieregiment werd toegevoegd aan het 23ste-linieregimentsplein. Eikendreef Weg gelegen in het Maria-Hendrikapark. In 1970 gewijzigd in Iependreef. Ernest Feysplein Droeg eerst de naam "Nieuwe markt", dan "Stationsplein" en in juli 1888 Vandersweepplaats of -plein. Genoemd naar Ernest Feys. Waarnemend adjunct-politiecommissaris. Geboren op 30 mei 1902 in Oostende en in Oostakker bij Gent gefusilleerd op 16 oktober 1943. Fortuinstraat Rue de la Fortune. Naam gegeven in 1785 door de Oostenrijkse regering bij de uitbouw van het Hazegras. Fregatstraat Rue de la Frégate Naam gekregen tijdens Oostenrijks bewind (1785). In de 18de eeuw deden veel fregatten Oostende aan. Gistelsesteenweg Liep indertijd vanaf het eerste spoorwegstation, tussen de spoorlijn Oostende-Brugge en het MariaHendrikapark richting Gistel.

19

Door de aanleg van de Verenigde Natieslaan verdween een gedeelte van de Gistelsesteenweg. Godetiastraat Tussen de Slijkensesteenweg en de Tweebruggenstraat Genoemd naar de Godetia, een Engels korvet, dat tijdens de Tweede Wereldoorlog bemand werd met Belgische mariniers. Goedewindhelling Via deze helling bereikt men rechtstreeks van op de Graaf de Smet de Naeyerbrug het nieuwe tramstation aan de Brandariskaai. Werd aangelegd vanaf 1946 met puin en grond afkomstig van de bouwput voor het Oostendse kursaal. Van april 1990 tot begin 1992 werd de helling herbouwd.. Zijn naam kreeg ze in 1971. Goedewindstraat De huidige Graaf de Smet de Naeyerlaan Kreeg zijn naam in 1785. Zoals de meeste straten op de wijk werd de naam ontleend aan de zeevaart. Graaf de Smet de Naeyerlaan Graaf Paul Joseph de Smet de Naeyer werd op 13 mei 1843 in Gent geboren. Hij was minister van Financiën, eerste minister en minister van Openbare Werken (18941907). Hij was een trouwe vriend van Koning Leopold II. Hij stierf op 9 september 1913 te Brussel. Groendreef Dreef in het Maria-Hendrikapark. In 1970 nog de Beukendreef genoemd. Handelsstraat Rue du Commerce. Begint aan het kruispunt van de Slijkensesteenweg met de Tweebruggenstraat en eindigt aan de Molendorpkaai. In 1910 aangelegd toen er zich verschillende handelszaken vestigden zoals het slachthuis van Carbon, de firma Valcke, houthandel Claeys…). Hazegrasstraat Vroeger Polderstraat (gewijzigd in 1970).

Houtkaai Quai au bois. Aanvankelijk tussen de Tweebruggenstraat en “Pont barrage Ouest". Werd later gewijzigd in Henri Deweertkaai. De huidige Houtkaai loopt ten westen van het houtdok, vanaf de Stapelhuisstraat tot aan het zwaaidok, voor 1914 nog als koolkaai bekend. IJskelderstraat Rue de la Glacière. Gelegen tussen de Vaartstraat en de Lijndraaiersstraat. Herinnert aan de vroegere ijskelders van reder en brouwer August Hamman.

2. -

Huizen op de hoek van de Lijndraaiersstraat en de IJskelderstraat

IJzerwegstraat Deze straat noemt nu de Spoorwegstraat. In deze straat was het voormalige goederenstation van de Staatspoorweg gelegen. Indringingsweg Voorlopige naam die gegeven werd (1955) aan de baan tussen de rotonde Meiboom (nu President J.F. Kennedyplein) en het rond punt Derde Handelsdok (nu Vuurkruisenplein). Werd soms ook aangeduid als de Verbindingslaan. Nu Verenigde Natieslaan. Istanboulkaai Niet officiële benaming voor de vroeger Stoombotenkaai. Jachthaven Mercator Jachthavencomplex gevormd door het 1ste en 2de oud handelsdok. Deze dokken kennen hun ontstaan omstreeks 17741776.

20

Kastanjedreef Dreef gelegen in het Maria-Hendrikapark.. Sedert 1970 de Cederdreef. Kazernelaan Beginnende aan de Mercatorlaan tot aan de Kazerne Bootsman Jonsen. Keizerskaai Quai de l’Empereur. Uit erkentelijkheid aan de Oostenrijkse keizer Jozef II gaf men zijn naam aan de weg langs de eerste twee handelsdokken. Weg die ontstaan was na de ontmanteling van de zuidelijke vestingen in 1781. Na de Eerste Wereldoorlog herdoopt in Vindictivelaan. Keizerspoort Ook Sint-Catharinapoort genoemd. Gelegen op het uiteinde van de Polderstraat, met ophaalbrug over het water van de vestingen. Langs deze poort, sindsdien Koningspoort genaamd, kwam koning Leopold I in Oostende toe. Toen de vestingen in Oostende verdwenen, werd de poort gesloopt. Kielkaystraat Straat genoemd naar het derde bassin (achterbassin of kielkaye) aangelegd voor de scheepswerven. De straat mondde uit op het derde bassin. Konterdamkaai Loopt van de Graaf de Smet de Naeyerlaan tot aan de IJzerwegstraat. Ten oosten van het Maria-Hendrikapark en ten westen van de spoorweg. De naam Conterdam zou ontstaan zijn bij de overstroming van 1815. Koolkaai Quai au Carbon. Nu Houtkaai.(tussen de Tweebruggenstraat en het Zwaaidok). Leopold III-laan Vertakking van de Verenigde Natieslaan vanaf de het Vuurkruisenplein tot aan het Zeestation. De Leopold III laan, ten zuiden van het 2de Handelsdok heette vroeger Stationskaai en ten zuiden van het 1ste handelsdok de Stapelhuiskaai.

Lijndraaiersstraat Rue des Cordiers. Wegens brandgevaar dienden alle lijndraaiers ofwel buiten de stad ofwel aan de rand te wonen. Wanneer de touwslagers van de Lijnbaanstraat verhuisden naar het Hazegras, omstreeks 1788, koos men om de nieuwe lijnbanen tegen de muur van de kazerne te bouwen. Maria-Hendrikapark Bois de Boulogne; In de volksmond gekend als "’t Bosje". Mercatorlaan In vervanging van de Gistelsesteenweg, vanaf de oversteek van de autosnelweg aan de Leffingestraat tot aan de Brigantijnenstraat. Mercator : Zuid-Nederlands wiskundige en cartograaf (1512-1594). Mercatorsluis Benaming gegeven aan de sluis tussen het Montgomerydok en de Mercator jachthaven. Dankt zijn naam aan de gelijknamige driemaster, barkentijn die in het dok ligt. Molenstraat Rue du Moulin Vroeger lag er op de wijk het Hazegras een armoedig steegje dat uitgaf op de Werfkaai. Op 5 september 1864 kreeg het van de Gemeenteraad de naam Molenstraat, naam die ze dank aan de “Rode Molen” die 1863 plaats moest ruimen voor enkele kleine woningen. Aan de steeg lag ook de eerste stoommaalderij, opgericht in 1863, en een oud kaarsenfabriekje. Natiënkaai Quai des Nations. Liep toen de afleidingsvaart nog niet gedempt was ten oosten ervan, van aan het station tot aan de Graaf de Smet de Naeyerbrug. Nu tot aan de Brandariskaai. Oesterbankstraat Vanaf het Ernest Feysplein tot aan de Slachthuiskaai. In 1781 kreeg deze weg, gelegen bij de oesterput van de gebroeders De Looze, haar naam.

21

Ontschepingskaai Quai du débarcadère. Een in Oostende gekende en veel gebruikte plaatsnaam, meestal onvertaald. Daarmee werd dat gedeelte van de achterhaven aangeduid tussen de ingang van de handelskom en de oesterput van Van Imschoot en Cie. Lag aan het eerste zeestation.

Slachthuiskaai Quai de l’Abattoir. Voorheen de Slachthuistraat.

Oostkaai Kaai gelegen ten oosten van het vlotdok, vanaf de sluis Demey tot aan de Tweebruggenstraat.

Slijkensesteenweg Chaussée de Slykens. Vanaf de Demeysluis tot aan de Voorhavenbrug. Voordien Slijkenssteenweg. De plaatsnaam Slykens zou afkomstig van een familienaam.

Perronstraat Eerste benaming zou de Gistelsesteenweg geweest zijn, in de volksmond de weg naar de Polder of Polderstraat. Werd achteraf gewijzigd in Place Neuve en Nieuwe Markstraat, Stationstraat en tenslotte op 27 november 1970 de Perronstraat. Polderstraat De Polderstraat op het Hazegras werd als de voornaamste straat van deze wijk beschouwd. Zij vormde de verbinding tussen de Sint-Thomasbrug (Kapellebrug), de Nieuwe Markt en de Keizerspoort. Was de eerst geplaveide straat van de wijk. In 1970 werd de naam gewijzigd in Hazegrasstraat.

Slachthuisstraat Rue de l’Abattoir. Plaats waar het slachthuis gebouwd werd. Het eerste werd gebouwd in 1882.

Slimmersdreef Dreef lopende van de Groendreef, ter hoogte van de Graaf de Smet de Naeyerlaan, maakt een bocht en eindigt terug in de Groendreef ter hoogte van de Iependreef. De naam gaat terug naar het beleg van Oostende (1601-1604). Spoorwegstraat Ter vervanging van de IJzerwegstraat. Beide straatnamen herinneren aan het voormalig goederenstation van de staatsspoorweg. Stapelhuiskaai Quai de l’Entrepôt. Langs deze kaai lag het stapelhuis van de stad. Stapelhuisstraat Straat gelegen ten oosten van de spoorlijn, vanaf de Graaf de Smet de Naeyerlaan tot aan de Twee Bruggenstraat. De straat loopt naast de vijf hangars of stapelhuizen, die er gebouwd werden tijdens de grote havenwerken van 1895-1905.

3. -

De Polderstraat, ca. 1910

Populierendreef Grote dreef gelegen in het MariaHendrikapark, in de onmiddellijke nabijheid van de nieuwe watertoren. Ravelijnstraat Van de Boogschuttersstraat tot aan de Mercatorlaan. Een ravelijn of halvemaan is een buiten de vestinggracht gelegen maanvormig of hoekig buitenwerk

Stationskaai Quai de la Gare. Zie Leopold III-laan. Stationsplein Achtereenvolgens gewijzigd in Vandersweepplaats en Ernest Feysplein. Stationstraat Deze straat op het Hazegras veranderde in 1970 in de Perronstraat.

22

Stoombotenkaai Quai des bateaux à vapeurs. In 1858 kreeg deze toen nieuw aangelegde kade waar stoomboten aanmeerden deze naam. Tijdokkaai Kaai gelegen ten westen van het Tijdok, eindigt aan de Werfbank. Touwslagerstraat Ander benaming voor de Lijndraaiersstraat.

Vindictivelaan In 1919 werd de Keizerskaai veranderd in Vindictivelaan, genoemd naar een oude Engelse kruiser die in de nacht van 9 op 10 mei 1918 in de havengeul van Oostende tot zinken gebracht werd. Vooruitgangstraat Rue des Progrès. Begin aan de Fregatstraat en loopt tot aan de Slachthuiskaai.

Twaalf Apostelenstraat Deze straat, ook Twaalf Apostelengang genoemd, verdween in 1862 voor de bouw van de kerk.

Vrijhavenstraat Rue du Port Franc. Naam verwijzend naar het feit dat keizer Jozef II in 1781 Oostende tot vrijhaven uitriep.

Tweebruggenstraat Rue des deux ponts. Begint aan de Slijkensesteenweg en eindigt aan de brug van de genoemde straat, tussen het vlotdok en het houtdok. Deze straat ligt tussen twee bruggen.

Werfkaai Quai du Chantier. Liep vanaf het oude centrale station tot aan de Stockholmstraat. De Werfkaai verdween in 1954bij de aanleg van de Verenigde Natieslaan. Nu Vuurkruisenplein.

Vaartstraat Rue du Canal. Begint aan de Graaf de Smet de Naeyerlaan en eindigt aan de Slachthuiskaai. Deze straat herinnert aan het afleidingskanaal, dat in 1936 werd gedempt.

Westkaai-Vlotdok Kaai gelegen aan de westzijde van het vlotdok in de handelshaven. Noemde voordien gewoon Westkaai.

Vander Sweepplein Vroegere naam van Ernest Feysplein. Van 1888 tot 1945 werd dit plein naar François Van Der Sweep(1821-1884) genoemd. Hij was ingenieur en voorzitter van de raad van bestuur van de Belgische Spoorwegen. Verbindingslaan De huidige Verenigde Natieslaan.

Zinnialaan Laan vanaf de Mercatorlaan tot aan de Eikendreef, geeft toegang tot het MariaHendrikapark. Genoemd naar de Zinnia, een visserijwachtschip dat dateert uit 1915. Zwaaidok Bassin d’Evolution. Begint aan de houtkaai en eindigt aan de Stapelhuisstraat.

23

Handel en industrie op het Hazegras Aanvankelijk had de wijk een sterk maritiem karakter. Ten behoeve van de scheepsbouwers waren er houtzagerijen. De armen vlochten er scheepstrossen in de Lijndraaiersstraat, terwijl de Oesterbankstraat herinnerde aan de aanwezigheid van oesterputten.

Boven de ingang van de post is er een keuken en een eetzaal voor het personeel.

NIJVERHEIDSINSTELLINGEN IN DE STAD OOSTENDE TEN TIJDE VAN WILLEM I (1815-1830) Volgende voorbeelden, deels met betrekking tot het Hazegras5 :  8 scheepswerven die 80 mensen tewerkstelden, die per dag gemiddeld 1 gulden 12 cent verdienden.  4 touwslagerijen die 16 mensen tewerkstelden die een gemiddeld inkomen per dag hadden van 1 gulden 4 cent. Deze 12 bedrijfjes waren over heel Oostende verspreid.

HET SLACHTHUIS Het stedelijk slachthuis kwam er op de vroegere gronden van de schuttersgilde Sint-Sebastiaan6. Er was in 1855 wel een petitie tegen de bouw ervan maar het mocht niet baten. Het slachthuis kwam er toch in 1862. In 1950 werd het slachthuis afgebroken. Kort daarop werd er een nieuw en moderner slachthuis gebouwd. Vierentwintig jaar later werd het afgebroken om er een postsorteercentrum te bouwen. De nieuwe post zou 200 miljoen kosten en de architecten Felix-Glorieux tekenden de plannen. Er werd een ondergrondse garage gebouwd voor 56 auto's van het personeel7.

5 6 7

De Plate, 26(1997)3, blz. 95-96. Omer Vilain. Langs het harde zand. ’t Hazegras heet nieuw postkantoor welkom Het Laatste Nieuws, 17 juni 1997.

4. -

Inhuldiging Slachthuis, 14 september 1956

DE MATHILDA De driemasterbark Mathilde werd in 1850 in Oostende gebouwd voor rekening van de rederij van Jacques Serruys & Co, die een kantoor hadden in de Comediestraat 7. Het had een bruto-tonnenmaat van 256 ton. Zijn eerste reis begonnen op 24 januari 1851 onder leiding van kapitein Jozef Herman was naar Sint-Ubes. Vijf jaar later werd het schip aan de rederij Van Cuyl verkocht. In 1862 werd het aan de staat in bruikleen gegeven als kustwachtschip. De staat kocht het schip op als leerschip ten behoeve van de kadettenschool die bij Koninklijk Besluit van 30 september 1867 was gesticht in Oostende8. In 1896 werd het schip na 46 jaar dienst uit de vaart genomen en in het tweede handelsdok geplaatst als stationnière. Het werd op 14 oktober 1918 door de Duitsers in brand gestoken op het kanaal9.

FROID INDUSTRIEL Toen de nieuwe vismijn in 1925 opende, verhuisde de Froid Industriel ook naar de Opex. De oude gebouwen van de Froid Industriel bevonden zich op de hoek van het 8 9

De Plate, (1978)2, blz. 20. De Plate, (1978)4-8, blz. 4.

24

afleidingskanaal en het eerste handelsdok, naast het stapelhuis dat naast het politiekantoor stond. Op de voorgevel was er een ijsbrug bevestigd10.

OUDE AMBACHTEN OP HET HAZEGRAS In de Vrijhavenstraat woonde, leefde en werkte de barbier Barrat. Aan zijn gevel hing een metalen uithangbord. Het was rood geschilderd met witte letters. Onder aan het bord hing een koperen barbierschoteltje. Het bord bevindt zich nu in het heemmuseum van De Plate12.

DE STICHTING VAN DE S.E.O.

5. - Uitnodiging voor een vergadering van de Froid Industriel

BROUWERIJEN Op het Hazegras was er één brouwerij, genoemd naar de eigenaar ervan, Jean Gabriel. De kelders van de brouwerij kwamen uit op de straat en werden nooit afgedekt. Er wordt verteld dat de politiemannen er tijdens hun ronde vaak iets gingen drinken. Wanneer het vat leeg was, rapporteerden ze dat en werd er een nieuw geplaatst. Later veranderde de naam van de brouwerij in SAFCO. Het werd afgebroken voor de bouw van het ministerie van Financiën11.

10 11

Yvonne Vyncke. Oostende in oude prentkaarten, II, 26-27. De Plate, (1973)10, blz. 6 ; (1973)11, blz. 3 ; (1979), blz. 174 ; (1980), blz. 169.

L'Union des Economistes werd op 11 juni 1892 gesticht in "A la ville de Gand", langs de Graaf de Smet de Naeyerlaan. Wat later was "Cafe de la Station" aan de eer, om als vergaderzaal dienst te doen voor de bespreking van de oprichting van een coöperatieve bakkerij. Op 24 oktober 1892 werd er opnieuw gedebatteerd over deze problematiek, maar nu in de herberg "De Moerdijck". Uiteindelijk werd op 6 november van hetzelfde jaar de S.E.O. gesticht13. Het stichtingscomité bestond uit : H. Desmet, voorzitter, J. Pirard, erevoorzitter, L. Barbier, schrijver, Edmond Bierbuck, schatbewaarder, Claude Leyhousen, toegevoegd schrijver en J. Delecluyse, G. Bawin, C. Lambrechts en Ch. Dehaese, raadsleden. Bij de S.E.O.-leden zaten er veel stationsbedienden en mensen uit het zeewezen. Eén van hen was Georges Dansercoer die stationsonderoverste was in Oostende en later nog een heel bekend persoon in de S.E.O. zou worden.

AUGUST HAMMAN EN HET HAZEGRAS August Hamman bezat naast een scheepswerf op het Hazegras ook nog twee ijskelders waarvan één aan de Alfons Pieterslaan en één op het Hazegras. De ijskelder, ook wel eens "Glacière" genoemd, stond op de hoek van de IJskelderstraat en de Slachthuiskaai. Ze werd gebouwd in 1897. Het was vooral de 12 13

De Plate, 16(1987)12, blz. 309. Le trentième anniversaire du SEO - Supplément au Bulletin mensuel SEO, april 1923.

25

Noorse vloot die ijs bracht naar Oostende. Na de Eerste Wereldoorlog werd er geen ijs meer bewaard, maar het gebouw werd betrokken door de smederij van Oscar Schockaert. Na de Tweede Wereldoorlog werd er daar nog vis ingezouten door de firma Vimix. Het werd dan uiteindelijk in 1987 afgebroken. De cijfers van de ijsinvoer over zee naar Oostende. IJs was een belangrijk product, onder andere voor de visvangst. Invoer van ijs in Oostende : jaar 1885 1886 1887 1888 1889 1890 1891 1892 1893 1894 1895 1896 1897 1898 1899 1900 1901 1902 1903 1904 1905 1906 1907 1908 1909 1910 1911 1912 1913 1914

steen, want de vorige was op 5 september 1899 volledig ingestort. De vorige watertoren bestond uit een stenen voet met een ijzeren vat erbovenop. Rond 1891 werd er al een distributiecentrum voor water gebouwd door Van Dijck. Twee jaar later bouwde die firma er huizen voor het personeel bij. In 1897 werd er door de Firma De Kuyper nog een stuk bijgebouwd. Hier was dan ook het stedelijk laboratorium gevestigd. Van die periode dateren ook de eerste serres voor de plantsoendienst. Alles werd eind 1985 afgebroken voor de bouw van een jeugddorp.

invoer (ton) 5.460 11.955 10.510 10.480 9.895 11.738 9.580 9.960 11.075 14.995 ? 15.095 15.012 ? 9.620 12.310 13.400 12.267 13.065 16.055 19.412 23.565 17.473 17.840 17.119 24.753 25.296 23.910 21.720 ?

6. -

Het Maria-Hendrikapark met de watertoren, 1905

Op 25 september 1923 vierde men plechtig de aanvoer van water. Ter herinnering aan deze heuglijke gebeurtenis, werd het verslag van deze plechtigheid in de zware eerste steen van de toren gebeiteld, en men stak eenzelfde tekst in een zinken bus onderaan in een vakje. Op de akten tekenden Eduard Moreaux, burgemeester, Georges Verhaeghe, Achiel Decock, Alphons Liebaert, Hendrik Batis, schepenen, Frans Thone, secretaris en August Verraert, ingenieur14.

DE AANLEG VAN DE GRAAF DE SMET DE NAEYERLAAN

DE WATERTOREN

Een belangrijk element voor de ontwikkeling van het Hazegras was de aanleg van de Graaf de Smet de Naeyerlaan.

De rode maar nu bouwvallige watertoren op het Hazegras werd in 1901 gebouwd en was één van de modernste van zijn tijd. Het gebouw werd volledig opgetrokken in

Voor de aanleg ervan verdween niet alleen de Goede Windstraat, maar ook de lange gebouwen van de lijndraaiers in de 14

De Plate, 5(1976)5, blz.9.

26

gelijknamige straat, een deel van de oude kazerne en een groot deel van de huizen langs de Goede Windstraat. Via een Koninklijk Besluit van 20 januari 1900 werd de onteigening van vele huizen langs de Goede Windstraat geregeld15. Door de helling van de bruggen moest men de weg stelselmatig verhogen, zodat de kerk heel wat lager kwam te liggen. De prijs van de aanleg in 1902 van de Graaf de Smet de Naeyerlaan bedroeg in totaal 274.532,33 fr. waarvan 4.200 fr. voor de afbraakwerken van de onteigende huizen, 243.200 fr. voor de grondwerken en 27.132,33 fr. voor de uitvoeringswerken16.

15 16

Feuille d'Ostende, 1900. L’avenue de Smet De Naeyer. Cahier des charges et détail estimatif, 1902.

27 7. -

Plan van de aanleg van de Graaf de Smet de Naeyerlaan

28

29

De handelsdokken De dokken en de uitbouw ervan speelden een belangrijke rol in de geschiedenis van de wijk "Hazegras". In 1732 kreeg Oostende de toestemming om een handelsdok te graven. Het was de bedoeling dat dit dok de handel en de economie van Oostende zou bevorderen, waardoor de haven zich verder als een handelshaven zou kunnen ontwikkelen. Hiervoor kon zij middelen putten uit de ontvangsten van de havenrechten zoals blijkt uit het decreet van Maria-Theresia, getekend op 13 november 1776, waarin vermeld staat dat "cette rétribution devra se payer par chacun des dits vaisseaux ou bateaux, soit qu'ils entrent ou n'entrent pas dans le nouveau bassin…" 17.

8. -

17

In juni 1777 werd er op de noordelijke kaai van het eerste handelsdok een kraan geplaatst. In februari van het volgend jaar werd er een nieuwe kraan geplaatst, maar nu op de zuidelijke kaai, waar allerlei privéloodsen en depots stonden. Aan deze kaai meerden ook vele Amerikaanse schepen met wapens aan. De kreek die daar lag, werd dan ook de Amerikaanse kreek genoemd. Enkele jaren later, in 1780, had de stad het recht om stapelhuizen en loodsen rond de dokken te bouwen, terwijl het kanaal van Brugge in 1821 met datzelfde dok langsheen het Hazegras in verbinding werd gesteld. Deze verbindingsvaart werd kort voor de Tweede Wereldoorlog gedempt18.

Het eerste handelsdok met rechts het Zeevaartcommissariaat waarvan de toren nog in aanbouw is, 1899 De Plate, 26(1997)10, blz. 197-204.

18

Omer Vilain. Langs de galerijen, blz.42-48.

30

9. -

Het eerste handelsdok met links de stedelijke opslagplaats, 1899

In 1781 werd Oostende door keizer Jozef II bevorderd tot vrijhaven en werd zodoende een handelscentrum met banken, handelshuizen en werkplaatsen.

Het verbindingskanaal werd onder andere gebruikt door de barges.

Bij de uitbreiding van de dokken onder keizer Jozef II, werd op 15 november 1783 een nieuw decreet opgesteld en ondertekend door aartshertogin MariaChristina. Oostende behield zijn havenrechten. Volgende passage staat erin vermeld : "Tout vaisseaux et bateaux entrant par mer ou port d'Ostende, payera chaque fois a titre de droit de bassin, deux sols par last de sa grandeur, soit qu'il entre ou n'entre pas dans le bassin"19. De bouw van de handelsdokken was immers een immens werk. Het eerste handelsdok werd gebouwd in 1774-1776. In 1783 werd het tweede en derde handelsdok gegraven.

19

De Plate, 26(1997)10, blz. 197-204.

10. - De handelsdokken, 1905

Voor 1820 kwamen de barges die naar Brugge gingen via het kanaal toe aan de visserskaai. De route die ze volgden was : Visserskaai, Visserskreek, Geule, sassen van Sas Slijkens, vaart van Brugge. Enkele jaren later verhuisde de dienst naar het eerste handelsdok aan de kant van de pilotage. De route die ze volgden, was het handelsdok, verbindingskanaal, sluizen van de Konterdam en de vaart van Brugge. Het

31

bureau van de barge bevond zich in het café De Jonghe aan de Keizerskaai. Later verhuisde de barge voor de derde maal, maar nu naar het tweede handelsdok aan de kant van het station. De Tweede Wereldoorlog bracht er vroegtijdig een einde aan. De bargediensten naar Brugge bleven in het bezit van de familie Roose van 1871 tot in 1921. De chef was Firmin Roose die in het grote huis in de Slachthuisstraat 5 woonde op het Hazegras. Zijn kantoor was in de Christinastraat 104. Een ander familielid had een kantoor op de Houtkaai nr. 4 in Brugge20.

BOUWSPECIFICATIES VAN 1936 eerste handelsdok         

Lengte van de sluis Breedte van de sluis Diepte op de dorpel bij hoog tij van springvloed Diepte op de dorpel bij gewone hoog tij Lengte van het dok Breedte van het dok Lengte van de kaaimuren Diepte van het dok Kraan van 10 ton

54,86 m 11,58 m 5,49 m 4,57 m 279,80 m 60,04 m 659,56 m 5,18 m 1

tweede handelsdok     

Lengte van het dok Breedte van het dok Lengte van de kaaimuren Breedte der brugopening tussen het 1ste en 2de handelsdok Diepte van het dok

169,7 m 99,97 m 479,73 m 11,58 m 4,57 m

derde handelsdok 

Diepte van het dok

3,66 m

Dit derde dok, bedoeld voor de scheepswerven, heeft geen kaaimuren21. Het dok bevatte onder meer de scheepswerf van Deweert, Dezutter, Panesi, Vernieuwe, Royon, Laneres, Orlandini, Borrey, Hillebrandt en Van Deyne22. 20 21 22

Jos Penning. De Barges. F. Gevaert. De Geule (1965)29. De haven van Oostende, 1936. Omer Vilain. Langs de galerijen, blz. 43-48.

11. - Het derde handelsdok met de scheepswerven

De verwaarloosde scheepswerf van August Hamman, die in 1914 failliet verklaard werd, bevond er zich ook. De scheepswerf van Hamman werd in 1890 opgericht. Zijn Vader Theophille Hamman had in 1851 de rederij Hamman gesticht. Tegen 1914 was alles door verwaarlozing failliet gegaan. Hamman was geruïneerd voor de rest van zijn leven. In het derde handelsdok liep in 1947 het allerlaatste schip van stapel23. Rond het derde handelsdok was de werfkaai gevestigd, waar het grote graanmagazijn en de twee graanmolens van Laroye zich bevonden. Er waren ook nog smeden, cafés, loodsen en de Estaminet "Het Lieve Gent" van Jan Vermeire en de Estaminet van Alois Billiaert. Samen met het Panorama van de IJzerslag moest dit alles verdwijnen voor de bouw van het nieuwe Stadhuis, omdat het vorige op het Wapenplein in de nacht van 27 op 28 mei 1940 vernield werd door een luchtbombardement. In 1902 en 1922 was er reeds sprake van om het tweede en derde dok te dempen. Dankzij de tussenkomst van o.a. James Ensor werd de beslissing toen ongedaan gemaakt24. Het derde handelsdok werd in 1948 voor de prijs van 170.000 fr. gedempt om plaats maken voor de bouw van het Stadhuis.

23 24

Van dit doek bestaat een mooie tekening van A. Courmes. Omer Vilain. Langs de galerijen, blz. 43-48.

32

12. – een anekdote …

Het dempen van het tweede handelsdok kwam ook in 1956 nog ter sprake, zoals blijkt uit dit verslag van de gemeenteraad van 13 januari 1956 handelend over het tweede handelsdok :25 "Dhr. De Kinder : "Er werd sinds lang gesproken over het dempen van dit dok. Men zou er een prachtige stelplaats voor auto’s kunnen voorzien." Dhr. Burgemeester :"Ik ben van oordeel dat dit dok niet mag gedempt worden want anders kunnen wij geen yachten meer ontvangen die ook niet in het Montgommerydok kunnen aanmeren." De twee nog resterende handelsdokken worden niet meer voor vracht, maar wel voor jachten gebruikt. Al jaren meren de schepen nu aan in het vlot-, houten zwaaidok in de achterhaven. Deze dokken zullen nu nog meer schepen ontvangen dan vroeger.

25

De Zeewacht, 13 januari 1956.

