EXTRA! BEURSSPECIAL WATERSECTOR HEEFT GELD ZAT TRAINEN OP RAMPEN: NIET ECHT, MAAR OOK GEEN SPELLETJE KLAAS WIJNSMA KARLA PEIJS:

2

Maandblad voor waterprofessionals 27 februari 2014 47ste jaargang

www.vakbladh2o.nl

EXTRA!

BEURSSPECIAL KARLA PEIJS:

WATERSECTOR HEEFT GELD ZAT TRAINEN OP RAMPEN: NIET ECHT, MAAR OOK GEEN SPELLETJE

KLAAS WIJNSMA VAN DE WARME OVEN NAAR HET KOUDE WATER

2

ACHTER DE

COVER

Tekst Barbara Schilperoort Fotografie Kees Hummel

Wie? Klaas Wijnsma (29), niet geboren maar wel getogen en nog steeds inwoner van Berlikum, een dorp van 2.500 inwoners in de Friese gemeente Menaldumadeel. Voorbestemd om zijn ouders als dorpsbakker op te volgen en daarom in het bezit van alle nodige bakkersvakdiploma’s. Een meel- allergie dwong hem zich te laten omscholen. Klaas had wel iets met techniek en drinkwaterbedrijf Vitens was bereid ook ongeschoolde krachten in dienst te nemen. Zo maakte hij vijf jaar geleden de overstap van de warme oven naar de koude watersector. Na allerlei opleidingen (intern en bij de stichting Wateropleidingen) is hij nu senior monteur distributie.

Waar? Voor het regelen van bepaalde zaken, gaat hij naar het Vitens-kantoor in Leeuwarden. Maar zijn huis is zijn standplaats, zijn werkbusje zijn werkplek en zijn laptop zijn bureau. “Daar begint mijn werkdag. Meldingen van onderhoudsklachten, reparatieverzoeken, gesprongen waterleidingen, komen binnen bij het callcenter. Daar verdelen ze de werkzaamheden over de monteurs. We hebben allemaal een eigen regio. Ik werk door heel Friesland, maar de meeste klussen doe ik in Leeuwarden en omgeving.” “Meestal ben ik buitenshuis bezig, zoals hier, met het repareren van een gesprongen waterleiding. Van de 48.000 kilometer Vitens-leidingen kan er wel eens wat stuk gaan. Bijvoorbeeld na een storm. Als een boom omwaait, kunnen de wortels delen van de leidingen beschadigen.” Wat? “Ter plaatse is makkelijk te zien waar ik moet zoeken. Daar komt namelijk water naar boven! Dus is de lekkage in de buurt. Het hele leidingnet staat digitaal in mijn laptop. Het eerste dat je doet, is de sectie waar het lek zit afsluiten. Dan bestel ik een kraantje en ga de grond in om te zien wat er precies aan de hand is. Soms is het probleem met een reparatieklem verholpen. Andere keren is het nodig om een tussenstuk of zelfs een hele sectie te vervangen.” “Verder zijn we regelmatig binnenshuis, bij particulieren, aan het werk. Bijvoorbeeld omdat de hoofdkraan vastzit of niet goed werkt. Of als watermeters lekken of niet meer tellen. We onderhouden ook veel watermeteropstellingen in fabrieken. En de brandkranen voor de brandweer.” Waarom? “In dit werk heb ik alle vrijheid. Ik ben zelfstandig, kan veel zelf regelen en plannen. Ja, net als in de bakkerij, maar daarmee houdt elke vergelijking op…” De watersector en het werken bij Vitens bevallen goed, maar hij wil wel hogerop. Daarom gaat Klaas weer verder met leren.

I

3

NHOUD 4

26

20 4 KARLA PEIJS: DRINKWATERBEDRIJVEN WORDEN GEWANTROUWD 20 OEFENEN OP CALAMITEITEN IS GEEN SPELLETJE 26 PR-MACHINE DRAAIT VOOR KRAANWATER 31 EXTRA: ALLE INFORMATIE OVER AQUA NEDERLAND VAKBEURS & RIOLERINGSVAKDAGEN 68 HOE LANG VINDEN BEDRIJVEN ONS WATERLAND AANTREKKELIJK?

NR 2 / FEBRUARI 2014

68 VASTE RUBRIEKEN


8 Hoogstandje Ruim baan voor het wild in twee waterwingebieden 11 Waternetwerk • Programma voorjaarscongres KNW • Executive program: ‘Het brein in de waterketen’ • Vakantiecursus over de spanning van K3 60 Watertechniek Technische informatie uit de watersector 66 Op pad met… Henk Schobben (Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier) 72 Waterwetenschap • Wilgen kunnen water goed schoonmaken • Warmer klimaat slecht voor veen in Friesland • Herstel ouderwetse beek winst voor natuur en boer 78 Verder op H2O Online Overzicht van alle nieuwe vakinformatie op www.vakbladh20.nl COLOFON Maandblad H2O is een uitgave van de Stichting H2O. REDACTIE Monique Bekkenutte (hoofdredacteur), Roel Smit (producent/ eindredacteur), Anne de Boer; B inckhorstlaan 36, M417, 2516 BE Den Haag, 070-3222765, e-mail: Redactie @ vakbladh2o.nl REDACTIERAAD René Arninkhof, Matthijs van den Brink, Erwin de Bruin, Roberta Hofman-Caris, Henk Dekker, Daphne de Koeijer, Hans Middendorp, Johan van Mourik, Jos Peters, Jan Roelsma, Joris Schaap, Veerle S perber, André Struker, Marlies Verhoeven, Marie-José van de V ondervoort, Michiel van W illigen, en Jason Zondag. VORMGEVING Ronald Koopmans BLADMANAGEMENT Gerrit H oltman ADVERTENTIEVERKOOP PSH Media Sales, Shahin Habbah, Postbus 30095, 6803 GM Arnhem, 026-7501851, e-mail: [email protected] DRUK Senefelder Misset, Doetinchem ABONNEMENTEN Secretariaat @vakbladh2o.nl

4

O

H2

HOOFDROLSPELERS

KARLA PEIJS:

‘ER IS NOG GELD ZAT IN DE WATERSECTOR’ Tekst Roel Smit | Fotografie Gabby Louwhoff

5

Het ontbreekt aan vertrouwen tussen drinkwaterbedrijven aan de ene kant en waterschappen en gemeenten aan de andere kant. En de watersector moet niet zeuren, want: “Er is nog geld zat.” We zullen Karla Peijs, voorzitter van de Visitatiecommissie Waterketen, nog veel horen in 2014. Het tweede interview in een reeks met hoofdrolspelers in de Nederlandse watersector.

I

s het glas half leeg of half vol? De Visitatiecommissie Waterketen, onder voorzitterschap van oud-minister Karla Peijs, heeft nog een klein jaar te gaan. Eind 2014 moet duidelijk zijn of waterschappen, gemeenten en drinkwaterbedrijven zoveel efficiënter kunnen werken dat het vanaf 2020 uiteindelijk 450 miljoen euro per jaar oplevert. Eind januari kreeg minister Schultz van Haegen, de opdrachtgever van de Visitatiecommissie, een rapport over hoe het ervoor staat met de uitvoering van de afspraken over de waterketen uit het Bestuursakkoord Water van 2011. Eén van de conclusies: wat er nu toe aan besparingen bedacht is, telt nog lang niet op tot de beloofde 450 miljoen. Dan zijn er twee soorten reacties. De eerste is die van de gemeenten en de waterschappen: “Gemeenten en waterschappen zijn goed op weg om te besparen in de afvalwaterketen.” Een tandje erbij en de afgesproken besparingen worden gehaald. De tweede komt van de industriële watergebruikers. Volgens hen legt de commissie-Peijs de “onmacht van het waterpraatcircuit” feilloos bloot. Het spoor van overleg en samenwerking loopt dood, het Rijk moet ingrijpen. Hoe kan één, helder geschreven rapport tot zulke verschillende reacties leiden? In Den Haag hebben we een gesprek met Karla Peijs.

BENT U TEVREDEN?

Karla Peijs: “Dat ben ik niet. Ik ben pas tevreden als we die 450 miljoen aan besparingen op tafel hebben. De drinkwaterbedrijven, die 70 miljoen euro structureel moeten besparen, gaan het waarschijnlijk wel redden, maar voor wat betreft de resterende 380 miljoen durf ik nog geen voorspelling te doen. We zitten er – als het om harde, concrete maatregelen gaat – nog ver van af.” “Ik ben wel blij dat het kostenbewustzijn in de sector lijkt te groeien. Er is in het begin veel gemopperd. De commissie zou alleen maar oog hebben voor de kosten, terwijl we met z’n allen toch zo leuk bezig zijn… Dat beeld begint te draaien. Inventief zijn, op de kosten letten, is juist een heel leuke sport. Bovendien komen de voordelen van de besparingen in de eigen regio terecht. De inwoners en gebruikers in de regio worden er zelf beter van.”

DE REK IS ERUIT, ZEGGEN SOMMIGEN. ZOVEEL AANDACHT VOOR EFFICIENCY GAAT TEN KOSTE VAN DE INNOVATIE EN DAT IS SLECHT VOOR DE LANGERE TERMIJN.

>“Ik geloof er niets van. Uit gesprekken met de sector is me gebleken dat er best nog veel rek in zit. Men heeft gewoon nog geld zat. En als het geld op is, dan worden vaak de heffingen voor de burgers verhoogd. Niemand kijkt serieus over de schouders van de waterketen organisaties mee. De eindgebruiker protesteert niet; drinkwater is een eerste levensbehoefte en is goedkoper dan elektriciteit, gas, internet of de kabel. Weet hij veel. En de invloed van politieke controle op die bedrijven is pas in het beginstadium. De gedeputeerde van de provincie of gemeente is aanwezig bij de aandeelhoudersvergadering van het drinkwaterbedrijf, maar kan de boeken ook niet controleren. Hij of zij zit daar als een van de aandeelhouders. De inhoud van het beleid komt niet aan de orde. Dat is praktisch onmogelijk.” “Natuurlijk zijn er benchmarks, die helpen ook wel, maar die worden door de ketenorganisa-


6

Groningen & Noord Drenthe

HET TUSSENRAPPORT VAN KARLA PEIJS

Friesland Koploper

Groningen & Noord Drenthe Friesland

Peloton

Noordkop

Koploper

Achterblijver

Peloton

Noordkop

Achterblijver

Reest en Wieden

West FrieslandBoce Noord-Kennemerland noord

doelmatig samen te werken aan de uitvoering

voortgangsrapportage van haar Visitatiecom-

van bindende afspraken”. De drinkwater

Reest enWaterketen Wieden missie aan Boce

bedrijven zullen hun 70 miljoen aan bespa-

Afvalwaterketen Noord-Kennemerland Flevoland Salland Afvalwaterketen De opdracht zuidNoord ZaanstreekVeluwe Flevoland Amstel Gooi en Vecht Waterland Twents Waternet Salland

Oost Veluwe

Capelle a/d IJssel Rijnland

minister Schultz van

Haegen (Infrastructuur en Milieu).

West Friesland Noord-Kennemerland noord Noord-Kennemerland zuid ZaanstreekWaterland

Op 23 januari overhandigde Karla Peijs een

van de commissie is ogenschijn-

Amstel Gooi en Vecht

heeft ze “zorgen”. Om precies te zijn: “De

Twents Waternet is om in 2020 via efficiencyverbetering een

kwaliteit van de ontvangen informatie is

Oost Veluwe

structurele besparing van 450 miljoen euro

Capelle a/d IJssel Rijnland

Vallei en Eem Winnet Delfland-Kortenoord (prijspeil 2010) te realiseren. De drinkwater Rheden Achterhoek Krimpenerwaard bedrijven moeten 70 miljoen ‘leveren’, Roterdam Alblasserwaard- Rivierenland Regio ArnhemNijmegen Vijf Heerenlanden Voorne Putten Limburgse Peelen gemeenten en waterschappen de resterende Drechtsteden Hoeksche Waard a Goeree Overflakkee 380 miljoen. Zo hebben de partijen in de waAlm en Biesbosch Westelijke Mijnstreek AS50+ Meijerij Parkstad Land van Cuijck Maas en Mergelland tersector het in 2011 in het Bestuursakkoord Waterkring west Hart van Brabant Zeeland Waterkring Baronie Venlo-Venray Water zelf afgesproken: de kosten blijven Totaalbeeld regio’s Peelgemeenten Waterportaal Zuidoost Brabant stijgen, maarGroningen we laten ze 450 miljoen euro

minder Limburgse Peelen Groningen

Koploper Peloton

Koploper

Parkstad heeft

Drenthe

plaatsgevonden. Op basis van informatie

Maas en Mergelland

Vitens

Waternet

drinkwaterbedrijven een predicaat afkomstig uit het wielerjargon: koploper, peloton of achterblijver. Daarbij wordt gekeken naar het ambitieniveau, naar de randvoorwaarden en naar de uitvoering van plannen. In het rapport

er 23 tot het peloton behoren en 10 achterblij-

van drinkwaterbedrijven en regio’s (water-

vers zijn. De tien drinkwaterbedrijven vallen in

schappen en gemeenten) heeft de commissie

twee groepen uiteen: 5 koplopers, 5 peloton.

geanalyseerd hoe de vlag erbij hangt. Dat wil

Dit zijn echter relatieve begrippen. Van kop-

zeggen: hoe hard zijn de ambities voor kosten-

lopers is niet automatisch gezegd dat ze de

besparing, hoe stevig zijn ze bestuurlijk veran- besparingsdoelstelling al in het zicht hebben. Vitens

Dunea Brabant Water

Oasen

WML

Evides

De Visitatiecommissie geeft de regio’s en

gemeenten) als koploper bestempeld, terwijl

Oasen

Evides

moment niet kan vaststellen”.

worden 17 van de regio’s (waterschappen en

Waternet

Dunea

totale (realistische) besparingsambities op dit

tarisatie af, die de tweede helft van vorig jaar Westelijke Mijnstreek

PWN

PWN

stijgen. Met de voortgangsrapportage

zodanig dat de commissie de omvang van de

sluit de Visitatiecommissie de fase van inven

Drenthe

Peloton

haalbaarheid van de resterende 380 miljoen

lijk simpel: ga na of de watersector in staat

Noord Veluwe

Vallei en Eem Winnet Delfland-Kortenoord Rheden Achterhoek Krimpenerwaard Roterdam Alblasserwaard- Rivierenland Regio ArnhemNijmegen Vijf Heerenlanden Voorne Putten Drechtsteden Hoeksche Waard a Goeree Overflakkee Alm en Biesbosch Meijerij AS50+ Land van Cuijck Waterkring west Hart van Brabant Zeeland Waterkring Baronie Venlo-Venray Peelgemeenten Waterportaal Zuidoost Brabant

ringen in 2020 wel halen, zegt Peijs, over de

Brabant Water

Totaalbeeld drinkwaterbedrijven

kerd en hoe staat het ervoor met de uitvoering

Conclusie van de commissie: “Zonder forse

van de plannen?

extra inspanningen van de achterblijvers

Voor wat betreft dat laatste: de waterketen-

zullen landelijk bezien de doelen van het

organisaties die de commissie op de korrel

Bestuursakkoord Water niet worden gehaald.

heeft, lopen achter op de afspraak in het

Als dit zo blijft, moeten de andere water

Bestuursakkoord Water om eind 2012 in 75

ketenorganisaties meer doen.”

procent van de regionale kringen “effectief en WML

ties zelf uitgevoerd. Dat is een beperking. Ik denk dat een bedrijfsmatige visie op het werken van gemeenten, waterschappen en drinkwaterbedrijven zou aantonen dat er nog heel veel ruimte is voor efficiencywinst.”

WAAR ZIT DIE RUIMTE VOOR MEER EFFICIENCY?

>“We hebben een fantastische drinkwatersector, maar het ontbreekt aan vertrouwen tussen drinkwaterbedrijven aan de ene kant en waterschappen en gemeenten aan de andere kant. Drinkwaterbedrijven worden niet behandeld alsof ze onderdeel zijn van de waterketen. Iemand van een drinkwaterbedrijf heeft ooit eens gezegd: geef al die taken maar aan ons, wij kunnen het beter en efficiënter. Daardoor is een verschrikkelijk wantrouwen ontstaan, tot op de dag van vandaag. Terwijl voor samenwerking drie dingen nodig zijn: vertrouwen, vertrouwen, vertrouwen. Dat wantrouwen komt ook naar voren uit het Bestuursakkoord Water: waarom is niet gezegd dat de hele sector 450 miljoen moet besparen, waarom is dat gesplitst in 380 miljoen voor de gemeenten en de waterschappen en 70 miljoen voor de drinkwatersector? Waarom? Ik denk dat de drinkwaterbedrijven best wat meer zouden kunnen doen, zeker in de samenwerking met de waterschappen en de gemeenten. Weten we in de watersector echt van elkaar welke assets iedereen tot zijn beschikking heeft? Weten we echt of het

7

allemaal efficiënt geregeld is met onderhoud? Ik denk dat we daar niet zoveel idee van hebben.” “Het is ook goed te kijken naar het bedrijfsleven, waar men meer de tucht van de markt ervaart. De machines van Dow Chemical moesten in het verleden regelmatig een paar dagen stilgelegd worden voor onderhoud. Dat kost veel geld. Daarvoor hebben ze iets bedacht. Ze monitoren de samenstelling van de olie die machines gebruiken en bevat deze ijzerdeeltjes, al zijn het maar nano-hoeveelheden, dan is sprake van slijtage en krijgt de machine een onderhoudsbeurt. Daar kun je wat van leren.”

UW COMMISSIE HEEFT GEEN ‘BATTERIJ ACCOUNTANTS’ TOT HAAR BESCHIKKING, ZOALS U DAT ZELF UITDRUKT. KUNT U UW WERK DAN WEL GOED DOEN?

>“We gaan veel op bezoek bij regio’s en drinkwaterbedrijven. In 2014 gaan we eerst alle achterblijvers bezoeken, want die hebben de meest tijd nodig om het been bij te trekken. Het uitgangspunt is dat we moeten kunnen vertrouwen op de plannen die ons worden voorgelegd, maar we stellen daarbij wel vragen: waarom zijn jullie een achterblijver, wat hindert jullie bij samenwerking en innovatie? Dan gaan we naar de koplopers en het peloton; daar moeten ze door hun klassering niet achterover gaan leunen. Want ook daar kan het heel vaak nog beter.” “Ik moedig organisaties ook aan om elkaar te helpen; daar is echt niets mis mee. De sector heeft de verantwoordelijkheid voor die 450 miljoen gezamenlijk op zich genomen, dus moet ze ook gezamenlijk leveren.”

U WILT ZICH NIET OM DE TUIN LATEN LEIDEN DOOR ‘FOEFJES EN SMOESJES’; WAT BEDOELT U DAARMEE?

>“We vergelijken de huidige plannen met eerdere voornemens en beoordelen dan of echte efficiencywinst wordt bereikt. Een foefje kan bijvoorbeeld zijn het uitstellen van i nvesteringen. Dat levert ook geld op, maar dat is in het algemeen slechts een tijdelijk voordeel en geen echte efficiencywinst. Wel kan het verstandig zijn bij het doen van investeringen veel meer samen te werken, maar dat is iets anders. Een andere truc kan zijn het overhevelen van heffingen naar de algemene onroerende-zaakbelasting of zo. Het is niet zo makkelijk om daar de vinger achter te krijgen, maar we proberen het wel te weten te komen.”

UW COMMISSIE FOCUST OP SAMENWERKING TUSSEN PARTIJEN. DE MANIER WAAROP WE HET IN NEDERLAND GEORGANISEERD HEBBEN, HOORT NIET TOT UW TAKEN. ALS U DIE STRUCTUUR ZOU MOGEN BEOORDELEN, ZIET U DAN NOG MEER KANSEN VOOR EFFICIENCY VERBETERING?

> (Karla Peijs lacht en laat een stilte vallen) “Als- vragen beantwoord ik natuurlijk niet. Maar laat ik toch één ding zeggen: het is mijn vaste overtuiging dat de operatie waar we nu mee bezig zijn met gemak moet lukken. Lukt het niet, halen we die 450 miljoen niet binnen, dan zullen zulke discussies zeker weer oplaaien. Daar wilde ik het maar bij laten.” | Karla Peijs (69) was in de jaren tachtig lid van Provinciale Staten van Utrecht voor het CDA en van 1989 tot 2003 voor dezelfde partij lid van het Europees Parlement. Ze was minister van Verkeer en Waterstaat in de kabinettenBalkenende II en III (2003-2006). Daarna was ze tot 2013 commissaris van de Koningin in Zeeland.


8

O

HOOGSTANDJE

H2

Ruimte voor wild, maar ook voor fietsers en wandelaars

RUIM BAAN VOOR HET WILD IN TWEE WATERWINGEBIEDEN Het lijkt een normaal viaduct als je met de auto over de Zandvoortselaan tussen Bloemendaal en Zandvoort rijdt. Maar dat is het niet. Het is een ‘natuurbrug’, de eerste van drie viaducten die twee natuurgebieden met elkaar moeten verbinden: het Nationaal Park Zuid-Kennemerland (wingebied van drinkwaterbedrijf PWN) en de Amsterdamse Waterleidingduinen (wingebied van Waternet).

Tekst Roel Smit | Fotografie Marcel Molle

Een aaneengesloten natuurgebied van 7.000 hectare

9

Damherten mogen de Amsterdamse Waterleidingduinen niet uit

Eind vorig jaar werd de Natuurbrug Zandpoort, waarvan de aanleg inclusief grondverwerving 9 miljoen euro heeft gekost, officieel opgeleverd. Door deze en twee nog aan te leggen bruggen moet weer een aaneengesloten natuurgebied van meer dan 7.000 hectare ontstaan. P lanten en dieren, zoals ree, wezel, hazelworm, zandhagedis, rugstreeppad, duinroos en allerlei vlindersoorten k rijgen meer mogelijkheden om zich te verspreiden en voort te planten. De ecologische zone – de passage waarvan alleen dieren gebruik kunnen maken – is 40 meter breed. Onderzoeksinstituut Alterra heeft berekend dat dit minimaal noodzakelijk is voor het goed functioneren van een ecologische verbinding. Het complete viaduct is 53 meter breed; ook fietsers, wandelaars, ruiters en rolstoelgebruikers kunnen er gebruik van maken. Damherten voorlopig niet. Hun aantal is de laatste jaren in de Amsterdamse Waterleidingduinen zo sterk toege nomen en ze veroorzaken zoveel overlast dat de gemeente Amsterdam toestemming heeft gegeven een flink aantal af te schieten. De partijen die bij de natuurbrug betrokken zijn, hebben besloten tijdelijk schrikdraad te plaatsen om te voorkomen dat de damherten zich via het viaduct over een groter deel van de regio gaan verspreiden.


De natuurbrug is gerealiseerd door het Nationaal Park Zuid-Kennemerland, de provincie Noord-Holland, de gemeenten Zandvoort en Bloemendaal, Prorail, Natuur monumenten en de beide drinkwaterbedrijven PWN en Waternet. De Europese Unie leverde een financiële bijdrage, want de brug is onderdeel van de zogeheten ecologische hoofdstructuur, een netwerk van natuurgebieden. De komende tijd wordt onderzocht of de brug zijn functie zal vervullen: gewoon door te tellen welke dieren er gebruik van maken. Daarover wordt wel eens lacherig gedaan. Concrete onderzoeksgegevens over de meerwaarde van dit soort projecten zouden ontbreken; het zou meer een dure liefhebberij van natuurfreaks zijn. De initiatiefnemers van de natuurbrug Zandpoort zien dat anders: een eerdere natuurbrug (Zanderij Crailoo in ’t Gooi) blijkt volgens onderzoek van Alterra boven verwachting goed te werken. Maar misschien moet je het ook wat ruimer zien, zoals Piet Veel (natuurbeheerder bij PWN) het kort geleden verwoordde in het blad van Landschap Noord-Holland: “In het buitenland begroten ze bij de aanleg van wegen 1 of 2 procent van het budget voor dit soort c ompensatiemaatregelen. Daar verblikt of verbloost niemand van. Hier gebeurt het naderhand en dan lijkt het heel wat, maar het is slechts een fractie van de kosten van de infrastructuur.” www.natuurbrugzandpoort.nl

Een open SCADA systeem dat exact is afgestemd op uw behoefte. Aquaview++ optimaliseert het beheer en de besturing van afvalwater- en waterbehandelingsinstallaties. Het programma heeft een moderne gebruiksvriendelijke user interface en is ontwikkeld om vanaf iedere gewenste locatie de gegevens van meerdere pompstations te kunnen verzamelen, te bekijken en te bewerken. Hierdoor maakt Aquaview++ het mogelijk om ook realtime control het overzicht te houden in het functioneren van alle pompstations. Het systeem kan volledig aangepast worden aan uw specifieke eisen. Benieuwd wat Aquaview++ voor u kan betekenen? Wij adviseren u graag over de meest geschikte oplossing.

xylemwatersolutions.com/nl | [email protected] | +31 (78) 654 84 00

WATERNETWERK

NIEUWS UIT HET NETWERK VAN WATERPROFESSIONALS

KORT

VOORJAARSCONGRES KNW OVER WATERBEHEER IN DE TOEKOMST Hoe gaan we ons water de komende vijftig jaar beheren? Het Voorjaarscongres van Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW) op donderdag 10 april heeft als thema het waterbeheer van de toekomst. Aanleiding is de verschijning van een rapport van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) in maart van dit jaar. De OESO heeft in opdracht van de Nederlandse overheid onderzoek gedaan naar de vraag of waterbeheer en waterbestuur (‘water governance’) in Nederland klaar zijn voor de toekomst. In het onderzoeksrapport staan aanbevelingen voor de organisatie van het waterbeheer voor de komende 50 jaar. Deze aanbevelingen vormen een belangrijke basis voor de discussies in Nederland over de toekomst van het waterbeheer. Tijdens de middag laten we ons op TEDx-achtige wijze inspireren door diverse sprekers. Keynote speaker is Ruud Veltenaar, filosoof en trendwatcher, met zijn presentatie Shift Happens: een wervelende en boeiende multimediale presentatie over de belangrijkste trends en ontwikkelingen die de wereld in sneltreinvaart transformeren. Ook hier staat de vraag centraal: hoe maken we de volgende stap, op weg Waterbeheer 3.0? Programma 8.45 uur Algemene ledenvergadering KNW 9.00 uur Inloop met koffie en thee voor congresgangers 9.30 uur Welkom (dagvoorzitter Herman Havekes, Unie van Waterschappen/KNW) 9.35 uur Wat staat in het OESO-rapport? (Rob Uijterlinde, Unie van Waterschappen) 9.55 uur Wat doet het kabinet met het rapport? (Roel Feringa, ministerie van I&M) 10.10 uur Wetenschappelijke beoordeling (Remco Nehmelman, Universiteit van Utrecht/ Raad voor openbaar bestuur Moet onze financiering anders? (Robert van Cleef, Sterk Consulting) 10.40 uur Vragen aan sprekers 10.50 uur Pauze 11.10 uur Reactie van stakeholders op rapport Peter Glas (Unie van Waterschappen), Renée Bergkamp (Vewin), Roy Tummers (VEMW), Carla Alma (Water Natuurlijk/DB Waterschap Noorderzijlvest), Ina Adema (burgemeester Veghel, VNG) 12.00 uur Discussie 12.45 uur Uitreiking H2O-prijs 13.00 uur Lunch 14.00 uur Welkom (middagvoorzitter Elgard van Leeuwen) Inspiratie en de Leerlijnen in de watersector (Henk Ardesch, Oasen) Jaffar Al Alani (voormalig jeugddijkgraaf) 15.00 uur Keynote speech: Shift happens - megatrends met impact (Ruud Veltenaar, filosoof en trendwatcher) 16.25 uur Netwerkborrel De locatie is conferentiehotel Kontakt der Kontinenten, Amersfoortsestraat 20 in Soesterberg. Voor meer informatie of aanmelden, zie de website. www.waternetwerk.nl


NIEUWS

Nieuw laboratorium van zes waterschappen Op vrijdag 10 januari onthulden medewerkers en bestuurders de naam van het nieuwe laboratorium van de waterschappen Groot Salland, Vechtstromen, Reest & Wieden, Rijn & IJssel, Vallei & Veluwe en Zuiderzeeland. Die naam luidt Aqualysis. Door de samenvoeging van de verschillende laboratoria kan Aqualysis de waterschappen beter bedienen en delen alle waterschappen in het kostenvoordeel dat wordt behaald. De directeur van Aqualysis is Herman van den Berg, voormalig laboratoriummanager van het laboratorium van Groot Salland in Zwolle. www.aqualysis.nl

Bestuursvoorzitter Lida Schelwald en laboratoriumdirecteur Herman van den Berg hebben zojuist de nieuwe naam van het laboratorium voor de zes waterschappen onthuld: Aqualysis

Watertrainees zoeken werkplek De werving van jong watertalent voor de achtste ronde van het Nationaal Watertraineeship is van start gegaan. Het Nationaal Watertraineeship is een traineeship voor pas afgestudeerde hbo- en wo-talenten in de watersector. Tijdens een 2-jarig programma werken de jonge professionals vier dagen per week bij een organisatie. De vijfde dag werken zij gezamenlijk aan waterprojecten, ingebracht door de deelnemende organisaties, en volgen zij een persoonlijk leiderschaps programma. Voor de lichting die start in april 2014 worden nog traineewerkplekken gezocht. Kijk voor meer informatie op de site of bel 070-3319949. www.nationaalwatertraineeship.nl

11

12

AGENDA

Organiseert u een evenement voor waterprofessionals dat vermelding verdient in de rubriek Agenda? Meld het dan aan de redactie van maandblad H2O: [email protected]

5 MAART, ZWOLLE

Doorbraakvrije dijken: wensdroom of maakbaar?

Tijdens deze studiedag wordt de laatst ontwikkelde kennis gepresenteerd en vindt een discussie plaats over de toekomst van doorbraakvrije dijken. Organisatie: STOWA/Deltaproof en Kennis voor Klimaat. www.stowa.nl

6 MAART, UTRECHT

AZURE 1.0

Informatiemiddag voor modelleurs over grondwatermodel AZURE 1.0. Modelleurs die geïnteresseerd zijn in werken met AZURE kunnen bovendien op woensdag 12 maart en op dinsdag 18 maart (van 13.00 tot 16.00 uur) eveneens terecht op een vrij toegankelijke trainingsmiddag bij Deltares in Utrecht. Organisatie: Deltares. www.deltares.nl

13 MAART, EINDHOVEN

Bomen en grondwater

Bijeenkomst van de Werkgroep Stedelijk Grondwater. Ook bomen kunnen last hebben van te veel of te weinig grondwater. Hoe zit het precies met deze relatie en hoe kun je omgaan met dergelijke problemen? Organisatie: Werkgroep Stedelijk Grondwater www.werkgroepstedelijkgrondwater.nl

13 MAART, UTRECHT

Mini- en maxicursussen

Cursussen van een dagdeel of een dag met praktijkinformatie voor rioleringsmedewerkers. Keuze uit 21 cursussen op het gebied van techniek, beheer, beleid en regelgeving. Organisatie: Stichting Rioned. www.riool.net

13 MAART, UTRECHT

Emissiesymposium

Jaarlijks symposium. Organisatie: Deltares, Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA), Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW) en Rijkswaterstaat Waterdienst. Meer informatie binnenkort beschikbaar. www.stowa.nl

17 MAART, DEN HAAG

Waterschapsdag 2014

Thema: ‘Waterschappen internationaal: brengen en halen’. Gastsprekers zijn onder anderen Yves Leterme, oud-premier van België en plaatsvervangend secretaris-generaal van de OESO, en Melanie Schultz van Haegen, minister van Infrastructuur en Milieu. Organisatie: Unie van Waterschappen. www.uvw.nl

18-20 MAART, GORINCHEM

Aqua Nederland Vakbeurs

Tijdens Aqua Nederland Vakbeurs presenteren zich bedrijven gericht op waterbehandeling, legionellapreventie, desinfectie,

pompen en meet- en regeltechniek. Tijdens de vakbeurs kan men in een sfeervolle ambiance netwerken, kennismaken en zaken doen. Gelijktijdig vinden de Rioleringsvakdagen plaats, waar bedrijven die gericht zijn op installatie, inspectie en beheer van rioleringsystemen en afvalwater zich presenteren. Organisatie: Evenementenhal Gorinchem. www.evenementenhal.nl/gorinchem

20 MAART, LEEUWARDEN

Wereld Water Dag 2014

Jaarlijks evenement om aandacht te vestigen op het belang van zoetwater. Thema in 2014 is water en energie. In Leeuwaarden wordt een dagvullend programma georganiseerd, met onder meer een keynote speech van ex-staatssecretaris Ben Knapen. Organisatie: Aqua for All, Netherlands Water Partnership, Wetsus, CEW, Water Alliance en Vitens-Evides International. www.aquaforall.nl

20 MAART, GORINCHEM

Minicursus Mechanical Seals

Tijdens Aqua Nederland Vakbeurs, congreszaal 2, vindt deze mini-cursus plaats. U kunt kennismaken met de laatste stand van de techniek en de toepassingen van mechanical seals in afval- en drinkwaterzuiveringen en de industrie. Organisatie: Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW) in samenwerking met Vos Rotating BV en Delfluent Services. www.waternetwerk.nl

20 MAART, ARNHEM

Kennisdag Inspectie Waterkeringen 2014

Aandacht voor enkele recente calamiteiten met hoogwater in het buitenland. Daarnaast wordt behandeld hoe men van deze nood een deugd kan maken, zoals de inzet van noodmaatregelen en adequaat omgaan met noodsituaties. Ook een aantal concrete oplossingen komt aan bod. Organisatie: Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA). www.stowa.nl

27 MAART, BOXTEL

Samenwerking met Nicaragua

Discussiebijeenkomst over Nicaragua bij Waterschap De Dommel in Boxtel. Diverse Nederlandse waterschappen, drinkwaterbedrijven en gemeenten/steden zijn een langdurige samenwerkingsrelatie aangegaan met Nicaragua. Tijdens de bijeenkomst wordt gekeken naar de fouten en successen van verschillende projecten en wordt gekeken naar de toekomst. Wat gaat er goed, en wat kan er beter? Organisatie: Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW). www.waternetwerk.nl

WATERNETWERK


27 MAART, HOUTEN

Bijeenkomst Vrouwenwaternetwerk

Renée Bergkamp, de nieuwe directeur van Vewin (brancheorganisatie van de drinkwaterorganisaties), deelt haar eerste ervaringen en indrukken. Organisatie: Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW). www.waternetwerk.nl

8-9 APRIL, WAGENINGEN

Cursus New Sanitation – The Resource Recovery Approach

Tweedaagse cursus ‘New Sanitation – The Resource Recovery Approach’. De cursus gaat over concrete stappen naar nieuwe sanitatie (ook bekend als sustainable sanitation of ecosanitation) in de bebouwde omgeving. Aanmelden kan tot en met 3 maart. Organisatie: LeaF. www.leaf-wageningen.nl

8-10 APRIL, ROTTERDAM

Emergency Expo 2014

Platform voor rampenbestrijding en crisisbeheersing. Alle partijen die betrokken zijn bij rampenbestrijding, risicomanagement en crisisbeheersing komen samen op Emergency Expo om kennis en ervaring uit te wisselen. Doel is om gezamenlijk zo goed mogelijk voorbereid te zijn op noodsituaties. Organisatie: Ahoy Rotterdam. www.emergencyexpo.nl

10 APRIL, SOESTERBERG

Waterbeheer van de toekomst – KNW-voorjaarscongres

Het KNW-Voorjaarscongres gaat over het waterbeheer van de toekomst, naar aanleiding van het verschijnen van het OESO- rapport in maart 2014. Aansluitend vindt de Inspiratiemiddag ‘Wie durft?!’ plaats. Organisatie: Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW). www.waternetwerk.nl

10-11 APRIL, LIMBURG

Studiereis zuiveringen

Tweedaagse studiereis naar zuiveringen in Limburg. Op het programma staan onder andere een bezoek aan papierfabriek Van Houtum, cementfabriek ENCI en het waterproductiebedrijf Heel van WML. Organisatie: Koninklijk Nederlands Waternetwerk. www.waternetwerk.nl

17 APRIL, BOXTEL

Wat zijn uw data waard?

