Lesmap De Tuin van HETPALEIS
De wereld op zijn kop Een workshop vol verbeelding voor kinderen vanaf vijf jaar Een roos is een roos is een roos. Of toch weer niet. In deze workshop wordt een tafel een schip en een stoel een walvis. Want het kleed op de grond is veranderd in een woeste zee. En als je lang genoeg luistert, onthult het tikken van de regen tegen de ruiten een geheime boodschap. Jouw verbeeldingskracht wordt uitgedaagd door enkele straffe kunstzinnige begeleiders. Dat is de basis voor een dag vol theaterplezier. Een workshop die je goesting geeft om je eigen wereld te bouwen.
Veranderen van perspectief
De kinderen nemen telkens een verschillend standpunt in terwijl ze doorschuiven; dat van de toeschouwer, de bouwer en de muzikant. Het veranderen van perspectief wordt hier heel letterlijk in beeld gebracht door de projectie en de interactie. Zonder woorden begrijpen de kinderen de regels van het spel.
Wanneer de kinderen binnenkomen in de speelruimte van De Tuin staat de wereld letterlijk op zijn kop. Het speelvlak waarop gebouwd kan worden, wordt van bovenaf gefilmd en de beelden worden via een beamer op het plafond daarnaast geprojecteerd. De kinderen liggen op hun rug onder die projectie. Vanuit die comfortabele positie kijken ze naar voorbijvliegende wolken, een filmpje dat plots overgaat in een getekende wolkenhemel. Een van de gidsen komt in beeld en vult de tekening aan met objecten. Er verschijnt een touw, een lavabo, bakstenen, er kaatst een tennisbal over het scherm. De kinderen volgen de veranderingen met aandacht, maken een verhaal bij wat ze zien, proberen de techniek van de projectie te doorgronden.
Als je kinderen een ander perspectief biedt, nemen ze meestal spontaan de uitdaging aan. Met deze gedachte in het achterhoofd zijn de workshops van De Tuin opgebouwd. Er worden speelse situaties gecreëerd die hen aanzetten tot anders denken, anders kijken. Er wordt beroep gedaan op hun creativiteit en speeldrift. Daarmee wordt hun leefwereld opengetrokken en het besef van de eigen mogelijkheden vergroot.
Terwijl een deel van de kinderen uitgenodigd wordt om mee te gaan bouwen, gaat een tweede groepje geluiden maken bij de beelden, een derde groepje blijft liggen en genieten van het schouwspel met de soundscape.
1
Creativiteit
Leestips
— Actief creatief!, Philippe Brasseur
Kinderen kunnen prima vrij tekenen of spelen. Maar beperkingen dwingen hen ertoe problemen die ze in het proces tegenkomen, op te lossen. De worsteling stimuleert en verdiept de creativiteit. Bij vrij werk is er de mogelijkheid de beeldende problemen te omzeilen, bij een opdracht kan dit niet. Daarom is het aan te raden af en toe een opdracht te geven.
http://www.archief.pluizuit.be/021129/Actief%20 creatief.htm
De ondertitel van dit boek ‘1001 spelletjes en activiteiten om de verbeeldingskracht van groot en klein te ontwikkelen’ vertelt alles over de bedoeling van dit boek. Het is geschikt voor alle ouders, leerkrachten en opvoeders die creativiteit willen stimuleren, zowel die van kinderen als die van henzelf.
Linker en rechter hersenhelft Bij creativiteit draait het om het doorbreken van patronen en gewoontes. Omdat onze hersenen voor een deel hun kracht halen uit deze patronen is creatief denken soms zo lastig. Daarom is het nodig de rechter hersenhelft regelmatig te stimuleren.
— Creatief met voorwerpen, Philippe Brasseur http://www.pluizuit.be/090625/Creatief%20met%20 voorwerpen.htm
Dit is geen gewoon knutselboek, maar eerder een aanzet om je creativiteit en fantasie aan het werk te zetten.
Rechts zet de tijd stil, velt geen oordeel, biedt ruimte voor meditatie, is non verbaal, synthetisch, neemt visuele informatie op.
