1
Fedor van Kregten Meester van de beesten
PowerPoint Presentatie Wedstrijd Groep 6, 7 en 8 Basisscholen Wierden, Hoge Hexel, Ypelo, Enter en Notter-Zuna
2
Inhoud 1.
Veel succes!
pagina
3
2.
Instructie leerkracht
pagina
4
3.
Instructie leerlingen
pagina
5
4.
Fedor van Kregten
pagina
6
5.
Haagse School
pagina
10
6.
Olieverf
pagina
14
7.
Stier Jan
pagina
16
8.
School rond 1900
pagina
19
9.
Verhaal Meester van Kregten
pagina
22
10.
Dagelijks leven rond 1900
pagina
23
11.
Rijtje jaartallen
pagina
26
12.
Uitleg koeienschilderij
pagina
30
13.
Schaapskuddes
pagina
32
14.
Midden op de dag
pagina
34
15.
Expositie
pagina
35
3
Veel succes!! Plan Een aantal mensen uit Wierden kregen een tijd geleden het idee om tentoonstelling te organiseren van de schilderijen van Fedor van Kregten. Dit idee ontstond, omdat iemand over de 'van Kregtenweg' fietste en graag wilde weten waar deze naam vandaan komt. De groep, die de tentoonstelling wilde maken, ging aan het werk en vond nog meer mensen om mee te helpen. Ook de gemeente Wierden wilde graag meedoen en zo ontstond een plan om alle mensen in Wierden bij de expositie (een ander woord voor tentoonstelling) over de schilder Fedor van Kregten te betrekken. Educatiecommissie Er kwamen allemaal kleine groepjes om allerlei dingen te regelen. Die groepjes heten commissies. Zo is er ook een educatiecommissie. Educatie betekent onderwijs. De educatiecommissie wil de kinderen van de basisscholen uit Wierden, Hoge Hexel, Ypelo, Notter/Zuna en Enter graag wat leren over de schilder Fedor van Kregten. Daarom hebben ze bedacht om jullie in een groepje van twee kinderen een PowerPoint-presentatie te laten maken over Fedor van Kregten. Dat is een spreekbeurt met behulp van PowerPoint. Iedere school zoekt uit welk groepje kinderen de beste PowerPoint-presentatie heeft gemaakt en dat groepje mag meedoen aan de PowerPoint-presentatie wedstrijd. Alle leerlingen, die meedoen aan de wedstrijd in de bibliotheek, krijgen een kleine attentie. De school, die de eerste prijs wint, krijgt een schilderles voor de groepen 6, 7 en 8. Bezoek expositie De expositie is op verschillende plaatsen in het dorp Wierden. Alle scholen zijn uitgenodigd om naar de schilderijen te komen kijken. Jullie kunnen dus ook een bezoek brengen aan de expositie. Daar kun je in het echt zien, hoe mooi Fedor van Kregten kon schilderen. Omdat jullie straks heel wat weten van Fedor van Kregten, hebben jullie al veel verstand van de schilder, wanneer je naar de expositie gaat. Dan zijn jullie echte kunstkenners! Jullie kunnen aan je vader en moeder, opa en oma vertellen wat je allemaal weet over Fedor van Kregten. Plezier Wij hopen, dat jullie veel plezier hebben met het maken van de PowerPoint presentatie en dat jullie de expositie mooi vinden. We wensen jullie veel succes! De educatiecommissie: Jan Aanstoot Jeanne Bekkema Ellen Breukers Kees Kroon
4
Instructie leerkracht • • • • • • • • • • • • • •
De leerlingen maken een PowerPoint-presentatie (spreekbeurt met behulp van PowerPoint). De opdracht is voor groep 6, 7 en 8. De school kan zelf kiezen hoeveel leerlingen er mee doen. Per presentatie een groepje van 2 leerlingen. Bij voorkeur geven beide leerlingen samen de spreekbeurt. De school kiest de beste PowerPoint presentatie uit. De leerlingen met de beste presentatie doen mee aan de PowerPoint-wedstrijd. Uiterlijk donderdag 17 september bij Ellen Breukers (
[email protected]) melden met welke twee leerlingen uw school meedoet aan de wedstrijd. De PowerPoint-wedstrijd is op woensdagmiddag 23 september in de bibliotheek Wierden. Het rooster hiervoor volgt. De leerlingen worden beoordeeld op het presenteren en op de PowerPoint. De leerlingen vinden de informatie over de schilder, de tijd waarin hij leefde en zijn stijl van schilderen op de website. De informatie staat ook op de CD en het boekje bij dit pakket. De informatieteksten zijn aangepast op het niveau van 10 a 11 jarigen. Uiteraard kunnen leerlingen zelf het Internet afzoeken naar meer informatie en foto's. De prijsuitreiking is op woensdag 30 september om 15.00 uur in de Historische Kring Wederden.
5
Instructie leerlingen Opdracht • Maak een PowerPoint-presentatie over de schilder Fedor van Kregten. Dat betekent dat je een spreekbeurt geeft over Fedor van Kregten met behulp van PowerPoint. Deze opdracht maak je met een groepje van twee kinderen. • De spreekbeurt mag maximaal tien minuten duren. • Wij vinden het leuk als jullie samen de spreekbeurt doen. • De PowerPoint mag maximaal 12 dia's bevatten en minimaal 10 dia's. • In de presentatie moet in ieder geval iets staan over: - Het leven van Fedor van Kregten - De tijd waarin hij leefde - Zijn manier van schilderen (Haagse School) - Wat heeft Fedor van Kregten met Wierden te maken • Informatie vind je op de website, in het boekje en op de CD. • De beste PowerPoint-presentatie van elke school doet mee aan de 'PowerPoint wedstrijd' op woensdagmiddag 23 september in de bibliotheek Wierden. • De uitreiking van de prijzen is op woensdagmiddag 15.00 uur in de Historische Kring Wederden. • Bij alle foto's van schilderijen staat aangegeven wie het geschilderd heeft. Waar niets bij staat, is geschilderd door Fedor van Kregten. PowerPoint tips • Gebruik steekwoorden in de titel, de titel is de samenvatting van de hele dia. Een steekwoord is een woord waarin je de hele inhoud van de dia samenvat. • Maak korte zinnen, anders gaat het publiek lezen en luistert niet meer naar wat jij te zeggen hebt. • Gebruik minimaal 22-punts lettergrootte. • Maak maximaal 5 regels per dia. • Maak veel contrast (een groot verschil) tussen letterkleur en achtergrondkleur.
