De Weg van de Franken

De Weg van de Franken Deel II Ben Teunissen

T

De Weg van de Franken Deel II

Bernhard Bernhard--pas - San Miniato Basso 590 km Onderdeel van de Via Francigena

Ben Teunissen

De Weg van de Franken deel II

schappers publiceren hun onderzoeken naar kunst- en cultuurhistorische restanten langs de route en niet in de laatste plaats zorgen de postmoderne pelgrims voor een niet aflatende stroom informatie. Blog’s, filmpjes, fotoreportages op het wereldwijde web en verslagen in boekvorm in diverse talen vormen soms bruikbare en vaak

ook literaire of artistieke bronnen. De tijd moet zijn werk nog doen en gelukkig zijn er verenigingen zoals Pelgrimswegen naar Rome, die alle aandacht voor het pelgrimeren naar Rome samenbrengen met publicaties, lezingen, ontmoetingsdagen e.d. De weg van de Franken zal dus niet worden vergeten en zal geschiedenis blijven schrijven!

Hoe deze gids te gebruiken? Er liep ooit een pelgrim over het lange en rechte pad in de buurt van Fidenza. Hij trok al enkele weken in de richting van de zon en hij zag rechts voor zich de heuvels van de Apennijnen aan de horizon. Zijn koers was bekend, zijn richting bepaald, zijn doel vanzelfsprekend Rome. Iets noordelijker voer een ballonvaarder, lichtelijk in paniek omdat zijn navigatiesysteem hem in de steek had gelaten. Hij wist domweg niet meer waar hij rond zweefde. Gelukkig zag hij een rustige plek om te landen en… op de weg naast het weiland liep een man met een zware rugzak. Ongetwijfeld zou deze wandelaar hem de weg kunnen wijzen. Eenmaal geland schrok ook de 8

pelgrim van deze onverwachte gebeurtenis. ‘Beste wandelaar kunt u mij helpen?’ vroeg de ballonvaarder toen hij op spreekafstand was genaderd. ‘Wellicht beste ballonpiloot?’ sprak de pelgrim. ‘Als u mij tenminste uw probleem uitlegt!’ ‘Ik ben op weg naar Parma en ik weet eerlijk gezegd niet meer precies waar ik me bevind. Kunt u mij uit de brand helpen?’ ‘Als dat alles is…’, antwoordde de pelgrim. ‘U bevindt zich op 44 graden en 53 minuten breedtegraad en 9 graden en 58 minuten lengtegraad en Parma ligt op 33 kilometer ten zuidoosten van dit punt’. De ballonvaarder schoot in de lach en sprak: ‘Beste pelgrim, u moet van be-

Introductie

roep wel leraar zijn!’. ‘Dat is correct’, sprak de pelgrim. ’Hoe raadt u dat zo?’ ‘Dat is niet zo moeilijk’, sprak de ballonreiziger. ’Ik stel u een simpele vraag en krijg een zodanig uitgebreid antwoord dat ik halverwege al niet meer weet wat ermee te doen’. ‘Tja’ reageerde de pelgrim glimlachend. ‘En u zult manager zijn!’ ‘Dat is correct’ zei de ballonvaarder. ‘Hoe raadt u dat zo?’ ‘Dat is niet zo moeilijk’, sprak de pelgrim. ‘U vaart op gebakken lucht, vertrekt van ergens met slechts een vaag plan, gaat op weg naar een onduidelijke bestemming en als u dan onderweg logischerwijs de weg kwijtraakt en een deskundige om hulp vraagt, behandelt u die vervolgens met neerbuigendheid’. ‘Niettemin wens ik u een behouden vaart, eet vooral geen prosciutto en beterschap, indien u ziek mocht worden’. En de pelgrim…? Hij liep voort… Een metafoor die je wellicht zal aanspreken? De auteur heeft deze gids samengesteld vanuit de wetenschap dat er belangstelling was voor een Nederlandse beschrijving van de weg van de Franken naar Rome. Uit eigen ervaringen bleek dat veel nog ontgonnen moet worden, maar dat het pelgrimeren als zoektocht natuurlijk niet te letterlijk moet worden opgevat. Met gidsen in het Italiaans, het Duits, Frans en niet te vergeten Engels kun je jezelf tenslotte ook goed redden. Het moest dus een boek met meerwaarde worden. Voor de prettige dingen zoals relaxed door het landschap wandelen, maar ook door het te combineren met nuttige zaken zoals waar te eten en te overnachten. En ook de vorm

moet aanspreken: er is een creatieve oplossing gezocht voor het kaartmateriaal. Italië is nu eenmaal niet verwend met zo’n Emmense topografische dienst.