33

De achterhaven Koning Leopold II en het Stadsbestuur wilden de haven beter uitbouwen. Tussen 1884 en 1911 werden de grootste havenwerken ooit in de Oostendse geschiedenis uitgevoerd. De overeenkomst voorzag volgende werken  dempen van de Franse spuikom ;  slopen van de Franse sluis ;  slopen van de militaire sluis ;  omvormen van de achterhaven gelegen achter de Militaire sluis, tot voorhaven, uitgerust met diepwaterkaai en bevoorradingskaai, ten behoeve van de pakketboten ;  graven van een grote spuikom  leggen van een rechtstreekse aansluiting van de sporen van het zeestation met die van de lijn Oostende-Brussel, ter hoogte van de Konterdam, zodat de internationale treinen niet meer over de openbare weg tussen het spoorwegstation aan het tweede handelsdok en het zeestation zouden moeten rijden ;  uitbreiden van het zeewezendok met inbegrip van het bouwen van een droogdok ;  verlengen van een kaai voor pakketboten ;  graven van een vlotdok ;  bouwen van een zeesluis ;  verbinden van het nieuwe vlotdok met het kanaal Brugge Oostende26.

DE HANGARS In 1906 vingen de aannemers Valcke-Smis aan met de bouw van hangar 3 en 5 en de openbare stapelplaats. De hangars 1, 3 en 5 met een lengte van 100 m en 25 m breedte, met één verdieping kwamen eind 1907 klaar. In de periode 1906-1908 werden de kaaien van sporen voorzien en geplaveid. Het stapelhuis, een gebouw met één verdieping, met een lengte van 40 m en 25 m breedte, werd in 1911 in gebruik genomen.

26

F. Gevaert. De Geule (z.d.)37.

Op de Oosteroever van het vlotdok werd in mei 1908 aangevangen met de bouw van hangar 4. Het gelijkvloerse gebouw met een lengte van 100 m en een breedte van 57 m was voorzien van zeven inrijpoorten in de zijgevels. De aanneming werd uitgevoerd door de firma Ghislain en kwam in 1908 klaar27. In 1976 werd hangar 3 echter afgebroken en enkele jaren later werd hangar 4 opgekocht door de firma N.V. Verhelst-De Polder die het op zijn beurt liet ombouwen en bedekken met metalen platen. Op het einde van de Stapelhuisstraat staat het laatste originele stapelhuis 5 dat het meest verwaarloosd is. Bij hangar 1 werd tevens de kraan met oude besturingshut als industrieel erfgoed beschermd.

DE KRANEN De gemeenteraad gaf in zijn zitting van 16 november 1909 zijn goedkeuring aan het lastenboek voor de aankoop van acht elektrische halfportaalkranen, waarvan zes bestemd voor de Westkaai en drie voor de Oostkaai van het vlotdok, aan hangar 6. Een halfportaalkraan heeft een metalen onderstel dat langs de ene kant over een spoor loopt dat op de kaaimuur ligt en langs de ander kant over een spoor dat gedragen wordt door balkons aan de eerste verdieping van de hangars of door een metalen vakwerkconstructie. Het balkon bestaat uit gewapend beton. De kraan heeft een hefvermogen van 2000 kg. Hij heft materiaal op aan 75 cm per seconde. De cabine bestaat uit hout28. De kranen aan de Oosteroever deden in 1915 dienst, toen de Zeppelin L12 naar beneden stortte. De Duitsers wilden de onderdelen redden en hingen de ballon aan de kraan. Helaas brandde de zeppelin helemaal op.

27 28

F. Gevaert. De Geule (z.d.)43. Raymond Vancraeynest. De halfportaalkraan Open Monumentendag 1997.

34

In 1918 werden de halfportaalkranen aan de hangars door de Duitsers bij het verlaten van de stad in het water gegooid. Vier ervan werden weer in gebruik genomen tot in 1969, toen nieuwe kranen in gebruik werden genomen. Eén ervan werd bewaard.

HET SLUIZENCOMPLEX De bouw van het sluizencomplex verliep niet zonder kopzorgen. De eerste sluis stortte in wegens de slechte grond. Daardoor moesten er 6427 eiken palen van elk 6,5 meter in de grond geheid worden. Daarna werd met baksteen een muur gebouwd. In 1903 werden de deuren aangebracht. Er waren vier ebdeuren, waarvan er twee verdwenen zijn en twee vloeddeuren. Op 4 september 1905 werd het einde van de havenwerken officieel gevierd in aanwezigheid van koning Leopold II. Het zijn de oudste nog werkende sluizen in Oostende. Ze werken met kettingen en zijn van het merk "Acec". De sluizenkamer met een mechanisme dat vooral uit tandwielen bestaat, bevindt zich onder de grond. Het is elektrisch aangedreven door een machine. Hij draait 600 toeren per minuut en bevat een remsysteem. De kracht bestaat uit 10PK. Als er geen elektriciteit is, moet er met de hand gedraaid worden, zodat de zware kettingen de sluizen kunnen openen. In de deuren zijn gaten met schuifkleppen om het water door te laten. Als een schip (tot 18 meter) wil doorvaren, moet men eerst de brug draaien, vooraleer men de deuren kan openen en het schip kan doorvaren. De brug draait wel elektronisch. Om het water tegen te houden kunnen schotten worden geplaatst onder de brug. Zo blijft het kamergeleed op zijn plaats en ligt het niet onder water. Er zijn ook ijsbrekers voor de strenge winters.

DE DEMEYBRUGGEN EN DE DESMET DE NAEYERBRUG De bruggen, in 1905 gebouwd door Alban Chambon in opdracht van koning Leopold II, leiden tot de wegen Oostende- Brugge en Oostende - Oostkust over een inmiddels

verdwenen afvoerkanaal en de spoorweg. Dat is trouwens zeer goed te zien in de gebeeldhouwde versiering op de respectieve brugpijlers : op de eerste vier zijn scheepsboegen, golven en schelpen gebeeldhouwd, op de tweede dampende stoomlocomotieven. Vroeger waren deze bruggen voorzien van bronzen beelden van Julien Dillens en Karel De Kesel. De ene brug wordt ook wel "Engelbrug" genoemd naar de vier bronzen beelden die er destijds opstonden. De andere brug voor de hangars is de "Leeuwenbrug", waarvan de uiteinden versierd waren met vier prachtige bronzen leeuwen. De voeten in blauwsteen staan er nog29. De Duitse bezetter had geen oog voor al dat moois en liet het brons tot kanonnen omsmelten in Hamburg. De Graaf de Smet de Naeyerbrug, bij de Oostendenaars beter bekend als de "Tettenbrug", is een stenen brug waaronder de spoorweg loopt.

13. - Zicht op de Graaf de Smet de Naeyerbrug

Onder aan de “Tettenbrug” bevonden zich twee bas-reliëfs van de hand van Karel De Kesel. Ze waren in brons vervaardigd. Het ene bas-reliëf toont een arbeider die bezig is met het maken van een sloep. De datum verwijst naar de eerstesteenlegging, nl. 1903. Het andere bas-reliëf toont dezelfde arbeider maar als kapitein van een schip. De datum verwijst naar de afwerking van de brug. Op één van de brugpylonen van de Graaf de Smet de Naeyerbrug, gelegen binnen de omheining van het goederenstation, vinden we een bronzen plaket30 .

29 30

Norbert Hostyn. Leopold II en Oostende, blz. 8. De Plate, 18(1989)12, blz. 266.

35

HET CAR-FERRYGEBOUW In 1939 werd gestart met de bouw van het car-ferrygebouw, naast het maritiem station. Het gebouw bestaat uit een gelijkvloers waar de wachtzalen, toiletten, een krantenwinkeltje, automobielclubs, zeevaartpolitie, toldiensten en tickets controle waren gevestigd en een eerste verdieping met een wachtruimte met balkon aan de havengeulzijde. Bovenop deze verdieping was er een "tijtorentje", waarop een synoptische schaal aangebracht zou worden met automatische aanduiding van de waterstand. Bij de gelijkvloerse zalen was er een overdekte ruimte voor auto's, verdeeld in drie rijvakken. In de kaaimuur was er een nis voorzien waarin een hydraulische landingsbrug zou worden gemonteerd. Hij is evenwel nooit besteld. Men had voorzien dat passagiers konden inschepen via het terras of via het balkon van de eerste verdieping. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het gloednieuwe gebouw beschadigd door bombardementen31.

DE DOKKEN VAN DE ACHTERHAVEN De dokken na de Tweede Wereldoorlog Houtdok (achterhaven) De muren van de Westkaai en de Oostkaai waren volledig verwoest door springladingen. Aan de Oostkaai lag een gezonken eindschip, evenals een binnenlander. In het midden van het dok lagen een sleepboot en twee betonnen blokken. In het zwaaidok lag een onbekend wrak. Tijdok (voorhaven) De kaaimuren waren opgeblazen en op het zuidelijk uiteinde van het dok lag er een klein gezonken vaartuig.

31

F. Gevaert. De Geule (z.d.)51.

Eerste handelsdok (voorhaven) In de saskom van de toegangssluis tot de handelsdokken lag een afgezonken lichter. De brug over de sluis was vernield. In het dok lag een gezonken binnenlander en een yacht. De kaaimuren vertoonden drie grote kraters. De Engelsen hebben na de oorlog een groot deel hersteld. Een vergelijking tussen de dokken van de achterhaven in 1936 en 1955 VLOTDOK 1936 lengte 761, 94 m breedte 91,43 m diepte 9,14 m lengte kaaien 1523, 95 m breedte ingang 18,29 m beschikbare kranen elektrische kranen 2 ton 4 5 ton 7 7 ton 2 8 ton stoomkranen 5 ton 2

1955 640 m 90 m 8,25 m 1356 m -

HOUTDOK lengte kaaimuur diepte elektrische kranen 3 ton 5 ton

1936 1371,55 m 8,53 m -

1955 902 m 8,25 m 4

-

4

1936 220,04 m 199,94 m 8,53 m

1955 387 m 167 m 8,25 m

ZWAAIDOK lengte breedte diepte

4 7 2 -

Scheepvaartbewegingen32 jaar 1935 1936 1937 1938 1939 1952 1953 1954 32

ingevaren schepen

761 784 858 830 642 590 791 930

uitgevaren schepen

Het havencomplex van Oostende, 1955.

763 782 850 832 644 586 782 930

36

Werken uitgevoerd vanaf 1955 Na de oorlog moest er in de dokken in de achterhaven heel wat worden hersteld en gemoderniseerd. Volgende werken werden in 1955 gestart :  plaatsen aan het Vlotdok van twee nieuwe elektrische kranen van 8 ton met een vlucht van 24,50 meter die zouden toelaten aan overslag te doen uit schepen van 17,20 meter breed ;  vernieuwen van de brug tussen het houten het vlotdok ;  heropbouwen in het houtdok van een overdekte stapelplaats voor hout van  9000 m² ;  herbouwen van de vernielde kaaimuur aan de westkant van het Houtdok en heropbouw van  4000 m² overdekte stapelplaats voor hout ;  vernieuwen van vier sluisdeuren aan de sluis van oude handelsdokken, herstellen van de kaaimuren en het baggeren van die dokken tot op het normale peil ;  vernieuwen van het elektrische net van de haven. In de achterhaven was de John Cockerill-line gevestigd. Deze firma bezat er hangars en gebouwen die later nog werden gebruikt door de autokeuring. In de voorhaven hadden zij hangar 3, waar men altijd voor inlichtingen terechtkon. Zij voeren onder andere vanuit Oostende en Antwerpen naar Londen.

14-15-16. - Zicht op de leegstaande gebouwen van de autokeuring waar vroeger de Cockerill Line was gevestigd, 1998

DE OUDE BRANDWEERKAZERNE VAN DE BOLLE In 1910 werd er een principiële overeenkomst bereikt voor de bouw van een brandweerkazerne op de voorhaven33. De bemanning diende de brandbestrijding in het havengebied en op de vuurtoren te verzekeren. Er werd ook een politiewacht voorzien. De eerste plannen omvatten de bouw van  een brandweerpost met wachtlokaal, stelplaats, oefen- en uitkijktoren, slaapen eetzaal ;  een E.H.B.O.-post om bij ongeval de eerste zorgen toe te dienen ;  twee politiecellen ;  een refter voor de havenarbeiders ; De kostprijs wordt geraamd op 40.000 fr. De politionele taken werden overgenomen door de brandweermannen. In 1913 vraagt cdt. Welsch aan het Stadsbestuur om een voorpost in te richten dicht bij de haven. In datzelfde jaar wordt de aanbesteding voor de prijs van 52.000 fr. uitgeschreven en door de Gouverneur goedgekeurd. 33

Ronny Villeirs. Geschiedenis Brandweer, blz. 98101.

37

Het gebouw, in Renaissancestijl, wordt opgetrokken op de hoek van de Tweebruggenstraat en de Cockerillstraat. De plannen waren van de stadarchitect Gustaaf Vandamme. In 1920 kwamen één brigadierwerktuigkundige, één onderbrigadier en zes pompiers het gebouw bemannen. Ze verzorgden de interventies op het grondgebied ten noorden en ten oosten van de spoorweg. Naast een plaats voor de brandweer was ook ruimte voor een politiewacht. De politie stond in voor de bewaking van de nieuwe haveninrichtingen. De refter was voor de dokwerkers en open van 8.30 tot 9 uur en van 12 tot 13 uur. De refter werd onderhouden door de brandweermannen. In de verplegingszaal dienden ze ook de eerste zorgen toe aan de gewonden. “La Société Anonyme internationale de télégraphie sans fil à Bruxelles” heeft gedurende twaalf jaar een deel van het gebouw gehuurd om er telegrafisten op te leiden die werden tewerkgesteld aan boord van Belgische schepen. In 1940 werd het gebouw ten gevolge van bombardementen zwaar beschadigd. In 1947 besliste het Stadsbestuur om de beschadigde gebouwen te verhuren aan “Cie Ardennaise de Transport et Messageries de Gand”. De firma gebruikte de garage als opslagplaats. Het contract liep tot 1954. In 1952 besliste het Schepencollege de gronden te verkopen waardoor het gebouw zou worden afgebrokken. Twee jaar later kwam men op deze beslissing terug. Het gebouw bleef behouden en zou gerestaureerd worden. De kosten voor deze restauratie, geraamd op 1.000.000 fr. zouden volledig door de Staat betaald worden. Het ging immers om het herstel van oorlogsschade aan goederen van openbaar nut. Begin 1958 werden de werken aangevat. Vanaf 1959 werd het gebouw gebruikt als politiekantoor voor de Vuurtorenwijk en voor de stempelcontrole van de werkloze havenarbeiders.

Er werden ook twee appartementen ingericht. Eén ervan werd vanaf 1960 bewoond door adjunct-politiecommissaris Albert Monteny. In 1972 werd het geheel, met uitzondering van het lokaal bestemd voor de inschrijven van de dokwerkers, voor één jaar verhuurd aan N.V. Ostend Sheerness Freight Ferries Tot 1998 werd een deel van het gebouw door een motorclub als clublokaal gebruikt. De rest stond leeg.

HET PROJECT KENNEDY- DE BOLLE Op 11 september 1998 gaf Eddy Baldewijns, Vlaams minister van Openbare Werken, Vervoer en Ruimtelijke Ordening, het officiële starschot voor het grootste wegenwerkenproject dat Oostende sinds vele jaren heeft gekend, m.n. de realisatie van een verbindingsweg tussen het President Kennedyplein, aan het eindpunt van de autoweg A10 en het kruispunt De Bolle34. Dankzij deze verbinding zal het stadscentrum straks duizenden voertuigen minder per dag te slikken krijgen. Voor deze werken werd het gammele bruggetje over het houtdok, net zoals de gebouwen, waarin vroeger de autokeuring gevestigd was, de oude brandweerkazerne en het jeugdhuis gesloopt. In 1944 was A. Mennes reeds met het idee van een verbindingsweg op de proppen gekomen. De werken omvatten :  twee beweegbare bruggen ter hoogte van het houten vlotdok ;  een tunnel onder de spoorweg (100 meter lang, 10 meter breed en 5.1 meter hoog) ;  een rotonde ter hoogte van de Konterdamkaai ;  een nieuwe verkeersweg tussen de Zandvoordestraat en de Slijkense steenweg, van 2 x 2 rijstroken ;  de herinrichting van het kruispunt De Bolle ;  heraanleg van de Sloepenstraat en het tracé ernaar. Ze zullen functioneren als omleggings- en verbindingsweg als de bruggen open staan voor het scheepsverkeer. 34

De Grote Klok, Oktober 1998, blz. 4-5.

38

17. – Het plan Mennes 18. – Het project Kennedy – De Bolle

39

DE SLOOP VAN DE BRANDWEERKAZERNE

21. - De achterzijde van de kazerne, met puntdak van de garage, oktober 1998

22. - Voorgevel met ingangspoort, februari 1999 19. - De uitkijktoren van de kazerne, oktober 1998

23-30. - Het afbraakproces van de kazerne, februari / maart 1999

20. - de uitkijktoren van de kazerne, oktober 1998 24.

40

25.

29.

26.

30.

27.

31. - Het jeugdhuis op De Bolle, februari 1999

28.

32. - Vooraanzicht van de houthandel, op de voorgrond bevonden zich de gebouwen van de autokeuring, februari 1999

41

33-34. - Leegstaande gebouwen van Cockerill, maart 1999

42

43

De spoorwegen OPENING VAN DE SPOORLIJN

DE BOUW VAN HET NIEUWE STATION

De ontwikkeling van het treinverkeer had een belangrijke invloed bij de uitbouw van het Hazegras. In 1838 werd de spoorlijn Oostende - Brugge, behorende tot de lijn Brussel - Oostende officieel in gebruik genomen. Pas later werd het station gebouwd. Voor de plechtige opening van de spoorlijn werd een affiche in heel Oostende rondgehangen en in Oostendse kranten gepubliceerd.

Dit station werd gebouwd op het Vander Sweepplein, het huidige Ernest Feysplein.

Op 4 augustus 1844 werd het eerste station ingewijd. Om de treinen in Oostende te laten toekomen heeft de stad een bres in de omwalling moeten slaan. Twee jaar voordien werd gestart met de bouw van een station aan de huidige Leopold III-laan. Het bestond uit twee middenbeuken, die verbonden waren met een middenstuk. Wanneer het nieuwe en modieuzer station gebouwd werd, werd dit stationnetje ingebouwd in de westgevel van het nieuwe. Vele jaren heeft de stationschef er geleefd.

35. - Het eerste station, gelegen ter hoogte van het tweede handelsdok (rechts)

De funderingen van het nieuwe station werden in 1880 gelegd. Er werden 1500 grondpalen gebruikt. Verscheidene firma's wilden de klus klaren :  Dupont en Olivier uit Sint-Gillis voor een som van 104.400 fr.  Hyp. Janssens uit Oudenburg voor een som van 106.000 fr.  Ch. Pottier uit Oostende voor een som van 109.400 fr.  Eerebout uit Brugge voor een som van 110.000 fr.  Gossens uit Schaarbeek voor een som van 114.985 fr.  Chatel et Co uit Malines voor een som van 117.250 fr.  August Verbeek uit Middelkerke voor een som van 118.000 fr.  A. Nicaise uit Oudenburg voor een som van 119.800 fr.

44

  

Minet De Cagnière uit Kortrijk voor een som van 122.808 fr. J. Ocket uit Oostende voor een som van 126.729 ,95 fr. Lapierre-Van de Vyvere uit Ieper voor een som van 154.000 fr.

De werken voor de funderingen werden geschat op 128.688, 86 fr.35 Voor de bouw zelf, had men 1300 m² blauwsteen van Soignies, 200 m² Doornikse steen en 800.000 kg gietijzer en gewoon ijzer nodig. Ook voor het dak waren er heel wat bedrijven bereid de taak uit te voeren :  Gust. Luchien Cureghem voor een som van 469.635 fr.  J.B. Marlieaux et H. Floreffe voor een som van 497.500 fr.  Elisée Hargot uit Luik voor een som van 521.300 fr.  Nicolas Snaps uit Schaarbeek voor een som van 527.000 fr.  Dupont et F. Olivier uit Brussel voor een som van 528.000 fr.  Alphonse Casse uit Brussel voor een som van 529.832 fr.  Lapierre- Van de Vyvere uit Ieper voor een som van 530.000 fr.  Hargot Romain uit Sint-Gillis voor een som van 548.400 fr. De werken voor het dak werden geschat op 474.264,12 fr.36 De plannen werden door de Brusselse architect Felix Adrien Jean Lauwereys getekend. De eigenlijke werken werden uitgevoerd door “Société des Charbonnages”. De totale kosten voor de bouw van het station37 : soorten werk  funderingen  ijzeren timmerwerk  het gebouw zelf  afwerking  bedaking  verf  installatie totaal 35 36 37

Echo d'Ostende, 26 februari 1880. Echo d'Ostende, 3 maart 1881. De Plate, 7(1978)10, blz. 4.

prijs in frank 125.000 280.000 530.000 225.000 55.000 15.000 10.000 1.240.000 36-42. - In L'Echo d' Ostende van 1880, 1881 en 1882 verschenen kleine krantenartikeltjes in verband met de bouw van het nieuwe station.

45

HET NIEUWE STATION VAN OOSTENDE

De toren was vierkant en zijn kroon versierd met mooie en elegante smeedijzeren versieringen.

Het nieuwe station bestreek niet minder dan 1 hectare overdekt terrein. Het was samengesteld uit :  een groot station van 25 meter lengte en 40 meter breedte.  een station voor de passagiers van 60 meter lengte en 30 meter breedte  een reeks belangrijke gebouwen, geplaatst rond het overdekte station, volgens de noodwendigheden van de dienst en rekening houdend met de toestand van het terrein.

Onder de kroon op iedere zijde waren er verlichte wijzerplaten met een diameter van 4 meter. Hierdoor kon men op alle plaatsen van de stad, zelfs tot aan de dijk, het uur zien. Voorbij deze toren en nog altijd in het verlengde van de Kapellestraat bevond zich het hoofdgebouw met de loketten. Er was een grote zaal "Pas-Perdus", die toegang verschafte tot de wachtzalen en de bagageruimtes.

43. - Het station van Oostende

Het station werd langs de rechterzijde verlicht door 15 brede roodbruine vensters en overdekt met een ijzeren gebinte met ingedeukte spitsbogen, waarin er drie grote lichtkoepels waren aangebracht waardoor het licht rijkelijk naar binnen kon schijnen. Deze vorm, die het mogelijk maakte om grote ruimtes te overdekken, vond men terug in het hele gebouw. De stijl is deze van de vijftiende eeuw, deze dus van voor de Renaissance. Deze stijl werd toegepast voor alle openingen en voor wat de details en het lijstwerk betreft, vertonen deze veel gelijkenis met het Koningshuis van de Grote Markt in Brussel

In Oostende veroorzaakten de aankomende reizigers, vaak met honderden tegelijk, een grotere toeloop dan bij het vertrek van de reizigers. Vandaar ook dat de plaats waar de reizigers toekwamen uitgaf op de stad. Daar werden ook de voertuigen en kruiers geplaatst. De uitgang was nabij de brug over het handelsdok in het verlengde van de Kapellestraat die direct tot de zee leidt. Deze uitgang, praktisch een stompe hoek, gaf aanleiding tot het oprichten van een toren die de indruk van een belfort gaf en een hoogte van 40 meter bereikte.

46

In de zaal "Pas-Perdus "staat het bureau voor de verdeling van de tickets. Het was een juweeltje van luchtigheid waar blauwsteen, witsteen en koperlak zo kunstig gebruikt werden, dat men zich met een beetje goede wil op een groots jacht waande38. Het station maakte ook het onderwerp uit van de verkiezingen van 1882. In de krant van 12 maart 1882 stonden er drie bladzijden vol met artikels en propaganda voor de kandidatuurstelling van de nieuwe burgemeester Charles Janssens. Op zondag 30 juli 1882 werd het centrale station plechtig in gebruik genomen. Vooral tijdens de zomer heeft het een wriemelen van reizigers gekend. Met de eerste vakantiedagen begon de toeloop van passagiers. De ene na de andere trein bracht gasten aan. De zogezegde "pleziertreinen" zorgden voor stromen volksmensen, die maar een dagje aan zee wilden vertoeven.

44. - Het station en een panoramisch zicht bij het binnenkomen van de stad, 1920

38

Naar L'Echo d'Ostende, 27 juli 1882.

Het centrale gedeelte was de hoge spoorhal in ijzer en in glas. Daarrond lagen de diverse diensten geschikt : ingangsvestibule, lokettenzaal, wachtzaal, bagagedepot, kantoren, chaufetterie De middenspoorhal werd door een zwaar hek afgesloten, dat je naar buiten toe kon opendraaien. Daardoor werd de overweg iedere maal afgesloten, zodat de treinen op wisselsporen konden worden geplaatst. In 1888 werd er in de Alberthal bestaande uit een inkomhal en de toren van het station een hele zomer lang een tentoonstelling gehouden over hygiëne. Een gekend Oostends volksfiguur, pakjesdrager van beroep had een vaste standplaats bij het station. Zijn naam was Guillaume en hij droeg op zijn linkerborst een heleboel medailles en eretekens, bestaande uit deksels van blinkdozen. Tot dit gebouw in de jaren 1956-1960 dienst deed als tentoonstellingsruimte, ruimte voor sportmanifestaties en voor vergaderingen, heeft het station vele jaren trouwe en goede diensten bewezen aan Oostende.

47

DE AFBRAAK VAN HET STATION In 1956 werd het station afgebroken. De 40 meter hoge toren werd opgeblazen. Kort daarna werd er een barak gebouwd voor "Technic hotel". Daarna heeft de jeugdbeweging "Non Stop" er haar intrek ingenomen, tot eind juni 1969. Daarna werd er een appartementsgebouw en een warenhuis gebouwd39.

45. - Het Hazegras, ca. 1965

HET NIEUWE STATION In 1911 werd gestart met de bouw van het huidige station. Oorspronkelijk werd dit gebouwd voor de maildiensten naar Engeland, omdat er reeds een treinstation bestond.

46. – De sloop van het station zorgde voor spectaculaire foto's in de plaatselijke pers

De plannen waren van de hand van de architecten Otten en Seulen en naar "Mansart"-stijl getekend en uitgevoerd. De werken startten op 10 mei 1911 door de aannemer Wittebort en broers uit Brussel40.

39

40

De Zeewacht, 15 juni 1956.

Andre Van Caillie. Oud Oostende in Beeld, I, 85.

48

De klassieke vormentaal van het station is evenwel eclectisch behandeld en introduceerde bovendien de nieuwe skeletstructuur in gietijzer, met houten glasopvulling. Verder is het gebouw gebouwd met natuurstenen zoals arduin, graniet en kalksteen41.

De werken duurden twee jaar en op 1 augustus 1913 werd het fonkelnieuwe station plechtig in gebruik genomen. Dit nieuwe zeestation, lag op nog geen honderd meter van de Debarcadère.

50. - Het station van Oostende 48. - Het nieuwe zeestation, 1911

Tijdens de Eerste Wereldoorlog leed het pas gebouwde station zeer veel schade : de pakketbotenkade werd volledig vernield. Eind der jaren 1970 wilde men het station slopen. Deze beslissing deed zeer veel stof opwaaien o.a. bij de heem – en geschiedkundige kring "De Plate". Er werd een petitie opgesteld. Uiteindelijk bleef het station bestaan en in 1998 werd het Stationsplein gerenoveerd.

49. - Petitie 41

De Plate, 7(1978)2, blz.17.

49

De oesterputten De oesterputten speelden een belangrijke rol in de geschiedenis van de wijk42. In de wijk waren er immers verscheidene van deze putten. Eén van de straten werd er zelfs naar vernoemd.

Vanderheyde-Delmotte voor één zesde. De kinderen van Vanderheyde waren met zijn zessen : Balthazar, Hippolyte, Léonie, Mathilde, Charlotte en Louisa (gehuwd met August Valcke)45.

DE OESTERPUT VAN VANDERHEYDE

In 1870 vermeldde het kadaster August Deloose als eigenaar en ene Desmet als erfpachter. Het jaar daarop was er sprake van een vereniging Deloose-Vanderheyde, in 1880 een verdeling Vanderheyde-Devolder.

Deze oesterput bevond zich aan de Oesterbankstraat en was 16.970 m² groot. Het bijbehorende huis met koer was 330 m² groot. In 1829 werd ze uitgebaat door de weduwe Vanderheyde en haar kinderen. Eugéne Bochart schreef als volgt over deze oesterputten43 : "A gauche, en entrant, on trouve l’arsenal, auquel deux portes grillées donnent accès. Des boulets entassés en piles sont dans ‘ avant-cour et sur le côte du corps de bâtiment. A côté est le parc aux huîtres de Mme Veuve Vanderheyde. Il fut creusé en 1766, et obtint du gouvernement un octroi exclusif, qui équivalait à la concession d’un monopole. Les produits de ce parc ont été recherchés dès son origine : les établissements créés à une époque toute récente n’y ont motivé aucun changement, tant les premières dispositions ont été parfaites.’’ In de jaren 1853-55 werden de oesterputten geregeld met jonge oesters bevoorraad vanuit Burnham. Dit gebeurde vooral met de sloep "Amity". Later kwamen de oesters van Whitstable (18661883). De sloepen "Sea Solter" en "Tempter" verzorgden het transport. De opvolging van eigenaars en uitbaters en de verschillende verdelingen van het oesterpark Vanderheyde is een uiterst complexe aangelegenheid. Een akte uit het notariaat Van Caillie handelt over de verdeling van die oesterput44. Hij vermeldt ene August Deloose als mede-eigenaar voor vier zesden en daarnaast de kinderen van 42 43 44

Raoul Halewyck en Norbert Hostyn. Oostends oesterboek. Oostende, 1978. E.Bochart. Ostende ancien et nouveau, blz. 43 Notariaat Van Caillie, akte 3927, 25 oktober 1849.

In 1883 werden de gronden van de oesterparken Vanderheyde onteigend door de Domeinen en kregen ze een nieuwe bestemming. Op 10 december 1863 verkochten Viktor Vanderheyde en de Limon de Steenbrugge, echtgenoot Charles de Kerckhove de Denterghem, burgemeester van Gent de 15.248 m² van de oesterparken, twee huizen en een koer aan de Belgische staat. Meteen was dit het einde van deze Oostendse oesterputten. In april 1888 verdwenen de allerlaatste herinneringen aan het oesterpark door de openbare verkoop op donderdag 29 maart 1888. Alles wat gered was van de afbraak zoals hout, deuren, vensters, trappen, ijzer, zink, ca. 4000 pannen en ook twee oude sasdeuren werd openbaar verkocht46.

OESTERPARK DE BROCK Een ander oesterpark is dat van De Brock, gelegen in de zuidoosthoek van het grote “Bassin de Chasse”, ten noordoosten palend aan de Steenweg naar Brugge, die daar een soort verhoogde dijk tussen de twee bassins was. Ze waren waarschijnlijk reeds in bedrijf rond 1840. De putten werden naderhand, zeker in de jaren 1860 uitgebaat door Ch. BreydelDebrock, nadien door Desmet-Lambrecht. Men betrok de oesters uit Engeland : Burnham en Colchester. Omstreeks 1855 45 46

Wat er met het resterende zesde gebeurde viel niet te achterhalen. Raoul Halewyck en Norbert Hostyn. Oostends oesterboek, blz. 22-23.

