HELEMAAL KLAAR VOOR 2020

EPC 0,4 informatiemagazine

HELEMAAL KLAAR VOOR 2020

Energiebesparing: de eisen Wat zijn de gevolgen van deze nieuwe eisen?

De beste oplossingen voor een EPC van 0,4 Lage investeringskosten in combinatie met optimaal wooncomfort

Naar “nul-op-de-meter” woningen Nú al inspelen op de eisen van na 2020

Het EPC-platform en dit magazine zijn een initiatief van Saint-Gobain Isover en hebben als doel de markt optimaal te informeren en te adviseren over de EPC-eisen. Voor meer informatie verwijzen wij u naar epcplatform.nl

MIJN NAAM IS IVO... In 2009 studeerde ik af aan de Technische Universiteit Eindhoven in Bouwtechniek en Productontwikkeling. Daarna ging ik bij Agentschap NL (nu RVO) aan de slag als adviseur energieneutraal bouwen. Zeker, het pad naar energieneutraal bouwen in 2020 was toen al uitgestippeld. Het energiebewustzijn in de markt is in de afgelopen jaren echter sterk toegenomen. Waarom zeer energiezuinig bouwen een must is, hoef je niemand meer uit te leggen. Sterker nog: bijna iedereen beseft nu dat het bouwen van gebouwen die geen energie meer gebruiken, de enige écht duurzame oplossing is.

Sinds 2011 werk ik bij Saint-Gobain Isover. Als Solution Manager Bouw zoek ik voortdurend naar de best passende oplossingen voor vraagstukken in de markt. Actueel in de nieuwbouw is de nieuwe regelgeving over de EPC en thermische isolatie (Rc). Het vraagstuk is: hoe vul je die het beste in? Wat is slim, wat loont en wat kun je beter niet doen? Bijgaand magazine vertelt u hier meer over. Hierin stel ik tevens het EPC-team van Isover aan u voor. Ons team is in staat om vanuit verschillende expertises naar het geheel te kijken. En we gaan nog verder! We lanceren een EPC-platform (epcplatform.nl), waar ons team kennis over EPC-winst met u deelt en de laatste ontwikkelingen signaleert.

“De bewoner is leidend in de ontwikkeling naar energieneutraal.”

…EN DIT IS ONS

Laten aan w

Eén van die ontwikkelingen is de nul-opde-meter-ambitie, dat een duidelijke invulling geeft aan het begrip energieneutraal. Alle energie die de woning én alle apparaten verbruiken, wordt in dit concept gecompenseerd met duurzame energie. Dat is de weg die we moeten volgen. De bewoner met zijn specifieke woonwensen en behoefte aan comfort is leidend, de techniek is volgend en zo koersen we af op een energieneutrale gebouwde omgeving. Zelf ben ik van plan op korte termijn een eigen All-Electric nul-op-demeter-woning realiseren. Hierin wil ik al mijn kennis en expertise over dit thema verwerken. Doel: comfortabel wonen, geen energielasten en dat alles tegen een betaalbare prijs. Ik zal het projectleiderschap op me nemen en zelf de tekeningen maken. Gaat het me lukken? Volg epcplatform.nl, want daar houd ik u op de hoogte!

Diana van der Sloot Solution Manager Duurzaamheid & Innovatie

Ivo van Rooy Solution Manager Bouw bij Saint-Gobain Isover

ir. Ivo van Rooy Solution Manager Bouw bij Saint-Gobain Isover ✉ [email protected] 06 - 53 93 18 09

2

@EPCplatform

TEAM

we er samen erken Rogier Stoker Technical Engineer Regio West

Glenn den Broeder Technical Engineer

Ivo van Rooy Solution Manager Bouw

EPCplatform

Regio Oost

EPCplatform

3

ENERGIEBESPARING: SCHERPERE EISEN Bijna twintig jaar geleden introduceerde de overheid de EPC (energieprestatiecoëfficiënt) in de Nederlandse bouw. De EPC is het resultaat van een uitgebreide berekening waarin onder andere de isolatie, ventilatie, verwarming en oriëntatie van een gebouw worden meegenomen. De EPC dient een duidelijk doel: steeds energiezuinigere nieuwbouw. Stap voor stap is de EPC in de afgelopen jaren aangescherpt. Nieuwbouwwoningen zijn steeds energiezuiniger geworden. Voor woningbouw is per 1 januari 2015 de voorlaatste stap gezet: de EPC is aangescherpt naar minimaal 0,4. De laatste stap, (bijna) energieneutrale nieuwbouw (BENG), wordt na 2020 gezet. Per 1 januari 2015 zijn ook de minimale thermische isolatie-eisen (Rc) van dichte gebouwdelen aangescherpt. Er wordt niet meer gerekend met een vaste isolatiewaarde voor de hele gebouwschil. In plaats daarvan zijn de waarden gedifferentieerd verhoogd. Logisch, want met een hogere isolatiewaarde bespaart u in het dak meer energie dan in de gevel of vloer. Nieuwe oplossingen Wat zijn de gevolgen van de nieuwe eisen? Moeten we de bouwpraktijk ingrijpend aanpassen of niet? En kunnen we de kosten binnen de perken houden? Isover ging op zoek naar de meest optimale oplossingen voor nu en na 2020. We presenteren deze in dit magazine.