6
Fedor van Kregten 1871-1937 De ouders van Fedor van Kregten woonden in Notter. De familie van Kregten bestond uit acht kinderen. Fedor van Kregten ging naar de Normaalschool in Goor. Fedor van Kregten is twee keer getrouwd geweest. Fedor schilderde naar de natuur. Zijn schilderijen leken op de schilderijen van de Haagse School. Fedor was autodidact. Fedor schilderde altijd met olieverf. Fedor had veel succes, maar bleef een arme man. Zijn leven en werk kun je in vier periodes indelen. In 1937 gaat Fedor van Kregten dood. Zijn schilderijen vinden we niet alleen in het museum, maar ook bij mensen thuis. De ouders van Fedor van Kregten De vader van Fedor van Kregten werd geboren op een zeilschip midden op de Oostzee. Hij heette Hermanus. Hij liep op 15-jarige leeftijd van huis weg. Hermanus werd later onderwijzer en trouwde in 1870 met Anna Jufina Rienks. Anna Jufina Rienks, de moeder van Fedor, was een vrouw, die mooi kon borduren en houtsnijden. Van haar erfde Fedor zijn creativiteit. Hermanus van Kregten werd bovenmeester (directeur) van de Openbare Lagere School in Notter. Daar is nu nog de van Kregtenweg te vinden. Hermanus overleed op 19 oktober 1938; hij werd 91 jaar oud. Fedor zelf werd 66 jaar oud en overlijdt in 1937. Zijn vader overleefde hem dus nog één jaar. Familie van Kregten Fedor werd geboren op 16 januari 1871 en was de oudste van elf kinderen. Drie van zijn kleine broertjes en zusjes stierven kort na de geboorte. Er bleven acht kinderen over in het gezin. Normaalschool De vader van Fedor stuurde hem naar de Normaalschool in Goor, de opleiding voor onderwijzers. Fedor was toen 15 jaar oud. Hij had weinig te vertellen; stiekem wilde hij veel liever schilderen dan onderwijzer worden. Zijn vader zei tegen hem: "Of je hersens genoeg hebt om de akte te halen, zal nog moeten blijken". Fedor dacht: "Ik zal je laten zien, dat ik genoeg hersens heb. Ik doe goed mijn best, ook al vind ik het niet leuk". Hij haalde zijn diploma voor onderwijzer en na de diploma-uitreiking ging hij naar zijn vader toe. Hij verscheurde het diploma voor de ogen van zijn vader en zei dat hij veel liever ging schilderen en geen onderwijzer wilde worden. Fedor solliciteerde toch nog als onderwijzer, maar hij bedacht zich en besloot dat hij toch kunstschilder wilde worden Getrouwd Fedor van Kregten trouwde in 1899 met Bettine ten Bruggencate in Almelo. Ze kregen twee kinderen, een jongen en een meisje. Fedor was steeds op zoek naar nieuwe voorbeelden in de natuur en daarom verhuisde hij maar liefst 16 keer. Bettine vond al dat verhuizen niet fijn en daarom scheidden ze in 1917. In 1918 trouwde Fedor opnieuw met Dientje Leeman. Zij kregen één dochter. Schilderen naar de natuur Fedor hield veel van de natuur. Hij keek goed naar de bomen, de weilanden, de schapen en de koeien. Fedor observeerde (lang naar iets kijken en het goed in je opnemen) en dan begon hij te schilderden. Soms had hij een schilderij al in twee uur klaar, maar het gebeurde ook dat hij wel twee maanden over één schilderij deed. Een enkele keer werkte hij ook 's nachts door. Dat was wel lastig, want het verschil tussen daglicht en kunstlicht is groot en dan moest
7 Fedor goed opletten dat het schilderij de goede kleuren kreeg. De schilderijen van Fedor leken wel op de schilderijen van de Haagse School. Over de Haagse School kun je meer lezen in het hoofdstuk 'Haagse School'. Fedor gebruikte olieverf voor zijn schilderijen. Die verfsoort gebruiken de schilders ook nu nog veel. Over olieverf kun je alles lezen in het hoofdstuk 'olieverf'. Autodidact Fedor trok er altijd alleen op uit en probeerde zo goed mogelijk, de natuur op het schildersdoek te brengen. Er was niemand, die hem vertelde hoe je bijvoorbeeld een koe moest schilderen. Dat noem je autodidact. Dat wil zeggen, dat je jezelf leert schilderen door flink te oefenen, zonder dat iemand je helpt. Andere schilders uit de tijd van Fedor van Kregten zochten elkaar juist op. Zij praatten over de verf, de techniek en over de manier van schilderen. Succes maar arm Fedor ontwikkelde een heel eigen stijl (manier) van schilderen. Hij had veel succes en kreeg vaak opdrachten van mensen om een schilderij te maken. Soms schilderde hij portretten, maar heel vaak ook landschappen met koeien of schapen. Het succes kon hem niet veel schelen. Hij vond het schilderen zelf het allerbelangrijkste. Fedor verkocht wel veel schilderijen, maar hij was geen goede zakenman. Hij verdiende dus maar weinig geld. In de crisisjaren vanaf 1930 waren veel mensen werkloos. Fedor verdiende bijna niets meer. Alle mensen hadden weinig geld en ze dachten al helemaal niet aan het kopen van een duur schilderij. Fedor moest verhuizen naar een kleiner huis, omdat hij de huur niet meer kon betalen. Soms kon hij ook de bakker en slager niet betalen en dan gaf hij hen een schilderij in plaats van geld. Vier periodes:
Eerste periode 1890 tot 1905 Vanaf 1890 schilderde Fedor veel in Overijssel en Drenthe; meestal landschappen met dieren. Het liefst schilderde hij koeien. Hij kocht op een keer zelfs een kalf om het dier van alle kanten te kunnen bestuderen en schilderen. Hij schilderde toen veel schaapskuddes, maar ook portretten van zijn familie. Hierboven zie je een schaapskudde en een portret van zijn dochter uit de eerste periode.
8
Tweede periode 1906 tot 1926 In 1906 verhuisde Fedor naar Den Haag. In die tijd schilderde hij veel Hollandse landschappen en duinlandschappen. In de landschappen staan wel enkele dieren, maar die zijn minder belangrijk dan in de eerste periode. In eerste periode stonden de dieren op de voorgrond, terwijl in de tweede periode het landschap juist belangrijk is. Hierboven zie je een duinlandschap vlakbij Den Haag.
Derde periode rond 1926 In dit jaar maakte Fedor een reis naar Spanje en Marokko. Dat was in die tijd heel bijzonder. Spanje en Marokko zijn warme zonnige landen met heel andere kleuren, dan in Nederland. Fedor schilderde in 1926 en 1927 veel kamelen, ezels en Oosterse mensen in felle kleuren. Hierboven zie je een Oosters tafereel.
9
Vierde periode 1926 tot 1937 De kleuren in zijn schilderijen veranderden weer. Het was de laatste periode van zijn leven. Fedor was een oude man geworden en hij gebruikte nu veel donkere kleuren. Vroeger schilderde hij normale, jonge en gezonde dieren, maar in zijn laatste periode schilderde hij oude, eenzame dieren en verwelkte en verdorde bloemen. Hierboven zie je een zelfportret van de oude man Fedor van Kregten en een vaas met verwelkte zonnebloemen. Dood 1937 Fedor van Kregten werd ziek. Hij had longkanker en gebruikte al zijn kracht voor zijn laatste schilderij. Hij schilderde het sterfbed van een Joodse man. Hij was echter te ziek en het schilderij kwam niet meer af. Fedor overleed op 8 augustus 1937. Museum Enkele schilderijen hangen in het museum in Rijssen en de Twentse Welle. Er zijn echter ook veel schilderijen bij mensen in huis. We weten dus niet precies waar en wie er allemaal een schilderij van hem heeft. Wist je dat... • Wist je dat Fedor van Kregten gek was op pannenkoeken? • Wist je dat Fedor van Kregten veel geld over had voor de arme mensen? • Wist je dat Fedor van Kregten alleen maar aan schilderen dacht? • Wist je dat Fedor van Kregten heel veel kon eten? • Wist je dat Fedor van Kregten twee keer getrouwd is geweest? • Wist je dat Fedor van Kregten een grote man was? • Wist je dat Fedor van Kregten vaak boos keek? • Wist je dat Fedor van Kregten zestien keer verhuisde in zijn leven?