50

zorgden de sloepen “Fairy” en “Amity” voor de aanvoer van jonge oesters, gemiddeld 20 ton per overtocht. Ca. 1867 zorgde de “Tempter” voor de bevoorrading vanuit Burnham. Debrock dreef ook handel in kreeften : in november 1855 importeerde de “Flèche” 41 ton kreeft uit Sarsund47.

OESTERPUTTEN VAN VAN IMSCHOOT-DEBROCK In 1852 werden de oesterputten van Van Imschoot-Debrock aangelegd. Zij verdwenen in 188848.

OESTERPARK VAN ARMAND TERMOTE & CIE

…Le public est prévenue que le jeudi 10 avril 1806 a dix heures du matin, il sera procédé en présence de Monsieur le Maire d'Ostende, et l'Ingénieur des Ponts et Chausées, en résidence en cette ville, à la vente au plus offrant et dernier enchérisseur, des magasins et des matérieaux en provenant, à dépendant de la propriété dite l'huitrière de Madame la veuve Pollet et consors, situé en cette commune. Les amateurs pourrons voir et examiner les objects en question trois jours avant la vente, et prendre connoissance des clausses et conditions de la dite vente au secretariat de la mairie tous les jours depuis neuf heures du matin. le 24 Mars 180652

Nog een ander oesterpark op het Hazegras was die van Armand Termote & Cie, gebouwd in 1863, gelegen in “Bassin de Chasse”. Het verdween al in 188449.

OESTERPARK VAN A. ROGIER-LÖHR & CIE Niet ver van het oesterpark van Termote lag het park van A. Rogier-Löhr & cie. Hij kreeg op 30 maart 1861 de toestemming van het ministerie van Openbare Werken om een oesterput aan te leggen. In 1896 werden deze parken overgebracht naar het springsas50.

OESTERBANK VAN POLLET In 1806 werd de oesterbank van Pollet op het Hazegras onteigend voor de bouw van de jachtsluis51 .

47 48 49 50 51

Raoul Halewyck en Norbert Hostyn. oesterboek, blz. 25-26. Raoul Halewyck en Norbert Hostyn. oesterboek, blz. 31-32. Raoul Halewyck en Norbert Hostyn. oesterboek, blz. 480 Raoul Halewyck en Norbert Hostyn. oesterboek, blz. 48. De Plate, 10(1981)10, blz.24.

Oostends Oostends Oostends Oostends 52

De Plate 10(1981)10, blz. 24.

51

De Politie Het eerste politiekantoor op het Hazegras werd door het Stadsbestuur voor de prijs van 850 fr. gebouwd langs de Stapelhuiskaai in 185553. Dit barakje bleef staan tot in 1878. Het werd gesloopt omwille van de slechte staat. In afwachting van een nieuw onderkomen voor de politie, kreeg zij een strandcabine. In 1885 werd er recht tegenover het station een nieuw politiekantoor gebouwd voor de som van 11.680 fr. naar de plannen van architect Emile Coppyn. In 1899, bij de aanleg van de Graaf de Smet de Naeyerlaan werd het kantoor gesloopt, omdat het in de weg stond. Omwille van de vele problemen en vechtpartijen werd er in 1905 een ander politiekantoor gebouwd. De plannen van dit kantoortje waren van de hand van Gustaaf Vandamme.

51. - Het Vander Sweepplein : in het alleenstaande gebouw was het politiecommissariaat gevestgd, 1907 53

Daniel Deschacht. Bijdrage tot de geschiedenis van de Oostendse politie (1794- heden), blz. 97101.

DE BESCHRIJVING VAN HET POLITIEKANTOOR Drie dakvensters met getrapte geveltjes bekroonden de zeven traveeënbrede voorgevel die een gelijkvloerse en een eerste verdieping had. Ze waren, net als het dakvenster op de schuin geplaatste travee aan de zuidhoek van het gebouw, uitgevoerd in rode en gele baksteen en in witte steen. Aan de eerste verdieping van die schuine travee was een trapeziumvormig balkon met een borstwering in gesculpteerde witte steen. Op de drie zijden waren zich spiegelende sirenes voorgesteld. Het waren beeldhouwwerken van De Kesel. Onder de dakkapel prijkte het opschrift : "De Drie Meerminnen". De gevel aan ZO-zijde telde twee traveeën en werd bekroond door een grote trapgevel.

52

Het schuin afgesneden hoekdeel aan de zijde van de handelsdokken was een soort naar boven toe breder wordende loggia. Aan de vensters waren balustrades in Euvillesteen. De onderbouw van die loggia bestond onder meer uit een blauwstenen bas-reliëf dat twee zeemonsters voorstelde. Die deden dienst als kariatiden. Uit hun muil spoot water in een bekken. Deze sculptuur was ook een werk van De Kesel. Dat hoekdeel droeg een torentje in drie geledingen : onderaan een afgeknot piramidaal gedeelte waaruit een recht octogenaal middenstuk oprees. Op zijn beurt droeg dit een grote spitstoren en vier kleinere hoektorentjes. Op de koperen spits was een vergulde koperen windroos bevestigd. Die was als een zeemeermin uitgewerkt54. In 1955 werd het politiekantoortje afgebroken om plaats te maken voor de aanleg van de Verenigde Natieslaan die het Oostendse verkeer in goede banen zou moeten leiden. Tevens werden de openbare herentoiletten die aan dit merkwaardige kantoortje paalden afgebroken.

54

De Plate, 6(1977)10, blz. 5-6.

53

De Brandweer Oostende bezat sinds 9 januari 1755 een vrijwilligerskorps, dat barakken afhuurde op het zuidelijke deel van de Apenstraat (nu Brabantstraat) en de Kapucijnenstraat. In 1846 beschikte men reeds over 33 man, verdeeld over vijf korpsen, waaronder één op het Hazegras55. In die periode was Louis Desmet spuitbaas van de afdeling van het Hazegras. Er waren één onderchef en zes pompiers. Er was één pomp met al het nodige materiaal en ze waren gevestigd in de Goede Windstraat.

ENKELE FEITEN Op 26 maart 1865 woedde er een grote brand in de militaire kazerne van Oostende. In 1866 werd de pomp van de Goede Windstraat overgebracht naar de Fregatstraat. Daartoe werd naast de jongensschool een hangaar opgetrokken voor het stallen van waterpomp nr. 11. In 1962 woeddde er een brand in de Zeemachtkazerne "Generaal Mahieu". In 1967 werd een lijk geborgen dat men had aangetroffen in de vijver van het Maria-Hendrikapark. In 1970 was er een brand van een oplegger geladen met 185 balen vlaslemen aan de Graaf de Smet de Naeyerbrug. In 1973 was er een brand van balen vlaslemen en hennep in de stapelplaatsen Westkaai. In 1977 was er een brand in de hoogspanningscabine van het flatgebouw "De Mast" op het Ernest Feysplein. In 1985 miste een oplegger, geladen met spiegelglas, op de hoge Demeybrug zijn bocht en kantelde.

55

Ronny Villeirs, De Geschiedenis van de Brandweer, blz. 5-10.

54

55

De kazerne De geschiedenis van de wijk het Hazegras is nauw verbonden met deze van de kazerne De bouw van de eerste kazerne gaat terug naar begin 19de eeuw. Toen keizer Jozef II tijdens het Oostenrijkse bewind het gedeelte van de vestingen liet slopen, ongeveer op de plaats van de huidige Jozef II-straat, en de handelsdokken liet graven, werd het Hazegras verkaveld. Tijdens het Frans bewind liet Napoleon nieuwe vestingen rond het Hazegras aanleggen. Het was tijdens het Hollands bewind (18151830) dat de wijk een uitgesproken militair karakter kreeg. Het kazernecomplex (bestaande uit "La caserne hopital, la grande caserne et la petite caserne", die samen omschreven werden als "L'enclos des casernes de l'Hazegras") was echter veel uitgebreider dan tegenwoordig, want het liep van de Lijndraaiersstraat tot een einde langs het verbindingskanaal Slijkens - Handelsdok. Waar zich nu de helling van de Graaf de Smet de Naeyerlaan bevindt, lag het binnenplein van dit uitgebreide complex. Dit binnenplein was omringd door militaire gebouwen, waaronder twee logistieke gebouwen, een hospitaal, werkplaatsen, opslagplaatsen en enkele buskruitdepots. In 1826 had er een ontploffing plaats in de kazerne. Er gingen 1250 vaatjes van elk 50 Hollandse pond de lucht in. Dit gebeurde op een voormiddag toen een luitenant munitie aan het verhandelen was. De schok was zo hevig dat alle huizen daverden. Een ongenoemd aantal daken werd afgerukt en praktisch alle ruiten in Oostende vlogen aan diggelen. Het hele kruitmagazijn werd vernield, net zoals de aanliggende huizen. Zeven militairen (Charles Wouters, Josephus De Laet, Petrus Nagler, Moreels, Adrianus De Brie en twee onbekenden) en vijf burgers ((Jacobus Storm, Franciscus Mestdagh, Livinus Davind, Johannes Esmoriet, Vermeire) werden gedood.

Er waren ook 22 gewonden, voornamelijk militairen, waarvan zeven zwaar gewonden en de rest met brandwonden. De schadeclaim was zo groot dat iedere provincie in de Nederlanden geld diende te geven. De schade aan woningen bedroeg 136.575,39 gulden, de schade aan meubelen 9.906,60 gulden, wat het totaal op 146.481,99 gulden bracht. Dit incident was een zware klap voor het Hazegras en Oostende56. Na het vertrek van de Hollanders, die de kazerne nog gedeeltelijk hersteld hadden, was Oostende een tijdlang een onbelangrijk garnizoen. Onder impuls van koning Leopold II werd er een nieuwe, de huidige, kazerne gebouwd.

52. - De nieuwe militaire kazerne, 1910

Deze kazerne was van de hand van Louis Delacenserie (1838-1909). Hij moest de voorgevels van de kazerne tekenen in dienst van koning Leopold II. Het hele project bestond uit een officiersmess (uitgevoerd), een stafgebouw (niet uitgevoerd), een monumentale ingangspoort (niet uitgevoerd) en een turnzaal (uitgevoerd, maar deels verwoest in de Tweede Wereldoorlog). Al deze gebouwen zouden verbonden worden met galerijen.

56

E.De Taye - Ostendiana II, blz. 121.

56

In het jaar 1922 zag de kazerne er als volgt uit57 : Ligging De kazerne ligt op de Hazegraswijk, ten noorden van het Maria-Hendrikapark, dat opgericht werd op een deel van de wallen van de vroegere vesting. De kazerne ligt langs de Graaf de Smet de Naeyerlaan. Het terrein heeft een oppervlakte van 4 hectaren, 41 aren en 20 centiaren. Bevoorrading van drinkwater De kazerne is verbonden met de waterleiding van de stad Oostende. Dit huishoudwater zal binnenkort geleverd worden door de Intercommunale Maatschappij van het Bocqwater. Afvoer van huishoudwater Het afvalwater wordt in de bestaande stadsriolen van de Lijndraaiersstraat en van de Graaf de Smet de Naeyerlaan geloosd. Capaciteit van de kazerne Men heeft bepaald dat het garnizoen dat te Oostende gelegerd moest worden uit een infanterieregimentstaf, twee actieve bataljons, een reserve bataljon en twee vestingsbataljons diende te bestaan. Het organiek effect dat in vredestijd gekazerneerd diende te worden omvat een officier, 97 onderofficieren, 805 korporaals en soldaten en 10 paarden. De capaciteit van de kazerne op gebied van logement bedraagt 18 ongehuwde officieren, 95 ongehuwde onderofficieren, 5 gehuwde officieren, 847 korporaals en soldaten en 10 paarden. Overzicht van het plan Hoofdgebouw Het hoofdgebouw bevat op de kelderverdieping, de wijnkelder van de officiersmess, een fotografisch atelier en kopieerpers met kantoor en magazijnen. Op de benedenverdieping bevinden zich het garnizoenskantoor met de archiefkamer, de wachtzaal en het kabinet van de dokter, de kamer voor de voorrapport, twee les -en conferentiezalen voor de officieren en een schermzaal voor officieren met kleedkamer en stortbaden. 57

De Plate, 8(1979)1, blz.10-15.

Op de eerste verdieping vinden wij acht appartementen voor ongehuwde officieren en een kamer voor de ordonnansen. Op de derde verdieping bevinden zich nog acht mansarde appartementen voor ongehuwde officieren en een masardekamer voor de ordonnansen. De officiersmess Deze bevat in de kelder, de keuken, de wasserij en de voorraadmagazijnen voor de mess, het lokaal met de brander van de centrale verwarming en de kolenopslagplaats. Op de gelijkvloerse verdieping vinden wij de kleedkamers van de officieren, de rook- en vergaderzaal van de officieren, de kleine eetzaal, het kantoor van de huishoudofficier, het bediendenvertrek en het toilet voor officieren. Op de eerste verdieping vinden wij de salon met eetzaal van de officieren, de kamer van de huishoudofficier, het bediendenvertrek, een lokaal voor het muziekkorps en een kamer voor de planton. Op de tweede verdieping zijn er magazijnen en mansardekamers voor de kok en het bedieningspersoneel. Onderofficiersmess Deze bevat op de kelderverdieping de keuken, de wasserij, de bier- en wijnkelder, de kolenkelder en de voorraadkelder van de mess. Op de gelijkvloerse verdieping vinden wij de kleedkamers van de officieren, de rook- en vergaderzaal van de officieren, de kleine eetzaal, het kantoor van de huishoudofficier, het bediendenvertrek het kantoor en de kamer van de huishoudingschef. Op de eerste verdieping vinden wij de bibliotheek, een kamer voor de sergeantbibliothecaris en negen kamers voor de onderofficieren. Op de tweede verdieping, zeven mansardekamers voor onderofficieren en drie magazijnen; Verbindingsgalerijen Deze zullen zowel op de kelderverdieping als op de benedenverdieping dienen om zich van de messgebouwen naar het hoofdgebouw te begeven.

57

De vroegere hospitaalkazerne Deze wordt gevormd uit twee blokken, noord en zuid met elkaar verbonden door bijgebouwen. De twee blokken dienen voor het logeren van een actief bataljon en bevatten op de gelijkvloerse verdieping veertien kamers die gebruikt worden als slaapzaal voor korporaals en soldaten, vier kamers ingericht als eet - en verwarmingszaal van de compagnies, vier onderofficierskamers, vier compagniekantoren, vier foeriersmagazijnen en vier kleine compagniemagazijnen. Op de eerste verdieping is de indeling identiek aan die van het gelijkvloers, maar de kamers die overeenkomen met de eetzalen dienen als compagniemagazijnen. De bijgebouwen, die beide blokken verbinden hebben op het gelijkvloers een leslokaal, de installaties en magazijnen van de soldatenmess, een kapsalon, cellen en magazijnen. Op de eerste verdieping vinden wij leslokalen, de bibliotheek van de leerboeken, de kamers van een sergeantbibliothecaris en een adjudant-onderofficier. Een waslokaal per bataljon is ingericht in het oostelijk uiteinde van elk van de blokken van de vroegere hospitaalkazerne. Het bijgebouw Dit gebouw is bestemd als logement voor een actief bataljon. Het omvat op het gelijkvloers tien kamers die gebruikt worden als slaapzaal door korporaals en soldaten, twee kamers ingericht als eet- en verwarmingszaal van de compagnie, vier compagniemagazijnen, twee compagniekantoren, twee foeriersmagazijnen, twee werkplaatsen en een magazijn voor schoenmakers en acht kamers voor onderofficieren. Op de eerste verdieping zijn er negen kamers die dienen als slaapzaal voor korporaals en soldaten, twee kamers bestemd als eet- en verwarmingszalen van de compagnie, een zaal voor herhalingen en vijf leslokalen en muziekmagazijnen, twee compagniekantoren en een stafkantoor, twee werkplaatsen en twee magazijnen voor de kleermakers, een magazijn voor de schoenmakerij, twee foeriersmagazijnen en 108 kamers voor onderofficieren.

Oostelijke hulpgebouwen De poort bij het hoofdgebouw bevat op het gelijkvloers het wachtlokaal van de officier en dit van de troep. Op de verdieping is het toilet van de wachtofficier en de spreekkamer van de soldaten. Links en rechts van de poort bevinden zich latrines voor de onderofficieren en soldaten, een bergruimte en een magazijn voor de sportzalen. Het sportgebouw bevat op het gelijkvloers de turnzaal met een tribune en een magazijn en op de verdieping de schermzaal en de kleedkamer van de onderofficieren, een magazijn en een kamer voor de wapenmeester. Noordelijke hulpgebouwen Deze zijn samengesteld uit drie gebouwen. Ten noorden is een oefenloods, een ontsmettinglokaal en een lokaal voor brandbestrijdingsmateriaal. In het midden zijn de stallingen voor de paarden van de officieren. Deze hadden op het gelijkvloers een stal voor tien paarden, een zadelmakerij en magazijnen op de verdieping de kamers voor de ordonnansen en de voedermagazijnen. Links en rechts van de stallingen zijn een mestgracht en het lokaal voor de legerwagens. Ten noordwesten zijn het kantoor en de magazijnen van de genie en een oefenloods. Westelijke hulpgebouwen Deze bevatten een bergplaats voor de ziekenwagen, latrines voor onderofficieren en soldaten, een washok, kolen- en eetwarenmagazijnen, het kantoor voor de huishoudingchef, de troepenkeuken, de verdeelzaal, de werkplaats van de wapenhersteller, het kantoor van de wapenofficier en de stortbaden voor het regiment. De poort bij de diensttoegang bevat op het gelijkvloers de magazijnen met de bedden en op de verdieping de magazijnen met beddengoed. Zuidelijke hulpgebouwen Deze bevatten de korte schietstand, het sportplein, munitiemagazijnen, 3 groepen latrines en de woonpaviljoen van de gehuwde onderofficieren.

58

De korte schietstand met een afdak voor de schutters heeft twee schietbanen van 50 m die men tot vier zal kunnen uitbreiden. Het munitiemagazijn bevat een magazijn voor patronen en een kamer voor de verwarming van de lokalen. De latrines bestaan uit twee kleine gebouwtjes voor onderofficieren en één gebouwtje voor korporaals en soldaten. Het woonpaviljoen van de gehuwde onderofficieren heeft vijf logementen met tuin. Bouwdetails Alle lokalen van de eigenlijke kazerne zullen een vloer krijgen in keramiektegels. Op de verdiepingen zal deze vloer rusten op een onderlaag van cementbeton die gelegd is tussen stalen balken. De hoofdgebouwen langs de Graaf de Smet de Naeyerlaan zullen bekleed worden met leisteen, de andere gebouwen met tegels. De zolderingen van de mansardekamers zullen bestaan uit holle platen in terracotta die bescherming zullen bieden tegen hevige koude en de grote warmte en die het brandrisico zullen verminderen.

53. - Soldaten op oefening in de militaire kazerne, 1910

Ventilatie van de lokalen, verwarming en verlichting In de oude kazerne zullen de kamers van tien man aan elk uiteinde verlicht worden door twee vensters met pivoterend bovenvenster. Luchtinlaten zijn voorzien onder de vensters en een luchtschacht om de bedorven lucht af te voeren vervolledigt het ventilatiesysteem van de lokalen. In het bijgebouw zijn de kamers voor 21 man eveneens aan elk uiteinde verlicht door drie vensters waarvan er twee opengaan en voorzien zijn van een luchtschacht om de bedorven lucht te evacueren. De eet- en verwarmingszalen hebben daarbij nog een schouw. De kamers van de onderofficieren hebben schouwen en de luchtschachten van de andere lokalen kunnen eventueel als schouw gebruikt worden. De kamers van de soldaten in de oude kazerne kunnen elk tien bedden bevatten en deze in het bijgebouw elk 21 bedden op een onderlinge afstand van 50 cm. Het luchtvolume waarover elke man beschikt in de slaapzalen bedraagt 16 m³. Het wachtlokaal, de schoollokalen, de eetzalen, de theorie- en cursuszalen hebben eveneens schouwen en luchtkokers.

In de stal voor de paarden van de officieren gebeurt de ventilatie door tuimelraampjes en door luchtkokers voor bedorven lucht. In de gebouwen met cellen zorgen glazen bovenlichten, voorzien van metalen

59

traliewerk, voor de verlichting van de cellen. In elke cel is naast de toegangsdeur een gat geboord voor de aanvoer van frisse lucht vanaf de gang. Boven de deur zorgt een andere opening voor de luchtcirculatie. De gang wordt 's winters met een kachel verwarmd. De latrines, de soldatenkeuken en het stortbadenlokaal zijn verlucht door ventilatiebovenlichten met zonneblinden. De binnenpleinen van de kazerne, de latrines, de gangen, de wachtlokalen, de leslokalen, de messen en de bibliotheken worden 's nachts met gas verlicht. De andere lokalen met petroleum. Troepenkeuken, douchezaal, wasplaatsen Een geperfectioneerde stoominstallatie wordt in de troepenkeuken geplaatst. De stortbadzaal is verdeeld in een aantal hokjes elk met een sproeikop. Er zijn ook hokjes die dienen als kleedkamer. Het water voor de stortbaden wordt in een speciale stoomketel verwarmd. Een waszaal per bataljon heeft tenen uithollingen die dienen om er de bekkens van de manschappen in de zetten. In de lokalen staan eveneens bakken in hardsteen die dienen als voetbaden. Binnenplein Het binnenplein van de Kazerne BM4 is volledig geplaveid. Alle andere binnenpleinen zijn in terrassen.

BRANDEN IN DE KAZERNE Gedurende haar bestaan werd de kazerne meermaals geteisterd door brand. Op 26 maart 1865 woedde er een grote brand in de kazerne. Voor hun daden van moed en zelfopoffering kregen volgende pompiers een medaille : commandant Pierre Vanhercke (goud), Jean Vanhove, Leopold Van Yper, Pierre Hoedts, Jean Willems, Ferdinand Van Outryve, onderchefs en A. Vigne, pompier (zilver)58. In 1955 brak er om 8 uur een brand uit in de Generaal Mahieukazerne. Op de koer bevond zich een opslagplaats waarin er 2000 kisten opgeslagen lagen. Deze kisten 58

Ronny Villeirs, De Geschiedenis van de Brandweer, blz. 10-11.

bestonden elk uit 200 doosjes gevuld met brandtabletten, die gebruikt werden voor het verwarmen van eetwaren en dranken, voor elke soldaat afzonderlijk. Deze opslagplaats had vuur gevat. Ook in 1962 was er een brand in de kazerne, die de trap in de officiersmess, de fresco's in de grote zaal en andere mooie voorwerpen vernietigde. De brand woedde in de bergplaats voor feestmateriaal, het trappenhuis en de vergaderzaal. Tussen september 1997 en maart 1998 werd de kazerne volledig gerestaureerd. Zo werden o.a. de gevel afgespoten en hervoegd, een nieuwe muziekinstallatie geplaatst en een modern brandbeveiligingssysteem aangebracht.

60

61

Het Panorama van de IJzerslag De stad Oostende had ook iets speciaals namelijk een Panorama. Voor de bouw van het panorama werd een deel van het 3de handelsdok gedempt.

De werken hadden verscheidene vertragingen opgelopen, waardoor het later dan voorzien opengesteld werd voor het publiek.

Het IJzerpanorama werd in 1924 gebouwd. Hieronder vind je de resultaten van de offertes van de werken : Bonquet et Lowet : 531.825 fr. Liebaert 560.000 fr. Damman-Smis 597.000 fr.

54. – De toewijzing voor de bouw van het Panorama

Deze toewijzing vond plaats in de "Singe d'Or" in Brugge. De werken werden uitgevoerd door de firma Bonquet en Lowet. Het gebouw werd opgericht als herdenking van de slag bij de IJzer. Het gebouw had een ronde vorm met een diameter van 40 meter en een hoogte van 14 meter.

56. – De bouw van het Panorama liep vertraging op

De toegangsprijs van een volwassene in 1926 was 3 fr.

HET DOEK Een panorama moet aan bepaalde eisen voldoen om een enig effect te hebben.  een cirkelvormig doek  een ronde hal met kegelvormige doek en meestal verlicht door een venster in de koepel  bijgebouwen, die als kantoren, winkeltjes e.d. dienen

HET PANORAMA

55. – De toewijzing voor de bouw van het Panorama

Het eigelijke spektakel dient opgebouwd te worden als een cirkel, die de kijkers een illusie van de realiteit moeten geven. Het geheel wordt bekeken vanop een terras dat in het midden van de hal staat en dat via een gang en een trap bereikt wordt. De toeschouwer staat op 15 tot 18 meters van het doek, naargelang hij in het midden of op de hoek van het terras staat.

62

De normale diameter van een Panorama bedraagt 36 meter. Het terras is zo gebouwd dat de horizonlijn van het Panorama, dat normaal 14 meter hoog is, zich op ooghoogte van de toeschouwer bevindt. Het perspectief van het geheel is op heel andere principes gebouwd dan bij een gewoon schilderij : de projecties zijn niet dezelfde en de personages en het landschap zijn anders geschetst, vergroot of verkort om een beter resultaat te verkrijgen. Vanuit dit standpunt is de voorstelling van het "Panorama van de IJzerslag", zoals het hier om praktische redenen in de hal Bordiau gebeurt, met reden vatbaar voor kritiek. De loop van de IJzer naar zijn monding is hier afgeleid terwijl hij in feite rechtdoor loopt, zo het geheel in een cirkel is opgesteld. Hetzelfde kan worden gezegd over de personages die zich vooraan en op de brug bevinden. Deze voorstelling houdt ook geen rekening met de door Bastien gewilde overeenkomsten :  aan de duinen en de zee beantwoorden in het Panorama van de IJzerslag zo het in cirkel is opgesteld, de overstroomde polders  aan de brandende taveerne Lobbestal in Nieuwpoort beantwoorden de brandende hallen en Kathedraal van Ieper.  aan de loopgrachten van Nieuwpoort beantwoorden die van Diksmuide

57. - Het Panorama de l'Yser, 1924

De panorama ‘s werden in de 19de eeuw verlicht door het daglicht via vensters in de koepel van de ronde hal. Een dekkleed fungeerde als plafondscherm en verhinderde dat de toeschouwer de bovenste boord van het doek zag. Het terras was met het onderste deel van het werk verbonden door een kunstmatig vloerdecor dat de toeschouwer de 15 tot 18 m afstand tot het doek moest doen vergeten en hem de illusie gaf het spektakel te kunnen aanraken.

DE OPSTELLING VAN HET PANORAMA VAN DE IJZERSLAG De opstelling van het Panorama van de IJzerslag in 1921 beantwoordde aan die eisen. De toegang tot het terras was een houten labyrint, zeer somber, met latere gangen, die de loopgrachten nabootsten. Het terras zelf was gebouwd als een observatiepost, met borstwering en opeengestapelde "vaderlanders" waarbij de toeschouwer doorheen schietgaten naar het gevecht kon kijken. Hij loopt langs het bivak met uitgeputte soldaten op strobalen gelegen of gezeten rond een oud oventje, naast een klein hokje zonder comfort : "het Pondok der Jassen". Tussen het doek en de toeschouwer is de vloer bedekt met droog gras en riet, dat de onderste boord van het doek aan de toeschouwer onttrekt.

63

Op die bodem staan diverse poppen en voorwerpen : in het totaal schonk of leende het koninklijk legermuseum hiervoor 136 stukken (uniformen, uitrusting en bewapening). Het geheel verhoogde de illusie : gekwetste Belgische soldaten en brancardiers; gedode paarden en omgekiepte karren. Planken, ijzeren palen, deuren, luiken en puin illustreerden de vernieling en verborgen, in Ieper, de toegangsweg naar het terras.

WAAROM EEN PANORAMA ? Toen het in 1921 aan het publiek werd voorgesteld, was dit niet het eerste dat in België bestond. Een gebouw in de vorm van een moskee in het Jubelpark in Brussel herbergde sinds 1897 het Panorama van Caïro dat door Emile Wauters gemaakt was. Daarnaast was er het Panorama van Congo dat Bastien maakte met Paul Mathieu en dat een blikvanger werd op de universele tentoonstelling van Gent in 1913 en niet minder dan zes panorama’s waren voor 1910 reeds gemaakt over de slag van Waterloo. De oorsprong van het Panorama van de IJzerslag gaat terug tot 1914, wanneer Alfred Bastien met Jules Ingenbleek, de secretaris van de koning, het door de vorst geïnspireerde en goedgekeurde plan bespreekt om naar het voorbeeld van het Panorama van Congo een nieuw te maken waarop de rol van het Belgische leger en de Belgische hulp aan de geallieerden aan de IJzer in oktober - november 1914 benadrukt worden. Doel is te tonen dat, in tegenstelling tot wat sommigen reeds eind 1914 beweerden, België, eens het aangevallen was, zonder zijn neutraliteit en onafhankelijkheid op te geven, zijn krachten niet heeft gespaard, maar in tegendeel ruim zijn deel deed naast Engeland en Frankrijk, zijn garanten in vredestijd en bondgenoten in oorlogstijden. Bastien en Ingenbeek leggen het onderwerp snel vast : de Engelsen in Ieper en de Belgen en Fransen tussen Diksmuide en de zee. Door de brand van de Hallen en de SintMaartenskathedraal van Ieper te tonen werd de hatelijke verkrachting door de Duitsers van één van de heilige principes van de

oorlog volgens hetwelk geen kerktorens of monumenten vernietigd mochten worden, sterk benadrukt. Deze boodschap werd gepreciseerd in een brochure, die bij de eerste voorstelling van het Panorama in 1921 aan de bezoekers werd verkocht : “in deze gigantische strijd waren Belgen, Fransen en Engelsen één. Ons deel was bijzonder roemvol en beslissend, maar tevens tragisch. Vermoeid door twee uitputtende maanden van lijden, gevechten, waarbij alles ontbrak, want ze waren van hun basis afgesneden, dienden onze soldaten de aanvallen te ondergaan van steeds nieuwe elitetroepen. Nieuw gevormd, goed uitgerust en speciaal opgeleid, met een formidabele artillerie. De onzen waren slechts met 80.000, aanvankelijk gesteund door 6.000 Franse marinefuseliers die vanaf 23 oktober met een nieuwe divisie versterkt werden, terwijl de Duitsers tegenover hen zeven divisies, t.t.z. 140.000 man plaatsen. Het geallieerd opperbevel had ons gevraagd slechts 48 uur stand te houden. We hielden het 15 dagen uit ! Deze lange heroïsche weerstand kostte ons 14.000 doden en zwaar gekwetsten en de uitschakeling van de meer dan de helft van onze artillerie. Ze kreeg bewondering, niet alleen van de geallieerden maar van de ganse wereld.”

