De Duinboeren, een samenwerking van boeren rondom de Loonse en Drunense Duinen, met als doel het economisch perspectief van bedrijven te verbeteren, met respect voor omgeving, natuur en landschap.
In deze nieuwsbrief , samen sterk voor een gezonde toekomst Duinboeren Einde PANFA, door met resultaten Aan de keukentafel in het Brokkenbroek Grondbank – stand van zaken Opening groepsaccomodatie familie Muskens Natuurtentoonstelling Bedrijfsopvolgers gaan voor samenwerking Partnergewas; demonstratie mais zaaien in permanente klaver of grasklaver Culinaire fietstocht
EINDE PANFA, DOOR MET RESULTATEN. Even opfrissen…
Het Duinboerengebied heeft vanaf begin 2000 tot eind vorig jaar gefungeerd als proeftuin voor het mineralenbeleid in het project PANFA. Er is in deze 4 jaar gewerkt aan 2 doelstellingen: door beter mineralenmanagement versneld toewerken naar de eindnormen voor droge zandgronden en een aanzet geven tot grondgebondenheid door het verlagen van de veebezetting en het verbeteren van de benutbaarheid van dierlijke mest In 2000 zijn 72 deelnemers aan de slag gegaan met het realiseren van deze doelstellingen. Er zijn 3 groepen opgericht. De A-groep was de snelle groep. Deze groep van 11 boeren werd begeleid door het Louis Bolk Instituut (LBI) en ging in 2000 al voor het behalen van de eindnorm. Op hun bedrijven lagen proeven waar het LBI metingen op deed. ‘Ervarend leren’ was de manier van werken van deze groep. De B-groep werd door de Duinboeren en DLV begeleid. Er werd gebruik gemaakt van de kennis die de A-groep had opgedaan en van ervaringen uit proeftuin Sint-Anthonis. De B-groep had als streven de eindnormen in 2001 te behalen. De C-groep ging in een rustiger tempo naar de eindnormen toe. In 2000 hebben ook akkerbouwers en boomtelers aan de C-groep deelgenomen. De deelnemers hebben laten zien dat het mogelijk is aan de normen van 2003 te voldoen.
Vooraankondigingen Landschapsfonds Rond d’n Duin krijgt Veerman op bezoek Geboorte Jasper
Overlegplatform Duinboeren Gijzelsestraat 3a 5268 KM Helvoirt Tel: 0411-643639 Fax: 0411-644671 www.duinboeren.nl
[email protected] Redactie José Klerks Frans van Rijsewijk Sandra Spee Inleveren kopij vóór 1 augustus 2004
Juni 2004
Resultaten
In 2003 waren er 44 bedrijven die aan PANFA hebben deelgenomen. De eindnorm voor stikstof is door 80 % van de bedrijven gehaald. 75% van de bedrijven heeft de eindnormen voor fosfaat gehaald. De bedrijven die de normen niet hebben gehaald, zijn wel op de goede weg. Ze halen de norm gemiddeld net niet. Het is zeker vermeldenswaardig dat de PANFA A-groep als enige in de landelijke nitraatprojecten voor 100 % de eindnormen heeft gehaald! De veebezetting is verlaagd door in de inzet van gronden via de Grondbank van de Duinboeren. Deze heeft de laatste jaren ruim 250 hectare verdeeld onder de leden. Panfa-deelnemers hebben hierbij een streepje voor.
In onderstaande grafieken zijn de gerealiseerde mineralenresultaten van de A, B en C-groep weergegeven voor zowel stikstof als voor fosfaat.
Alledrie de groepen hebben het stikstofoverschot sterk teruggebracht. Voor fosfaat zijn de resultaten minder duidelijk, mede door de droge zomer in 2003.