10
Hoe werd er geschilderd in de tijd van Fedor van Kregten? Als je de schilderijen van Fedor van Kregten bekijkt, dan kun je heel duidelijk zien door welke andere kunstenaars hij zich heeft laten inspireren. Fedor van Kregten leefde in een tijd van veel veranderingen. De kunstenaars wilden niet meer precies naar de natuur schilderen, maar hun eigen indrukken van wat ze om zich heen zagen op het doek zetten. In Nederland heette deze groep schilders ‘de Haagse School’. Deze kunstenaars schilderden buiten.’En plein air’ werd dat genoemd. Het buiten schilderen werd mogelijk gemaakt door de uitvinding van verf in tubes. Ook veranderde de schilderkunst door het ontstaan van de fotografie. Die nieuwe manier van schilderen werd het impressionisme genoemd. Maris is één van de schilders van de Haagse School. Net als Maris, probeerde Fedor van Kregten het licht te schilderen. Haagse School De zogenaamde 'Haagse School' heeft op de manier van werken van Fedor van Kregten een grote invloed gehad. Het woord 'School' moet je hier niet zien als een soort opleiding, maar meer in de betekenis van 'een school vissen', een groep schilders die heel veel met elkaar optrokken en op eenzelfde wijze schilderden. Fedor heeft zich echter nooit bij de groep aangesloten. En plein air Den Haag was rond 1900 eigenlijk nog een dorp, met een wijds landschap er om heen, waaronder een prachtig duingebied. Bekende schilders als Weissenbruch, Mesdag, Mauve en Maris trokken er veel op uit met de schilderskist, een veldezel en een stuk linnen onder de arm om in de open lucht hun schilderijen te gaan maken. Dat buiten schilderen werd ‘en plein air’ genoemd en komt uit het Frans. Vaak schilderden deze Haagse schilders de typisch Hollandse luchten met veel stapelwolken en prachtig licht, maar ook het sombere grijze weer, dat ook kenmerkend voor Nederland is. De schilders hadden geen dagen de tijd om hun schilderij te maken, want binnen een paar uur kan de sfeer in het landschap totaal veranderd zijn bijvoorbeeld door de stand van de zon. Ze moesten dus snel werken en dat kun je zien aan de losse wijze van verf opbrengen op het doek. Je kunt heel goed de penseelstreken zien, losse toetsen, dus geen mooi geschilderde overgangen. Daardoor lijken de schilderijen wat slordig geschilderd en daar moesten de mensen in die tijd nog erg aan wennen. Men vond het vaak geklodder.
Hierboven zie je twee schilderijen van Mauve, die deze manier van schilderen goed weergeven.
11
Verf in tubes Dat buiten schilderen ('en plein air') was vrij nieuw voor die tijd. Al veertig jaar eerder waren er in Frankrijk ook al schilders, die veel buiten werkten. Net onder Parijs was een groep die zich 'De School van Barbizon' noemde.Een nieuwe uitvinding stelde hen in staat om wat gemakkelijker naar buiten te gaan met de schildersattributen. De schilder maakte soms wel schetsen buiten, maar het was erg lastig om ter plekke de verf te maken. De uitvinding van de verf in tubes zorgde ineens voor een grote verandering. Toen konden de schilders de verf gewoon mee naar buiten nemen. Daarvoor ontstonden schilderijen van landschappen in het atelier van de kunstenaar. Fotografie Ook de fotografie speelde bij de ontwikkeling van een nieuwe moderne schilderstijl een belangrijke rol. Schilders, die voorheen veel opdrachten voor portretten kregen, hadden nu ineens een grote concurrentie van de fotografen. Een foto kon alles veel sneller en toch echt weergeven en dan ook nog eens vele malen goedkoper. De schilders wilden ook momentopnames (een foto is een momentopname) weergeven en dan moest je dus heel snel werken, omdat alles door veranderingen in het licht ook snel wisselt. Impressionisme Die nieuwe, snelle manier van schilderden werd al snel het 'Impressionisme' genoemd. Het betekent eigenlijk een korte snelle indruk schilderen van een moment. Een bekende Franse impressionist is Claude Monet, die in Rouen dezelfde kathedraal vanuit precies dezelfde plek op twintig verschillende momenten van de dag schilderde. Dan zie je pas goed hoe het licht ieder uur weer enorm is veranderd. De Nederlandse Haagse School werkte dus in de trant van die Impressionisten.
12
Hier zie je vijf verschillende schilderijen van de kathedraal van Rouen door Monet geschilderd. Maris De schilder Maris was vaak in de weilanden rond Den Haag te vinden. Nieuwsgierige voorbijgangers maakten dan vaak een praatje met hem en soms vroegen mensen waarom hij altijd koeien schilderde. Dan antwoordde hij: “Ik schilder geen koeien hoor, ik schilder alleen maar het LICHT”. Waarmee hij aan wilde geven dat het onderwerp eigenlijk niet zo belangrijk is, dat mag en kan van alles zijn. Het ging de schilder er om het licht te vangen en het zo weer te geven, zoals het op dat moment is.
Hierboven zie je twee schilderijen van Maris. Licht Fedor van Kregten was in die zin ook een schilder van het licht en daarom wordt hij in artikelen en in een boek dat over hem is geschreven, een man van de Haagse School genoemd. Maar toch kun je dat niet zomaar zeggen, want hij heeft helemaal niet of in ieder geval erg weinig in de open lucht gewerkt. Hij maakte daar wel veel kleine schetsen en studies, maar in het atelier werden die dan uitgewerkt.
13
Fedor van Kregten en de olieverf Al meer dan 500 jaar geleden gebruikten de schilders olieverf en men zegt dat de Chinezen al honderden jaren eerder die techniek kenden. Olieverf is gemaakt met olie en pigment. Ongeveer 150 jaar geleden werd de tube uitgevonden. De schilders maakten voor het 'en plein air' schilderen een schilderskist. Om de olieverf snel te laten drogen gebruikten de schilders siccatief. Schilders schilderden op paneel en linnen. Fedor van Kregten gebruikte verschillende soorten kwasten. Olieverf Fedor van Kregten schilderde altijd met olieverf. Dat is andere verf dan jij op school gebruikt. Op school schilder je met verf, die gemaakt is met water en pigment (kleurstof). Olieverf bestaat uit olie, meestal lijnzaadolie en pigment. Dat pigment is een heel erg fijn gekleurd poeder. Dat poeder moet vermengd worden met olie. Dat noem je het wrijven van de verf. Vroeger deed men dat in het atelier, de werkruimte van de kunstenaar, op een glazen plaat. Daar strooide de schilder wat pigment op en enkele druppels olie. Met een vijzel, die de apotheker ook gebruikte, werd het pigment met de olie vermengd. Men begon met heel weinig olie en daar werd steeds meer olie aan toegevoegd totdat er een stevige pasta ontstaan was. Dat heet 'korte verf, een verf die niet meer wegvloeit. De kunstenaars maakten dus zelf hun verf en beroemde kunstenaars die ook leerlingen hadden, leerden hun leerlingen al heel vroeg de fijne kneepjes van het vak. De dag van de kunstenaar begon heel vaak met het wrijven de verf. Tube Ongeveer 150 jaar geleden vond men de tube uit. De tube werd meestal van lood of zink gemaakt. Dat zijn zachte metalen, die je gemakkelijk kunt buigen. Ze waren dus heel geschikt om een tube van te maken, waar je verf in kon doen. De tube leverde meteen nieuwe mogelijkheden voor de schilders op, want nu konden ze ook heel gemakkelijk naar buiten om daar te gaan werken. Schilderskist De schilders maakten voor het in de buitenlucht schilderen een mooie kist. Daar gingen, behalve de tubes verf, ook een palet in met kwasten en een stuk linnen waarop men ging schilderen. Het stukje linnen werd met een paar punaises in het deksel van de kist vastgeprikt. Daarnaast nam hij ook een veldezel mee. Een veldezel is een soort rechtop staande tafel, waarop het linnen met punaises wordt vastgemaakt. De schilder kan dan staande schilderen. Die veldezel kun je inklappen en meenemen. De schilder kon, nadat hij op zijn veldezel een tijd in de stad of in de natuur had gewerkt, het schilderij weer mee naar zijn atelier meenemen zonder de natte verf te beschadigen. Olieverf droogt namelijk heel langzaam. Het kan wel dagen duren en dat vonden sommige schilders vervelend. Daarom gebruikten ze wel eens een middel dat de verf sneller deed drogen, een siccatief. Siccatief Als jij op school iets schildert, is je werkstuk binnen een paar uur helemaal droog. Schoolverf (waterverf) droogt dus snel. Olieverf droogt juist erg langzaam en dat is lastig voor een schilder. Sommige schilders gebruikten een middel om de verf sneller te laten drogen. Dit 'sneldroogmiddel' heet siccatief, maar een groot nadeel daarvan was, dat het de kleuren op den duur donkerder maakte.