DE NODIGE COMPLICATIES Het nodige geld om het project te beginnen werd pas in maart 1920 verzameld. Aan de hand van voorbereidende tekeningen, die hij tijdens de oorlog realiseerde, ontwierp Bastien een project van zes schetsen, geschilderd op 1/10 van de definitieve uitvoering. De eerste fondsen –60.000fr. (40.000 voor het doek en 20.000 voor de schilders) werden bijeengebracht door een bankconsortium (Generale Maatschappij; Bank van Brussel; de Overzeese Bank; Empain; Lambert en Philippson ), dat koning Albert, niet zonder diplomatieke bijbedoelingen, met de hulp van Ingenbleek op gang had gezet.

64

HET EERSTE GROTE WERK : HET SCHILDEREN EN ZIJN ONDERKOMEN Het doek zou geschilderd worden in het Jubelpark in de ronde hal, waarin zich reeds het Panorama van Caïro bevond. Een enorm wit linnen doek van 120 op 15 meter (15 banen van acht meter) en een oppervlakte van 1800 m² werd snel opgehangen rond een houten stelling van 14 meter hoogte, dat men, om het te kunnen verplaatsen, op spoorwegrails had gemonteerd. Bastien toog onmiddellijk aan het werk met drie vrienden, die allen leerling van hem geweest waren : Charly Leonard, Charles Swyncop en Jef Bonheur. Het doek werd verdeeld in vierkanten van een meter die overeenkomen met 1 dm² van de eveneens in vierkanten verdeelde schetsen. De meester zelf tekende met houtskool de militaire elementen van het voorplan, terwijl leerlingen de wolken in de hemel schetsten, vooraleer over te gaan tot het in kleur zetten van het geheel.

58. - Een fragment uit het doek van Bastien

Minder dan een jaar na de aanvang van het werk was het Panorama in april 1921 af. Het werd overgebracht naar de Lemonnierlaan nr. 8-10 in een rotonde uit 1880, die speciaal voor panorama's werd gebouwd. Lang bleef het er niet, want het gebouw werd in 1924 verkocht aan de autofirma "Plasman", die er een garage met vier verdiepingen bouwde. Men besloot het Panorama naar Oostende over te brengen, dicht bij het slagveld van 1914. Een nieuwe rotonde, waarbij de geschatte onkosten van 850.000 fr. door de uitbating zouden worden gedekt, was snel gebouwd in de Alfons Pieterslaan op grond door de stad afgestaan. Vanaf 1926 was het Panorama weer te bezichtigen.

65

DE VERHUIZING NAAR HET LEGERMUSEUM In 1939 waren de inkomsten verre van briljant en de stad wenste een nieuwe bestemming te geven aan het terrein. Het Panorama werd aan de staat geschonken en na tussenkomst van koning Leopold III en met de zegen van Albert Devèze, minister van Landsverdediging en van Louis Leconte, hoofdconservator van het Koninklijk legermuseum en vriend van Alfred Bastien, overgedragen aan het legermuseum. Leconte begon de verhuizing in maart 1940 en versnelde daartoe de overdracht van het tweede gedeelte van de Bordiauhal aan het legermuseum door het museum van de gietvormen, het zogenaamde schoolmuseum van de koninklijke musea voor Kunst en Geschiedenis. De onderhandelingen duurden tot in 1942, wanneer eind december van dat jaar Leconte zijn plan tijdelijk moet laten rusten omdat de Duitsers de Bordiauhal opeisten.

DE OORLOG MAAKT HET STUK In Oostende wordt ondertussen het gebouw door de Engelse luchtmacht per ongeluk gebombardeerd, omdat het verward werd met de gazometer. Het doek was beschadigd en de rotonde verloor een deel van zijn dak en het koepelvenster. De stukken door het Legermuseum geschonken of ontleend werden geplunderd en andere onherstelbaar beschadigd. Op het einde van de oorlog bevond het doek zich in erbarmelijke staat : met stof bedekt, vol vochtplekken waarbij een deel van de verf verdwenen is, telt het zowat 400 scheuren.

NIEUWE VERHUIZING GEPLAND In 1947 wordt opnieuw gesproken van de verhuizing naar het Legermuseum, want op de princiepskwestie wordt niet teruggekomen. De schenking blijft behouden. Het probleem nu is van praktische aard : waar moet het geplaatst worden ? De oorspronkelijke ruimte van de Bordiauhal wordt nu gebruikt door de nieuwe verzameling over de Tweede Wereldoorlog. Men vindt een oplossing door het Panorama te doen onderbrengen in een vierkante binnenkoer, naast de grote

noordelijk hal van het Jubelpark, ook hal van de paardenwedstrijden geheten. Het geraamte van de Oostendse rotonde wordt overgebracht. In afwachting van het beëindigen van de werken, waarvan de kosten op 4 miljoen frank geraamd worden en de evacuatie van de koer door het centraal laboratorium voor hygiëne, wordt de hal van de paardenwedstrijden aan het Legermuseum toegewezen om onmiddellijk het Panorama te kunnen overbrengen. Het doek wordt in Oostende losgemaakt en in september 1950 naar Brussel gebracht. Het wordt op 4 januari 1951 opgehangen aan een zijwand van de hal, een rail en gestut door diverse baren in gewapend beton. Het wordt niet in een kring opgesteld om de restauratie gemakkelijk te laten gebeuren. Het metalen gebinte van de Oostendse rotonde volgt in april 1951.

DE EERSTE RESTAURATIE Eens opgehangen in de grote hal reinigt de brandweer het doek door het te besproeien met hun met regenwater gevulde waterspuiten. Met een pistool wordt het dan met lijnolie ingesmeerd om in maart mei 1951, op kosten van het Legermuseum (240.000 fr.) gerestaureerd te worden. De restauratie geschiedt onder leiding van Bastien, door de schilders L. Wattecamp en D. Haine. Het Panorama wordt tussen 16 juni en 29 juli 1951 eindelijk aan het publiek voorgesteld, samen met andere werken van Bastien, die in het bezit zijn van het Legermuseum.

OPDOEKEN Vanaf 1951 tot het begin van de zeventiger jaren, ogenblik waarop de afdeling lucht- en ruimtevaart van het Legermuseum geopend wordt, is het doek niet meer zichtbaar voor het publiek. Zijn bewaring in de Grote Hal stelt echter vrij grote problemen. De temperatuursverschillen zijn er zeer groot en de vochtigheidsgraad zeer veranderlijk. Slecht opgehangen, beweegt het doek bij elke tocht. Het doek, dat reeds veel aan elasticiteit verloren heeft, wordt steeds brozer. Nieuwe plooien en nieuwe scheuren ontstaan en delen van de verf beginnen naar beneden te vallen.

66

Tot zesmaal toe werd tussen 1960 en 1980 het Koninklijk Instituut voor het kunstpatrimonium geconsulteerd over een nieuwe restauratie en presentatie van het Panorama. Men schat de kosten zonder gebouw in 1960 op 5 miljoen en in 1979, op 11 miljoen. Vanaf 1970 wordt voorgesteld het doek in verticale stroken te verknippen en op een metalen kader aan te brengen. In 1974 is er sprake om dit kader in de Grote Hal in een halve cirkel op te stellen teneinde het ronde karakter van het Panorama wat te respecteren. Tegelijkertijd zou erboven een dik kleed komen en zou de vloer aangepast worden zodat de ogen van de toeschouwer weer op de hoogte van de horizonlijn zouden komen.

HET ONDERWERP VAN HET DOEK Het onderwerp van het Panorama is de slag die zich aan de IJzer afspeelde van 16 tot 31 oktober 1914. De Duitsers trachten de stroom over te steken, terwijl de geallieerden met iet of wat succes terugsloegen. Men ziet ook de overstroomde vlakten door het openlaten van de sluizen en de brand van de hallen en de kathedraal van Ieper. Bastien nam dat erbij om de Engelsen op het doek te kunnen brengen59.

59. - De afbraak van het Panorama

Tot daar is men niet gekomen, wanneer in 1980 de Regie van de Gebouwen, die op aanvraag van de afdeling Lucht- en Ruimtevaart, die in volle expansie is, het gebouw herschildert, aan de directie vraagt het doek tijdelijk af te halen. Dit dringt zich ook op uit oogpunt van de veiligheid van de bezoekers, want delen van het doek vallen bij tijd en wijl met gedruis naar beneden. In januari 1982 wordt het doek door de militaire genie en de Brusselse brandweer afgehaakt en op houten bobijnen opgerold, de verf naar buiten. Van een rotonde is vanaf nu geen sprake meer en de vierkante binnenkoer wordt dan definitief toegewezen aan de verzamelingen van de tankafdelingen, die er reeds twee jaar is en eveneens in volle ontplooiing is.

DE AFBRAAKWERKEN VAN HET PANORAMA De afbraakwerken van het leegstaande gebouw in Oostende werden uitgevoerd door de aannemer Fr. Malfaison.

59

Patrick Lefevre en Richard Boyen. Koninklijk museum van het leger en krijgsgeschiedenis : Het panorama van de IJzersslag 1921 - KML 11.11.1993 - 30.01.1994.

67

Het Stadhuis In 1956 werd het nieuwe Stadhuis gebouwd op het derde handelsdok. Niet iedereen was gelukkig met de inplantingsplaats van het nieuwe Stadhuis. De handelaars van Oostende nochtans waren best tevreden met het derde handelsdok als de nieuwe plaats voor het Stadhuis, zoals uit een verzoekschrift uit 1954 blijkt60 : Waarde Heren Burgemeester, Schepenen en gemeenteraadsleden, U zult er niet onwetend over zijn, dat binnen kort in de schoot der Gemeenteraad, OPNIEUW zal overgegaan worden tot het aanduiden der definitieve plaats, waar het nieuwe Stadhuis moet opgetrokken worden. Steunend op de grote verantwoordelijkheid welke U draagt, mag het onnodig blijken Ued erop te wijzen, dat deze beslissing van het allergrootste belang is voor de Stad, bijzonder dan voor de steeds méér en méér uitbreidingnemende Stad. Wij zijn er ten volle van overtuigd, en er mede akkoord dat er aan beide plaatsen, welke voor de opbouw in aanmerking komen, technisch gezien, vooren nadelen zijn. Doch na rijp overleg, onafgezien politiek of ander invloeden, zullen de voordelen van het derde handelsdok wel zo overwegend zijn, dat er helemaal geen spraak meer kan zijn van een moeilijke beslissing. Ten andere, de beslissing van de vroeger Gemeenteraad heeft zulks reeds bevestigd, e, sindsdien zijn de omstandigheden zeker niet gewijzigd in het nadeel van de vroegere beslissing, wel integendeel. Waar men spreekt van ruimte, daar is er zoveel men maar wil. Dààr hoeft men niet naar noodoplossingen te zoeken om er gezonde en ruime burelen te vestigen. Dààr is lucht, licht en zon in overvloed, waaraan iedere bediende te kort heeft.

60

Archief Stadbibliotheek, map 12.

STATIONNEREN ! Ook dit vraagstuk stelt zich niet eens. Marktdagen of geen, Zomer of Winter, plaats is er genoeg. VERKEERSPROBLEMEN ! Trams, autobussen, treinen, grote verkeersbanen, alle komen zich verbinden in dat nog toe niet gezochte centrum, zowel vreemdelingen en bezoekers, als voor de Oostendse bevolking, gelijk waar deze zich bevinden, Mariakerke, St.-Jan. De Nieuwe wijken, Sas en Opex, is het derde handelsdok de aangewezen plaats voor een centrum waar het Stadhuis, dus het huis van alle burgers, gemakkelijk te bereiken is. Met het stadhuis op de derde bassin, bundelt men twee grote stadsgedeelten (het oude Oostende of toeristisch centrum en het nieuwe, groeiende Oostende-West, het handelscentrum), tot een geheel, in het belang van beide. Men spreekt van urbanisatie, villawijken, uitbreiding of eender welke vernieuwing, beantwoordende aan de tegenwoordige en voornamelijk aan de komende eisen, dan kan men toch niet beginnen, als men tenminste ernstig wil blijven, met de klok honderd jaar achteruit te plaatsen. Laat ze liever honderd jaar vóór zetten, en dan zal de Geschiedenis niet lakend moeten spreken over de Gemeenteraad van Oostende 1954, maar wèl met lof er op wijzen hoe voorzienig deze Heren de toestanden weten te benuttigen, en aantonen hoe goed er hun voorgangers van 1604 tot 14-18 hebben begrepen en van Oostende een wereldstad willen maken Indien men het nu wil of niet, aan de uitbreiding van de steeds groter wordende stad valt niet te tornen noch te stuiten. De Oostendse bevolking heeft zijn Gemeentebestuur begrepen en streeft zoals voorheen, naar grotere uitbreiding. Geen enkele reden in gegrond genoeg om opnieuw de oude stadswallen op te trekken en zich aan het Oude te houden, dat heeft zijn tijd gehad Wij zijn de mening toegedaan, dat de overgrote meerderheid der Oostendse bevolking, moest zij aan het woord gelaten

68

worden, heel zeker het derde handelsdok nog vóór de Wapenplaats zou verkiezen.

staat in de richting van de stad en verschoven in noordelijke richting.

Het is echter met tegenzin dat wij ons in deze aangelegenheid mengen, doch op herhaald aandringen der leden onzer ondergetekende Handelsbonden, en na de verschillende Besturen dezer Bonden, welke regelmatig met de bevolking in voeling zijn, te hebben, geraadpleegd, kunnen wij er ons niet langer meer aan onttrekken, en zien wij ons verplicht publiek stelling te nemen in deze aangelegenheid.

Het Sstadhuis is gunstig gelegen in de as van de dokken, waarvan het laatste het dok voor jachten en pleziervaartuigen, grenst aan de zuiderkant van de toekomstige helihaven.

De ondergetekende Besturen, omvattend heel Westelijk Oostende, kunnen dan ook niet anders, dan zich tot U wenden, Mijne Heren, in naam van al hun leden, Ued. die in deze te beslissen hebt, een beleefd verzoek te richten om een beslissing te treffen, vrij van elke politieke combinatie of druk, van waar die ook moge komen Alleen het belang van Oostende en zijn Bevolking telt, en dan kan geen ander plaats méér aanspraak maken dan het DERDE BASSIN. Hiervoor dankt U bij voorbaat, de hele Oostendse Bevolking Namens het Blauw Kasteel, Vanhoorne C. Namens het Westerkwartier, Deschacht Ed. Namens Torhoutsesteenweg (Wijk ’t Kroontje), Vandepoele A. Namens Alf. Pieterslaan, Nieuwpoortsteenweg en Petit-Paris, Vandaele G. Het Stadhuis kwam uiteindelijk op de plaats van het derde handelsdok waar vroeger het “ Panorama van de Slag van de IJzer” werd tentoongesteld. De plannen van het Stadhuis, uit 1956, zijn van de hand van Victor Bourgeois.

BESCHRIJVING VAN HET STADHUIS. Het stadhuis bestaat uit drie delen : naar de dokken toe, een parallelepipedum, dat de staatsiezalen groepeert, het geheel bekroond met de vlaggen van de landen die aan het Oostendse leven deelnemen. Dit parallellepipedum is door een loodrecht dwarsblok verbonden met het blok van de stadskantoren, dat er parallel tegenover

Drie kleuren die gekozen werden voor de bouw van het Stadhuis, zijn :  kalksteen van Visé voor de horizontale vlakken, de onderbouw en de dagkanten  witte Portlandsteen voor de gevels  brons voor de ramen. De plattegrond van het Stadhuis omvat in de staatsievleugel : op de gelijkvloerse verdieping, in de asrichting van de dokken en van het gebouw een monumentale ingang, met vooruitspringend portaal en gevolgd door een erevestibule met herinneringsplaten, die toegang geeft :  op de eerste verdieping, naar het Park toe, tot een geheel omvattende de Raadszaal en de Trouwzaal,  op dezelfde verdieping, naar de dokken toe, tot de Kabinetten van de Burgemeester en van de Schepenen en de Vergaderzaal voor het College  op de tweede verdieping, tot de Vergaderzaal van de commissies. De monumentale ingang heeft eveneens toegang op het gelijkvloers tot een Vergaderzaal. Op het zuideruiteinde van deze vleugel is het verblijf voor de huisbewaarder voorzien. Op het noorderuiteinde verleent de ingang toegang aan het publiek tot het postkantoor, een bewaarplaats voor fietsen en kinderwagens, en op de verdieping tot de kabinetten van de Burgemeester, de Schepenen en de Stadsecretaris. Op dit verdiep, bij het uitmonden van de trap, bevinden zich de deurwaarders en zijn er vijf wachtzalen voor de bezoekers. Zodoende kunnen in de gang die leidt naar de kabinetten van de Burgemeester en van de Schepenen slechts die bezoekers verkeren, die door de deurwaarders worden aangemeld en toegelaten

69

Via de Vindictivelaan bereikt men toegang tot de kantoren :  de ondergrond waar de politie, de archieven en de centrale verwarming zich bevinden. Voor de politievoertuigen is een aparte ingang in de Stockholmstraat.  op de gelijkvloerse verdieping bevinden zich de grote lokettenzaal, Stadsontvanger, centrale boekhouding, Bevolking, Burgerlijke Stand en Militie. Personeel en politie hebben toegang langs de Stockholmstraat. De verdiepingen hebben een grote ruimte in ’t midden, ter verlichting van de lokettenzaal op het gelijkvloers en van de kantoren.

Op de eerste verdieping bevinden zich de politie, de financiën en het secretariaat. Op de tweede verdieping bevinden zich water, gas en elektriciteit. Op de derde verdieping bevinden zich de diensten urbanisatie, riolen, technische dienst en de openbare werken. Op de laatste (vierde) verdieping vindt men de infirmerie, de foren en markten, de sociale inlichtingen en dergelijke. Voor het personeel is er op dit verdiep ook een keuken, eetzaal en een groot rustterras. De ruwbouw werd uitgevoerd door de "algemene ondernemingen Weduwe Jerome van Coillie". De funderingen werden gelegd door Franki-palen. Het skelet van het Stadhuis bestaat uit gewapend beton. De vloeren van de staatsiezalen zijn in marmer en die van de administratieve diensten in linoleum. De verlichting wordt door fluorlampen gegeven61.

60. - Het Stadhuis in opbouw

61. - Het nieuwe Stadhuis

61

Bouwen en wonen, speciale uitgave, 1956 uitgave Stadhuis.

70

71

De stichting van de parochie en de bouw van de kerk DE OPRICHTING VAN DE PAROCHIE O.-L.-V.-ONBEVLEKTE ONTVANGENIS Op de gemeenteraadszitting van 15 september 1850 werden volgende vier punten rond de oprichting van de nieuwe parochie besproken : 1. De bisschop van Brugge wil een tweede parochiekerk in Oostende 2. De bespreking van de petitie van 29 september 1849 van Brasseur en Cassars i.v.m. de parochialisering van de Kapucijnenkerk. 3. De discussie tussen de mensen die liever hebben dat de Kapucijnenkerk geen parochiale kerk wordt maar dat er een nieuwe op het Hazegras komt enerzijds en de petitie-aanvoerders anderzijds. 4. De bespreking van een brief van de gouverneur over de parochieschikking in Oostende. De ondergeteekende dit deel der stad Oostende bewonende hetwelk men het Hazegras noemt komen eerbiedelijk voor oogen stellen dat de bevolking van hunnen wijk in weinige jaren aangegroeid is tot meer dan 2400 zielen dier nog niet bijgerekende 1000 tot 2000 soldaten diere ook kunnen kazerneren bezitten. Dit dappere aangroeien dier bevolking is grootelijks om niets te zeggen gansch toe te schrijven aan de volgende oorzaak In de stad langs den kant naar by de zee waar voorbyds de geringe en werkende klus hare woonsten het worden vermenigvuldigde sierlijke en prachtige gebouwen gesteld dienende het verblijf gedurende de beeldenstrijd van de vreemdelingen die ervan alle landen van komen. Zodanig dat die klas zich genoods zocht gevonden heeft elders anders eene woonplaats te vinden. Op het Hazegras, daar heeft hij zich neder gezeten.Welnu mijnheer de minister der zo heilige menshen zijn voor de binnenstad door het bassinswater gansch afgescheiden en

tamelijk ver van de parochiale kerk afgewyderd. Door het toedoen van enige liefdadige Oostendenaren is er op het Hazegras onlangs eene niet groote kapel,bijzonder eigendom gebouwd waar de godelijke diensten konnen gepleegd worden62. De parochie werd op 22 juni 1861 opgericht. Zes dagen na het oprichten van de parochie kwam op 28 juni 1861 uit Brugge de 47-jarige Bernardus Franciscus Ruyssen. Hij was de eerste pastoor op de nieuwe parochie. Voordien was hij sinds 23 juni 1847 onderpastoor in de SintSalvatorsparochie in Brugge. Het eerste kindje dat in de parochie door pastoor Ruyssen werd gedoopt was Josephinus Detollenaer op 11 juli 186163. Zijn eerste jaar werd een zoeken en aftasten van zijn mogelijkheden64. De armoedezorg en de bijzondere hulp aan ouderlingen was in de 19de eeuw een paternalistische aangelegenheid waarbij zowel private weldoeners, openbare instanties, liefdadige verenigingen zoals congregaties of parochiepriesters zich niet onbetuigd lieten. Wanneer deze laatsten een apostolisch werkterrein toegewezen kregen midden in een verloederde en verpauperde wijk, konden zij de uitdaging niet fatalistisch wegwuiven. Dit was ongetwijfeld ook het geval voor pastoor Ruyssen, toen die op de pas opgerichte parochie O.-L.-V-Onbevlekte Ontvangenis toekwam. Het Hazegras telde toen 1900 inwoners. Net als bewoners moest pastoor Ruyssen het stellen zonder kerk. Er was enkel een kapel toegewijd aan Maria. Hij kreeg al vlug een kerkraad (17 juli 1861) en een onderpastoor (16 september 1861). 62 63 64

Brief, 26 april 1858 - Archief Bisdom Brugge, kaft F271. Oostende O.L.V. Hazegras, dopen 1861-1883, VVF-archief nr. 201. Ivan van Hyfte. Zusterkes der armen, blz. 9-16.

72

Voor 1888 strekten de grenzen van de O.L.-Vrouw-Onbevlekte Ontvangenisparochie zich uit tot een deel van de huidige Torhoutsesteenweg, Alfons Pieterslaan, Stockholmstraat, Graaf de Smet de Naeyerlaan, Lijndraaiersstraat, Fortuinstraat, Brigantijnstraat, Brandariskaai, Slachthuiskaai, Romestraat, Vindictivelaan,… Na 7 oktober 1888 werd een deel van dit terrein afgestaan aan de pas gestichte SintJozefsparochie. In de loop van de geschiedenis traden een hele reeks priesters aan als pastoor van de kerk van het Hazegras65. Bernardus Ruyssen Ludivicus De Muynck Leonardus Brulois Leopoldus Soenens Amandus De Bruyne Julianus Claeys Honoratus Butaye Josephus Desmet Paulus Mullie Alphonsus De Ridder Vedastus Outtier Edmundus Wanket Alphonsus Lefere Guilielmus Debusschere Jan Corneillie

1861-1867 1867-1874 1874-1886 1886-1901 1901-1911 1911-1921 1921-1927 1927-1930 1930-1934 1934-1937 1937-1942 1942-1946 1946-1964 1964-1978 1978-1993

DE BOUW VAN DE KERK De bouw van de kerk werd in 1862 gestart. Op 1 november 1864 werd de kerk plechtig ingewijd. De kerk werd zeker niet gebouwd onder een goed gesternte. Na drie jaar moesten er al herstellingswerken worden uitgevoerd, omwille van de slechte funderingen. In 1876 werden de horloges aan de kerk geplaatst. In 1879 stelde men vast dat de kerk 30 cm gezakt was. Wanneer de Graaf de Smet de Naeyerlaan aangelegd werd kwam de kerk nog dieper te liggen. Daarom werden er trappen aangelegd. Op 15 juni van 1882 waren de kerkklokken stuk en dit lokte veel reactie uit bij de omwonenden. Na 25 juni 1882 werden ze hersteld.

65

Gegevens Archief bisdom Brugge

62. - Kerk Onze-Lieve-Vrouw-Onbevlekte Ontvangenis

DE AFBRAAK VAN DE KERK De kerk heeft nooit kunnen genieten van veel interesse voor het onderhoud ervan. De gevolgen zijn gekend. De kerk werd in 1996 gesloopt. Verloop van de afbraak 20 april 1996 : rond een deel van de achterkant van de school in de Vrijhavenstraat worden hoge hekken geplaatst, zodat ze op maandag kunnen beginnen met de afbraak. 25 april 1996 : de neogotische witramen waren al voor een groot stuk uit de kerk gehaald. 10 mei 1996 : twee grote kranen waren bezig de toren van de kerk te halen. De daken van de beuken waren al weggenomen. Een deel van de achterkant was volledig afgebroken. Ondertussen werd besloten ook het huis, behorende tot de school af te breken. 17 mei 1996 : bij de open dagen van het VTI herstelden leerlingen de ramen in een van hun hangars. Op het dak stond de toren in grijze leien. 29 mei 1996 : de kerk gaf een troosteloze aanblik. De vloer lag vol met puin en de grot stond er verlaten bij. Het altaar stond nog altijd in de kerk. Voor het altaar lag een schilderij. Er hingen in de zijbeuken nog lampen en sommige ramen zaten nog in de kerk. In de verte zag men de doopvont nog staan. Aan de rechterkant

73

hing er aan een pilaar nog een offerblokje. Het gebouw naast de kerk was al volledig afgebroken. Er lag nog een groot deel van het puin. 8 juni 1996 : de volledige linkerbeuk is afgebroken. Enkele dagen later was ook de middenbeuk afgebroken, behalve het gedeelte waarop de toren steunde. 22 juni 1996 : de andere beuk is ook afgebroken. Nu staat er nog alleen de toren met de klokkenplaats en het portaal. In de ruimte waar vroeger de klokken stonden, was er al een bres ingeslagen. 25 juni 1996 : de klokkenruimte is volledig afgebroken. Ter hoogte van het grote raam boven het portaal zijn de muren wel een meter dik, van op afstand gezien. De kerkdeuren die bijna altijd dicht waren, waren gebarsten onder het vallende puin van de afbraak. Zo goed als alles is afgebroken. 30 juni 1996 : de werken van de afbraak zijn stilgelegd net boven het portaal. Daarna heeft het nog zeker een maand geduurd vooraleer al het puin geruimd was.

64.

63-67. - Afbraak van de kerk

65.

74

66

68. - Schilderij van de kerk door P. Vander Gucht 66.

66

67.

P. Vander Gucht, geboren in 1938, gehuwd in 1960 op het Hazegras, woont aan de rand van de wijk, is momenteel op pensioen en amateurkunstschilder.

75

Het onderwijs op de wijk DE BROEDERS VAN LIEFDE Op 1 mei 1855 werd op de wijk het Hazegras, een tweede kosteloze "knechtenschool" geopend, nadat de Broeders van Liefde hun eerste school in hun klooster in de Kerk- en Ooststraat in 1837 hadden geopend. De school in de Fregatstraat startte met twee klassen. Door de bevolkingstoename steeg het leerlingenaantal in 1857 tot 140 jongens67. Tijdens de Eerste Wereldoorlog vonden de leerlingen een onderkomen in een danszaal, nabij het station en een café op het Ernest Feysplein. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de school gespaard. In 1962 kreeg de school nog een bijkomende verdieping en een turnzaal. In de jaren 1960, door het verval van de wijk, kende de school steeds minder succes Gedurende enkele jaren werden in de school nog kleuters ondergebracht. De laatste kleuterklas sloot zijn deuren in 1984. In 1971 besliste het Stadsbestuur om in een deel van de gebouwen een peutertuin in te richten68.

DE ZUSTERKES VAN DEN HEILIGE JOZEF69 Dankzij Jacobus Wardenier, die in de Vrijhavenstraat een huis had met een tuin (257 m²) en een groot achterhuis en Joseph De Boninge en Charles Liebaert, houthandelaar, die ook een huis (163 m²) had dat paalde aan dat van Wardenier, konden de Zusterkes van de H. Jozef rond 1860 een meisjesschool beginnen op de wijk ’t Hazegras.

67 68 69

L. Carrein. 75 jaar vrije school Nieuwlandstraat Gerststraat, 1909-1984, blz. 6-8. Huguette Vanden Weghe. 150 jaar stedelijk lager onderwijs Oostende, blz. 43-48. Raymond Vancraeynest en Alfons de Groeve. Onze-Lieve-Vrouwecollege, Oostende, 18421992, blz. 224-225.

In 1863 werd pastoor B. Ruyssen de nieuwe eigenaar van de gebouwen, die toen 420 m² groot waren. De school kreeg in 1875 uitbreiding onder zuster Octavie Scherpereel, door de aankoop van de bedding en zeven krotten (elk +/- 17 m² groot) van de Goede Windslop. Hierdoor kwam de totale oppervlakte op 647 m². In 1887 kwam er nog 40 m² achterland bij en in 1903 een huis van 86 m², gelegen in de Graaf de Smet de Naeyerlaan, naast het vroegere Goede Windslop. In 1915 werd er in de Vrijhavenstraat een huis verworven, eigendom van Dobricourt, van 217 m², palend aan het bestaande complex, zodat het bezit van de zusters op dat ogenblik 990 m² bedraagt. De school kende een weinig bewogen geschiedenis. De bloeiperiode van de school was kort na de Tweede Wereldoorlog, toen er 160 leerlingen school liepen. De zusters van de H. Jozef hebben het complex in1962 verlaten. Het aantal leerlingen was sterk terug gelopen, enerzijds door de leegloop naar scholen in de onmiddellijke omgeving en ook door de sterke ontvolking van de wijk. De gebouwen hebben een tijdje dienst gedaan voor het Vormingsinstituut. In 1965 werd het complex aangekocht door het O.-L.-Vrouwe-College. De verkoop werd afgesloten door enerzijds directeur Carron en econoom J. Decleer van de v.z.w. Stella Maris en anderzijds de zusters Bertha Derweduwen en Irma Vandemeulebroucke. Het complex omvatte een woonhuis dat dienst deed als klooster, klaslokalen en speelplaatsen. Het was gelegen langs de zuidkant van de Vrijhavenstraat (nummer 37 en 39) en zag uit op de Graaf de Smet de Naeyerlaan (nr. 22 naast de O.L.V.Onbevlekte Ontvangeniskerk) over een breedte van 7 meter. De totale oppervlakte bedroeg 990 m². De gebouwen waren dringend aan een opknapbeurt toe. In de zomer van 1966

76

werd er onder leiding van Willy Van Assel een grote schoonmaak gehouden. In september waren er zeven klassen ingericht. Hierdoor konden er enkele klassen van het lagere middelbaar verhuizen van de Euphrosina Beernaertstraat naar de Vrijhavenstraat.

lokalen en de trap. Aan de rechterkant is er ook een gang die toegang verschaft tot twee lokalen, en die later doorgetrokken werd naar het aanpalende gebouw. Op de gelijkvloerse verdieping van het andere gebouw zijn er vier lokalen en een trap. De twee volgende verdiepingen hebben elk zes lokalen en een gang.