Rc-eisen per 1 januari 2015 • De minimum Rc-eis voor gevels is aangepast van 3,5 naar 4,5 m2.K/W. • De minimum Rc-eis voor daken is aangepast van 3,5 naar 6,0 m2.K/W. • De minimum Rc-eis voor vloeren is gelijk gebleven: 3,5 m2.K/W.

Oplossingen voor de toekomst Wat is de beste oplossing voor een EPC van 0,4? Isover onderzocht het met adviesbureau DGMR. Uitgangspunt daarbij: de beste oplossing combineert lage investeringskosten met optimaal wooncomfort. Lente-akkoord laat energieambitie landen in markt De belangrijkste aanleiding voor het afsluiten van het Lente-akkoord was om de stapsgewijze aanscherping van de energieprestatie zonder schokken, zonder hakken in het zand en zonder problemen in de nieuwbouwmarkt te laten verlopen. Het Lente-akkoord werd ondertekend in 2008 door Bouwend Nederland, Aedes, Neprom, NVB Bouw en de minister van (toentertijd) VROM. In het akkoord staat de realisatie van 50% energiereductie in 2015 in relatie tot klantwensen (betaalbaarheid, comfort, gezondheid) centraal.

4

LENTE-AKKOORD

ir. Claudia Bouwens Programmaleider kennisoverdracht en stimulering bij het Lente-akkoord

Het onderzoek naar de beste oplossingen voor een EPC van 0,4 richtte zich op de bouwkundige maatregelen en de installatietechnische maatregelen die nodig zijn. Op basis van de resultaten van dit onderzoek zijn voor verschillende referentiewoningen oplossingen ontwikkeld: het Basic Concept en het All-Electric Concept. Beide concepten voldoen aan EPC 0,4. Het All-Electric Concept is bovendien geschikt voor nieuwe ontwikkelingen, waaronder de nul-op-de-meter-woning. Basic Concept In het Basic Concept worden alleen de meest kostenefficiënte maatregelen toegepast. Dit houdt in dat de gebouwschil optimaal geïsoleerd is, aan de detaillering extra aandacht besteed is en de woning luchtdicht afgewerkt is. Bovendien is gekozen voor de beste combinatie van installaties, zoals een HR107 ketel (nog steeds de meest kostenefficiënte manier van verwarmen), een paar vierkante meter zonne-energiepanelen (PV) en ventilatie met natuurlijke toevoer in combinatie met CO2-sturing op de mechanische afvoer. Dit laatste is niet alleen kostenefficiënt, maar zorgt ook voor een gezond binnenklimaat. Aan het bewonerscomfort is dus ook gedacht. All-Electric Concept Het All-Electric Concept verschilt essentieel van het Basic Concept doordat het geen gasaansluiting heeft. Het huis wordt verwarmd door een efficiënte lucht-water warmtepomp, die zijn energie uit de buitenlucht haalt. De gebouwschil is geoptimaliseerd door toepassing van drievoudige beglazing in verbeterde kozijnen. De koudeval langs de ramen is daardoor verdwenen, wat zorgt voor een aangenaam binnenklimaat. Het All-Electric Concept verbruikt geen fossiele brandstoffen en is geschikt voor nieuwe ontwikkelingen zoals energieneutrale woningen met een EPC van 0 of lager. Wanneer de gebouwschil optimaal is gebouwd, kunnen bewoners alle benodigde energie opwekken met extra zonnepanelen.

Klaar voor vier woningtypen Het Basic Concept en All-Electric Concept zijn ontwikkeld voor vier standaard RVO-referentiewoningen: de rijtussenwoning, de rijhoekwoning (twee-onder-een-kap), de vrijstaande woning en het appartement.

Download gratis het DGMR-rapport op epcplatform.nl

Ga naar epcplatform.nl voor de EPC-wijzer met daarin alle informatie over de concepten.

Om de marktontwikkelaars, bouwbedrijven en corporaties te helpen dit doel te bereiken, zijn de afgelopen jaren tientallen bijeenkomsten, cursussen en incompanytrainingen georganiseerd over de techniek en de financiering rond energiebesparing. De Europese Unie streeft naar bijna-energieneutrale nieuwbouw per 31 december 2020. Dit streven zal waarschijnlijk per 1 januari 2021 wettelijk worden verankerd in het Bouwbesluit. De Lente-akkoord partners willen ervoor zorgen dat de professionele

marktpartijen ook deze volgende aanscherping kunnen realiseren. De focus ligt hierbij op het realiseren van bijna-energie-neutrale woningen die tegemoetkomen aan de wensen van de klant. Zo is het nieuwe programma ‘Zeer Energiezuinige Nieuwbouw (ZEN) voor de Klant’ ontstaan. Het doel van ‘ZEN voor de klant’ is een gekantelde woningmarkt, waarbij energie niet langer een kostenpost is als gevolg van wettelijke verplichtingen, maar juist een unique buying point voor de consument. Meer informatie vindt u op www.lente-akkoord.nl