14 Bij heel donkere kleuren is dat natuurlijk minder erg dan bij heel lichte kleuren. Zo kon na jaren een schilderij er heel anders uit gaan zien. Het werd veel donkerder dan de schilder bedoeld had. Paneel en linnen De kunstenaars werkten vaak op paneel, houten plankjes, maar ook veel op linnen. Linnen is een lap stof, dat gemaakt is van vlas. Vlas is een plantje, dat speciaal geteeld wordt om er linnen van te maken. De stengels van het vlas, zijn de vezels, die tot draden worden gesponnen. Van die draden kun je linnen weven. Omdat linnen stof is, kun je wel bedenken, dat je het veel gemakkelijker mee kunt nemen, dan een paneel van hout. Het aardige is, dat lijnolie gemaakt wordt van de zaden van de vlasplant en linnen van de vezels van dezelfde plant. Fedor van Kregten Fedor van Kregten maakte veel schetsen in de natuur en werkte die in zijn atelier uit. Hij is er misschien wel eens met zijn schilderskist op uitgetrokken, maar in ieder geval niet vaak. Wel zal hij van de tubes verf gebruik hebben gemaakt, want dat deed iedereen eigenlijk in die tijd al. Enkele kunstenaars bleven heel ambachtelijk werken en vonden dus ook dat ze zelf de verf moesten maken. Er zijn overigens nog steeds kunstenaars die dat doen. Kwasten Fedor gebruikte verschillende soorten kwasten. Meestal waren dat varkensharen kwasten die goed geschikt waren voor het schilderen met wat dikkere verf. Met een wat stugge kwast van varkenshaar blijven de verfstreken mooi zichtbaar. Als hij overgangen van kleur wilde schilderen, zoals bijvoorbeeld in een lucht, dan gebruikte hij een zachtere kwast. Voor heel kleine onderdelen, zoals als boomtakken of ogen gebruikte hij een fijne kwast of een penseel, waar een punt aan zit. Als je een schilderij van Fedor van dichtbij bekijkt, dan kun je dus een beetje nagaan hoe hij aan het werk is geweest en hoe het schilderij is ontstaan.
15
Stier Jan door Fedor van Kregten geschilderd Stier Jan was een beroemde fokstier en werd geboren in 1906 in Friesland. Hij won de ereprijs, de zilveren medaille van Koningin Wilhelmina, tijdens de veekeuring in Workum in 1908. Jan werd op de Workummer keuring voor een recordbedrag (toen 3500 gulden; nu 40.000 euro) verkocht en verhuisde naar Lonneker in Twente waar hij een superberoemde fokstier werd. Jan ging dood in 1917 en omdat Jan zo beroemd was, wilde men een schilderij van hem. Fedor van Kregten kreeg een mooie foto van Stier Jan en schilderde hem in 1918 na. Het schilderij werd in 1980 gestolen, maar werd na enige tijd teruggebracht op het politiebureau. Nu hangt Jan in het AOC in Almelo. De fokvereniging heeft het skelet van Jan bewaard en dat staat nu in 2009 in het AOC van Almelo. Jan werd geboren Jan werd geboren in 1906 in het kleine dorpje Idaard in Friesland bij boer Arjen Hoekstra. De vader van Jan was een stier, die Albert 1306H heette. Zijn moeder heette Mina 1. Het lijkt een beetje raar om dieren een naam met een nummer te geven, maar alle koeien en stieren werden netjes opgeschreven in een boek en zo wist je altijd wie de vader en de moeder was. Dat gebeurde het eerst in Friesland en daarom noemen we dat het Fries stamboekvee. Stier Jan kreeg ook een nummer: 3450. Boer Arjen Hoekstra verkocht Jan toen hij één jaar oud was. Daarna ging Jan naar allerlei keuringen, omdat hij zo sterk en gezond was en er mooi uitzag. Hij won overal prijzen en werd al een beetje beroemd. Veekeuring in Workum Workum is een plaats in Friesland, waar vroeger ieder jaar de beroemde Workummer keuring werd gehouden. De boeren gingen met hun mooiste schapen, beste koeien en dikste varkens naar de keuring. De dieren werden schoon gewassen, zodat ze er op hun best uitzagen. Omdat Jan al veel prijzen gewonnen had, ging hij ook in 1908 naar de keuring in Workum. Er waren veel boeren, maar ook handelaren in vee. Jan werd verkocht voor heel veel geld aan de 'Stierenassociatie' uit Lonneker. De Stierenassociatie had geld gekregen van de rijke textielbaronnen. Ze betaalden maar liefst 3500 gulden voor Jan. Als je dat omrekent naar hoeveel je vandaag voor Jan zou moeten betalen, dan was je € 40.000 kwijt. Jan bracht dus heel veel geld op en werd zo nog veel beroemder. De verkoop werd zelfs landelijk nieuws. Jan kwam nog niet op televisie, want die bestond toen nog niet, maar wel in de krant en alle boeren die lazen, dat Jan naar Lonneker ging, waren jaloers. Fokstier Een fokstier is een hele gezonde sterke stier, die goed voor nakomelingen (kalfjes) kan zorgen. Omdat een goede stier voor veel gezonde koeien kan zorgen die bijvoorbeeld veel melk geven, is hij heel veel geld waard. Stier Jan was aan het begin van de 20ste eeuw (1906-1917) een hele goede fokstier en hij kostte veel geld. Hij was zo duur, dat de boeren er niet genoeg geld voor hadden. In die tijd waren er in Twente veel textielfabrieken, waar stof werd gemaakt. De directeuren van deze fabrieken waren erg rijk en werden 'textielbaronnen' genoemd. Zij gaven geld aan de arme boeren, zodat Jan gekocht kon worden.
16 Toen Jan in Lonneker was dekte hij in het eerste jaar 93 koeien. Voor iedere koe moest een boer, die lid was van de fokvereniging vijf gulden betalen. Wie geen lid was van de fokvereniging betaalde tien gulden. De kalfjes van Stier Jan werden grote sterke koeien, die veel melk gaven. Het waren de beste koeien uit die tijd. Er is maar één andere stier, Blitsaerd Keimpe, die net zo goed was als Jan. Samen stonden ze in de allerhoogste fokklasse. De dood van stier Jan Op Tweede Kerstdag 1917 werd Jan ziek. Hij kreeg een zware etterende longontsteking en ging dood, toen hij bijna twaalf jaar oud was. De boeren vonden het een groot verlies dat Jan er niet meer was, maar ze waren gelukkig met de goede koeien waar Jan voor gezorgd had.