Gerealiseerde stikstof (N) resultaten 1999-2003 250
N (kg/ha)
200 150
1999
100
2000
50
2002
2001 2003
0 A
B
C
Gerealiseerde Fosfaatresultaten 1999-2003 25
P2O5 (kg/ha)
20 15
1999 2000
10
2001
5
2002 2003
0 A
Voor uitspoelinggevoelige gronden met gras is de norm voor stikstof 140 kg/ha, voor de overige gronden met gras is de norm 180 kg/ha. Voor bouwland geldt voor uitspoelinggevoelige gronden een stikstof norm van 60 kg/ha en voor de overige gronden 100 kg/ha. Voor fosfaat is de norm 20 kg/ha voor alle gronden. De veebezetting is verlaagd door de inzet van gronden van de Grondbank van de Duinboeren. Deze heeft de laatste jaren ruim 250 hectare verdeeld onder de leden. Panfa deelnemers hebben hierbij een streepje voor.
Nieuwe mestbeleid
Tijdens de looptijd van PANFA is het beleid veranderd. MINAS wordt in 2006 vervangen door een aangescherpt mineralenbeleid. In hoeverre het nieuwe beleid inpasbaar is in de bedrijfsvoering, is nu nog niet te zeggen. Wel staat vast dat de ervaringen die tijdens PANFA zijn opgedaan, ook in het nieuwe mestbeleid kunnen worden gebruikt. Tijdens de afsluitende groepsbijeenkomsten, verzorgd door Hans Dirksen van Dirksen Management Support, zijn de behaalde resultaten gespiegeld aan het nieuwe mestbeleid. Op basis van de aangeleverde gegevens is een beeld geschetst van de hectares die de deelnemers in 2006 tekort komen. Een groot deel van de deelnemers zal met het nieuwe beleid meer hectares onder het bedrijf moeten
B
C
krijgen of mest moeten gaan afvoeren. Als Brussel nog strengere regels voorschrijft komen deelnemers zelfs gemiddeld 14 hectare per bedrijf te kort!
Vervolg
Tijdens de afsluitende bijeenkomsten zijn verschillende onderwerpen de revue gepasseerd, waar we mee door zouden kunnen gaan als vervolg op PANFA. Bij het bespreken van stikstofkringlopen op bedrijfsniveau kwam naar voren dat veel bedrijven nog kunnen sleutelen aan de rantsoenefficiëntie op hun bedrijf. Op lange termijn zal echter de fosfaatproblematiek een grotere rol gaan spelen dan de nitraatproblemen. Uitspoeling van fosfaat doet zich meer voor op gronden waar de grondwaterstand hoger is, dit in tegenstelling tot nitraat dat juist op droge zandgronden problemen veroorzaakt. Bij de aanpak van de fosfaatproblematiek moet de aanpak worden afgestemd op de specifieke locatie van de percelen: bodemtype, grondwaterstand, fosfaatniveau en aanwezigheid van oppervlaktewater. Een vervolg van PANFA zal dus zeker het item fosfaat zijn. Daarnaast willen we ook gaan kijken of we de stikstof- en fosfaatkringlopen op gebiedsniveau aan kunnen gaan pakken.
AAN DE KEUKENTAFEL IN HET BROKKENBROEK. Méér beleven in het Brokkenbroek? Met deze wervende tekst proberen 5 boeren, Mark van Asseldonk, Jo van Balkom, Jos van Esch, Frie Klerks en Frans van Rijsewijk, de burgers en bedrijven te interesseren voor hun plannenmakerij. Wat heeft hen bezield om mede op deze manier hun toekomst in dit gebied veilig te stellen? Een gesprek aan de keukentafel met vriend van de Duinboeren Rie-Anne van Laarhoven.