In september 1968 waren in de school reeds 10 klaslokalen, 2 studiezalen, een turnzaal en een kleine eetzaal beschikbaar. 272 leerlingen, waaronder 35 internen, volgden er les. De sfeer in de school was uitstekend. Men had er een eigen informatieblaadje “’t Haasje”, onder leiding van Marnix Maekelberg. Door een vermindering van het aantal leerlingen en het afschaffen van het internaat in de jaren 1980, werd het gebouw dat steeds meer onderhoud vergde op 21 maart 1989 overgemaakt aan de Stad Oostende70. Vanaf 1991 tot 1996 vond de jeugdbeweging KSA er een onderdak. Het schoolgebouw in de Vrijhavenstraat Het is een sober gebouw, maar met een mooie ingang. Boven de witte deur is de ingang in reliëf gebogen, d.w.z. dat er verscheidene bogen in trap staan. Op de gelijkvloerse verdieping telt het gebouw drie grote ramen, een kleintje en drie smalle rechthoekige ramen die overeenkomen met de trap in het gebouw. Op de eerste verdieping zijn er vijf grote ramen en drie smalle. Tussen de eerste en tweede verdieping is er uiterst links nog een groot raam dat de lijn van het gebouw niet volgt. Op de tweede en laatste verdieping bevinden er zich ook vijf grote en drie kleine smalle ramen. Binnenin is er een lange, maar sobere gang die van de ingang rechtstreeks naar de speelplaats en de achtergebouwen leidt. Als je binnenkomt is er een kleine gang aan de linkerkant die toegang verschaft tot twee 70

Raymond Vancraeynest en Alfons de Groeve. Onze-Lieve-Vrouwecollege, Oostende, 18421992, blz. 224-225.

69. - Het Onze-Lieve-Vrouwecollege in de Vrijhavenstraat, 1996

DE SCHOOL VAN HET SINTVINCENTIUSGENOOTSCHAP Jozef De Boninge en ridder Ch. Liebaert, houthandelaar, twee voorname leden van het Sint-Vincentiusgenootschap, ijverden voor de oprichting van een school op het Hazegras. Hiertoe werd een groot stuk grond aangekocht en een gebouw opgericht met op de gelijkvloerse verdieping een kapel om er op zondag godsdienstoefeningen te geven en op de bovenverdieping de klassen. De kapel was de voorganger van de huidige afgebroken kerk van de wijk. De school werd op 1 mei 1855 geopend. Aanvankelijk bestemd voor kinderen van zeelieden werden vanaf 1887 ook andere kinderen tot de school toegelaten. Op dezelfde plaats werd eveneens een meisjesschool opgericht met woning voor de zusters van de H. Jozef die er het onderricht verzorgden. Deze school bleef onafhankelijk en vrij tot 1890. De jongensschool werd in 1862 overgelaten aan de stad. Vader Ignatus verliet Oostende in mei 1855 en werd opgevolgd door broeder Mathias71.

71

De Plate, 4(1974)2, blz. 5-6.

77

Het Vincentiusgenootschap zou net zoals de Broeders van Liefde instaan voor kosteloos onderwijs op het Hazegras. Toen de pastoor van de hazegrasparochie zag dat zijn jongens niet allemaal toegelaten werden in de Vincentiusschool stopte hij zijn geldelijke steun. Hij stelde een plan op om zelf een parochiale school met twee klassen voor 160 leerlingen naast de kerk te bouwen. Hij kon weduwe A. Vanderheyde overhalen om 900 fr. aan hem te geven in plaats van aan de jaarwedde van een broeder in de Stockholmstraat. Deze plannen zijn evenwel nooit uitgevoerd.

Scholen van de zusters van de Heilige Jozef :  betalende meisjesschool, Kaaistraat, gesticht in 1863  betalende afdeling, Sint-Sebastiaanstraat, gesticht in 1867  kosteloze meisjesschool, Sint-Sebastiaanstraat, gesticht in 1837  betalende meisjesschool, Vrijhavenstraat, gesticht in 1859 School van Massenhove, Albertstraat

DE GERARDUSSCHOOL In 1912 werd door de firma Jean Vanderheyde in de Fregatstraat een nieuwe school, de Gerardusschool, gebouwd, die op 16 september van hetzelfde jaar geopend werd onder leiding van broeder Sint-Bertius. Het klooster van de broeders werd met Pasen 1913 overgebracht naar het Hazegras. Na de Tweede Wereldoorlog werd er geen school meer uitgebaat op het Hazegras door de Broeders van Liefde. Het gebouw werd in 1984 afgebroken.

DE STEDELIJKE HOTELSCHOOL Op 8 september 1956 werd in de Leopold III-laan de eerste steen van de school gelegd.

DE LAGERE SCHOLEN IN OOSTENDE Bij het uitbreken van de schoolstrijd telde Oostende volgende scholen72 : Stadsscholen :  betalende jongensschool, Sint-Franciscusstraat, gesticht in 1864  kosteloze jongensschool, Sint-Franciscusstraat, gesticht in 1837  kosteloze jongensschool, Fregatstraat, gesticht in 1855  kosteloze meisjesschool, Wittenonnenstraat, gesticht in 1877

72

J.-M. Lermyte. De schoolstrijd - Ostendiana VI, blz. 23-50.

70. - De gemeenteschool in de Fregatstraat

Het katholiek onderwijs van de Sint-Petrusen -Paulusparochie kostte ten tijde van de schoolstrijd zowat 380.000 fr., dat van de Hazegrasparochie 65.000 fr.

78

79

Uit het sociale leven op het Hazegras Het Hazegras kende een druk sociaal leven waarvan wij enkele aspecten belichten.

DE CHOLERA-EPIDEMIE In 1849 brak er in Oostende een choleraepidemie uit die 49 doden eiste, onder wie 39 Hazegrassenaars. Vijf jaar later liet de bakkerij Vandenheede een nis plaatsen aan de gevel van zijn winkel met een O.L.V.-Vrouwbeeldje uit dank voor het bezweren van deze epidemie73 : 40 dagen aflaet voor alle die hier bidt 3 onzen vader en 3 weest gegroet, vergond door Zijne Hoogweerdigheid J.-B. Malou, bisschop van Brugge, 11 september 1854. Ook in 1866 woedde er een choleraepidemie : "Zo was er iemand op de Conterdam die een cholerapatiënt thuis verzorgde. Hij haalde medicamenten in de stad, voelde zich onwel en trok in bij zijn schoonmoeder in de Oesterbankstraat op het Hazegras. 's Anderdaags bezwijkt hij, enkele dagen later worden zijn schoonbroer, schoonzus en een derde die hetzelfde logementshuis bewoont, ziek"74.

DE VOLKSTELLINGEN Volgens de volkstelling van 1865 lag de bevolkingsdichtheid op het Hazegras te hoog, wat hier geïllustreerd wordt door twee cijfers :  Vrijhavenstraat : 51 woningen met 367 inwoners  Oesterbankstraat 19 woningen met 225 inwoners  Lijndraaiersstraat : 46 woningen met 451 inwoners

DE LIJNDRAAIERS Nadat in oktober 1788 het Stadsbestuur op het Hazegras zes smalle terreinen tussen de Touwslagersstraat en de zuidelijke wallen verkocht had om er een touwslagerij op te stichten, vlochten daar al het jaar nadien lijndraaiers scheepstrossen. Betekenisvol is dat bij de Franse volkstelling van 1796 de 14de wijk geboekt stond onder de naam "sections des cordiers". In een lange rechte straat met de vanzelfsprekende naam "Lijndraaiersstraat" draaiden ze anno 1860 einden touwen tot koorden. De behuizing was er alles behalve. Vanuit de diepte keken piepkleine vochtige huisjes uit over zes overdekte lijnbanen aan de overzijde. Andere dagloners woonden in de grote ellende met heel hun familie op kleine, donkere kamertjes, onder meer in de Twaalf Apostelenstraat. In 1833 liet J.-B. Bataille daar 17 huisjes optrekken, nauwelijks 20 m² groot. Ze werden in 1856 afgebroken. In 1862 werd de grond aan de stad verkocht voor de bouw van de kerk. Anderen woonden in één van de vier onooglijke verdoken "sloppen" tussen de Brigantijnenstraat en de Fregatstraat. Ze werkten onder andere aan de teerkachels die nodig waren om het touw mee in te smeren. Het was een harde en weinig gewaardeerde job. In het aarverslag van de stad van 1866 stond over de lijndraaaiers het volgende vermeld76 : Impasse A : van de Lijndraaiersstraat: Impasse B : Impasse C : Impasse D :

8 huizen 7 huizen 2 huizen 2 huizen

9 gezinnen 7 gezinnen 2 gezinnen 3 gezinnen

33 inwoners 34 inwoners 12 inwoners 11 inwoners

De volkstelling van 1912 levert de volgende cijfers op :  Vrijhavenstraat : 36 woningen met 467 mensen75 73 74 75

Ary Sleeks. Oude Oostendse straten en gebouwen, 1960, blz. 63. De Plate, 27(1998)4, blz. 98-99. Omer Vilain. Langs de Oostendse kateien, blz. 6.

76

Rapport sur l'administration et la situation des affaires de la ville d' Ostende, exercices 1866, blz. 9-10.

80

DE PAARDENSTOET VAN ZONDAG 8 FEBRUARI 1880 De grote paardenstoet werd georganiseerd door de plaatselijke verenigingen van Oostende en meneer Sanger, directeur van het circus. De opbrengst was voor de armen en de gemeentescholen. Bij het parcours van de stoet was er een probleem op het Hazegras. Vier karren konden niet onder de telefoondraden die van het ene station naar het andere lopen. Na veel overwegen is de stoet toch door het Hazegras gepasseerd. De opbrengst van de paardenstoet bedroeg 2.211,43 fr. waarvan 1105,72 fr. voor de armen en 1105,71 fr. voor de gemeentescholen.

STERFGEVALLEN EN DE FINANCIËLE GEVOLGEN ERVAN Bij een sterfgeval in 1885 moest weduwe Genachte heel wat betalen voor de begrafenis77 : De lijkdienst en begraving met stoelzetting in de Sint-Petrus- en –Pauluskerk De dienst zelf werd gedaan door de predikheren Missen gelezen in de O-LVrouwekerk op het Hazegras Gelezen missen in het klooster van de Zwarte Zusters Deze gedaan door de onderpastoor Hannarte

353.50fr. 40 fr. 25 fr. 25 fr. 25 fr.

OUDE GEWOONTEN Een inventaris van een cafeetje in de Goede Windstraat leert ons veel over de oude gewoonten. Toen Ludovicus Josephus Maes op 21 november 1884 overleed in zijn huis aan de Goede Windstraat 3, op het Oostendse Hazegras, bleef zijn Torhoutse vrouw Silvia Maria Cornille als " herbergierege" achter met vier kinderen, van wie drie minderjarig : Gustaaf Joseph Maes (geboren in Oostende 77

De Plate, 26(1997)3, blz. 96-97.

op 21 mei 1868), Walburga Rosalie Maes (geboren in Oostende op 25 december 1870) en Julia Maria Maes (geboren in Oostende op 23 september 1873). Nog geen drie maanden later zal notaris Henri Loius Berghman overgaan tot het opmaken van een inventaris en een beschrijving van "alle de meubelen en meubilaire voorwerpen, de tijtelen, en papieren, den gereeden gelden, de batelijke en lastelijke verklaringen..". Twee kleermakers, Franciscus Smissaert en Franciscus Declerck, worden als getuige opgeroepen. Ook aanwezig is haar schoonzus Julie Maes, die aan de notaris een "schrijfboekje van klein formaat met gemarbleerden omslag " toont want zij heeft mee het pand (kadaster sectie A, nr.1464), amper 93 m² groot, helpen afbetalen. In ruil daarvoor krijgt ze kost en inwoning. Silvia en haar man hadden het voor 9.350 fr. gekocht aan Hendricus Bauwens, landbouwer in Bredene. Met eigen penningen had Ludovicus 2.050 fr. betaald en de rest had hij geleend en bij mondjesmaat terugbetaald. Zelfs voor wie niet zijn heemkundig museum moet inrichten met een werkelijkheidsgetrouw café-interieur, is de beschrijving van de gelijkvloerse “estaminetplaats” bijzonder interessant voor de vermelde gebruiksvoorwerpen en het huisraad. Nostalgische zielen hopen die nu nog te vinden op een of andere rommelmarkt. Bij het lezen van die 19de eeuwse notariële regels hoor je als het ware de "pendule met zwarte en vergulde lijsten", proef je van de "vijf bottels hollandschen bitter" of van "drie kwart liters brandewijn" of "cognac brandewijn en groseille in de openstaande bottels…". Je hoort het "stoasje-volk" luidruchtig doen bij de "toptafel", bij de "stoof", bij "het pijprek" of aan "de kaartetapijten". Je ziet als het ware Silvie die als herbergierster druk doende is met het mannenvolk vóór "36 druppelglazen, 36 bierglazen, een geneverpulle een waterkan, 6 karaffen, 4 tinnen maten, 2 tinnen trachters en 3 pateels". Drie "hangers van quinquets" verlichten het café want een "kassijn" van op straat en een "kassijn op de achterplaats" geven sowieso weinig licht. 's Avonds trekt de waardin de "twee

81

stoors" met behulp van een eikel dicht, wanneer alle 6 eiken tafels en 24 rieten stoelen verlaten zijn. Slapen in de keuken was allesbehalve uitzonderlijk in de 19de eeuw. Op 92 m² kon een echtpaar en elk van de vier kinderen toch niet hun eigen slaapkamer hebben ! De hygiëne laat zich dan ook raden bij het overlopen van de inboedel : "bed in geschilderd hout, en ressort, matras, twee wollen sargien, eene katoenenen spreede, twee lakens". De kachel brandde er, er werd gestreken en er werd flink wat gekookt : "soupeterinne, saucière, twee vleeschplats, achttien kommen, een suikerpot, vijf tellooeren, twee peper- en zoutvaten, twee kooperen kannen, vijf steenen potten…" Hoe leg je die woon- en leefomstandigheden uit aan een jongere die op zijn wondermatras met computerspelletjes omgaat of die zijn elektrisch verwarmde kamer naar eigen goeddunken inricht ? Amper honderd jaar liggen tussen die werelden ! De sportieve of muzikale posters van nu waren toen "drie heiligen onder glas", "zeven kinquets", "twee posteuren onder glas", een "Saint Joseph","posteurs in kalk", " een spiegel, crucifix, twee hondeposteuren, vijf kaders zonder encadrement, een gewijd waterpot…" waarop de kinderen keken. Wee, Ludovicus' kinderen die in de duffe, vochtige, muffe keuken de afwas (wellicht) moesten doen! "Drie blikken deksels, een ijzerpander, waterkan, twee melkkannen, koffiekan, waterbak, zes tellooren, scheerbekken, schuimspaan, patattestamper (..), zeven lepels en fourchetten, twee broodmessen, zes tafelmessen". Honderd jaar later- wat betekent een eeuw ? - hoort zoonlief de volautomatische vaatmachine niet als hij zijn huistaak maakt onder een design bureaulichtje… Nu Silvie er alleen is komen voor te staan, zijn alle inkomsten, naast die van het café, broodnodig. Om aan kruidenier Frans Meseure, "intresten zijner obligatie" (300 fr.) te kunnen betalen op de vervaldag, heeft ze "haren gouden ketting, een paar gouden klokken, twee gouden oorringen, haar mans gouden ketting en horlogie…"

voor 350 fr. moeten verkopen aan een rondreiziger. Ook aan de bekende brouwer Edouard Jean heeft ze vijfhonderd frank geleend om alle kosten van de begrafenis te kunnen betalen : 38,50 fr. voor de kerkdienst, 62,5 fr. aan lijkbidder Derynck, 35 fr. aan Boomers die voor de doodskist zorgde, 21 fr. voor het drukwerk bij Neyts en 22.6 fr. voor Leonie Wemeere, een modiste die de rouwkleren maakt. Ten slotte betaalt ze in het Stadhuis "zeventien franken voor de doodskoets". Gelukkig is er" de Maatschappij der Sauvetage" die was gevestigd in "Hotel de la Marine" (voorzitter was Romain Tilkens) die alle dokters- en apothekerkosten terugbetaalt omdat haar overleden man er lid van was. En er zijn nog eindjes die aan elkaar kunnen worden geknoopt. Op de "voorkamer en cabinet, verlicht ter straat ", huurt Louis Vergracht voor 15 fr. per maand. En treinwachter Louis Goormachtig woont ook in voor 50 fr. per maand, maar zijn logies is niet duidelijk te achterhalen in de akte. Wellicht betrok hij het kamertje boven de keuken. In dit weinig riant optrekje stond een "ezelbed, strooizak, wollen sargie, katoenen sargie en spreede, twee jalousien en tafel, twaalf tellooren kaasdeksel en plae, onze vrouwebeeld, quinquet, kinderkoets, twee strooizakken, twee sargien, spreede en kleerkas…". Of zag de notaris tijdens het inventariseren hier een kinderkamer? Op de "opperzolder" noteerde hij een klein, maar veelzeggend detail. Samen met een "tafel, glazen deur, werkbank en vijf vogelmuiten (Zuidned. voor vogelkooi) " lag "deel kammeling". Dit zijn korte haartjes die bij het kammen van de wol overgebleven zijn in de kam en die nog worden gebruikt voor lakens en lakenachtige stoffen. Moeders gooiden vroeger niets weg ! Op "den koer" ten slotte kwamen inspecteurs van gezondheid wellicht nooit langs. Ze zouden nogal opkijken van die "…vier kuipen,drie seulen, kommeteele, slagseule, twee burstels, twee opperwaatvagers, vuilblek, drie haans, drie hennen, twee duiven…78. 78

De Plate, 26(1996)5, blz.156-157.

82

TONEEL

MUZIEK

Op lokaal gebied was de wijk zeer initiatiefnemend. Een mooi voorbeeld hiervan is het optreden van de turngroep en de wapenmaatschappij op het pleintje in de Oesterbankstraat. Er waren meer dan 100 toeschouwers, wat vrij veel is voor een plaatselijk feestje.

Enkele leden van de syndicale kamer van beroepsmuzikanten van Oostende (192728) woonden op het Hazegras79.  Fernand Daele, Oesterbankstraat 24  Juvenal Dorcain, Vrijhavenstraat 41, orkestmeester, Saxofoon, Klarinet  Achile Vansteenlandt, Lijndraaiersstraat 54, Piston, Tuba

DE VISSERSOPSTAND

71. - De afspanning "Café au cheval d'or", gelegen op de hoek van de Lijndraaiersstraat en de Fregatstraat, ca. 1900

Vroeger was er ook op het Hazegras een toneelgroep gevestigd. Het heette "Door Strijd en Zegen". Het was gevestigd in een bijgebouw van de afspanning "Au cheval d'or", op de hoek van de Lijndraaiersstraat en de Fregatstraat. Op deze grond stond het nieuwe slachthuis, inmiddels ook al afgebroken.

72. – Een stoet in 1907

Op het moment dat de vissersopstand in 1887 uitbrak, was er ook paniek op het Hazegras, omwille van de vele vissers die er woonden. De oorzaak is een ongeval met enkele Oostendse schepen die per ongeluk Engelse haringnetten vernielden. Ze werden zwaar beboet. Enige tijd later kwamen Engelse schepen in Oostende vis verkopen. Dat was de druppel die de emmer deed overlopen. Op aanvraag van de zieke Karel Janssens, burgemeester en dus chef van de politie, moest de burgerwacht ingezet worden om de opstandelingen te bedaren. Om erger te vermijden bezette de burgerwacht de kaai, zodat de Oostendse vissers de Engelse schepen niet konden betreden, wat helaas toch gebeurde. Daarop besloot de Engelse kapitein van de "Lamberton" om huiswaarts te keren. De andere twee schepen de "Express" en de "Violet" werden omsingeld met kleine sloepjes. De politie en de burgerwacht dreigden te schieten. Maar de vissers wilden niet luisteren zodat er drie doden vielen. De burgerwachtleden hadden met opzet naast de sloepen geschoten om doden te vermijden. Het was waarschijnlijk een verdwaalde kogel die een dode aan wal maakte. De twee andere doden waren vissers in één van de omsingelende sloepen. Na afloop van de opstand en de massale belangstelling voor de begrafenis van twee doden werden 85 mensen beticht. Later werden nog eens 17 mensen veroordeeld.

79

De Plate, 13(1983)10, blz. 16-20.

83

HET FEEST VAN DE NERINGDOENERS IN 1924 Het interbellum was ook een tijd van feesten. Zo organiseerde de "Cercle Neringdoeners" op donderdag 29 januari 1924 een feest op het Hazegras voor de dames. Eerst is er een "jeu de boule" en daarna een groot bal80.

73. – Een feest van de Neringdoeners

DE CONSULATEN IN 1926 Dat het Hazegras ook een belangrijke internationale positie had tijdens het interbellum bewijst de aanwezigheden van enkele consulaten :  Griekenland : Dhr Borgers, Vindictivelaan 16  Italië : Dhr Hanze, Vindictivelaan 18  San Domingo : Dhr Helsmoortel, Vander Sweepplein 10

DE WET COLLARD In 1955 was er een staking tegen de "wet Collard". De manifestanten trokken onder meer naar het station, waar ze samenkwamen in de grote zaal. Er stond een podium opgesteld en verscheidene mensen moesten nog buiten blijven. Naar schatting waren er tussen 40 en 45000 mensen aanwezig. Zo'n 450 rijkswachters stonden klaar om in te grijpen.

HET EEUWFEEST VAN DE PAROCHIE Samen met het eeuwfeest van de parochie O.-L.-V.-Onbevlekte Ontvangenis in Oostende werd op zondag 18 juni 1961 ook het gouden priesterjubileum gevierd van de E.H. Lefère, de pastoor van de op één na oudste Oostendse parochie.

80

Le Carillon, 27 januari 1924.

Om 10 uur celebreerde pastoor Lefère zelf de plechtige dankmis. Mgr. Depoorter die zelf afkomstig was van de parochie, hield een kanselrede waarin hij enerzijds de groei van de parochie belichtte en anderzijds de grote verdiensten van de jubilerende pastoor. Na afloop van de heilige mis had een academische zitting plaats in zaal Sint-Anna van de beroepsschool aan de Vrijhavenstraat. Onder de aanwezigen waren Mgr. Depoorter, burgemeester Jan Piers, commandant Pauwels en kanunnik Butaye, pastoor-deken van Oostende, gemeenteraadsleden Porta en Felix, de pastoors van de andere parochies, alsmede de leden van de kerkfabriek. Vooraan op het podium hing een grote foto van paus Pius X voor wie de jubilerende pastoor een grote verering koesterde en die tevens herinnerde aan de tijd toen de jubilaris in Rome studeerde. De heer Plasschaert, leraar aan het OLV College, hield na een voordracht van de heer B. Van Neuville een schitterende uiteenzetting over het ontstaan van de parochie81.

VOLKSFIGUREN Op de wijk woonden een aantal markante figuren. Zo rapporteerde de pers het bestaan van Tuurtje Naert : "Op de hoek van de Fregatstraat en de Lijndraaiersstraat ligt het rattenkasteel van Tuurtje Naert. Je moet het maar eens vragen op het Hazegras. Ze wijzen je wel de weg. Het is de oude broederschool die in het begin van de jaren 50 definitief werd gesloten. Gewoon onvoorstelbaar. Dat zo’n gebouw in Oostende bestaat, al ligt het dan wel weggedoken in de wijk zelf, tart iedere verbeelding. We zouden gewoon zeggen trek er eens heen. Bekijk het eens ! Je zou je eigen ogen niet geloven. Gebroken ruiten, deuren die weg zijn. Op de binnenkoer een grote vuilnishoop en zelfs overdag zie je er de ratten rondhuppelen. Pracht exemplaren ! Tevens is het de kraakwoning van Tuurtje Naert. Tuur woont er al enige tijd. In een lange gang van de oude school staan er een paar potten. Als Tuurtje het koud heeft dan 81

De Zeewacht, 23 juni 1961.

84

breekt hij wat hout af van zijn residentiele bouwvalwoning en maakt zich een vuurtje"82. De volgende week rapporteerde de pers "…ondertussen leven er al drie mensen in het rattenkasteel van Tuurtje Naert. Er is nog plaats genoeg…"83 Een ander berucht persoon op ’t Hazegras is Lange Jef. Hij werd ook wel eens Jef Tuutuut genoemd. Hij was bijna op ieder feest (geboorte, doop, trouw,…) aanwezig. Hij droeg altijd grote oorringen en zong prachtig. Hij stierf in verdachte omstandigheden. Zwarte Maria is in 1980 gestorven in het Henri Serruysziekenhuis. Ze kreeg de bijnaam "zwarte" omdat ze zich nooit waste. Volgens sommigen is ze gestorven in het hospitaal, nadat een verpleegster haar probeerde te wassen. Over lapnamen wist Henri Mechele het volgende te vertellen :  Miete Keun : ze had zes dochters en hield een café open.  Schuffel : hij had 25 kinderen, maar woont nu niet meer op het Hazegras  Staf Radio : zijn beroep was elektricien  Zwarte Lotte : ze woonde om de hoek (vanuit de Vooruitgangstraat gezegd) en is in 1980 gestorven84. Het Hazegras is een wijk waar iedereen alles over iedereen weet. Zo werd er ieder jaar een Miss Hazegras gekozen. De winnares mocht dan door de wijk rijden in een open koets. De verkiezingen vonden plaats in de danszaal "Petit Casino", wat later "Bij Boelings" werd. Een van die Missen is Henriette Hautekiet. Ze was 18 jaar toen ze de prijs in 1940 won85.

82 83 84 85

Tijdingen; 30 april 1981. Tijdingen; 8 mei 1981. Tijdingen; 8 mei 1981 : uit het interview met Henri Mechele. Tijdingen; 8 mei 1981.

HOTELS EN CAFÉS OP HET HAZEGRAS Hotel d’Allemagne August Stracké kwam op 16-jarige leeftijd op 4 mei 1862 naar Oostende om te werken voor Carl Mann, die het "Hotel d’Allemagne" in de Polderstraat uitbaatte. Dit hotel heeft gedurende vele jaren edellieden en prinsen ontvangen. Het was één van de belangrijkste hotels in Oostende. Op 1 februari 1869 exploiteerde Stracké zelf het hotel. Enkele belangrijke bezoekers waren op 5 september 1870 Louis Napoléon, de zoon van Napoleon III en op 4 maart 1871 prinses Louise van Engeland met haar echtgenoot John D.S. Campbell. Op 31 mei 1876 verhuisden Stracké en het hotel d’Allemagne naar de Kaaistraat. In december 1878 kreeg Stracké het restaurant in het Kaaistation toegewezen en op 1 juli 1881 de restauratiediensten op de pakketboten86. In het lege hotelgebouw op het Hazegras kwam de danszaal Eyland’s. Cafes en danszalen Het Hazegras was een levende wijk. Het bewijs hiervan waren de vele cafés en danszalen. Een bloemlezing hiervan volgt De oorspronkelijke benaming van de Moerdijck, een café-danszaal op het Hazegras, was "De Hooizolder". Voor 1914 kon men aan de zijgevel van dit gebouw in de Vrijhavenstraat nog de naam lezen. De nieuwe eigenaar, een brouwer uit Moere, wou per se een naamsverandering, vandaar Moerdijck87.

74. -

86 87

De Plate, 14(1985)10, blz. 26-28. Echo d'Ostende, 20 maart 1881.

85

Vroeger was het een afspanning zonder binnenplaats. Voor deze afspanning was er een klein driehoekig pleintje waar de paarden konden staan en uitrusten. De voorgevel was 15 meter lang en bevatte de tapperij en de paardenstal voor maximum 20 paarden. De eerste verdieping telde 7 ramen, waarvan 2 dichtgemetseld waren. Het gebouw was 12 meter diep. Naast dit gebouw stond het geboortehuis van Ary Sleeks. Het Hazegras telde meer van die danszalen. Een andere danszaal was die van Netje Boelings, in de Oesterbankstraat. Het was een van de deftigste danszalen in die wijk. Het had een dansorkest bestaande uit vier mensen, allen militairen van de militaire muziekkapel. Het café stond naast de Moerdijck, op enkele passen van het huis van de onderpastoor. Eén van de grootste danszalen was die van de Stationstraat, Eyland's genaamd. Dit gebouw had een driehoekige vorm en was ingebouwd in het oude "Hotel d'Allemagne" van A. Stracké. Het "Apekot" lag recht tegenover "Eyland's" en werd uitgebaat door Lacontes. Voorheen was er een klein cafeetje gevestigd. Aan de hoek van de Brigantijnenstraat en de Vrijhavenstraat vond men het "Spiegelhof". Het kreeg de naam omdat er in die danszaal verscheidene spiegels stonden om het groter te doen lijken88.

76. – De Brigantijnenstraat met café "'t Zwaantje, 1960. Het café werd afgebroken in 1982.

Een andere danszaal was die dan weer van "Manse Dumon" in de Vrijhavenstraat. Na de afbraak ervan werden er twee cafés gebouwd, nl. de "Calypso" en de "J'Attendrai". "De Zonnebloem" was eerder gekend onder de naam "Clette Faict". Volgens sommigen had ze het hoog in haar bol. Ze zei immers dat ze familie was van Bisschop Faict uit Brugge. Het bleek dan nog waar te zijn ook ! Op de hoek van de Vrijhavenstraat en van de Graaf de Smet de Naeyerlaan bevond zich het café "De danszaal van de schippers". Begin deze eeuw werd het afgebroken.

75. -

De kleinste danszaal was "Het Zwaantje", genaamd naar de zwaan die op het orgel stond.

88

Echo d'Ostende, 15 september 1881.

