Herdenkingsrede Burgemeester Peter Reekmans op Glabbeek Herdenkt 70 jaar einde van WO II Geachte vertegenwoordiger van de militaire Provinciecommandant, Geachte vertegenwoordigers van de ambassadeurs van de bondsrepubliek Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Australië, Eerwaarde heer priester, Geachte collega’s van het schepencollege, gemeenteraad en OCMW-Raad, Geachte Ere-Burgemeester en Ere-schepenen, Geachte leden van de kindergemeenteraad, Waarde familieleden van de slachtoffers, Beste inwoners, In de ochtend van 7 mei 1945 tekende de bevelhebber van de Duitse strijdkrachten de onvoorwaardelijk overgave aan de geallieerden. Dit betekende 70 jaar geleden het einde van de Tweede Wereldoorlog die onmiskenbaar één van de meest donkere pagina’s uit onze geschiedenis vormt. De trieste balans is dan ook onbevattelijk: 50, sommigen spreken zelfs 70 miljoen mensen werden gedood. De grote meerderheid van die tientallen miljoenen slachtoffers waren burgers. Dat wordt vaak teveel vergeten. Het betrof mensen die in de verste verte niets met die oorlog te maken hadden, maar er toch hun leven bij inschoten. De oorlog en de bezetting tijdens de oorlogsjaren 1940-1945 hebben ook in ons land een zware tol geëist, en diepe wonden geslagen. Dit was in onze regio niet anders. Zoals in vele andere gemeenten werd ook onze lokale gemeenschap getroffen. Ter nagedachtenis van al diegene die door het oorlogsleed getroffen werden organiseren wij vandaag als gemeente deze plechtige herdenking. Met de inhuldiging van herdenkingsborden op vier locaties in onze gemeente. En met de uitgifte van de herdenkingsbrochure de Tweede Wereldoorlog in Glabbeek -met slechts enkele van de zovele oorlogsverhalen van bij ons- willen we als gemeentebestuur dit lokaal oorlogserfgoed laten verder leven. Tijdens de evocatie na deze herdenkingsplechtigheid zullen André Bruyninckx en Ben Cleynen als initiatiefnemers van deze herdenkingsbrochure dieper ingaan over de verhalen die er in staan. Maar sta me toe nu reeds even samen stil te staan bij enkele tragische gebeurtenissen in onze gemeente tijdens de Tweede Wereldoorlog. Beste inwoners, Het trieste dieptepunt voor onze lokale burgerbevolking was de dood van 3 dorpsgenoten op 19 oktober 1943. Jozef Denruyter, René Laermans en Georges Lambrechts, maakten alle drie deel uit van een groepje
gewapende weerstanders van de Nationale Koninklijke Beweging. Hun activiteiten bestonden er vooral in ’s nachts in gemeentehuizen in te breken om er zegeltjes en bevolkingsregisters te stelen. Voedingsmiddelen waren immers gerantsoeneerd. Alleen tegen afgifte van zegeltjes kon men voldoende voedsel kopen, maar wie ondergedoken was, kreeg er geen. De gestolen zegeltjes waren bestemd voor de familie van weerstanders en ondergedokenen. En de bevolkingsregisters werden meegenomen om de bezetter te beletten namen te vinden van jonge mannen die verplicht konden worden in Duitsland te gaan werken. Maar ook ’s nachts trokken deze weerstanders er vaak op uit om de velden met koolzaad te vernietigen. De Duitse bezetter verplichtte de landbouwers dit te planten omdat ze dit koolzaad gebruikten om er brandstof van te maken voor hun voertuigen. Toen ze opgepakt werden voor deze daden kregen ze aanvankelijk een veroordeling van drie maanden. Maar de Nazi’s brachten hen na hun veroordeling over naar de gevangenis van Sint-Gillis waar de Oberfeldcommandant in Brussel op 4 oktober genadeloos de hoogste straf uitsprak: de doodstraf! Op 19 oktober werd het vonnis voltrokken, om 7.30 uur werden ze alle drie op de Nationale Schietbaan in Schaarbeek gefusilleerd. De feiten voor deze reinste moord door de Duitse bezetter maakt dit drama nog groter, want de tenlastelegging voor deze verzetsdaden waren totaal buiten proportie met de strafmaat. Zij waren geen strijders of soldatenmoordenaars. Zij probeerde met hun verzetsdaden vooral het leven van hun medemensen te verbeteren tijdens de oorlog. Dit maakt het verhaal van deze drie Glabbeekse mannen nog zoveel meer aangrijpend, ze werden gedood zonder enige ernstige reden, zelfs in oorlogstijd was hun dood brutaal en onbegrijpelijk. Het waren drie jonge mannen: de jongste was nog geen 20, de oudste 33. En plots wachtte daar de kogel. Want alle genadeverzoeken werden verworpen, en het vonnis werd slechts 14 dagen na hun arrestatie al voltrokken. Opmerkelijk zijn ook de laatste woorden in hun brieven aan familieleden en vrienden, wetende dat ze zouden sterven bleven ze als ware patriotten heldhaftig rechtop staan voor god en vaderland. Dit maakt van Jozef Denruyter, René Laermans en Georges Lambrechts échte Glabbeekse helden. Ook 3 inwoners van Attenrode overleefde de oorlog niet enkel omdat ze op de verkeerde dag op de verkeerde plaats waren. August Vanhellemont, Justin Bollen en August Vandenberg werden tijdens de gruwelijke represaillerazzia in buurgemeente Meensel-Kiezegem opgepakt en stierven in concentratiekampen. In het herdenkingsboek kan je ook de aangrijpende getuigenis lezen van wijlen Gaston Bruyninckx uit deelgemeente Bunsbeek wiens leven gelukkig wel door toeval gespaard bleef, maar als jonge weerstander werd hij verraden, opgepakt, geslagen, uitgehongerd en mishandeld. Dat hij en nog enkele anderen die actief waren binnen de Witte Brigade in Bunsbeek de oorlog overleefden is bijna een mirakel te noemen.