LenteAkkoord energiezuinige nieuwbouw

5

Naar nul-op-de-meter-woningen Nú al nadenken over de eisen na 2020

6

De volgende EPC-stap is (bijna) energieneutrale nieuwbouw na 2020. Waarom zouden we daar nu al niet op voorbereid zijn? Samen met DGMR hebben we onderzocht hoe met het All-Electric Concept een EPC van 0 bereikt kan worden. Zelfs nul-op-de-meter-woningen kunnen met het All-Electric Concept nu al worden gerealiseerd. Met het All-Electric Concept naar EPC 0 Een EPC 0-woning verbruikt geen fossiele brandstoffen meer voor verwarming, koeling en warm water. In het All-Electric Concept is de gebouwschil al optimaal geïsoleerd. Met extra isolatie valt op het energieverbruik vrijwel niets extra’s meer te besparen. De benodigde energie moet dus duurzaam worden opgewekt. Hiervoor kunnen extra zonnepanelen worden ingezet. De energie die ze leveren, kan door een warmtepomp worden benut voor het efficiënt verwarmen van de woning en de productie van warm water. We hebben onderzocht hoeveel extra zonnepanelen er nodig zijn om de stap naar EPC = 0 te maken. Voor een rijwoning gaat het om 29 m2 zonnepanelen. Met het All-Electric Concept naar nul-op-de-meter In nul-op-de-meter-woningen moet ook het huishoudelijk energieverbruik (tv, koelkast, huishoudelijke apparaten etc.) worden gecompenseerd. Het totale energieverbruik van woning én bewoners moet immers op 0 uitkomen. Dit is haalbaar als in het All-Electric Concept 38 m2 aan zonnepanelen wordt ingezet. Omdat het beschikbare dakoppervlak hiervoor mogelijk niet groot genoeg is, kiezen we voor high performance zonnepanelen.

Wilt u voor de diverse referentiewoningen weten hoeveel extra zonnepanelen nodig zijn voor nul-op-de-meter-wonen? Kijk dan op epcplatform.nl

7

EVEN VOORSTELLEN... DIANA VAN DER SLOOT Op weg naar volledig duurzame bouw De passie voor duurzaamheid is tijdens de studie Bouwkunde aan de Technische Universiteit Eindhoven ontstaan. De negatieve milieu-impact van het gebruik van fossiele brandstoffen en bouwproducten die eindigen in de verbrandingsoven, raakte mij. Binnen de bouwwereld wilde ik hierin verandering aanbrengen. Daarom studeerde ik af op de duurzaamheidsvisie cradle-to-cradle en richtte met twee partners het adviesbureau C2Clabxx op. Met advies en online tools stimuleert het bureau de volledige bouwkolom om eco-effectief te bouwen. Eco-effectief bouwen doe je door producten, gebouwen en gebieden zo te ontwerpen dat ze positief bijdragen aan het milieu in plaats van dat ze er afbreuk aan doen. Inmiddels ben ik getrouwd, een dochter rijker en bouw ik binnen Isover verder aan een duurzame wereld. Energie besparen en zo de CO2-uitstoot verminderen is hierbij de eerste stap. Met het isoleren van de gebouwschil kan deze stap al snel gezet worden. De duurzaamheidsaspecten van het isolatiemateriaal zelf, vanaf de productie van het materiaal tot aan het hergebruik ervan aan het einde van de levensduur, worden continu geoptimaliseerd. Dit doen we door samen met aannemers, timmerfabrieken en opdrachtgevers duurzaam te innoveren op het gebied van productontwikkeling en energiebesparing. Zo kunnen wij de aarde met een goed gevoel doorgeven aan de volgende generatie.

“Lage EPC-score is een middel, integrale duurzaamheid is het doel” Een lage EPC-score zie ik als een middel om de gebouwde omgeving te verduurzamen voor wat betreft energiebesparing en het gebruik van duurzame energiebronnen. Een integraal ontworpen gebouw dat qua ontwerp en materialisatie bijdraagt aan zijn omgeving en volledig draait op duurzame energie, dát is het doel.

8

Diana van der Sloot

Solution Manager Duurzaamheid & Innovatie bij Saint-Gobain Isover ✉ [email protected] 06 - 53 75 75 16

Steeds belangrijker:

milieu-impact van bouwmaterialen We zijn onderweg naar een EPC-eis van 0,0 na 2020. We gaan energieneutrale woningen bouwen die worden voorzien van duurzame energie. De milieuimpact van een woning hangt dan niet meer af van het gebruik van fossiele brandstoffen, maar van de toegepaste bouwmaterialen. Een nieuw dringend duurzaamheidsvraagstuk: wat is de milieu-impact van onze bouwmaterialen?

Voor isolatiematerialen zijn al wetenschappelijke levenscyclusanalyses (LCA) opgesteld, waarin per product de impact op het milieu en op de maatschappij is vastgesteld. Hieruit blijkt dat de ecobalans van Isover glaswol zeer positief is. Tijdens zijn levensduur in een constructie (50 jaar) bespaart een Isover glaswolproduct meer dan 100 keer de energie die nodig is om het te produceren, transporteren, verwijderen en af te voeren. Daarnaast heeft het onafhankelijk onderzoeksinstituut NIBE (Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Bouwecologie) alle isolatiematerialen in de Nederlandse markt geclassificeerd in volgorde van milieukosten. Hieruit blijkt dat glaswol voor zowel de spouw als het hellende dak in de klasse van het meest milieuvriendelijke materiaal valt (klasse 1a).

