Genetische modificatie in de landbouw: Nederland, Europa en de rest van de wereld Frank van der Wilk
COGEM De Commissie Genetische Modificatie (COGEM) is het wetenschappelijke adviesorgaan voor de overheid inzake genetische modificatie
Werkveld COGEM • Het werkveld van de COGEM omvat zowel de groene, witte als rode biotechnologie. Van laboratoriumproeven tot grootschalige marktintroducties. • De COGEM adviseert niet over voedselveiligheid en niet over de risico’s voor patiënten bij gentherapieexperimenten
Areaal gg-gewassen wereld 120
100
80
60
40
20
0 1996
Bron: ISAAA
1997
1998
1999
2000
2001
Jaar
2002
2003
2004
2005
2006
Type gg-gewassen Gewas
Soja Maïs Katoen Koolzaad
miljoen ha
percent
58,6 25,2 13,4 4,8
57% 25% 13% 5%
Andere gewassen (rijst, alfalfa, squash, papaja)
<< 1%
Ingebouwde eigenschappen
Herbicidentolerantie 68% Insectenresistentie (Bt) 19% Combinatie (stacked traits) 13%
Areaal gg-gewassen per land Areaal gg-gewassen (miljoen hectaren) 0
10
20
USA Argentinië Brazilië Canada China Paraguay India Zuid-Afrika Uruguay Australië
Figuur 3.2: Areaal teelt gg-gewassen per land Bron: ISAAA
30
40
50
60
USA: teelt gg-gewassen miljoenen ha gg-soja gg-maïs gg-katoen
Bron: ISAAA
23,6 27,4 3,9 54,9
percentage totaal 91% 73% 87%
Toegelaten in de EU 5 Katoen – 5 (vee)voeder 4 Anjer – 2 teelt, 2 import 15 Maïs – 2 teelt, 15 voeder, 5 import 5 Koolzaad – 3 import, 2 voeder 1 Soja – voedsel en import 1 Suikerbiet - import
Teelt in Europa: gg-maïs • • • • • •
Duitsland Frankrijk Portugal Slowakije Spanje Tsjechië
2.685 ha 21.200 ha 4.500 ha 900 ha 75.000 ha 5.000 ha 109.285 ha
• Voor toetreding tot de EU verbouwde Roemenië gg-soja
Toekomstige ontwikkelingen: veldproeven
Herbicident olerant ie en insect enresist ent ie
Product kwalit eit
A gronomische eigenschappen
M arkergenen
Schimmelresist ent ie
V irusresist ent ie
Overig
Eigenschappen per continent Canada (87)
USA (1567) 215
304
6
11
15
33
12
246
39
44 7
63
1
63
3
228
66
131
5
35
98
Europa (276) 11
12
3
8
3
2
2
21
5
Latijns Amerika (223) 16
55
3
13
42
2
7 31
29
34 4
7 74
138
herbiciden tolerantie (HT)
overig
overig
product kwaliteit (PK)
merker gen
virus resistentie
agronomische eigensch. (AE)
HT, PK
eiwit productie
HT, IR
schimmel resistentie
voortplanting
insecten resistentie (IR)
AE, HT
stress tolerantie
HT, IR, IR
AE, AE
voedingseigenschappen
Eigenschappen per continent Afrika (40)
Oceanië (14)
3
2
3
1 15
9
2 6
1
1
1
Azië (124)
5
14
21
7 1 4
5
14
4
3 44
herbiciden tolerantie (HT)
overig
product kwaliteit (PK)
virus resistentie
agronomische eigensch. (AE)
voortplanting
HT, IR
stress tolerantie
insecten resistentie (IR)
bacterie resistentie
Verschuivingen USA USA (tot 2006) 420 133 428
381
984
153 147
herbiciden tolerantie (HT)
2435
product kwaliteit (PK) agronomische eigensch. (AE) HT, IR
472 2045 2109
HT, IR, IR
764
731
insecten resistentie (IR)
overig
merker gen
USA (2006-nu) 215
304
HT, PK
33 246
39
schimmel resistentie virus resistentie (VR) IR, VR
44
AE, HT
63
63
66
228
131
98
35
AE, AE overig
Toekomstige eigenschappen • Stapeling van eigenschappen • Abiotische stresstoleranties • Productkwaliteit voor verwerkende industrie. Ook biobrandstoffen • Productkwaliteit voor consument: producten met gezondheidsclaims
Gewassen wereldwijd 54; 2% 58; 3% 72; 3% 85; 4% 13; 1% 95; 4% 99; 4% 109; 5% 160; 7%
213; 9%
1014; 43%
341; 15%
Maïs (Zea mays)
Brassica spp.