Dames en heren, Een onverwerkt oorlogsverleden heeft het leven van velen blijvend getekend. De nood om terug te kijken, is bij hen die het meegemaakt hebben dan ook groot. De eerste naoorlogse generaties zijn opgegroeid in families getekend door de oorlog, met verhalen van ‘zij die erbij waren’ en veel vragen over wat er gebeurd is met degenen die het niet overleefden. Zo zijn hele generaties doordrongen van de idee van die verschrikkelijke oorlog, en het besef van de gruwel die nooit meer mocht en mag gebeuren. Nu de overlevers van de oorlog stilaan minder talrijk worden, zullen die verhalen ook steeds minder verteld worden. Het risico bestaat dat de komende generaties, steeds minder zullen willen weten over deze donkere episode uit onze geschiedenis. Daarom vinden wij als gemeentebestuur herdenkingsinitiatieven zoals vandaag ook zo belangrijk. Het helpt mee de herinnering levend te houden, de herinnering aan de gruwel die zich heeft afgespeeld in ons eigen dorp, nog maar 70 jaar geleden. Het is daarom onze democratische en menselijke plicht dat we zorgen dat ook zij die na ons komen, achterom kijken en lessen trekken. De geschiedenis moet voor onze kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen een waarschuwing zijn voor de gevolgen van oorlogsgeweld. Deze geschiedenisverhalen moeten een waarschuwing zijn voor de gevolgen van totalitarisme en extremisme. Net hier ligt een belangrijke taak weggelegd voor ons als gemeentelijke overheid om te blijven investeren in herinneringseducatie en in goed onderwijs. Het is belangrijk dat initiatieven zoals deze op lokaal vlak ontplooid worden. Het maakt de gevolgen van een ‘groot’ historisch feit veel tastbaarder en reëler. De oorlog is ineens veel dichterbij en veel minder ver-van-ons-bed. De verhalen van bij ons in deze brochure plaatsen de Tweede Wereldoorlog in een gans ander perspectief dan een reportage over grote krijgsverrichtingen op één of ander televisiekanaal. Geachte aanwezigen, Als we één les uit deze verhalen van inwoners die getroffen werden door het oorlogsleed moeten onthouden, dan is het dat een gesloten wereldbeeld de voedingsbodem was voor collectieve waan, en dat dit gesloten wereldbeeld de legitimatie was voor ondenkbare misdaden. Democratie is geen perfect systeem – het is tijdrovend, het vraagt toegevingen, het vraagt moeite – maar het is de beste manier om de samenleving te organiseren. Dankzij ons democratisch systeem leven wij nu in een maatschappij waar mensen vrij kunnen geloven, zeggen, denken wat we willen. Dankzij democratie leven wij in een maatschappij waar je niet vervolgd, onderdrukt of vermoord wordt omwille van je geslacht, je huidskleur, je afkomst, je overtuiging, je geloof, je mening of je levenswijze. Vele slachtoffers uit onze gemeente hebben 70 jaar
geleden tot het uiterste moeten ervaren wat het betekent als deze rechten je ontnomen worden. Ik ben dan ook verheugd met de aanwezigheid van een officiële vertegenwoordiger van de bondsrepubliek Duitsland. Herr Rhein, Vertreter von Seine Exzellenz Herr Botschafter, ihre besuch bei Uns heute bestärkt und bekräftigt mir in meine Überzeugung, dass alte Feinde echter Freunden werden können. Namens die Einwohnerschaft unserer Gemeinde: herzlich Willkommen! (Mijnheer Rhein uw aanwezigheid hier vandaag als vertegenwoordiger van zijne excellentie de ambassadeur versterkt mijn overtuiging dat oude vijanden echte vrienden kunnen worden. Ik heet U dan ook namens mijn bevolking warm welkom in onze gemeente.) Ik ben als burgemeester van deze kleine gemeente ook enorm verheugd over de aanwezigheid van officiële vertegenwoordigers van het Verenigd Koninkrijk en Australië. Want naast de slachtoffers uit onze eigen gemeente vielen er ook militaire slachtoffers uit Duitsland, Engeland, Australië en Jamaica bij 3 tragische vliegtuigcrashes in onze gemeente. De eerste vliegtuigcrash