“Isover glaswol scoort hoog binnen BREEAM NL” De milieu-impact wordt steeds belangrijker in de bouwpraktijk, nu het Bouwbesluit het maken van milieuprestatieberekeningen conform de Bepalingsmethode Milieuprestatie verplicht stelt bij het aanvragen van een bouwvergunning. Met Isover isolatie bent u alvast verzekerd van de best mogelijke milieuprestaties en een hoge score in diverse duurzaamheidstools, waaronder BREEAM NL. Dankzij de lage milieubelasting en de verwerking van 75% gerecycled glas draagt Isover glaswol binnen BREEAM NL bij aan een hoge score in de categorie Materialen.

Lees meer over de Dutch Green Building Councel op isover.nl/nieuws

9

Effect van een verbeterde gebouwschil Is het verder verhogen van de Rc-waarden nog wel zinvol?

De EPC verlagen? Tot nu toe deden we dat vooral door de Rc-waarden te verhogen. Is dat nog de juiste maatregel of neemt het effect hiervan steeds verder af? Dat laatste is het geval, zo blijkt uit onderzoek. Met de huidige Rc-waarden van het Bouwbesluit (4,5 in de gevel, 6,0 in het dak en 3,5 in de vloer) is het plafond zo ongeveer bereikt. Een verdere Rc-verhoging draagt vrijwel niets meer bij aan een lagere EPC en is geen kostenefficiënte maatregel meer. Een voorbeeld illustreert het verminderde effect. We bekijken het gasverbruik van een rijtussenwoning. Als we in deze woning de Rc-waarde van de gevel verhogen van 4,5 naar 5,0 m2.K/W, dan daalt het energieverbruik nog maar met 4 m3 per jaar. Dit betekent dat op de maandelijkse energielasten slechts € 0,22 wordt bespaard. Verhogen we de Rc-waarde van het dak van 6,0 naar 8,0 m2.K/W,

dan daalt het energieverbruik met 14 m3 gas per jaar. Dit komt neer op een maandelijkse besparing van € 0,78. Met Rc-verhogingen is verbetering van de EPC amper meer mogelijk. De effecten zijn zo minimaal, dat het veel interessanter is om naar andere energiebesparende maatregelen te kijken. Denk hierbij aan koudebrugvrij bouwen, kierdichting of het toepassen van moderne installaties.

Wilt u weten wat de effecten op de EPC zijn door het verhogen van Rc-waarden? Kijk dan op epcplatform.nl. U kunt daar ook het onderliggende DGMR-rapport opvragen.

10

In de bouw moeten we er ons dus bewust van worden dat het niet alleen meer om hogere Rc-waarden gaat. De nieuwe isolatie-eisen uit het Bouwbesluit bieden een optimale basis, zowel voor een EPC 0,4-woning als voor een EPC 0-woning en een nul-op-de-meter-woning.

Effect van drievoudige beglazing De open delen blijven een energetisch zwak onderdeel van de gebouwschil. Door de beglazing en de kozijnen te verbeteren, zal het comfort in de woning toenemen. Koudeval langs de gevel wordt dan immers uitgesloten. Tevens levert de maatregel een verbetering van maximaal 0,03 aan EPC-punten op.

Sinds 1 januari 2015 werken we met de aangescherpte EPC-eisen voor de woningen utiliteitsbouw. Gemakshalve duiden we die aan met de meest bekende eis, die voor woningbouw: EPC < 0,4. Dit is de laatste stap voordat we vanaf 2020 alleen nog nieuwe gebouwen neerzetten die energieneutraal zijn. Het is ook de laatste stap die nog genomen kan worden zonder duurzame energieopwekking en die vraagt om een uitgekiende combinatie van bouwkundige en installatietechnische maatregelen. Bij de keuze van maatregelen heeft elk planteam veel vrijheid. Toch is er een constante factor: een energiezuinig gebouwconcept begint met een kwalitatief hoogwaardige gebouwschil. Want energie die je niet nodig hebt, hoef je ook niet op te wekken. De beste besparing is nog altijd het voorkomen van een energiebehoefte.

Kwalitatief hoogwaardige gebouwschil Maar wat is een hoogwaardige gebouwschil? Te vaak wordt dat vereenvoudigd tot hoge Rc- en lage U-waarden. Het gaat echter om de samenhang van alle aspecten in de gebouwschil. In het ontwerp al bewust rekening houden met de zoninstraling is daarvan het begin. Dat doe je door het glas goed te positioneren en waar nodig overstekken en bouwkundige zonwering in te passen. In de uitwerking komt het dan aan op goede bouwkundige detaillering, verbeterde luchtdichtheid en een zorgvuldige uitvoering. Op deze drie zaken ga ik graag wat dieper in. Goede detaillering voorkomt koudebruggen Met het toenemen van de isolatiegraad worden de lineaire warmteverliezen, die we doorgaans ‘koudebruggen’ noemen, een steeds groter onderdeel van het warmteverlies. Met andere woorden: de kwaliteit van de bouwkundige details wordt steeds belangrijker. Technisch hebben we het dan over de Ψ-waarde (de Griekse letter psi). We kunnen dit inzichtelijk maken in detailtekeningen waarin het temperatuurverloop in kleur wordt weergegeven. Dan blijkt dat het inbouwen van