Initiatiefnemer Jo van Balkom zocht ongeveer 7 jaar geleden al contact met de andere ‘Brokkenbroekers’. Hij liep zelf tegen een ambtelijke muur op en dacht via samenwerking een betere ingang te krijgen bij de overheid. Later kreeg Jo steun van bijna-buurman Bas Vermolen die wat beter de taal van de ambtenaren spreekt. Bas die zelf niet aanwezig kan zijn doet het uitzoekwerk en zet alles netjes op papier. Jos van Esch die als gastheer optreedt, woont op het noordelijke puntje van het gebied. Hij heeft in de loop der jaren een bredere kijk op de natuur gekregen. Vooral door de inbreng van Rie-Anne van Laarhoven. Als I.V.N.-gids is zij vrijwilliger voor de Duinboeren. Samen met Jos loopt zij het bedrijf rond om alle planten en vogels te inventariseren. Jos: “Er kan geen vogeltje langskomen of zij kent het.” Ook Mark van Asseldonk is onder de indruk van de kennis van zijn overbuurvrouw. ”Als ik met haar rondloop merk ik pas hoeveel verschillende planten en vogels er zijn.” Mark heeft er nog wel moeite mee als de aandacht voor de natuurlijke waarden doorslaat. “Het moet niet zo zijn zoals in het Hengstven waar ik 2 hectare grond pacht van de Duinboeren. Omdat je niet mag bemesten wegen de opbrengsten niet op tegen de pachtprijzen.” Jo van Balkom merkt op dat wij als ‘Brokkenbroekers’ geleerd moeten hebben van de fouten die er elders gemaakt worden. Mark heeft duidelijk interesse in de grond die de gemeente bezit in Den Hoek. “Ik wil best de grond teruggeven aan de natuur, maar geef me dan ter compensatie een stuk grond terug in Den Hoek.” Nu woningbouw in Den Hoek grotendeels van de baan is, liggen er wel mogelijkheden voor deze boeren. Frie Klerks die als 4de rundveehouder aangeschoven is ziet in Den Hoek een mooie uitdaging om landbouw en landschap samen te laten gaan. “Je kunt daar mooie houtwallen aanleggen met kleine weilanden zoals die er vroeger ook waren.” Jo van Balkom heeft zelfs concrete voorstellen gedaan om een verbindingszone die langs de Zandley vlak bij zijn bedrijfsgebouwen loopt te verleggen via een bos en andere sloten. “Volgens ons is deze route zeker zo mooi voor de dieren, maar op de een of andere manier willen de bevoegde instanties niet luisteren. Zo word je wel eens steeg door al die tegenwerking.” Jos wil zeker ook wel
meewerken aan plannen die goed zijn voor de natuur, maar voorwaarde blijft dat hij er zelf beter van wordt. De natuurwandelingen op zijn bedrijf leveren voornamelijk goodwill op. Een betere verkaveling is voor Jos van veel groter belang. Gemeentelijke gronden zouden als ruilobject gebruikt kunnen worden om grondeigenaren in de buurt van Jos uit te kopen. “We hebben met zijn alle goede ideeën maar je moet wel medewerking krijgen van de gemeente.” Dat grond voor deze boeren heilig is, lijkt heel duidelijk. Ze willen wel aan natuurbeheer doen tegen een financiële tegemoetkoming mét behoud van minimaal de dezelfde hoeveelheid grond. Jo: “Jaren geleden is er beslist dat er hier een reservaat moet komen en dat boeren de kans krijgen om de natuur te ontwikkelen. Als je dat vertelt moet je daar wel achter blijven staan en niet iedere keer alles weer in twijfel trekken. Wij zullen het beheer wel ánders doen dan Brabants Landschap, maar is dat slechter? Gewoon je stal vol koeien zetten en grondstoffen die je tekort komt bijkopen, is op dit moment veruit het voordeligst, maar de vraag is of dit maatschappelijk verantwoord is. De burgers vragen iets anders en wij zorgen ervoor, maar daar hangt wel een prijskaartje aan.” Ook nu blijkt dat bij de vele plannen die de boeren hebben de financiën de bottleneck vormen. Mark: “Wij steken onze nek uit en willen wel gas geven, maar ik ben toch benieuwd of er ook draagvlak is via het landschapsfonds Rond d’n Duin.” Rie-Anne slaat wat dat betreft de spijker op zijn kop. “Beheer van het landschap door boeren die dat al generatie op generatie doen is beter dan door burgers, Brabants Landschap of Natuurmonumenten die niet altijd hart voor de zaken hebben. Goede richtlijnen en vooral een financiële tegemoetkoming voor de ongemakken zijn natuurlijk een voorwaarde.” Frie meent dat ideeën van de provincie eerder worden gerealiseerd dan plannen van de boeren. Desondanks kijken de 5 boeren vol vertrouwen de toekomst in. Ze hebben zelfs nog wel andere ideeën dan natuurbeheer, wandelpaden en een landschapswinkel. Het gezamenlijk verwerken van de melk van de 4 boeren die dan verkocht wordt in de streekwinkel. Frie heeft al een naam voor de absolute topper. Het lekkere toetje:‘Brokkenpap’.