Ontwikkelingen in monitoring en dataverzameling gaan hard. Data hebben een belangrijke rol in de communicatie met betrokkenen en in de samenwerking tussen partijen. Tijdens de bijeenkomst wordt ingegaan op de vraag: wat zijn uw data waard? Organisatie: Koninklijk Nederlands Waternetwerk. www.waternetwerk.nl


EXECUTIVE PROGRAM

‘HET BREIN IN DE WATERKETEN’ Frans van der Meché leidt het programma ‘Het Brein in de Waterketen’

De Erasmus Universiteit Rotterdam-ESAA organiseert exclusief voor Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW) het programma ‘Het Brein in de Waterketen’. Deze leergang wordt gegeven in de tweede helft van 2014 en bestaat uit zes dagdelen in blokken van twee dagen. Het programma heeft de volgende doelen: • Kennismaken met bestuurders en hoger management van de Nederlandse waterketenpartijen • Inhoudelijke verdieping over de werking van ons brein en de invloed hiervan op ons handelen • Informele verkenning van samenwerkingsmogelijkheden Het verdiepende Erasmus Executive Program ‘Het Brein in de Waterketen’ is bedoeld voor ervaren en nieuwsgierige bestuurders. Het geeft inzicht in de invloed van het brein én de onbewuste processen op ons gedrag. Inzicht in de werking van ons brein kan, naast vakinhoudelijk bewustzijn, eveneens een bijdrage leveren aan het tot stand brengen van succesvolle samenwerkingsverbanden. Aan het woord komen niet alleen neurowetenschappers, maar ook psychologen, filosofen, theologen en economen. Het programma staat onder leiding van professor dr Frans van der Meché, voormalig hoofd afdeling neurologie en bestuurder/CFO van het Erasmus MC. Meer informatie is te vinden op de website van Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW). www.waternetwerk.nl

13

Minder is meer

Excellent innovatief. smart sensor gebaseerd op luminescentie methode duurzaam en onderhoudsvrij voor toepassing in waterzuiveringsinstallaties, bij drinkwater bewaking, bij watervervuiling en in viskwekerijen

20025

O2

JUMO ecoLine O-DO - optische sensor voor opgelost zuurstof met aanwijsinstrument JUMO AQUIS 500 RS Welkom bij JUMO.

Flow meten zonder in – en uitloop stukken? Nu is dit mogelijk met de WATERFLUX van KROHNE.

Bezoekt u ons van 18-21 maart in de Evenementenhal Gorinchem

www.jumo.net

In bedrijf, overtuigt de WATERFLUX door het te verwaarlozen drukverlies. In het proces, wordt zowel de grote als de kleine bi-directionele waterhoeveelheid gemeten – ongeacht de installatie positie en de stromingssnelheid. Maak gebruik van de WATERFLUX, de meter reduceert de kosten gedurende de gehele levenscyclus in vergelijking met mechanische oplossingen. Uiteindelijk, minder is meer. KROHNE – Water is onze wereld. Voor meer informatie www.krohne.com/waterflux-series

Foto: AMREF Flying Doctors

WATERFLUX – de nieuwe elektromagnetische watermeter – elimineert de vraag naar stromingsrichters en filters door zijn unieke flowprofiel geoptimaliseerde meetbuis ontwerp zonder bewegende delen. Zelfs in- en uitloop stukken zijn overbodig. Hierdoor worden complexe leidingconstructies rond het meetpunt tot een absoluut minimum beperkt.

Vergroot uw succes via Aqua for All Toegang tot water en sanitatie voor de allerarmsten in lage-inkomenslanden? Daar investeert u pas in zodra u weet dat het een slimme investering is. Financieel en/of vanuit het oogpunt van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Logisch. Alleen: hoe komt u daar achter? Aqua for All: * adviseert u welke bestaande projecten voor veilig water en sanitatie een investering verdienen en bij uw doelen passen; * brengt u via haar uitgebreide lokale netwerken in contact met de organisaties achter die projecten; * helpt u uw eigen project op te zetten;

* vindt extra financiering voor uw project; * bewaakt de voortgang van het project; * verzorgt de monitoring en evaluatie; * vergroot de impact van uw investering.

Het resultaat? Win-win! Want u bereikt uw financiële en/of mvo-doelen. En ’s werelds allerarmsten hebben veilig water en goede sanitatie.

www.aquaforall.nl Koningskade 40 Den Haag / +31 (0)70 3519 725 / [email protected]

WATERNETWERK


VAKANTIECURSUS OVER DE SPANNING VAN K3 De watersector moet kosten besparen. Daardoor groeit de spanning tussen kosten, kwaliteit en kwetsbaarheid. Niet vreemd dus dat deze 3 K’s op vrijdag 10 januari het thema waren van de 66ste Vakantiecursus aan de TU Delft. Ofwel: K3 in de watertechno logie. Het was een dag met veel inhoudelijke bijdragen en volop ruimte voor ontmoeting en discussie. Besparingen kunnen goed worden behaald door hechter samen te werken, betoogde Ria Doedel (Watermaatschappij Limburg). Door samen te werken met Waterschapsbedrijf Limburg (WBL) kunnen terreinbeheer, onderhoudsdienst en wachtdienst gecombineerd worden. Uit dezelfde hoek komt ook de ontwikkeling van een modulair zuiveringsconcept: Verdygo, dat op de V akantiecursus werd gepresenteerd door Guus Pelzer (WBL). De onderhoudskosten zijn lager, en de flexibiliteit (korte bouwtijd, verplaatsbaar) staat toe effectief in te spelen op demografische ontwikkelingen, klimaatverandering en nieuwe zuiveringstechnieken. De veranderende plek van de afvalwaterzuivering in de keten zou best wel eens bij kunnen dragen aan kostenvermindering betoogde Gerrit Jan van de Pol (GMB), echter we moeten hierin wel realisme betrachten. Volgens Doeke Schippers (Vitens) kan verlaging van de kwetsbaarheid prima hand in hand gaan met verlaging van kosten. Door eenvoudige online metingen te koppelen aan voorspellingsmodellen kunnen zuiveringsprocessen geoptimaliseerd worden en normoverschrijdingen worden verminderd. Ook op het gebied van riolering zijn aanpassingen nodig, aldus Patrick Willems (KU Leuven), die zijn visie gaf op hoe we met de

riolering moeten omgaan in het licht van de klimaatverandering. Onzekerheid in klimaatmodellen mag geen reden zijn om geen maatregelen te nemen om overstroming te voorkomen, omdat de consequenties nu eenmaal groot zijn. De kwetsbare afhankelijkheid van waterbronnen kan volgens Geert-Jan Witkamp (TU Delft) verminderd worden door bij het verven van textiel een ander medium dan water te gebruiken, namelijk CO2 onder druk. “Kwaliteit heeft echter zijn prijs”, betoogde ook Fred de Bruijn (Witteveen & Bos). Men mag trots zijn op ons drinkwater, maar het is niet gratis. Harmen van der Laan (Oasen) legde uit dat de kwaliteit gewaarborgd kan worden met RO (reverse osmosis) als absolute barrière voor vervuilingen. Maar ook asset management is dé plek waar de 3 K’s in de waterketen samenkomen, betoogde René Hoeijmakers van Arcadis. Het garanderen van kwaliteit op lange termijn vraagt om g edegen beleid, en niet alleen binnen de eigen organisatie. Ook bij het inrichten van steden is een integrale aanpak van waterbeheer noodzakelijk waarbij de ‘best practices’ verenigd worden, vertelde Kees van Leeuwen (KWR). In het onderwijs is kwaliteit ook essentieel. TU Delft is in 2013 begonnen met de Massive Open Online Courses (MOOC). Dit gaat verder dan het eenrichtingverkeer van de online colleges en kan op de examens na, geheel online gratis gevolgd kan worden. Wereldwijd schreven 30.000 studenten zich in voor het vak, 1.500 deden daadwerkelijk mee en 500 mensen rondden het vak succesvol af.

NEDERLANDS PAVILJOEN OP INTERNATIONALE BEURZEN Bij voldoende belangstelling vanuit de watersector willen Netherlands Water Partnership (NWP), Water Alliance, VLM en Aqua Nederland een collectief Holland Pavilion organiseren tijdens de WETEX Dubai, van 14 tot en met 16 april 2014. WETEX is gericht op water, energie en milieutechnologie. Parallel aan de beurs worden verschillende bedrijfsbezoeken en field trips gepland, naar gelang de wensen van de deelnemende bedrijven. Wie belangstelling heeft om deel te nemen, kan contact opnemen met NWP, Suzanne Tietema, [email protected], telefoon: 070 - 3043707. Meer informatie over de WETEX is te vinden op de website (www.wetex.ae). Daarnaast is er een Nederlands paviljoen tijdens de IWA Exhibition & Conference in Lissabon, van 21 tot en met 26 september. Tijdens deze IWA Conference worden negen verschillende thema’s behandeld, waaronder ‘Cities and basins of the future’, ‘Innovative water supply and wastewater treatment technologies and processes’ en ‘Information and communication technology for water’. Meer informatie is te vinden op de website (www.iwa2014lisbon. org). Wie meer informatie wil of belangstelling heeft om deel te nemen, kan contact opnemen met NWP, Sandra Borst (NWP), [email protected], telefoon: 070-3043711.


Minister Schultz van Haegen aan de slag bij de Arnhemse Rijnkade

MINISTER START RIVIERVERLAGING BIJ ARNHEM

Minister Schultz van Haegen (Infrastructuur en Milieu) heeft vorige maand de eerste schop gezet in de uiterwaarden van de Nederrijn bij Arnhem. Hiermee heeft ze het startsein gegeven voor het project van Rijkswaterstaat waarmee de Rijn bij Arnhem meer ruimte krijgt bij extreem hoogwater. Er komen onder meer twee geulen en de zomerkade wordt verlaagd. De waterstand van de Nederrijn daalt hierdoor bij hoogwater met 7 centimeter en overtollig water kan sneller worden afgevoerd. De werkzaamheden zijn gereed in de loop van 2015. www.rws.nl/meinerswijk www.ruimtevoorderivier.nl

15

16

TON KOOT (90) OVERLEDEN

Thijs Weidenaar uit Dordrecht is door dijkgraaf Jan Geluk benoemd als tweede jeugdbestuurder van waterschap Hollandse Delta. Hij neemt het stokje over van de huidige jeugdbestuurder Rosanne Reijnen uit Nieuw-Beijerland. Het jeugdbestuur bestaat uit jongeren van 14 tot 17 jaar, die willen zorgen dat leeftijdgenoten meer betrokken worden bij water en waterbeheer.

Op 18 december is op 90-jarige leeftijd in zijn slaap overleden Ton Koot, ofwel prof. ir. A.C.J. Koot, want als ‘Ton Koot’ zullen weinigen uit onze kring hem aangesproken hebben. Zo waren de verhoudingen.

Michael van der Valk is als eerste Nederlandse lid toegetreden tot de prestigieuze Franse Académie de l’eau. Deze academie heeft als doelstellingen: de waarde van het watererfgoed verhogen door het bevorderen van Michael van informatie-uitwisseling, bij te dragen der Valk aan het verbeteren van watermanagement, het verbeteren van de nationale en internationale betrekkingen tussen waterbeheerders, en het verbeteren van het publieke bewustzijn over watergerelateerde vraagstukken. De leden zijn veelal geselecteerd vanwege hun staat van dienst en significante bijdragen aan internationale samenwerking op het gebied van water. Michael van der Valk is adviseur voor de Nederlandse overheid over de waterprogramma’s van de VN en bestuurslid van de Nederlandse Hydrologische Vereniging en de International Association of Hydrogeologists. www.academie-eau.org

Koot was een van de grote mensen uit de Nederlandse watersector in de tweede helft van de vorige Ton Koot in 2007 tijdens een eeuw. Een man die gelijktijdig vaklaatste interview met H2O specialist, hoogleraar, manager, adviseur en bestuurder is geweest. In 1923 geboren in Gouda, in 1947 afgestudeerd civiele techniek in Delft, werkte Koot eerst bij de gemeente Amsterdam. Nadat hij al vanaf 1960 de functie van buitengewoon lector had vervuld, werd hij hoogleraar Civiele Gezondheidstechniek in Delft, een functie die hij van 1968 tot 1988 met veel liefde en groot gezag bekleedde. Zijn boeken ‘Inzameling en transport van afvalwater’ en ‘Afvalwaterbehandeling en waterverontreiniging’ werden voor veel studenten de basis van hun kennis. Intussen bekleedde Koot al verschillende bestuurlijke functies en adviesrollen. Van 1983 tot 1988 was hij dijkgraaf van het Hoogheemraadschap Amstelland. Hij was lid van de redactieraad van H2O, voorzitter van de onderzoeksadviescommissies van STORA en Rioned, docent op cursussen, spreker op congressen en gaf leiding aan bijeenkomsten. Een wat stugge, technische man, was de eerste indruk die Koot soms maakte. Toen artikelen met formules en sommen uit H2O verdwenen, nam zijn waardering voor het blad af. Maar hij was veelzijdig: hij schilderde kleurrijke doeken met primitieve figuren, en hij had pony’s, IJslanders om precies te zijn. Zijn aandacht voor de ontwikkeling van mensen heb ik (MG) zelf mogen ervaren. Begin 1974 werkte ik bij DHV, hij was daar adviseur. Koot vroeg mij bij hem te komen en zei: “Er is een baan bij Uitwaterende Sluizen vrij, die me echt wat voor jou lijkt”. Ik had net een boerderijtje in Nijkerkerveen gekocht, waar de reeën over het erf liepen, en dacht niet aan vertrekken. Maar Koot liet me niet los en een paar maanden later begon ik in Edam en was ik verhuisd naar Middelie. Dat is het essentiële duwtje, waarvoor je iemand je leven lang dankbaar bent. Na zijn 65e verdiepte Koot zich in literatuur, in Byzantijnse zaken, in Grieks-orthodoxe kloosters, en maakte hij met zijn vrouw grote reizen. In de fotografie kon hij technisch vakmanschap en kunstzinnigheid combineren. De ontwikkelingen in de watersector volgde hij van steeds grotere afstand. Toch heerst in die watersector nu algemeen het gevoel dat zij haar nestor heeft verloren.

Cornelis Dubbelman is toegetreden tot het algemeen bestuur van waterschap Brabantse Delta. Daarnaast is Jacques van der Aa benoemd tot lid van het dagelijks bestuur. Beide posities kwamen vrij na het vertrek van Anke Dielissen, die namens de CDA-fractie zowel lid was van het algemeen bestuur als van het dagelijks bestuur. Cornelis Dubbelman

Jacques van der Aa

Karla Peijs, oud-minister van Verkeer en Waterstaat en voormalig commissaris van de Koningin in Zeeland, is per 1 januari benoemd als voorzitter van de raad van toezicht van het kennisinstituut Deltares. Luc Kohsiek, dijkgraaf van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, wordt lid van de raad van toezicht. Cees Veerman en Ton Nelissen hebben eind 2013 hebben afscheid genomen als voorzitter, respectievelijk lid van diezelfde raad van toezicht. Wilt u in de rubriek Personalia aandacht voor de benoeming of functiewijziging van een waterprofessional? Meld het dan aan de redactie van maandblad H2O: [email protected]

Namens velen, Maarten Gast Jan Kop

Foto Michelle Muus

PERSONALIA

WATERNETWERK


WATERKRING DE BARONIE WEKT INTERESSE MINISTER Melanie Schultz van Haegen daalt af onder de Hertog Janlaan in Breda

Eind januari bracht minister Melanie Schultz van Haegen (Infrastructuur en Milieu) een werkbezoek aan waterkring de Baronie. Dit is één van de vier werkeenheden van het Samenwerkingsverband Water Midden- en West-Brabant (SWWB). Tot de waterkring behoren de gemeenten Alphen-Chaam, Baarle-Nassau, Breda, Etten-Leur, Rucphen, Zundert en waterschap Brabantse Delta. Doel van dit werkbezoek was een indruk te krijgen van de ‘Brabantse manier van samenwerken’. Feitelijk komt het erop neer dat wordt samengewerkt door te doen. Geen energie verspillen aan het optuigen van juridische werkvormen en bloedgroependiscussies, maar bottom-up met de hand aan de ploeg. Een werkwijze die volgens oud-minister Karla Peijs, voorzitter van de Visitatiecommissie Waterketen, duidelijk verschilt van het wat meer zakelijke westen. Diezelfde ochtend werd namelijk ook de ‘Voortgangsrapportage visitatiecommissie waterketen’ door de commissie aangeboden aan minister Schultz van Haegen. Het gezelschap verplaatste zich die ochtend van het Stadskantoor van Breda, via een ondergronds bezoekje aan een bergbezinkbassin naar de rioolwaterzuivering Nieuwveer van waterschap Brabantse Delta. Op het Stadskantoor brachten wethouder Bob Bergkamp (gemeente Breda) en directeur van Brabant Water Guïljo van Nuland het enthousiasme waarmee wordt samengewerkt over op de minister. Gelet op het succes van de in 2012 en 2013 gehouden Week van het Water in Breda stelde hij voor deze activiteit uit te breiden naar de waterkring de Baronie. Het bestuurlijk duo van de waterkring,

estaande uit Johan de Beer (wethouder gemeente Zundert) en b Huub Hieltjes (dagelijks bestuurslid waterschap Brabantse Delta), onderstreepten dit enthousiasme. Zaken worden vanaf de werkvloer opgepakt en er worden geen oeverloze discussies gevoerd. Vervolgens verruilde de minister haar schoenen voor een paar rubber laarzen en daalde ze af in een 3.000 kubieke meter groot bergbezinkbassin aan de Hertog Janlaan in Breda. In deze onderaardse ruimte werd door adviseur Stedelijk Water Bas Hoefeijzers uit de doeken gedaan wat de samenwerking tot nu toe heeft opgeleverd. Kostenbesparingen zijn mogelijk door onder andere het gezamenlijk exploiteren van een grondwatermeetnet, gezamenlijke inkoop, flexibele uitwisseling van personeel en gezamenlijke planvorming en heroverweging van maatregelen. Door te streven naar uniformiteit zijn partijen beter in staat om elkaars taken (tijdelijk) over te nemen. Dit is een belangrijke stap op weg naar vermindering van de kwetsbaarheid, zeker bij de kleine(re) gemeenten. Tijdens het middagprogramma op rioolwaterzuivering Nieuwveer benadrukte Carla Moonen, dijkgraaf van waterschap Brabantse Delta, de waarde van onze waterkennis als potentieel exportproduct. Op de rioolwaterzuivering wordt biogas omgezet in elektriciteit en warmte. De elektriciteit wordt ingezet voor de beluchting in de waterzuivering, de warmte om de slibvergisting op temperatuur te houden. De restwarmte wordt benut in het lokale stadsverwarmingsnet en voorziet circa 450 huishoudens van warmte. Meer informatie over het rapport van de Visitatiecommissie Waterketen in het artikel op pagina 4

KWR NU PARTNER WHO KWR Watercycle Research Institute is officieel partner geworden van de wereldgezondheidsorganisatie van de Verenigde Naties, de World Health Organisation (WHO). Dat is bekend gemaakt door de WHO-directie. Bestaande en nieuwe activiteiten die bijdragen aan de doelen van de WHO, en daarmee aan de wereldgezondheid, voert KWR nu uit onder de vlag van WHO Collaborating Centre on Water Quality and Health. KWR helpt hierdoor actief mee aan het


terugdringen van kindersterfte door diarree. Het nieuwe centrum is gehuisvest bij de kennisgroep Waterkwaliteit en Gezondheid van KWR; Gert Jan Medema heeft de leiding. De benoeming tot Collaborating Centre is een bestendiging van de samenwerkingsrelatie die al bestond tussen KWR en WHO op het gebied van de microbiologische en chemische veiligheid van water en sanitatie. De duur van het partnership is vier jaar.

17

18

WATERNETWERK


Mijn mening

ZUID-AFRIKAANSE CMA’S HEBBEN KENMERKEN VAN WATERSCHAPPEN

Rob Uijterlinde

In de rubriek ‘Mijn mening’ in H2O van januari geeft Erik Eggers zijn mening over het artikel ‘Zuid-Afrika vormt waterschappen naar Nederlandse snit’ (H2O december 2013). Zijn oproep om de middelen en de energie uit het Kingfisher programma op andere ‘werkelijke’ problemen in te zetten gaat Rob Uijterlinde, projectleider Kingfisher bij de Unie van Waterschappen te ver. Als je in het veelal erg droge Zuid-Afrika bent en je laat de schaal van het land en de problemen op je inwerken, dan past bescheidenheid. Het eerste dat je als waterbeheerder opvalt zijn de problemen van de bevolking met drinkwater en s anitaire voorzieningen, en de onevenwichtige verdeling van water en welvaart in dat immense land. Inderdaad, Zuid-Afrika staat voor opgaven waar onze economische crisis bij in het niet valt. In het aanpakken van die opgaven heeft de minister van Water Affairs de Nederlandse waterschappen gevraagd om assistentie. Niet om het waterschapsmodel te kopiëren naar Zuid-Afrika, maar wel om de in de Water Act opgenomen Catchment Management Agencies in de benen te helpen bij het oppakken van taken die nu veelal nog door het Department of Water Affairs worden uitgevoerd, voor het merendeel met eigen financiering. In dat opzicht is het belangrijk om vast te stellen dat de CMA’s eigen besturen hebben, waarin de voornaamste stakeholders zitten. Daarmee zijn het geen agentschappen, maar zelfstandige publieke organisaties met een stevige juridische basis in de SA Water Act. Het ministerie heeft onlangs besloten haar heffingsbevoegdheid, die in de praktijk overigens tot dusver mager uit de verf komt, over te dragen aan de CMA’s.

KORT

NIEUWS

Zo beschikken de CMA’s dus over enkele belangrijke eigenschappen van hun Nederlandse counterparts. De samenwerking is er een tussen overheden, op v erschillende terreinen van water governance. De Zuid-Afrikaanse context staat hierin centraal. De samenwerking laat zich het best omschrijven als ‘drops of inspiration’: kennis en inzichten delen in twee richtingen, en er zo beiden je voordeel mee proberen te doen. Zuid-Afrika komt juist op dit onderwerp naar Nederland, omdat in de organisatie, financiering en bestuur de waterschappen als een duurzame factor gezien worden. Natuurlijk doen waterschappen dat niet in splendid isolation. De praktijk van het waterbeheer wordt in Kingfisher gekoppeld aan organisatie en financiering. Met VNG en gemeenten wordt de verbinding gelegd naar sanitatie en locale economie. En dat het Kingfisher-project als vliegwiel kan werken naar het bedrijfsleven, blijkt uit in het artikel genoemde samenwer kingsprojecten. Verschillende stromen leiden naar duurzaam waterbeheer. Niet het oprichten van waterschappen naar Nederlandse snit is het doel. In dat opzicht dekt de kop boven het decemberartikel inderdaad de lading niet. Wat helpt is de hier, bij waterschappen, opgedane kennis en ervaring te delen. De aandacht voor water governance is daarin onontbeerlijk en voor de Unie van Waterschappen een rode draad in internationale samenwerking. Rob Uijterlinde Projectleider Unie van Waterschappen

NIEUWE WEBSITE SKIW

De Stichting Kennisuitwisseling Industriële Watertechnologie heeft een nieuwe website. De vormgeving is veranderd en de site is meer overzichtelijk geworden. Volgens SKIW-voorzitter Johan van Mourik was de aanpassing nodig omdat de oude site “gedateerd en weinig aansprekend” was.“Een van de doelstellingen van SKIW is een bijdrage leveren aan het toegankelijk maken van kennis op het gebied van industriële watertechnologie. Dit doen we onder andere door onze bijeenkomsten, maar ook de website speelt hierbij een belangrijke rol. Met de nieuwe website, en de nieuwe flyer die we ook hebben laten maken, leggen we de focus meer op het delen van kennis en kunnen we onze doelgroep beter bedienen.”www.skiw.nl

130305

Energie besparen met de KSB SuPremE®- motor. Met de nieuwe generatie KSB SuPremE® motoren bespaart u maar liefst 70% energiekosten. De motor voldoet nu reeds aan het toekomstige efficiëntieniveau IE4* en bevat geen magneetmaterialen. Daardoor heeft de motor een positievere milieubalans dan vergelijkbare permanent magneet-synchroonmotoren en asynchroonmotoren. De robuustheid van de gebruikte materalen en de uiterst betrouwbare bouw staan garant voor een lange levensduur. Investeer daarom nu reeds in de meest efficiënte aandrijving van morgen.

Etaline

Etanorm

De SuPremE®is nu geschikt voor gebruik met o.a. Etanorm, Etabloc, Etaline, Sewabloc en Sewatec. KSB Nederland BV . [email protected] . www.ksb.nl

Pompen ■ Afsluiters ■ Service

Al 25 jaar dé leverancier in innovatieve Esders ontwikkelt, leklokalisering- en produceert en verkoopt: drukbeproevings» Correlerende ruisloggers apparatuur voor waterleidingen.

» Hydrostatische drukbeproevingspompen

Bezoek onze stand op de Aqua Nederland Vakbeurs. Standnummer: 277 18, 19 en 20 maart te Gorinchem.

» Drukloggers » Digitale schrijvende meters Voor meer informatie kijk op www.esders.nl

20

HOE TRAINEN WATERSCHAPPEN OP CALAMITEITEN?

NÉT ECHT! OEFENEN IS GEEN SPELLETJE Waterschappen krijgen regelmatig met – ernstige en minder ernstige – calamiteiten te maken. Van bedreigend hoogwater tot kapotte zuiveringsinstallaties. Hoe trainen zij op zulke onverwachte gebeurtenissen? En wat kunnen ze daarbij van elkaar leren?