Schilderij Fedor van Kregten Jan was wel dood, maar de fokvereniging wilde hem niet vergeten. Er was wel een mooie foto van Jan, maar dat vond men niet goed genoeg. De fokvereniging wilde een schilderij van Jan. Ze vroegen Fedor van Kregten om Jan van de foto na te schilderen. Het schilderij werd cadeau gedaan aan Benjamin Willem ter Kuile, omdat hij geld aan de fokvereniging gegeven had om Jan te kopen in Workum. Toen ter Kuile overleed, ging het schilderij naar het bestuurskamer van de Lonneker melkinrichting 'Ormet'. Daar bleef het schilderij heel lang hangen, totdat op 7 mei 1980 in alle Twentse kranten stond dat het schilderij van Jan gestolen was. De dieven hadden de voorzittershamer gebruikt om de ramen in te slaan. Het schilderij bleef lange tijd zoek, maar op een ochtend kwam het op het politiebureau terecht. Het schilderij was erg beschadigd. De eigenaar klaagde: "Wat zag Jan d'roet, onmeunig tootakelt, hij was nig bes." Gelukkig kon het schilderij gerestaureerd worden. Dat duurde wel een halfjaar.
17 Nu hangt het schilderij van stier Jan in het AOC in Almelo. Het AOC is de landbouwschool van Almelo. Als je goed kijkt naar de foto van het schilderij, dan zie je dat Jan je aankijkt. Het is heel knap van Fedor, dat hij dat heeft kunnen schilderen.
Skelet Jan was zo'n beroemde stier, dat de fokvereniging het skelet van Jan bewaard heeft. Het skelet van Jan staat nu nog steeds in het AOC in Almelo. Op de foto zie je het skelet voor het schilderij dat Fedor van Kregten geschilderd heeft.
18
School in de tijd van Fedor van Kregten De lagere school van toen was hetzelfde als de basisschool van nu, maar het onderwijs rond 1900 was heel anders dan nu. De eerste vrouwen werkten in het onderwijs. Er werd regelmatig straf op de lagere school uitgedeeld. De onderwijzers hadden een laag salaris. Het klaslokaal zag er ordelijk uit. De schoolvakken van toen lijken op het eerste gezicht veel op die uit onze tijd, maar de schoolweek zag er vroeger anders uit dan nu. Alle kinderen in de klas leerden allemaal hetzelfde in dezelfde tijd. Onderwijs rond 1900 Het lager onderwijs zag er rond 1900 heel anders uit dan tegenwoordig. Niet iedere onderwijzer was even streng, maar orde in de klas speelde een heel grote rol. Er waren meesters die altijd streng de orde bewaarden. Je mocht bij hen geen enkel geluid maken, zoals je voeten over de voetenplank schuren. Ze wilden een speld kunnen horen vallen in de klas. Vrouwen in het onderwijs Het onderwijs werd aanvankelijk alleen door mannen gegeven. Rond 1900 kwamen er echter ook vrouwen op de lagere school. Deze onderwijzeressen gaven het vak handwerken en ze gaven les in de laagste klassen. De kleuterschool bestond toen nog niet; de laagste klassen waren wat nu groep drie en vier is. Straf Orde speelde een grote rol en de kinderen moesten altijd luisteren naar de leerkracht. Net zoals nu waren er toen ook al straffen om het gezag van de leerkracht duidelijk te maken. Het onderwijs was veel strenger dan nu en je kreeg eerder een straf. Meestal waren het overtredingen zoals praten, draaien, uit de bank lopen, te laat komen en gekke bekken trekken. Ook de spot met de leraar drijven kwam al voor, zoals een brutaal antwoord geven of karikaturen van de meester maken. De straffen die de meester meestal gaf, waren in de hoek of op de gang staan, sommen maken of strafregels schrijven. Men dacht in die tijd, dat als een kind vaak iets opschreef, hij automatisch goed gedrag ging vertonen. Vandaar de strafregels! Ook werden er lichamelijke straffen gegeven zoals slaan, knijpen en een kind laten knielen. Salaris De salarissen waren laag, maar er werd wel van de leerkrachten verwacht dat ze netter en deftiger gekleed gingen dan anderen. Ook moesten ze in een nette buurt wonen. Voor die luxe zaken hadden ze niet genoeg geld en daarom hadden de meesten een bijbaantje. Klaslokaal Ook aan de indeling van het lokaal kon je zien, dat de leraar gezag eiste. Alles stond netjes en geordend en de hoge lessenaar voor in de klas liet de autoriteit van de meester zien. De kinderen zaten naast elkaar in banken, die keurig in een rij stonden. De schoolweek De schoolweken rond 1900 waren wel anders dan tegenwoordig. Op zaterdag gingen de kinderen ook naar school. Leerlingen van nu zouden het onderwijs van toen erg saai vinden. In de schoolboeken stonden vrijwel geen plaatjes.
19 In de pauze speelden de kinderen buiten op het schoolplein en ook na schooltijd waren ze altijd buiten. Er werd geknikkerd, tikkertje gespeeld of op stelten gelopen. Op het schoolplein waren er in die tijd geen mooie speeltoestellen te vinden. Uitstapjes of andere leuke dingen waren er vrijwel niet. Schoolvakken De belangrijkste taak van een leerkracht was om de kinderen te leren lezen. Dat is in de schoolwet het eerste verplichte leervak. Naast het lezen kregen de leerlingen ook spelling, stijloefeningen en schrijven. Kennis der natuur, aardrijkskunde en geschiedenis waren toen ook al schoolvakken.
Hierboven zie je een plaatje van Ot en Sien, een leesboekje uit de tijd van Fedor van Kregten. Tijdens de aardrijkskundeles leerden de kinderen wat een plattegrond is. Ze begonnen met de plattegrond van het klaslokaal. Daarna kregen ze de kaart van Nederland waarmee ze topografie leerden. De kinderen moesten alle plaatsnamen uit het hoofd kunnen opzeggen. Zo wisten ze per provincie op te dreunen welke dorpen en steden er lagen. De Nederlandse koloniën waren ook onderdeel van de aardrijkskundeles. Nu hoort dat bij geschiedenis, want Nederland heeft geen koloniën meer. Geschiedenis was een vak dat omstreeks 1957 pas verplicht werd. Hierbij werd over de bijbelse - en/of de vaderlandse geschiedenis vertelt.
Hierboven zie je een schoolplaat van de 'Overwintering op Nova Zembla' voor de geschiedenisles.