ENERGIEZUINIG BOUWEN BEGINT MET EEN GOEDE THERMISCHE SCHIL

kozijnen en de lijn van het glas ten opzichte van de minerale wol erg belangrijk zijn. De positie van het kozijn bepaalt mede het energieverlies van de schil, maar ook of men wel of niet comfort ervaart. Luchtdichtheid voor comfort en energiebesparing Goede luchtdichtheid van de gebouwschil is ook een belangrijke voorwaarde voor een gebouw dat in de praktijk zowel energiezuinig als comfortabel is. Het voorkomt ongecontroleerde luchtstromen (‘tocht’ in gewone mensentaal) die onaangenaam zijn en bewoners ertoe brengen de thermostaat hoger te draaien. Daarnaast beschermt luchtdichtheid de constructie tegen inwendige condensatie. Luchtdicht bouwen kan bovendien prima gecombineerd worden met dampopen bouwen. Vakmanschap in de uitvoering Hoe goed de voorbereiding ook is, het eindresultaat staat of valt met de uitvoeringskwaliteit. Daarom is het belangrijk om ook stil te staan bij de maakbaarheid. Kan de man op de steiger zelf controleren of de isolatie goed is aangebracht? Want isoleren is een

ir. H.J.J. Valk, senior adviseur Nieman Groep

aparte discipline, die wel wat beter gewaardeerd mag worden. Een thermische foto van het gerealiseerde werk wordt zo de kroon op het werk. Want als het een controlemiddel zou zijn, ben je al te laat. Wat betekent dit alles nu concreet? Isolatiewaarde en detaillering worden bewust ingezet als instrumenten voor energiezuinigheid. Dit vraagt om inzicht en vakmanschap op alle niveaus. Daardoor blijft bouwen leuk en boeiend.

11

Kostenefficiënt bouwen begint al in de ontwerpfase In projecten zit Technical Engineer Rogier Stoker al vroeg aan tafel. Met architecten en projectontwikkelaars bekijkt hij hoe je kostenefficiënt kunt bouwen volgens de nieuwste eisen van het Bouwbesluit. In een vroeg stadium kun je namelijk het ontwerp nog aanpassen. Voor besparing van energielasten is het verder verhogen van de Rc-waarden niet erg relevant, zoals hiervoor is toegelicht. Verhogen van de Rc van 4,5 naar 5,0 in een gevel levert een besparing van nog geen € 0,22 per maand op. Welke investeringskosten staan daartegenover? “Om de Rc-waarden te verhogen, kiest men vaak harde isolatiematerialen”, zegt Rogier. “De hogere kosten van dit materiaal haal je er met de energiebesparing niet uit. Als tegenwerping horen we dan vaak dat het gebruik van minerale wol in gevels veel extra kosten met zich meebrengt. 12

Je zou dure aanpassingen moeten doen in het ontwerp, zoals een bredere spouw.” Deze aanname klopt echter niet. “Uit een onderzoek van Bouwadviesbureau Basalt blijkt dat gevels met zachte isolatie uiteindelijk goedkoper zijn dan gevels met harde isolatie. De besparing kan oplopen van € 326 voor een rijtussenwoning tot maar liefst € 2.160 voor een vrijstaande woning.” Integrale aanpak werkt Het is dus belangrijk om in het ontwerpproces naar alle investeringskosten te kijken, rekening houdend met de materiaal- en verwerkingskosten, inclusief eventuele bouwkundige aanpassingen. Zo’n integrale aanpak kan verrassende resultaten opleveren: “Hierdoor hebben we onlangs bij een project van 30 woningen ruim € 10.000 kunnen besparen!”

EVEN VOORSTELLEN... ROGIER STOKER “Het geheel is meer dan de som der delen” De interesse voor bouwfysica ontstond al tijdens mijn afstudeeropdracht bij een groot bouwmanagementbureau. Deze interesse is alleen maar toegenomen in de negen jaar dat ik nu bij Isover werk. In deze periode is de bouw aanzienlijk veranderd. Er worden hogere Rc-waarden gehaald. Het effect van verbeterde luchtdichtheid wordt steeds vaker benut, terwijl het belang van lineaire warmteverliezen duidelijker wordt. Energiezuinige installaties worden steeds meer toegepast. Drie jaar geleden heeft Isover geïnvesteerd in het specialisme waarin Isover zich altijd al onderscheidde: projectadvisering. Sindsdien vervul ik de functie van Technical Engineer en houd ik mij vooral bezig met advisering over de EPC, Rc-berekeningen, luchtdichtheid, lineaire warmteverliezen en dauwpunten. In deze veelzijdige functie bouw ik mee aan de kwaliteit en verduurzaming van nieuwbouw en de gebouwde omgeving. Voor verdere verduurzaming van de woningbouw is de EPC verlaagd naar 0,4 en zijn de Rc-waarden verhoogd. Samen met ontwikkelende aannemers, architecten en ontwikkelaars bekijk ik of we projecten kwalitatief beter, duurzamer en kostenefficiënter kunnen realiseren. Drie aspecten die in het kader van verduurzaming steeds belangrijker worden.