vond plaats in de nacht van 5 op 6 augustus 1941. Een Engelse bommenwerper werd neergeschoten boven Glabbeek en stortte neer in een bos in deelgemeente Zuurbemde. De 6 inzittenden werden gewond maar overleefde de crash. Minder geluk hadden de twee inzittenden van het Duits jachtvliegtuig dat in de nacht van 27 op 28 juni 1944 neergeschoten werd boven deelgemeente Bunsbeek en er neerstortte in de Pepinusfortstraat. De twee Duitse piloten waren op slag dood en liggen begraven op het militair kerkhof in Lommel. Tijdens de derde vliegtuigcrash in onze gemeente op 5 maart 1945 stortte er door een defect een Engelse bommenwerper neer in de Palemenstraat in deelgemeente Bunsbeek. De zeven inzittenden waaronder 5 Engelse militairen, één Australiër en één Jamaicaan kwamen om tijdens de crash. Het vliegtuig boorde zich in een weide en verdween in de drassige ondergrond. Het gemeentebestuur onderzoekt momenteel hoe we dit vliegtuig en zijn bemanning eindelijk volledig kunnen bergen, doch de aanwezigheid van de zware bommen maakt wel dat dit absoluut geen sinecure is. Zij kregen alle 7 graven op het militair kerkhof in Heverlee, maar niet elk lichaam kon spijtig genoeg begraven worden. Dear Representatives of the United Kingdom and Australia, Therefore we shall do everything within our power, together with the Ministry of Defence, 70 years after the airplane crashed in our community, to make sure that your compatriots, for who we have the greatest honer and gratitude, will finally get to their resting place. (Geachte vertegenwoordigers van het Verenigd Koninkrijk en Australië, Wij zullen daarom binnenkort samen met defensie al het mogelijke in het werk stellen om na 70 jaar het vliegtuig dat crashte in onze gemeente alsnog te kunnen bergen en de lichamen van jullie landgenoten met veel eer en dankbaarheid naar hun laatste rustplaats brengen.)
Geachte aanwezigen, Op de verkeerde plaats op een verkeerd moment zijn is een rode draad die we horen uit alle oorlogsverhalen. Sommigen hadden minder geluk dan anderen, maar vandaag eren we als gemeentebestuur alle oorlogsslachtoffers ongeacht het burgers of militairen waren, ongeacht het vrienden of vijanden waren. Velen riskeerde tijdens de twee Wereldoorlogen hun leven om ons vandaag duurzame en échte vrede te geven. Vandaag herdenken we alle slachtoffers en brengen we hulde aan de moed en de waardigheid van diegenen die gevochten hebben voor onze hedendaagse vrijheden en die hiervoor in onmenselijke omstandigheden hebben geleefd. We gedenken ook de wreedheid en de barbaarsheid van de oorlogen, nu we genezen zijn van onze wrok en van de vreselijke wonden die onze families hebben geraakt. Twee weken geleden nog was ik op het hoofdkwartier van de Verenigde Naties in New York en las ik volgende heel veel betekenend citaat op één van de muren in het gebouw: “De afwezigheid van oorlog betekent niet automatisch dat we vrede hebben. Vrede is veel meer dan dat. Om duurzaam te zijn, moet ze stoelen op vrijheid en een gemeenschappelijke visie die al haar voorvechters met elkaar verbindt. Vrede roept op tot het creëren van solidariteit, ze steunt op het aanhalen van de banden en respect tussen mensen.” Ik wil daarom tijdens deze herdenkingsplechtigheid ook in het bijzonder in gedachte zijn bij alle slachtoffers van de vele oorlogen en conflicten overal ter wereld die er nog steeds dag na dag vallen. Ik onthoud uit dit alles dat vrede een constante inspanning vraagt die we voortdurend en overal moeten leveren. Het is een verbintenis die we zowel individueel als collectief moeten aangaan, zowel als burger en als politieke verantwoordelijke. Wanneer woede, egoïsme of wraak de kop opsteken, is het goed te denken aan deze slachtoffers die zeventig jaar geleden, hebben afgezien of om het leven zijn gekomen, ook in dit dorp. Ik dank U.
Burgemeester Peter Reekmans Glabbeek, 11 november 2015