20 De leerlingen kregen ook 'kennis der natuur'. Dit is eigenlijk natuurkunde. Sommige leraren vonden het vak niet leuk en gaven het gewoon niet. Zoiets kan nu niet meer. De basisschool in 2009 heeft een lesrooster, waarin precies staat hoeveel tijd je aan een vak moet besteden. Zingen was ook een vak, dat na 1857 echt goed gegeven werd. Er waren zangboekjes op school en daarmee leerden de kinderen ook meteen noten lezen. Dat is in onze tijd eigenlijk slechter op school. Wie van jullie heeft muzieknoten leren lezen van juf of meester? Tekenen bestond vooral uit het natekenen van vierkanten en driehoeken. Lichamelijke oefening was heel anders als het nu bekende gym. De leerlingen marcheerden door het lokaal op allerlei manieren. Tikkertje spelen was er niet bij. Heel vaak werd er helemaal geen gymnastiek gegeven. Het vak rekenen leek wel op het rekenen van nu. Optellen, aftrekken, delen en vermenigvuldigen is niet anders dan in 1900, maar de manier waarop je de sommen leerde was wel heel anders. De tafels werden net zolang hardop in de klas geoefend, totdat iedereen ze uit het hoofd kon opzeggen. Schrijven was ook heel anders dan tegenwoordig, je schreef namelijk met een kroontjespen. Ieder kind had een inktpotje en kreeg een inktlap. Het was moeilijk om met een kroontjespen te schrijven. Had je er teveel inkt aan zitten, dan kreeg je vlekken. Aan de inktlap moest je de pen afvegen wanneer je klaar was met schrijven. Ook waren de lettervormen heel anders en lastiger om onder de knie te krijgen. Hetzelfde Alle kinderen leerden dezelfde vakken in dezelfde tijd. Als een leerling niet goed kon leren, dan werd hij achter in de klas gezet en deed niet meer mee. Dit kind werd overgeslagen bij beurten en zat eigenlijk voor niets op school. Het leerde er niets meer bij. Kinderen die juist heel intelligent waren, kregen ook dezelfde lessen als de rest van de klas. De slimme leerlingen zaten zich vaak verschrikkelijk te vervelen, omdat alles zo langzaam ging. Op jullie school in 2009 denken de meesters en juffen veel beter aan de verschillen tussen kinderen. Iedereen krijgt op het eigen niveau les. Jullie zouden de school van 1900 maar saai vinden. Weinig afwisseling en lange schooldagen. Ook was er veel minder tijd voor leuke dingen, zoals eens gezellig een uitstapje maken. Heel af en toe ging je wel eens naar buiten om in de natuur te kijken en als je heel veel geluk had, maakte je een schoolreisje. Dat hing van de school en leerkracht af.
21
Verhaal Meester van Kregten Dit is een verhaal over Hermanus van Kregten, de vader van Fedor. Het is meer dan honderd jaar geleden gebeurd. Het verhaal is lang geleden geschreven. Misschien vind je het een beetje moeilijk om te lezen. Vroeger gebruikte men vaak andere woorden dan nu. Maar ik denk, dat je best snapt wat er staat! De aanwijsstok Notter had een Openbare Lagere School. Eén van de bekendste hoofdonderwijzers was omstreeks de eeuwwisseling meester van Kregten. Hij had de gave om op een bijzondere wijze met de kinderen om te gaan. De scholieren werden dikwijls direct bij het lesgeven betrokken. Op zeker dag gaf meester van Kregten aardrijkskundeles, waarbij hij altijd een aanwijsstok gebruikte, die volgens hem niet meer mooi en goed genoeg was. Hij vroeg toen aan de leerlingen van de klas een mooie aanwijsstok mee te brengen. Sommige scholieren hadden er erg veel werk aan besteed. Zij hadden de stok met allerlei inkervingen versierd, want wie de mooiste stok meebracht kreeg een beloning. Eén van de leerlingen had echter vergeten een stok mee te nemen en kwam op weg naar school daar pas achter. Wat te doen? Een mes om ergens uit het bos een stok te snijden had hij niet bij zich. Overal langs de weg speurde hij rond of hij niet nog een stok voor meester kon bemachtigen. Aangekomen bij de boerderij van de familie Mensink, zag hij op de deel een oude paraplu liggen. Vlug keek hij om zich heen of er geen onraad te bespeuren was. Nee, er was niemand bij de boerderij te zien. Vliegensvlug nam hij de oude paraplu en ontdeed deze van enkele uitsteeksels. Toen ging hij met de kale paraplustok naar school. Wat zou de meester daar wel niet van zeggen? Hij had zeker één van de mooiste stokken! Toen de leerlingen het schoollokaal betraden, werden alle stokken ingeleverd. "Van wie is deze fraaie aanwijsstok?", vroeg de meester. Trots stak de leerling de vinger op. "Zo jongetje", vervolgde de meester, "kom jij maar eens even hier." Van geen kwaad bewust ging de leerling naar voren. "Hoe kom jij nu aan zo'n mooie stok?" vroeg de meester. Ja, toen moest het hoge woord er wel uit. "Die zag ik liggen op de deel van de familie Mensink", antwoordde de jongen. "Zo jongetje, kom dan maar even hier, dan zullen we de stok eens proberen. Buig je maar eens voorover." De meester gaf de jongen met de paraplu een flink pak slaag. "En nu ga je vliegensvlug deze stok naar de familie Mensink brengen en biedt je excuus aan, want gestolen stokken kan ik niet gebruiken". Je zult begrijpen, dat het een zware gang was voor de scholier, maar het was een wijze les, die hij nooit meer zou vergeten.
22
Dagelijks leven in de tijd van Fedor van Kregten In Wierden waren er naast gewone huizen veel boerderijen. Ze waren erg klein met maar één slaapkamer en een W.C. buiten. Er bestond geen supermarkt. De petroleumman bracht de brandstof voor lampen aan de deur. De huizen werden verwarmd met turf, hout en kolen. De kinderen moesten meehelpen in de huishouding. Huizen In Wierden waren naast gewone huizen veel boerderijen. Op de boerderij leefden de mensen en de dieren vaak in dezelfde ruimte. De gewone huizen waren veel kleiner dan jij nu gewend bent. Zo sliepen de ouders en alle kinderen in dezelfde kamer. De gezinnen waren toen groot, zodat er soms wel vijf kinderen in één groot bed moesten slapen. Kun jij je voorstellen, dat jij bij je broertjes en zusjes altijd in één bed zou moeten slapen?
W.C. In de huizen was geen W.C. Op de boerderijen was tussen de koeien een plek vrij gemaakt, waar een plank met een groot rond gat erin als W.C. diende. Je kon niet doortrekken. De poep van de mensen kwam bij de poep van de dieren terecht. In de gewone huizen was de W.C. in de tuin. Dat heette het 'Huuske'. Er was nog geen waterleiding en je kon niet doortrekken. Daar gebruikte je een emmer water voor. Hierboven zie je een ouderwetse W.C. Wat denk je, zou het er niet vreselijk gestonken hebben?
23
Supermarkt Een supermarkt, zoals Albert Heijn bestond toen nog niet. Alle boodschappen werden thuis aan de deur gedaan. Zo kwam de kruidenier met paard en wagen (zie de foto hierboven) langs en hij verkocht suiker, zout, koffie, thee, tabak en dergelijke dingen. Iedere week kon je van te voren in een speciaal boekje opschrijven wat je nodig had. Dan nam de kruidenier het een week later voor je mee. Als je wat vergeten was, moest je dus heel lang wachten voor je het kon kopen. Ook kwamen de bakker met brood en de melkboer met melk en kaas aan de deur.
Petroleumman Toen Fedor van Kregten nog jong was, was er geen elektriciteit. De mensen verlichtten hun huis met petroleumlampen en kaarsen. Hierboven zie je een lamp uit 1880. Petroleum kocht je aan de deur als de petroleumman met paard en wagen langs kwam. Sommige mensen waren zo arm, dat ze in de winter tijdens de maaltijd een kleine kaars aanstaken. Als de kaars was opgebrand, ging iedereen naar bed.