Daarnaast zijn alle ook toekomstige etappes door de auteur verwerkt in de OpenStreetMap op www.gpsies.com. Daar kun je ook onder de gebruikersnaam

‘pelgrimswegen’ meer technische details over de tracks vinden. Ook zijn daar voor iPhone en Android de nodige app’s te downloaden. De markering

langs je paden in dit deel van de routebeschrijving kan niet tippen aan wat wij in Nederland gewend zijn. Natuurlijk is er een officieel merkteken in de vorm 9

De Weg van de Franken deel II

sommigen vinden die grote en vaak slordig geschilderde gele pijlen van de Camino’s in Spanje helemaal maar niks; andere pelgrims zoeken juist graag zelf hun weg met erg beperkte middelen. Hopelijk helpt deze gids je op je weg naar Rome?!

In de buurt van Medesano

van een kleine geel gekleurde pelgrim op een blauwe ondergrond, maar je kunt net zo makkelijk de letters VF of soms ook alleen een F tegenkomen. Om het nog spannender te maken is er bv. ook al SF, Sentiero dei Franchi gesignaleerd. Ach,

Over de etappes in het kort Bij de gekaderde informatieblokken vind je een beknopte omschrijving van de routeomstandigheden, of je ergens kunt foerageren en waar je, in ieder geval in de plaats van aankomst, verantwoord kunt eten. Bij pelgrimsverblijf worden alleen adressen genoemd die zich nagenoeg volledig richten op pelgrims. De prijzen zijn dan aangepast of eerder wordt er een donatie (offerta of donativo) gevraagd. Je kunt er niet altijd koken, maar je kunt je laten adviseren voor een goed eetadres. Bij hotels e.d. staan een of meer adressen vermeld die voldoen aan een meer luxe verblijf voor pelgrims. Hier tref je een leuke ontvangst, een goed 10

bed en voldoende wasgelegenheid op een centrale plek in de stad of dorp; en dat alles ook nog voor een prijs tot maximaal €35.00 waarop altijd nog valt af te dingen wanneer je met je stempelkaart concurrerende ervaringen laat zien. Overigens worden alle adressen zo compleet als mogelijk genoemd in het overzicht achter in het boek. Soms aangevuld met meer relevante adressen, welke niet genoemd zijn in de informatieblokken per etappe. Op de site www.dewegvandefranken.nl zal de adressenlijst up-to-date worden gehouden. Jouw op- en aanmerkingen daarvoor worden op prijs gesteld via mailadres [email protected].

Etappeverdeling

VF: afwisselende etappes

Keuzes maken De keuze voor deze vijfentwintig etappes komt voort uit ervaring: er zijn in NoordItalië nauwelijks beperkingen in de keuze van overnachtingsmogelijkheden; soms

zijn routes zwaarder en kosten deze meer wandeltijd. Ook is gekozen voor korte(re) trajecten om meer verblijfstijd voor een interessante plek of stad te hebben!

1. Tweeduizend meter afzakken [Grote Sint-Bernhardpas – Aosta] 28.4 km 2. Door het dal van de Dora Baltea [Aosta – Chatillon] 28.1 km 3. Eerst oost dan zuid [Chatillon – Verres] 21.2 km 4. Over de oude Cassia [Verres – Pont St.Martin] 17.8 km 5. De bergen verlaten [Pont St.Martin – Ivrea] 19.7 km 6. Langs oude kerkjes en monumenten [Ivrea – Cavaglia] 21.8 km 7. Heuvelloos over de akkers? [Cavaglia – Vercelli] 36.8 km 8. Over dijken van de Fiume Sesia [Vercelli – Robbio] 17.2 km 9. Langs rijstvelden naar de abdij [Robbio – Mortara] 14.6 km 10. Over het platte land [Mortara – Gropello] 26.1 km 11. Door de vallei van de Ticino [Gropello – Pavia] 16.4 km 12. Eerste blik op de Po [Pavia – Santa Cristina] 24.7 km 13. In het spoor van Sigeric blijven? [Sta.Cristina – Orio Litta/Senna] 20.2 km 14. Schipper mag ik overvaren? [Orio Litta/Senna – Piacenza] 22.8 km 15. Vele riviertjes kruisen[Piacenza – Fiorenzuola] 26.8 km 16. De Via Emilia ontwijken [Fiorenzuola – Fidenza] 16.8 km 17. Naar het dal van de Taro [Fidenza – Fornovo] 31.8 km 18. Door de Apennijnen [Fornovo – Berceto] 29.8 km 19. Over de Passo della Cisa [Berceto – Pontremoli] 27.7 km 20. Het dal van de Magra [Pontremoli – Aulla] 24.1 km 21. Zeelucht snuiven? [Aulla – Sarzana] 16.3 km 22. Langs de marmeren bergen [Sarzana – Pietrasanta] 34.8 km 23. Om de Monte Prati heen [Pietrasanta – Lucca] 31.9 km 24. Naar de stad van de Tau [Lucca – Altopascio] 16.1 km 25. Op naar deel III ! [Altopascio – San Miniato] 19.9 km 11