Tekst Marloes Hooimeijer Beeld Waterschap Groot Salland

T

T

THEMA

W

oensdag 30 oktober. Er vliegt een F-16 laag over het gebied tussen Zwolle en Kampen. Het water in de IJssel blijft maar stijgen. De uiterwaarden staan inmiddels blank en de dijken raken steeds ernstiger beschadigd door piping (zandmeevoerend kwelwater). Na calamiteitenoverleg tussen Waterschap Groot Salland, het ministerie van Defensie en de Veiligheidsregio IJsselland is besloten de F-16 luchtbeelden te laten maken om de schade aan de dijken beter te kunnen beoordelen. Op de grond schiet de Nationale Reserve het leger van vrijwillige dijkwachters te hulp bij 24/7-dijkinspecties. Wellen worden afgedicht, dijken verzwaard, waterkeringen gesloten en sluizen verstevigd. HOOGWATEROEFENING CONECTO Het is nét echt, maar het is allemaal onderdeel van de gezamenlijke hoogwateroefening Conecto, die waterschap, ministerie en veiligheidsregio eind vorig jaar hielden. Vier weken lang – uniek in Nederland – was de calamiteitenorganisatie van het Waterschap Groot Salland er zoet mee en daarmee ook calamiteitencoördinator Auke de Ridder. Hoogwater is een reëel risico in de Veiligheidsregio IJsselland: bijna jaarlijks is er sprake van een hoogwatersituatie op de IJssel. Reden te meer voor ‘multidisciplinaire oefening’. De Ridder kijkt tevreden terug: “Een oefening die maar één dag duurt kan een soort acteerlesje lijken, maar met zo’n grote, langdurige oefening gaat het scenario, de calamiteit echt leven. De deelnemers ondervinden wat de uitwerking van hun handelen is. Zo gaat de leercurve door de hele oefening heen. Ze kunnen ook leren uit eerder falen tijdens de oefening.” Aan Conecto ging volgens De Ridder een jaar voorbereidingstijd vooraf. “We werkten het scenario in het geheim uit. Voorafgaand aan de oefening hebben deelnemers op zowel bestuurlijk als ambtelijk niveau ook al met elkaar kennisgemaakt en bij elkaar in de keuken gekeken. Ze werken normaal in verschillende ‘bestuurlijke’ werkelijkheden, maar zijn wel van elkaar afhankelijk. Samenwerken is dus een must, wat tijdens een realistische oefening als Conecto duidelijk naar voren komt.” VERPLICHTING WATERWET Hoogwater spreekt tot de verbeelding, maar ook andere gebeurtenissen vallen onder de calamiteitenplannen van waterschappen. Zoals vervuiling van het water, vissterfte, (dreigende) scheuren in dijken, kapotte zuiveringsinstallaties, persleidingen of waterkeringen. Maar ook problemen in informatievoorziening, door een aanval van hackers op de database bijvoorbeeld, of personele onderbezetting, bijvoorbeeld door een epidemie. >


21

22

Vier weken duurde hoogwateroefening Conecto rond de IJssel

Om dit soort problemen het hoofd te bieden hebben waterschappen een calamiteitenorganisatie. Daarin kunnen medewerkers andere dan hun reguliere taken vervullen. Zo is er bij calamiteiten een operationeel leider (vaak een directeur), die advies krijgt van verschillende sectiehoofden. Maar er is ook sprake van actieteams, scenariodenkers (wat kan er gebeuren en wat doen we dan?), situatierapporteurs en informatiemanagers. Stressbestendigheid en d aadkracht in crisissituaties zijn belangrijke selectiecriteria voor een plek in de calamiteitenorganisatie. VERPLICHTING Artikel 5.29 lid 1 van de Waterwet verplicht waterschappen zorg te dragen voor ‘het houden van oefeningen in doeltreffend optreden bij gevaar’. In hun jaar- of meerjarenprogramma opleiden, trainen, oefenen (OTO) leggen zij vast hoe vaak en waarop getraind wordt door hun calamiteitenorganisatie. Afhankelijk van de (sleutel)rol moeten deelnemers hiervoor minstens twee of drie dagen per jaar beschikbaar zijn. Die trainingen zijn afwisselend: van een halve dag tot meerdere weken, individueel of als team, al dan niet samen met andere organisaties (zoals defensie en veiligheidsregio), theoretische of praktijkoefening, gericht op rolspecifieke of algemene ‘crisiscompetenties’, zoals crisiscommunicatie en crisisoverleg. Het aantal opleidingsactiviteiten verschilt per waterschap: bij het Waterschap Groot Salland zijn dit er tien à vijftien per jaar, in Delfland waren dit er afgelopen jaar ruim vijftig. Naast die geplande opleidingsmomenten is er volgens De Ridder ook sprake van ‘training in de calamiteit’. Zoals afgelopen december, toen de rioolwaterzuiveringsinstallatie in Kampen meer vervuild water te verwerken kreeg dan waarvoor zij gemaakt is. “Na het calamiteitenoverleg bleven betrokkenen nog even zitten om te bespreken wat ze uit de gekozen aanpak tot dan toe geleerd hadden en wat er beter zou kunnen voor een volgende keer.” Vier waterschappen in Zuid-Holland (Rijnland, Hollandse

Delta, Delfland en Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard) werken al sinds 2009 samen op OTO-gebied. Robin van der Valk, calamiteitenadviseur van het Hoogheemraadschap van Delfland: “We hebben samen een basiscursus crisisbeheersing ontwikkeld voor alle nieuwe mensen binnen onze calamiteitenorganisaties. Die bestaat uit een e-learningmodule plus een gezamenlijke praktijkdag. We verzorgen ook gezamenlijke trainingen voor mensen in dezelfde functies, zoals de scenariodenkers, communicatiemensen of juristen. Op die manier zijn ze ook uitwisselbaar bij calamiteiten – door pools te vormen. Stel dat er in vakantietijd een zware calamiteit is, en er veel mensen weg zijn, dan kunnen we bij elkaar inspringen.” Arno van Loon, senior beleidsadviseur crisisbeheersing van Hoogheemraadschap Schieland en Krimpenerwaard (HHSK), voegt toe: “De gezamenlijke trainingen zijn competentiegericht. Die behoefte komt ook steeds vaker uit evaluaties naar voren. Vroeger wilden ze vooral váker oefenen, inmiddels zitten die algemene crisisvaardigheden er wel in en willen ze bijvoorbeeld een nog betere voorzitter van het actieteam of situatierapporteur worden. Vier waterschappen samen maken ook meer en verschillende crisissituaties mee dan één. Dit biedt meer mogelijkheden om van elkaars kennis en ervaringen te leren. Het maakt trainingen uitdagender en voorkomt oefenmoeheid.” OVER DE GRENZEN Als het aan Van Loon en Van der Valk ligt, wordt deze manier van werken, die over de grenzen van waterschappen heen gaat, nog verder doorgevoerd. Er zijn al diverse initiatieven in die richting. Zo komen alle calamiteitencoördinatoren een aantal keer per jaar bijeen om ervaringen (óók met opleiden) uit te wisselen en heeft de Unie van Waterschappen als ambitie om richting 2020 te komen tot een gedeeld leerprogramma, onder meer met pools van oefenleiders en evaluatoren, en een gedeeld expertiseprogramma voor het opbouwen van een kennisnetwerk en expertteams. Van Loon: “De bedoeling is dat er meer samenwerkingsverban-

THEMA

SAMEN STERKER: ZUID-HOLLANDSE WATERSCHAPPEN OP OEFENING MET VEILIGHEIDSREGIO’S Het project Samen Sterker was een twee weken durende oefening afgelopen najaar van de verschillende Zuid- Hollandse veiligheidsregio’s en Defensie, waaraan ook de waterschappen deelnamen. In het scenario werd de provincie geteisterd door onophoudelijke regenval, gecombineerd met springvloed. Van der Valk (Delfland): “Zo’n oefening met meerdere veiligheidsregio’s zou van mij jaarlijks mogen. Waterschappen zijn een beetje een vreemde eend in de bijt: omdat we niet dagelijks met calamiteiten te maken hebben, dreigen we soms door andere partijen in de veiligheidsregio over het hoofd te worden gezien.” Maar niet in deze oefening, zegt Van Loon (HHSK): “De waterschappen hebben enerzijds met elkaar de inzet van defensie geoefend: noodbruggen aanleggen, nooddijken bouwen, inspecties uitvoeren. Anderzijds was het een table top systeemoefening voor de regionale en interregionale teams van de veiligheidsregio’s, waarin onze dijkgraaf na-

bij kan halen, wordt de situatie alleen maar waarheidsgetrouwer. Pas dan leren partijen elkaars taal en terminologie kennen. Van Loon: “Als wij het hier bijvoorbeeld over een waterpeil van 3 meter hebben, moet je aan de gemeente uitleggen dat dit betekent dat er 10 centimeter water op straat staat.” Ook extern is het belang van adequate crisiscommunicatie groter dan ooit. “Vroeger was vooral de technische kant van calamiteiten reden om op te schalen,” zegt De Ridder, “maar nu kunnen uitvoerige aandacht voor de calamiteit in de (sociale) media en toenemende ongerustheid onder burgers al reden genoeg zijn, ook al is de situatie technisch niet echt verslechterd.” Van der Valk: “Het voorbeeld van de brand bij Chemie-Pack in Moerdijk komt regelmatig in de trainingen terug. Daar zei de burgemeester direct dat er geen gevaarlijke stoffen waren vrijgekomen, wat hij nog helemaal niet kon weten en wat ook niet aannemelijk was. Bij ons krijgen de communicatiemensen in trainingen mee: als je dingen niet weet, geef dat ook aan. En we hebben de afspraak dat feitelijke informatie op ieder moment – zonder toestemming van de dijkgraaf – getwitterd mag worden.”

mens de waterschappen met de burgemeesters om tafel zat om de dilemma’s te bespreken en knopen door te hakken.”

den als de onze komen en ook meer verbindingen tussen die verbanden; daar zijn er nog niet zo gek veel van. Terwijl dat juist kansen biedt om leerpunten met elkaar te bespreken, zoals van grote oefeningen als Conecto en Samen Sterker (zie kader Samen sterker, red.).” CRISISCOMMUNICATIE De drie calamiteitentrainers zijn het erover eens dat als het in de praktijk érgens op misgaat, het vaak te maken heeft met informatiemanagement. Reden te meer om elkaar goed te kennen en andere partijen in het ‘tegenspel’ tijdens de oefening te betrekken. Dat kan niet altijd, maar als je er een echte brandweer-, politieman of gemeenteambtenaar NR 2 / FEBRUARI 2014

SPIELEREI “Om een realistisch crisisscenario te oefenen, moet het waterschap ook realistisch zijn in de tijd die het ervoor uittrekt”, vindt De Ridder. Een grootschalige oefening als Conecto moet tot ‘in de hoogste regionen’ gedragen worden. “Secretaris-directeur en dijkgraaf moeten bereid zijn de agenda’s van de deelnemers en die van henzelf ervoor vrij te maken. Natuurlijk reageren andere waterschappen ook wel terughoudend als ze horen dat Conecto vier weken duurde. Soms wordt oefenen toch nog een beetje als Spielerei gezien. Maar wij hebben dat weten om te buigen: iedereen is er hier van overtuigd dat goede calamiteitenzorg betekent dat je steeds opnieuw toetst of je je zaken in de ‘lijn’ goed voor elkaar hebt. Doordrongen van die urgentie, zijn de medewerkers zich ervan bewust dat herhaaldelijk oefenen een wezenlijk onderdeel van het normale werk is.” |

23

Gorinchem

18, 19 en 20 maart 2014

Openingstijden:

12.00 - 20.00 uur

Dé nationale vakbeurs voor waterbehandeling, watermanagement & watertechnologie

Kennis delen, netwerken en zaken doen Tijdens Aqua Nederland Vakbeurs presenteren zich bedrijven gericht op waterbehandeling, legionella, preventie, desinfectie, pompen en meet- en regeltechniek. Dit is voor u als bezoeker hét moment om in een sfeervolle ambiance te netwerken en zaken te doen.

Kennisprogramma Ook dit jaar verzorgt branchevereniging Aqua Nederland een interessant kennisprogramma. Het thema voor het kennisprogramma is dit jaar Water & Energie, gerelateerd aan de World Water Day 2014. Kijk voor de onderwerpen op www.evenementenhal.nl/gorinchem.

Bezoek Aqua Nederland Vakbeurs! Registreer u nu via www.evenementenhal.nl/aquario-go met onderstaande code en ontvang twee gratis entreebewijzen.

7140005708

Tijdens Aqua Nederland Vakbeurs vindt tegelijkertijd RioleringsVakdagen plaats.

Evenementen

HAL

HARDENBERG GORINCHEM VENRAY

Evenementenhal Gorinchem Franklinweg 2 4207 HZ Gorinchem T 0183 - 68 06 80 I www.evenementenhal.nl E [email protected] @Aqua_Rio_EH

Ons evenement. UW MOMENT.

d a ur iw e K gek ed go

Sinds medio 2011 maakt de firma Socla deel uit van de Watts groep. Hiermee kan Watts Industries u nu een extra breed productenpakket aanbieden, zoals balkeerkleppen en vlinderkleppen met bijbehorende aandrijvingen. Deze vlinderkleppen worden door Socla al vele jaren ontwikkeld en geproduceerd voor een breed toepassingsgebied. Zo produceert men

Vloeistoffen leidt u met Watts in goede banen kleppen met een grote diversiteit in bouwvormen, afmetingen, materialen en bedieningsmogelijkheden. De vlinderkleppen worden o.a. toegepast in CV- en klimaatinstallaties, in de voedingsmiddelen- en procesindustrie, de automotive en de scheepvaart.

Watts Industries Netherlands B.V. Kollergang 14, 6961 LZ Eerbeek, Postbus 98, 6960 AB Eerbeek, Nederland Tel. +31 (0)313 67 37 50 Fax. +31 (0)313 65 20 73 E-mail [email protected] Internet www.wattsindustries.nl

Watts Industries Netherlands B.V. is onderdeel van Watts Industries Europe B.V.

Omdat water niet vanzelfsprekend water is. Door middel van het ISA-systeem van GO Systemelektronik bent u in staat om uw waterkwaliteit in situ te monitoren op b.v. CZV, TOC, Nitraat en SAK. Ook is het mogelijk om een zogenaamde “fingerprint” van water te bewaken. Dit alles “real-time” zonder verbruik van reagens en toepasbaar voor o.a. drinkwater, proceswater, oppervlaktewater, grondwater en afvalwater. Wilt u meer weten over dit meetsysteem neem dan contact met ons op, wij vertellen u er graag meer over zodat u precies weet wat voor eh… water u in de kuip heeft.

Pro Water B.V. | Lansinkesweg 4 | 7553AE Hengelo | 074-2915150 | www.prowater.nl | [email protected]

26

PR-CAMPAGNES VOOR EERSTE LEVENSBEHOEFTE

WAAROM

MET KRAANWATER DE MARKT OP

! W U E I N CH ZO MAAR TOOUWD VERTR

Tekst Petra Pronk | Beeld Getty Images

T

T

THEMA

Water is een gegarandeerde markt. Niemand kan immers zonder. Toch zijn praktisch alle drinkwaterbedrijven actief bezig om hun kraanwater ‘in de markt te zetten’. Pr-campagnes voor een eerste levensbehoefte? “Onze klanten verwachten dit van ons.”

G

ratis watertappunten op Pinkpop. Sponsoring van grote sportevenementen. Shirt reclame voor PEC Zwolle. Drinkwaterbedrijven begeven zich sinds een paar jaar actief op de consumentenmarkt. Onder het motto ‘goedkoper, gezonder en duurzamer’ venten ze actief de positieve kanten van kraanwater uit en laten ze zich voorstaan op het ‘ontzorgen’ van mensen. Dat klinkt nogal marketing-achtig. Niet echt taal voor een nutsbedrijf… Is de waterwereld in de greep van het grote geld? Daar moet Koen Augustijn, voorlichter bij het Limburgse waterleidingbedrijf WML, hartelijk om lachen. “Het draait niet om geld”, verzekert Augustijn. “Als elke Limburger ineens twee keer zoveel water zou gaan drinken, dan merken wij dat nauwelijks in de omzet. In het rijtje douchen, toiletgebruik en wasmachines komt drinkwaterconsumptie door de particulier ergens helemaal achteraan. Dat zet uit financieel oogpunt echt geen zoden aan de dijk.” De campagne is dan ook niet bedoeld om mensen meer te laten drinken, maar vooral anders. “Wij vinden het belangrijk om te laten zien dat kraanwater een duurzaam, gezond en goedkoop alternatief is voor flessenwater en frisdrank. Vooral de jeugd grijpt veel naar frisdrank. Wij willen mensen ervan bewustmaken dat er gezonde alternatieven bestaan die ook nog eens beter zijn voor het milieu.” MAATSCHAPPELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID Met hun campagnes voor kraanwater zeggen de drinkwaterbedrijven hun maatschappelijke verantwoordelijkheid te nemen. “Wij zijn primair waterleverancier, maar we hebben ook een maatschappelijke rol”, zegt Kim van Gameren, communicatieadviseur bij Vitens. “Veel mensen realiseren zich niet dat kraanwater in Nederland van zo’n goede kwaliteit is dat het drinken van flessenwater helemaal niet nodig is. Wij willen mensen bewust maken van al het goede van kraanwater. Enerzijds door erover te vertellen. Anderzijds heel concreet door het beter beschikbaar te maken, bijvoorbeeld in de openbare ruimte. Als we vinden dat we kraanwater moeten promoten, moet het wel beschikbaar zijn, anders grijpen mensen alsnog naar een flesje.” Daarom werkt Vitens samen met gemeenten, scholen, consumentenen sportorganisaties en vervoerders aan watertappunten. Zo werden er dit jaar tappunten geplaatst op de NS-stations Almere Centrum en Amersfoort. Als die succes hebben, zal volgend jaar ook op andere stations kraanwater verkrijgbaar zijn. De Limburgse WML zit op dezelfde lijn. “Onze promotieactiviteiten passen in een brede maatschappelijke trend”, stelt Koen Augustijn. “Gezondheid en duurzaamheid zijn de laatste jaren belangrijke thema’s geworden. Mensen verwachten gewoon van ons dat wij daar iets mee doen.” Dus heeft WML in Limburg in dit eerste ‘ tapjaar’ veertien watertappunten geplaatst verspreid over de provincie, van parken tot zwembaden. Ook zorgt het bedrijf voor gratis water op festivals, zoals Pinkpop en grote sportevenementen: sponsoring in natura. > NR 2 / FEBRUARI 2014

Met hun campagnes voor kraanwater zeggen de drinkwaterbedrijven hun maatschappelijke verantwoordelijkheid te nemen

27

28

De bronwaterindustrie doet goede zaken. Flessenwater wordt neergezet als puur natuur en goed voor de gezondheid. Als je de reclames mag geloven is het in veel opzichten beter dan water uit de kraan. Maar is dat ook echt zo? Flessenwater tegen het licht. Mineraalwater en bronwater mogen pas zo genoemd worden als ze voldoen aan de eisen die de wet stelt. Dat betekent dat ze afkomstig moeten zijn uit een door de overheid erkende bron. Mineraalwater moet bovendien aan de bron gebotteld

KRRASAUNS VE FLES

worden. Tot zover alles duidelijk. Maar het verschil met kraanwater is minder groot dan de producenten van flessenwater ons willen doen geloven. De gezondheidsclaim? Een paar feiten. Bronwater en kraanwater bevatten beide in kleine hoeveelheden mineralen zoals fluor, calcium, magnesium, natrium en kalium. Als het gaat om vervuiling, worden aan kraanwater hogere eisen gesteld dan aan bronwater, bijvoorbeeld voor de toegestane hoeveelheid zware metalen. Van alle levensmiddelen wordt kraanwater het strengst gecontroleerd. Het aantal wettelijke eisen voor kraanwater ligt meer dan twee keer zo hoog als voor bronwater. De smaak dan? Daarvoor moet je een fijnproever zijn, want de meeste mensen ervaren water als reuk- en smaakloos. Voor smaak geldt natuurlijk wel dat daarover niet te twisten valt. Eigenlijk is er maar een echt serieus verschil: de kosten!

Op middelbare scholen dragen flesjes water bij aan een cool imago

Daarnaast richten de bedrijven hun pijlen ook op meer uitdagend terrein: middelbare scholen (waar flesjes bijdragen aan een cool imago) en de horeca (waar klanten nog geregeld te horen krijgen dat er geen kraanwater geserveerd kan worden). Uit onderzoek van Vitens blijkt dat een derde van de Nederlanders zich schaamt om in de horeca om kraanwater te vragen, omdat ze regelmatig ‘nee’ te horen krijgen. Dat vraagt dus om creatieve o plossingen. Kim van Gameren van Vitens: “Restauranthouders hoeven van ons niet te stoppen met de verkoop van flessenwater, maar wij vinden wel dat ze hun klanten een laagdrempelig alternatief moeten bieden. Dus hebben we dit jaar op de horecavakbeurs Horecava gestaan met een voorstel voor een betaalmodel voor kraanwater waarbij een horecaondernemer een bescheiden bedrag vraagt voor kraanwater, terwijl een deel daarvan naar waterprojecten in ontwikkelingslanden gaat. Zo houdt de ondernemer marge, krijgt de klant wat hij wil en hebben mensen in ontwikkelingslanden er ook wat aan. Dan snijdt het mes aan verschillende kanten.” KLANTTEVREDENHEID De drinkwaterbedrijven doen de promotieactiviteiten niet alleen omdat zij het zelf belangrijk vinden, maar ook omdat de klanten erom vragen. “Uit klanttevredenheidsonderzoek blijkt dat onze klanten willen dat wij actief kraanwater onder de aandacht brengen, en dat ze daarvoor ook waardering hebben”, vertelt Koen Augustijn. “Gezondheid en duurzaamheid zijn hot en dat zullen ze nog wel even blijven. Of kraanwater ooit zo ‘sexy’ wordt als flessenwater weet ik niet, want wij hebben niet de marketingbudgetten van frisdrankproducenten. Maar wat wij wel kunnen doen, is vanuit de inhoud en via bestaande communicatiekanalen aandacht vragen voor onze boodschap: dat kraanwater minstens zo gezond is als flessenwater en veel duurzamer. Als je dat besef kunt laten landen, is het aan de mensen zelf om de keuze te maken voor het een of het ander.” Pikant detail: er blijkt in de publieke opinie een dunne lijn tussen ‘je maatschappelijke ver-

THEMA LOGICA? Kraan en fles hoeven elkaar niet altijd te bijten, zo blijkt. Zo is Waterleidingmaatschappij Drenthe (WMD) net als andere drinkwaterbedrijven actief met de promotie van kraanwater, bijvoorbeeld in de vorm van watertappunten of waterbars. Daarnaast neemt het bedrijf voor s pecifieke doeleinden ook flessenwater af van bottelarij Het Hunzedal: Anl’eau. Zo waren bijvoorbeeld de 5-literflessen water die WMD na de storm van 28 oktober 2013 gratis verspreidde als noodrantsoen, afkomstig van Het Hunzedal en geproduceerd in opdracht van WMD. De naam Anl’eau plus afnamerechten uit de bron te Anloo werden enige jaren geleden door WMD verkocht aan Willem van Kooten, beter bekend als oud-diskjockey Joost den Draaijer, nog steeds één van de aandeelhouders. We hadden de logica achter dit tweesporenbeleid (kraan-

cent van de Limburgers bekend met het initiatief. Dat is opvallend in zo’n korte tijd. Wij gaan komende tijd de voordelen van kraanwater nog nadrukkelijker onder de aandacht brengen. Op dit moment zegt 60 procent van de mensen bij voorkeur kraanwater te drinken. Laten we proberen daar de komende paar jaar nog eens 10 procent bij te krijgen.” Ook Vitens is tevreden. De samenwerking met scholen en sportverenigingen staat nog in de kinderschoenen, maar de eerste resultaten zijn bemoedigend. Er zijn bijna 100 tappunten geplaatst, en dat is volgens de verwachting. Om op de ingeslagen weg door te kunnen gaan is en blijft samenwerking met andere maatschappelijke partijen noodzakelijk, benadrukt Kim van Gameren. “Wij zien onszelf vooral als motor achter de bewustwording en niet als partij die het allemaal in z’n eentje moet realiseren. Die bewustwording werkt ook pas als we gezamenlijk optrekken.” |

naast flessenwater) graag nader uit de doeken willen doen, maar WMD wilde hierover – ondanks het verzoek van H2O - geen mededelingen over doen.

De milieubelasting van de productie en distributie van drinkwater van Waternet (het Amsterdamse watercyclusbedrijf) bedraagt 0,24 kilogram CO2-equivalenten per kubieke meter drinkwater. Als we het drinkwater-

antwoordelijkheid nemen’ en platte commercie. Dat merkte Vitens toen het in zee ging met PEC Zwolle voor shirtsponsoring. Dat viel niet bij iedereen even goed. Veel mensen vonden het vreemd dat een nutsbedrijf gemeenschapsgeld gebruikt om een profvoetbalclub te sponsoren. Maar dat ligt genuanceerder, verzekert Kim van Gameren. “We zijn een samenwerking aangegaan met PEC Zwolle United, de MVO-tak van PEC, om kraanwater onder de aandacht te brengen. Dat is nadrukkelijk het doel. Op de shirts staat ook ‘Kraanwater graag!’ en niet ‘Vitens’. Als ons doel commercieel was geweest, hadden we onze bedrijfsnaam er wel op gezet. Bovendien is die samenwerking veel breder dan alleen shirtreclame. We hebben bijvoorbeeld ook een spaaractie voor sportclubs waarmee ze kunnen sparen voor watertappunten. PEC Zwolle United werkt samen met 25 voetbalverenigingen. Dat biedt ons een unieke kans om onze boodschap van gezond kraanwater breed te verspreiden onder jongeren die we anders nooit zouden kunnen bereiken.” RESULTAAT De campagnes draaien nog niet lang genoeg om te kunnen zeggen wat ze precies opleveren. Maar WML spreekt al wel van ‘een goed begin’. Koen Augustijn: “Het enthousiasme bij gemeenten en organisaties voor de watertap is groot. En het publiek pakt het op: na de eerste maanden is al 50 proNR 2 / FEBRUARI 2014

verbruik van een Amsterdammer uitdrukken in een aantal autokilometers, is de milieubelasting van een heel jaar waterverbruik gelijk aan 66 kilometer autorijden. Dat is iets meer dan twee rondjes Amsterdam over de ring A10. De CO2-belasting van flessenwater is ongeveer 30 tot 1.000 keer groter dan kraanwater en is afhankelijk van het type materiaal (karton is minder belastend dan PET en PET is minder belastend dan glas) en de transportafstand (flessenwater uit Nederland is minder belastend dan uit bijvoorbeeld Frankrijk of uit

MILIEU

Fiji). De transportafstand is van deze twee overigens de factor die het meeste gewicht in de schaal legt. Het drinkwater van Waternet kost de consument € 1,68 per kubieke meter, ofwel ongeveer 0,2 cent per liter. De prijs van flessenwater varieert van ongeveer 30 cent voor een liter in de supermarkt tot 2,20 euro voor een halve liter in de kiosk op het station. Dat betekent dat flessenwater ongeveer 150 tot ruim 2.000 keer duurder is dan kraanwater. Met het vullen van je eigen drinkfles onder de kraan bespaar je dus al snel heel wat euro’s. (Met dank aan Alex van der Helm, adviseur Watertechnologie Waternet)

29

Procestechnologie Engineering Project realisatie Service

Drinkwater Proceswater Afvalwater Digestaat

www.rwbalmelo.nl

Bespaar tot 30%

lijk de

com p

ent et

vrie n

MACHEREY-NAGEL Uw sterke partner in Wateranalyses

ul

p

am

el

beh

za

sn

MACHEREY-NAGEL GmbH & Co. KG Neumann-Neander-Str. 6–8 52355 Düren · Duitsland [email protected] Uw contactpersoon in NL: Peter Claessens Tel./Fax: +31 47 85 61 200 [email protected] www.mn-net.com

Bezoek ons op standnummer 103. Hoogwaardige nodulair gietijzeren buizen en appendages.

De nieuwe generatie elektrische kraansleutels.

Innovatieve aanbooramaturen, watermeterbeugels en watermeterputten.

De revolutie in buizen zagen.

Verderhus: efficiënt verpompen van dikkere vloeistoffen

Hoog rendement Zeer bestendig tegen slijtage Verstoppingsvrije doorlaat Energiezuinig ATEX gecertificeerd Verder B.V. Tel.: +31 (0) 50 549 59 70 [email protected]

www.verder.nl

urs L vakbe AQUA N em Gorinch ar t 2014 a m 18-20 6 2 1 Stand

Verderhus Schroefkanaalwaaierpomp Flow: tot 1100 m3/h Vaste-stofgehalte: tot 13% Viscositeit: tot 3000 cP

BEURSSPECIAL In deze beursspecial besteedt maandblad H2O aandacht aan de water- en rioleringsmarkt en aan beide vakbeurzen. Deze special is mogelijk gemaakt door een groot aantal van de beursdeelnemers.

AQUA NEDERLAND VAKBEURS & RIOLERINGSVAKDAGEN 2014

Van dinsdag 18 tot en met donderdag 20 maart staat Evenementenhal Gorinchem geheel in het teken van water. Tijdens Aqua Nederland Vakbeurs presenteren zich bedrijven gericht op waterbehandeling, legionellapreventie, desinfectie, pompen en meet- en regeltechniek. Tijdens de vakbeurs kan men in een sfeervolle ambiance netwerken, kennismaken en zaken doen. Gelijktijdig vindt Rioleringsvakdagen plaats, de vakbeurs voor de totale rioleringsbranche. Hier presenteren zich de bedrijven die gericht zijn op installatie, inspectie en beheer van rioleringsystemen en afvalwater. De beurzen zijn dagelijks geopend van 12.00 tot 20.00 uur; in de ochtenduren en op donderdagmiddag worden niet-commerciële kennisprogramma’s gehouden.

18–20 MAART 2014 EVENEMENTENHAL FRANKLINWEG 2 GORINCHEM

Zoals u gewend bent, ontbreekt het u aan niets in Evenementenhal Gorinchem. Onze medewerkers staan voor u klaar om u te voorzien van een lekker hapje en drankje, zodat u zich als bezoeker volledig kunt richten op netwerken, zaken doen en kennis delen! Een bezoek aan Evenementenhal Gorinchem is voor waterprofessionals een must. Op onze website vindt u de meest actuele informatie over beide evenementen. Daar kunt u zich ook inschrijven als bezoeker: www.evenementenhal.nl/gorinchem Linda Blijleven Beursorganisator


31

T

32

WATERMARKT DOORSTAAT CRISIS (GROTENDEELS) MET GLANS Honderden exposanten staan van 18 tot en met 20 maart op Aqua Nederland Vakbeurs en op Rioleringsvakdagen in Gorinchem. Hoezo crisis? Welke invloed heeft de economische recessie gehad op de watersector? Hoe stabiel is de ‘watermarkt’ in Nederland? Een overzicht.

T

BEURSSPECIAL

Tekst Marloes Hooimeijer en Roel Smit | Beeld Getty Images / iStockphoto

E

erste conclusie: dé watermarkt bestaat niet. Waterbouw is iets anders dan watertechnologie. En rioleringszorg is weer wat anders. Elke deelmarkt heeft zijn eigen vragers en aanbieders, die te maken hebben met verschillende dynamiek. In de ene hoek vielen stevige klappen, in de andere veel minder. Ook de kansen op herstel lopen uiteen.

Neem de waterbouwers. Het afgelopen jaar zagen zij hun markt met 5,5 procent krimpen, naar 2.650 miljoen euro in 2013. Zo blijkt uit het rapport Waterbouw en waterschappen tot 2020, in opdracht van de Unie van Waterschappen uitgevoerd door het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB). Die afname had volgens de onderzoekers te maken met het afronden van grote projecten zoals de Tweede Maasvlakte, maar ook met vertraging van uitgaven bij belangrijke opdrachtgevers. Hoewel de onderzoekers ook de rijksoverheid n oemen, herkent het ministerie van Infrastructuur en Milieu zich niet in dat beeld. Ja, de jaarlijkse investeringen in de watersector ‘fluctueerden’ weliswaar volgens een woordvoerder, maar dit had niets te maken met een bezuinigingsopgave of uitstel van investeringen vanwege de crisis. “Nee,” zegt de woordvoerder, “dat komt gewoon doordat de projecten in verschillende fasen van voorbereiding en uitvoering verkeren.” Hierdoor staan er het ene jaar dus wat grotere investeringsbedragen in de jaarcijfers dan het andere. Maar overall investeerde het ministerie de afgelopen jaren gemiddeld 1 miljard euro per jaar in het hoofdwatersysteem (gericht op ‘droge voeten’ en zoetwatervoorziening). Daarvan werd 700 miljoen uitgegevens aan investeringen in de grote waterveiligheidsprogramma’s, zoals het Tweede Hoogwaterbeschermingsprogramma, Ruimte voor de Rivier en het programma Maaswerken. De overige (circa) 300 miljoen kwam terecht bij kleinere projecten, beheer NR 2 / FEBRUARI 2014

en onderhoud, vervanging en renovatie. Ook de komende jaren zegt het ministerie van Infrastructuur en Milieu jaarlijks circa 1 miljard euro in het hoofdwatersysteem te blijven investeren, bekostigd vanuit het Deltafonds. Daarnaast wordt in deze kabinetsperiode jaarlijks circa 800 miljoen euro geïnvesteerd in onderhoud en uitbreiding van capaciteit op de hoofdvaarwegen, zoals het opknappen en verbreden van sluizen en het uitdiepen en verbreden van kanalen. Deze investeringen vallen onder het Infrastructuurfonds. Kortom, van het Rijk hebben de waterbouwers weinig te vrezen. Zeker onze gezamenlijke opgave op het gebied van waterveiligheid is te groot om een streep te zetten door investeringsprogramma’s op dit gebied. IMPULS VOOR WATERBOUW Ook het EIB is optimistisch en verwacht na de krimp van afgelopen jaar juist een ‘impuls’ voor de waterbouwers de komende jaren: een groei van 2.650 miljoen in 2013 naar 2.825 miljoen in 2016. De grote waterbouwprogramma’s van het Rijk zijn daarin heel belangrijk, maar ook de waterschappen dragen volgens de onderzoekers hun steentje bij. In totaal zal de waterbouwproductie in opdracht van waterschappen naar verwachting stijgen van ruim 1 miljard in 2012 naar circa 1.150 miljoen in 2016. Ook hier speelt waterveiligheid een voorname rol in de investeringskeuze, want met name investeringen van waterschappen in waterkeringen zullen flink toenemen: met 60 procent ten opzichte van het niveau in 2011. Tegelijkertijd staan de investeringen van waterschappen in watersystemen (al het oppervlaktewater in beheer van waterschappen) en waterzuivering onder druk. Vanwege sterke druk op de financiële middelen kijken waterschappen volgens de EIB-onderzoekers “naar nut en noodzaak van projecten”. >

33

34

DRINKWATERBEDRIJVEN Die noodzaak zagen de drinkwaterbedrijven juist toenemen als het ging om investeringen in productiemiddelen, zoals waterzuiveringsinstallaties. Volgens een benchmark van brancheorganisatie Vewin investeerden de gezamenlijke drinkwaterbedrijven in 2012 ongeveer 424 miljoen euro; daarvan ging een kleine 40 procent naar waterzuivering en ruim 50 procent naar distributie en infrastructuur. Arjen Frentz, plaatsvervangend directeur van Vewin, verklaart: “We zien dat de laatste jaren steeds meer geïnvesteerd moest worden in innovatieve, hightech zuiveringstechnologieën en nieuwe zuiveringsstations vanwege de toegenomen vervuiling van de drinkwaterbronnen – met geneesmiddelen, chemische bestrijdingsmiddelen en industriële vervuilingen.” De Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) bepaalt dat de kwaliteit van de bronnen in 2015 verbeterd moet zijn, zodat minder zuiveringsinspanning nodig is. Maar voorlopig zien de drinkwaterbedrijven die vervuiling alleen maar t oenemen en zijn er juist extra veel zuiveringsinspanningen nodig om het drinkwater van ‘onberispelijke kwaliteit’ te houden. En dus is er werk aan de winkel voor zuiveringsexperts. Daarnaast verwacht Frentz voor de komende decennia ‘ extra investeringen’ in de Nederlandse drinkwaterinfrastructuur. “Die is grotendeels aangelegd vanaf de jaren vijftig. Op termijn moeten deze leidingen vervangen worden.”