— Het deurenpaleis, Janien Prummel, geschreven in opdracht van CANON Cultuurcel is gratis te downloaden via deze link:
Links is snel, verbaal, analytisch, kijkt vluchtig en heeft snel een oordeel klaar, vereenvoudigt, abstraheert, komt met symbolen, graaft in kennis die in het geheugen is opgeslagen.
http://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/hetdeurenpaleis.
Het Deurenpaleis bundelt onderzoeksresultaten over creatief denken en creativiteitsstimulering in het onderwijs. Het beschrijft op een praktische manier hoe je creativiteit kunt herkennen en stimuleren in de klas. Daarnaast zoekt de publicatie naar raakvlakken met de bestaande ontwikkelingsdoelen en eindtermen.
Link: http://educatie-en-school.infonu.nl/ studievaardigheden/29036-tekenen-leer-switchentussen-je-hersenhelften.html
Creativiteit is meer dan een manier van waarnemen, denken of doen. Het is eerder een combinatie van deze drie. Creativiteit heeft te maken met originaliteit maar ook met inventiviteit en daadkracht. Een idee is al iets, maar door het ook te realiseren kan je groeien.
— http://idenmaker.blogspot.be/2007/09/voer-voor-jerechterhersenhelft.html
Tien manieren om je rechterhersenhelft te voeren. Een blog met tal van interessante links en oefeningen.
Bron: www.creatiefdenken.com
2
Aan de slag op school
Variatie: Een van de kinderen kan de suppoost zijn in het museum waar de waardevolle doos opgesteld staat. Een ander kind probeert de aandacht van de suppoost af te leiden, terwijl een derde de doos zo onopvallend mogelijk probeert te stelen.
Hoe kunnen we onze blik verruimen? Hoe komen we op nieuwe ideeën? Hoe kunnen we dingen anders doen? Hoe kunnen we onze eigen belevingswereld opentrekken? In deze lesmap gaan we op zoek naar wegen om onze creativiteit wakker te maken, onze fantasie op gang te brengen en de geest soepel te maken.
3. Expressief De kinderen mogen bij de volgende ronde zelf verzinnen wat er in de doos zou kunnen zitten. Ze gaan naar de doos en openen ze. Aan de gelaatsuitdrukking kunnen de toeschouwers raden wat erin zit. Overloop met de kinderen verschillende gevoelens die ze al kennen: blij, boos, bang, verdrietig, verbaasd, teleurgesteld ...
Improviseren met een gewoon doosje 1. Nieuwsgierig Wanneer de kinderen het lokaal binnenkomen staat er een doosje op een centrale plek. Je kan erom wedden dat de kinderen willen weten wat erin zit. Je zegt dat het hun absoluut verboden is eraan te komen. “Wat zit er in?”, zullen ze vragen; hun fantasie begint al te werken. Doe een vragenronde: “Wat zou je willen dat erin zit?”.
Als de kinderen zelf niet op ideeën komen, kan je hen iets in het oor fluisteren: een taart die je meteen gaat opeten, een prachtig halssnoer, een gsm. Maar misschien ook dingen die helemaal niet kunnen om zo extra spelplezier uit te lokken: een woeste tijger, de zee, een sportauto of de zon.
Om de beurt sluipen de kinderen naar het doosje, ieder op zijn manier. Ze beelden hun nieuwsgierigheid uit en de lust om het doosje te pakken of te openen. Aanraken is niet toegestaan. Er wordt bij deze oefening niet gepraat, zo worden de kinderen gedwongen alle expressie uit hun lichaam te halen. Geschikte muziek hierbij is het themanummer van The Pink Panther van Henry Mancini.
4. Verrassend Je kan de doos behouden of eender welk voorwerp. Als het voorwerp een kam is, mag je er alles mee doen, behalve kammen. Het gaat om het op gang brengen van het durven spelen. De handeling hoeft niet meteen origineel te zijn. Het gaat vooral om het zoeken naar variatie en het durven spelen of improviseren. Leestip Theater vanuit het niets, Alles over improvisatietheater, André Besseling, 1999, ISBN 10 9064034915
2. Ondeugend Kinderen houden er enorm van iets te doen wat eigenlijk niet mag. Dat ontspant hen en maakt hen vindingrijk. Ze gaan nu uitbeelden dat ze de begeerde doos komen stelen.