Van de Grote Sint-Bernhardpas naar Aosta

ETAPPE

1

Tweeduizend meter afzakken Van de Grote Sint-Bernhardpas naar Aosta Bijna 2000 meter daal je af door een geweldig indrukwekkende omgeving. In de zomermaanden wandel je over in vergelijking met Zwitserland minder goed aangegeven toeristische wandelpaden. Daarbij kruis je enkele grotere wegen en kom je door schilderachtige dorpen en gehuchten in de drukte van het dal van de rivier de Artanavaz. Routebeschrijving Bij deze eerste etappe van dit deel van de Weg van de Franken vervolg je de enige hoofdroute richting Italië. Allereerst valt je het standbeeld van de heilige Bernardus op. Wanneer je na een stuwmeer de officiële grenspost bent gepasseerd volg je wanneer sneeuw je pad niet onbereikbaar maakt- na 300 m links een pad omlaag, nagenoeg evenwijdig aan de SS (Strada Statale ) 27. Bij een duidelijke markering volg je de route aangegeven met de letter A en/of E 103 naar Aosta. Wanneer er overigens geen wegwijzers staan, wordt er gemarkeerd volgens de bekende methode met rood-witte strepen, aangebracht op cruciale punten op de stenen langs of op je pad. Soms kunnen restanten sneeuw het pad onbegaanbaar maken; neem dan geen risico’s en probeer om de sneeuw heen het pad terug te vinden. Je daalt verder af en kruist daarbij enkele malen de eerder verlaten SS27. Na het voormalige hospice Cantine de Fonteinte volg je het pad omlaag en negeert daarbij diverse kruisingen. Je ziet in het dal het verkeer, dat via de tunnel naar Italië is gekomen, over de E27 naar het zuiden rijden. Wanneer je opnieuw de SS27 kruist, loop je parallel aan die weg het dorp 12

Saint-Rhémy-en-Bosses binnen. Na de kerk ga je rechts en je kruist de Torrente (beek) del Grand Bernardo. Je blijft het pad volgen om na Saint Léonard, de E27 via een tunnel te kruisen. Blijf de route E 103 volgen door het dorp Cerisey. Aan je linkerkant heeft al het verkeer naar en van de pas zich verzameld en vlak voor SaintOyen loop je er even naast. Bij het postkantoor ga je rechts de Rue Verrez in. Op een splitsing ga je links en volg je de weg naar de E27. Je steekt deze over en volgt na het houten pelgrimsbeeld de asfaltweg. Met een prachtig panorama op het Aostadal volg je deze weg tot het dorp Etroubles. De route gaat over een voetpad naar het voetgangersgebied van het plaatsje. Werp ook even een fotogenieke blik op het iets verder gelegen centrale plein! De route gaat rechtsaf omlaag langs een informatiepaneel van de Via Francigena. Blijf de gele pijl met 103 steeds volgen. Na de overdekte brug over de Torrente Artanavax volg je linksaf de Rue Saint Roch eerst omhoog en later weer bergaf. Blijf route met nummer 103 volgen tot je na 1,5 km Echevennoz bereikt. Wanneer je hier wilt logeren ga je omlaag naar de SS/E27 waar bij de kapel een dortoir ligt.

ETAPPE

10

Van Mortara naar Gropello Cairoli

Madonna delle Bozzole

richting. Dan kun je kiezen voor een landelijke route langs S.Bozzola of de drukkere route door Garlasco. De Weg van de Franken kiest er voor om ongemarkeerd rechtdoor te gaan, maar je kunt ook de in dit geval blauwe markering volgen die je noordelijk door het dorp S.Bozzola opnieuw naar deze routebeschrijving brengt. Let wel: na een bezoek aan de opvallende kerk Madonna delle Bozzole ga je links om de kerk en neem je het eerste pad rechts