WATERSECTOR OPTIMISTISCH OVER EXPORT De export van de Nederlandse watersector (deltatechnologie én watertechnologie) is gestegen van 7,1 miljard euro in 2012 naar bijna 7,4 miljard in 2013. Dit blijkt uit een onderzoek van het Netherlands Water Partnership (NWP). Het gaat hierbij om voorlopige cijfers uit een enquête onder vijftig bedrijven, die is uitgevoerd door onderzoeksbureau Panteia/EIM. De export van de watersector zit structureel nog altijd in de lift, constateren de onderzoekers. In de periode 2005 tot en met 2008 nam de export van de sector relatief sneller toe dan de binnenlandse activiteiten. Deze zogeheten exportquote kwam aan het eind van deze periode zelfs ruim boven de 40 procent uit. Daarna kwam een lichte terugval van het exportaandeel, maar sinds 2010 zitten we weer in de lift; op grond van de verwachte omzetontwikkeling, komt de exportquote in 2013 uit op bijna 45 procent. Ook minder goede binnenlandse ontwikkelingen spelen hierbij een rol. Volgens de onderzoekers is de stemming onder de ondervraagde bedrijven vergeleken met de zomer van 2013 intussen een stuk optimistischer geworden. Bijna driekwart van de ondervraagde bedrijven beoordeelt de huidige situatie op de buitenlandse markt als gunstig of zeer gunstig. Een kwart geeft aan dat de situatie vergeleken met vier maanden geleden is verbeterd en ongeveer 70 procent voorziet dat de buitenlandse omzet van wateractiviteiten in 2013

RIOLERING Maar dat niet alles wat in principe nodig is aan investeringen, ook daadwerkelijk gebeurt, heeft de rioleringsbranche kunnen merken aan de investeringsbereidheid van gemeenten. De taak van gemeenten betreft vooral de afvoer van water. Volgens de benchmark ‘Riolering in Beeld 2013’, gemaakt in opdracht van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), zijn de investeringen in riolering de afgelopen jaren gedaald. In 2012 investeerden de gemeenten in totaal 720 miljoen euro in verbetering, vervanging en renovatie van riolering, terwijl in prognoses werd uitgegaan van 800 miljoen euro. Die trend is al wat langer gaande. In de periode 2010-2012 is in drie jaar tijd 2,1 miljard euro geïnvesteerd in riolering. Dat is circa 20 procent minder dan in de drie jaren daarvoor (2007-2009). De onderzoekers zijn glashelder over de achterliggende oorzaak: de investeringen in verbetering van de riolering zijn gehalveerd. Tegelijkertijd zijn de investeringen in vervanging en renovatie wel gelijk gebleven. De gedachte daarachter laat zich raden: verbetering van het riool had voor gemeentebesturen, die toch al zoveel nieuwe taken op zich

toeneemt (vier maanden geleden 61 procent). De Water Export Index (WEX), het door de onderzoekers ontwikkelde indexcijfer voor de Nederlandse waterexport, staat intussen op 179 (in 2000 was dit nog 100). Het indexcijfer voor de watertechnologie is al een tijd hoger dan dat van de deltatechnologie. In 2012 heeft de sector watertechnologie zich heel gunstig ontwikkeld, ook in 2013 zal dit naar verwachting het geval zijn. Overigens is het exportaandeel in de omzet van bedrijven op het gebied van deltatechnologie (ruim 50 procent) nog wel altijd aanmerkelijk hoger dan dat van bedrijven in de watertechnologie (rond 30 procent).

zien afkomen, even geen financiële prioriteit. Of de investeringen van gemeenten weer aantrekken is nog de vraag. De prognose voor 2013 ging in ieder geval uit van ruim 900 miljoen aan investeringen, maar de realisatie is nog niet bekend. En de komende jaren liggen de v oorgenomen investeringen volgens de gemeenten in de benchmark iets hoger dan eerdere prognoses, maar de onderzoekers lijken daar niet gerust op en wijzen de gemeentebestuurders op

BEURSSPECIAL het “risico dat bezuinigingen doorslaan”. Iets waar de rioleringsbranche dus ook op berekend moet zijn. TARIEVEN ONDER DRUK Voor de advies- en ingenieursbureaus werd het de afgelopen jaren niet makkelijker op de Nederlandse w atermarkt. Royal HaskoningDHV bijvoorbeeld zag de omzet dalen van 342 miljoen euro de eerste helft van 2012 naar 308 miljoen de eerste helft van 2013. En de omzet van Arcadis N ederland daalde van 335 miljoen euro in 2011 naar 311 miljoen in 2012. De tarieven staan onder druk, zo liet directeur Rob Mooren in december via Cobouw weten. Hij uitte kritiek op o verheden en andere grote opdrachtgevers die voor een dubbeltje op de eerste rij willen zitten. “Rijkswaterstaat heeft ons als toe leveranciers een brief gestuurd met de boodschap dat geen indexatie zal plaatsvinden en de prijzen eigenlijk 5 procent omlaag zouden moeten.” De vrager staat gewoon sterker in de huidige markt. Maar volgens waterdirecteur Peter de Jong van ingenieursbureau Witteveen+Bos is het aanbod te groot voor de “magere projectenpap”, zo zei hij in mei 2013 in maandblad H2O. “Er is overcapaciteit, ingenieursbureaus slanken af en bieden soms wanhopig lage prijzen aan.” Businessline-directeur Katheleen Poels van Royal HaskoningDHV zei het zo (H2O maart 2013): “De concurrentie is enorm toegenomen, ook door kleine bedrijven, nichespelers, die soms heel goed zijn. Iedereen is in deze tijd voorzichtig met geld uitgeven.” Niet voor niets dus dat de advies- en ingenieursbureaus proberen om internationale kansen te grijpen in de strijd tegen dalende omzetten. Zo wist Royal HaskoningDHV zijn Nereda-technologie voor duurzame afvalwaterzuivering in Brazilië aan de man te brengen. En Witteveen+Bos liet vorige maand in een persbericht weten dit jaar nóg meer in te zetten op internationalisering, aangezien het “de Nederlandse markt verder ziet teruglopen”. AARZELENDE INDUSTRIE In Kazachstan bijvoorbeeld werkt Witteveen+Bos in opdracht van de olie-industrie onder meer aan zuivering van afvalwater, terwijl juist de investeringsbereidheid van de Nederlandse industrie momenteel wat aarzelend is. Ja, de Mars-chocoladefabriek in Veghel startte in s eptember 2013 de bouw van een nieuwe waterzuiveringsinstallatie (3 miljoen euro), waarin het afvalwater met Memthane-technologie van Veolia Water Solutions wordt omgezet in biogas. En ja, een consortium van vier Brabantse bedrijven (Agristo, Coca Cola, Fuji en IFF) investeert momenteel gezamenlijk NR 2 / FEBRUARI 2014

‘In tijden van crisis is het niet eenvoudig om de bedrijfstop te overtuigen om in dure watertechnologie te investeren’ in afvalwaterzuivering. Maar het is in tijden van crisis niet eenvoudig om de bedrijfstop te overtuigen om in dure water technologie te investeren, zei waterprofessional Antoine van Hoorn van Tata Steel al in het vorige nummer van H2O: “Omdat zeer korte terugverdientijden worden geëist zijn investeringen vaak niet haalbaar.” Roy Tummers, directeur Water van de Vereniging voor Energie, Milieu en Water VEMW, de industriële watergebruikers, herkent dit beeld wel en zegt dat het ook van toepassing is op andere waterafhankelijke bedrijven, al verdient het volgens hem wel enige nuance. “Uiteraard wordt er nog wel geïnvesteerd, met name in verduurzaming van het energie- en watergebruik. Bedrijven zijn continu op zoek naar manieren om te besparen op energie en water, maar ze zijn absoluut kritischer op de terugverdientijd van projecten. De overheid werkt helaas ook niet altijd mee. Ik ken veel b edrijven die zich door de nieuwe regels voor belasting op leidingwater per 1 juli 2014 (geen vrijstelling meer voor watergebruik boven 300 kubieke meter, red.) genoodzaakt zien om duurzame investeringen in bijvoorbeeld waterhergebruik te skippen of uit te stellen, simpelweg omdat de business case onderuitgaat.” |

35

GSM2 Modemlogger

KELLER

grondwater en riooloverstort data draadloos beschikbaar

Live demonstratie op Aqua Nederland 2014 STAND 181

•

Waterstanden draadloos beschikbaar per email en FTP

•

Compatible met globale netwerk frequenties

•

Tot 5 sensoren per modem (grondwater versie)

•

SMS Alarm functionaliteit

•

Geïntegreerde realtime luchtdruk compensatie

•

Batterij levensduur tot 10 jaar

•

Volledig op afstand herprogrammeerbaar

•

Uitstekende datazekerheid

•

Dataopslag in uw eigen SQL database (geen hosting)

•

Automatische berekeningen (o.a. overstort, stijghoogte)

•

Automatische export naar diverse bestandsformaten

Nivosensoren - Grondwater Dataloggers - Riooloverstort Dataloggers - Telemetrie KELLER Meettechniek BV Postbus 59 2810AB REEUWIJK -HOLLAND

WWW.KELLER-HOLLAND.NL subsidiary of KELLER AG für Druckmesstechnik

Tel +31 182 399840 Fax +31 182 399841 E [email protected]

BEURSSPECIAL 4 KENNISPROGRAMMA’S OP AQUA NEDERLAND VAKBEURS Op dinsdag 18 tot en met donderdag 20 maart presenteren circa driehonderd exposanten zich op Aqua Nederland Vakbeurs en Rioleringsvakdagen in Evenementenhal Gorinchem. De beurs, die elke dag vanaf 12.00 uur geopend is, biedt professionals in de water- en rioleringsbranche mogelijkheden om te ondernemen, te netwerken en te ontdekken welke producten en noviteiten er op hun vakgebied zoal zijn. Daarnaast kunnen zij deelnemen aan een kennisprogramma dat gebaseerd is op Wereldwaterdag, die in het teken staat van ‘water en energie’. De kennisprogramma’s zijn elke ochtend tijdens de beursdagen en op de donderdagmiddag parallel aan de beurs. De ochtendbijeenkomsten worden g eorganiseerd door Aqua Nederland, Netherlands Water Partnership (NWP), Vereniging van Leveranciers van Milieutechnologie (VLM) en Water Alliance. De middagbijeenkomst op 20 maart door Uneto-VNI en Aqua Nederland. U kunt zich aanmelden voor deze kennisprogramma’s op www.aquanederland.nl

Dinsdag 18 maart Energie & Grondstoffen uit afvalwater; is de cirkel rond? 9.45 uur • Welkom door dagvoorzitter • De grondstoffenfabriek met aansluitend praktijkvoorbeeld (Jacqueline Danschutter, Waternet) • RWZI als logistiek centrum (Anna Veldhoen, Witteveen + Bos) • Hoog rendement door intensieve voorscheiding en thermofiele vergisting (Fokko Borre, RWB Water Services) • Nieuwe sanitatie Apeldoorn 2 (Bert Palsma, STOWA) 11.00 uur Pauze • Duurzaam en efficiënt innoveren met zuiveringsslib (Martin Wilschut, GMB) • Resource Recovery in de watersector (KWR samenwerking IWA) • Bioplastics uit afvalwater (Evert Bluemink, Witteveen & Bos) • Het oogsten van cellulose uit afvalwater (Marit van Veen, BWA) • Afzetmarkt grondstoffen (Wouter de Buck, Nutriëntenplatform) 12.30 uur Afsluiting

dunne fractie (Jos van den Langenberg, Kamplan Bedrijfsautomatisering) • Waterkwaliteit in de glas- en tuinbouw, korte en middellange termijn (Ellen Beerling, WUR) • Natuurlijke desinfectie bij VWS MOL technology door middel van high performance katalysatormateriaal (Gert Snijders, Veolia Water Solutions & Technologies) • Effluent polishing met behulp van algen; ervaringen van AF&F met het polishen van afvalwater met behulp van algen. Wat zijn de mogelijkheden en onmogelijkheden van de toepassing (Arnout van Diem, AF&F) 11.15 uur Pauze • Recycling in de industrie: van AWZIeffluent naar stoom en van product naar biogas (Danny Zwakhals, Croda) • Hergebruik van mestwater uit de veehouderij (Oscar Schoumans, Alterra Wageningen UR) • Waterkwaliteitsmetingen in agro, tuinbouw en industrie (Peter-Jan van Oene, Hach Lange) 12.55 uur Afsluiting

Woensdag 19 maart Agro, tuinbouw en industrie; slim(mer) gebruik van water en energie

Donderdagochtend 20 maart Energie en leidingsystemen; schoon en vuil water meten, beheren en optimaliseren

9.30 uur • Welkom door dagvoorzitter Alex Berhitu, coördinator Business Development, Water Alliance • Kalvermestverwerking waterkwaliteitsmetingen bij de zuivering van de

9.30 uur • Welkom door dagvoorzitter (Hans van der Kolk, RoyalHaskoningDHV) • Waterkwaliteitsmetingen in leidingsystemen – schoon en vuil water (Bas Leysen, Hach Lange)


• Van gemeentelijk rioleringsplan naar duurzaamheid (Pascal Baan, gemeente Hardenberg/Fernando Padmos, Xylem) • Verstoring warmtewisselaars door struviet; effecten en beheersing (Roland Dekker, Solis/Wim Moerman, Nuresys) 10.55 uur Pauze • Aquasuite : Intelligente oplossingen voor drinken afvalwaterzuiveringsinstallaties (Jasper Wuister, Royal HaskoningDHV) • Riothermie – warm afvalwater in het riool biedt interessante mogelijkheden voor warmtewinning (Emil Hartmann, Royal HaskoningDHV) 12.05 uur Afsluiting Donderdagmiddag 20 maart Alternatieve technieken legionellapreventie; afstemming tussen installateur en leverancier 14.55 uur • Opening Herk-Jan Lenting/Uneto-VNI • Welkom door dagvoorzitter Egbert Leiting/Kalsbeek • Toepassing in (nieuw)bouw (Kevin Kanters, Hydroscope) • Afweging en keuze (Hans Schoon, Omegam Water) • Afstemming tussen installateur en leverancier, praktijkdiscussie (onder leiding van Eric van der Blom en Nicole Janssen/Uneto-VNI) 17.15 uur Afsluiting door dagvoorzitter 17.30 uur Afsluiting

37

Trots op onze innovaties Ook dit jaar presenteert Royal HaskoningDHV op de Aqua Nederland vakbeurs de nieuwste technologische ontwikkelingen op watergebied. Samen met partners werken wij aan een vijftigtal innovatieve trajecten op het gebied van afvalwater, industriële waterbehandeling, drinkwater, waterbeheer en water in de stad. Innovaties waar we trots op zijn.

Themista™ en Ephyra™

Fosfaatverwijdering met Crystalactor®

onderscheiden zich door hoge efficiency, robuustheid en lage

gebruikt voor het verwijderen van hardheid, fosfaat en zware

De innovatieve gistingstechnologieën Themista en Ephyra

exploitatiekosten. Ze kunnen als voorbehandeling bij bestaande vergisters, maar ook zelfstandig worden ingezet. De in 2012 en

2013 uitgevoerde lab-testen op slib van communale zuiveringen maken de verwachtingen hooggespannen.

CODE™

Met het CODE concept - Centrale Opwerking tot Duurzame Eindproducten - werkt Royal HaskoningDHV aan het

optimaal omzetten van restof afvalstromen zoals dunne fracties van mest en digestaat in waardevolle bruikbare

eindproducten. Naast biogas en water dat geschikt is om te lozen of hergebruiken, komen de verschillende meststoffen afzonderlijk en in hoge concentraties beschikbaar. Hierbij is

de samenstelling van de verschillende stromen te sturen. We

Het is bekend dat de Crystalactor technologie kan worden

metalen uit afvalwater. Omdat verschillende industrieën aan steeds strengere effluenteisen moeten voldoen, hebben we een geoptimaliseerde kristallisatie van fosfaat ontwikkeld.

The Human Sensor

The Human Sensor is een geavanceerde software-tool

waarmee waterbedrijven direct inzicht krijgen in de relaties tussen storingen, brand, festivals, voetbalwedstrijden, etc.

Via een softwareplatform met een grafische interface wordt alle beschikbare (klanten bedrijfs)data gebruikt voor het bepalen van de locatie van een lek of besmetting in het

drinkwaterdistributienet. Dit betekent een besparing van tijd en geld, minder ongemak voor de klant en minder vervolgschades.

kijken met CODE naar de hele keten en combineren op een

Riooloctopus®

Nereda®, Themista en Ephyra, maar ook de AiRO (KWR & Evides)

in riolering eenvoudiger te maken hebben we de Riooloctopus

slimme manier moderne technologieën als de Crystalactor®,

of Ultra Filtratie. De voordelen van de individuele technologieën

zoals het zeer geringe energieverbruik van Nereda worden in dit samenspel nog eens versterkt door de schaalgrootte.

Alginaat uit Nereda slib

Duurzaam afvalwater zuiveren met Nereda en tegelijkertijd

Om de toepassing van DTS (Distributed Temperature Sensing) ontwikkeld. De Riooloctopus bevat een DTS computer die

gedurende 1 maand in het riool hangt, en waarmee met 2 km kabel elke minuut, elke meter de temperatuur kan worden gemonitord. Meetcontainer, elektriciteitsaansluiting en graafwerk zijn niet meer nodig.

de grondstof alginaat produceren is een combinatie waar de

Aquasuite®

(wc-papier) de derde waardevolle grondstof die uit afvalwater

oplossingen voor het monitoren, controleren en optimaliseren

wereld om staat te springen. Alginaat is na fosfor en cellulose kan worden geproduceerd. Dit brengt het ideaal van een

afvalwaterzuivering als ‘grondstoffenfabriek’ weer een stuk dichterbij. Samen met TU Delft, STOWA en waterschappen

wonnen we voor deze vinding de Waterinnovatieprijs 2013.

Meer weten? Bezoek Royal HaskoningDHV op 18, 19 & 20 maart in Gorinchem, stand 192

Onder de noemer Aquasuite werken we aan intelligente

van watersystemen. Met producten als OPIR®, CarCON™,

iWATT™, Dashboard en de Nereda Controller realiseren we toonaangevende energiebesparingen, efficiencyslagen en kostenbesparingen.

royalhaskoningdhv.com

BEURSSPECIAL WORKSHOP VOOR MKB OVER BUITENLANDSE MARKTEN Vlak voor het openen van de deuren van Aqua Nederland Vakbeurs en Rioleringsvak dagen wordt op dinsdag 18 maart en op woensdag 19 maart de workshop ‘Buitenlandse markten: een schot in de roos voor het mkb’ gehouden. De workshop duurt op beide dagen van 10.00 tot 11.30 uur. Aan het definitieve programma van de workshop wordt nog gewerkt, maar het is de bedoeling dat ervaren internationale actieve ondernemers uit het midden- en kleinbedrijf vertellen over hun ervaringen en dat men een beeld krijgt van de nieuwe buitenlandse markten die zich openen voor het midden- en kleinbedrijf. Daarnaast wordt uit de doeken gedaan welke ondersteuning en exportinstrumenten beschikbaar zijn. Informatie en aanmelding: www.nwp.nl

OP WIE RICHT U UW (INTERNATIONALE) PIJLEN?

DOE MEE AAN DE DARTS LEAGUE

Tijdens Aqua Nederland Vakbeurs organiseren NWP, Water Alliance, Aqua Nederland en VLM onder het motto ‘Op wie richt u uw (internationale) pijlen’ de eerste editie van de ‘Aqua Nederland Darts League’. Wie meedoet met de dartscompetitie, maakt kans op een iPad (standnummer 209).


Het Netherlands Water Partnership (NWP) is een publiek-private netwerkorganisatie die optreedt als onafhankelijk coördinatieen informatiepunt voor de Nederlandse watersector. Doel is het organiseren van een stevig Nederlands waternetwerk. Aqua Nederland is de branchevereniging voor de waterbehandelingssector en richt zich op ‘waterzorg’. Aqua Nederland is een platform voor en door de waterbehandelingsbranche, dat zich sterk maakt voor hoogwaardige collectieve belangenbehartiging, informatie uitwisseling en contacten met marktpartijen en gebruikers. De Vereniging van Leveranciers van Milieutechnologie (VLM) behartigt de economische en technische belangen van haar leden daarmee dus van bedrijven die zich bezighouden met het vervaardigen en op de markt brengen van milieutechnologie in de breedste zin van het woord. Water Alliance is een samenwerkingsverband van overheid, kennisinstellingen én bedrijfsleven op het gebied van watertechnologie in Nederland. De Water Alliance, gevestigd op de WaterCampus Leeuwarden, richt zich op het stimuleren van de bedrijvigheid en de werkgelegenheid in innovatieve en duurzame watertech nologie.

iStockphoto

Wie internationaal wil ondernemen heeft veel kansen en mogelijkheden. Een mkb-bedrijf moet dus keuzes maken. Richt je de pijlen overzee, of zoek je het meer in Europa? Welke landen zijn voor u interessant? De partijen die de Aqua Nederland Darts League organiseren, werken samen onder de noemer ‘WaterCoalitieNL’ als het gaat om het ondersteunen van het midden- en kleinbedrijf bij innovatie en export, collectieve activiteiten. Ze vormen bovendien één gesprekspartner voor overheden en sectorpartijen. Om het midden- en kleinbedrijf in de toekomst beter van dienst te kunnen zijn, hoort WaterCoalitieNL graag wat zich volgens u afspeelt in de mondiale waterwereld anno 2014/2015. Daarom zetten we tijdens de beurs partijen letterlijk om de tafel. En nu eens niet aan de zo bekende vergader-, overleg-, lunch- of eettafel, maar aan een tafelvoetbaltafel. Bezoek de stand van WaterCoalitieNL partijen NWP, Water Alliance, Aqua Nederland en VLM, doe mee aan de Aqua Nederland Darts League, ga voor een potje tafelvoetbal en maak de internationale ambities van uw organisatie kenbaar op onze wereldkaart.

ORGANISATOREN

39

40

OVERZICHT AQUA NEDERLAND VAKBEURS EN RIOLERINGSVAKDAGEN

ENTREE

AQUA NEDERLAND VAKBEURS RIOLERINGSVAKDAGEN

BEURSSPECIAL

DEELNEMERSLIJST

OVERZICHT DEELNEMERS AQUA NEDERLAND

meerdere regelfuncties. De afsluiters zijn uitge-

277 Esders B.V.

VAKBEURS

voerd in kunststof, messing, brons, gietijzeren

Dr. Paul Janssenweg 144

staal-gecoat of in speciale roestvaste legeringen

Postbus 10131

verkrijgbaar. Van klein tot groot (3/4”- 32”)

5000JC Tilburg

Tel: +31(0)13-4680856

118 AALP Benelux B.V. 195 ActivWater 171 Advanced Waste Water Solutions

274 Berson UV-Techniek B.V.

Fax: +31(0)13-4686075

221 Aerzen Nederland B.V.

176 Bertfelt Teknik AB

Email: [email protected]

144 Akatherm B.V.

177 BEST Instruments

Website: www.esders.nl

153 Alewijnse Industrie B.V.

226 Bioclear B.V.

255 Alltech Dosieranlagen GmbH

102 Biothane Systems International B.V.

Esders ontwikkelt en produceert meetappara-

268 Altop Kunststoftechniek

210 Boeg B.V.

tuur voor de aardgas en waterleidingbranche.

121 Ambi Smeersystemen B.V.

127 Bosman Watermanagement B.V.

Het uitgebreid productenpakket biedt lekdetectie

172 APT

228 Brenntag Nederland B.V.

en drukbeproeving oplossingen. Van correle-

209 Aqua Nederland

269 Buytenhek Pumps Int. B.V.

rende ruisloggers en digitale drukmeetkoffers

305 Aqua Vision

149 BWA B.V.

tot aan perspompen en compleet ingerichte

120 Aquador B.V.

159 Carmeuse

aanhangers. Met de Esders meettechniek wordt

259 Clearwaterequipment

voldaan aan de specifieke eisen gesteld door de

301 Aqualab Zuid B.V.

212 C-Mark B.V.

landelijke normen.

Postbus 147

308 Cofely Zuid Nederland B.V.

4250 DC Werkendam

197 Colasit Holland B.V.

212 Eurofins Analytico

Tel: 0183 305 500

236 Colsen B.V.

104 Eurowater B.V.


135 Control Techniques B.V.

125 Excellent Ozone Solutions

Website: www.aqualabzuid.nl

001 Dagblad de Telegraaf B.V.

114 Feralco Nederland B.V.

182 Danfoss VLT Drives Aqualab Zuid is een waterlaboratorium in de

196 De Nooij Pompinstallaties B.V.

164 FerroTech B.V.

Brabantse Biesbosch. D rinkwaterbedrijven,

201 Duijvelaar Pompen

Paulus Potterlaan 1

industriële bedrijven, (zorg)instellingen,

219 Dutch Spiral B.V.

1231 AH Loosdrecht

zwembaden en tal van andere o pdrachtgevers

137 E. Bielefeld GmbH

Tel: 035-6720507

ondersteunen wij bij de bewaking van de

163 Ebora Process Automation

www.FerroTech.nl

waterkwaliteit. Drinkwater, zwembadwater of

206 Econosto Nederland B.V.

industriewater: Aqualab Zuid zorgt ervoor dat

251 Econvert Water & Energy B.V.

FerroTech “onbetwist de elektrische kraansleu-

het voldoet aan de normen. We zijn een ministe-

272 Efcon Water B.V.

tel specialist!”

rieel erkend en geaccrediteerd laboratorium.

287 Eijkelkamp

De Wero elektrische spindelsleutels zijn stan-

152 Elscolab B.V.

daard leverbaar van 0 t/m 5000 Nm, specials

281 Aquanize

142 EMEC Benelux B.V.

ook leverbaar. Nu beurs primeur:

131 Aquarama

140 Endress+Hauser B.V.

De WERO GMS 750 accu-spindelsleutel, 750 Nm

268 Arveon

koppel.

160 Ashland Industries Nederland B.V. 255 ATB Nederland

174 EnviroChemie B.V.

335 Festo B.V.

134 Auma Benelux B.V.

Waarderweg 52 c

315 Filcom / Sibelco Europe

138 BAR Instruments

2031 BP Haarlem

244 Filtratec Mobile Slibontwatering B.V.

186 Bedu Pompen B.V.

Tel: 023 5345405

106 FlexxCon B.V.

Fax: 023 5345741

332 Flowserve B.V.

280 Bermad Holland


262 GEA Westfalia Separator

Advies & Voorlichting, Transport &

Website:www.envirochemie.com

211 Georg Fischer N.V.

Distributie, Waterbehandeling

205 GMB

Contactpersoon: Hr. Sicco Hilarius

290 Grontmij Nederland B.V.

Postbus 5130

3295 ZG ’S-GRAVENDEEL

EnviroChemie is een leidende Europese instal-

257 Grünbeck

Tel: 078-6734761

latiebouwer op het gebied van industriële afval-

255 Grupo Tefsa SA

Fax: 078-6737087

waterzuivering, proceswaterbereiding en ener-

237 H2O


giewinning uit industrieel afvalwater. Gedurende

323 Hach Lange

Website: www.bermad.nl

jarenlang onderzoek en ontwikkeling hebben wij

266 Hanna Instruments B.V.

onze eigen technologie lijn ontworpen, welke wij

230 HAUS Centrifuge Technologies

BERMAD biedt oplossingen op maat voor beheer

in veelvoud wereldwijd hebben geleverd. Enkele

123 Heatsavr Benelux B.V.

en beheersing van waterdistributie in de drink-

bekende merken die wij voeren zijn: Split-O-Mat,

117 Hellebrekers Technieken

water, utiliteit, brandpreventie en tuinbouw.

Lugan, Envochem, Flomar, Biomar en Envopur.

244 Heros Sluiskil B.V. 232 Hollandia Systems

Het BERMAD programma bestaat hoofdzakelijk uit medium-gestuurde afsluiters, met een of


309 Epimid Vorrink Kunststoffen B.V.

146 Hoppenbrouwers Elektrotechniek B.V.

41

42

279 Hubert Stavoren B.V.

255 Josef Emmerich Pumpenfabrik GmbH

ralen. Lhoist is aanwezig in 25 landen met meer

236 HydroBusiness B.V.

313 Jotem Waterbehandeling

dan 90 vestigingen. Wij onderscheiden ons door

213 Hydrochemie-Conhag B.V.

215 Judo Wasseraufbreitung GmbH

dicht bij onze klanten te staan. Wij begrijpen de

128 HydroThane

288 JUMO Meet- en Regeltechniek B.V.

behoeften en voorzien onze klanten van hoog-

312 IA Groep B.V.

185 Kampen Mechanical Group

waardige oplossingen voor diverse industriële

115 IBG-Praher B.V.

247 KBBL Wijhe B.V.

toepassingen.

194 ICL Water Solutions

189 KEG Kanalreinigungstechnik GmbH 154 Logisticon Water Treatment B.V.

299 ICT Automatisering B.V. 319 IFM Electronic B.V.

en Logisticon Verhuur B.V.

181 Keller Meettechniek B.V.

Leeghwaterstraat 25

Energieweg 2

324 Imbema Denso B.V.

2811 DT Reeuwijk

294 LE Groot-Ammers,

Nijverheidsweg 5-7

Tel: +31 182 399840

Nederland

Postbus 160

Fax: +31 182 399841

Tel: 0184-608260

NL-2000 AD Haarlem


Fax: 0184-608280

Tel.: +31 (0)23-517 24 24

Website: www.keller-holland.nl

Website: www.logisticon.com

Fax: +31 (0)23-531 74 33

E-mail: [email protected]

KELLER Meettechniek BV behartigt de verkoop,

Logisticon Waterbehandeling ontwerpt en bouwt

Website: www.imbemadenso.nl

advies en support van alle KELLER producten

ruim 25 jaar in eigen fabriek kwalitatief hoog-

voor de BeNeLux landen. Onze producten zijn

staande waterzuiveringsinstallaties. De toepas-

Een onderneming van de Imbema Groep.

gebaseerd op capacitieve- of piëzo-resistieve

singen zijn o.a. drinkwaterbereiding, proces- en

Imbema Denso B.V. uit Haarlem al meer dan

meetcellen. KELLER is de grootste fabrikant ter

afvalwaterbehandeling, grondwaterzuivering en

65 jaar hét adres voor de waterindustrie.

wereld van piezo-resistieve OEM-druksensoren.

waterhergebruik. Dit zijn zowel kleine systemen

U kunt bij ons terecht voor oplossingen op

In Nederland en België is Keller tevens een

op een frame of in een container tot complete

het gebied van waterfiltratie, waterzuivering,

primaire speler op in de watermarkt. Voor deze

turnkey-projecten.

leidingbescherming, afsluiters, leidinghulpstuk-

maarkt heeft Keller een aantal specifieke pro-

Naast verkoop hebben wij ook de grootste ver-

ken, leidingtoebehoren, kunststof verbindings-

ducten en systemen zoals analoge- en digitale

huurvloot van Europa.

stukken en nog veel meer!

nivosensoren, grondwateren riooloverstort

U kunt op ons rekenen. Klanttevredenheid is

dataloggers en GPRS Modemlogger.

143 Lubron 220 Lutz-Jesco Nederland B.V.

voor ons de kern van het bestaan. 265 Kemeling Kunststoffen

132 M.F. Bosker & Zonen B.V.

199 Imtech Traffic & Infra B.V.

223 Kemira Rotterdam B.V.

178 Indaver Impex B.V.

113 Kersten Kunststofcoating B.V.

156 MACHEREY-NAGEL GmbH & Co. KG

278 Innovative Membrane Technologies B.V.

153 KIM Apparatenbouw bv

339 Inter Act B.V.

338 Kin Pompentechniek B.V.

D-52355

264 Interline Systems B.V.

187 Knol Ingenieursbureau

Düren,

283 Koenders Instruments B.V.

Duitsland

238 I-Real B.V.

253 Kremer Speciaal Zand & Grind B.V.

Tel: +49 24 21 969-0

Postbus 593

162 KROHNE Nederland B.V.

Fax: +49 24 21 969-199

7000 AN Doetinchem

263 Kruse Technische Handel B.V.


Tel:+31 (0)314 366 600

183 KSB Nederland B.V.

Website: www.mn-net.com


179 Kuipers Electronic Engineering B.V.

Website: www.i-real.nl

282 Kurstjens B.V.

MACHEREY-NAGEL is uw specialist voor

311 Kuypers Kunststoftechniek B.V.

filtratie, sneltesten, water-analyse, chromato-

I-Real is gespecialiseerd in de ontwikkeling en

175 KWB B.V.

grafie en bioanalyse. Wij hebben meer dan 7000

realisatie van webbased software en besturings

316 KWR

verschillende producten voor filtratie en een

programma’s voor diverse toepassingen bij

252 L. van Raak Milieutechniek

groot aanbod aan testpapieren uiteenlopend van

(semi-)overheden en private marktpartijen. De

320 Landustrie Sneek B.V.

pH-papier tot dip & read teststrips.

oplossingen van I-Real maken het operationeel

318 Lenntech B.V.

Ons NANOCOLOR®-systeem voor fotometrische

Neumann-Neander Str. 6-8

wateranalyse bestaat o.a. uit fotometers,

beheer van technisch complexe systemen op het gebied van watervoorziening en energieverbruik

284 Lhoist Nederland B.V.

blokthermostaten, kuvettentests en analytische

makkelijker toegankelijk, intelligent koppelbaar,

Galvanistraat 1

kwaliteitsborgings pakketten.

beter beheersbaar, veiliger en duurzamer.

6716 AE Ede

Tel: +31 (0)318 754166

307 Makronyl B.V.

330 ISS Tanks B.V.


260 Max Frank Nederland B.V.

173 Iwaki Europe Branch NL

Website: www.lhoist.com

222 Melotte Pumptechnology B.V.

256 JMF Projects B.V. 169 John Guest GmbH

De Lhoist groep is een wereldwijd, toonaange-

246 Jongia Mixing Technology

vend bedrijf in kalk, dolomiet en andere mine-

BEURSSPECIAL

DEELNEMERSLIJST

218 Melspring International B.V.

laties tot ventilatoren, luchtzuiverings-installa-

en biologische analyses. Wij zijn gespecialiseerd

P.O. Box 268

ties, opslagtanks en baden.

in analyses van microverontreinigingen van

6880 AG Velp

Tel: +31 26 3842040

Fax: +31 26 3842041


261 Multivis Waterbehandeling B.V.

Website: www.watermelspring.com

J P Santeeweg 1

onder meer medicijnresten, bestrijdingsmidde157 MTOF Milieutechniek B.V.

len en de prioritaire stoffen van de Kaderrichtlijn Water. Daarnaast kunt u bij ons terecht voor analyses in het kader van AS3000 en AP04.