77. -

86

Al deze danszalen gaven niet alleen een slechte reputatie aan de wijk, maar zorgden ook voor problemen met de soldaten uit de kazerne en vor gevechten tussen burgers. "Het Lammetje" is gevestigd in de Vooruitgangstraat, recht tegenover de plaats waar de oude inrijpoort van het slachthuis was. De uitbaters zijn Henri Mechele ,een gepensioneerd slager en amateur-kunstschilder en Victoire Vanloocke. Henri’s vader werkte 70 jaar in het slachthuis, vanaf zijn dertiende. Hij kreeg de bijnaam Henri Kinne. Victoire en Henri hebben heel wat zien veranderen in hun leven op het Hazegras. Vroeger was er naast de deur een graanmagazijn van Brouckx. Zij waren gespecialiseerd in zaad en mestmateriaal. Op de hoek had men dan ook nog vetsmederij Derma. Op 12 mei 1981 vierde café "Het Lammetje" zijn dertigjarig bestaan89. Op het Hazegras waren er drie frietkramen. Samen was het één familiebedrijf. De moeder en haar twee dochters Julie, Flavie en Emerence Deceuninck hielden elk een kraam open90. In de danszaal Minerva was er ooit nog een cinema gevestigd. Volgens Henri Mechele waren er enkel slechte films te zien91. De danszaal “Bij Boelings” werd uitgebaat door de twee broers Boeling. Voorheen heette die danszaal "Petit Casino"92. Ooit was er een diligenceverbinding met Brugge en Gent. Langsheen de Graaf de Smet de Naeyerlaan lag de afspanning. Nu is er een garage gevestigd vlak naast "The Sun". In die garage zijn nog voederbakken te zien die zijn vastgemaakt aan de muur93.

89 90 91 92 93

Tijdingen; 8 mei 1981. Tijdingen; 8 mei 1981 : uit het interview met Henri Mechele. Tijdingen; 8 mei 1981 : uit het interview met Henri Mechele. Tijdingen; 8 mei 1981 : uit het interview met Henri Mechele. Tijdingen; 8 mei 1981.

SPORTMOGELIJKHEDEN OP HET HAZEGRAS De huidige Velodroom aan de kazerne was de tweede openluchtvelodroom. De eerste werd ingehuldigd op donderdag 16 juni 1921 om 15 uur. Het initiatief kwam van de club "De Zeemeeuw". De eerste koers voor beroepsrenners vond plaats op 19 juni. De oorlog maakte er een einde aan94. In 1946 werd hij helemaal heropgebouwd. Het was nu een privé-initiatief. Het gebouw was van de hand van architect Boudolf. Het was de bedoeling er een sportcomplex bij te bouwen. Oscar Eyland ging failliet en het sportcomplex zelf kwam er niet meer. De openstelling gebeurt op 22 april 1946. In 1955 werd hij nog eens gerestaureerd. In 1981 werd er een vlugge restauratie verricht. Tot in 1985 bleef "De Zeemeeuw" daar actief95.

LEUKE ANECDOTE Iemand die een leuke anecdote heeft geschreven over het Hazegras is Marnix Ghijsen, die er vaak op vakantie kwam. Hij geeft een beschrijving van zijn vakantieverblijf96. "De eerste maal dat ik in mijn prille jeugd op reis ging, belandde ik op het Hazegras van Oostende. Ik was nog niet reislustig toen en ik voelde me in mijn begrensde wereld behaaglijk. Ze zag er uit als de wereldkaart van Ptolemeus, afgeknot en ingedeukt van boven en van onder met daar rond heel ruime onbekende regionen. Dat ging van het vaderhuis naar de kerk en de school, een lange ellips in een burgerlijke buurt waarin wonderen genoeg voorhanden waren om me bezig te houden. Op zondag ontsnapte ons gezin uit deze omgeving : om tering, kanker en astma te vermijden reden we naar buiten waar we enkele uren in een greppel gingen zitten om de zuivere lucht in te ademen die ons moest beschermen tegen de microben van de 94 95 96

De Zeewacht, 11 juni 1921. De Zeewacht 30juli 1995. Uit Marnix Ghijsen. De Grote God Pan. Leuven Davidsfonds, blz. 345-350.

87

pestilente stad. Ook zeelucht scheen een wondere geneeskundige kracht te bezitten. Moeder verhuurde een etage van ons huis aan een loods. Het was een grote, blonde, zwijgzame man uit Oostende, zoals zijn aldoor taterende vrouw, die deze goedmoedige reus had klein gekregen. In mijn ogen had hij een geweldig prestige. Al liep hij thuis in zijn dikke ondergoed rond, wanneer hij in uniform naar zijn werk opstapte leek hij wel een admiraal. Het gezin had twee kinderen : Theo die mijn leeftijd had en Fransje, niets meer dan een baby met grote blonde krullen, als een meisje. Vis noch vlees dus, in onze ogen. In de grote vakantie werd ik met hun moeder, Theo en Fransje voor een maand naar Oostende gezonden. Iedereen was ingenomen met deze regeling : de loods, verlost van zijn praatgrage vrouw, werd door zijn moeder vertroeteld in die periode, zijn vrouw vond haar vaderstad en haar ouders weer en moeder kan aan haar vriendinnen zeggen dat haar jongste zoon " aan zee" was. De volgende dag draaide de zaak op volle toeren. Een enorm orgel vulde een hele wand van de zaal. Het speelde oorverdovend, het was vol goud en zilver maar het grote wonder was een zestal houten figuurtjes die al snokkend op maat bewogen. Ze deden of ze cymbalen op mekaar klapten, of ze fluit speelden en er waren en paar herderinnetjes met lange rokken die als bezeten rondtolden. Iets mooiers had ik nooit in mijn leven gezien. Toen de klanten verschenen, vissers en hun stevige lieven, werden Theo en ik de zaal uitgejaagd. Theo's moeder was van oordeel dat de plage en het strand hoorden aan rijke lui en niet aan knapen uit de burgerij zoals wij. Er was een eindeloze straat die naar de plage leidde, enkele honderden meters lang, maar ze heeft er ons nooit naartoe gebracht. Toen heb ik de zee dus niet gezien en ik heb wel tien jaar moeten wachten om er kennis mee te maken. "Zo liepen Theo en ik meestal op het Hazegras rond. Hij kende de wijk grondig en was mijn gids; Er waren houtstapels waar we allerlei kattekwaad konden uitrichten en er was vooral, wat hij noemde, het spookhuis. Wie daar binnen ging, kwam nooit meer aan het licht

Het had een nobele inrijpoort die doorgang verleende tot een brede corridor, die zeer somber was. Aan de voet van de statige trap stond een levensgroot beeld : een solide vrouwenfiguur torste in de geheven rechterhand een elektrische roodgekleurde toorts. Het was een onheilspellende gezicht. Theo deed me begrijpen dat die vrouw levend was, geen bronzen beeld en dat, indien we ons een paar meters verder in de gang zouden wagen, zij ons bij de lurven zou hebben gegrepen en ons geluidloos zou hebben vermoord. We konden echter geen dag weerstaan aan de bekoring en hebben herhaaldelijk ons leven gewaagd. Theo's moeder liet ons betijen. Ze meende echter dat er een souvenir van ons verblijf aan zee -bij wijze van spreken- moest tot stand komen en sleepte ons mee naar een fotograaf. Daar werden we in een kartonnen vissersloep gekiekt. Ik hield een net om garnalen te vangen vast. De moeder had haar zondagse blouse aan en een wonderlijke chique hoed op. Theo viste met de lijn en de baby was als lichtmatroos gekleed. Theo, die me domineerde - hij was thuis en sprak de streektaal - deelde me op zekere dag mee dat hij dodelijk verliefd was. Op het driehoekige pleintje was een café waar dag aan dag een paar dames in gedecolleteerde jurken voor het raam zaten. Vrouwen zoals ik nog nooit gezien had. Prachtige, blonde figuren met zware melkwitte borsten. In dat café woonde een meisje van onze leeftijd, een spichtig kind met lange, zwarte tressen. Theo was van mening dat Elza - hij had haar naam met Indianenlisten achterhaald - zijn droombeeld was. Van nature was hij echter mild en hij dacht dat ik ook op haar verliefd zou kunnen worden, we waren immers onafscheidbare kameraden. De vraag was hoe we het meisje zouden benaderen en haar overtuigen dat haar levensgeluk van één van ons beiden afhing. We besloten haar gangen en wegen na te gaan om te beslissen op welk moment we haar zouden aanspreken. Daarom sleten we het grootste deel van de dag op het pleintje. Zo merkten we op dat, wanneer een visser of een matroos het café binnenstapte, na een tijdje de gordijnen werden dichtgetrokken, het

88

licht gedoofd en dat Elza op straat werd gezet. Ze liep dan dadelijk een zijstraat in zonder haar twee aanbidders een blik te gunnen. Na een uur ongeveer keerde ze terug. De gordijnen waren weer opengegaan nadat een visser uit het huis was gestapt. De man trok zijn broek op en verdween fluitend. Dat ritueel van de mannelijke voldaanheid was voor ons van geen betekenis, we wachtten op het slanke kind en beschreven voor mekaar in bijzonderheden wat wij haar schoonheid noemden : die diepbruine ogen vol vuur, die lange vlechten die op haar rug dansten, de wijze waarop ze soms, uit dartelheid, een walspas uitvoerde met een onweerstaanbare gratie. Het kon zo niet blijven duren, we moesten met haar kennismaken. Maar hoe moest men een gesprek beginnen met een meisje dat men "aanbad" ? Men kon toch niet met de deur in huis vallen en zomaar een liefdesverklaring afleggen? Bovendien, we waren met zijn tweeën. Men kon ook niet banaal zeggen dat het mooi weer was. Trouwens, het regende meestal. We besloten dat we elkaar zouden voorstellen. Ik zou zeggen : "Dit is Theo" en Theo zou zeggen "Dit is Bert". En jij heet Elza, niet? Eenmaal zo ver moest het gesprek wel vlotten tot op het moment dat Elza zou moeten kiezen tussen Theo en mij. Tijdens het weekeinde was het bijzonder druk in onze danszaal en ook in "De Koning van Spanje", waar Elza woonde, stond de deur niet stil. Elza verdween doorgaans op zaterdag om pas 's maandags weer op te duiken. De grote poort van het Spookhuis was dan ook gesloten en we leefden zonder romantiek, alhoewel er wel eens gevochten werd in ons logies op zaterdagavond. We hoorden dan vrouwen gillen en mannen brullen als stieren. Het orgel hield op en een paar agenten verschenen die een visser opbrachten zonder boosaardigheid en heel goedmoedig. We woonden die scènes bij door het venster. Daarna kropen we weer in bed en Theo zei dat ik een huid had zo zacht als die van een meisje. Op een maandagmiddag, toen de poppen van het orgel in hun hoekige gestes verstard stonden en toen het grootje van Theo in sierlijke arabesken wit zand over de zaalvloer strooide, slopen we weer naar buiten. "De Koning van

Spanje" bleek potdicht. Niet zomaar voor een uur, het café zag er doods uit. We zaten doelloos op het pleintje, zonder uitzicht of hoop. Misschien was Elza voorgoed verdwenen met haar moeder en haar tante. We waren erg somber. Toen ging de deur van het café open en Elza verscheen met een diep bord in de hand. Ons gunde ze, zoals gewoonlijk, geen blik. Wat ze met dat diep bord kon uitrichten van haar huis tot aan de hoek was gewoon wonderlijk. Ze legde het op haar hoofd en liep zo statig als een negerin, dan weer liet ze het op één hand draaien met vermetele snelheid en daarna stopte ze het nonchalant onder haar linker oksel, alsof het een krant zou geweest zijn. Het was niet denkbaar dat ze die gekke vertoning voor haar privégenoegen gaf. Theo die al heel wat verder gevorderd was in de vrouwelijke psychologie dan ik, vestigde er mijn aandacht op dat Elza volkomen bewust was van onze aanwezigheid en van onze tedere gevoelens en dat we haar nu of nooit moesten aanklampen. Maar waar ging ze met die gekke schotel naartoe ? Een kwartier later verscheen ze om de hoek. Ze liep uiterst voorzichtig. Met de twee handen hield ze het bord vóór zich uit. Het was boordevol stroop, donker en glimmend. Ze schoof omzichtig over het trottoir. Ons jagersinstinct zei ons dat onze prooi nu volkomen weerloos was. We liepen op haar toe en versperden haar de weg. Theo nam het woord en introduceerde me zoals we het overeengekomen waren. Vooraleer ik de kans had hem aan haar voor te stellen, glipte het diepe bord vol stroop uit de handen van Elza. De kleverige stof bespatte onze schoenen en de witte strandmuiltjes van het kind. Het was duidelijk dat de diagnose die Theo van het lieftallige karakter van Elza had gemaakt, volkomen verkeerd was. Eerst keek ze naar de vieze brij op het trottoir, naar het bord in vele scherven en daarna vloog ze op Theo aan en trok met haar nagels zes rechtlijnige bloedige sporen op zijn kaken. Ik deinsde achteruit toen ze zich naar mij keerde. Enkele ogenblikken later stond het Hazegraspleintje in rep en roer. De moeder en de tante van Elza, die imposante vrouwmensen, waren uit hun café gestormd, de moeder van Theo verscheen ook op het slagveld. Er werden muilperen uitgedeeld links en rechts. Wij kregen ons

89

deel maar ook Elza ontkwam er niet aan. Toen de drie dames begrepen wat er gebeurd was, kwam er orde in de vijandelijkheden. De vrouwen uit "De Koning van Spanje" riepen wat ze over de moeder van Theo dachten en over ons twee. Op haar beurt deelde de moeder haar opinie mee over de "straathoeren" van "De koning van Spanje". Ten slotte werd er gevochten. Dikke haarwrongen kwamen los. Theo's moeder, die pezig en onvervaard was trok de blouse van Elza'moeder met een krachtige ruk van haar lichaam, zodat twee machtige borsten, echte uiers door geen b.h. beheerst, vrij op en neer zwalpten. Een paar buren kwamen het kabaal aanwakkeren. Theo's moeder kon die twee solide wijven wel de baas. Ten slotte verscheen er een agent die de drie vechtende dames met een gummiknuppel bewerkte. Dat bracht de vrede. De agent werd in "De Koning van Spanje" geïnviteerd. Elza schoot na een paar minuten naar buiten en liep de zijstraat in. Theo en ik moesten nog een paar meppen in ontvangst nemen maar, laat op de avond, werd mijn gehavende vriend door zijn moeder liefderijk verzorgd. Ik meen dat ze azijn gebruikte want hij gilde als een gekeeld varken. Aan mijn verblijf in Oostende kwam een voorbarig einde. Ik werd gans alleen op de trein gezet naar huis en moest opbiechten bij moeder. Dat ik mijn amoureuse carrière zo vroeg was begonnen en met zo weinig succes, scheen haar niet erg te schokken. Alleen gaf ze me de raad de meisjes nog enkele jaren met rust te laten. Toen na het verlof, haar huurders terugkeerden naar hun flat, werden ze er summier uitgedonderd. Theo heb ik nooit meer teruggezien en het duurde wel veertig jaar voor ik het Hazegras terugvond. Mijn fotografisch geheugen was me van weinig nut. In de oorlog had een bom de danszaal met de grond gelijk gemaakt en het lokaal "De Koning van Spanje" was een bouwvallig krot waarvan al de ruiten stuk waren. De lantaarnpaal was vervangen door een heel hoge standaard. Aan de kant van het pleintje waar vroeger enige burgershuizen stonden verhief zich een modern kantoorgebouw in felle kleuren. Alleen het Spookhuis bestond nog en de levensgevaarlijke bronzen dame torste nog

altijd rode toorts in de donkere gang zoals ik, nog na vijftig jaren, mijn herinneringen en mijn heimwee naar mijn jeugd droeg. Ik had desnoods mijn vriend Theo kunnen opsporen. En Elza met de scherpe nagels ? Ik deed het niet want toen begreep ik wat de Schrift zegt : "Laat de doden de doden begraven."

90

91

Het Maria-Hendrikapark DE GRENZEN Het Maria-Hendrikapark97, in Oostende gekend als "het Bosje", is gelegen tussen de spoorwegzone in het oosten, de Konterdam in ‘t zuiden, de Verenigde Natieslaan in het westen en in het noorden de kazerne en het Hazegras.

DE GESCHIEDENIS Rond 1875 bezat Oostende twee kleine groenzones, één ervan was het Leopoldpark, waar nu het Horloge staat, en een stuk verwilderd bos buiten de omwallingen dicht bij de kazerne. Dit laatste wilde koning Leopold II uitbouwen tot een "Bois de Boulogne" zoals in Parijs. In januari 1876 werden al plannen gemaakt voor de aanleg van zo’n bos, door architect E. Keilig. Volgens hem was er 200.000 m³ grond nodig voor de uitvoering van zijn plannen. Hij zou de grond uit de havenverdiepingswerken halen. Op 4 maart 1879 werden de kosten op 290.000 fr. geschat. Volgens het Stadsbestuur was dit te veel geld. Eén van koning Leopold II zijn eisen was dat zijn "Bois de Boulogne" goed bereikbaar diende te zijn vanuit de stad. Zo stelden Charles Janssens en Louis Marrysael de aanleg voor van een laan van het Koninklijke Chalet op de zeedijk naar het Bosje toe (= de huidige Koninginnelaan). De werken voor die aanleg duurden 12 jaar. De kosten ervan waren voor de stad Oostende. Voor de aanleg van die baan werd een deel van Stene overgedragen aan Oostende. Leopold II kocht de delen die nodig waren voor de aanleg van de laan. Het was ook hij die voor de beplanting zorgde. In 1891 werd de brug over de Leffingestraat gelegd en eind februari 1892 werd de stalen brug over de spoorweg gelegd.

97

Brochure Open monumentendag Oostende, 8 september 1996, blz. 75-83.

In 1886 besliste de regering om na veel aandringen van de koning, 27.7 ha van het "Bois de Boulogne" af te staan aan de stad Oostende98. Deze grond werd door de stad benut voor de bouw van een openbaar park. De omvormingswerken moesten binnen drie jaar klaar zijn. Zo ontstond stilaan maar zeker "het Bosje". In juni 1886 werd een tweede plan van dezelfde architect goedgekeurd. De aannemer die de werken startte op 19 juni 1888 was H. Aschlogh. In mei 1889 was het terrein volledig tot een rustige wandelzone omgebouwd. Op de vergadering van de gemeenteraad van 1 juni 1892 werd het park genoemd naar koningin Maria-Hendrika. Eind juli werden de laan en het park plechtig geopend. Op 31 juli mochten er al voertuigen rijden in het park en op de laan. Door het grote succes heeft koning Leopold II de regering kunnen overtuigen om nog eens 13,6 hectare aan de Stad te schenken op voorwaarde dat dit binnen tien jaar omgevormd zou zijn tot een park en dat dat zo zou blijven99. De stad kreeg in 1896 nog eens 7,7 hectare van de civiele lijst van de koning. De koning zou dit terrein dat een vijver, landbouwgrond en een steenweg omvatte, op eigen kosten omvormen. Ditmaal waren de plannen van architect Lainé uit Parijs. Bij wet van 14 april 1896 werd nog eens 6,6 ha afgenomen van Stene voor de uitbreiding van het park. De Stad besloot de werken toe te wijzen aan aannemer Pr. Limbourg voor de som van 394.570 fr. Deze taak bevatte onder andere de bouw van nieuwe paden, het graven van twee nieuwe vijvers, het plaatsen van een drietal nieuwe ijzeren bruggen en het afbreken van een oud munitiedepot. De werken duurden 14 maanden.

98 99

Wet van 19 mei 1886. Wet van 11 september 1895.

92

De beplanting gebeurde door Smis-Valcke. Er werden 241.322 bomen en struiken geplant en in het oude Bois de Boulogne nog eens 20.367. Door de afbraak van een groot deel van de oude kazerne en de aanleg van de Graaf de Smet de Naeyerlaan in 1900-1905 kwamen nog eens 2 ha vrij. Dit zou de laatste groeifase worden van het Bosje, dat ondertussen een oppervlakte van meer dan 57,5 ha bereikt had.

78. - Het Maria-Hendrikapark

GEBOUWEN De stad gebruikte de grond niet alleen voor de aanleg van een wandelpark, maar zette er ook gebouwen, gebruikt door de stedelijke dienst. Het eerste gebouw was een waterbedelingsstation. De werken werden door Van Dycke uitgevoerd in 1891. Door De Kuypere werd het nog uitgebreid in 1897. Vier jaar voorheen had men al huizen voor het personeel van het waterbedelingsstation gebouwd. Tussen 1896 en 1898 werden onder meer serres voor de planten langs de squares en lanen bij het casino, en een watertoren gebouwd, ter vervanging van degene die in het Leopoldpark stond.

In 1895 werd een metalen watertoren van 40 meter hoog door Paris gebouwd. Op 5 september 1899 stortte deze watertoren in. De aanpalende serres werden verwoest en de klap was enorm. Met grote spoed werden in 1900 nieuwe serres en een stenen watertoren gebouwd. Het werd een echt pronkstuk, die de dag van vandaag nog bestaat maar helaas in vervallen toestand verkeert. Hij werd gebouwd door H. Callebert voor de som van 175.999 fr. In 1910 liet de toenmalige burgemeester stedelijke laboratoria bouwen.

RECREATIE De stad bouwde op het eiland in het park een café-restaurant, het "Laiterietje". De uitbating ervan werd toevertrouwd aan een hotelier voor de prijs van 555 fr. per jaar. Rond 1895 werd een zwemschool opgericht. Er werden houten cabines gebouwd. Het zwembad was open van 1 mei tot en met 1 oktober. De zondag en zaterdagvoormiddag kon men er gratis in. Het kende in een zeer korte periode een zodanig groot succes dat men in 1896 reeds 20 cabines diende bij te bouwen. Voor de roeivereniging "Union Nautique" werd er in 1906 een clubhuis opgetrokken In 1937 werd het derivatiekanaal gedempt. Het clubhuis van de Sport Nautique had toen geen functie meer en het mooie gebouw kwam leeg te staan.

93

Het gebouw werd vanaf dan door jeugdbewegingen gebruikt. De laatste jeugdbeweging die er in gevestigd was, waren de Rode Valken. In september 1973 brandde het gebouw volledig uit. Aan de andere kant van het Bosje werd een huis gebouwd voor de boswachter. Al snel werd het een café dat op 24 juni 1905 de naam” Pavillon Armenonville” kreeg en als filiaal van het Laiterietje uitgebaat werd. ‘s Avonds was het paviljoen beter bereikbaar door zijn mooie verlichting en bredere wegen.

79. - Het Laiterietje

De Stad was bereid om in de zomer van 1913 een zwembad, een velodroom en een voetbalveld aan te leggen. Het was voorzien nabij de Armenonville, niet ver van het oude creosoteringsterrein. Na de Eerste Wereldoorlog werd een deel van het plan toch uitgevoerd. Eerst en vooral werd begonnen met de bouw van het voetbalveld voor het VGO. Op 15 maart 1921 verpachtte de Stad Oostende 3 ha voor de prijs van 500 fr per jaar aan de rand van het Bosje, niet ver van de Armenonville. Door de vele supporters van het VGO bloeiden het Armenonville, het Laiterietje en de cafés op de Conterdam en het Hazegras.

De toenmalige voorzitter van “de Neringdoeners” op het Hazegras, de heer Van Belleghem, vroeg met nadruk aan de overheid om een deel van de grond van de afgebroken kazerne af te staan voor de bouw van een velodroom. Men betaalde 1000 fr. per jaar. Op 6 december 1922 veranderde het Laiterietje van uitbater. Het werd verkocht voor 70.000 fr aan Fovel, een paardenliefhebber.

In 1926 werd de brug naar het eiland van het Laiterietje met anderhalve meter verlaagd om de bereikbaarheid te vergroten. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de Laiterie overgenomen door J. Asaert. In 1967 werd het oude Laiterietje gesloopt en kwam er een nieuw gebouw met als naam "Het Koninginnehof", dat in de loop der jaren vele uitbaters gekend heeft.

MUSEUM LIEBAERT Ook in 1906, op de 28ste juni, werd de eerste steen gelegd van het Liebaertmuseum. De werken, uitgevoerd

94

door De Meester en Verkempinck, kostten 17.424 fr. Liebaert was schepen en een fanatiek verzamelaar. Hij woonde in een huis in de Kerkstraat. In 1907 werd zijn verzameling verhuisd naar zijn nieuwe locatie, ten zuiden van de Kazernelaan in het Bosje. Z'n collectie bestond o.a. uit : een steen van Sas Slykens uit 1672, oude wapens, antieke meubels, afgietsels van de beelden op de Demeybrug, de muntencollectie van Isidore Van Iseghem, stadsplannen, gravures, maquettes, enz. Het museum werd met Pasen van hetzelfde jaar geopend. In 1932 werd het museum leeggehaald en enkele jaren later gesloopt.

DE TWEEDE WERELDOORLOG Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden 16.000 volwassen bomen door de Duitsers omgehakt. Tijdens die periode heeft J. Asaert de Laiterie overgenomen en heel wat veranderingen aangebracht zoals b.v. de aanleg van een speeltuin in 1941.

van de Verenigde Natieslaan, de verkaveling van grond tussen de Groendreef en de Koninginnelaan en de bouw van villa's op deze verkavelde grond. Ook heel wat gebouwen verdwenen of werden vervangen. De velodroom ligt er nog altijd “diep verzonken” bij. De voetbalvelden van de militairen die nu deels als parkeerterrein zijn ingericht. De huidige grootte van het Bosje bedraagt 35 ha (oorspronkelijk 57 ha). Van deze oppervlakte is er slechts 19 ha bebost en 3,25 ha voorzien van gras. Acht ha wordt in beslag genomen door water en voor de wandelaars zijn er bijna 4 ha wandelpaden. Net als andere groene zones wordt ook het Bosje bedreigd. Op het eind van de jaren 1970 wou de stad Oostende 5 ha grond verkopen voor de bouw van een congreshotel. Er werd een petitie georganiseerd om hiertegen te protesteren. De plannen gingen uiteindelijk niet door.

DIERENASIEL In 1950 werd het dierenasiel door architect Brackx gebouwd

PANORAMISCH ZICHT In 1959 werd gestart met de bouw van een nieuwe watertoren naar plannen van ingenieur F.C. Riessauw. De eerste steen werd gelegd op 18 juli 1959. De toren was 55 meter hoog en had een vergaarbak van 1000m³. In maart 1961 werd hij in gebruik genomen. Boven aan de toren was er een consumptieruimte gemaakt en werd er een liftkoker gebouwd voor toeristen om een panoramisch zicht te creëren, maar al gauw werd de koker dichtgemetseld. Met andere woorden, er heeft nooit een panoramisch zicht bestaan.

NA DE TWEEDE WERELDOORLOG Na de Tweede Wereldoorlog heeft het Bosje heel wat grond verloren onder meer voor de bouw van de Heilig-Hartkliniek, de aanleg

80. - Petitie

95

De oorlogsjaren De wijk het Hazegras werd zowel tijdens Eerste als de Tweede Wereldoorlog niet gespaard. Door luchtaanvallen, beschietingen en bombardementen werden verscheidene doelwitten getroffen100.

DE EERSTE WERELDOORLOG Luchtaanvallen 1915 12 februari het Zeestation de werkhuizen van het loodswezen 07 maart Keizerskaai 25 maart werkhuizen van het Zeewezen 11 april de Leeuwenbrug 16 april Cockerillkaai 19 april het Zeestation de werkhuizen van het Zeewezen 22 april 't Bosje de kazerne 25 april de Cockerillkaai 25 mei het zeestation 01 juni de Lijndraaiersstraat 02 juni het zeestation 1916 10 november de kazerne 15 november de kazerne de Keizerskaai 't Bosje 17 november het slachthuis op de Brandariskaai de werkhuizen van het Zeewezen de Keizerskaai 1917 16 februari het stapelhuis VI het handelsdok het stapelhuis 02 mei het Bosje de kazerne de Keizerskaai 2-3 de werkhuizen van het september zeewezen

100 F.Gevaert en F.Hubrechtsen. Oostende onder de Duitse bezetting 1914-18. 2dln.

1918 22 januari

achter de werkhuizen van het spoorwegstation 19 april de Graaf de Smet de Naeyerlaan de kazerne 12 juni Vrijhavenstraat nr. 34 de Graaf de Smet de Naeyerlaan nr. 3 en 9 01 juli hangar III nabij de bruggen 25 juli de Graaf de Smet de Naeyerlaan 31 juli het Bosje 07 augustus hangar III 10 augustus de Graaf de Smet de Naeyerlaan nr. 18 Vrijhavenstraat nr. 35-39 spoorwegstation het Bosje 11 augustus de Graaf de Smet de Naeyerlaan de Keizerskaai het Bosje 14 augustus de Graaf de Smet de Naeyerbrug 18 september stedelijk laboratorium Beschietingen van op zee 1915 07 september het Bosje 1917 05 juni het Zeestation de stoombotenkaai de werkhuizen van het Zeewezen 05 september de Brandariskaai de Werfkaai de werkhuizen van het Zeewezen het Zeestation het spooremplacement de achterhaven 25 september Keizerskaai nr. 10 en 11 Beschietingen 1918 19 januari werkhuizen van het Zeewezen 24 maart de Graaf de Smet de Naeyerlaan nr. 16,18. en 20

96

26 maart

Lijndraaiersstraat van nr. 42 t.e.m nr.50 de kazerne

Volgende anekdote uit de Eerste Wereldoorlog bewijst de gruwel van de oorlog : "Over die bewuste 24 maart 1918 : Godelieve Vanheule, dochter van de koster van de kerk van Sas-Slijkens ging die namiddag, samen met haar vriendin Maria Baeckelandt (dochter van de meid van de familie Vanheule) naar de vespers in de kerk van O.L. Vrouw Onbevlekt op het Hazegras. Zij bevonden zich reeds in de nabijheid van de kerk toen de obus ontplofte met dodelijk gevolg voor beiden".