Verwarming Jullie zijn gewend aan centrale verwarming. Die brandt al lekker als jij in de winter uit je bed komt. Op de slaapkamer was toen helemaal geen verwarming en in de winter was het erg koud in bed. Zelfs dikke dekens hielpen soms niet om het warm te krijgen. In de tijd van Fedor van Kregten stookten de mensen hun huis warm met hout, turf of kolen. De arme mensen gebruikten turf, want dat was goedkoper. De rijke mensen konden kolen betalen. Het was toen een luxe als je huis op kolen verwarmd werd.
24 Meehelpen Kinderen, die in de tijd van Fedor van Kregten leefden, moesten van hun ouders meehelpen in de huishouding en de boerenkinderen ook op de boerderij. Als er in augustus geoogst werd, dan bleven de boerenkinderen van school thuis om mee te helpen met de oogst. Zie de foto hieronder.
Meisjes hielpen bijvoorbeeld met aardappels schillen. De schilder van bovenstaand schilderij is onbekend!
25
Jaartallen op een rij Fedor van Kregten leefde van 1871 tot 1937. Tijdens zijn 66-jarige leven is er veel gebeurd in Nederland. Hieronder zie je een paar van de belangrijkste gebeurtenissen. Aletta Jacobs Kinderwetje van Van Houten Sport in Nederland Telefoon ANWB Gloeilamp Philips
Film Nationale Klokkentijd Luchtvaart Radio Beurscrash
1871 Aletta Jacobs kreeg als eerste vrouw toestemming om te gaan studeren aan de universiteit in Groningen. Zij werd arts en streed voor vrouwenrechten. Zo mochten vrouwen in die tijd niet kiezen bij de parlementsverkiezingen. Aletta Jacobs vond dat niet eerlijk en eiste dat ze mocht stemmen. Op de foto hierboven zie je Aletta Jacobs (links op de foto) demonstreren met een groep vrouwen. Het zou nog tot 1919 duren voor vrouwen kiesrecht kregen. Fedor van Kregten maakte mee, dat vrouwen hun rechten opeisten en mee wilden doen in de samenleving.
26
1874 Kinderwetje van ‘Van Houten’ In dit jaar kwam er voor het eerst een wet die verbood dat kinderen jonger dan twaalf jaar in de fabriek mochten werken. Er waren in Nederland veel fabrieken. In Twente stonden veel textielfabrieken. De arme mensen in die tijd hadden het erg slecht. Ze hadden veel kinderen en wonen in huizen met vaak maar één kamer. De steden waren vies door rook en stank van de fabrieken. Langs de straten liepen open riolen. Besmettelijke ziekten hadden vrij spel. Er was weinig geld voor eten en voor kleding. Daarom moesten de kinderen, zodra ze dat konden, meewerken in de fabriek. Hierboven zie je een foto van kinderen in de fabriek. Het was geen wonder dat veel kinderen stierven. Sommige kinderen werkten wel 17 uur per dag (jij gaat maar vijf en een half uur per dag naar school). De mensen kwamen in opstand. Zo sloegen de arbeiders van een suikerfabriek de ramen kapot om frisse lucht te krijgen. Door de protesten werd het langzamerhand iets beter. Fedor van Kregten hoefde van zijn vader niet in de fabriek te werken. Hij had geluk! 1879 Sport in Nederland Het woord 'sport' bestond nog niet in Nederland. Pim Mullier haalde veel sporten vanuit Engeland naar Nederland, zoals: voetbal, tennis, atletiek, rugby en hockey. Voor die tijd werd er in Nederland niet gevoetbald. Pim Mullier heeft in Nederland de voetbalbond opgericht. Pim kon ook goed schaatsen en schaatste de Elfstedentocht in 12 uur en 55 minuten. Hij organiseerde de eerste Elfstedentocht als wedstrijd in 1909. Wat denk je, zou Fedor van Kregten wel eens gevoetbald hebben? 1881 Telefoon Het eerste telefoonnetwerk verscheen in Amsterdam. Fedor van Kregten maakte mee dat de eerste telefoon in Nederland kwam. Nog maar heel weinig mensen konden een dure telefoon betalen. De telefoondraden zaten aan palen, hoog boven de grond. Dat was toen dus heel anders dan nu! Telefoonkabels liggen nu in de grond. En al jaren hebben we mobiele telefoons, die zonder draad werken.
27
1885 ANWB De ouderwetse fiets, de 'Vélocipède', had een reusachtig voorwiel en een klein achterwiel. Het was een speelgoed voor rijke mensen en kostte een arbeidersjaarsalaris. De rijke fietsers organiseerden zich en richtten de ANWB (Algemene Nederlandse Wielrijders Bond) op. Toen later de auto verscheen, werden ook de chauffeurs bij de bond betrokken. In Nederland lagen in de tijd van Fedor van Kregten vrijwel overal zandwegen en de ANWB ging veel wegen verharden. De ANWB bestaat nog steeds en is nu in 2009 ook een toeristenbond. De ANWB is met 3,5 miljoen leden de grootste particuliere organisatie in Nederland en heeft veel invloed op het verkeer en de natuur in Nederland. Denken jullie dat Fedor van Kregten zo'n dure fiets of een auto kon betalen? 1891 Gloeilamp Philips Gerard Philips begon in Eindhoven een fabriek, die gloeilampen ging maken. Gerard zag de massafabricage van gloeilampen helemaal zitten. Massafabricage is het maken van heel grote aantallen gloeilampen. Gerard Philips zie: "De gloeilamp vormt voor ons de toekomst. Deze lichtbron verdringt de kaarsen en olielampen, zowel binnens- als buitenshuis". Fedor van Kregten heeft in het eerste deel van zijn leven alleen verlichting met kaarsen of olielampen gehad. Is bij jullie de elektriciteit wel eens uitgevallen? Dan weet je hoe het was in de tijd voor er gloeilampen bestonden. Dan moet je het ook alleen met licht van een kaars doen. 1896 Film De eerste bewegende beelden, een film, was in Scheveningen te zien. Het was geen film, zoals jullie nu kennen. Het waren bewegende beelden van een trein en iedereen is verbluft, dat dit mogelijk was. De mensen noemden het 'levende fotografieën'. Het bleef een kermisattractie totdat in 1909 de eerste bioscoop in Amsterdam geopend werd. Fedor van Kregten heeft zich vast ook verbaasd over het wonder van de bewegende beelden.
28 1909 Nationale klokkentijd Nu is het in Den Haag even laat als in Wierden, maar voor 1909 was dat niet zo. Toen was het in Wierden een kwartier vroeger dan in Den Haag. Iedere plaats had zijn eigen tijd. Dat was lastig als je met de trein van Wierden naar Den Haag wilde. In iedere stad had je weer een andere tijd en de spoorwegen konden maar moeilijk een goede dienstregeling maken. In 1909 besloot men om in Nederland overal dezelfde tijd te maken. Fedor van Kregten heeft ook last gehad van die verschillende klokkentijden als hij van Den Haag naar Wierden reisde. 1919 Luchtvaart In 1919 werd de KLM (Koninklijke Luchtvaart Maatschappij) opgericht op Schiphol, wat toen een drassig weilandje was. In 1920 begonnen vanaf hier de eerste lijndiensten op Londen en Hamburg. Fedor van Kregten maakte mee dat de eerste vliegtuigen in Nederland gingen vliegen. Wat denk je, zou hij zelf gevlogen hebben? 1919 Radio Op 6 september 1919 is de eerste radio-uitzending van Nederland. Al in 1924 willen de verschillende groepen in Nederland een eigen radiozender en zo ontstaan de VPRO, VARA, NCRV en KRO. In 1928 komt de AVRO erbij. De ontwikkeling gaat snel en in 1938 staan er al één miljoen radiotoestellen in Nederland. De radio is heel populair. Fedor van Kregten heeft vast ook naar de radio geluisterd. 1929 De beurzen zakten wereldwijd in elkaar. Dat heette de beurscrash. In de jaren dertig ontstond een crisis. Er waren veel werklozen en er heerste armoede. In 2008 zakten de beurzen ook in elkaar en sindsdien gingen veel bedrijven failliet en werden veel mensen werkloos. In de jaren dertig, de laatste levensjaren van Fedor van Kregten, waren de mensen niet zo rijk als nu. De crisis sloeg toen hard toe; ook bij Fedor van Kregten. Hij kon zijn rekeningen niet meer betalen.