“Isover onderscheidt zich in projectadvisering” Bij Isover hebben we niet alleen kennis van isolatie, maar kunnen we ook adviseren over bijvoorbeeld EPC, dauwpunt bij renovaties, lineaire warmteverliezen bij passiefbouwen en het energetisch advies in nul-op-de-meter-woningen. We kunnen gerust zeggen dat het geheel meer is dan de som der delen...

Rogier Stoker

Vraag het volledige onderzoek van Basalt naar de kosten van verschillende spouwmuren aan op epcplatform.nl

Technical Engineer Regio West bij Saint-Gobain Isover ✉ [email protected] 06 - 51 92 37 29

Wilt u advies over mogelijke kostenbesparingen van uw project? Neem dan contact op met Rogier Stoker of Glenn den Broeder.

13

Glenn den Broeder

EVEN VOORSTELLEN... GLENN DEN BROEDER The best of both worlds Duurzaamheid, energiebesparing, CO2-verlaging en natuurlijk comfort. Allemaal thema’s waar we in de bouw druk mee zijn. Ondersteund door de ambitie van de overheid om na 2020 alle nieuwbouw energieneutraal uit te voeren. Mooi, als we het ook allemaal waarmaken... Tijdens de start van mijn bouwkundige carrière heb ik bewust werkervaring opgedaan in zowel de ontwerpfase als de uitvoering in de praktijk. Want al tijdens de eerste stages was mij duidelijk geworden dat deze twee werelden niet altijd goed samengaan. Hieruit is mijn passie voor kwaliteit en eenvoud ontstaan. Tijdens mijn vervolgstudie aan het hbo in Tilburg zocht ik een stage die aansloot op mijn passie. Die vond ik bij Nieman Raadgevende Ingenieurs. Dit adviesbureau houdt zich onder andere bezig met het verbeteren en controleren van de bouwkwaliteit en detaillering, maar heeft ook de kennis om theoretische berekeningen uit te voeren, bijvoorbeeld voor de EPC.

“Ontwerp en uitvoering beter verbinden is duurzaam en energiebesparend!” Na een aantal jaren bij Nieman was ik toe aan een nieuwe uitdaging, waarin ik de twee werelden - ontwerp en uitvoering - nog beter met elkaar zou kunnen verbinden. Bij Saint-Gobain Isover heb ik deze kans gekregen. Als Technical Engineer denk ik mee in de ontwerpfase én kan ik een goede begeleiding geven tijdens de uitvoering. Want we kunnen onszelf allemaal doelstellingen opleggen met betrekking tot energiebesparing, CO2-reductie en duurzame producten. Maar hoe waardevol zijn deze kreten, wanneer de uitvoering niet goed is? Uiteindelijk is het de juist aangebrachte isolatie die de eindgebruiker optimaal profijt geeft tijdens de hele levensduur van het gebouw. Dát is pas echt duurzaam en energiebesparend!

14

Technical Engineer Regio Oost bij Saint-Gobain Isover ✉ [email protected] 06 - 10 81 60 83

“ Kieren en naden kunnen Rc-waarde halveren” De basis voor een goed gebouw legt u met een goed ontwerp. “Een ontwerp dat is afgestemd op de te behalen thermische prestatie en waarvan de details praktisch uitvoerbaar zijn”, verduidelijkt Glenn. “Energiebesparing met de gebouwschil staat of valt immers met de uitvoering. Als de gevel eenmaal dicht zit, is het gedaan. Niemand wil weer afbreken!”

Meer weten over begeleiding op de bouw? Ga naar epcplatform.nl

Als Technical Engineer is Glenn den Broeder de verbindende schakel tussen het ontwerp en de uitvoering. Met toolbox-presentaties op de bouw wordt de vertaalslag naar de uitvoering gemaakt. Zo kan de beoogde Rc-waarde in de praktijk behaald worden met uiteindelijk harde garanties op prestaties. “Wist u bijvoorbeeld dat de Rc-waarde eigenlijk gehalveerd dient te worden als zich achter de isolatie een spouwtje van slechts 5 mm bevindt? Gelukkig is glaswol flexibel, waardoor het de contouren van het binnenblad beter kan volgen. Met de juiste verwerking heeft u niet het risico van een valse spouw.” Goed isoleren voorkomt kieren en naden “Strak isoleren is waarschijnlijk nog belangrijker”, vervolgt Glenn. “Adviesbureau BDA heeft dit effect onderzocht en dat leverde schokkende resultaten op. Bij 1% open naad in de thermische schil neemt de werkelijke Rc-waarde met maar liefst 36% af!

Een berekende Rc-waarde van 5,0 wordt dan een werkelijke Rc-waarde van slechts 3,0 m² K/W.” Dit risico is gemakkelijk te voorkomen: een kwestie van een goed uitgevoerde isolatie met glaswol. “Glaswolisolatie grijpt namelijk in elkaar en is vormvast. Daardoor ontstaat er op lange termijn ook geen naad of kier!” Beter voor wooncomfort en milieu Goed verwerkte isolatie waarborgt dus de beoogde energiezuinigheid van het gebouw. Maar er is meer. “Het Bouwbesluit stelt een eis aan de detaillering, de F-factor. Hiermee moet worden voorkomen dat door oppervlaktecondensatie een gunstig milieu voor schimmels en huisstofmijt kan ontstaan. Als de isolatie ter plaatse van de detailleringen niet goed aangebracht wordt, heeft dit een negatief effect op de F-factor. Met alle gevolgen van dien.” Goed aangesloten isolatie zonder kieren en naden is dus onmisbaar!