Soja (Glycine max)
Aardappel (Solanum tuberosum)
Katoen (Gossypium sp.)
Tabak (Nicotiana tabacum)
Bomen
Graan (Tarwe, Gerst, Sorghum)
Rijst (Oryza sativa)
Fruit
Koolzaad (Brassica napus)
Overig
Gewassen per continent Canada (87)
USA (1567) 52
111
45
42
71 28 30
681
4
2
7
1
4
5
2
7
29 102
88
288
55
Europa (276) 4
4
3
Latijns Amerika (223)
16 6
35
10
5
3
9
21
8
19
122
177
41
Maïs (Zea mays)
Brassica spp.
Alfafa (Medicago sativa)
Soja (Glycine max)
Aardappel (Solanum tuberosum)
Gras
Katoen (Gossypium sp.)
Tabak (Nicotiana tabacum)
Cassave (Manihot esculenta) Zwarte nachtschade (Solanum nigrum)
Bomen
Graan (Tarwe, Gerst, Sorghum)
Suikerriet (Saccharum)
Rijst (Oryza sativa)
Fruit
Saffloer (Carthamus tinctorius)
Koolzaad (Brassica napus)
Tomaat (Solanum lycopersicum)
Overig
Gewassen per continent Afrika (40) 2
1
2
Oceanië (14)
1
1
1
1
2
1
15
1
1
2 15
2
1
4
Azië (124) 3
6
12
15
4
3
15
3
62
Maïs (Zea mays)
Brassica spp.
Suikerriet (Saccharum)
Soja (Glycine max)
Aardappel (Solanum tuberosum)
Ogenbonen (Vigna unguiculata
Katoen (Gossypium sp.)
Graan (Tarwe, Gerst, Sorghum)
Roos (Rosa sp.)
Bomen
Fruit
Witte Klaver (Trifolium repens)
Rijst (Oryza sativa)
Tomaat (Solanum lycopersicum)
Ui (Allium cepa)
Koolzaad (Brassica napus)
Aubergine (Colanum melongena)
Overig
Verschuivingen USA USA (tot 2006) 564
322 277
672
324 427 251
5191
760 219 203 269
740
913
USA (2006-nu) 52
42
45
111
71 28 30
681
29 102 88 288
Maïs (Zea mays)
Koolzaad (Brassica napus)
Tomaat (Solanum lycopersicum)
Soja (Glycine max)
Aardappel (Solanum tuberosum)
Alfafa (Medicago sativa)
Katoen (Gossypium sp.)
Tabak (Nicotiana tabacum)
Gras
Bomen
Graan (Tarwe, Gerst, Sorghum)
Rijst (Oryza sativa)
Fruit
Overig
Gewassen • Rijst • Bomen • (Grassen) • Veldproeven met tientallen andere gewassen
Aantal veldproeven per continent
124
87
40
14
223
276 1567
USA
Europa
Latijns-Amerika
Azië
Canada
Afrika
Oceanië
Veldproeven in de EU Aantal ve ldproe ve n me t gg-ge was s e n in de EU 300
200 150 100 50
Jaar
20 07
20 06
20 05
20 04
20 03
20 02
20 01
20 00
19 99
19 98
19 97
19 96
19 95
19 94
19 93
0
19 92
Veldproeven
250
Veldproeven • Meeste veldproeven in de VS • Onduidelijk wat er in Azië gebeurd • Weinig veldproeven in Europa • Veel Europese veldproeven door Amerikaanse bedrijven om product te testen voor toelating e.d.