29
Uitleg koeienschilderij
Waar hangt dit schilderij? Dit schilderij hangt aan een muur in Buenos Aires in Argentinië. Vind je dat niet raar? Een typisch Hollands landschap dat je kunt zien in een heel ander werelddeel. In Argentinië zijn de mensen, het landschap met daarin de huizen en de luchten heel anders dan in Nederland. Compositie Het eerste dat in dit schilderij opvalt zijn natuurlijk de vier liggende en één staande koe. Zowel roodbonte als zwartbonte koeien. Ze vallen zo op, omdat ze dichtbij, dus vooraan op het doek zijn neergezet. Het is een groep geworden. Koeien zijn immers kuddedieren, die samen in een groep leven. Als je een lijn om de groep zou tekenen, dan krijg je een platte cirkel (een ellips). Daar passen de koeien precies in. We noemen dat met een mooi woord: compositie. De schilder heeft er goed bij nagedacht voor hij ze zo op het doek schetste. Licht en donker contrast De koeien vallen ook op, omdat ze in het heldere licht van de zon staan of liggen. De helder verlichte voorgrond draagt zijn steentje daaraan bij. Heel slim heeft Fedor van Kregten in de linkerhoek van het schilderij wat donkere stukken geschilderd. Daardoor ontstaat er een tegenstelling van licht en donker. Die tegenstelling heet contrast. Het contrast, het grote verschil tussen licht en donker, versterkt het effect dat Fedor van Kregten voor ogen had. Diepte en ruimte Naar achteren, naar de horizon toe worden de kleuren ook nog eens lichter. De verschillen tussen het licht en donker worden minder en daardoor ontstaat er meer diepte en ruimte in het schilderij.
30 De diepte wordt nog duidelijker, doordat een koe ook nog voor de bomenrij staat en ook nog een stukje voor de boerderij. De dingen die je ziet, staan dus voor en achter elkaar. Ze overlappen elkaar en dat is ook een hulpmiddel om ruimte te scheppen. Het lijkt nu net alsof je zo het schilderij binnen kunt stappen. Wel raar zoveel diepte op een plat stukje linnen. Vind je dat niet knap van Fedor van Kregten? Eenheid De wolken in de luchtpartij zijn vooraan lichter en helderder dan achteraan naar de horizon toe. Even helder eigenlijk als het zand op de voorgrond en de lichtvlekken op de koeien. Op deze manier wordt het schilderij wel een eenheid (een geheel). Van allemaal losse dingen, verschillende elementen wordt door Fedor een eenheid gemaakt. Het bijzondere licht maakt het doek tot een goed schilderij. Vlekkerig schilderen Bovendien laat Fedor ook zien dat het doek vrij snel gemaakt is. Je ziet heel goed de losse penseelstreek, de vlekkerige manier van schilderen en dat is zo kenmerkend voor een aantal schilders uit de tijd waarin dit schilderij is ontstaan.
31
Schaapskuddes
32
Fedor van Kregten schilderde graag schaapskuddes, vooral in zijn eerste periode. Hierboven zie je vier verschillende schilderijen. Als je goed kijkt, dan zie je op ieder schilderij een zwart schaap. Fedor van Kregten schilderde altijd één zwart schaap in een kudde. Welk schilderij vind jij het mooist?
33
Midden op de dag
Als je goed naar de twee schilderijen, die hierboven staan, kijkt, dan kun je zien dat het midden op de dag is. Dat zie je aan de schaduw van de koeien. De schaduw is bijna recht onder de koeien, wat betekent dat de zon op zijn hoogste stand is. Dat is 12 uur 's middags. Op het schilderij met de boerin zie je dat het windstil is. Achter het hek, zie je, als je goed kijkt, rook van een vuur. De rook kringelt recht omhoog. Er is dus geen wind. Op het onderste schilderij is het erg warm. De koeien staan in de schaduw van de boom. Fedor van Kregten heeft twee heerlijk warme dagen in de zomer willen schilderen.
34
Expositie Wat Een kleine groep mensen, de expositiecommissie, organiseert een tentoonstelling over de schilder Fedor van Kregten. Een tentoonstelling (een ander woord voor expositie) is een verzameling van schilderijen bij elkaar. Waarom Op een expositie kun je schilderijen bij elkaar te zien. Ook kun je goed de verschillen en overeenkomsten tussen de schilderijen zien. In dit geval is het een expositie over één schilder, Fedor van Kregten. Omdat Fedor van Kregten in Wierden gewoond heeft, vinden we het belangrijk dat iedereen kan zien hoe mooi hij kon schilderen. Op de expositie kun je nagaan of Fedor van Kregten een schilderij aan het begin van zijn leven heeft gemaakt of aan het eind van zijn leven. Meestal gaat een schilder in de loop van zijn leven anders schilderen. Als je op de expositie bent, kun je kijken of je verschillen kunt ontdekken. Misschien vind je, dat alle schilderijen allemaal op elkaar lijken. Maar als je goed kijkt, dan zie je misschien toch wel verschillen. Je snapt nu ook vast wel waarom Fedor van Kregten 'Meester van de beesten' genoemd wordt. Wanneer Vanaf 22 augustus kun je naar de expositie gaan kijken. Op die dag is er ook straattheater in Wierden. De officiële opening van de expositie is op vrijdagmiddag 28 augustus. De expositie duurt in totaal zes weken en als het een succes is, misschien nog drie weken langer. De openingstijden zijn woensdag tot en met zaterdag van 13.00 uur tot 17.00 uur. Waar In het dorp Wierden komen in verschillende gebouwen schilderijen te hangen van Fedor van Kregten. De locaties zijn: - Historische Kring Wederden – Burgemeester van de Bergplein - Atelier Hellen Muller - Nijverdalsestraat - Het gemeentehuis Wierden - Plantsoenlaan - De bibliotheek Wierden – Tolgaarde - Pand Nijhof architecten – Grote Maatweg Hoeveel De expositiecommissie heeft ongeveer 200 schilderijen kunnen opsporen. Deze schilderijen hangen gewoon bij mensen thuis in de huiskamer. Het is een hele klus geweest om er achter te komen wie een schilderij had van Fedor van Kregten. De commissie heeft lang moeten zoeken. De schilderijen hangen overal in Nederland, dus moet de commissie ver reizen om alle schilderijen bij elkaar op één plek te krijgen. Heel veel mensen vinden het goed dat hun schilderij voor een korte tijd naar de expositie in Wierden gaat. Ze zijn het dan een paar maanden kwijt en hebben een kale plek op de muur in de kamer. Prijs De expositie is gratis.
35
Uitgave Educatiecommissie 'Fedor van Kregten'