15

EPC verlagen?

Vergeet de details niet! SBRCURnet actualiseert details

Om onnodig energieverlies te voorkomen, is het erg belangrijk om goed te detailleren. Er is veel ‘EPC-winst’ te behalen met het aanpakken van warmteverliezen via knooppunten in de woning. Deze lineaire warmteverliezen (koudebruggen) treden op langs aansluitingen, bijvoorbeeld rondom kozijnen, maar ook bij de aansluiting van de gevel met het dak en bij de fundering. Door deze aansluitingen nauwkeuriger te berekenen en mee te nemen in de EPC-berekening, kunt u op de EPC veel meer winnen dan u denkt. Het EPC-team denkt graag mee over een goede detaillering die ook nog eens uitvoerbaar is op de bouwplaats.

Themamanager bouwtechniek, brandveiligheid en bouwregelgeving bij SBRCURnet, zet de belangrijkste aanpassingen van de details op een rij.

Aldo de Jong, themamanager bouwtechniek, brandveiligheid & bouwregelgeving SBRCURnet.

Actualisatie december Per 1 april 2014 is de NEN 1068:2012 aangewezen in het Bouwbesluit. Deze norm geeft een nieuwe berekeningsmethode voor de lineaire warmtedoorgangscoëfficiënt van de funderingsdetails. In plaats van twee getallen Ψe;i en Ψgr;i wordt de coëfficiënt nu één getal Ψgr (lineaire warmtedoorgangscoëfficiënt naar de grond). Wij hebben deze wijziging doorgerekend voor de referentiedetails die het betreft. Nieuwe houten kozijndetails Sinds april 2015 zijn 24 nieuwe referentiedetails toegevoegd aan de Basisdetails gietbouw en stapelbouw. Het gaat om speciale houten kozijnoplossingen (uit katern 11 van de KVT) buiten het

metselwerk (bloemkozijn, erkerkozijn en serre), achter het metselwerk, ronde kozijnen en houten rekjes boven, onder en aan de zijkant van de kozijnen. Juist deze kozijnoplossingen leveren altijd veel discussie op en daarom zijn we zeer verheugd dat er consensus is bereikt over deze nieuwe SBR-Referentiedetails. Actualisatie Rc-waarde Per 1 januari 2015 is in het Bouwbesluit een gedifferentieerde Rc-waarde ingevoerd voor de beganegrondvloer, gevels en dak. De SBR-Referentiedetails zullen daarom allemaal worden geactualiseerd. Alle tekeningen worden aangepast en vastgesteld in de begeleidingscommissie. De bouwfysische parameters worden driedimensionaal gemodelleerd en doorgerekend. Een grote klus waarbij we ons in eerste instantie richten op de Houtskeletbouwdetails en de Basisdetails gietbouw en stapelbouw. Deze details zullen in de zomer van 2015 gereed zijn.

Lees het artikel van SBRCURnet en download diverse referentiedetails op epcplatform.nl 16

Meer weten over luchtdicht bouwen? Vraag de brochure ‘Luchtdicht bouwen’ van Isover aan op epcplatform.nl

Luchtdicht bouwen voor meer energiebesparing én comfort De laatste jaren krijgt luchtdicht bouwen steeds meer aandacht. Het besef dat luchtdicht (of beter: kierdicht) bouwen enorm bijdraagt aan energiezuinige woningen, is in brede kring doorgedrongen. Voor de EPC is een goede luchtdichtheidswaarde (uitgedrukt in qv;10) dan ook een belangrijke factor. Verbetert u de qv;10 van de forfaitaire waarde naar 0,4 dm3/s per m2 (d.w.z. dat er per seconde ongewenst 0,4 dm3 lucht ontsnapt per m2 oppervlakte bij een drukverschil van 10 Pascal), dan bespaart u veel energie. De beoogde luchtdichtheid moet uiteraard wel worden behaald in de praktijk. Met een blowerdoortest kan dit worden getoetst.

Energiebesparing is niet het enige voordeel van luchtdicht bouwen. Het is ook essentieel voor een fijn binnenklimaat, zonder vocht of tocht. Bovendien draagt luchtdicht bouwen bij aan een goede geluidswering; kieren en naden zijn namelijk grote geluidslekken.

Luchtdicht bouwen in de praktijk Luchtdichting vraagt extra aandacht in de uitvoering. Denk hierbij aan: • kozijnen rondom luchtdicht afwerken met bijvoorbeeld gesloten celband of butyltape; • de aansluiting van het dak op de gevel nauwkeurig afwerken; • doorvoeringen luchtdicht afwerken.

17

Met slimme installaties naar energieneutraal De energieneutrale woning is het uiteindelijke doel. Om dit te kunnen bereiken, moeten we de woning in haar geheel bekijken. Het goed isoleren van de woning om energie te besparen, is de eerste stap, die naar EPC 0,4 voert. De volgende stap is gebruikmaken van duurzame energie. Hiervoor zijn slimme installaties beschikbaar.