DE TWEEDE WERELDOORLOG De Tweede Wereldoorlog heeft een einde gemaakt aan de glorie en rijkdom van het Hazegras101 : 24 mei 1940 : Rond 15 uur vallen brandbommen op het Hazegras. Ze vallen op de firma "Decrop", die weldra in lichtelaaie staat. Door de grote hoeveelheid kemp, verf, teer, waar het vuur gretig voedsel in vindt, is aan blussen niet te denken. De omringende gebouwen werden evenwel gered. Deze brand duurt een tiental dagen en een maand later zag men nog steeds dat de teerputten rookten. Een brand in het omvormingsstation Hazegras werd snel geblust. Twee huizen in de Oesterbankstraat branden volledig uit. De brandbommen die op het dak van de O.L.Vrouw kerk vallen, kunnen door een wakkere pompier afgehaald worden. 27 mei 1940 : Aan de Demeysluizen werden bommen gelost, de marineschool is zwaar beschadigd. Om 3u30 vielen de bommen op het Hazegras waardoor de huizen van Van Eygen, Caroen, Verhaege, Conzales, Delanghe, Lorz en Vileyn en het pakhuis van Ostende Stores zwaar beschadigd werden. 101 Uit het oorlogsdagboek van A. Smissaert - De Plate, 1982 (blz.56, 73, 96, 148, 173, 200), 1983 (blz. 39, 69, 93, 134, 171, 244, 276, 222), 1984 (blz. 16, 47, 58, 86, 105, 138, 148 (8,118).

Door een ontploffing van een bom aan de achterkant van de huizen op de Graaf de Smet de Naeyerlaan zijn de huizen van Thiele, Dr. Goffin, Marchand, Dullier, Laplasse, Casteleyn, Beuren, Devuyst, Miroir, Missuwe, Eberhardt, Pefer, Glaatfelder en bij de bruggen de huizen van Deweerdt en Dr. Lauweryns beschadigd. Aan de houtdokken werden bommen van zwaar kaliber geworpen. Een ervan kwam terecht op hangar nr. 5, waardoor “hansch “het bovenste gedeelte, dat in beton is, door de ontploffing schuin kwam te liggen; grote hoeveelheden eetwaren, die daar opgestapeld waren werden vernield. Ook de stapelplaatsen van de firma Cockerill kregen het te verduren. Om 14 uur kwamen de vliegers terug over en lieten hun last vallen op de wijk Hazegras. In de Fregatstraat kwam een zware bom terecht tussen huis nr.13 en 14 waardoor de huizen van Thange, Caroen, Demol, Feys, Knockaert en Acke, aan de overkant de broederschool beschadigd werden. Wat verder in de straat vernielde een bom het huis van Pilaeys, waardoor de huizen ernaast en wel deze van Doutreligne, nr.6, 8, 10 onbewoonbaar werden. In de Slachthuiskaai viel een bom in de straat; de huizen van Devriendt, Muylle, Govaert en Costenoble zijn zwaar geteisterd 28 mei 1940 : Ook op de Vander Sweepplaats en de Graaf de Smet de Naeyerlaan zijn rond die tijd bommen gevallen : het politiebureau, de huizen van E. Costenoble, Helsmoortel, De Brouwer, Van Imschoot, DedroogDelbouille, en aan de overzijde naast elkaar, de huizen van Sorel, Jarvi, Van Belleghem, Bentein en Bauwens zijn getroffen. 11 september 1940 : Op de wijk Hazegras werden rond de stedelijke werkhuizen bommen en brandbommen afgeworpen, die slechts stoffelijke schade veroorzaakten. Even na vier uur werd een zware bommenwerper van het type Bristol Blenheim boven het Hazegras afgeschoten. Hij kwam terecht met een grote ontploffing op een gedeelte van de dam tussen de statie en het politiebureau. Het vliegtuig vloog uiteen, daar het zijn bomlading nog niet

97

uitgeworpen had. Het goedje ontplofte bij de val en door de hitte van de brand. De inzittenden kwamen om het leven Van de zes inzittenden konden er twee geïdentificeerd worden : R.G. Allen R.A.F., C.E., C.T. Dufton R.A.F. nr 48659 17.10.39. Zij werden begraven op het stedelijk kerkhof.

22 september 1940 : Op het Hazegras vielen bommen op de Vander Sweepplaats, voor het hotel Limbourg, dat met het huis ernaast hevig aan de gevel beschadigd werd. Naast de grote toren van de oude statie viel een bom op de kantele muur.

20 september 1940 : Op de wijk Hazegras kwamen een achttal brisontbommen terecht. Twee ervan vielen in de straat, ze veroorzaakten veel schade aan de omliggende gebouwen. In dezelfde straat, Fregatstraat nr. 9 werd het achtergebouwtje getroffen, waardoor al de brandvensters van de kerk verbrijzeld werden. Deze ontploffing doodde twee Duitsers, die gewacht hadden tot het gevaar voorbij was. Over deze school in de Belgica kwamen een paar bommen terecht die het beschadigde gebouw voor goed onbruikbaar maakten. Nr. 8 kreeg een brisont op het achtergedeelte, dit huis hoort toe aan Van Droome. In de Lijndraaiersstraat trof een bom de gemene muur van huizen nr. 27 en 29. Nr 27 werd door de druk ingeduwd, nr. 29 vloog de lucht in. 21 september 1940 : Op de wijk Hazegras vielen bommen op de stedelijke werkhuizen en in het Bosje.

82. – De toren van het station tijdens de Tweede Wereldoorlog

27 september 1940 : Brandbommen vielen in de kazerne Mahieu 7 december 1940 : Britse toestellen worpen rond 21 uur bommen af ten zuiden van het 2° handelsdok, voor de bureaus van de oude statie. Vier bommen zijn daar gevallen, waaronder een blindjonger, waarschijnlijk een tijdbom want pas hadden de springstoftechniekers zich weggetrokken of de bom ontplofte. 81. - Het oude politiekantoor tijdens de Tweede Wereldoorlog

29 augustus 1942 : Op het Hazegras werden zeven bomtrechters aangetroffen en wel op de volgende plaatsen :

98

Voor de kazerne op de Graaf de Smet de Naeyerlaan, tussen de tramlijnen, die gans vervrongen werden, waren twee bommen gevallen, die een brede put gemaakt hadden, die het verkeer gedurende de eerste dagen belemmerde

Voor het standbeeld viel een bom en achter het standbeeld, waardoor het van zijn voetstuk werd geworpen. Aan de ingang van het bos op het zuidelijke voetpad vonden we twee bomtrechters. Langs de slachthuiskaai ten slotte werd er eveneens een bomtrechter aangetroffen.

99

Monumenten op het Hazegras De wijk "het Hazegras" bezit enkele merkwaardige monumenten. Enkele ervan zullen wij beschrijven.

MONUMENT VAN DE GESNEUVELDEN VAN HET

3

DE

EN

23

STE

LINIEREGIMENT102.

83. -

Dit monument werd in 1923 onthuld ter nagedachtenis van de gesneuvelden van het 3de en 23ste-linieregiment. Het monument bevindt zich nabij de kazerne in de Graaf de Smet de Naeyerlaan. Het monument stelt een gevleugelde allegorische figuur voor, die een lauwerkrans omhoog houdt. Dit bronzen beeld is gemaakt in een uitgebreide art-decostijl, grosso-modo bestaande uit enkele trappen, een platform met muurtje waarin dan het bronzen figuur gevat is. De namen van de gesneuvelden uit beide regimenten staan erop vermeld.

84. - Schilderij 3de en 23ste-linieregiment

Het beeld werd gemaakt door Marcel Rau. Deze beeldhouwer werd geboren in 1886 en stierf in 1966.

Een ander oorlogsmonument van de Eerste Wereldoorlog is dit van een Engels schip, de Vindictive104.

Er bestaat een schilderij van Van Cuyck, dat jarenlang opgehangen was in het hoofdlokaal II van de SEO, dat zich bevond op de hoek van de A. Pieterslaan en Ieperstraat. Op de benedenverdieping was er een café, dat door de Oostendse bevolking, gekend was als "de Biercoo".

HET MONUMENT VAN DE VINDICTIVE103

Het Vindictivemonument nabij de Demeysluis bestaat uit de boeg van de Vindictive en de masten van de Thetis en de Intrepid. Deze drie Engelse schepen werden tijdens de Eerste Wereldoorlog tot zinken gebracht voor de Belgische kust in een

102 De Plate, 12(1983)5-9, blz. 124.

103 De Plate, 12(1983)11, blz. 17-18. 104 La feuille d'Ostende, 20 maart 1924.

100

vertwijfelde poging om de Duitse macht op zee te breken. Vanuit de duikbootbasis van Brugge bereikten de Duitse onderzeeërs de open zee via de haven van Zeebrugge of Oostende. Eenmaal in open zee vormden die Duitse U-boten een serieuze bedreiging voor de scheepvaart van de geallieerden, vooral daar de Duitsers vanaf 1917 een onbeperkte duikbotenoorlog vormden. Men wou dus beide havens blokkeren om zo de weg naar zee af te sluiten voor duikboten.

MONUMENT AAN DE KAZERNE

86. - Royal Navy Section Belge

Aan de muur van de kazerne, tussen de ingang van de kazerne en de ingang van de officiersmess vindt men een gedenkplaat105. Deze plaat met een scheepsanker met een koninklijke kroon, is uit brons vervaardigd.

85. – Het monument van de Vindictive

In de nacht van 22-23 april 1918, de zgn. St. George's day, werd de havengeul van Zeebrugge gedeeltelijk geblokkeerd met onder meer de Thetis en de Intrepid. De Vindictive, gebouwd in 1905 in Chatham, die in dezelfde nacht zwaar beschadigd werd, werd in Dover opgeknapt. In de nacht van 9-10 mei 1918 werd het majestueuze schip tot zinken gebracht. Het wrak van de Vindictive, waarvan de masten en de schouw nog door de Duitsers werden verwijderd, werd op 16 augustus 1920 gelicht en naar de Leopoldsluis gesleept. De boeg werd aan de stad Oostende geschonken. Het monument werd in december 1926 ingewijd.

Het is een in memoriam voor de verbroedering van de "Royal Navy Section Belge, 1940 – 1945". Onder het opschrift vindt men de namen van de gesneuvelden. Onderaan prijkt een lauwerkrans en rond de plaat bevindt er zich een scheepstouw, dat de vier hoeken doorboort. Deze plaat werd gemaakt door Carlo Debaets en werd onthuld op 9 juni 1961, in het bijzijn van burgemeester Piers en andere hoogwaardigheidsbekleders.

HERDENKINGSPLAAT BOOTSMANJONSEN Achter de slagboom, aan de rechterkant in de kazerne vinden we een beetje afgelegen, in de rijlaan een herdenkingsplaat "Bootsman-Jonsen".

105 De Plate, (1987) blz. 163.

101

Charles Jonsen werd geboren op 18 mei 1902 in Antwerpen. In 1922 volgde hij legerdienst in het Torpedo & Marinekorps. Hij verbleef bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in Engeland, waar hij zich op 13 juni 1941 meldde bij het Londens recruteringsbureau. Hij werd onderofficier op 6 juni 1942. Op 21 december 1943 slaagde hij in het examen als bootsman. Hij werkte als ontmijner op de Schelde waar hij op 24 september 1944 stierf. Het monument werd onthuld op dinsdag 6 juni 1972 door de voormalige commodore Lurquin. Bij deze gelegenheid veranderde de kazerne van naam106.

MONUMENT TWEEDE WERELDOORLOG In de jaren 1980 werd er op het pleintje voor het KTA een oorlogsmonument opgericht in de vorm van een prisma, omheind met een haag.

EEN GEDENKPLAAT VOOR VERMISTE EN OVERLEDEN POLITIEAGENTEN IN

OOSTENDE TIJDENS DE TWEEDE WERELDOORLOG Achteraan in de hal van het Oostends Stadhuis vindt men dit monument Deze plaat is van brons en meet 1,73 op 1,23 meter en is 5 cm dik. Behalve de namen van de agenten en het wapenschild van de stad Oostende staat er ook een wenende vrouw op. De onthulling vond plaats op 14 september 1947. Vroeger hing deze plaat in het gerechtsgebouw107.

106 De Plate, 14(1985)11, blz. 257. 107 De Plate, 15(1986)10, blz. 223.

MONUMENT Nabij het Vuurkruisenplein bevindt zich een steen met daarop het opschrift : "HIER WAS ’T HAZEGRAS". Deze steen staat verborgen in het struikgewas, aan de ingang van de garages van de residentie “Melinda”.

102

103

Architecten Diverse architecten hebben hun steentje bijgedragen aan de uitbouw van het Hazegras

PIERRE VERBRUGGEN Architect van de Zeevaartschool, geconstrueerd in de periode 1931-1932, aan de Slijkensesteenweg108.

ANDRÉ DANIELS Architect die de plannen bedacht voor het opvullen van het derde Handelsdok en het verleggen van de spoorweg in 1924. In die tijd waren de kosten voor deze werken te hoog en werden de plannen nooit uitgevoerd. Helaas had iemand dezelfde ideeën na de Tweede Wereldoorlog en werd het dok toch gedicht.

MARCEL COLOMBIE Op het Hazegras realiseerde deze architect in de Graaf de Smet de Naeyerlaan nr. 10 het Hotel de Bruges. Hij was op 12 oktober 1897 geboren en gehuwd met Margareta Gobin109.

FELIX ADRIEN JEAN LAUEREYS Hij werd geboren op 12 april 1820 in Oostende als zoon van Felix Lauereys en Thérése Claire Suys110. Na elementair onderwijs werd hij leerling-schrijnwerker te Brugge. Door noeste zelfstudie wist hij zich op te werken. Later vinden we hem terug in Brussel als leerling van de toen zeer gekende architect Tilman Suys. Nadat hij zijn "prix de Rome" in de wacht had gesleept, vertrok hij naar Italië. Italië en de Italiaanse kunst zouden hem blijven interesseren. Op 14 januari 1850 werd hij in het Oostendse stadhuis gehuldigd en kreeg hij een eremedaille.

108 De Plate (1977),blz. 12-13, (1989), blz. 279, (1991), blz. 337. 109 De Plate (1989), blz. 180. 110 De Plate, 7(1978)10, blz. 105-106.

In 1863 werd Lauereys professor aan de Brusselse academie. Hij gaf er onderricht in de vijf bouworden en in 1876 werd hij leraar monumentale compositie. Zo was hij in 1881 een tijdlang leermeester van Victor Horta. Enkele van zijn onderscheidingen waren : de Gouden eremedaille in Brussel (1868), en Ridder in de Leopoldsorde (1885), Erelid van de Société Central d’Architecture de Belgique (1885). Felix Lauereys woonde in Brussel aan de Noordlaan. Hij overleed er op 13 februari 1897. Enkele van zijn werken waren :  restauratie van het kasteel van Wijnendaele (1870  verbouwen van het Noordstation in Brussel (1885)  de kerk der eeuwige aanbidding van Rotterdam (1885)  het ziekenhuis der ongeneeselijken in Rotterdam (1885)  de Anglicaanse kerk in Oostende (1865)  de O.L.V.-kerk op het Hazegras (1862)  het station aan het Vander Sweepplein van Oostende (1880)

CHARLES DEWULF Deze architect werd in Brugge geboren in 1865 en stierf in 1904111. Hij tekende belangrijke gebouwen voor Oostende, zoals het postgebouw en het zeevaartscommissariaat op het Hazegras. Charles Dewulf kreeg nog les van Felix Adrien Jean Lauereys en van Delacenserie, die de plannen van de kazerne tekende. De toren van het zeevaartscommissariaat was 35 meter hoog, maar werd tijdens de Tweede Wereldoorlog neergehaald. Hij bouwde onder meer ook de villa Renteria in de Van Iseghemlaan en de oude watertoren in Middelkerke.

111 De Plate (1978), blz. 169-171.

104

LOUIS DELACENSERIE Hij werd geboren in 1838 en overleed in 1909. Zijn meest gekende werk in Oostende is de officiersmess van de kazerne op het Hazegras en de Sint-Petrus- enPauluskerk in Oostende112. De plannen van het Antwerpse station zijn ook van zijn hand. Hij behoorde tot de grootste architecten uit de tijd van koning Leopold II.

ALBAN CHAMBON Geboren in Varry (F) in 1847. Hij volgde een opleiding als beeldhouwer en ontving verscheidene eretekens : in 1894 eerste prijs en in 1898 door koning Leopold II Hij tekende o.a. de plannen voor :het Beurstheater en de Music-hall in Brussel, de brug van het Hazegras en het Casino van Oostende, vijf theaters in Londen en de Parkschouwburg in Amsterdam.

GUSTAAF VANDAMME Geboren in Gent in 1870. Hij overleed in 1938. Van opleiding was hij architect. Hij ontving heel wat prijzen voor zijn werk, zo ook in 1895 de “Grote prijs van België” der Buitengewone Arcitectuurwedstrijd. Hij heeft verschillende gebouwen getekend voor Oostende. Zijn belangrijkste verwezenlijkingen waren de Heilig-Hartkerk en de overdekte vleesmarkt van Oostende. Hij tekende de plannen voor het Politiekantoor op het Hazegras, gebouwd in 1905.

ALFRED BASTIEN Geboren in 1873 en overleden in 1955. Gedecoreerd en geprezen voor de verwezenlijking van het kunstwerk “Panorama de l' Yser”.

112

J. Coppejans. Kwartiermess van de Marinekazerne Bootsman Jonsen – Open Monumentendag, 1998., blz. 25-28.

105

Een nostalgische kijk op een wijk Een bloemlezing van de vele foto’s.

88. - Café "De Sportwereld"

89. - Een gekend hotel op het Hazegras is het hoekhuis van het Ernest Feysplein en de Oesterbankstraat, "L'Espérance" genaamd. Het was van de hand van architect Gobin en was 160 m² groot. Het werd in 1901 gebouwd. Deze foto dateert van 1910

90. - De depots van de douane bevinden zich langs het houtdok langs de Slijkensesteenweg. Ze werden rond 1910 gebouwd. Deze foto dateert van 1956

91. - Het oude goederenstation aan de bruggen, in het begin van de Slijkensesteenweg

92. - De bruggen zijn een pareltje qua architectuur. Deze foto toont een prachtig zicht van de Graaf de Smet de Naeyerbrug

93. - De Graaf de Smet de Naeyerbrug in aanbouw (1904)

106

94. - De Graaf de Smet de Naeyerburg (1905). De bronzen bas-refiëfs onderaan de brug werden ontworpen door kunstschilder–beeldhouwer Karel De Kesel

95. - De boeg van de Vindictive die tijdens de Eerste Wereldoorlog tot zinken werd gebracht in de havengeul werd samen met de mast van een ander schip, de Thetis, als monument geplaatst. Op de achtergrond ziet men de Demeybrug waar de Duitsers de leeuwen al hebben afgehaald

96. - Het zeestation, gefotografeerd vanop de Kapellebrug

97. - Het zeestation gefotografeerd vanop de Vindictivelaan

98. - Het oude Laiterietje in 't Bosje. Dit paviljoen werd afgebroken voor de bouw van het Koninginnehof

99. - Het zwembad in 't Bosje was een zeer groot succes.

107

100. -

Het eerste zeestation, 1905

101. - Het Vander Sweepplein, het huidige Ernest Feysplein)

102. - Het eerste handelsdok. Op de achtergrond, de estaminets "De Koophandel" en "In ’t Vuurschip", ca. 1890

103. - Het Vander Sweepplein, het huidige Ernest Feysplein. De voorkant van estaminets "De Koophandel" en "In ’t Vuurschip", ca. 1900

104. - Het Vander Sweepplein, het huidige Ernest Feysplein. De achterkant van estaminets "De Koophandel" en "In ’t Vuurschip", ca. 1900

105. -

Het huidige station, 1950

108

106. -

Aanleg van de Verenigde Natieslaan, 1955

107. - Het Maria-Hendrikapark, met de Armenonville, het oude jachtpaviljoen

109

Hoe moet het nu verder met de wijk? DE BEVOLKINGSCIJFERS Een vergelijkende studie van de volkstellingsgegevens van 1970 en 1981 toont het verval van de wijk aan met harde cijfers : een spectaculaire bevolkingsvermindering van 44 % (3,2% voor Oostende) en een sterke veroudering van de bevolking. Er was ook een toename van het aantal alleenstaanden (tot 41%) en een afname van het aantal gezinnen (-6.5% tot +9.5 % voor Oostende)113.

UITZICHT VAN DE WIJK Driekwart van de Hazegrazenaars is laag of slecht geschoold en ze hebben gemiddeld een lager comfortniveau, qua woonst. De helft van de woningen heeft een slechte buitenconstructie. Veel oude gebouwen zijn verwaarloosd of staan leeg. In de wijk ligt er veel braakliggende grond. Deze en nog vele andere aspecten geven de eens zo mooie wijk een troosteloze blik. Vele straten zien er verwaarloosd uit. De huizen worden niet onderhouden. De prostitutie zorgt er zeker niet voor dat de wijk een aangenamer en mooier uitzicht krijgt. al werd dit probleem met het verbod op raamprostitutie al fel teruggedrongen.

DE LIJN Op het gedempte Brandarisdok staan nu de dienstencentra's van de tram, zendinstallatie voor de tramrijtuigen, een kleine werkplaats voor lichte herstellingen, de voorzieningen voor de chauffeurs en de ultramoderne tramwash. De eerste steenlegging gebeurde op 27 april 1989 door minister Sauwens.

113 Greet Mees. Renovatie van het Hazegras. Oostende. 1996-1997.

DE RENOVATIE VAN DE HUIZENRIJ OP HET ERNEST FEYSPLEIN Een van de zovele renovatieplannen was de restauratie van de gevelrij op het Hazegras. De huizen op het Ernest Feysplein werden gesloopt en dienden normaal heropgebouwd te worden zoals de orginele huizen : ze werden opgetrokken in Vlaamse renaissancestijl in de eerste jaren van deze eeuw. De stijl werd door het Stadsbestuur opgelegd. De meeste gevels zijn gebouwd met mechanisch gevormde steen van Zandvoorde. In sommige gevels werden hierbij onderdelen verwerkt in witte Euvillesteen terwijl voor sommige lagere delen arduin gebruikt werd. De gevelreeks strekt zich uit in een aangesloten reeks van negen huizen van het Technisch Instituut tot in de Oesterbankstraat. Acht huizen hiervan staan op het Ernest Feysplein, een huis vormt de hoek met de Oesterbankstraat en één staat in de Oesterbankstraat. Op de daar tegenover gelegen hoek, Oesterbankstraat-Graaf de Smet de Naeyerlaan, maakt een tiende huis deel uit van dit geheel, terwijl aan de overkant van de Graaf de Smet de Naeyerlaan de huizen nr 1,3,5,7 en 9 het geheel afronden. Dit maakt een totaal van 15 huizen. Het huis nr. 3 heeft buiten jaartal "anno 1908" geen andere aanduidingen. Wel valt zoals bij de andere huizen de mooie vlamkleur van de bakstenen op. Op gevel nr. 4 is aan beide zijden van de jaaraanduiding "anno 1908" een mooi schelpmotief uitgewerkt. Het huis nr. 5 werd afwijkend van de rest gebouwd. De gevel werd in Italiaanse, en niet in Vlaamse renaissance opgetrokken aan de hand van plannen van Raoux. Dit gebeurde in opdracht van de buurtspoorwegen, zoals kan afgeleid worden uit de sierstenen met het witte wapenschild met lettercombinatie CFV (Chemin de Fer Vicinaux) die in de gevel aangebracht zijn. Voorts is de gevel versierd

110

met drie wapenschilden (België, Oostende, West-Vlaanderen). Het huis daarnaast, nr. 6 werd gebouwd volgens de plannen van dezelfde architect. Heel kenmerkend zijn hier de acht bogen boven de ramen waarvan sluitstenen telkens een verschillend menselijk aangezicht voorstellen. Gevel nr. 7 heeft een opmerkelijke in rondboog uitgevoerde bakstenen omlijsting van de voordeur. Het huis nr. 8 werd in 1901 gebouwd en draagt de aanduiding "Hotel de la Gare". Elk van die drie benedenvensters wordt versierd met een uit steen gekapt vrouwenhoofd. De top van de puntgevel is versierd met een stenen buste van een visser met zuidwester op zijn hoofd. Gevel nr. 9 heeft buiten de jaaraanduiding niets speciaal. Heel sober en evenwichtig gebouwd is het hoekhuis van het Ernest Feysplein en de Oesterbankstraat. De laatste naam van dit huis was "Hotel d'Espérance". Dit was een druk bezocht hotel. Vroeger heette het "In de Goede Hoop", wat blijkt uit een in de steen gekapt opschrift in de gevel. Het was gebouwd aan de hand van plannen van architect Gobin. Naast dit gebouw staat in de Oesterbankstraat een sober huis in dezelfde steen. Boven de deuringang staat "In den Witten Leeuw. Aan de overkant staat in de Oesterbankstraat, het in Oostende zeer goed gekende en misschien wel beruchte "Les neuf Provinces". Het huis kreeg de naam van de wapenschilden van de negen Belgische provincies op de gevel. Op de top van de puntgevels staat er een buste. Aan de overkant van de straat nr.1 in de Graaf de Smet de Naeyerlaan, een jaaraanduiding in Romeinse cijfers, MDCCCCI (1901), terwijl in de gevel van het huis nr. 3 twee baardfiguren verwerkt zijn. De huizen nr. 5, 7 en 9 zijn in dezelfde stijl gebouwd en behoren tot hetzelfde tijdperk, maar hebben geen bijzondere kenmerken114.

114 De Zeewacht, 5 juni 1987.

108-110. - De huizen op het Vander Sweepplein (Huidige Ernest Feysplein), ca. 1905-1910

111

Opgetrokken in de periode van de eeuwwisseling en getuige van de Oostendse Belle-Epoquestijl werd uiteindelijk tot de afbraak besloten omdat het Stadbestuur zelf geen blijf meer wist met de gebouwen die ze destijds stuk voor stuk had aangekocht om de hotelschool te kunnen uitbreiden115. Uiteindelijk kreeg de NV Vandekerckhove de taak om de huizen te demonteren en ze her op te bouwen met een appartementsgebouw erachter en een parkeerhaven eronder. De werken waren klaar begin 1997.

In dit onderwerp van geactualiseerd programma, dat hierbij is gevoegd, worden de hiernavolgende drie projecten opgenomen. 1.

2.

DE KERK Een ander ondertussen uitgevoerd plan was de afbraak van de O.-L.-V. Onbevlekte Ontvangenis kerk die uitvoerig besproken werd in het hoofdstuk over de parochie116.

SOCIALE WONINGBOUW 3. In 1996 besliste de Gemeenteraad over de realisatie van de sociale woningen door de "Gelukkige haard"117 : "Voor het herwaarderingsgebied "Hazegras", dat in grote lijnen begrensd wordt ten noorden van het Ernest Feysplein, de Perronstraat en de Oesterbankstraat, ten oosten door de Slachthuiskaai, ten zuiden door de Vaartstraat en de Lijndraaiersstraat en ten westen door de Fortuinstraat, werd op 06 mei 1996 het onderwerp van geactualiseerd programma opgesteld waarin rekening is gehouden met de gewijzigde subsidiemogelijkheden, de nieuwe ontwikkelingen en de reeds gerealiseerde deelprojecten. 115 Het Nieuwsblad, 5 juni 1987. 116 Door de afbraak kwam pastoor Jan Cornellie zonder kerk en werk te staan. Hij werd in 1932 geboren in Roeselare. Met zijn ouders kwam hij dikwijls naar zee. Tijdens de oorlog kwam daar een einde aan. In 1954 werd hij priester en leraar in het Onze-Lieve-Vrouwecollege van Oostende. In 1972 werd hij priester in de O.L.Vrouw Onbevlekte Ontvangeniskerk op het Hazegras. Het directeurschap van de priester Pype kreeg hij in 1978. Negen jaar later was hij 25 jaar aalmoezenier. Ooit was hij proost bij de KSA. Het meest van al houdt hij van de vissers. Ieder jaar kan je hem zien bij de schoolbedevaart naar het schipperskapelletje in Bredene. Hij is ondertussen wel gestopt met lesgeven. 117 Vergadering Gemeenteraad, 21 juni 1996.

De bouw door de cv De Oostendse Haard van een flatgebouw met 37 sociale woongelegenheden bestemd voor verhuring op een terrein met een oppervlakte van 879,66 m² gelegen aan de Fregatsstraat, Lijndraaiersstraat en Vaartstraat, dat eigendom is van de stad Oostende. De bouw in drie fasen door cv De Gelukkige Haard (fase 1-3) en de cv De Oostendse Haard (fase 2) van een project van appartementen bestemd voor sociale verhuring op een terrein met een gezamenlijke oppervlakte van 3.079 m², gelegen aan de Graaf de Smet de Naeyerlaan, de Vrijhavenstraat en de Fregatstraat. In dit project is ook de bouw van een gebedsruimte opgenomen. De realisatie van een gebouw voor sociale koopappartementen door de cv Onze landelijke Woning op twee leegstaande eigendommen gelegen Fortuinstraat 1 en Perronstraat.(…)

ANDERE HUIZEN Veel oude huizen kregen een opknapbeurt, zoals de patriciërswoningen, net voor de brug. "A la ville de Gand" Dit was één van de bekendste restaurants langs de Graaf de Smet de Naeyerlaan omdat in dat gebouw de Societé Economique d'Ostende gesticht werd door elf spoorwegbeambten. De bedoeling was dat iedereen één frank gaf om zo kolen te kopen. De S.E.O. is uitgegroeid tot één van de grootste coöperatieven van WestVlaanderen. De Societé heeft bijna 90 jaar bestaan, van 1892 tot 1981. In 1992 werd een nieuwe voorgevel geplaatst, zodat de ondertussen verwaarloosde bar weer wat zicht kreeg. Er is een kelderverdieping. Op de benedenverdieping heb je een hall, rechts van die hall heb je een plaats met een toog en een afwasbak. Er zijn twee toiletten. Aan de linkerkant van de hal heb je ook een plaats met toog, afwasbak en twee

112

toiletten. Op de eerste en tweede verdieping heb je telkens één appartement met een bergplaats. In de badkamer heb je een lavabo, een bad en een toilet. In dat appartement vindt men ook nog een vooren achterplaats, gesplitst door de keuken. Op de derde en vierde verdieping heb je telkens vier kamers en een toilet. Je hebt ook nog een zolder. De totale oppervlakte van het huis is 100 m². Vroeger was het café "A la ville de Gand" gevestigd in de Brigantijnstraat. De Illusie In 1996 werd op het Hazegras door Tommy Roels een theater "De Illusie" opgericht. Het complex bestaat uit een moderne theaterzaal met 104 pluchen zitjes, uitbreidbaar tot 165 comfortabele zitplaatsen. Het is gevestigd in een oud café met zaaltje en later een bedrijfsruimte voor een firma in flipperkasten. De laatste jaren stond het leeg.

HET VIJVERTJE Niet ver van het Stadhuis bevindt zich het Vuurkruisenplein met z'n vijvertje. In dit vijvertje stond een sculptuur van Emile Bulcke, genaamd "De Wind". Dit monument werd eind november 1997 vervangen door "Zeilen op Zee" van Luc Deschepper. Het werd er geplaatst in samenwerking met Electrabel.