Spelend tekenen
Houd je tijdens deze oefening aan strakke afspraken: dit is het speelvlak, je komt op, sluipt naar de doos, neemt ze weg en je gaat af. Moedig interessante spelkwaliteiten aan zoals: een expressieve mimiek, een origineel loopje, de geloofwaardigheid van het personage enzovoort
3
1. Grote tekenestafette Wanneer je iemand een prentje geeft om na te tekenen, zal je vaak horen: “Ik kan dat niet. Juf, meester, kom je me helpen?” Om deze angst te doorbreken, gebruiken we een spelvorm die zowel snelheid als beweging inhoudt. Je hebt een pak prenten nodig en grof tekenmateriaal.
Verzamel een serie prenten of tekeningen van voorwerpen, best in een hanteerbaar postkaartformaat. De moeilijkheidsgraad mag erg uiteenlopen. (zie bijlage 1)
Om te tekenen: krijt en een groot bord of de vloer van de speelplaats. Kraftpapier van de rol en een ander grof tekenmateriaal (houtskool, dikke stiften, oliekrijtjes) is een goed alternatief. Hoe groter je kan werken hoe beter. Spreid de kaarten uit met de afbeelding naar beneden. De kinderen werken per twee of drie. De eerste trekt een kaart, bekijkt de prent gedurende 10 tellen; loopt naar het bord (of het grote tekenpapier) en tekent wat hij onthouden heeft in 10 tellen. Ondertussen kijkt zijn teamgenoot 10 tellen naar de volgende prent en gaat op zijn beurt na 10 tellen tekenen. Het wordt dus een soort estafette. Je lost elkaar telkens af. Het maakt niet uit of de tekening onaf is, onherkenbaar of wat dan ook. Het gaat om de ongeremdheid en het plezier waarmee gewerkt wordt. Door deze oefening breiden de kinderen hun kennis van vormen uit. Ze verlaten het eeuwige boompje, kindje, zonnetje, bloempje. 2. Een vreemde wereld Deze oefening werkt pas echt als je eerst de vorige gedaan hebt. Hun angst om hieraan te beginnen is nu klein of onbestaande. Vraag de kinderen uit dezelfde voorraad prenten er drie te kiezen die ze leuk vinden. De vrije keuze is belangrijk omdat ze dan met meer goesting en doorzettingsvermogen aan het werk gaan. Elk kind krijgt een tekenvel (minstens A3 als je werkruimte dat toelaat) en een staafje houtskool en een vodje of (kneed-)gom om foutjes te kunnen corrigeren. Vraag hen de drie prenten te combineren op een grappige wijze. Doe de eerste oefening misschien samen. Zo kan je het gebruik van houtskool demonstreren en samen zoeken naar grappige of bevreemdende combinaties.
4
5
Uit deze tekeningen komen vanzelf boeiende verhalen. Neem zeker de tijd om samen die verhalen te ontdekken of te laten groeien. De gevarieerde selectie afbeeldingen zal de woordenschat en de verbeelding van de kinderen vergroten. 3. Anders tekenen en schilderen — Teken of schilder de zon / gras / een huis (om maar eens bij iets simpels te starten) op 20 verschillende manieren. Gebruik andere materialen of ga zoeken of je de vorm kan veranderen. Vergelijk de oplossingen die alle kinderen samen vinden. — Bevestig een penseel aan een lange tak en probeer daarmee het portret te tekenen van je vriend. — Vul een blad met spetters. — Maak je papier nat en probeer er met een pen en inkt op te schrijven of te tekenen. — Zet willekeurig 20 punten op een blad. Maak een tekening door de punten te verbinden. — Vul een blad met krabbels. Gebruik alle kleurpotloden die je hebt. — Teken of schrijf met krijt tussen je tenen. — Teken of schrijf achter je rug, terwijl je op de grond zit. — Teken met een blinddoek aan. — Teken een prent ondersteboven over. — Teken krullen en lijnen met beide handen tegelijk.