9312 PB Nietap

132 Ovivo Holland B.V.

Duurzame fosfaatrecycling in optima forma!

Tel: 06-53237632

310 Pantarein BVBA

Melspring international en Waterstromen slaan


de handen ineen om teruggewonnen fosfaat

Website: www.multivis.nl

129 Paques B.V.

T. de Boerstraat 24

een direct inzetbaar en vermarktbare fosfaat-

Multivis houdt zich al meer dan 20 jaar bezig

8561 EL Balk

meststof. Zij zijn er als enige in Nederland in

met het filtreren van vaste stof en het indikken

Nederland

geslaagd struviet op duurzame wijze te be-

van slib d.m.v. trommelzeven en bandzeven.

Tel: +31 (0)514 60 85 00

handelen en legaal af te zetten als ecologische

Verder leveren we filterpakketten, pallringen


fosfaatmeststof.

beluchtingsappartuur, tricklingfilters en mbbr’s.

Website: www.paques.nl

uit aardappelproceswater op te waarderen tot

De toegepaste technieken hebben zich in de 158 Metrohm Applikon 116 Milder Holland B.V.

praktijk bewezen en onderscheiden zich door

Biogas productie | Proces- en Afvalwater

een hoog rendement op het geinvesteerde

zuivering | Terugwinning van grondstoffen

vermogen.

Paques ontwerpt en realiseert systemen die water en biogas zuiveren. Alle technologieën van

Nijverheidstraat 28

6681 LN BEMMEL

254 Necarbo B.V.

Paques zijn erop gericht om te zuiveren bij zo

Tel: 026-3259103

303 Netzsch Pompen Nederland B.V.

laag mogelijke operationele kosten en tegelijk

Fax: 026-3256602

306 NKI Neede

grondstoffen of energie terug te winnen. Zo


124 Nordic Water Benelux B.V.

produceren de anaerobe waterzuiveringssyste-

Website: www.milder.nl

107 Novochem Water Treatment B.V.

men van Paques groene energie uit afvalwater en zuiveren tegelijkertijd het water.

Al meer dan 35 jaar is Milder Holland p roducent en importeur van leidingsystemen met vesti-

225 NuReSys bvba

112 Phoenix Contact B.V.

gingen in Bemmel en Rotterdam. Door onze

Nutrients Recovery Systems – NuReSys

110 Plasticon Composites

uitgebreide voorraad en eigen vervoerdienst

Franklin Rooseveltlaan 108

300 Pleuger Water Solutions

beleveren wij onze klanten razendsnel. V andaag

B-8790 Waregem (B)

besteld… morgen in huis! Beide locaties

Website: www.nuresys.com

231 PMT Benelux N.V.

beschikken ook over een afhaalbalie waar de

Tel: +32 475 62 73 33

Haachtsesteenweg 378

B – 1910 Kampenhout

Met de NuReSys –P technologie kan vrij fosfaat

Tel: +32/16 65 92 92

198 MJK Automation

uit een vloeibare afvalstroom omgezet worden

Fax: +32/16 65 22 05

145 Modderkolk Projects & Maintenance B.V.

naar struviet dat door de afmetingen van de


285 Monostore B.V.

korrels makkelijk kan afgescheiden worden van

Website: www.pmtbenelux.com

151 Morselt Borne B.V.

het effluent en teruggewonnen voor hergebruik.

producten kunnen worden afgehaald.

De techniek kan toegepast worden op centraat

Exclusieve verdeling, verkoop en dienst

329 Mosman Installatie & Kunststoftechniek

én digestaat van RWZI’s en op industriële afval-

na-verkoop van volgende hoog-technologische

David Ricardostraat 10

stromen.

meetapparatuur TOC-analysers van GE/Sievers,

7559 SH Hengelo

Tel: +31 74 8510 510


Website: www.mosman.eu

deeltjestellers van TSI en PMS, testapparatuur 209 NWP

voor tabletten/poeders en dissolutieapparatuur van Sotax en lucht- en waterbemonsterings toestellen van TSI, VAI en iBioscan. PMT verdeelt

214 Omegam Laboratoria

eveneens steriele desinfectantia en CIP-deter

Mosman Installatie & Kunststoftechniek

H.J.E. Wenckebachweg 120

genten van VAI en valideert cleanrooms en

ontwerpt, levert, monteert en onderhoudt

1114 AD Amsterdam-Duivendrecht

laminaire flowbanken.

duurzame, hoogwaardige en uiterst innovatieve

Tel: +31 (0)20 5976 769

maatwerk-kunststofsystemen ter verbetering


314 Poly Products B.V.

van specifieke bedrijfsprocessen. Daarbij gaat

Website: www.omegam.nl

271 Polytraicon 122 Prime Water BVBA

het om installaties variërend van opslag- en doseersystemen voor chemicaliën,boven- en

Omegam Laboratoria is een NEN-EN-ISO/IEC

184 Primix B.V.

ondergrondse leidingsystemen, koel-, drinken

17025 geaccrediteerd milieulaboratorium en

193 Prince Kunststofbouw

afvalwaterinstallaties en waterzuiverings-instal-

biedt een breed pakket aan chemische, fysische

216 Pro Water B.V.


43

44

BEURSSPECIAL DEELNEMERSLIJST

333 Profilplast B.V.

321 RWB Water Services B.V.

217 Schneider Electric

200 ProMinent Verder B.V.

Ambachtstraat 20

Postbus 1318 – 2130 EK Hoofddorp

180 PumpCare Benelux

7609 RA Almelo

Taurusavenue 133 – 2132 LS Hoofddorp

Tel: 0546-545020

Tel.: (31) 23 – 5 124 124

Email: www.rwbalmelo.nl

Website: www.schneider-electric.com/nl

105 RB Instrument - Kenners van het zuiverste water

Weteringpad 58,

RWB is er voor ú. Zowel op het gebied van drink-

Schneider Electric is de enige wereldwijde

3762 EN Soest,

en proceswater bereiding als op het gebied

Tel: 035 543 1511

van afvalwaterzuivering en -hergebruik. Om u

greerde systeem architectuur dat process

Fax: 035 543 1448

optimaal van dienst te kunnen zijn, leveren we

management, energiemanagement en security


“maatwerk in water”. Dit kunnen klantspecifieke

management voor drinken afvalwater met

Website: www.zwem.nl

systemen, maar ook standaard installaties zijn.

elkaar verenigd. EcoStruxure maakt drinken

Uiteraard verlenen wij u daarbij de service die u

afvalwatermanagement efficient, productief, en

van ons mag verwachten.

groen van het kleinste pompstation tot aan de

BioSense Sensortechnologie tegen biofilm

specialist die EcoStruxure levert, een geinte

meest complexe waterinstallaties.

Met de BioSense sensor kunnen schadelijke

267 Saia Burgess Controls

biofilms vroegtijdig gedetecteerd en bestreden

249 Saint Gobain Pipe Systems

203 Seepex GmbH

worden. Biofilm groeit bij voorkeur op de Bio-

119 Samson Appendages B.V.

276 SEM Waterbehandeling B.V.

Sense sensor door elektrische stimulering.

286 Schipper Technisch Serviceburo 224 Service in Separation B.V.

De BioSense is een essentieel instrument bij het bestrijden van biofilm in een breed scala van

161 Schlumberger Water Services

toepassingen zoals in koeltorens, ziekenhuizen,

Postbus 47,

(Netherlands) B.V.

4420 AA KAPELLE,

grote recreatieve voorzieningen, zwembaden en

Postbus 553

Tel: +31 113 572523,

spa’s.

2600 AN Delft The Netherlands

Website: www.servis.nu

Delftechpark 20


245 RealSense

2628 XH Delft The Netherlands

188 Redox Water Technology B.V.

Tel: +31 15 2755000

191 REKO Industrial Equipment B.V.

Fax +31 15 2755055

voor slibindikking en slibontwatering met

244 Remondis


mobiele zeefbandpersen, decanteer centrifuges

244 REMONDIS Argentia B.V.

Website: www.swstechnology.com

en indikbanden. Ook voor inzet van tijdelijke

234 Rietland BVBA

Service in Separation bv is dé dienstverlener

roostergoedverwijdering, mobiele zandschei-

112 Rittal B.V.

Schlumberger Water Services (Netherlands) B.V.

dingsinstallaties en reiniging van AT’s en

148 RLC Roosterreiniger B.V.

levert een totaaloplossing voor al uw wensen

slibgistingtanks. Daarnaast ook het adres voor

190 Robuschi Benelux B.V.

met betrekking tot uw grondwatermeetnet. De

totaal onderhoud van rotating equipment van

250 Rookpijpleidingbouw B.V. / Q-Flow B.V.

werkzaamheden variëren van het leveren van

decanteer centrifuges.

105 Roozeboom & Van den Bos B.V.

Diver dataloggers en telemetrie tot het plaatsen

239 Roxtec B.V.

van peilbuizen en het beheer en onderhoud van

165 Shimadzu

het gehele grondwatermeetnet.

328 Sika Nederland B.V. 326 Snoek Technology N.V.

103 Schmidt Watertechniek B.V. 192 Royal Haskoning DHV

Tools – Materials – Services

225 SOLIS Projects B.V.

Laan 1914 no 35

Stoofweg 18-20

Zuiveringweg 90-92

3818 EX Amersfoort

NL-3253 MA Ouddorp

8243PE Lelystad

Nederland

Tel: +31-(0)187 – 605200

The Netherlands

Tel: (088) 348 20 00

Fax: +31-(0)187 – 605171

Tel: (+31) 320 292020


Email: [email protected]”

Fax: (+31) 320 292029

Website: royalhaskoningdhv.com

Website: www.schmidt.nl


Website: www.solis.nl

Royal HaskoningDHV is een onafhankelijk,

Schmidt Watertechniek B.V. is een technische

internationaal ingenieursbureau en technologie

handelsonderneming en gespecialiseerde

SOLIS is gespecialiseerd in het ontwerpen,

leverancier met meer dan 130 jaar ervaring.

dienstverlener. Het leveringsprogramma

bouwen, in bedrijfstellen en onderhouden van

Met goed partnerschap willen wij bijdragen aan

bestaat onder andere uit machines, materialen,

slibindikkingsinstallaties en slibontwaterings-

de ambities van onze klanten. Thema’s waarop

gereedschappen en meetapparatuur voor alle

installaties. SOLIS heeft op alle disciplines een

we focussen zijn: Waterhergebruik, Energie

soorten leidingsystemen. Daarnaast bevat het

vakspecialist en beschikt over veel kennis met

& Grondstoffen, Asset Management Services,

bedrijf een gespecialiseerd dienstenprogramma

betrekking tot afvalwater- en slibbehandeling.

Innovatieve Technologieën en Samenwerking in

dat bestaat uit lekdetectieonderzoek, leiding

Onze afdeling SOLIS Service is gericht op snelle

de Waterketen.

detectie, capaciteits-, flow- en drukmetingen en

service en gedegen onderhoud van de geleverde

afsluiterbediening.

installaties.

Multivis bandzeven, chicanen, slibdrempels, PE aanmaakunits, mixers, flocculatietanks, etc; de juiste keus zorgt voor een besparing op PE verbruik tot 50%.

Multivis trommelzeven 10-1000 micron www.multivis.nl. 0653237632,

[email protected], Stand 254

Resource, research, result. Melspring ziet water als een resource die vraagt om een meer dan Melspring ziet water als een bron die vraagt om een meer dan zorgvuldige behandeling. Onze jarenlange kennis en ervaring zorgvuldige behandeling. Onze jarenlange kennis en ervaring hebben geleid niet voor geleid totprogramma specialisatiechemicaliën in oplossingen hebben totniets een compleet voor voor

o.a. rioolwaterzuivering, drinkwaterbereiding, industriële (afval) onder andere het toepassingsgebied afvalwater. waterbehandeling en slibverwerking.

• Nalco® Poly-electrolieten • Poly-electrolieten Nieuwe generatie structuurgemodificeerde poly-electrolieten. Nieuwe generatie structuurgemodificeerde poly-electrolieten.

• Metaalzouten IJzerchlorides / IJzer(chloride)sulfaten / (Poly)aluminiumchlorides • Metaalzouten IJzerchlorides / IJzer(chloride)sulfaten (Poly)aluminiumchlorides (PAC) / Natriumaluminaten (alkalische/ Al-oplossing). & Blends / Natriumaluminaten (alkalische Al-oplossing).

• Koolstofbronnen / Ethanol / Azijnzuur / Suikerwaters / Alkalische • Methanol Koolstofbronnen Methanol // Ethanol / Azijnzuur / Suikerwaters / Alkalische glycerines Organische zuren / Blends. glycerines / Organische zuren / Blends.

• Polymeer aanmaak- en doseersystemen • Verkoop en verhuur •Installaties Proces automatisering voor aanmaak, opslag en dosering van chemicaliën, zowel permanent als tijdelijk. dosering van poly-electrolieten op Volledig geautomatiseerde basis van uniek en gepatenteerd procédé.

• Drogestof- / troebelheidmeetapparatuur

Melspring International B.V. Telefoon: +31 26 3842040, Fax: +31 26 3842041 E-mail: [email protected], Website: www.watermelspring.com Melspring International B.V., Postbus 143, 6800 AC Arnhem, Telefoon: +31 (0)26 4451251, Website: www.melspring.com

EEN BETROUWBARE WAARDE Omegam Laboratoria is een geaccrediteerd, onafhankelijk milieulaboratorium. U kunt bij Omegam Laboratoria terecht voor een breed scala aan chemische analyses van verontreinigingen in (water)bodems en water (o.a. oppervlakte-, drink-, grond-, afval- en zwemwater). Hierbij kunt u denken aan verontreinigingen in de vorm van medicijnresten, prioritaire stoffen van de KRW, bestrijdingsmiddelen en hormonen. Ook als het om microverontreinigingen gaat leveren wij snel, nauwkeurige en betrouwbare resultaten. Naast chemische analyses biedt Omegam Laboratoria hydrobiologisch- en bacteriologisch kwaliteitsonderzoek door middel van klassieke- en moderne (DNA) technieken. Contact H.J.E. Wenckebachweg 120 1114 AD Amsterdam-Duivendrecht T +31 (0)20 5976 769 E [email protected] I www.omegam.nl

46


136 Sondex B.V.

logistieke dienstverlening en door uitgebreide

grip hebben op de kwaliteit van het eindproduct

317 Spirac B.V.

kennis van processen en applicaties onderschei-

en een uitstekende prijs/kwaliteitsverhouding

109 SPX Flow Technology Assen B.V.

den we ons als toonaangevende en onafhankelij-

kunnen bieden.

202 Staka Schakelkasten

ke pompleverancier in Nederland. 336 Wiefferink B.V.

243 Sulteq Pompen & Revisie 168 ThyssenKrupp Stokvis Plastics

155 Verhoeve Milieu & Water B.V.

270 Wilo Nederland

101 TopSpin International

327 VINK Kunststoffen

337 Wilpro

147 Trojan UV

334 Vitens

198 Xylem Water Solutions Nederland B.V.

275 TSE

179 Vlaar Techniek

331 Zilvold B.V.

302 Turbin B.V.

209 VLM

255 TURBO-Mixer GmbH

130 VMB Besturingstechniek B.V.

322 Twin Filter B.V.

150 VOPO Pompen B.V.

OVERZICHT DEELNEMERS

133 VTA Austria GmbH

RIOLERINGSVAKDAGEN

240 WAM Holland

280 UVAR holland bv

209 WaterAlliance

430 Aannemings- en Installatiebedrijf

Transport & Distributie

207 Watercampus

Postbus 5169

170 WaterForum Media

3295 ZH ’S-GRAVENDEEL

229 Waterslag B.V.

407 Albers Alligator Projekten B.V.

Tel: 078-6731477

141 Watson Marlow B.V.

Postbus 44

Fax: 078-6734557

166 Watts Industries Netherlands B.V.

6700 AA WAGENINGEN


208 WEG

Tel: 0317 419 144

Website: www.uvar.nl

Website: [email protected]

108 Weir Minerals Netherlands b.v.


UVAR holland biedt het UDI filter-programma

Postbus 249,

Nude 37B

welke zijn toepassing vindt in tal van water

5900 AE Venlo

6702 DK WAGENINGEN

systemen. Waterfilters ter verwijdering van

Tel: +31 77 3895239,

vaste stoffen en als voorfiltratie van water-


Albers Alligator in 50 woorden: ? Gewoon weg

behandeling; zeeffilters, zand-/mediafilters

Website: www.weirminerals.com/

briljant die flexibele en duurzame oplossingen

netherlands

voor tijdelijke en permanente opslag van gas,

en automatische filters worden toegepast in

water en slib. in de vorm van Domes, Bagtanks,

saneringsprojecten, waterinname en distributie, irrigatie en re-circulatiesystemen.

Kwakernaak B.V.

Sommigen moeten het van de service hebben

Winbags, L-tanks met capaciteiten van

Uw centrifugaalpompen bijvoorbeeld. Voor hun

1- 7000 m3. Tevens leverancier van maatwerk

242 Van den Borne

betrouwbaarheid, levensduur en energiever-

voor het afdekken en bekleden van uw ronde en

167 Van den Heuvel Watertechnologie B.V.

bruik is het essentieel dat zij het best mogelijke

of rechthoekige tanks, kelders en bassins.

179 Van der Arend Installaties B.V.

onderhoud krijgen. Weir Minerals biedt daarvoor

233 Van der Ende Groep

‘Total Pump Care’: hoogwaardig onderhoud

427 AQA HydraSep B.V.

111 Van Remmen UV Techniek B.V.

aan de befaamde Weir centrifugaalpompen

416 AquaRaad B.V.

325 Vandezande BVBA

van GEHO, BEGEMANN, LEWIS, GABBIONETA,

139 VEGA

ROTO-JET en ieder ander merk.

102 Veolia Water Solutions & Technologies

424 Avedko B.V.

Nijverheidstraat 8

340 Wemeco Nederland B.V.

3316 AP Dordrecht

126 Verder B.V.

Lansinkesweg 4

Tel: +31 (0)78 - 6333444

Postbus 95

7553 AE Hengelo (Ov)

Fax: +31 (0)78 - 6147061

9700 AB Groningen

Postbus 960


Nederland

7550 AZ Hengelo (Ov)

Website: www.avedko.nl

Tel: +31 (0)50 549 59 00

Nederland

Fax: +31 (0)50 549 59 01

Tel: +31 74 250 47 81

Avedko is een van de belangrijkste producenten


Fax: +31 74 250 47 88

van roestvaststalen (buiten-)behuizingen in

Website: www.verder.nl


Nederland. De behuizingen bieden hoog-

Website: www.wemdeck.com

waardige bescherming aan de vaak gevoelige

VERDER BV: Passie voor pompen!

elektronica en zijn te leveren in elke gewenste

Pompen zijn zeer belangrijke schakels in

wemDeck afdekluiken, vloerluiken en toebe-

IP-klasse. Avedko behuizingen worden onder-

bedrijfsprocessen. Daarom denken en handelen

horen worden in talloze industrieën verwerkt

meer toegepast in kabel- en telecomnetwerken,

we bij Verder B.V. vanuit de pompapplicaties,

waaronder: Waterzuiveringen en gemalen,

spoorinfrastructuren, verkeersregelinstallaties,

het proces en de specifieke klantwens. Op basis

Pompputten en inspectieputten, Bluswaterkel-

openbare verlichting, toegangsystemen, gas-

van die applicaties en behoeftes bieden we een

ders, Grond-, Weg- en Waterbouw, Utiliteitsbouw

meterinstallaties, pompunits, drukrioleringen,

hoogwaardig en breed assortiment pompen.

en civiele bouw. Wemeco produceert alle vloer-

elektrotechnische installaties en ondergrondse

We doen echter méér. Ook door technische en

luiken en toebehoren zelf waardoor wij 100%

afvalcontainers.

BERMAd holland R

Zelfreinigende filters

Regelafsluiters

UDI zelfreinigend (water-)filter. De verkorte AZEZ-R met automatische omkeer unit, zonder eind of omkeer schakelaars en een continue service.

BERMAD’s medium gestuurde regelafsluiter voor: drukreductie, overdrukbeveiliging, flowregeling etc. Hoge kwaliteitsstandaard met uitstekende cavitatie resistentie (12 - 1) voor een breed flow- en drukgebied.

Alle uitvoeringen van 2” - 14” met een RVS Super Screen filterelement en een filterperforatie van 10-800 micron.

Vanaf 1,5” - 32”. Standaard Ductile gietijzer met epoxy coating. Op aanvraag in NAB, RVS, Duplex, Monel en titanium.

vERNIEUWd

Media filterketels

Ont- en Beluchters

UDI Media filterketels van staal met polyester coating voor werkdrukken tot 8 bar. Standaard uit voorraad voor 12” - 60” en een media inhoud van 30 - 1500 liter.

BERMAD’s nieuwe generatie Ont- en Beluchters voor een optimaal waterdistributiesysteem. In automatische en kinetische uitvoeringen. Hoge capaciteit met ingebouwde waterslagbescherming.

Zie ons compleet programma van de standaard producten. Aanpassing en materiaalkeuzes op aanvraag.

Betrouwbaar design, breed toepasbaar, gemakkelijk te installeren. Van ¾“ - 2” in kunststof en 2” - 8” in metaal, resp. PN10/PN16.

NIEUW

Tel.: +31 78 673 1477 - Fax: +31 78 673 4557 - [email protected]

www.uvar.nl

BEZOEK STAND 280

Tel.: +31 78 673 4761 - Fax: +31 78 673 7087 - [email protected]

www.bermad.nl

48


412 AVK Nederland B.V.

431 Leitec

401 YP Telemetrie B.V.

443 MJK - Xylem Analytics 448 Busch B.V.

410 Moons Ingenieurs

Pompmolenlaan 2

405 Opticon Benelux Naarden B.V.

3447GK Woerden

441 Pentair Fairbanks Nijhuis

Nederland

418 Rioolabc

417 Zandrecycling Nederland B.V.

Tel: 0348 - 46 23 00

415 Steinzeug - Keramo B.V.

ABC Westland 227

Fax: 0348 - 42 29 39

402 Sulzer Pumps Wastewater Netherlands

2685 DC Poeldijk

Website: www.busch.nl

B.V.

Tel: 0174 - 24 39 50

408 Swietelsky-Faber Nederland Relining B.V.

Fax: 0174 - 29 11 48

Kennis en ervaring

413 Teeuwissen Rioolreiniging Huizen B.V.


Al meer dan 50 jaar houdt Busch zich intensief

429 Van den Akker B.V. CIS

Website: www.zandrecycling.nl

bezig met vacuüm- en druktechniek. Een voort-

445 Van der Linden Pomptechniek B.V. Zandrecycling Nederland is het enige bedrijf

durende ontwikkeling van nieuwe en verbetering

in Nederland dat zich heeft gespeciali-

van bestaande producten is daarvan het gevolg. Wij kijken naar de behoeften van onze klanten

431 vandervalk+degroot

seerd in de recycling van rioolslib, kolkslib,

en markten. Samen met onze opdrachtgevers

Postbus 62

gemaalslib en veegzand, ofwel RKGV. Bij

zoeken wij naar de beste oplossing.

2685 ZH Poeldijk

Zandrecycling Nederland hanteren we de best

(0174) 24 74 74

denkbare aanpak (gebaseerd op extractieve

442 Buveco Gasdetection B.V.

(0174) 24 53 03

reinigingsmethodes), met als resultaat dat

428 Camtronics B.V.

[email protected]

maar liefst 100% van het RKG en veegvuil goed

447 DDV Media

www.valkdegroot.nl

terechtkomt.

434 Dusseldorp Rioolservice B.V. 406 Entec Holland B.V.

Vandervalk+degroot is in 1962 gestart in Poeldijk

414 Gorman-Rupp Europe B.V.

en uitgegroeid tot specialist op het gebied van

403 Groeneveld Riooltechniek B.V.

rioleringsbeheer (o.a. rioolreiniging, rioolreno

411 Grundfos

vatie, rioolinspectie en advisering). Vandervalk

425 Homa Pompen B.V.

+degroot onderscheidt zich door de ontwikkeling

404 InRIO advies- en ingenieursbureau B.V.

van hoogwaardige technieken, zoals de Waterjet

420 IROTS B.V.

renovatierobot. Vandervalk+degroot telt ruim

433 Kennis van Pompen B.V.

420 medewerkers, verspreid over 18 vestigingen

432 KZ

in Nederland, België en Engeland.

stand 431

De veiligste verwerking van RKG-slib en veegzand.

Al meer dan 50 jaar een vertrouwd gezicht

• Nul % terug in het milieu • Gecertiﬁceerd transport • Gratis afvalstroomnummer • Landelijke dekking locaties

17

Stand 4

abc-westland 231, poeldijk • tel. 0174-247474 • www.valkdegroot.nl • [email protected]

ABC Westland 227, 2685 DC Poeldijk • T 0174-243950 • www.zandrecycling.nl • [email protected]

e

troﬂotati

aer Elec

Dr B NIEUW

Wero WMS 800 Elektrische Spindelsleutel. De meest verkochte, ook leverbaar met koppel >2400 Nm.

www.FerroTech.nl

Alligator wateropslag Opslag afvalwater Opslag biogas

Albers Alligator levert al meer dan 30 jaar kwaliteitsproducten voor (tijdelijke) opslag van WATER, AFVALWATER, BIOGAS en industriële vloeistoffen. Degelijk, duurzaam en bedrijfszeker. Kortom, zorgeloze producten.

De leverancier van uw water- en/of afvalwaterzuiveringsinstallatie

www.envirochemie.com

EnviroChemie BV - Waarderweg 52c

-

2031 BP -

Haarlem

-

tel: +31 (0)23 5345405

-

[email protected]

Waterprofessionals in Nederland bereiken? Communiceer via H2O magazine! Benieuwd naar de communicatiemogelijkheden? Bel met: Shahin Habbah T 026-750 18 51 E [email protected] I www.pshmediasales.nl

Wageningen, T 0317 419 144, www.albersalligator.com

Sommigen moeten het van de

service hebben SERVICES

Weir Minerals Netherlands b.v.


www.weirminerals.com/netherlands

De kunst van totaaloplossingen in kunststof Je zou Mosman Installatie & Kunststoftechniek een installateur kunnen noemen – “Maar dan wel in een breder licht bezien”, zoals directeur en oprichter Peter Mosman het zelf omschrijft. “Onze specialisatie is kunststof: het verzorgen van installaties in kunststoftechniek, in leidingsystemen en apparatenbouw, in zogeheten thermoplasten. Deze specialisatie hanteren wij al vanaf het allereerste begin; we hebben er inmiddels al meer dan 25 jaar ervaring in.”

Specifiek en hoogwaardig

Mosman Installatie & Kunststoftechniek ontwerpt, levert, monteert en onderhoudt duurzame, hoogwaardige en uiterst innovatieve maatwerk-kunststofsystemen ter verbetering van specifieke bedrijfsprocessen. Een team van circa dertig specialisten heeft de beschikking over een transparante en omvangrijke productieruimte van 1000 vierkante meter, waar alle installaties en kunststof onderdelen worden geproduceerd. Daarbij gaat het om installaties variërend van opslag- en doseersystemen voor chemicaliën (zoals zoutzuur, zwavelzuur, natronloog en ijzerchloride), boven- en ondergrondse leidingsystemen, koel-, drinken afvalwaterinstallaties en waterzuiveringsinstallaties tot ventilatoren, luchtzuiverings-installaties, opslagtanks en baden. In het geval van kunststof installatiesystemen worden zowel totale systemen als specifieke gewenste onderdelen verzorgd. “Wij leveren bijvoorbeeld kunststof koelwaterleidingen ten behoeve van technologisch hoogwaardige koelwatersystemen met worldwide keycontracten in Nederland, Engeland, Frankrijk en de Verenigde Staten” vertelt Peter Mosman. “Bovendien leveren wij industriële afzuigsystemen. Zo hebben wij op de UT Enschede de complete afzuiging mogen verzorgen voor de Hightech Factory – de ‘nano-fabriek’. Mosman levert hoogwaardige kunststof producten. En de eisen zijn hoog in deze markt; niet alleen de juiste kwalificering van de producten is een vereiste, maar ook die van het bedrijf, de mensen en de engineering en montage – zowel nationaal als internationaal.”

Van engineering tot turnkey

wat wij daar doen: engineeren, produceren, monteren en in bedrijf stellen –turnkey.” De benodigde kunststof producten en onderdelen worden prefab geleverd en in overleg met de klant gemonteerd. De betreffende tanks en doseer- en leidingsystemen worden in Nederland en door heel Europa geplaatst. “Op het gebied van veiligheidseisen beschikken wij over het VCA** certificaat en zijn we vanzelfsprekend ook ISO-9001:2008 gecertificeerd” licht hij toe. “Daarnaast heb je om in die markt van de chemie te mogen leveren een BRL-K903 certificaat nodig; uiteraard heeft Mosman dat ook. Bovendien hebben wij een WHG certificering, Wasser Haushalts Gesetz, en zijn we TüV gecertificeerd in lastechniek, beide vereist om op de Duitse markt te mogen opereren. Kwaliteit begint immers al bij veiligheid – die staat bovenaan en gaat over al de planningen heen.”

Vooraf wordt, aan de hand van overleg met de klant, Meer informatie: door de specialisten van Mosman een nauwkeurig beeld van installatie en bedrijfsproces geschetst. Vervolgens brengen zij het geheel van meting, schakelingen en benodigde materialen in kaart middels geavanceerde computergestuurde technieken en de benodigde actuele technische vakkennis. Peter Mosman: “Ons werkgebied is de chemische markt, op industrieel niveau. Waterleidingbedrijven bijvoorbeeld hebben om goed drinkwater te produceren chemicaliën nodig. Voor dergelijke klanten produceren wij opslag- en doseersystemen voor chemicaliën, maar ook voor waterschappen, rioolwaterzuiveringen en algemene industriële toepassingen. Samengevat is

Tel +31 748510510 Email [email protected] Website www.mosman.eu

BEURSSPECIAL

AQUA NEDERLAND VAKBEURS PRODUCTNIEUWS

SOMMIGEN MOETEN HET VAN DE SERVICE HEBBEN Uw centrifugaalpompen bijvoorbeeld. Voor hun betrouwbaarheid, levensduur en energieverbruik is het essentieel dat zij het best mogelijke onderhoud krijgen. Weir Minerals biedt daarvoor ‘Total Pump Care’: hoogwaardig onderhoud aan de befaamde Weir centrifugaalpompen van GEHO, BEGEMANN, LEWIS, GABBIONETA, ROTO-JET en ieder ander merk. Onder ‘Total Pump Care’ verstaat Weir Minerals een breed scala aan werkzaamheden: van ontwerp adviezen, installatie en turnkey projectrealisatie tot onderhoudscontracten en totale kostenbeheersing. Maar ook reparatie op locatie of in de werkplaats en hoogstaande technische ondersteuning bij storingen en fabrieksstops. Zelfs de onderhoudsopleidingen verzorgen de specialisten van Weir Minerals. Bezoek Weir tijdens de Aqua Nederland Vakbeurs op standnr. 108

IMBEMA DENSO B.V. INTRODU CEERT DE NIEUWSTE UITVOERING VERBINDINGEN VAN HAWLE, NL. DE HAWLE SYNO2000! Deze unieke koppeling, tevens overschuifmof, combineert de uitstekende eigenschappen van de HAWLE-Synoflex groot bereik koppeling aan één zijde en het trekvaste HAWLE Systeem 2000 aan de andere zijde. Dé ideale koppeling voor het repa-


reren of uitbreiden van leidingnetten, van verschillende leidingmaterialen, zoals grijs gietijzer, nodulair gietijzer, asbestcement, staal naar PE of PVC. Door het toepassen van de HAWLE SYNO2000 spaart u ook nog eens een extra verbinding uit! Benieuwd waarom? Bezoek ons op de Aqua Nederland Vakbeurs, standnummer 324 en maak kennis met de nieuwe HAWLE SYNO2000!