WAT BRENGT DE TOEKOMST VOOR DE WONINGEN OP HET HAZEGRAS ? Volgens het bijzonder plan van aanleg nr. 121 van 1996 werden volgende beslissingen genomen : zones voor openbare nutsvoorziening  langs de Leopold III-laan : Koninklijk Technisch Ateneum  langs de Fregatstraat : het Postsorteercentrum zone bestemd voor onteigening en afbraak in functie van middenhoogbouw  in de Oesterbanksstraat; de huizen met straatnummer : 1-3-5-7-9-11-13-15-17  in de Fregatstraat; de huizen met straatnummer : 19  in de Vrijhavenstraat; de huizen met straatnummer : 28-30-32-34-36 in de Graaf de Smet de Naeyerlaan; de huizen met straatnummer : 2-4-6-8-10

112. - Theatercafé "De Illusie"

bestaande bouwzone die behouden blijft  in de Perronstraat; de huizen met straatnummer : 13-12-11-10  in de Graaf de Smet de Naeyerlaan; de huizen met straatnummer 3-7-9-11-1315-15a-17-19a-21-23-25-27-29-12-1416-18-20-22-28-30-32-34-36-38-40-4244-46-48-50-52-54-56-58-60-62-64-6870-72-74-76-78-80-82-84-86-88-90-9294-96-98  in de Vaartstraat : 1-3-5/7-9-11-13-1517-19-21-23-25-27-29-31-33-35-2a-46-8-10  in de Lijndraaiersstraat :25-27-29-31-3544-46-48-50-52-54-56-36

113

    

in de Vooruitgangsstraat : 2-4-10-1214-16/18b in de Fregatstraat : 4-6-8-10-12-14-14a16-18-20-22 in de Vrijhavenstraat : 43-45-33a-10a12a-12b-14-16-18-20-27-29-31-33in de Fortuinstraat :2a-2b-4-6-8-101214-16-18-20-22-26-28-1-3 in de Oesterbankstraat : 19a-21-23-2527-29-31-33-35-

woonzone bestemd voor sociale woningbouw  in de Graaf de Smet de Naeyerlaan :24de O.L.V-Onbevlekte Ontvangenis-26  in de Fregatstraat :5  in de Vrijhavenstraat : 35 37/39-41 groenzone  het stukje grond tussen de IJskelderstraat, de Vaartstraat, de Lijndraaiersstraat en de Slachthuiskaai Het Hazegras werd als derde herwaarderingsgebied voorgesteld en erkend bij Besluit van de Vlaamse Executieve van 19 mei 1987. Het bevat eveneens woningbouw en parkeerruimte. In deze sterk ontvolkte wijk worden twee woningbouwprojecten voorzien, gepaard gaande met de heraanleg van de directe woonomgeving. Het kleinste project is aan de Fregatstraat, waar een stuk grond van een afgebroken school ter beschikking staat. Dit wordt samengevoegd met een staatseigendom waar vroeger ook een school stond. Bij deze grond wordt een verkeersvrij plein gemaakt. Het tweede project houdt de afbraak van de kerk en bijbehorende huizen in. Er komt naast de nieuwe woningen ook een gebedsruimte118.

118 Structuurplanning te Oostende. Herwaardering van de badstad.

114

115

Bibliografie ONUITGEGEVEN BRONNEN      

Archief Bisdom, Brugge : kaft F271 Archief Oorlogsmuseum, Brussel : dossier m.b.t. het Panorama Archief VVF, Oostende : Oostende O.L.V-Hazegras dopen 1861-1883 Stadsarchief, Oostende : foto- en prentbriefkaartencollectie Archief De Plate, Oostende : diverse krantenknipsels POB Stadsbibliotheek : Ostendiana : documentatiemap 12 i.v.m. het Stadhuis

MONDELINGE BRONNEN

   

  



één anonieme getuige

UITGEGEVEN BRONNEN Literatuur  Bestuur van het zeewezen. Onthaalbrochure mei 1966. Oostende, 1966.  L. Carrein. 75 jaar vrije school Nieuwlandstraat Gerststraat, 19091984.  Daniël Deschacht. Bijdrage tot de geschiedenis van de politie. Oostende, 1987  D. Deschacht. Straatnamen van Oostende, van A tot Z. Oostende, 1998.  Jean-Baptist Dreesen & G. Vandamme. Geschiedenis van een parochie te Oostende. Oostende, 1984.  V. Foutry. Merkwaardige bladzijden uit de geschiedenis van Oostende. Antwerpen (De Sikkel), 1938.  Ferdinand Gevaert & Freddy Hubrechtsen. Oostende 14-18 onder de Duitse Bezetting. 2 dln. Koksijde (De Klaproos), 1996.  Marnix Ghijsen. De Grote God Pan. Leuven (Deavidsfonds), z.d.  Norbert Hostyn. Leopold II en Oostende - maandblad VTB, nr 307.

                

Norbert Hostyn & R. Halewyck. Oostends oesterboek. Oostende (De Plate), 1978. Karel Jonkheere. Oostende vertelt. Tielt (Lannoo), 1971. Robert Lanoye. L'Epopée Ostendaise. Oostende, 1971. Patrick Lefevre en Richard Boyen. Koninklijk museum van het leger en krijgsgeschiedenis : Het panorama van de IJzersslag 1921 - KML 11.11.1993 30.01.1994. Greet Mees. Renovatie van het Hazegras. Oostende, 1996-1997. H. Pas. Welkom in Oostende. Oostende (Hercules), 1972. Ary Sleeks. Oude Oostendse straten en gebouwen. Oostende, 1960. Ary Sleeks. Oude Oostendse volkstypen. Oostende, 1959. Emile Smissaert. Schrijvers aan zee. Stad Oostende en Groep Planning. Structuurplanning te Oostende. Oostende, 1988. Vanalderweireldt. De memoires van een stad. Brugge, Van de Wiele, 1992. André Van Caillie. Oud Oostende in beeld. 5dln. Oostende, 1987 e.v. Raymond Vancraeynest en Alfons de Groeve. Onze-Lieve-Vrouwecollege, Oostende, 1842-1992. Huguette Vanden Weghe. 150 jaar stedelijk lager onderwijs Oostende Ivan Vanhyfte. De zusterkes der armen. Oostende, 1995. Omer Vilain. Oostende 1000. Oostende, 1964. Omer Vilain. Langs het harde zand. Oostende, 1973. Omer Vilain. Langs de kateien. Oostende, 1974. Omer Vilain. Langs de galerijen. Oostende, 1976. Ronny Villeirs. Geschiedenis van de Brandweer te Oostende. Bredene, 1988. Yvonne Vincke. Oostende in oude prentkaarten. Zaltbommel, 1981. Omer Vilain. Ostende que voici. Oostende, z.d. Z.a. Biographie Ostendaise -1900Z.a. Bouwen en wonen, speciale uitgave, 1956 uitgave Stadhuis.

116

            

Z.a. De haven van Oostende. 1936 Z.a. Geschiedenis van de haven van Oostende. Oostende, 1916 Z.a. Het havencomplex van Oostende. 1955 Z.a. Oostende 1000. Oostende, 1964. Z.a. Oostende herbouwt. Oostende (Nationaal Instituut tot bevordering van de huisvesting), 1952. Z.a. Oostende kruispunt van alle wegen Z.a. Open monumentendag 1996 Stad Oostende. Oostende, 1996. Z.a. Open monumentendag 1997 Stad Oostende. Oostende, 1997 Z.a. Open monumentendag 1998 Stad Oostende. Oostende, 1998 Z.a. Ostende La reine des plages. Oostende, 1925. Z.a. Ostende La reine des plages. Oostende, 1932. Z.a. Ostende et le Littoral Belge. Brussel, 1927. Z.a. Ostendiana, 6 dln. Oostende (VVF), 1972, 1975, 1978, 1981.

Tijdschriften In de Stijgers ( - ) De Plate ( -1998) Dagbladen en weekbladen Le Carillon - 29/01/1924 - 2/02/1924 - 22/02/1924 - 20/03/1924 - 31/03/1924 - 3/07/19024 Echo d'Ostende - 02/05/1880 - 03/03/1881 - 06/04/1882 - 15/09/1881 - 15/07/1880 - 29/09/1881 - 25/07/1880 - 22/06/1882 - 12/03/1882 - 20/05/1881 - 23/05/1880 - 21/04/1881 - 20/03/1881 - 26/02/1880

Feuille d'Ostende - 07/11/1880 - 17/10/1880 - 21/11/1880 - 26/01/1905 - 14/03/1905 Het Laatste Nieuws Maria Mercator in slechte staat, oktober 1993 Het Nieuwsblad - Start afbraak hazegraskerk, 17/04/1996 - VTI haalt kerktorenspits binnen, mei/96 - Ernest Feysproject is slecht voorbeeld, - De mast onwettelijk verbouwd, - Kompromis redt Maria Mercator project, - Weg verbindt voor-en achterhaven, - Restauratie koninklijke Hangar kost handen vol geld, - Verdwijnt zwarte plek "velodroom", - Stad koopt en sloopt voor speelplein Hazegras , 1997 - Gesjoemel met Ernest Feysplein, 3/4/12/94 - kerkschatten van te slopen hazegraskerk worden gered, 30/08/1995 - Aannemer ontmantelt Hazegraskerk, 23/04/1996 - Hinder door afbraak hazegraskerk, jun/96 - Oostendse SP wil sociale woningen maken van Bordelen, 20/02/1997 - Oude watertoren in verval, 20/03/1997 De Streekkrant - Vragen rond restauratie, 1994 - Triest einde, 25/04/1996 Tips - VTI ontfermt zich over torenspits, mei/96 - Culturele raad: "Hazegras-kerk mocht niet gesloopt worden, 1996 - Oostends stadhuis 's nachts een duivekot, 31/07/1980 - Sociaal woningbouwproject op het Hazegras krijgt vorm, 16/07/1998 Zeewacht - Hazegrasparochie 100 jaar oud, 23 juni 1961 - Met de grond gelijk gemaakt, 05 juni 1987

117

-

Wat met de kerk van het Hazegras, 23 oktober 1992 Wordt Hazegras beschermd, 27 januari 1994 Wordt Hazegras-kerk weggebroken, 11 februari 1994 Het nieuwe postsorteercentrum, 9 september 1994 Hazegraskerk wankelt, 23 juni 1995 O.Vilain, De Vissersopstand, 21 november 1997

-

Zwaargewicht uit evenwicht aan Demeybrug, 5 december 1997 De Kazerne Wat met de kerk van het Hazegras, 23/10/1992 Waar is de tijd, 10/09/1994 Waar bemoeit die Hollander zich mee, 21/11/1997

118

119

Herkomst illustraties Collectie André Van Caillie : 7 André Van Caillie, Oud Oostende in beeld, dl. I : 3, 6, 8, 9, 11, 48, 51, 53, 57, 79, 93, 108, 109, 110 André Van Caillie, Oud Oostende in beeld, dl. II : 35, 10, 100, 101, 105, 106, André Van Caillie, Oud Oostende in beeld, dl. III : 45, 52, 62, 71, 76, 94, 102, 103, 104, 107 Collectie Frederic Logghe : 13, 14, 15, 16, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 43, 44, 49, 50, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 72, 80, 81, 82, 83, 86, 95, 96, 97, 98, 112, P.O.B. Stadsbibliotheek : 5, 12, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 54, 55, 56, 56, 73, 74, 75, 77, 85 Stadsarchief : 1, 2, 4, 58, 59, 60, 61, 70, 84, 88, 89, 90, 91, 92, 99

120

121

Plaatsnamen-, persoonsnamen- en zakenindex

A A la ville de Gand_ 24; 111; 112 Aanlandingskaai___________ 17 Alban Chambon__________ 104 Alberthal _________________ 46 Amerikaanse kreek ________ 29 Amity_________________ 49; 50 Apekot __________________ 85 Armenonville _________ 93; 108 Asaert, J. _________________ 93 Aschlogh, H. ______________ 91 Au cheval d'or ____________ 82

B Barbier, L. ________________ 24 Bargestraat _______________ 17 Barrat ___________________ 24 Bastien _____ 62; 63; 64; 65; 66 Bastien, Alfred ___________ 104 Bataille, J.B. ______________ 79 Batis, H.__________________ 25 Bawin, G. ________________ 24 Beukendreef ___________ 17; 19 Bierbuck, E._______________ 24 Bij Boelings ____________ 84; 86 Billiaert, A. _______________ 31 Boelings _________________ 85 Bois de Boulogne _______ 91; 92 Bolle __________ 36; 37; 38; 40 Bolwerkstraat _____________ 17 Bonheur, J. _______________ 64 Bonquet en Lowet _________ 61 Bootsman-Jonsen_________ 100 Borrey ___________________ 31 Bosweg __________________ 17 Boudolf __________________ 86 Bourgeois, Victor __________ 68 Brandarisdok _________ 13; 109 Brandariskaai 17; 19; 20; 72; 95 Brandweer ____________ 53; 59 Brandweerkazerne ___36; 37; 39 Brigantijnenstraat 17; 20; 79; 85 Broeders van Liefde _____ 75; 77 Brouckx __________________ 86 Brouwerijen ______________ 24 Bruggesstraat _____________ 17 Brugse poort______________ 17 Brulois, Leonaruds _________ 72 Bulcke, Emile ____________ 112 Burnham _________________ 49 Butaye, Honoratus _________ 72

C Cafe de la Station _________ 24

Cafe's ____________________31 Calfaterstraat _____________18 Calypso___________________85 Car-ferrygebouw ___________35 Catharinakreek ____________13 Catharinapolder____________15 Cercle Neringdoeners _______83 Cholera___________________79 Cie Ardennaise de Transport et Messageries de Gand_____37 Claeys, Julianus ____________72 Clette Faict ________________85 Cockerill Line ______________36 Cockerillkaai___________ 18; 95 Cockerillstraat _________ 18; 37 Colchester ________________49 Colombie, Marcel _________103 Consulaten________________83 Conterdamkaai ____________18 Coppyn, Emile _____________51 Corneillie, Jan ________ 72, 111 Cornille, Silvia _____________80

D Daele, F. __________________82 Daniëls, André ____________103 Dansercoer ________________24 De Boninge, J. _________ 75; 76 De Brock__________________49 De Bruyne, Amandus _______72 De Danszaal van de schippers 85 De Hooizolder _____________84 De Jonghe ________________31 de Kerckhove de Denterghem 49 De Kesel, Karel_ 34; 51; 52; 106 De Kinder _________________32 De Koophandel ___________107 De Kuyper ________________25 de Limon de Steenbrugge ___49 De Mast __________________53 De Moerdijck ______________24 De Muynck, Ludovicus ______72 De Ridder, Alphonsus _______72 De Sportwereld ___________105 De Wind _________________112 De Zeemeeuw _____________86 De Zonnebloem ____________85 Debaets, Carlo ____________100 Debusschere, Guilelmus _____72 Deceuninck _______________86 Decock, A. ________________25 Dehaese, Ch. ______________24 Delacenserie, Louis 55; 103; 104 Delecluyse, J. ______________24 Deloose, A.________________49 Demeybrug ___ 34; 53; 94; 106 3de-en 23ste-linieregimentsplein _______________________18 3de-linieregimentstraat ______18 Derma____________________86

Deschepper, Luc __________ 112 Desmet, H.________________ 24 Desmet, Josephus __________ 72 Desmet, L. ________________ 53 Deweert __________________ 31 Dewulf, Charles___________ 103 Dezutter __________________ 31 Dierenasiel ________________ 94 Dillens, J. _________________ 34 Dobricourt ________________ 75 Door Strijd en Zegen________ 82 Dorcain, J. ________________ 82

E Eerste Wereldoorlog _25; 48; 75; 93; 95; 96; 99; 106 Eikendreef _____________18; 22 Engelbrug ________________ 34 Ensor, James ______________ 31 Ernest Feysplein______________ __ 11; 18; 20; 21; 22; 43; 53; 75; 105; 107; 109; 110; 111; 116 Eyland, Oscar______________ 86 Eyland’s _______________84, 85

F Fairy _____________________ 50 Feest van de neringdoeners __ 83 Felix-Glorieux______________ 23 Flèche ____________________ 50 Fortuinstraat __18; 72; 111; 113 Fovel _____________________ 93 Fregatstraat _________________ __ 18; 22; 53; 75; 77; 79; 82; 83; 97; 111; 112; 113 Froid Industriel_____________ 23

G Gabriel, Jean ______________ 24 Generaal Mahieu __________ 53 Generaal Mahieukazerne ____ 59 Gerardusschool ____________ 77 Geule _______13; 30; 31; 33; 35 Ghijsen, Marnix ____________ 86 Ghislain __________________ 33 Gistelsesteenweg 17; 18; 19; 20; 21 Gobin ___________________ 105 Godetiastraat______________ 19 Goede Windslop ___________ 75 Goede Windstraat 19; 25; 53; 80 Goedewindhelling__________ 19 Graaf de Smet de Naeyerbrug__ ____________ 34; 53; 95; 105

122 Graaf de Smet de Naeyerlaan___ __ 19; 20; 21; 22; 24; 25; 26; 27; 51; 55; 56; 58; 72; 75; 85; 86; 92; 95; 96; 97; 99; 103; 109; 110; 111; 112; 113 Graanmolens _____________ 31 Groendreef _____ 17; 19; 21; 94 Guillaume ________________ 46

H Halfportaalkranen ______ 33; 34 Hamman ______________ 24; 31 Handelsdok__________________ __ 13; 23; 24; 29; 30; 31; 32; 33; 35; 36; 43; 45; 55; 61; 67; 68; 95; 97; 107 Handelsstraat _____________ 19 Hangar __33; 34; 36; 72; 95; 96 Hautekiet, Henriette _______ 84 Hazegrasstraat _________ 19; 21 Heilig-Hartkliniek __________ 94 Henri Kinne_______________ 86 Het Bosje_91; 92; 93; 94; 95; 97 Het Lammetje _____________ 86 Het Lieve Gent ____________ 31 Het Zwaantje _____________ 85 Hillebrandt _______________ 31 Hoedts, P. ________________ 59 Hotel d’Allemagne ______ 84; 85 Houtdok _____________ 35; 105 Houtkaai ___________19; 20; 31 Houtzagerijen _____________ 23

I IJskelders _________________ 24 IJskelderstraat ______19; 24; 113 IJzerpanorama ____________ 61 IJzerwegstraat ______19; 20; 21 Illusie ___________________ 112 In ’t Vuurschip ___________ 107 Indringingsweg ___________ 19 Istanboulkaai _____________ 19

J Jachthaven Mercator _______ 19 Janssens, C. ____ 43; 46; 82; 91 J'Attendrai _______________ 85 Jonsen __________________ 101 Jozef II _____________13; 30; 55

K Kanaal Brugge-Oostende ___ 13 Kastanjedreef _____________ 20 Kazerne _____________________ __ 13; 26; 53; 55; 56; 58; 59; 86; 91; 92; 93; 95; 96; 97; 99; 100; 101; 103; 104 Kazernelaan ___________ 20; 94 Keilig, E. _________________ 91

Keizerskaai ______20; 22; 31; 95 Keizerspoort___________ 20; 21 Kennedy- De Bolle, Project ___37 Kerk _______________________ __ 11; 13; 26; 71; 72; 73; 74; 76; 77; 79; 86; 96; 97; 103; 111; 113 Kielkaystraat_______________20 Koning Leopold II ____________ ________ 33; 34; 55; 91; 104 Koninginnehof________ 93; 106 Konterdam ____________ 30; 33 Konterdamkaai ________ 20; 37 Koolkaai __________________20 Kranen _____ 33; 34; 35; 36; 72

Miete Keun _______________ 84 Minerva __________________ 86 Ministerie van Financiën_____ 24 Ministerie van Openbare Werken _______________________ 50 Miss Hazegras _____________ 84 Moerdijck______________84; 85 Molenstraat _______________ 20 Monteny, Albert ___________ 37 Monument van de gesneuvelden van het 3de en 23ste linieregiment____________ 99 Moreaux, E. _______________ 25 Mullie, Paulus _____________ 72 Muziek ___________________ 82

L

N

Lacontes __________________85 Laiterietje _________ 92; 93; 106 Lambrechts, C._____________24 Laneres ___________________31 Lange Jef _________________84 Laroye ____________________31 Lauereys, Felix ________ 44; 103 Leeuwenbrug__________ 34; 95 Lefere, Alphonsus __________72 Leonard, C. _______________64 Leopold III-laan ______________ ________ 20; 21; 43; 77; 112 Leopoldsluis ______________100 L'Espérance ______________105 Leyhousen, C. _____________24 Liebaert_____ 61; 75; 76; 93; 94 Liebaert, A.________________25 Liebaertmuseum ___________93 Lijndraaiers ____________ 25; 79 Lijndraaiersstraat _____________ __ 19; 20; 22; 23; 55; 56; 72; 79; 82; 83; 95; 97; 111; 112; 113 Limbourg, P._______________91 Lodewijk XV _______________13 Loodsen ______________ 29; 31 Loodswezen _______________95 L'Union des Economistes ____24

N.V. Verhelst-De Polder _____ 33 Naert, Tuurtje __________83; 84 Napoleon __________ 13; 55; 84 Natiënkaai ________________ 20 Nijverheidsinstellingen ______ 23 Non Stop _________________ 47

O O.-L.-V.-Onbevlekte Ontvangenis _______________________ 71 Oesterbankstraat_____________ __ 17; 20; 23; 49; 79; 82; 85; 96; 105; 109; 110; 111; 113 Oesterputten _______ 23; 49; 50 Onderwijs_____75; 77; 103; 115 Ontschepingskaai __________ 21 Oosteroever _______________ 33 Oostkaai___________ 21; 33; 35 Opex_____________________ 23 Orlandini _________________ 31 Ostend Sheerness Freight Ferries, NV ____________________ 37 Otten en Seulen ___________ 47 Outtier, Vedastus __________ 72

P M Maatschappij der Sauvetage _81 Maes, L.J. _________________80 Malfaison, F. ______________66 Mann, Carl ________________84 Manse Dumon _____________85 Maria-Christina ____________30 Maria-Hendrikapark __________ __ 17; 18; 19; 20; 21; 22; 25; 53; 56; 91; 92; 93; 108 Maria-Theresia _________ 13; 29 Maria-Theresia van Oostenrijk 13 Marrysael, L. ______________91 Mathilda __________________23 Mechele, H. ___________ 84; 86 Mennes, A.________________37 Mercatorlaan ____17; 20; 21; 22 Mercatorsluis ______________20

Paardenstoet ______________ 80 Panesi ____________________ 31 Panorama___________________ __ 31; 61; 62; 63; 64; 65; 66; 68; 104 Panorama van de IJzerslag _____ _____________ 31; 61; 62; 63 Parochie _______ 13; 71; 83; 111 Pas-Perdus _____________45; 46 Perronstraat ___17; 21; 111; 112 Petit Casino ____________84; 86 Petitie _____________ 23; 48; 71 Piers, Jan _________________ 83 Pilotage __________________ 30 Pirard, J. __________________ 24 Polderstraat __18; 19; 20; 21; 84 Politie ____________________ 51 Politiebureau ___________13; 96 Politiekantoor _____ 24; 51; 104

123 Pollet ____________________ 50 Populierendreef ___________ 21 Postsorteercentrum ____ 23; 112

R Rau, Marcel ______________ 99 Ravelijnstraat _____________ 21 Riessauw, F.C. ____________ 94 Rogier-Löhr & cie, A. _______ 50 Roose ___________________ 31 Royal Navy Section Belge __ 100 Royon ___________________ 31 Ruyssen, B.F.________71; 72; 75

S S.E.O. _______________ 24; 111 SAFCO___________________ 24 Sas Slijkens _______________ 30 Scheepswerf ___________ 24; 31 Scheepswerven ________ 23; 31 Scherpereel, Octavie _______ 75 Schockaert, Oscar _________ 25 Schuffel __________________ 84 Schuttersgilde Sint-Sebastiaan 23 Sea Solter ________________ 49 Serruys __________________ 23 Sint-Vincentiusgenootschap _ 76 Slachthuis ______ 23; 82; 86; 95 Slachthuiskaai________________ _20; 21; 22; 24; 72; 96; 111; 113 Slachthuisstraat ________ 21; 31 Sleeks ________________ 79; 85 Slijkensesteenweg18; 19; 21; 22; 103; 105 Slimmersdreef ____________ 21 Sluizencomplex ___________ 34 Smeden __________________ 31 Smis-Valcke ______________ 92 Société Anonyme internationale de télégraphie sans fil à Bruxelles _______________ 37 Société des Charbonnages __ 44 Soenens, Leopoldus ________ 72 Spiegelhof________________ 85 Spoorlijn _________________ 43 Spoorwegen ______________ 43 Spoorwegstation _______ 33; 95 Spoorwegstraat ________ 19; 21 Stadhuis ____________________ 31; 32; 67; 68; 69; 101; 115 Staf Radio ________________ 84 Staking __________________ 83 Stapelhuis __________24; 33; 95

Stapelhuiskaai ___17; 20; 21; 51 Stapelhuisstraat __19; 21; 22; 33 Station _____________________ __ 13; 31; 35; 43; 44; 45; 46; 47; 48; 51; 75; 80; 83; 103; 104; 107 Stationskaai ___________ 20; 21 Stationsplein _______ 18; 21; 48 Stationstraat___________ 21; 85 Stedelijke Hotelschool_______77 Stoombotenkaai _______ 19; 22 Stracké, August ________ 84; 85 Swyncop, C._______________64

T Technic hotel ______________47 Tempter ______________ 49; 50 Termote, Armand __________50 The Sun __________________86 Thetis ___________ 99; 100; 106 Thone, F. _________________25 Tijdok ____________________35 Tijdokkaai _________________22 Toneel____________________82 Touwslagerijen_____________23 Touwslagerstraat _______ 22; 79 Treinstation _______________47 Twaalf Apostelenstraat __ 22; 79 Tweebruggenstraat ___________ ______ 18; 19; 20; 21; 22; 37 Tweede Wereldoorlog ________ __ 25; 29; 31; 35; 55; 65; 75; 77; 93; 94; 95; 96; 101; 103

U Union Nautique ____________92

V Vaartstraat19; 22; 111; 112; 113 Valcke-Smis _______________33 Van Cuyck ________________99 Van Cuyl__________________23 Van Deyne ________________31 Van Dijck _________________25 Van Imschoot-Debrock ______50 Van Outryve, F. ____________59 Van Yper, L. _______________59 Vandamme, Gustaaf 37; 51; 104 Vander Sweepplein _ 22; 43; 51; 83; 103; 107; 110 Vanderheyde __________ 49; 77

Vanhercke, P. _____________ 59 Vanhove, J. _______________ 59 Vanloocke, Victoire_________ 86 Vansteenlandt, A. __________ 82 Velodroom_________ 86; 93; 94 Verbindingslaan ________19; 22 Verbruggen, Pierre ________ 103 Verdrag van Aken in 1748___ 13 Verenigde Natieslaan _________ ____________ 52; 91; 94; 108 Verhaeghe, G. _____________ 25 Vermeire _________________ 31 Vernieuwe ________________ 31 Verraert, August ___________ 25 Vigne, A. _________________ 59 Vimix ____________________ 25 Vindictive ________ 99; 100; 106 Vindictivelaan _______________ _20; 22; 69; 72; 83; 106; 129 Vissersopstand_____________ 82 Vlotdok ___________ 33; 35; 36 Volksfiguren ______________ 83 Volkstellingen _____________ 79 Vooruitgangstraat___ 22; 84; 86 Vrijhaven ______________13; 30 Vrijhavenstraat ______________ __ 17; 22; 24; 72; 75; 76; 77; 79; 83; 84; 85; 95; 111; 112; 113

W Wanket, Edmundus ________ 72 Watertoren ____ 25; 92; 94; 103 Werfkaai __________ 20; 22; 95 Westkaai __________ 33; 35; 53 Westkaai-Vlotdok __________ 22 Whitstable ________________ 49 Willems, J. ________________ 59 Wittebort _________________ 47

Z Zeestation 33; 48; 95; 106; 107 Zeevaartcommissariaat ______ 29 Zeilen op Zee _____________ 112 Zeppelin L12 ______________ 33 Zinnialaan ________________ 22 Zusterkes van den Heilige Jozef _______________________ 75 Zwaaidok _______ 20; 22; 32; 35 Zwarte Lotte ______________ 84 Zwarte Maria ______________ 84 Zwemschool ______________ 92

124

125

Over de auteur Frederic Logghe werd geboren op 1 april 1983 in Brugge. Op het eind van de jaren 1980 verhuisde hij van Brugge naar Oostende. In het Onze-Lieve-Vrouwecollege aan de Lijsterbeslaan voltooide hij zijn lager onderwijs. In die periode begon zijn passie voor de stad Oostende en zijn geschiedenis. Momenteel volgt hij zijn middelbare studies, richting Wiskunde-Moderne Talen aan het Sint-Andreaslyceum van Oostende. Veel van zijn vrije tijd besteedt hij aan de geschiedenis van Oostende. Eén van zijn dromen is een vervolg te schrijven over de wijk "het Hazegras".

126

127

Oostendse Historische Publicaties In de reeks “Oostendse Historische Publicaties” verschenen tot nog toe volgende nummers : 1. Claudia VERMAUT. Archiefgids. Een overzicht van bronnen van en over Oostende bewaard. Oostende, 1998. 2. Daniël FARASYN. 1769-1794. De 18de eeuwse bloeiperiode van Oostende. Oostende, 1998. 3. Claudia VERMAUT (red.). Het Oostendse oorlogsdagboek van Charles Castelein, 1914-1918. Oostende, 1998. 4. Julien VERHAEGHE. De Oostendse kunstschilders François Musin (18201888) en August Musin (1852-1923), een familiekroniek. Oostende, 1999. 5. Frederic LOGGHE. Het Hazegras. De verloren rijkdom van een wijk : een greep uit de geschiedenis. Oostende, 1999. (Junior)

128

129

COLOFON Auteur : Frederic Logghe Eindredactie : Claudia Vermaut Druk : Stadsdrukkerij De verantwoordelijkheid voor de inhoud van dit boek berust uitsluitend bij de auteur. De uitgever is hiervoor niet verantwoordelijk. Verantwoordelijke uitgever : Johan Vandenabeele, stadssecretaris, Stadhuis, Vindictivelaan 1, 8400 Oostende Wettelijk depot : D/1999/0342/10

130

HET HAZEGRAS DE VERLOREN RIJKDOM VAN EEN WIJK. EEN GREEP UIT DE GESCHIEDENIS

Recommend Documents