Gewasbescherming in Nederland Gebruik chemische bestrijdingsmiddelen in Nederland (2004) 2% 17%
1% 2%
52% 26%
insecten en mijten
schimmelziekten
onkruiden
loofdoding
grondontsmetting
overig
Gewasbescherming in Nederland Totaal bestrijdingsmiddelen gebruik (kg) in Nederland in 2004 Spruitkool
26
Chrysanten
31 58
Rozen
108
Poot-en plantuien
193
Snijmais
225
Peren
247
Tulpen
264
Appelen
333
Suikerbieten
369
Wintertarwe
412
Zaaiuien
568
Pootaardappelen
586
Lelies (bollen)
653
Zetmeelaardappelen
820
Consumptie-aardappelen
0
100
200
300
400
500
600
Bestrijdingsmiddelen totaal (kg x 1000)
700
800
900
Kritische succesfactoren • Acceptatie: afnemer, consument, burger – Ingebouwde eigenschap – Welke afzetmarkt
• Economisch haalbaar – Toelatingskosten dossier
Kritische succesfactoren Toelatingskosten: - Wereldwijd wegens nul-tolerantie bij vermenging met niet toegelaten ggo - 6 tot 14 milj euro dossierkosten (boven op de ontwikkelingskosten) Ögrootschalige gewassen
Kritische succesfactoren Mislukte introducties: - gg-aardappel - gg-tomaat - herbicidentolerante gg-tarwe Afweging tussen voordeel ingebouwde eigenschap en mogelijk verlies afzet door maatschappelijke weerstand
Kritische succesfactoren gg-tarwe: - In 2004 ontwikkeling herbicidentolerante gg-tarwe gestopt - Boeren zijn bang Europese exportmarkt te verliezen - Nu wel belangstelling voor fusariumresistente gg-tarwe
Maatschappelijke acceptatie Eurobarometer (2005): - Europeaan positief over biotechnologie - negatief over gg-voedsel: nutteloos, moreel onacceptabel, en groot risico
Acceptatie gg-voedsel in de EU
Bron: eurobarometer
Maatschappelijke acceptatie Redenen om toch gg-voedsel te kopen: - Gezondheidsbevordering (56% in EU en 71% in NL) - Reductie pesticidengebruik - Prijs (37%) of controle door overheid niet van belang bij koopintentie
Bron: eurobarometer
Vermengingen • Voor niet toegelaten ggo’s geldt een drempel van 0% • Voor toegelaten ggo’s geldt een drempel van 0.9% onbedoelde vermenging in de EU. Boven de 0.9% moet de partij als ggo worden geëtiketteerd • [hoe de 0.9% vastgesteld en geïnterpreteerd moet worden is vaak onduidelijk: eiwit, DNA etc]
Vermengingen • De handelsketens raken vermengd • Bij import steeds vaker vermenging: – Maïs – Soja – Soms met onderzoekslijnen
• Zowel technisch als uit kostenoverwegingen onmogelijk voor overheid om te controleren • Meestal geen veiligheidsrisico maar bedreiging van keuzevrijheid
Conclusies • Op dit moment 4 gg-gewassen: soja, maïs, koozaad en katoen • Twee eigenschappen: herbicidentolerantie en insectenresistentie • Bij de ontwikkeling van nieuwe gggewassen ligt de nadruk op biotische stresstolerantie, productverbetering (verwerkende industrie) en ‘gezondheidclaims’.
Conclusies • Nieuwe gg-gewassen binnenkort op de markt: rijst, suikerbiet, populieren • gg-gewassen op langere termijn: tuinbouwgewassen met ‘gezondheidsclaim’?
Conclusies •
• • •
Dossierkosten voor toelating zijn beperkend voor soort nieuwe gewassen Maatschappelijke acceptatie binnen Europa laag Ontwikkelingen vinden plaats buiten Europa Europa geconfronteerd met import (voor verwerking en veevoeder)
COGEM Commissie Genetische Modificatie COGEM: www.cogem.net
[email protected] Postbus 578 3720 AN Bilthoven