GRONDBANK – STAND VAN ZAKEN. Vorig najaar hebben de ZLTO-afdeling TilburgOisterwijk en het Overlegplatform Duinboeren afgesproken om gezamenlijk een Grondgebruikersbank Midden-Brabant op te zetten. De bedoeling is om gronden van gemeenten en natuurorganisaties in Midden-Brabant in te zetten voor de ontwikkeling van een duurzame en rendabele landbouw in het gebied. Om de Grondgebruikersbank verder vorm te geven is de huidige grondbankcommissie van de Duinboeren uitgebreid met twee vertegenwoordigers van de ZLTO-afdeling Tilburg – Oisterwijk. Een van de belangrijkste grondeigenaren in het gebied is de gemeente Tilburg. De grondbankcommissie is dan ook het gesprek met de gemeente aangegaan over het beheer van de gemeentegronden. Op dit moment worden deze gronden beheerd door Arcadis. De mensen van Arcadis doen prima werk en de boeren die met Arcadis samenwerken zijn ook tevreden. Maar er zijn ook andere geluiden. Zo wordt mest van buiten het gebied op de Tilburgse grond aangewend, terwijl daar ook mest heen zou kunnen van bedrijven rond Tilburg. Een ander nadeel is dat met het huidige beheer door Arcadis een fors deel van de opbrengst van de grond buiten het gebied
terecht komt. Door de gronden zoveel mogelijk in eenmalige pacht te geven bij de boeren in het gebied, wil de grondbankcommissie de opbrengsten van de gronden in het gebied houden en daarmee de regionale economie steunen. Bovendien kunnen boeren zo beter inspelen op het nieuwe mestbeleid doordat ze meer grond onder hun bedrijf krijgen. De gemeente Tilburg is wat huiverig om al haar gronden direct in beheer te geven bij de Grondgebruikersbank Midden-Brabant. Wij moeten ons immers nog bewijzen ten opzichte van Arcadis. Vandaar dat met wethouder Janssen is afgesproken om eerst een offerte uit te brengen voor beheer van 62 ha grasland in 2005. Hiermee kunnen we de melkveehouderij in het gebied een steun in de rug bieden. Als dit naar tevredenheid verloopt, dan kunnen we later ook een deel van het bouwland in beheer nemen, zodat we ook voor de intensieve veehouderij een rol kunnen spelen. Het mooiste zou natuurlijk zijn als we door de inzet van de Tilburgse grond de mineralenkringloop in het gebied beter kunnen sluiten. Als de offerte wordt gegund aan de Grondgebruikersbank, zullen we zo snel mogelijk overleggen met de boeren in het gebied over de verdeling van de gronden.
OPENING GROEPSACCOMODATIE FAMILIE MUSKENS. Wethouder Groenestein van Heusden heeft met Pasen de nieuwe groepsaccommodatie van de familie Muskens in Giersbergen geopend. De accommodatie biedt plaats aan maximaal 40 personen. Drie kamers zijn ook te gebruiken voor logies met ontbijt. De naastliggende schuur wordt in
het voorjaar gebruikt voor het aflammeren en is in de zomer beschikbaar voor de gasten. De familie Muskens is ook lid geworden van het netwerk 'Goed bekeken, bij de Duinboeren achterom'. Meer informatie op www.de-schaapskooi.nl.