Zonnepanelen en warmtepomp Er zijn diverse installaties waarmee de EPC-score direct kan worden verbeterd. Denk aan zonnepanelen, een douche wtw en een elektrische warmtepomp. De prijs van zonnepanelen is in de afgelopen jaren flink gedaald. Duurzame energie opwekken met zonnepanelen is daardoor ook financieel zeer interessant, zeker in combinatie met een warmtepomp die zijn energie uit de bodem of de buitenlucht haalt en op een duurzame manier verwarmt.

18

Ventilatiesystemen Goed ventileren is essentieel voor een gezond binnenklimaat. Globaal genomen zijn er twee geschikte opties: een systeem met natuurlijke toevoer of volledig mechanische ventilatie. Met beide systemen kan de beoogde EPC worden behaald en een gezond binnenklimaat worden gerealiseerd. In het Basic Concept kiezen we voor natuurlijke ventilatie met CO2-sturing op de roosters, omdat dit voor optimaal comfort zorgt. In het All-Electric Concept passen we mechanische afzuiging met warmteterugwinning (balansventilatie) toe om energie te besparen.

Wilt u meer informatie over het effect van installaties? Kijk dan op epcplatform.nl

Aandacht tijdens ontwerp en uitvoering Ventilatiesystemen vragen speciale aandacht tijdens ontwerp en uitvoering. Bij natuurlijke luchttoevoer moet koudeval worden voorkomen. Slimme plaatsing van de toevoerroosters of het voorverwarmen van lucht kan voor het gewenste comfort zorgen. Bij mechanische ventilatie is het belangrijk dat het installatiebureau het systeem goed afstemt op de behoefte. Bewoners zullen bovendien de filters regelmatig moeten vervangen.

EPC 0,4 of lager? Kijk naar het geheel! Hoe verder u de EPC wilt verlagen, hoe belangrijker het wordt om naar het geheel kijken. Centraal staat uiteraard de bewoner met zijn comfortwensen. Om aan zijn wensen te kunnen voldoen, zullen isolerende en installatiemaatregelen goed op elkaar afgestemd moeten worden. Zo wordt het uiteindelijke doel bereikt: de tevreden bewoner die geniet van optimaal comfort en een lage energierekening. Tegelijkertijd wordt het milieu gespaard doordat het gebruik van fossiele brandstoffen geminimaliseerd is.

Ons EPC-team is in staat om vanuit verschillende expertises naar het geheel te kijken. Aarzel dan ook niet en neem contact met ons op. Wij denken graag met u mee!

EPC live event: neem deel aan gratis webinar! Wilt u binnen korte tijd meer weten over wat de beste keuzes zijn om een EPC van 0,4 te realiseren? En hoe u met de juiste kennis financieel voordeel kunt behalen? Neem dan deel aan het gratis online seminar op: dinsdag 2 juni 2015 van 12.30 tot 13.30 uur. Organisator van dit webinar is Bouwwereld. Sprekers van dit webinar zijn: • René van der Loos, adviseur bij adviesbureau DGMR • Ivo van Rooy, solution manager bouw bij Saint-Gobain Isover • Peter Horst, strategisch manager bij Basalt Bouwadvies

Zij spreken over de beste mogelijkheden om een EPC van 0,4 te realiseren. Tot op welke hoogte levert extra isoleren nog financieel voordeel op? En wanneer is het juist interessanter om bijvoorbeeld een extra PV-paneel te plaatsen? Tijdens het webinar wordt een aantal concepten voor een EPC 0,4 gepresenteerd, opgesteld en doorgerekend door adviesbureau DGMR. Op basis van diverse kostencalculaties worden vervolgens de meest economische keuzes gepresenteerd, zowel voor het behalen van een EPC van 0,4 als voor een nog betere energieprestatieambitie. Met de juiste keuzes blijven de kosten van EPC 0,4 binnen de perken, terwijl de woningkwaliteit toeneemt.

Online seminar op: dinsdag 2 juni 2015 van 12.30 tot 13.30 uur

Meld u aan op epcplatform.nl Webinar gemist? U kunt het webinar terugkijken op epcplatform.nl.

19

“Iedereen energieneutraal, Laten we er samen aan werken” EPC live event: neem deel aan gratis webinar op 2 juni 2015! Webinar gemist? U kunt deze ook terug kijken op onze site.

EPC‐wijzer: bekijk alle EPC 0,4 concepten en download de EPC‐berekeningen! En bereid u alvast voor op de eisen na 2020.

Advies op maat: wat zijn de mogelijke kostenbesparingen voor úw project? Maak vrijblijvend een afspraak met onze Technical Engineers.

Documentatie: download relevante rapporten en technische brochures over energiezuinig bouwen.

Blijf op de hoogte: volg het EPC-platform op Twitter, LinkedIn, YouTube of schrijf u in voor de nieuwsbrief.

Aan dit magazine hebben meegewerkt:

LenteAkkoord energiezuinige nieuwbouw

Dit EPC‐magazine is een initiatief van: Saint‐Gobain Isover, Postbus 96, 4130 EB Vianen, [email protected] @EPCplatform

EPCplatform

EPCplatform