SO CONFORME CZV- KUVETTEN TESTEN VOOR EEN EERLIJKE PRIJS Vijf van de standaard NANOCOLOR® CZV-kuvettentesten voldoen aan de specifieke eisen van ISO 15705. Deze CZV - kuvettentesten zijn ISO conform ontwikkeld en zijn zonder meerprijs verkrijgbaar. Dit betekend dat de resultaten worden erkend door de controlerende autoriteiten. MACHEREY-NAGEL garandeert dat elk component van de NANOCOLOR® analysesysteem voldoet aan de verschillende eisen van ISO 15705 betreffende reagentia, monstervolume, ontsluitings voorwaarden en fotometrische analyse. Fotometrisch bepalingen m.b.v. NANOCOLOR® fotometers zorgen, door hun gebruikersvriendelijk, betrouwbare en herleidbare meetresultaten, voor een snelle en foutlose analyse. Bezoek ons op de Aqua Nederland Vakbeurs, standnummer 156

STRUXUREWARE FOR WATER Beheer, bedien en optimaliseer uw drinken afvalwaterinfrastructuur van pomstation tot complexe installatie. StruxureWare for Water is een management software suite dat volledig inzicht geeft in de complete watervoorziening,

- opslag en -behandeling in combinatie met proces control en energie efficency van veld tot enterprise. Bereik een optimale voorziening in de waterketen terwijl energiekosten en total cost of ownership worden verlaagd. Bezoek onze stand en ervaar hoe u grote waternetwerken kunt beheren met Telemetry & Remote SCADA oplossingen of hoe u uw waternetwerkbeheer kunt optimaliseren met online hydraulische modellen. Bezoek ons op de Aqua Nederland Vakbeurs, standnummer 217

WATERLEIDING BEPROEVINGS APPARATUUR Esders introduceert de MPP perspomp met de digitale druklogger DTmemo voor het beproeven van drinkwater distributieleidingen. Dit complete systeem is inzetbaar voor het op druk brengen van metalen en AC leidingen alsmede voor contractietests aan kunststofleidingen volgens de NEN-EN-805 en VEWIN richttlijnen. De testdruk

is instelbaar in de MPP waarbij de DTmemo de druk registreert in het geheugen. De meetgegevens worden door de Esders software verwerkt en in pdf formaat overlegd aan de opdrachtgever. De apparatuur heeft zich in Duitsland al jaren bewezen en is nu voor de Nederlandse normen verder geoptimaliseerd. Naast de benodigde aansluittoebehoren biedt Esders compleet ingerichte beproeving aanhangers. Bezoek onze stand 277 op de Aqua Nederland Vakbeurs.

SCHMIDT WATERTECHNIEK B.V. INTRODUCEERT DE NIEUWE GE NERATIE ELEKTRISCHE KRAAN SLEUTELS OP ACCUVOEDING! De AccuPanther onderscheidt zich vanwege de veilige bediening door een veiligheids-slipkoppeling, die tijdens het draaien kan worden

versteld. De AccuPanther is met 6 kg. een lichte machine voor de snelle en eenvoudige bediening van alle soorten afsluiters, brandkranen en vlinderkleppen. De elektrische kraansleutel werkt op krachtige 20V accu’s en kan ca. 20 afsluiters (DN 100) met één volle accu bedienen (3 accu’s standaard meegeleverd). De veiligheids-slipkoppeling heeft bij de AccuPanther een koppel van ca. 50 Nm - 400 Nm en is trapsgewijs instelbaar. Kijk voor meer informatie op www.schmidt.nl Bezoek onze stand 103 op de Aqua Nederland Vakbeurs.

MILDER HOLLAND B.V. IS AL 37 JAAR “VEELZIJDIG IN LEI DINGSYSTEMEN”. Wij leveren PVC, PE en PP (druk) leidingen en een zeer uitgebreid pakket hulpstukken zoals knieën, bochten, verlopen, T-stukken, afsluiters enz. Als importeur van Plasson hebben wij grote voorraden klemfittingen en electrolasfittingen maar ook Plasson PVC drukfittingen en PVC kogelkranen leveren wij bijna altijd binnen één werkdag. Daarnaast voeren we een uitgebreid pakket gietijzeren afsluiters en koppelingen met, waar van toepassing, Kiwa-keur. Ook alle toebehoren hiervoor leveren wij uit voorraad. Kijkt u maar eens op onze website www.milder.nl en laat u overtuigen hoe compleet en veelzijdig Milder Holland in leidingsystemen is. Bezoek onze stand 116 op de Aqua Nederland Vakbeurs.

51

AFVALWATER?

Haal eruit wat erin zit! “Afvalwater” bestaat niet. Het is een bron van energie en grondstoffen.

Paques anaerobe waterzuiveringen produceren biogas, winnen waardevolle grondstoffen terug en maken het hergebruik van het water mogelijk. Alle systemen komen van één betrouwbare leverancier met meer dan 50 jaar ervaring. Benieuwd naar wat wij voor u kunnen betekenen? Spreek ons aan op stand 129. Op de AquaNederland Vakbeurs verzorgen wij elke dag om 16.00 uur een presentatie over onze technologieën. We ontmoeten u graag!

www.paques.nl

Draadloze grondwater monitoring de ons op Bezoek derland e Aqua N rs in vakbeu m e Gorinch 2014 r aa t 18-20 m

Diver-NETZ Static is een draadloze oplossing voor het monitoren van grond-water. Dagelijks heeft u inzicht in de grondwaterstanden, -temperatuur en geleidbaarheid. Daarnaast verstuurt Diver-NETZ Static informatie omtrent het functioneren van de apparatuur in het veld. Dit resulteert in kwalitatief hoogwaardige grondwaterstanden. Belangrijkste voordelen • Dagelijks inzicht in alle grondwaterstanden en functioneren meetapparatuur • Nauwkeurige en betrouwbare data verzamelen van grondwaterstanden, temperatuur en geleidbaarheid • Minimaal energieverbruik door innovatief ontwerp • Kosten-effectieve oplossing door het combineren van één gateway voor meerdere meetpunten Belangrijkste kenmerken

www.swstechnology.com Copyright © 2013 Schlumberger. All rights reserved.

• Volledig compatibel met alle bestaande Diver dataloggers welke zijn gefabriceerd sinds 2002 • De Diver-Gate(S) en Diver-DXT hebben een batterij levensduur van respectievelijk 2 en 5 jaar, afhankelijk van het gebruik • Snel en eenvoudig te installeren in een 1 inch peilbuis • Antenne met een bereik van 500 m LOS (Line ofSight), afhankelijk van obstakels en weersomstandigheden • Herprogrammeren van dataloggers in het veld direct vanaf kantoor

BEURSSPECIAL


NEUTRALAC® SLS45 IS ONZE INNOVATIEVE, KRACHTIGE KALK MELK SPECIAAL ONTWIKKELD VOOR ZUIVERING VAN AFVAL WATER. Doordat het veilig, veelzijdig en financieel aantrekkelijk is, vormt ons product een uitstekend alternatief voor natronloog in uw waterzuivering. Wij begrijpen uw behoeften zeer goed en hebben meer dan 20 jaar ervaring met de verwerking van proces- en afvalwater in de industrie. Dit vormt voor ons de basis voor een totaalpakket aan diensten en ondersteuning, zodat ingebruiks name van Neutralac® SLS45 kalkmelk probleemloos bij u in het proces wordt ingevoerd. Zo bespaart u tijd, arbeid en kosten terwijl u blijft voldoen aan de eisen die worden gesteld aan afvalwaterzuivering. Bezoek onze stand 284 op de Aqua Nederland Vakbeurs.

WEMECO ONTWIKKELT EN PRODUCEERT ONDER DE NAAM WEMDECK® HOOGWAARDIGE AFDEKLUIKEN, VLOERLUIKEN, (ZWAAR)VERKEERSLUIKEN, VEILIGHEIDSROOSTERS EN PUTLADDERS, IN STAAL, ALU MINIUM EN RVS. De materialen die wij toepassen in combinatie met onze jarenlange ervaring verzekeren onze klanten van een kwalitatief uitstekend product tegen zeer concurrerende voorwaarden. Het standaard wemDeck® programma geeft u de mogelijkheid om voor elke situatie een gebruiksvriendelijk luik te


selecteren die voldoet aan zowel de ARBO-richtlijnen en de vereiste verkeersklasse volgens NEN-EN 124. Naast standaard afdekluiken en putroosters vervaardigt Wemeco ook luiken op klantspecificatie. Tevens produceren wij private label luiken in elke mogelijke uitvoering. Zo wordt uw standaard onze standaard! Bezoek onze stand 340 op de Aqua Nederland Vakbeurs.

HAAL MEERWAARDE UIT DIGESTAAT! Bij de (co-)vergisting van biomassa ontstaat een reststroom van niet of moeilijk biologisch afbreekbaar materiaal, digestaat. Samen met M.T.I. Engineering heeft RWB een proces ontwikkeld om het digestaat te scheiden in 4 fracties; compost, bacteriën, mineralen en water. Het proces bestaat uit 3 stappen en heeft een extreem laag energieverbruik. Bezoek de RWB stand voor meer informatie. Bezoek onze stand 321 op de Aqua Nederland Vakbeurs.

ANALYSES PFOS EN PFOA Omegam Laboratoria voert reeds jaren analyses uit in het kader van monitoringsprogramma’s. De zeer schadelijke verbindingen PFOS en PFOA vormen steeds vaker onderdeel van het te analyseren pakket. Schiphol en Moerdijk

(Chemiepack) zijn voorbeelden van omvangrijke verontreinigingen in Nederland waarbij Omegam Laboratoria betrokken was voor laboratoriumanalyses. We meten de verbindingen met behulp van (online SPE) LC-MS-MS technieken met zeer lage rapportagegrenzen. Analyses kunnen worden uitgevoerd in de matrices oppervlaktewater, grondwater, drinkwater, afvalwater, zwemwater, grond en slib. Onze accountmanagers vertellen u graag meer over de vele analysemogelijkheden. Bezoek Omegam Laboratoria tijdens Aqua Nederland, op standnr. 214.

NIEUW: ENVIROCHEMIE BREIDT LEVERINGSPROGRAMMA UIT MET DE E-FLO-DR. BAER ELEC TROFLOTATIE. De Dr. Baer electroflotatie is bijzonder geschikt voor het verwijderen van olieachtige stoffen, zoals vrijkomen bij walserijen, en de verwijdering van zwevende stoffen- en vezels uit dispersies vanuit de productie van glasvezels en non-woven vliesstoffen. Met deze speciale electroflotatie wordt de beproefde reeks Lugan en Flomar DAF installaties uitgebreid. De Dr. Baer installatie functioneert uitstekend bij watertemperaturen tot 80 °C en voorkomt schuimvor ming. Een exacte scheiding van het flotaat garandeert een hoge reinigende werking zonder verdere filtratiestappen. Hierdoor is de electroflotatie techniek zeer goed toepasbaar voor de zuivering van water in recirculatiestromen. Bezoek onze stand 174 op de Aqua Nederland Vakbeurs.

BIOSENSE Sensortechnologie tegen biofilm Biofilm(slijm) kan zich op oppervlakten vormen in een waterige

omgeving. Koelings- en verwarmingssystemen, zwembaden en drinkwaterinstallaties zijn plaatsen waar biofilm zich zeer snel kan ontwikkelen. Biofilms herbergen schadelijke bacteriën zoals Legionella, veroorzaken corrosie en verminderen warmte overdracht. Onze BioSense sensoren kunnen schadelijke biofilms vroegtijdig detecteren. Zij monitoren continu op biofilm. Zodra de omstandigheden de vorming van biofilm toelaten volgt een alarmmelding. De biofilm groeit bij voorkeur op de BioSense sensor door elektrostimulering. De BioSense is een essentieel instrument bij het bestrijden van biofilm in een breed scala van toepassingen zoals in koeltorens, ziekenhuizen, grote recreatieve voorzieningen, zwembaden en spa’s. Bezoek onze stand 105 op de Aqua Nederland Vakbeurs.

AQUALAB ZUID VERZORGT HET GEHELE TRAJECT: VAN MON STERNEMING EN WATERANALY SE (IN HET LABORATORIUM OF OP LOCATIE) TOT EN MET ADVIES EN RAPPORTAGE. Wilt u weten wat wij precies doen, dan kunt u onze interactieve Product-DienstenCatalogus raadplegen (www.aqualab.nl). U kunt op eenvoudige wijze zoeken, bijvoorbeeld op analyse, component of op matrix. Vervolgens krijgt u een beknopt overzicht van de meeste belangrijke kenmerken zoals: onderzoekmethode, de prestatiekenmerken en de prijs uitgedrukt in Water Analyse Punten (WAP’s). Ook is aangegeven of het betreffende onderzoek RvA- geaccrediteerd is. Bezoek Aqualab Zuid tijdens de Aqua Nederland Vakbeurs op standnummer 301.

53

LOGISTICON WATER TREATMENT

Demiwater

DÉ SPECIALIST IN WATERBEHANDELING!

Koelwater

Afvalwater

Proceswater

Een zuivere samenwerking Welke vorm van waterbehandeling u ook wenst, Logisticon levert u: Klant specifieke installaties Ontwerpen in 3D Procesontwerp en Werktuigbouw/Elektrotechniek in één hand Optie huur (pilot)installatie Neem gerust contact met ons op voor gebruik van onze expertise in water.

Logisticon Water Treatment b.v. Postbus 38, 2964 ZG Groot-Ammers, Nederland Telefoon: +31 (0) 184 - 60 82 60 Website: www.logisticon.com

BEURSSPECIAL


MULTIVIS HEEFT EEN NIEUW SOORT BANDZEEF O NTWIKKELD WAARBIJ BANDHELLING, INLOOPHOOGTE, CHICANEN EN SLIBDREMPEL INSTELBAAR ZIJN. Door een juiste keuze van PE aanmaak/inmenging, flocculatie en bandreiniging wordt een verbruik van 3g emulsie(50%)/kg DS mogelijk.

De band- en trommelzeven kunnen ingezet worden voor: de aanmaak van bedrijfswater, voedingsen kunststofindustrie, polijsten van effluent en voorfiltratie van membranen. De trommelzeven kunnen in 40 standaard maten geleverd worden met snel verwisselbare panelen van 10-1000 micron. De zeven onderscheiden zich door: de nagenoeg drukloze werking, eenvoud, innovativiteit, onderhoudsvriendelijkheid en betaalbaarheid. Meer weten: [email protected], 0653237632, Stand 261.

KERAMISCH SIC-MEMBRAAN IDEAAL VOOR OLIE/WATER SCHEIDING Logisticon Water Behandeling presenteert op de Aqua-Nederland beurs de resultaten van het gebruik van keramische SiC-membranen voor de verwijdering van olie uit water. Door de structuur en de samenstelling van keramische SiC-membranen kan men goede verwijderingen bereiken van stoffen als oliën, diverse vetzuren en DADPM aanwezig in water. Het oppervlak van het SiC-membraan is niet geladen in tegenstelling tot andere keramische membranen. Hiervoor is de verwijdering beter en daarnaast ook de reinigbaarheid en bedrijfsvoering eenvoudiger. De SiC-membranen zijn


uitermate geschikt voor toepassing met agressieve vloeistoffen bij hoge temperaturen en hoge zoutgehalten. Bezoek onze stand 154 op de Aqua Nederland Vakbeurs.

20 JAAR SUCCESVOLLE BIOGAS ONTZWAVELING! Een volwassen systeem dat biogas goedkoop en efficiënt ontzwavelt? Alstublieft: Paques THIOPAQ® technologie. Met ruim 20 jaar ervaring en meer dan 150 tevreden klanten wereldwijd, is het systeem van Paques dé manier van biologische biogas ontzwaveling. Dit levert ook u enorme besparingen op! Zeer lage operationele kosten en bewezen betrouwbaarheid zijn maar twee van de vele voordelen van de THIOPAQ®. Benieuwd naar de mogelijkheden? Bezoek ons op de AquaNederland Vakbeurs op stand 129

MELSPRING INTERNATIONAL B.V. IS EEN LEVERANCIER VAN DIVERSE PRODUCTEN OP HET GEBIED VAN (AFVAL)WATERBE HANDELING, SLIBONTWATERING EN GEURBESTRIJDING. Deze producten worden zowel op communale- en industriële (afval) waterzuiveringen ingezet. U kunt hierbij denken aan o.a.: -Metaalzouten (ijzerzouten, aluminiumzouten) -Poly electrolieten -Koolstofbronnen Door gebruik te maken van de juiste producten dragen onze oplossingen niet alleen bij tot procesoptimalisatie maar ook tot

het terugdringen van kosten. Onze productspecialisten bekijken graag welke oplossing voor u het meest geschikt is. Een noviteit is onze samenwerking met de firma Waterstromen BV voor de ontwikkeling van struviet tot wettelijk toegestane duurzame, ecologische fosfaatmeststof. Melspring International BV – www.watermelspring.com Bezoek onze stand 218 op de Aqua Nederland Vakbeurs.

GE ANALYTICAL INSTRUMENTS ONTWIERP DE SIEVERS INNOVOX ONLINE TOC-ANALYSER als antwoord op vraag vanuit de procesindustrie naar een robuuste TOC-analyser die complexe matrices aankan. De ultra-efficiënte ‘Supercritical Water Oxidation’ (SCWO) techniek laat dit toe met een minimum aan herkalibratie en onderhoud. Voordelen : beperkt chemicalïenverbruik, ongevoelig voor zouten, geen katalysator, halogeenscrubber, kwartsonderdelen of zuurstofgas nodig. Dit is echt een ‘Green Technology’. De InnovOx is uitermate geschikt voor Waste Water proces-monitoring. Met standaard 2-stroomscapaciteit kan influent/effluent van een waterzuivering gemeten worden. Bent u benieuwd naar onze mogelijkheden of hebt u vragen? Bezoek PMT Benelux tijdens de Aqua Nederland Vakbeurs, standnr. 231

H2GO IS VANAF HET BESTAAN VAN DE SMARTPHONE EN TABLET AL VIA DE WEBBROW SER VAN DEZE DEVICES TE GEBRUIKEN. Maar nu is de H2gO app beschikbaar. De H2gO app is specifiek ontworpen om eenvoudiger beheer van de waterketen mogelijk te maken voor buitendiensten/monteurs. Beschikbare functionaliteiten zijn o.a. lokaliseren en navigeren naar de juiste

l ocatie in Google maps, eenvoudige zoekfunctie, overzichtelijke alarmpagina’s, inzicht in huidige status en starten en blokkeren van pompen/installaties. Kortom, direct actueel inzicht in uw (afval)waterstelsel. Bespaar tijd, geld en energie. Met de H2gO app van I-Real heeft u een volledig beheersysteem binnen handbereik! Bezoek I-Real tijdens de Aqua Nederland Vakbeurs op standnummer 238 en probeer de app zelf

DIVER-SUITE, SLIMME MONITO RING-TECHNOLOGIE De Diver-Suite biedt grondwateren milieuprofessionals hoogstaande instrumentatietechnologie voor het monitoren van (grond)watersystemen. Deze robuuste lijn van Diver-dataloggers, bestaande uit diverse types, voert nauwkeurige, betrouwbare metingen uit en registreert fluctuaties van de (grond)waterstand, -temperatuur en -geleidbaarheid. Met een batterijlevensduur van 8-10 jaar zijn deze instrumenten uitermate geschikt voor een langdurige en ononderbroken werking. Diver-NETZ, meetnetbeheer via telemetrie Diver-NETZ is een compleet systeem van hoogwaardige technologieën waarbij de Diver-Suite wordt gecombineerd met de laatste ontwikkelingen op het gebied van draadloze communicatie en datacollectie (telemetrie). Met Diver-NETZ kunnen project workflows worden gestroomlijnd met als doel meetnetten effectiever en efficiënter te kunnen beheren. Bezoek Schlumberger voor meer informatie standnr. 161

55

Voldoet uw installatie aan de normen? Water is onmisbaar voor uw bedrijfsactiviteiten. Het water moet voldoen aan hoge kwaliteitseisen als u het in uw proces gebruikt. Ook het afvalwater dat u loost, moet aan strenge normen voldoen.

Lhoist biedt een hoogwaardig gamma van waterreagentia voor optimale resultaten. Daarnaast adviseren wij u de beste oplossing voor de behandeling van uw proces- en afvalwater. Het is tijd om uw installatie te evalueren. Analyseren we samen of u nog aan de normen voldoet?

Lhoist Nederland B.V. Tel.: +31(0)318 754166 [email protected] www.lhoist.com

Behandeling van drinkwater en proceswater

Behandeling van afvalwater en slib voor biogasproductie

www.akdolit.com

www.neutralac.com

BIOSENSE

SYNO2000

Sensortechnologie tegen biofilm

RB

000

Speciaal ontwikkeld voor het repareren en uitbreiden van het leidingstelsel met kunststofleidingen.

H

O2 E SYN L W A

Biofilm(slijm) kan zich vrijwel op elk oppervlak vormen in een waterige omgeving. Het vormt zich overal waar waterbronnen aanwezig zijn. Koelings- en verwarmingssystemen, zwembaden en drinkwaterinstallaties zijn daarom bij uitstek plaatsen waar biofilm zich snel kan ontwikkelen. Biofilms herbergen schadelijke bacteriën zoals Legionella, veroorzaken corrosie en verminderen warmteoverdracht. Met het plaatsen van onze nieuwste BioSense sensor kunnen schadelijke biofilms vroegtijdig gedetecteerd en bestreden worden. De BioSense biofilm sensoren zijn de meetinstrumenten met een beproefde technologie die continu de vorming van biofilm monitoren. aangroei van biofilm Zodra de omstandigheden de vorming van biofilm toelaten wordt er een alarm gegenereerd. De biofilm groeit bij voorkeur op de BioSense sensor door elektrische stimulering. De BioSense is eenvoudig te onderhouden en te bedienen en is een essentieel instrument bij het bestrijden van biofilm in een breed scala van toepassingen zoals in koeltorens, ziekenhuizen, grote recreatieve voorzieningen, zwembaden en spa's.

• Eén zijde groot bereik koppeling, één zijde trekvast d.m.v. Hawle Systeem 2000 • Eenvoudige montage en demontage. • Superieure mechanische verbinding (geen laswerkzaamheden, minimale montage- en demontagekrachten) • De SYNO2000 kan gebruikt worden als overschuifmof door de stopring te verwijderen!

derland Aqua Ne rs Vakbeu 324! standnr.

INSTRUMENT

Weteringpad 58, 3762 EN Soest, tel. 035 543 1511, fax 035 543 1448, [email protected], www.zwem.nl

K E N N E R S VA N H E T Z U I V E R S T E WAT E R

Akdolit® en Neutralac® zijn merknamen van Lhoist Recherche et Développement S.A.

Vanzelfsprekend moeten de reagentia voor waterfiltratie en afvalwaterbehandeling aan hoge eisen voldoen.

www.imbemadenso.nl • T. 023 - 517 24 24

BEURSSPECIAL


DE NIEUWSTE SLIB-INNOVATIES Royal HaskoningDHV werkt samen met partners aan de nieuwste duurzame technologieën. In het CODE®-concept focussen we op het optimaal omzetten van restof afvalstromen in waardevolle, bruikbare eindproducten. We kijken hierbij naar de hele keten en combineren op een slimme manier moderne water- en bioraffinage-technologieën. Onze innovatieve technologieën voor vergistingsoptimalisatie

- Themista™ , Ephyra™ - onderscheiden zich door hoge efficiency, robuustheid en lage exploitatiekosten. Ze kunnen als voorbehandeling bij bestaande vergisters, maar ook zelfstandig worden ingezet. De in 2012 en 2013 uitgevoerde lab-testen op slib van communale zuiveringen maken de verwachtingen hoog gespannen. Meer weten? Bezoek Royal HaskoningDHV op 18, 19 & 20 maart in Gorinchem, stand 192.

ER ZIJN 2 TYPEN WERO ELEK TRISCHE SPINDELSLEUTELS : GMS 450 - 36V, WMS 800 – 220V Principe en de kwaliteit is voor beide uitvoeringen gelijk. De machine blinkt uit in degelijkheid, eenvoud + bedieningsgemak, zo eenvoudig als deze er uit ziet,

zo werkt ze ook! Voorzien van digitale slagen teller. Totaalgewicht slechts 10 kg, door 1 persoon te bedienen en geen reactiekrachten! Zeer Arbo vriendelijk. Door deze machine in te zetten bij lastig te “schuren” afsluiters voorkomt men rugklachten en uitputting v/d bediener, waardoor men een veelvoud van afsluiting kan bedienen per dag. Bezoek onze stand 164 op de Aqua Nederland Vakbeurs.

“DE GSM-2 MODEMLOGGER heeft een geïntegreerde datalogger, email- en FTP client. Door op het GSM-2 één of meerdere* externe niveausensor(en) aan te sluiten ontstaat een compleet loggermodem voor grondwater metingen of overstorten. De data wordt draadloos ontsloten middels Email of FTP. De baromatrische druksensor in het modem zorgt voor realtime luchtdrukcompensatie. Speciaal over riooloverstort metingen is een intelligente triggerfunctie beschikbaar die het modem versneld laat meten tijdens een overstort. Uniek aan het GSM2 modem is geïntegreerde email en FTP client. Hierdoor heeft u de mogelijkheid om de gemeten data per email of op een FTP server te ontvangen.” Bezoek onze stand 181 op de Aqua Nederland Vakbeurs.

RIOLERINGSVAKDAGEN PRODUCTNIEUWS

RVS SCHAKELKAST Avedko heeft een ruim aanbod schakelkasten binnen haar pakket voor uiteenlopende toepassingen, van de openbare verlichting tot de levensmiddelen industrie. Zowel voor een schakelkast in standaard uitvoering als in afwijkende afmetingen kunt u bij ons terecht. Natuurlijk voldoen de RVS schakelkasten aan alle gestelde certificeringen en normen, dus bescherm uw apparatuur met een betrouwbare Avedko schakelkast. Doordat we het gehele productieproces in eigen beheer hebben, kunnen we de schakelkasten snel leveren. Uw order is bij ons in goede handen, want voor vrijwel iedere situatie kunnen wij een betrouwbare RVS schakelkast leveren. Bezoek ons op stand nummer 424

BUSCH VACUÜMPOMPEN EN – SYSTEMEN Busch B.V. is dé specialist in vacuümtechniek. Door onze kennis en ervaring op het gebied van o.a. heveltoepassingen, slibgisting, waterontgassing, monsternamen en biogas upgrading zijn wij in


staat om u van het juiste advies te voorzien en u de beste oplossing voor uw probleem te bieden. Tijdens de rioleringsvakdagen staan onze Sales Engineers u graag te woord, u kunt ons vinden op standplek 448

BIJ ZANDRECYCLING NEDERLAND KOMT 100% VAN UW RKGV GOED TERECHT. Zandrecycling Nederland is als enige in Nederland volledig toegespitst op het verwerken van rioolslib, kolkslib, gemaalslib en veegzand, ofwel RKGV. Sinds de invoering van het Landelijk Afvalbeheerplan (LAP) is dit gebonden aan strenge regels. Bij Zandrecycling Nederland worden extractieve reinigingstechnieken gecombineerd met een stipte naleving van

de Milieuwet. Zo wordt 70 tot 85% gerecycled tot (bouw)materialen voor onder andere de wegen waterbouw. Overige bestanddelen worden ingezet voor energieopwekking (verbranding) of verdere recycling. Een niet-reinigbare restfractie wordt afgevoerd naar officiële stortlocaties. Meer weten? Bezoek stand 417 en kijk op www.zandrecycling.nl

ALBERS ALLIGATOR BESTAAT 111 JAAR en produceert sinds 35 jaar met veel succes duurzame afdekkingen, bassins en flexibele tanks voor de opslag van gas, water en slib. Ook maatwerk in het bekleden van uw bestaande tanks en kelders vormt geen enkel probleem voor de specialisten van het bedrijf. -Alligator Bagtanks, flexibele tanks voor permanente opslag van vloeistoffen en slib tot 7000 m3. -Alligator Winbags, flexibele tanks voor snel verplaatsbare opslag van vloeistoffen en slib tot 350 m3. -Alligator L-tanks, flexibele tanks voor opslag van vloeistoffen tot

2000 m3. -Gas- dome’s en -houders, voor de opslag van biogas. -Folie- en doek-bekledingen voor nieuwe en bestaande bassins, tanks en kelders. Standnr.407

VANDERVALK+DEGROOT: INNOVATIEF ONDERGRONDS. Nederland staat bekend om zijn goede hygiënische inrichting met een landelijk dekkend netwerk aan afvalwatersystemen. Dit kan alleen maar goed blijven functioneren als het ook goed wordt onderhouden. Reiniging, inspectie en renovatie zijn daarbij van essentieel belang. Vandervalk+degroot is specialist in rioleringsbeheer en in facilitair onderhoud van buitenterreinen. Ontzorging in de breedste zin van het woord en altijd met kwaliteit en duurzaamheid als uitgangspunt. Wij zijn altijd op zoek naar nieuwe methoden en technieken, die het werk gemakkelijker maken en bijdragen aan een beter milieu. Wilt u meer weten daarover? Bezoek stand 431 en kijk op www.valkdegroot.nl.

57

TANKS SILO’S AFDEKKINGEN GASOPSLAG FUNDATIE

ADVIES ONTWERP UITVOERING

>>>>>

Professionele Monostore tanks geven uw water alle ruimte! Tanks en silo’s

type toepassing afmeting situering bouwtijd ervaring

Gewapend betonnen tanks; monoliet gestort Drinkwater, afvalwater, slib, enz. Diameter onbeperkt, hoogte tot 40 m. Bovengronds of ingegraven; ook in grondwater Zeer korte bouwtijd (speciale bekisting) Al meer dan 60.000 tanks gebouwd

Monostore Monostore is een bedrijvengroep die zich gespecialiseerd heeft in het ontwerpen en bouwen van ronde constructies, zowel in gewapend beton als in gecoat staal. Monostore beschikt over een eigen uniek en gepatenteerd bouwsysteem waarmee de ontworpen tanks en silo’s worden gerealiseerd. En, misschien wel het belangrijkste, Monostore heeft eigen bouwteams die de werkzaamheden snel en efficiënt op locatie uitvoeren. Deze werkwijze van ‘ontwerpen en bouwen’, ‘turnkey’, ‘design and construct’ maakt dat de opdrachtgever geen zorgen meer heeft over de anders vaak zo problematische verantwoordelijkheidsscheiding. Voor alles één verantwoordelijke, zo luidt ons motto.

Tankbouw in beton en staal

MONOSTORE Carlsonstraat 17 8263 CA Kampen t. +31 (0)38 33 70 700 i. www.monostore.com

Welkom in onze stand!

Aqualab Zuid

MONSTERNEMING

ANALYSE

ADVIES

Waar zit het lek?

Die vraag is niet altijd makkelijk te beantwoorden. Daarom helpen we je graag. Onze meetapparatuur signaleert en lokaliseert lekkages aan drinkwaterdistributieleidingen. Onze hoogwaardige software en een speciale app brengen het hele proces overzichtelijk in kaart. Een lek opsporen is nog nooit zo makkelijk geweest.

Waar je ook bent, wij zijn verbonden

AQUA NEDERLAND VAKBEURS #301

In Duitsland zijn we al 25 jaar marktleider in waterinstrumenten. Onze apparatuur heeft zich inmiddels bewezen. Nieuw is dat onze producten nu ook voldoen aan de Nederlandse norm.