NATUURTENTOONSTELLING. Burgemeester Willems opende op 22 mei bij Mariet Muskens de tentoonstelling "Duinboeren en Natuur" over de geschiedenis van het landschap rond de Loonse en Drunense Duinen. De tentoonstelling was een samenwerking van de Duinboeren met het Natuurmuseum in Tilburg. De opening werd gecombineerd met een demonstratie schapen
scheren, waarbij ook de burgemeester niet aarzelde om de overal aan te trekken. De tentoonstelling is een maand te zien geweest. Ook diverse scholen hebben de tentoonstelling bezocht, in combinatie met een excursie bij een van de Duinboeren in Giersbergen.
BEDRIJFSOPVOLGERS GAAN VOOR SAMENWERKING. Als vervolg op de cursus van de bedrijfsopvolgers is er een eerste brainstormsessie met 3 afgevaardigden gehouden. Hierbij zijn de eerste ideeën voor projecten vóór en dóór de jonge ondernemers op tafel gelegd. Gedurende het gesprek kwamen Martijn Muskens, Guus van Roessel en Anton Vermeulen met vele ideeën voor samenwerkingsverbanden. Naast het gezamenlijk uitbesteden van werkzaamheden als ploegen, zaaien en oogsten, zullen ook de mogelijkheden van gezamenlijk voer inkopen nader worden bekeken. De bedrijfsopvolgers vinden het daarnaast erg zinvol om elkaars bedrijven te gaan bezoeken en met elkaar de technische kengetallen van de bedrijven kritisch te gaan bekijken. Het is belangrijk dat het contact, dat tussen de bedrijfsopvolgers is ontstaan tijdens de cursusavonden, in stand blijft en wellicht uitgroeit tot een studiegroep. Voor de toekomst van de boeren in het Duinboerengebied vinden de jonge ondernemers het belangrijk dat we burgers blijven betrekken bij onze werkzaamheden. Niet alleen de burgers die in het gebied wonen, maar ook de burgers die het gebied bezoeken. Ook hier komt samenwerking naar voren. Dit keer met ondernemers en horeca in het gebied. Een voorbeeld hiervan kan zijn promotie van de Duinboeren en verkoop van streekproducten in de winkels op de campings in het gebied.
De eerste brainstormsessie vraagt om een vervolg: we houden je op de hoogte! Voor vragen kun je contact opnemen met Gertie Sleutjes tel: 0411-643639
Openstelling kaderregeling kennis en advies.
Tussen 13 september en 11 oktober 2004 zal de kaderregeling jonge agrariërs worden opengesteld. De minister heeft voor deze openstelling beschikbaar gesteld voor agrariërs jonger dan veertig jaar, die van plan zijn een agrarisch bedrijf te starten, en die nog niet eerder een landbouwbedrijf volledig in eigendom, pacht of erfpacht hebben gehad. Deze openstelling geeft financiële ondersteuning bij het door deskundigen laten opstellen van een ondernemingsplan. Het maximum subsidiebedrag in deze aanvraagperiode is
!" $#"
Voor meer informatie kun je contact opnemen met LASER of je accountant.
PARTNERGEWAS; DEMONSTRATIE MAÏS ZAAIEN IN PERMANENTE KLAVER OF GRASKLAVER. Op 21 mei heeft Henk Pol, een veehouder uit Drenthe, een demonstratie maïs zaaien gegeven voor de Panfa deelnemers. Deze maïszaaimachine kan tegelijkertijd een strook van 12 cm frezen, maïs zaaien en in de rij bemesten met drijfmest. De voordelen van dit systeem zijn in het kort: lagere bewerkingskosten, minder nitraatuitspoeling doordat er permanent vanggewas aanwezig is, lagere bemesting door stikstofbinding van klaver en rijenbemesting, betere onkruidbeheersing en opbouw van organisch stofgehalte in de bodem door minder grondbewerking en een permanent vanggewas. De demonstratie werd goed bezocht en samen met Nick van Eekeren (LBI) werden de kanttekeningen bij deze manier van maïs zaaien besproken.