62

langs het kanaal Cavour. Dan komt de markering pas weer terug! Terug naar de keuze van de Weg van de Franken: waar de blauwe route linksaf langs het kanaal blijft lopen, ga je rechtdoor en blijft dit pad bijna 1.5 km volgen naar de bebouwing van Garlasco. Aangekomen bij de SS596 ga je linksaf over de rotonde rechtdoor de Via Tromello in. Deze weg brengt je uiteindelijk als Corso Cavour in het centrum van Garlasco. Je passeert de Chiesa di San Rocco en 400 m verder kies je bij een benzinestation linksaf de Via San Zeno. Na 200 m noordwaarts ga je rechtsaf over de Via Toledo opnieuw de landelijke omgeving opzoeken. Je passeert het spoor en blijft 700 m oostwaarts gaan. Bij het kanaal Cavour (juist hier komen beide routes weer samen!) kies je het pad dat je rechtsaf uiteindelijk naar het zuiden, dan weer

ETAPPE Tromello: toren San Rocco

Gropello: weerspiegeling San Rocco

oosten leidt. Na ruim 1.5 km steek je de SP206 over en blijf je 200 m het pad naast het kanaal volgen. Bij een brug blijf je rechts van het kanaal tot de weg opnieuw deels onverhard in zuidoostelijke richting voert. Je komt uit bij de eerste bebouwing van Gropello Cairoli, waar je aan het eind over een bruggetje het kanaal opnieuw passeert. Ruim 200 m na het kanaal ga je rechtsaf en eindigt de beschrijving van deze etappe bij het Piazzale San Giorgio.

Tromello Aan de rechterkant van de rivier de Terdoppio ligt Tremel, zoals bisschop Sigeric het in 990 noteerde in zijn reisdagboek. Hij moet daarbij de rivier door waden hebben gekruist, want pas in de achttiende eeuw kwam er een stenen brug. Een betekenis voor de naam Tromello zou kunnen schuilen in Tres Mellum, dat verwijst naar drie rijen van vestingwerken. In de dertiende eeuw zou er ook nog een Castello als vestingwerk hebben gediend en daarvan rest de Torrione nog. Deze is overigens door de bewoners in 1828 met twee meter verhoogd om er een klok in te realiseren. Het Palazzo Stampa werd gebouwd in de vijftiende eeuw met een vestingachtig uiterlijk. Het kent een rijke geschiedenis als fort en

10

Via Francigena in Lombardia: tiende etappe

later als herenhuis tot het twee eeuwen geleden definitief als stadhuis werd ingericht. Ook het roze Palazzo Brielle is een markant gebouw in deze kleine stad dat met al zijn luxe al eeuwen een comfortabel verblijf voor zijn gasten heeft gekend. Het is nu een vermaard conferentie en zakenoord. 63

Van Senna Lodigiana naar Piacenza

Van Senna Lodigiana naar Piacenza Zoals de titel al suggereert heb je hopelijk een plek op de boot van Danielo Parisi kunnen reserveren om daarmee de bijna vier kilometer lange boottocht te maken naar zijn ‘Caupona di Sigerico’ in Soprarivo. Vandaar trek je door de uiterwaarden naar Piacenza, waarbij je mogelijk met gunstige weersomstandigheden door een drooggevallen rivierbedding een fraaie alternatieve route kunt vinden. ke richting tot je na 800 m rechtsaf een pad omlaag door de uiterwaarden kiest. Aan het eind ga je rechtsaf om 1 km verder in Calendasco linksaf de Via Mazzini te nemen. Na een bocht naar rechts wordt het heel toepasselijk de Via Roma. Je passeert Zerbione en na 1.5 km gaat in het gehucht Incrociata de weg met een bocht naar rechts; de route gaat in feite

Dijk naar Calandasco

Routebeschrijving Deze routebeschrijving start op de Via Dante in Senna Lodigiani. Je gaat in zuidelijke richting om bij de SP206 rechtsaf 2 km in de richting van Orio Litta te wandelen. Na de boerderijen van Covazzo kom je uit bij een sloot en ga je na 100 m zeer scherp linksaf naar Corte SantAndrea. De dijkweg maakt een scherpe bocht maar brengt je via de poort van Corte Sant Andrea naar de steiger. De markering vanuit Orio Litta leidt je naar de dijk die je om het gehucht voert, maar je kunt ook door deze plaats wandelen en aan het eind de dijk over om aan je rechterhand de aanlegplaats van de veerpont te bereiken. Hopelijk heb je de juiste afspraken met de pontbaas gemaakt en bereik je na een kwartiertje varen aan de overzijde het gehucht Soprarivo. Hier ga je linksaf over de dijk in oostelij-

Aanlegsteiger pont

ETAPPE

14

Schipper mag ik overvaren?