Wil je kennismaken met onze ruisloggers, drukloggers en lekdetectieapparatuur? Bezoek dan onze stand 277 op de Aqua Nederland Vakbeurs. Hier demonstreren we ook onze nieuwe perspomp. Onze specialisten beantwoorden graag je vragen. Tot zo! Esders B.V. Dr. Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000 JC Tilburg T +31(0)13-4680856 F +31(0)13-4686075 E [email protected] W www.esders.nl

Avedko voor al uw behuizingen

+ 31 (0)78 633 34 44 | WWW.AVEDKO.NL

60

DE GROESBEEK OPNIEUW INGERICHT Waterschap Rivierenland is in Groesbeek gestart met de herinrichting van de circa twee kilometer lange watergang ‘De Groesbeek’. Aan deze beek ontleend Groesbeek zijn naam. De voorheen rechte watergang wordt nu meanderend aangelegd en daarnaast komen stroken met bomen, struiken en ruig gras. Hierdoor ontstaat er in en om de Groesbeek een ecologische verbindingszone, is er meer ruimte voor waterberging en gaat de kwaliteit van het water vooruit. Dit is één van de maatregelen die voortkomen uit het Waterplan dat opgesteld is door het waterschap samen met de gemeente Groesbeek. De herinrichting wordt betaald door de gemeente Groesbeek en het waterschap en deels gesubsidieerd vanuit het Rijk. Het meanderen van de beek zorgt ervoor dat er binnen de watergang langzaam en snel stromende waterbewegingen ontstaan. Bij beiden hoort een eigen biodiversiteit aan flora en fauna, waardoor je de natuur dus meer te bieden hebt en meer kansen geeft. Ook dit komt de waterkwaliteit ten goede. Wat ook bijzonder aan de beek is dat tussen het begin- en eindpunt zeven meter verschil zit. Het begin van de watergang ligt op 19+ NAP en bij de Duitse grens ligt de beek op 11.70+ NAP. In de beek wordt tegelijkertijd de automatische klepstuw in de Groesbeek nabij de Ketelstraat visvriendelijk gemaakt. Het hoogteverschil dat middels een viertal drempels overbrugd moet worden is circa 32 centimeter. De stuw vormt één van de ‘op te lossen’ knelpunten om de beken bij Groesbeek te verbinden met het Meertje en uiteindelijk de Waal. Voor het verslag van een onderzoek aan een andere beek, die weer is gaan meanderen, zie de rubriek Waterwetenschap, pagina 76

Teelt in goten (in dit geval lelies). De goten zijn in de grond ingegraven, het drainwater wordt opgevangen. Met druppelslangen wordt water gegeven. Het substraat in de goot bestaat uit gestoomd zand. Met dit gesloten systeem kunnen bodemgebonden ziekten en plagen beter beheerst worden

NIEUWE TEELTTECHNIEKEN KUNNEN EMISSIE TUINBOUW FORS BEPERKEN Tuinbouw in de volle grond is mogelijk met een minimale emissie van meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen. Dit blijkt uit het o nderzoeksprogramma ‘Teelt de grond uit’, waarvan eind 2013 de eerste fase is afgesloten. In het kader van dit programma zijn verschillende nieuwe teeltsystemen ontwikkeld en getest voor milieuvriendelijke tuinbouw in de volle grond, die bovendien rendabel kan zijn. Tuinbouw in de volle grond (in heel Nederland bijna 100.000 hectare) veroorzaakt, vooral op zandgronden, een te grote emissie naar grond- en oppervlaktewater. Het gaat dan om (vollegronds)groenten, bloembollen, bomen, fruit, zomerbloemen en vaste planten. Alle gewassen, waarvan er veel bestemd zijn voor de export, hebben te maken met ziekten en plagen en hebben een grote behoefte aan nutriënten. Het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen brengt Nederland in conflict met Europese normen. Nieuwe teeltsystemen gaan uit van het produceren van gewassen los van de grond. Op die manier kunnen emissies sterk geconcentreerd en gereduceerd worden. De systemen die in het onderzoek betrokken zijn (in totaal vijf verschillende typen), maken gebruik van technologie uit de glastuinbouw. Het gaat hierbij om substraatbedden (kunstmatige ondergrond) op zand, potten op een dichte bodem, goten met substraat, goten met weinig substraat en systemen waarbij gebruik gemaakt wordt van een diepe waterlaag. Alle systemen hebben te m aken met een jaarrond neerslagoverschot. Dit overschot valt vooral in de wintermaanden – buiten het teeltseizoen. Het is vooral dit overschot dat kan leiden tot uitspoeling van nutriënten naar het oppervlaktewater. Systemen waarbij het regenwater niet in contact komt met het voedingswater hebben dit probleem niet. Dit is het geval in goten met weinig substraat. Voor

WATERTECHNIEK

TECHNISCHE INFORMATIE UIT DE WATERSECTOR

Teelt op diepe waterlaag (bladgewassen). Het systeem bestaat uit bassins met een laag voedingsoplossing van 10 tot 30 centimeter. Daarop drijven platen waarin de planten hangen. De planten wortelen direct in het water. Het water in het bassin wordt rondgepompt. Met de installatie op de voorgrond kunnen de platen met de gewassen uit het bassin getild worden en via de watergoot naar de schuur getransporteerd worden

de substraatsystemen geven kleinschalige proeven aan dat het mogelijk moet zijn om een eerste fractie regenwater (met voeding) op te vangen en later te hergebruiken om vervolgens nagenoeg schoon regenwater alsnog door te laten spoelen. Tijdens het groeiseizoen geeft heftige regenval echter teeltkundige knelpunten door de verlaging van de voedingsconcentratie rond de wortels. Bij hevige regenval zullen telers hun bemesting hierop moeten aanpassen. Gedurende het teeltseizoen zal daarom al het water moeten worden opgevangen en hergebruikt. De omvang van de waterbuffers op het bedrijf kan hierop worden afgestemd. Systemen met een diepe waterlaag tenslotte kunnen gedurende het teeltseizoen werken met een teeltbassin als regenbuffer. Het teeltbassin wordt in de periode voor de regenval niet bijgevuld, en tijdens de regen wordt steeds voeding aan het water toegevoegd. In de winterperiode valt er te veel neerslag. Dit regenwater moet buiten het systeem gehouden worden door het systeem af te dekken of het schone water vanaf de drijvers af te leiden. Een dergelijke wintervoorziening is nog niet ontwikkeld. Een alternatief zou zijn om het overtollige water te zuiveren met een RO-installatie (omgekeerde osmose), waarbij het zilte water wordt hergebruikt en het schone water wordt geloosd. In het kader van het onderzoek is bekeken welke gewassen het beste op welke manier via welk systeem geteeld kunnen worden. Experimenten werden uitgevoerd op proeflocaties en in de praktijk bij en door telers zelf. Het programma wordt uitgevoerd door onderzoekers van Wageningen UR (PPO en LEI) en Proeftuin Zwaagdijk, in nauwe samenwerking met telers en andere belanghebbenden uit de sectoren. De financiers van het onderzoek zijn het ministerie van Economische Zaken, het productschap Tuinbouw en diverse andere partijen. Janjo de Haan Tycho Vermeulen (Wageningen UR) Een uitgebreid artikel over dit onderwerp is te lezen door gebruik te maken van de QR-code of te kijken op www.vakbladh2o.nl NR 2 / FEBRUARI 2014

20 MAART: SYMPOSIUM OVER 3DI Op donderdag 20 maart wordt in Utrecht een symposium gehouden over het omgevingsmodel 3Di. ’s Ochtends worden bestuurders en managers bijgepraat over de betekenis die 3Di kan hebben voor hun organisatie, ’s middags krijgen specialisten op het gebied van water, beleid en ruimtelijke ordening alle achtergronden en live demonstraties. Gebruikers kunnen in 3Di een gebiedsmodel laten ontwikkelen en zelf toepassen. In een gebiedsmodel is het watersysteem in detail gemodelleerd, evenals de omgeving. De gebruikers kunnen hiermee interactief aan de slag om de effecten van overstromingen en hevige neerslag in beeld te brengen. 3Di omgevingsmodellen onderscheiden zich van bestaande modellen door het hoge detailniveau, de snelle rekentijden en de interactieve gebruikersinterface. Het gebiedsmodel kan worden ingezet in workshops, besluitvormingstrajecten, calamiteitenoefeningen en inhoudelijke studies in stedelijke en landelijke gebieden. De 3Di-toepassingen en –ontwikkelingen vinden plaats onder supervisie van een stichting 3Di. Het 3Di ontwikkelteam wordt gevormd door specialisten van de TU Delft, Deltares en Nelen & Schuurmans. Na 1 april gaat de ontwikkeling van 3Di verder met de toevoeging van riolering. Meer informatie en aanmelding via de website. www.3di.nu

61

62

VLOTTERKERING GETEST IN HOEK VAN HOLLAND Op het terrein van de Slib- en Grondbank Waterweg in Hoek van Holland wordt een waterkering gebouwd die bij hoogwater automatisch omhoog komt. Het betreft een proefopstelling van de zogeheten ‘Vlotterkering’, die in maart moet leiden tot praktijkproef waarbij het systeem wordt getest. Bedenkers van het concept zijn Gerard Jansen (Den Hoorn) en Jan Vermond (Lopik) die zich hebben verenigd in het bedrijf Vlotterkering BV. Verantwoordelijk voor de realisatie van de proefopstelling is bouwconcern Dura Vermeer. Het Hoogheemraadschap van Delfland draagt bij aan de proefopstelling in de vorm van een subsidie. De Vlotterkering is een flexibel en zelfstandig werkend systeem dat permanent is geïntegreerd in een dijk of kade. Belangrijk onderdeel in deze waterkering is een klep die bij hoog water automatisch omhoog komt. Naast toepassing voor calamiteiten- en waterberging kan de Vlotterkering worden ingezet in buitendijkse en stedelijke gebieden voor de bescherming van bedrijventerreinen en woningen, zowel individueel als per gebied. Ook kan de Vlotterkering bij ruimtegebrek in het kustgebied in boulevards worden geplaatst waar sprake is van springtij. Bovendien kan deze waterkerende oplossing van betekenis zijn bij het kanaliseren van waterstromingen, stedelijke watergangen, opslag van hemelwater en het afsluiten van coupures in dijken en keringen. Tot slot kan de Vlotterkering een dienst bewijzen ter verhindering van het wegvloeien van (gevaarlijke) stoffen en/of bluswater in het oppervlakte water bij calamiteiten bij de (petro)chemische industrie. Met het concept van de Vlotterkering wonnen uitvinders Jansen en Vermond een door het Hoogheemraadschap van Delfland uitgeschreven Europese aanbesteding in de vorm van een prijsvraag.

‘PANTY’ MOET GEVOLGEN OVERSTORT BEPERKEN De ‘Vuilfuik’ wordt in gebruik genomen door Rob Veenman, portefeuillehouder integraal waterbeheer stedelijk gebied van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (links), en Bert Meijer wethouder van de gemeente Castricum (rechts)

Begin februari heeft advies- en ingenieursbureau Grontmij samen met gemeente Castricum en Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier de eerste ‘Vuilfuik’ van Nederland geplaatst aan de Schulpstet in Castricum. De ‘Vuilfuik’ is een groot filter in de vorm van een reusachtige panty, die aan de rand van een rioolbuis hangt om rioolrestanten in sloten te voorkomen. Na hevige regenbuien lopen riolen soms over, waardoor allerlei rioolrestanten zoals papierrestanten, bladeren en ander zwerfvuil in sloten, singels en dergelijke terecht komen. In Nederland zijn circa 13.000 vervuilende overstorten in gemengde rioolstelsels. Daarvan hebben er zo’n 500 al een randvoorziening die de emissie van vuil reduceert, in de vorm van een bergbezinkbassin of –leiding. Het gaat hierbij volgens Grontmij om voorzieningen die duur zijn, en vaak lastig in te passen. Daarom bedacht Grontmij de ‘Vuilfuik’, een filter dat aan de overstortrand wordt gehangen. De overtstortende straal rioolwater stort in het filter. Door het drukverschil wordt het afvalwater door het filter geperst. Het afvalwater wordt op die manier gefilterd en door de filterstroom zal het achterblijvende afval zich in de teen van het filter verzamelen. Daardoor raakt het filter niet verstopt. Mocht het filter onverhoopt toch teveel weerstand geven, dan kan het afvalwater langs het filter stromen. De hydraulische weerstand zal daardoor nooit toenemen en daarmee geen risico vormen voor ‘water op straat’. Het onderhoud van het f ilter bestaat uit het – na enkele overstortingen – reinigen of vervangen van het filter. Na Castricum heeft ook de gemeente Rotterdam belangstelling getoond voor een proef met de ‘Vuilfuik’. De resultaten van de praktijkproef in Castricum zijn eind 2014 bekend.

WATERTECHNIEK


WATERBEDRIJF GRONINGEN KIEST VOOR HERGEBRUIK SPOELWATER Waterbedrijf Groningen heeft productielocatie De Punt zodanig aangepast dat spoelwater dat vrijkomt bij de waterzuivering opnieuw wordt gebruikt. Deze aanpassing viel samen met een algehele renovatie van één van de oudste waterzuiveringslocaties in Nederland. Om natuur en milieu te sparen wordt bij De Punt minder grondwater opgepompt (4 miljoen in plaats van 8 miljoen kubieke meter per jaar) en meer oppervlaktewater uit de Drentsche Aa gebruikt (7 miljoen in plaats van 4 miljoen kubieke meter per jaar). Zowel bij oppervlaktewaterzuivering als bij grondwaterzuivering komt spoelwater vrij. Lozen op de Drentsche Aa was geen reële of duurzame optie, omdat het stroomgebied van deze rivier een beschermd natuurgebied is. Transport via een leiding naar elders zou duur en evenmin duurzaam zijn geweest. Daarom werd het idee uitgewerkt om het spoelwater, samen met het inloopwater van de nieuwe snel- en actievekoolfilters, voor hergebruik terug te voeren naar het innamepunt. Dit innamepunt is een mengbekken dat in de jaren negentig is aangelegd als laatste open water voor de zuivering. Het bekken is onderdeel van het drinkwaterproductieproces en valt niet onder het natuurgebied. Een kritische factor bij hergebruik van spoelwater is de concentratie aan pathogenen (biologische ziekteverwekkers)

die met het spoelwater meekomen en weer in de zuivering worden gebracht. Uit onderzoek, geverifieerd door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, blijkt echter dat er een maximale theoretische concentratieverhoging optreedt van 0,1 procent in het mengbekken. Dit is verwaarloosbaar en betekent geen verhoogd risico. In overleg met de Inspectie Leefomgeving en Transport is daarom besloten de verschillende spoelwaterstromen terug te voeren naar het mengbekken. Het drinkwaterbedrijf zegt zich ervan bewust te zijn dat slibdeeltjes (met aangehechte organismen) het grootste risico vormen. Beheersing van deze deeltjes in het spoelwater is dus essentieel. Troebelheid van het spoelwater is een maat voor de zuiverheid ervan. Daarom wordt deze troebelheid continu gemonitord en wordt slib tijdig afgevoerd. Anne Heeroma Carla Melessen (Waterbedrijf Groningen) Gerhard Wubbels (WLN) Een uitgebreid artikel over dit onderwerp is te lezen door gebruik te maken van de QR-code of te kijken op www.vakbladh2o.nl

DRAINVOEG WINT INNOVATIEPRIJS RIONED Foto Stichting RIONED/Michelle Muus

Jac van Ham (Drainvast) en Ilse Vegt (gemeente Bergen), de winnaars van de innovatieprijs van Rioned, met links Hans Gaillard, voorzitter van de Stichting Rioned


De bezoekers van de Rioned-dag op 6 februari in Utrecht hebben de Drainvoeg van het bedrijf Drainvast uitgeroepen tot rioleringsinnovatie van 2014. De Drainvoeg zorgt voor infiltrerende bestrating door waterdoorlatende voegen van stevige naaldviltstroken. Drainvoeg is ontwikkeld samen met de Noord-Hollandse gemeente Bergen om problemen met water op straat op te lossen. De winnaar is gekozen uit vijf genomineerden, die hun innovatie presenteerden op de Rioned-dag, een jaarlijks evenement voor de rioleringssector met 700 deelnemers.

63

64

iStockphoto

Begin dit jaar is een nieuw Europees onderzoeksproject gestart waarbij de invloed van vegetatie op golven wordt onderzocht met behulp van satelliet gegevens en veldmetingen. De bedoeling van het onderzoek genaamd FAST (Foreshore Assessment using Space Technology) is om uiteindelijk een softwaretool voor watermanagers en consultants te ontwikkelen, waaruit zij kunnen aflezen hoe sterk de invloed van vegetatie is op het remmen van golven in een bepaald gebied. Dit kan consequenties hebben voor benodigde dijkversterkingen. Als namelijk blijkt dat de invloed van vegetatie op het dempen van golven voor een stuk dijk groot is, kan wellicht worden bespaard op versterking van die dijk. Op dit moment wordt nog nergens ter wereld de invloed van vegetatie meegenomen bij het toetsen van een waterkering. Onderzoeksinstituut Deltares vervult de rol van de coördinator van dit Europese FP7 project dat vier jaar duurt en werkt samen met vier andere kennisinstituten: Universiteit van Cambridge (Verenigd Koninkrijk), GeoEcoMar (Roemenië), NIOZ (Nederland) en de universiteit van Cadíz (Spanje). Eindgebruikers worden al in een vroeg stadium betrokken om ervoor te zorgen dat de tool gebruiksvriendelijk is en in hun behoeften voorziet.

NOORDERZIJLVEST ZET TOILETPAPIER IN VOOR ONTWATERING ZUIVERINGSLIB

iStockphoto

ONDERZOEK NAAR INVLOED VEGETATIE OP DE GOLVEN

Waterschap Noorderzijlvest heeft samen met een aantal Noordelijke partijen een efficiëntere manier van het zuiveren van rioolwater bedacht. De nieuwe techniek wordt wereldwijd voor het eerst op praktijkschaal gerealiseerd en onderzocht op de rioolwaterzuivering in Ulrum. Onder de projectnaam CADoS wordt met behulp van een nieuwe zeeftechniek de grondstof cellulose – afkomstig van toiletpapier – uit het water gefilterd. De cellulose wordt vervolgens ingezet om water uit het zuiveringsslib te halen. Het zeefgoed dat overblijft kan worden omgezet in groene energie of bioplastic. De verwachting is dat deze aangepaste wijze van zuiveren kosten bespaart en leidt tot een lagere milieu belasting. Cellulose heeft de eigenschap dat het water aan zich bindt. Op de testlocatie in Ulrum wordt door middel van een fijnzeef cellulose afgescheiden en direct in het zuiveringsproces benut als natuurlijk filterhulpmiddel voor het ontwateren van zuiveringsslib. De nieuwe manier van zuiveren levert ten opzichte van de huidige manier van slibontwatering een grote besparing op in het verbruik van energie en chemicaliën en maakt het zuiveringsproces eenvoudiger. Daarnaast is er veel minder slibtransport nodig, omdat het slib beter wordt ontwaterd met als uiteindelijk resultaat een kostenbesparing en een lagere belasting van het milieu. Het product dat overblijft na ontwatering (zeefgoed met een hoog cellulose gehalte) is van grote waarde voor afvalverwerkers. Dit zeefgoed is te gebruiken voor de productie van biogas en biedt ook mogelijkheden voor verdere verwerking tot hoogwaardiger grondstoffen, zoals board of bioplastics. In het kader van het demonstratieproject ‘Cellulose Assisted Dewatering of Sludge’ (CADoS) werken zes partijen samen. Naast waterschap Noorderzijlvest zijn dit Brightwork, Attero, Rijksuniversiteit Groningen, Center of Expertise Watertechnology en Wetterskip Fryslân. Het project wordt mede gefinancierd door het Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN), Koers Noord en de provincies Groningen, Friesland en Drenthe.

WATERTECHNIEK


TOOLBOX TEGEN EMISSIE CURSUS REKENEN AAN WATERSTROMEN GEWASBESCHERMING De Unie van Watershappen heeft, samen met Nefyto, Agrodis en LTO Nederland, de toolbox ‘Emissiebeperking’ ontwikkeld. Dit is een set van 17 informatiekaarten met praktische maatregelen om emissie van gewasbeschermingsmiddelen naar het oppervlaktewater te verminderen. Distributeurs van gewasbeschermingsmiddelen en toezichthouders van de waterschappen gaan deze kaarten tijdens hun bedrijfsbezoeken aan telers overhandigen. Een van de doelstellingen in de Tweede Nota Duurzame Gewasbescherming is het terugbrengen van normoverschrijdingen met 50 procent in 2018 en 90 procent in 2023. Om deze doelstelling te kunnen halen en een effectief middelenpakket te behouden is actie nodig. Met de Toolbox willen de betrokken partijen telers bewust maken van emissieroutes op hun bedrijf en hen handelingsperspectief bieden om emissie te verminderen. Daarnaast biedt het Toolboxteam aan om presentaties te verzorgen over het belang van een goede waterkwaliteit, zowel voor het waterleven als voor behoud van een effectief middelenpakket. De toolbox is voor iedereen beschikbaar. www.toolboxwater.nl

Op 13 maart start de Stichting Wateropleidingen een driedaagse cursus Hydraulisch en hydrologisch rekenen. Om er achter te komen of bepaalde ingrepen aan het watersysteem haalbaar zijn, voeren waterschappen hydrologische en hydraulische berekeningen uit. Voor het maken van deze berekeningen schakelen zij vaak de hulp in van ingenieursbureaus. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om het bepalen van de afmetingen van watergangen, stuwen, duikers of de te verwachten waterafvoer. Veel van deze berekeningen zijn volgens de Stichting Water opleidingen heel goed zelf door het waterschap uit te voeren. Tijdens de driedaagse cursus oefenen de deelnemers met het rekenen aan verschillende praktijksituaties. Ook kunnen deelnemers eigen casussen meenemen naar de les. Voor de meest voorkomende berekeningen zijn Excel-spreadsheets beschikbaar. Nadere informatie is te verkrijgen bij Stichting Wateropleidingen, Gijs Koning, telefoon: 06-57573313, e-mail: [email protected]. www.wateropleidingen.nl

Brenntag Nederland BV Brenntag Nederland BV is onderdeel van de Brenntag groep. Ons hoofdkantoor in Nederland bevind zich in Dordrecht. Wereldwijd is Brenntag de leidende distributeur van chemische producten met meer dan 450 vestigingen in 70 landen en bijna 13000 werknemers. Brenntag biedt u via een one-stop-shop formule een totaal pakket aan chemie voor alle industriële sectoren met een value-added service in de vorm van just-in-time levering, mixing & blending en uitgebreide technische ondersteuning. Enkele sectoren waarin wij actief zijn:  petro-chemische industrie  aardappel- en groenteverwerking  verf- en lijmindustrie  agrarische sector  (pluim)vee- en vleesverwerking  proces-, afval- en grondwaterbehandeling  bodemwassing en –immobilisatie  zwembaden Specifieke producten voor water-, bodem- en luchtbehandeling zijn onder andere:  pH correctiemiddelen  antischuim  coagulanten (Fe en Al gebaseerd, organische coagulanten en blends)  flocculanten (complete range polyacrylamide)  (customer made) nutrienten gebaseerd op C, N en/of P  koolstofbronnen (azijnzuur, methanol, Brenntaplus e.a.)  filtratie producten (actief kool, anthraciet en andere)  desinfectie producten (hypochloriet, chloordioxide e.a.)  customer made blends op aanvraag  oxidatieve producten voor bijvoorbeeld ISCO-sanering (waterstofperoxide, ijzer(II) en permanganaat)  precipitatie producten tbv zware metalen voor bijvoorbeeld galvano, afvalverbranding en afvalverwerking  specialiteiten voor formuleringen zoals bijv. biocides, enzymen,oppervlakte aktieve stoffen en chelating agents Wij voorzien u graag van vrijblijvend advies omtrent een juiste keuze, dosering en toepassing van deze specifieke producten! Een noviteit in ons portfolio voor water-, bodem- en luchtbehandeling is Clorious2. U bent op zoek naar een eenvoudige en veilige manier om chloordioxide toe te passen zonder grote investeringen en veiligheidsrisico’s? Dan bent u bij Brenntag aan het juiste adres! Anders dan alle conventionele chloordioxide concepten, is Clorious2 de enigste hoog geconcentreerde en kant en klare chloordioxide oplossing die ook nog eens stabiel en transporteerbaar is. Ervaar via dit unieke concept de eenvoud en kracht van dit product als ideaal desinfectant van proces-, koel- en drinkwater of als geurbestrijding.


Brenntag Nederland B.V. Donker Duyvisweg 44 3316 BM Dordrecht Tel:

+31(0)78 654 4944

Fax:

+31(0)78 654 4919

E-mail:

[email protected]

Internet:

www.brenntag.nl

Telefoonnummers verkoopkantoren uit de eigen regio: Groningen +31(0) 50 368 2600 Enschede

+31(0) 53 480 1818

Loosdrecht +31(0) 35 588 9251 Dordrecht

+31(0) 78 654 4944

Aangesloten bij: VHCP Certificaat: ISO 9001, ISO 14001, OHSAS 18001, HACCP en GMP

65

66

O

H2

OP PAD MET...

HENK SCHOBBEN

Tekst Barbara Schilperoort Fotografie Joris Schaap

Henk Schobben (51) is Deltaprogrammeur bij Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK). Lachend: “Nee, daar zijn er niet veel van!”. Hij is verantwoordelijk voor de regionale invulling van het landelijke Deltaprogramma, in samenwerking met alle bij het water betrokken partijen. “Mijn grote passie is verschillende belangen bij elkaar brengen. Dat is in onze netwerksamenleving de enige manier om iets voor elkaar te krijgen.”

‘DELTAPROGRAMMEUR: DAAR ZIJN ER NIET VEEL VAN’ HOOGHEEMRAADSCHAP EN DE DELTAVISIE

Het werkgebied van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier omvat Noord-Holland boven het Noordzeekanaal inclusief Texel. Een ‘badkuip’: 90 procent van deze regio ligt onder zeeniveau. De bodem daalt, de zeespiegel stijgt, regenbuien worden zwaarder: daardoor neemt de kans op wateroverlast toe. Maar ook de kans op lange, droge periodes. In 2012 is voor de komende 50 tot 100 jaar een Deltavisie opgesteld, als regionale invulling van het Landelijk Deltaprogramma. De visie is de basis voor verder beleid en omvat drie thema’s: waterveiligheid, bestrijden van de toenemende wateroverlast (onder andere door het creëren van voldoende mogelijkheden voor waterberging) en zorgen voor voldoende schoon, zoet water. Natuurorganisaties, de provincie, het waterleidingbedrijf PWN, de landen tuinbouworganisatie LTO, kennisinstituten, Rijkswaterstaat, gemeenten, belangenorganisaties, bedrijven en burgers praten mee tijdens ‘Watertafels’, workshops en debatten, maar ook via Twitter en Facebook.

Henk Schobben deed verschillende studies: biologie, aardrijkskunde, geschiedenis. Daarna leefde hij zich bij TNO in het ontwikkelen van modellen die de effecten van menselijk handelen op het zeemilieu kunnen voorspellen en dus verminderen. Daarna werkte bij de directie Noordzee van Rijkswaterstaat, en in 2000 maakte hij bij het Hoogheemraadschap Uitwaterende Sluizen (het huidige HHNK) de overstap naar de concrete werkpraktijk

67

Bollenboer Thijs Langeveld (rechts) toont waar het drainagewater van zijn perceel wordt opgevangen. Het water wordt in een diepe bodemlaag opgeslagen en opgepompt in droge periodes

Bij een grondwatermeetpunt op het proefperceel van Thijs Langeveld. Het project moet leiden tot minder vraag naar water van de landbouw en minder uitspoeling van nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen

KLEINE ZWANEN

De Wieringermeer én de Kleine zwanen, dat zijn andere passies van Henk Schobben. “Ik woon ‘op’ Wieringen, het oorspronkelijke eiland waarnaar de polder Wieringermeer is genoemd. Mijn huis staat op zeven meter boven zeeniveau. Droge voeten gegarandeerd”, grapt hij. Om ook polderbewoners droge voeten te laten houden, dient onder andere deze pas aangelegde waterberging. “Het is de favoriete slaapplaats van de Kleine zwanen. Zij broeden op de toendra’s in Siberië en overwinteren in Noordwest-Europa. In mijn jeugd deden ze dat in Ierland en Engeland. Dan zag je ze op hun terugreis naar Siberië op de Waddenzee slapen. Vanwege klimaatveranderingen trekken ze minder ver én gaan eerder terug.”

WATER SPAREN VOOR DE BLOEMBOLLEN

“Bij het uitwerken van de koers voor de lange termijn inventariseren we gezamenlijk voor elke groep belanghebbenden alle kansen en bedreigingen. Vervolgens zoeken we samen naar oplossingen om die bedreigingen te verminderen. De recreatiesector is gebaat bij lange, droge periodes. Maar dat geldt natuurlijk niet voor agrariërs en de vele bloembollenboeren in de Kop van Noord-Holland. Samen met LTO en provincie pompen we bij deze bollenboer in Breezand – als proef – alle regen die nu valt in de grond. Als watervoorraad voor droge periodes.”

MULTIFUNCTIONELE DIJKEN

“Sterke dijken zijn het doel en de trots van het waterschap. Vanuit een blijf-van-mijndijk-houding waren dijken tot nu toe gevrijwaard van elke activiteit. Maar dijken zijn ook heel goed bruikbaar: bijvoorbeeld voor het leggen van leidingen en kabels. Daarom verkennen we de mogelijkheden om dat zó te doen dat de veiligheid van de dijk minimaal gewaarborgd blijft. We onderzoeken de mogelijkheid om baggerstort te gebruiken voor het ophogen van dijken. Ook dat was tot nu toe onbespreekbaar.” “De vele lange dijken benadrukken de eindeloze weidsheid van dit landschap. Heerlijk om hier uit te waaien. Vandaar de wens om meer wandel- en fietspaden over dijken aan te leggen.” De Wieringermeerdijk ten noorden van Medemblik is kort geleden voorzien van een nieuwe stenen bekleding

O


T

68

HOE LANG IS NEDERLAND NOG AANTREKKELIJK?

WATER, WATER, WATER!

BEDRIJVEN KRIJGEN DORST

Nederland was altijd een zoetwater-walhalla. Maar zelfs hier dreigt steeds vaker een tekort. Op bepaalde plekken althans. Hoe urgent is het probleem? Wat zijn de gevolgen van een krimpende hoeveelheid zoetwater voor het economische klimaat in ons land? En: wat kunnen we doen? “Garanties dat er altijd voldoende zoetwater zal zijn, bestaan niet.”

T

THEMA

Tekst Sander Peters | Beeld iStockphoto

“N

aast de strijd tegen het zoute zeewater moet Nederland zich opmaken voor een strijd vóór het zoete water. Als we niet flink investeren, zal er voor de industrie te weinig zoetwater beschikbaar zijn. Lange tijd was het zoetwater er gewoon; daar hoefden we niet over na te denken. Maar die vanzelfsprekendheid is voorbij.” Deze waarschuwende woorden sprak Johan Woltjer, hoogleraar planologie aan de Rijksuniversiteit Groningen, in april 2012 in de plaatselijke universiteitskrant. Woltjer is bepaald niet de enige die de stormbal hijst. Kort geleden sprak ook Martin Pelle, central engineer bij veevoederproducent Cargill, op het congres Watervisie 2013 in Rotterdam zijn zorgen uit over de zoetwatervoorraad. Volgens hem ligt Nederland in de kritische zone. “De afnemende beschikbaarheid heeft niet zozeer gevolgen voor de gevestigde bedrijven, maar is wel een bepalende factor bij het doen van investeringen door internationale bedrijven”, aldus Pelle.

In dezelfde periode plaatste het Financieele Dagblad een column van de Indiase econoom Brahma Chellaney, die oproept tot innovatief waterbeheer op mondiale schaal en verduurzaming door de ontwikkeling van niet-traditionele bronnen van aanbod. Ook Chellaney ziet zoetwater als strategisch middel voor de industrie. “In veel landen”, schrijft C hellaney, “beperkt de ontoereikende beschikbaarheid van water steeds vaker de mogelijkheden om nieuwe fabrieken en energiecentrales te bouwen.” (…) “Nu het tijdperk van goedkoop, overvloedig water voorbij is en de beperkingen van de voorraden en de kwaliteit toenemen, beginnen veel beleggers water als de nieuwe olie te zien.” VERZILTING Water de nieuwe olie? Dat loopt zo’n vaart niet, zegt Roy Tummers, directeur Water van de VEMW (Vereniging voor Energie, Milieu en Water). “Althans: voor dit deel van de wereld. In bijvoorbeeld het Midden-Oosten of Zuid-Europa is water veel schaarser. Daar ook heeft de discussie vaak een meer politieke lading. Maar het is duidelijk dat we ook in Nederland moeten nadenken over hoe we met zoetwater omgaan.” Tummers wijst er op dat er de voorbije tien jaar meerdere langdurige zeer warme periodes geweest zijn in Nederland. “In het voorjaar van 2011 en in de zomers van 2006 en 2003 daalde het zoetwaterpeil sterk. Gevolg: een aanzienlijke verzilting van het grond- en oppervlakte water. Dat is echt een groot probleem voor veel industriële bedrijven en energiecentrales: zout water kan niet in het productieproces toegepast worden. Dat veroorzaakt – door corrosie – ernstige schade aan machines en installaties. Bovendien ontstaan er grote problemen met de lozing van warmte.” Wat Nederland vooral moet doen, zegt Tummers, is het zoetwater slim verdelen en bufferen. “Op sommige plaatsen is er altijd ruim voldoende, maar op andere plaatsen – zoals in Zuid-West-Nederland waar de verzilting het sterkst is – is behoefte aan meer zoetwater. > NR 2 / FEBRUARI 2014

Johan Woltjer:

‘ Als we niet flink investeren zal er voor de industrie te weinig zoetwater beschikbaar zijn’

69

70

Hoog tijd om daar iets aan te doen, want water is een belangrijke vestigingsfactor voor bedrijven.” BEPRIJZING Vooral over de investeringen van buitenlandse bedrijven of grote vaderlandse multinationals maakt Tummers zich zorgen. Zeker als de beschikbaarheid van zoetwater verder afneemt of als de prijs toeneemt. “Neem de recente belastingmaatregel: leidingwater wordt meer belast per 1 juli 2014. Ik snap dat de overheid inkomsten zoekt, maar dit is een totaal ondoordachte maatregel. Het gaat om een forse lastenverzwaring voor veel bedrijven, die bovendien in het geheel niet tot vergroening leidt. Bovendien vraag ik mij af waarom de ministeries van Infrastructuur & Milieu en Economische Zaken zich niet nadrukkelijker met deze discussie hebben bemoeid.”