CULINAIRE FIETSTOCHT. Op 16 mei heeft het netwerk 'Goed bekeken..' voor het eerst een culinaire fietsroute rond de Duinen georganiseerd. Ruim 60 mensen fietsten voor een diner langs vier bedrijven, waarbij ze bij elk bedrijf een deel van de maaltijd konden nuttigen. De fietstocht was in korte tijd volgeboekt en de reacties waren zeer lovend, zodat er zeker nog een volgende tocht zal worden georganiseerd.
AGENDA Zondag 12 september Onze jaarlijkse Duinboerendag vindt dit keer plaats bij Aardbeienkwekerij Van Hulten aan de Overstortweg 10 in Drunen. Veel activiteiten voor kinderen, excursies naar Zuivelboerderij De Kern en de Baardwijkse Overlaat en een proeverij van streekproducten. Maandag 13 september Open dag over Landbouw en Zorg bij De Kerkhoeve, De Heikant 10a in Helvoirt. Alle Duinboeren zijn welkom om op deze dag de Kerkhoeve te bezoeken en te bespreken wat de mogelijkheden zijn om zelf met landbouw en zorg aan de slag te gaan.
LANDSCHAPSFONDS ROND D’N DUIN KRIJGT VEERMAN OP BEZOEK. Het nieuwe Landschapsfonds Rond d’n Duin is dit voorjaar officieel opgericht. Doel van het fonds is om fondsen te werven voor de versterking van het agrarisch cultuurlandschap, zodat we boeren een vergoeding kunnen geven voor het beheer van het landschap. In het bestuur van het fonds zit zowel een vertegenwoordiger van de Duinboeren (in de persoon van Christian Vermeer), als van de lokale natuurorganisaties (Piet de Jongh). Onafhankelijk voorzitter is Bas Vermolen uit Helvoirt. Meer informatie is te vinden op de website www.landschapsfonds.nl. Op deze site staat ook informatie over de overige natuurprojecten van de Duinboeren. Het Landschapsfonds is van start gegaan met een campagne in Helvoirt om sponsors te krijgen voor een natuurwandelroute door het Brokkenbroek. We hebben bij elkaar een flink bedrag verzameld, zodat dit eerste project ook kan worden uitgevoerd. In de rest van Nederland zijn nog vijf initiatieven gestart onder de noemer van Nederland Mooi (www.nederlandmooi.nl). Dit is een initiatief van Landschapsbeheer Nederland en wordt ondersteund door organisaties als de ANWB, Natuurlijk Platteland en de Rabobank. De landelijke campagne wordt ondersteund door het ministerie van LNV en de eerste resultaten worden op 14 juli gepresenteerd in het Duinboerengebied. Minister Veerman heeft toegezegd om te komen. Een mooie opsteker voor het Landschapsfonds Rond d’n Duin en voor de Duinboeren!
BESTUUR Jo van Balkom Peter van Iersel José Klerks Frans van Hulten Johan van Iersel Sjef Vermeer Sjaak Sprangers
Voorzitter Penningmeester Secretaris Lid Lid Lid Lid
BUURTCONTACTPERSONEN Jan Botermans Jos van Esch Johan van Iersel André Muskens Cees van Rooij Cees Smulders Vacature Gerrit Verhoeven
Loon op Zand en Tilburg Noordoost Brokkenbroek Schoorstraat Vlijmens Ven Giersbergen Loons Hoekje De Moer Biezenmortel
Aan deze nieuwsbrief werkten mee: Mark van Asseldonk Jo van Balkom Jos van Esch Frie Klerks Rie-Anne van Laarhoven Joost Reus