80

rechtdoor in zuidoostelijke richting. Na 2 km ga je in het gehucht Malpaga rechtsaf in de richting van de snelweg. Wanneer je zeker weet dat je de drooggevallen rivier de Trebbia kunt oversteken, is het ook mogelijk in Malpaga rechtdoor te gaan. De markering zal je al snel naar de waadplek brengen om na 200 m langs het Ospitale Quercie di Mamre uit te komen in Moncassoia. Daar kruis je de snelweg A21 en de spoorlijn om na 2 km aan het einde van de

ETAPPE

14

Via Francigena in Lombardia: veertiende etappe

Via Guiseppe Taverna in het centrum van Piacenza uit te komen. Anders loopt de route vanuit Malpaga zuidwaarts onder de snelweg door en komt na 1.5 km uit bij de spoorlijn en SP10. Je volgt de markering die je naar de smalle strook op de brug leidt; je blijft deze drukke weg, de Via Emilia Pavese en later de Via Guiseppe Taverne bijna 5 km volgen naar het centrum van Piacenza. Aan het eind kies je rechts de Via Guiseppe Garibaldi die je langs het stadhuis brengt. Blijf rechtdoor gaan over de Via 20 Settembre

om bij het Piazza Duomo links naar de Via Roma te gaan. Daar ga je rechts in zuidoostelijke richting naar het Piazzale Roma; blijf rechtdoor gaan over de Via Cristoforo Colombo, waar bijna 1 km verder bij de Via Emilia Parmense deze routebeschrijving eindigt. Hier in de buurt vind je namelijk ook enkele veel bezochte pelgrimsverblijven.

81

Van Berceto naar Pontremoli

ETAPPE

19

richtten op het verzorgen van deze bijzondere reizigers. Maar pas toen de stad in 1650 onderdeel werd van het Groothertogdom Toscane, brak een echte periode van economische welvaart aan. In die tijd worden stadspaleizen gebouwd en kerken herbouwd. Pontremoli stond toen al bekend om het drukken van boeken en de belangstelling voor boekverkoop en handel is nog steeds van groot belang. Natuurlijk mis je de fotogenieke bruggen niet en herken je de rijkdom van de vele barokke bouwwerken. De kathedraal Santa Maria del Popolo heeft overigens een voorgevel in neorenaissance stijl. Het vormde in 1926 de voltooiing van een

De Borgo van Pontremoli

Passo della Cisa Het is een tweede letterlijke hoogtepunt op je pelgrimstocht naar de Eeuwige Stad. Maar wel erg bescheiden met de 1041 meter hoogte, wanneer je dit vergelijkt met de Bernhardpas. Wanneer je die laatste pas ook hebt bedwongen, valt je wellicht ook op dat vooral de lange tocht in de Apennijnen naar boven zwaarder is dan in de Alpen. Daarvoor zijn diverse oorzaken en redenen te bedenken, maar de belangrijkste is toch vaak de temperatuur op deze lagere hoogte.

Zicht op het Castello

Pontremoli Ruim tien eeuwen geleden trok aartsbisschop Sigeric door Puntremal, zoals hij dat noteerde in zijn reislogboek. Hij zag een welvarend en vrije stad die aan reizigers, waaronder steeds meer pelgrims, een gastvrij onthaal bood. Er waren dan ook heel wat religieuze ordes in Pontremoli gehuisvest die zich

108

bouwwerk, waar al in de zeventiende eeuw mee werd begonnen. Het interieur heeft een breed schip met een kort transept met op de kruising hiervan een koepel. Na de vele middeleeuwse kerken in vorige etappes komt deze kerk protserig over door de overvloedige detaillering en de bijzondere objecten zoals de doopvont en het altaar van het Heilig Sacrament. Het Castello del Piagnaro ingeklemd tussen de rivieren de Magra en Verde domineert boven het historische stadscentrum. De naam komt van ‘piagne’ dat ver-

ETAPPE

Zicht vanaf het Castello del Pignaro

wijst naar de zandstenen dakbedekking die in de middeleeuwen veelvuldig werd toegepast. Met zijn imposante laatmiddeleeuwse muren met hoektorentjes laat het zien dat het langs de weg van Franken een belangrijke functie had. Wellicht breng je er een bezoek aan het museum dat een verzameling bijzondere stenen uit de omgeving herbergt. Misschien overnacht je er in het bij het complex horende Ostello, wanneer je tenminste de lange klim omhoog daar voor over hebt.