Robert van Cleef:

‘ Momenteel zijn sommige bedrijven verdomd goedkoop uit’

Peter de Putter en Robert van Cleef zijn beiden adviseur bij Sterk Consulting. In opdracht van het nationale Deltaprogramma deden ze onderzoek naar de rol die beprijzing kan spelen in het voorkomen van een toekomstig tekort aan zoetwater. De kritiek van Tummers op de belastingheffing op leidingwater vinden ze onterecht. Van Cleef: “De huidige manier van waterbekostiging is niet meer helemaal van deze tijd. Iedereen moet betalen voor het water dat hij of zij gebruikt. Momenteel zijn sommige bedrijven, met name de landbouw – die gratis grondwater onttrekt – en de industrie, die gratis oppervlaktewater onttrekt voor koeling, verdomd goedkoop uit. Zij profiteren nu van de overheidsdiensten die grotendeels door anderen worden betaald. Dat is onjuist; de gebruiker en vervuiler moet betalen. Wereldwijd is zoetwater schaars. Het is niet vanzelfsprekend dat het altijd en overal in de juiste kwaliteit beschikbaar is. Dat besef moet ook bij Nederlandse bedrijven doordringen.” BANGMAKERIJ Sowieso hebben bedrijven een belangrijke taak de komende jaren, zegt Peter de Putter. Ze moeten de slag maken naar meer zelfvoorzienendheid, naar een duurzaam watergebruik. “Ik vind dat ook logisch; als ik ondernemer zou zijn, zou ik alle onzekere factoren willen elimineren. En zo min mogelijk afhankelijk willen zijn van anderen, van de overheid in dit geval. Voor het benodigde zoetwater zou ik dus liefst zelf de touwtjes in handen hebben. Sommige sectoren hebben al veel bereikt op dit vlak, door de kringloop te sluiten en het water zelf te zuiveren en opnieuw te gebruiken. Bijvoorbeeld de glastuinbouw, maar ook de energiecentrales en de hoogwaardige landbouw doen dat succesvol.”

DE WERELD EN ZOETWATER 1.385 miljoen kubieke kilometer. Dat is ongeveer de huidige mondiale hoeveelheid water. Daarvan is 97,5 procent zout water. Van de 2,5 procent zoet water dat door mensen gebruikt kan worden, is 90 procent niet beschikbaar, omdat het in de ijskappen van Antarctica zit. Kortom: slechts 0,26 procent van al het water is beschikbaar voor de mens. Dat komt neer op 93.000 kubieke kilometer. Daar staat tegenover dat de mondiale waterconsumptie iedere twintig jaar verdubbelt, een ontwikkeling die twee keer zo snel gaat als de groei van de wereldbevolking. Op dit moment ondervindt 40 procent van de wereldbevolking een tekort aan zoetwater, waardoor schade ontstaat aan landbouw, industrie én de persoonlijke gezondheid. Naar verwachting zullen in 2025 3 miljard mensen lijden onder waterstress. De belangrijkste reden hiervoor is niet zozeer een tekort aan zoetwater, maar het verkwistende en niet-duurzame gebruik van de beschikbare bronnen.

Bron: Lenntech.nl

THEMA Toch waakt ook De Putter voor al teveel bangmakerij. “Nederland is nog steeds een zoet water-walhalla, vergeleken met de rest van de wereld. Hier wordt in 90 procent van de tijd het zoetwater nog met bakken tegelijk ongebruikt weggegooid.” De adviseurs van Sterk Consulting adviseren in het rapport dat bedrijven die zich hier nieuw willen vestigen, goed kijken naar de verschillen in beschikbaarheid van zoetwater. “Kijk, hoogwaardige landbouw is niet erg grondgebonden. Zulke bedrijven kunnen ook in pak ‘m beet Drenthe of De Peel zitten. Maar als je bedrijf veel zoetwater nodig heeft, is een keuze voor een locatie in de nabijheid van een rivier logisch. Maar de garantie dat er altijd genoeg zoetwater zal zijn, of een recht daarop, dat kan de overheid nooit geven”, aldus Van Cleef.

WAT GEVEN WE UIT AAN WATER IN NEDERLAND? Overall besteedt de Nederlandse overheid (Rijkswaterstaat, water-

TWEE ACTIEPUNTEN “Garanties geven we inderdaad niet, maar we doen wat we kunnen. En wat we moeten doen.” Dat zegt Wim Kuijken, als Deltacommissaris de man die verantwoordelijk is voor zowel de waterveiligheid als de zoetwatervoorziening. Kuijken noemt de afnemende hoeveelheid zoetwater in ons land geen acuut probleem, maar wel ‘urgent’. “En dus is zoetwater naast veiligheid het hoofdthema in de plannen van ons programma.” Het Deltaprogramma stelt ieder jaar een nieuw plan op. Op het vlak van zoetwater staan er twee actiepunten in die plannen, legt Kuijken uit. “In bepaalde cruciale regio’s gaan we investeringen plannen die moeten leiden tot een betere zoetwatervoorziening. Dat is bijvoorbeeld slim omgaan met het peil van het IJsselmeer, en dat water inzetten in tijden van droogte, maar ook bijvoorbeeld in en om Gouda ervoor zorgen dat er meer water uit het oosten wordt aangevoerd om de verzilting in Zuidwest-Nederland tegen te gaan.” De tweede weg die Kuijken en de zijnen bewandelen, is die van de duidelijke informatievoorziening richting de diverse betrokken partijen. “We maken in diverse regio’s d uidelijke afspraken, onder meer met industrie en landbouw, over het voorzieningenniveau dat wij kunnen leveren. Waar mogen bedrijven op rekenen? Zodra ze dat weten, kunnen ze ook investeringsplannen maken. Of besluiten zich te vestigen in een gebied waar zeker voldoende zoetwater beschikbaar is. Want die zijn er volop in Nederland.”

schappen, gemeenten en provincies) zo’n 4,7 miljard per jaar aan waterbeheer. Overheidsbedrijven en waterbedrijven doen daar nog eens 1,3 miljard per jaar bovenop. Specifiek voor zoetwaterbeheer zijn minder duidelijke kosten te berekenen, maar geschat wordt dat de overheid tussen de 216 en 414 miljoen aan zoetwaterbeheer uitgeeft. Dat is ongeveer 5 tot 10 procent van de totale overheidsuitgaven. Bron: Sterk Consulting

VEILIGHEID ÍS ECONOMIE De samenwerking tussen rijksoverheid, provincies, waterschappen en gemeenten en de betrokkenheid van maatschappelijke organisaties, bedrijven en kennisinstituten, is de reden waarom het Deltaprogramma losstaat van het ministerie. Kuijken: “Het is een nationaal programma. Uniek in zijn soort: ik ken geen land ter wereld dat zo intensief bezig is extra geld te besteden aan rendabele investeringen om de zoetwatervoorziening ook in de toekomst op peil te houden. Er is een budget van 1 miljard beschikbaar in het Deltafonds. Dat is niet mis. Met dit geld kan de rijksoverheid investeren in maatregelen voor de waterveiligheid en zoetwatervoorziening.” Dat nogal wat bedrijven zich boos maken over de verhoging van de belasting op het gebruik van leidingwater, daarover is Kuijken helder: “Ik kan niets met die kritiek. Natuurlijk overleggen wij veel met Economische Zaken en met Financiën, maar mijn invloed is in die zin beperkt. Ik moet het doen met het budget uit het Deltafonds. Klaar.” Ook de kritiek die hij van industriële waterverbruikers (verenigd in VEMW) en andere vertegenwoordigers van landbouw en industrie ontvangt dat de nadruk binnen het Deltaprogramma te veel op veiligheid ligt, legt hij naast zich neer. “Dat is onjuist. In Nederland strijden we al eeuwenlang tegen het water, en een van de belangrijkste achterliggende redenen daarvoor is economisch van aard. Het is niet los te zien van elkaar. Veiligheid is zekerheid en zekerheid is economie. Droge voeten leiden ook tot meer bedrijvigheid. Meer investeringen. Dus zowel zoetwater als veiligheid zijn vestigingsfactoren. En voor die twee doelen zetten wij ons maximaal in.” | NR 2 / FEBRUARI 2014

71

72

Foto Leen Kuiper (Probos)

WILGEN KUNNEN WATER GOED SCHOON MAKEN Wilgenplantage aan de IJsselmeerdijk in Flevoland

Water zuiveren: het kan ook met wilgenplantages. Het voordeel is dubbel: de wilgen zuiveren het water en de opbrengst van de plantages is als brandstof te gebruiken. Dat betekent: minder exploitatie van fossiele brandstoffen met minder CO2-uitstoot. Bovendien is een lozingsvergunning niet nodig. Dat wilgenplantages ‘ecologische woestijnen’ zouden zijn berust op een misverstand; ze vergroten juist de biodiversiteit.

In opdracht van InnovatieNetwerk zijn de ervaringen geïnventariseerd die in het buitenland zijn opgedaan met water zuiveren door middel van wilgen. Naast die inventarisatie, toont het gemaakte rapport Nieuwe kansen voor duurzame biomassa: afvalwater zuiveren met wilgen ook de mogelijkheden voor Nederland. Een land dat waterzuivering door middel van wilgenplantages al op grote schaal toepast is Zweden; in 2011 was hiervoor al zo’n 13.000 hectare in gebruik. In Nederland hebben we maar 33 hectare wilgen en die worden niet gebruikt voor waterzuivering. Een bedrijf met een gemiddelde lozing zou aan 1.300 vierkante meter aan wilgen genoeg hebben om het afvalwater te behandelen. Wilgenzuivering is niet geschikt voor bedrijven met veel toxisch afval, maar voor afvalwater van bijvoorbeeld de voedselverwerkende industrie of de glastuinbouw is deze methode wel goed toepasbaar. Als deze bedrijven vervolgens ook de energie gebruiken die ze opwekken dankzij de biomassa, is sprake van een win-winsituatie. Overigens hoeven die bedrijven zo’n plantage niet zelf te beheren. Zij kunnen dit prima uitbesteden aan een derde partij, bijvoorbeeld agrariërs of natuurbeheerorganisaties. RIOOLZUIVERINGSINSTALLATIES Ook rioolwaterzuiveringsinstallaties (rwzi’s) kunnen gebruik maken van het systeem. Grote rwzi’s liggen echter meestal aan de rand van stedelijk gebieden, waar het moeilijk is r uimte te maken voor plantages. Voor kleinere rwzi’s is het wel een interessant alternatief. Op dit moment zijn rietvelden het populairst in Nederland om (afval)water op een natuurlijke manier te zuiveren. Maar rietvelden leveren geen bruikbare biomassa op – en dus geen financieel rendement. Als wilgenplantages zowel voor zuivering als voor biomassa worden gebruikt, kunnen ze financieel rendabel zijn. Ze moeten dan dichtbij de afvalbron aan te leggen zijn en een bepaalde schaalgrootte hebben, om het gebruik van machines rendabel te maken. De opbrengst van de biomassa is verder afhankelijk van welke wilgensoort wordt gebruikt. Ook de locatie en het klimaat hebben invloed op de hoeveelheid opname en verwijdering van de nutriënten. Hoe droger het is, hoe meer de bomen verdampen. De zomers in Nederland zorgen gemiddeld voor een goed resultaat. Globaal geldt dat van alle tot nu toe gebruikte groene

WATERWETENSCHAP

TOEGEPASTE WETENSCHAP IN DE WATERSECTOR

waterzuiveringssystemen de wilgenzuivering financieel het aantrekkelijkst is. HOE WERKT HET? De wilgen worden in het groeiseizoen geïrrigeerd met afvalwater. Het is mogelijk de plantages zo in te richten dat al het water verdampt. Er is daardoor geen lozing meer nodig. Verreweg de meeste plantages in Zweden, D enemarken en de VS zijn systemen zonder lozing. De bomen nemen voedingsstoffen op uit het water en slaan die op in hun biomassa. Een plantage van een hectare bestaat uit 15.000 wilgenstoven, waar elke twee, drie of vier jaar de scheuten worden geoogst. Vervolgens groeien er weer nieuwe scheuten. Deze cyclus van oogst en hergroei is minimaal twintig jaar te herhalen. De teelt van de biomassa is volledig te mechaniseren. Door dubbele plantrijen aan te leggen, kan de plant- oogst of wiedmachine per werkgang twee rijen oogsten. De voordelen zijn duidelijk: geen verstoring van het ecosysteem en het is niet nodig de plantage in de buurt van oppervlaktewater aan te leggen. De plantage levert biomassa op, waarvan de prijs naar verwachting alleen maar toe zal nemen. Aangezien het om een monocultuur gaat – namelijk enkel wilgenbomen – was de verwachting dat dit ‘ecologische woestijnen’ zou opleveren. Het tegendeel blijkt waar. Een wilgenplantage is zelfs goed voor de biodiversiteit: ze biedt diverse vogelsoorten, paddenstoelen en bladmossoorten een goede leefomgeving. Het systeem heeft niet alleen maar voordelen. Zoals gezegd is niet overal ruimte voor een plantage. Bovendien is het niet mogelijk het hele jaar door te irrigeren: dat kan alleen in het groeiseizoen. Dat betekent dat enkele maanden per jaar NR 2 / FEBRUARI 2014

opslag voor water nodig is. In het groeiseizoen kunnen de bomen dat water dan alsnog opnemen. Als aan deze randvoorwaarde wordt voldaan, zijn wilgenplantages een zowel financieel als landschappelijk interessante vorm van groene waterzuivering. Adrie Otte (Bioniers) Martijn Boosten (Probos) Marleen van den Ham (InnovatieNetwerk) Een uitgebreide versie van dit artikel is te lezen door gebruik te maken van de QR-code of te kijken op www.vakbladh2o.nl

SAMENVATTING Dankzij de ervaring die landen als Zweden, Denemarken en Frankrijk met wilgenplantages als natuurlijke afvalwaterzuivering hebben, weten we dat er kansen liggen voor Nederland. De plantages blijken namelijk van alle groene zuiveringssystemen finan cieel het aantrekkelijkst te zijn. Dat heeft te maken met de combinatie van zuiveren en energie leveren door biomassa. Met name voor rioolwaterzuiveringsinstallaties, voor de voedselverwerkende industrie en voor de glastuinbouwindustrie is de wilgenzuivering een interessant alternatief. Voorwaarde is wel dat er in de buurt van het afvalwater ruimte beschikbaar is voor de bomen en voor wateropslag, aangezien de wilgen alleen in de zomer genoeg water verdampen.

73

74

Foto Tim Oord /Buitenbeeld/Hollandse Hoogte

WARMER KLIMAAT SLECHT VOOR VEEN IN FRIESLAND De bodem in veenweidegebieden daalt. Door ontwatering komt er lucht in, waardoor het veen oxideert. De continue maaivelddaling maakt steeds diepere ontwatering nodig. Enkele jaren geleden is voor het westelijk veenweidegebied aangetoond dat een warmer klimaat leidt tot snellere afbraak van veenbodems. Nu zijn er ook gegevens over de Friese veenweiden. Als het echt opwarmt is in Friesland halverwege deze eeuw op veel plekken het veen praktisch verdwenen.

De Friese veenweiden verschillen sterk van de westelijke: de ontwatering is dieper, de veensoort verschilt (veenmosveen) en het veenpakket is veel dunner. Als de stijging van de gemiddelde temperatuur doorzet (+2 graden Celsius in 2050, +4 graden Celsius in 2100, en drogere zomers) zal het maaiveld in veenweidegebieden in deze eeuw steeds sneller dalen. In veengebieden zonder kleidek gaat de bodemdaling van circa 1,5 naar 2,5 centimeter per jaar. Ook veenbodems met een kleidek gaan sneller dalen, met een halve centimeter extra per jaar. Als de huidige ontwatering gehandhaafd blijft, is het veen in Friesland ruim voor 2100 op veel plaatsen verdwenen. Eind deze eeuw zal van de huidige veengronden zonder kleidek nog maar 10 procent over zijn. GRONDWATERSTAND LAGER Om de huidige drooglegging te handhaven, zullen de polderpeilen conform de maaivelddaling omlaag moeten. Dit heeft gevolgen voor het grondwatersysteem in grote delen van Friesland. Met behulp van het grondwatermodel voor Noord-Nederland MIPWA heeft Wetterskip Fryslân drie berekeningen uitgevoerd: één voor de huidige situatie, één voor 2050 en één voor 2100. In de berekeningen blijft de boezem op het huidige niveau (-0,52 meter NAP). De berekeningen laten zien dat de (freatische) grondwaterstand zal meedalen met de maaivelddaling en de peilaanpassingen, op sommige locaties zelfs met circa 2 meter. Net als bij de maaivelddaling verschillen de effecten in 2050 niet veel van die in 2100. Ter illustratie: het gebied waar het effect op de grondwaterstand meer dan 5 centimeter is, beslaat in 2050 een areaal van 133.500 hectare. Daar komt daarna tot 2100 nog geen 10.000 hectare bij. Als gevolg van de daling in het veengebied kan in de Friese Wouden de grondwaterstand maximaal ongeveer 1 meter dalen. Dit zandgebied maakt deel uit van het Drents Plateau en bevindt zich in het zuidoostelijk deel van de provincie. Ook in de diepere watervoerende pakketten zal het grondwater aanzienlijk dalen. Ook dit

WATERWETENSCHAP


zal uitstralen naar de Friese Wouden en bovendien naar het kleigebied van Friesland. In het veengebied komen de diepe polders zo laag te liggen dat de kwelstroom er zal toenemen. Daardoor neemt de toestroming van grondwater vanuit de Friese boezem en de Friese Wouden toe. Om bij droogte het boezemsysteem op peil te houden, zal meer zoet water nodig zijn. ALLERLEI SCHADE De gemalen in de diepe veenweidepolders zullen meer water moeten uitmalen. De capaciteit van de gemalen moet waarschijnlijk omhoog en ze moeten meer draaiuren maken. Hoewel de droogteschade voor de landbouw zal verminderen, zal de natschade toenemen. Daardoor zijn investeringen in drainage en greppels onvermijdelijk. Ook waterlopen zullen meer onderhoud vergen. Het risico op instabiliteit van de veenkades neemt toe. In de Friese Wouden zal de landbouw meer te lijden krijgen van droogteschade. In het Friese kleigebied kan een lagere grondwaterstand in de diepere watervoerende lagen leiden tot meer toestroming van zout grondwater. Mogelijk kan de zout/zoet-grens ondieper en meer landinwaarts k omen te liggen. Nader onderzoek moet duidelijk maken wat de gevolgen zijn voor drinkwaterwinningen, zoals bij Garyp, Noard-Burgum en Oudega. Verder kan een lagere grondwaterstand leiden tot funderingsschade bij kwetsbare bebouwing (paalrot). In het veenweidegebied zullen natuurgebieden meer last krijgen van verdroging, door het hogere peilverschil met de naastliggende landbouwpolders. De wegzijging zal toenemen. In het zandgebied van de Friese Wouden zullen natuurgebieden eveneens verder verdrogen. De kwel in beekdalen zal afnemen. VEENWEIDEVISIE Op dit moment wordt in de provincie Friesland gewerkt aan de Veenweidevisie, de lange termijnvisie voor het veenweidegebied. Omdat in de Friese veenweidegebieden de grootNR 2 / FEBRUARI 2014

ste effecten van opwarming zich de komende 35 jaar zullen voordoen, met gevolgen voor de hele provincie, is het maken van goede en maatschappelijk aanvaardbare keuzes urgent. Theunis Osinga Wiebe Terwisscha van Scheltinga (Wetterskip Fryslân) Johan Medenblik (Provincie Fryslân) Peter Jansen Cees Kwakernaak (Alterra Wageningen UR) Een uitgebreide versie van dit artikel is te lezen door gebruik te maken van de QR-code of te kijken op: www.vakbladh2o.nl SAMENVATTING In het Friese veenweidegebied zijn de landbouw gebieden diep ontwaterd. Hierdoor oxideert het veen in hoog tempo, waardoor het maaiveld op veel plekken met 15 millimeter per jaar daalt. Bij een onveranderde drooglegging zal het maaiveld als gevolg van klimaatverandering sneller gaan dalen, waardoor het veendek eind deze eeuw op veel plaatsen verdwenen zal zijn. Dat zal niet alleen een andere ondergrond opleveren voor de landbouw en andere functies, ook de (grond)waterhuishouding zal veranderen. In de dieper gelegen landbouwpolders zal de toestroom van grondwater aanzienlijk toenemen. In gebieden met een hoog waterpeil (natuur, bebouwing) zal het waterverlies extra groot worden. Dat geldt ook voor de zandgebieden van Friesland. Natuur zal meer last krijgen van verdroging, gebouwen kunnen funderingsschade oplopen.

75

76

In 2010 heeft de Hagmolenbeek op landgoed Twickel (Twente) een ‘ouderwetse’ loop gekregen: ondiep en meanderend. Het waterschap wilde meer waterberging en een ecologisch rijker beeksysteem. Het agrarische bedrijf in het beekdal stemt de bedrijfsvoering af op landschap, natuur en water in het kader van de pilot ‘Boeren voor natuur’. De resultaten zijn verbluffend.

HERSTEL OUDERWETSE BEEK IS WINST VOOR NATUUR EN BOER De Hagmolenbeek heeft zijn ‘ouderwetse’ loop weer terug

Tot ongeveer 1850 was op boerderijen langs Nederlandse beken de benutting van akkers, beekdalen en heidevelden onlosmakelijk verbonden. Daarna werden akkers en graslanden geïntensiveerd, en heiden werden ontgonnen of werden natuur. Net als veel andere beken werd de Hagmolenbeek na 1950 ook nog eens vergroot en verdiept, om het omliggende land te draineren voor verdere intensivering van de landbouw. Op de overgang van de midden- naar de benedenloop van de beek, bij Beckum, ligt landgoed Twickel. Het landschap is hier kleinschalig, met een afwisseling van landbouw en natuur. Tot voor kort groeiden echte beekdalplanten als moeraszegge en bosbies hier alleen nog in het talud van de beek. Het nabijgelegen heidegebied het Beundersveld, van oorsprong veenmosrijke vochtige heide, was sterk verdroogd. SAMENWERKING Op het landgoed ligt boerderij Erve Loninkwoner. In 2005 nam de Stichting Twickel het initiatief om ‘Boeren voor natuur’ op dit bedrijf in de praktijk te gaan brengen. Deze visie, ontwikkeld door Alterra, gaat over landbouw in samenhang met landschap, natuur en water. Samen met de boer, Stichting Twickel, Stichting Boeren voor Natuur Twente, overheden en kennisinstellingen heeft het waterschap vanaf 2008 gewerkt aan een plan voor een nieuw beeksysteem. Doelen voor het waterschap waren ecologische verbetering (Kaderrichtlijn Water, KRW) en waterberging (Waterbeheer 21ste eeuw). Men kwam uit op een 21e-eeuwse versie van de samenhang in het landschap van voor 1850. Het beekdal op het landgoed werd

WATERWETENSCHAP


in 2009 en 2010 heringericht, waarna de boer verder kon omschakelen naar een natuurgericht landbouwbedrijf. Geld voor de voorbereiding en realisatie kwam onder andere van het innovatieprogramma KRW en van de provincie Overijssel. ANDER BEEKSYSTEEM De nieuwe beek ligt 1 tot 1,5 meter minder diep en meandert door het beekdal; de bedding is met 85 procent verkleind. Het heringerichte deel is nu bijna twee kilometer lang. Het oorspronkelijke beekdal werd hersteld door van de beekdalgronden de bovenste laag af te graven. Erosie en sedimentatie kregen vrij spel. De beek bevat nu altijd stromend water. De basisstroomsnelheid is fors toegenomen, evenals de stromingsvariatie. Daardoor zwemmen er nu weer vissoorten die van stromend water houden: in 2007 bestond het visbestand voor 85 tot 90 procent uit de algemene soorten blankvoorn, baars en snoek, in 2012 zijn het vooral bermpje en riviergrondel (ruim 90 procent van het visbestand). Het beekdal loopt geregeld onder water, meestal in december en januari. Ook in de zomer treden inundaties op, zij het kortstondig. Voor de boer zijn de overstromingen waardevol omdat het water de hooilanden verrijkt. Er zijn vaker inundaties dan verwacht. Dat komt doordat de beek snel dichtgroeide, waarschijnlijk als gevolg van nalevering van meststoffen uit de beekdalbodem. Om de peilen beheersbaar te houden wordt de beek voorlopig twee keer per jaar geschoond. HERSTEL VAN FLORA EN VEGETATIE Doordat de beek veel minder draineert, kwelt er water op in het hele beekdal, getuige ijzerbacteriefilms en roestplekken op de bodem. De kwelminnende bosbies heeft zich in twee jaar tijd in het hele beekdal verspreid. Deze soort is een voorbode van dotterbloemhooiland. Op de overgang van de hoger gelegen dekzandrug van het Beundersveld naar het beekdal groeit nu de veldrus, vertegenwoordiger van een vochtig hooilandtype. Hier stroomde vóór de herinrichting het grondwater diep weg naar de beek. Nu stroomt het relatief oppervlakkig naar het beekdal. Het afplaggen van het Beundersveld had eerder al de terugkeer van pioniers als kleine zonnedauw en bruine snavelbies opgeleverd. Op de laagste delen is daar nu veelstengelige waterbies bijgekomen. Dit wijst op het mogelijke ontstaan van soortenrijke vennetjes. Op iets minder lage plekken ligt herstel van de veenmosrijke vochtige heide binnen handbeNR 2 / FEBRUARI 2014

reik. Door de vernatting zal het nu alom aanwezige pijpenstrootje het veld ruimen. RESULTATEN BOVEN VERWACHTING Het effect van de herinrichting is veel groter dan verwacht. Het water blijft veel langer in het gebied - een extra water berging van ruim 60.000 kubieke meter – en het komt als kwel omhoog over de volle breedte van het beekdal; de heide is nu kletsnat. Het bergen van piekafvoeren is niet een last, maar een lust voor de boer in het beekdal, omdat de mineralen de hooiweide voeden. In de beek doen erosie en sedimentatie hun werk en zijn vissoorten van zwak stromende beken teruggekeerd. In 2013 heeft bovenstrooms nog eens vier kilometer beek een vergelijkbare inrichting gekregen. Pieter Jelle Damsté Friso Koop (Waterschap Vechtstromen) Fons Eysink (Boeren voor Natuur Twente, Unie van Bosgroepen)

Een uitgebreide versie van dit artikel is te lezen door gebruik te maken van de QR-code of te kijken op: www.vakbladh2o.nl

SAMENVATTING Om te voldoen aan de gebiedsopgave voor de Hagmolenbeek in Zuid-Twente liet waterschap Vechtstromen samen met andere partners op landgoed Twickel bijna twee kilometer van de beek hermeanderen binnen een in ere hersteld beekdal. Traditionele ontwerpnormen werden losgelaten: in het ontwerp stond het watersysteem centraal, landbouw en natuur waren volgend, net als vroeger. Ondanks de kleine schaal van het project zijn de eerste resultaten verrassend. Meer dan 60.000 kubieke meter water kan nu worden geborgen, er is natuurwinst en de pilot ‘Boeren voor natuur’ op het landgoed vaart er wel bij. In 2013 is direct bovenstrooms van dit traject nog eens zo’n vier kilometer beek beekdalbreed heringericht.

77

78 MEER WETEN? KIJK OP DE SITE VAN H2O!

VERDER OP H2O-ONLINE Wie aan dit maandblad niet genoeg heeft en de verdieping zoekt, heeft altijd nog de website H2O-Online: www.vakbladh2o.nl. Daar vindt u onder andere vakartikelen op het gebied van wetenschap en techniek. Op deze pagina enkele van de meest recente artikelen die op de site zijn verschenen. KENNIS GEBUNDELD IN NOORDWEST-EUROPEES KLIMAATADAPTATIEPROJECT Het Europese DROP-project (‘Benefit of governance in DROught adaPtation’) moet Noordwest-Europa beter voorbereiden op grotere watertekorten. De aanpak van droogteproblemen vraagt om een wisselwerking tussen technisch-inhoudelijke en ‘governance’ kennis.

(RO) toepassen in de drinkwaterproductie. Hoe kan de concentraatstroom die daarbij ontstaat duurzaam verwerkt worden? Continue zandfilters blijken vooral voor de nitrificatie van RO-concentraat van grondwaterzuivering veelbelovend te zijn.

Joanne Vinke-de Kruijf (waterschap Vechtstromen,

SCHROEFPERSEN: KANSRIJK ALTERNATIEF VOOR COMMUNALE SLIBONTWATERING De schroefpers is een veelbelovend alternatief voor de huidige slibontwateringstechnieken, zo blijkt uit testen. Het energieverbruik is slechts een fractie van dat van centrifuges en zeefbandpersen, het drogestofgehalte is gelijk of hoger, het polymeerverbruik gelijk of lager.

voorheen Regge en Dinkel), Hans Bressers (Universiteit Twente) en Roel Valkman (Tauw)

IN DE STARTBLOKKEN VOOR HET TWEEDE STROOMGEBIEDSBEHEERPLAN KRW Voor waterschap Rivierenland stond het jaar 2013 in het teken van de aanloop naar het tweede Stroomgebiedsbeheerplan (SGBP). De belangrijkste mijlpalen: alle benodigde informatie uit verschillende geledingen van de organisatie is verzameld en toegankelijk gemaakt, en de ‘diagnoses’ voor de waterlichamen zijn gesteld. Hoe deed het waterschap dat? Gerben van Geest (Deltares), Ronald Gylstra, Jeroen Nijhuis, Sebastiaan Schep (waterschap Rivierenland)

BEWUSTE ROLKEUZE IN GEBIEDS PROCESSEN Veel waterorganisaties zijn betrokken bij complexe gebiedsprocessen. Die kenmerken zich door onderling samenhangende vraagstukken, een diversiteit aan actoren en divergerende belangen. Welke rol vervul je als waterorganisatie in een dergelijk complex krachtenveld? Chris Büscher & Miranda Pieron (KWR)

BEHANDELING VAN RO-CONCENTRAAT MET CONTINUE ZANDFILTERS Drinkwaterbedrijf Oasen gaat op verschillende locaties anaerobe reverse osmosis

Sytze Terwisscha van Scheltinga (Witteveen+Bos), Weren de Vet (Oasen), Hans Wouters (Brightwork), Ronald van der Berg (Logisticon)

SEDIMENTACCUMULATIE IN TRANSPORTLEIDINGEN VOORAL DICHT BIJ POMPSTATIONS In drinkwatertransportleidingen hoopt zich sediment op, ondanks het feit dat de maximale stroomsnelheid hoger is dan de snelheid die zelfreinigend is voor distributieleidingen. Het sediment accumuleert vooral dicht bij het pompstation. Hendrik Beverloo (KWR), Jan H.G. Vreeburg

Joost van den Bulk, Berend Reitsma (Tauw), Hans Kuipers (waterschap Zuiderzeeland)

(KWR/Wageningen UR), André Zwaga (Vitens)

WINST BEHALEN MET RISICOMANAGEMENT IN DE DRINKWATERSECTOR Voor drinkwaterbedrijven is het van bovengemiddeld belang om incidenten in de bedrijfsvoering te voorkomen. De Nederlandse drinkwatersector is goed op weg maar werkt aan een beter risicomanagement. Een praktijkvoorbeeld (Oasen) geeft handvatten voor het succesvol implementeren van risicomanagement. Henk Ardesch, Peter van der Vlies (Oasen),

NIEUWE STOFFEN EN BESTRIJDINGSMIDDELEN IN BEELD VOOR HET MAASSTROOMGEBIED De schadelijkheid van bestrijdingsmiddelen en nieuwe stoffen zoals geneesmiddelen in het water krijgt steeds meer aandacht. Hoe groot is het probleem? En wat is de herkomst van de verontreiniging? Een overzicht voor het Maasstroomgebied.

Harmen Jansen (ConQuaestor) Van elk nieuw artikel op H2O-Online een melding krijgen? Volg ons dan op Twitter: @vakbladh2o.

U kunt ook elke maand onze nieuwsbrief met attenderingen ontvangen. Meld u aan via de website, www.vakbladH2O.nl, pagina H2O-Online/recente artikelen.

Floris Verhagen (Royal HaskoningDHV), Roel Kruijne (Alterra) en Janneke Klein (Deltares)

KROOS ZUIVERT EFFLUENT EFFECTIEF Bij rwzi Eelde is geëxperimenteerd met het nabehandelen van het effluent met kroos. Het kroos verwijdert grofweg de helft van de stikstof en het fosfaat. Het gekweekte kroos (eiwitten) is bruikbaar voor industriële toepassingen. Adrie Otte (Bioniers) en Melissa van Hoorn (waterschap Noorderzijlvest)

Zelf een artikel schrijven voor H2O-Online? Kijk op onze website voor de a uteursinstructies en/of neem contact op met de redactie via [email protected]

GSM2 Modemlogger

KELLER

grondwater en riooloverstort data draadloos beschikbaar

•

Waterstanden draadloos beschikbaar per email en FTP

•

Compatible met globale netwerk frequenties

•

Tot 5 sensoren per modem (grondwater versie)

•

SMS Alarm functionaliteit

•

Geïntegreerde realtime luchtdruk compensatie

•

Batterij levensduur tot 10 jaar

•

Volledig op afstand herprogrammeerbaar

•

Uitstekende datazekerheid

•

Dataopslag in uw eigen SQL database (geen hosting)

•

Automatische berekeningen (o.a. overstort, stijghoogte)

•

Automatische export naar diverse bestandsformaten

Nivosensoren - Grondwater Dataloggers - Riooloverstort Dataloggers - Telemetrie KELLER Meettechniek BV Postbus 59 2810AB REEUWIJK -HOLLAND

WWW.KELLER-HOLLAND.NL subsidiary of KELLER AG für Druckmesstechnik

Tel +31 182 399840 Fax +31 182 399841 E [email protected]

EXTRA! BEURSSPECIAL WATERSECTOR HEEFT GELD ZAT TRAINEN OP RAMPEN: NIET ECHT, MAAR OOK GEEN SPELLETJE KLAAS WIJNSMA KARLA PEIJS:

Recommend Documents