6
nog meer spelideeën:
Ondertussen zijn er misschien kinderen waarvan de ideeën even op zijn, dit benoem je. Vraag het kind om dan rustig te gaan zitten en rond te kijken; dit is inspiratie opdoen. Door te kijken naar een nieuwe beweging van iemand anders kom je tot een eigen idee...
1. De onverwachte reactie (8+) — Wat als je steeds moet huilen als je een cadeautje krijgt? — Wat als je blij wordt wanneer iemand je uitscheldt? — Wat als je ouders altijd positief reageren? (dus ook op slecht gedrag) — Wat als iedereen te lief is? — Wat als de wolf bang is van Roodkapje?
3. Experimenteren met geluiden Kan je papier horen? Kan je met rijst je stem laten dansen? Kan je muziek maken met een lineaal? Kunnen glazen zingen? Hoe klinkt een moer in een ballon? Kan je iemand van op een afstand horen fluisteren?
Bedenk zelf nog meer onverwachte reacties en laat de kinderen daarmee een scène spelen.
Op onderstaande website vind je een aantal proeven om samen met de kinderen bewuster te gaan luisteren en experimenteren met alledaagse geluiden. De uitdagingen zijn leuk genoeg: http://www.proefjes.nl/categorie/geluid
2. Anders bewegen Een opwarmertje Trek een lijn op de vloer en geef de kinderen heel uiteenlopende richtlijnen om over de lijn te lopen. Drijf het spelplezier op:
Heb je eenmaal nieuwe geluiden verzameld dan kan je gaan werken aan structuur en samenspel door enkele eenvoudige parameters te hanteren: snel en traag, hard of zacht. Jij bent de dirigent van je alternatieve orkest.
— Loop over de lijn alsof je heel blij bent. — Loop over de lijn alsof je heel droevig bent (en steeds droeviger wordt). — Loop over de lijn terwijl je nog een beetje oefent voor voetballen. — Loop over de lijn terwijl je oefent voor zwemmen. — Loop over de lijn alsof die ingesmeerd is met zeep — Loop over de lijn alsof die kan breken. — Beweeg over de lijn zonder je voeten te gebruiken.
De gouden regel Bij het verkennen van materialen en spelmogelijkheden is plezierbeleving cruciaal. Geef de kinderen de ruimte om zelf te verkennen en te ontdekken. Bespreek in groep hun vondsten en geef pas daarna je eigen inzichten en tips door.
Bedenk zelf nog meer bewegingsrichtlijnen, inspelend op de fantasie van de kinderen. Honderdduizend mogelijkheden De kinderen stappen op muziek door de ruimte. Gaat de muziek uit dan stoppen ze en bedenken ze een andere manier van bewegen die ze inzetten wanneer de muziek weer start. De intervallen tussen de eerste vijf nieuwe manieren duren relatief lang. Daarna wordt de tijd tussen twee nieuwe manieren van je te verplaatsen korter en korter. Tot het echt een paar seconde duurt om te veranderen van beweging.
7
Bijlage 1 Afbeeldingen uit: : A Compendium of Illustrations, The Pepin Press - Agile Rabbit Editions, 2002 Amsterdam ISBN 90 57680254
8
9
10
COLOFON Deze educatieve map hoort bij de workshop De wereld op zijn kop in De Tuin en werd samengesteld door Ingrid Van Kogelenberg in opdracht van de dienst educatie van HETPALEIS. De workshops vinden plaats in het najaar van 2013. Gidsen in De Tuin zijn: Suzy Mandaglio, Jolan Moonen, Soraya Rademakers, Ingrid Van Kogelenberg, Valantina Eleni, Johan Vandenbossche Scenografie: Saskia Louwaard, stagiare: Marrigje Spoelstra Contact dienst educatie: Anja Geuns: 03 202 83 75
[email protected] Paula Stulemeijer: 03 202 83 74
[email protected] Britt Schutters: 03 202 83 59
[email protected] HETPALEIS Theaterhuis voor kinderen, jongeren en kunstenaars Meistraat 2 2000 Antwerpen 03 2028311 F. 03 2028353
[email protected] www.hetpaleis.be
11