19

Via Francigena in Emilia-Romagnaen Toscane: negentiende etappe

NEGENTIENDE ETAPPE IN HET KORT +++ Niveau

7 uur Duur

27.7 km Lengte

karakter: een stevige wandeling door de bergen en langs de heuvels van de Apennijnen over onverharde, soms avontuurlijke sterk dalende paden of verharde en rustige wegen. Onderweg zijn er enkele bars te vinden bij het Ostello, de Passo, Groppelli of Montelungo en Mignegno maar neem voldoende drinken en foerage mee. horeca en winkels: In Pontremoli zijn voldoende winkels en eetgelegenheden te vinden b.v. het Ristorante Pizzeria Il Tempio Dei Sapori aan de Via Pietro Cocchi 42, dat in haar naamgeving beweert de tempel van de smaak te zijn! pelgrimsverblijf: In Pontremoli vind je onderdak bij het voormalige Convento Frati Cappucini, natuurlijk aan de Via Cappucini 2 39 187 830395. Het grote kloos-

tergebouw langs de SS62 wordt als Casa Padre Pio da Pietrelcina in stand gehouden mede dankzij de pelgrims. Ook het Seminario di Pontremoli aan het Piazza San Francesco 39 334 5446198 heet pelgrims welkom. Een geweldig verblijf vind je in de historische omgeving van het Ostello Castello Del Piagnaro 39 187 831439 of 831400. Je moet er nog een eindje voor klimmen, maar in aan de Via di Porta Parma kun je, wanneer je voor sluitingstijd van het museum je meldt, een eerste klas pelgrim zijn. hotel e.a.: Op het Piazza della Repubblica vind je toeristische informatie bij het Ufficio Informazione 39 187 833278. B&B Ai Chiosi heeft op nummer 14 aan de Via met dezelfde naam pelgrimsplekken beschikbaar 39 340 2357383. 109

de eeuw bevordert de groothertog van Toscane met diverse projecten een nieuwe bloei en sluit het zich in 1861 aan bij het Italiaanse Koninkrijk. Op het Piazza Duomo vind je de kathedraal San Martino met zijn merkwaardige 36 meter hoge campanile. Het interieur is een verzamelplaats van werken van net iets minder bekende kunstenaars. Boeiend is de doopkapel met twee doopvonten uit verschillende tijden. De schilderingen stammen voornamelijk 122

Pietrasanta: Cattedrale interieur

Pietrasanta Ook in deze stad zien we nog de Romeinse oorsprong terug in een deel van de verdedigingsmuur. Maar in 1255 stichtte Luca da Pietrasanta op de vroegere Lombardisch vesting Rocca di Sala deze middeleeuwse stad. In de latere eeuwen beleeft het als onderdeel van de Republiek Genua een voorspoedige periode tot ook hier in de moerassige omgeving, malaria rampspoed heeft gebracht. In de negentien-

uit de negentiende eeuw. De kerk van Sant’Agostino wordt tegenwoordig vooral gebruikt als expositieruimte. Restanten van fresco’s in dit bouwwerk verwijzen naar betere tijden. De kloostertuin bij dit complex is nog in de oorspronkelijke staat en bewijst dat in de veertiende en vijftiende eeuw pelgrims hier een welkom verblijf konden genieten. Verder tref je het regelmatig dat Pietrasanta centrum van grote culturele activiteiten is: haast elk jaar een beeldenexpositie die het centrale plein vooral ’s avonds bij kunstlicht een bijzondere uitstraling geeft.

Pietrasanta: Porta Pisa

ETAPPE

22

Van Sarzana naar Pietrasanta

Ponte a Cappiano Zoals je ongetwijfeld zult ervaren bewijst de brug over het kanaal Usciana zijn noodzaak voor de reizigers in deze omgeving. Al in de middeleeuwen droegen ridders van de Tau uit het nabijgelegen Alton (nu Altopascio) zorg voor het onderhoud van deze belangrijke verbinding. Bisschop Sigeric heeft hier gelo-

135

ETAPPE

rechtdoor op een rotonde. Op de kruising met de SS67 Via Tosco kies je er voor om op een snelle maar minder fraaie wijze rechtdoor te gaan naar San Miniato Alto of om linksaf te gaan. Bij de laatste keuze ga je na 200 m rechtsaf, loopt langs het nieuwe kerkgebouw van de parochie Santi Martino e Stefano en je ziet vlak daarachter de Misericordia, waar deze etappebeschrijving eindigt. Vanaf deze etappe heb je deel III van De Weg van de Franken nodig! Post versturen en eventueel ophalen kan in San Miniato Basso bij het Ufficio Postale, vlakbij het eindpunt van de etappe aan de Via Carlo Goldoni.

Ponte A Cappiano

rechts en je verlaat het om na 300 m linksaf te gaan. Hier heb je een fraai zicht op het landgoed La Cerbaie. Je passeert een aan je rechterhand liggend meertje en loopt langs olijfbomen over het gemarkeerde pad. Uiteindelijk loop je in oostelijke richting op een villa af, het pad gaat rechtsaf en weer linksaf om bij de SP11 uit te komen. Je steekt deze over en volgt de markering die je even later over de Via Palagnina naar Ponte A Cappiano leidt. Je steekt via de overwelfde brug het Canale Maestro over en wandelt 1 km over de Viale Christoforo Colombo tot bij een rotonde. Je blijft rechtdoor gaan en passeert een tweede rotonde. Na 450 m ben je in Fucheccio en ga je op een groot kruispunt rechtsaf over de Viale Bruno Buozzi. Je passeert een sportterrein en na een markt annex parkeerterrein eindig je op de Via Dante Alighieri. Je houdt even linksaf aan en gaat rechtsaf over de Via Cairoli naar de Via Roma. Daar ga je rechtsaf, de weg gaat over in de SS436 Viale Antonio Gramsci en voert je naar de brug over de Arno. Daar heet de weg, die door San Pierino loopt, Via Saminiatese. Je blijft deze weg 2.5 km volgen, passeert achtereenvolgens de viaducten onder de spoorlijn en de snelweg. Je komt in de bebouwing van San Miniato Basso. Op de Viale Guglielmo Marconi ga je

25

Via Francigena in Toscane: vijfentwintigste etappe

Geen valse start?

hierna genoemde plaatsen te vinden. De beschrijving van dit deel II zal eindigen in San Miniato Basso. Ook de keuze van deze plaats komt voort uit het handzaam houden van de wandelgidsen. Zoals in deel III bij ‘Een valse start?’ wordt beschreven, kun je ook starten in Lucca of wellicht Siena. Vooral de aanwezigheid van het vliegveld bij Pisa kan een reden zijn om je pelgrimstocht hier in de buurt te onderbreken of te (her) starten. Martigny ligt in de hoek van het Rhônedal op een hoogte van 475 meter en aan de voet van de Grote Sint-Bernhardpas in zuidelijke richting. De stad heeft alle voorzieningen en heeft naast de restanten van Romeinse bouwwerken ook interessante musea die een bezoek waard zijn. Het museum Fondation Pierre Gianadda laat Romeinse vondsten zien en heeft werk van Leonardo da Vinci, maar ook

Dal van de Dranse

Dit boekje maakt onderdeel uit van een serie van drie wandelgidsen. Het eerste deel beschrijft de route vanaf Maastricht via Reims tot het klooster op de pas van de Grote SintBernhard waar dit deel start. Wanneer je jouw pelgrimstocht naar Rome niet in een keer aflegt, blijft ook de Bernhardpas een merkwaardige keuze voor de (her)start. Wanneer je jouw tocht in Nederland bent begonnen, dan laat je dit in Nederland gekochte boek per post bezorgen bij een van de overnachtingsplekken tussen Lausanne en de Grand Saint Bernard. Wanneer je hierover vooraf communiceert met de beheerder, levert dit geen enkel probleem op. Je kunt ook het boek laten leveren door een van de boekhandels in Martigny, bv. bij Librairie ‘Des livres et moi’ aan de Avenue de la Gare 31. Om je zonder dat je deel I hebt gebruikt - met De Weg van de Franken deel II in jouw ogen geen valse start te laten maken, volgen hier korte aanwijzingen voor de etappes tussen Martigny, Orsières en de Grand Saint Bernard, die respectievelijk 19 km en 25 km lang zijn. Wanneer je deels per vliegtuig bv. naar Genève en dan per trein of bus naar Martigny reist, kun je daar beginnen aan de klim. En begin je dit deel in het vroege voorjaar, dan kun je met Eurolines vanuit Nederland (via Brussel en Parijs) direct naar de stad Aosta reizen en daar met etappe 2 starten. Zie voor het reizen per trein bij Tips. Achterin zijn bij Adressen gedetailleerde suggesties voor onderdak in de drie

Grote Sint-Bernhard pas

Geen valse start?

139

De Weg van de Franken deel II

van Henri Moore, Alexander Calder en Niki de Saint Phalle in haar collectie. Ook het St.Bernardmuseum kan een interessante en vermakelijke bron zijn, al was het alleen al door de Sint-bernardshonden, die in het museum rondlopen. Martigny biedt ook mogelijkheden om snel per openbaar vervoer naar de verder gelegen etappeplaatsen te reizen, zelfs naar de eerste grote stad in Italië, Aosta. Het goed verzorgde en met het Route 70 gemarkeerde Zwitserse deel van de Via Francigena kun je vinden bij de restanten van het Romeinse amfitheater. Orsières ligt op 900 meter hoogte aan de voet van het Mont Blanc Massif op de scheiding van de dalen van het Val

140

Ferret en Vallée de Champex. In de tiende eeuw was het bekend onder de naam Pons Ursarii en was een bekende rustplaats voor vele bekende pelgrims naar en van Rome. Er zijn weinig zichtbare herinneringen aan de oorspronkelijke weg van de Franken terug te vinden in deze agrarische gemeenschap. De kerk met klokkentoren is gewijd aan Saint Nicolas en werd gebouwd aan het eind van de negentiende eeuw op de restanten van eerdere bouwwerken, waarvan de eerste uit de elfde eeuw stammen. Op de berghellingen groeien geneeskrachtige kruiden die voor de vervaardiging van kruidenthee en cosmetische producten worden gebruikt. En hier moet je de Raclette kaas als plaatselijke lekkernij proeven.

Adressen

Robbio

Mortara Abbazia di S’Albino, Viale Tiziano Vecellio 39 340 0569219 of 384 298609 [email protected]

Gropello Cairoli

Piverone: bakker met liefde voor peregrinos

Parrocchia San Giorgio Martire, Piazzale San Giorgio 1 39 382 815049 of 338 6178903

Pavia IAT, Piazza della Vittoria, 39 382 079943 [email protected] Ostello Santa Maria in Betlem,Via Pasino 7 [wijk Borgio Ticino] 39 331 3046459 [email protected] Parrocchia Sacra Famiglia, Viale Ludovico il Moro 139 0382 575381 [email protected]

Santa Cristina e Bissone Oratorium San Guiseppe [parrocchia Santa Cristina] Via Vittorio Veneto 118 39 0382 70106 of 333 3429688 [email protected]

Oria Litta Palestra Comunale, Piazza Aldo Moro 2 39 0377 944425 of 335 6468587 [email protected] Cascina San Pietro, Piazza Benedettini 39 0377 944436 [email protected] Guado di Sigerico, Boscone Cusani 39 0523 771607 [email protected] 151

ADRESSEN

Oratorio Parrocchiale, Piazza Santa Stefano 39 384 670436 of 340 1539929 of 339 22278888 [email protected]

Literatuur

Inge van der Zanden, Spiritueel pelgrimeren, wegwijzer voor de moderne pelgrim, Eburon 2011, ISBN 9789059724983. Een boek waarin niet alleen aandacht is voor het pelgrimeren als een boeiende reis, maar ook voor het persoonlijke transformatieproces dat het onderweg zijn kan inhouden. Ineke Spoorenberg, Ineke loopt naar Rome, uitgeverij FCKlap 2011, ISBN 9789085670650. Een zeer persoonlijk verslag, waarbij tevens aandacht voor het goede doel werd ingebouwd. Johannes Elzinga, Te voet op weg naar de eeuwige stad, Van Vogezen tot St. Gotthard, Free Musketeers 2010, ISBN 9789048414680. Het eerste deel van een uitgebreid persoonlijk verslag met veel aandacht voor de persoonlijke ontmoetingen, maar ook voor de overweldigende natuur van deze etappe. Renato Stopani: La via Francigena, storia di una strada medievale, Le Lettere, Milano, 1998, ISBN 8871664000 Een prachtige platenboek over de cultuurhistorie.

Jean-Yves Grégoire: Le Chemin de Rome, Rando éditions, 2010, ISBN 9782841824298 Een praktische gids vanaf Briançon met redelijke kaarten en beknopte toelichtende teksten. Günter Kromer: Via Francigena, Auf dem Frankenweg von Canterbury bis nach Rom, Tyrolia, 2009 , ISBN 9783702229849 Eenvoudige gids met vooral accent op beschrijving, zonder bruikbare kaarten. Monica d’Atti, Franco Cinti: La Via Francigena, cartografia e GPS, Terre di Mezzo, 2010, kaarten Veelgebruikt en goed kaartmateriaal, grote scheurvellen, matige kwaliteit, veel papier! Ben Teunissen, De Weg van de Franken deel III, Miniato Basso – Rome, uitgeverij ‘T’ 2011, ISBN 978908421053. Het vervolg op het boek dat je nu in je hand heb, een routebeschrijving met veel extra informatie! *Meer bronnen vind je op www.pelgrimswegen.nl!

157