DÉ VIJF VRAGEN:
Hoe voel je je na eens scheiding? Zijn de kinderen altijd de dupe? Hoe ga je om met je ex-partner? Hoe reageren vrienden, familie, buren en kennissen? Wat kun je verwachten van een nieuwe relatie?
NA DESCHEIDING De uitslag van het grote wetenschappelijke Libelle-onderzoek onder leiding van prof. dr. ir. Iteke Weeda
Bij echtscheiding zijn jaarlijks steeds meer mensen, direct of indirect, betrokken. Mannen, vrouwen en kinderen, maar ook: familieleden, vrienden, kennissen en buren in meerdere of mindere mate. Echtscheiding is „gewoner" geworden, er is meer begrip voor, maar aan de andere kant is het ook beangstigend dat het zo vaak - en steeds vaker - voorkomt. Libelle liet een uitvoerig wetenschappelijk onderzoek doen naar de vele, verschillende gevolgen van een scheiding. De verwerking van verdriet, problemen met de kinderen, het onderhouden van contact met je ex-man of ex-vrouw, de reacties van de omgeving. Gerangschikt onder vijf belangrijke vragen leest u nu de interessante en boeiende uitslag van dit onderzoek, dat werd geleid door gezinssociologe en Buitengewoon Hoogleraar Vrouwenemancipatievraagstukken prof. dr. ir. Iteke Weeda. Zij begeleidde eerder, in 1983/1984, samen met professor G. A. Kooy, het Libelle-onderzoek „Huwelijk '84". ...En in een boek Daarnaast verschijnt er deze week een boek over het onderzoek met als titel Scheiden doet lijden? (Voor)oordelen over de gevolgen van echtscheiding. De auteurs zijn prof. dr. ir. Iteke Weeda en Libelle-redacteur Jan Groenewold. Het boek wordt uitgegeven bij Uitgeverij van Holkema & Warendorf. (Prijs f 24,90)
libelle 38-71
VRAAG:
Hoe voel je je na een scheiding? De meeste mensen aan wie in het onder zoek vragen werden gesteld en die rond 1980 gescheiden zijn, zijn opgegroeid in de jaren veertig, vijftig en zestig. In die periode werd het huwelijk, meer aan tegenwoordig, als dé ideale vorm voor een relatie gezien. Een man, een vrouw, bij voorkeur met kinderen: de taken zo geregeld dat de man een baan had en voor het geld zorgde en dat de vrouw de zorg voor de kinderen en het huishouden op zich nam. Als je met zo'n ideaal bent grootgebracht, is het vanzelfsprekend dat een scheiding als iets angstigs en pijnlijks wordt ervaren. „Dit kan niet, dit mag niet gebeuren, ik was overrompeld." De onderzochte exechtparen vertellen dat ze vooral kort na de scheiding dit soort gevoelens hadden gehad: verdriet, ellende, paniek, ongeloof. Daarnaast voelde men echter ook vaak opluchting, vooral bij vrouwen bleek dat het geval te zijn (64%). Meestal is er tijd voor nodig om zo'n ingrijpende gebeurtenis te verwerken. Ongeveer vier op de tien mannen zeggen dat ze daar meer dan twee jaar voor nodig hebben gehad (sommigen van hen hebben het nog steeds niet verwerkt). Bij de vrouwen is dat drie op de tien. Ruim een kwart van de mannen (26%) en de vrouwen (28%) zegt dat ze uiterlijk een half jaar (en soms zelfs helemaal niet) zijn bezig geweest met de scheiding. Maar hoe gaat het verder? Hoe zijn mensen die gescheiden zijn er na een paar jaar aan toe? De mensen die m het onderzoek aan het woord kwamen, zijn allemaal tussen de twee en de zeven jaar gescheiden. Hen werd gevraagd of zij zich nu beter, slechter of hetzelfde voelen sinds de scheiding: 44% van de mannen en maar liefst 70% van de vrouwen vindt dat hun „psychische/geestelijke toestand in het algemeen" (zo luidde de officiële vraag) nu beter is dan voor de scheiding. Men blijkt ook meer zelfvertrouwen te hebben gekregen. Vooral bij de vrouwen speelt dat sterk: bijna driekwart van hen (74%) vindt dat zij vergeleken met voor de scheiding meer zelfvertrou-
wen hebben gekregen. Word je eenzamer als je gescheiden bent? Één op de drie mannen en één op de vijf vrouwen zeggen van wel. Dat lijkt veel, maar daar tegenover staat dat een op de drie mannen zegt dat ze minder eenzaam zijn geworden. En bijna de helft van de vrouwen zegt dit (46%). Tot slot werd ook nog gevraagd hoe gelukkig of hoe ongelukkig mensen zich voelen in hun tegenwoordige leven na de scheiding. Dan blijkt dat zowel drie van de vier mannen als vrouwen (allebei 72%) zich op dit moment een beetje gelukkig tot zeer gelukkig voelen. Sommigen weten het niet zo precies; en er is maar een heel klem percentage dat zich een beetje ongelukkig tot zeer ongelukkig voelt (9% van de mannen, 3% van de vrouwen). Over de verwerking van de scheiding hier een aantal „anonieme" uitspraken van deelnemers aan het onderzoek..
OPVALLEND:
Vooral vrouwen kregen (na verloop van tijd) veel meer zelf~ vertrouwen
Over het verwerken van de scheiding Ik was opgelucht" (Vrouw, 50 jaar) „Mijn ex-man leefde voor zijn carrière en daarbij studeerde hij het grootste deel van onze huwelijksjaren. Daardoor zijn de moeilijkheden tussen ons ontstaan. Hij had het zo druk en alles in huis kwam op mij neer, waardoor er geen tijd voor mijzelf overbleef. Voordat hij uit huis ging, had ik alk zaakjes at geregeld. Ik was al met mijn zelf- ontplooiing begonnen en een nieuwe kennissenkring. Toen hij eenmaal weg was, was ik opgelucht, nu kon ik mijn eigen leven gaan leiden."
..Haat, verdriet, huilbuien, depressies" (Vrouw, 45 jaar) „Ik heb heel wat emoties gehad bij de verwerking. Haat, verdriet, huilbuien, depressies. Alsof ik in een heel diep gat viel. Ik deugde naar mijn gevoel niet meer, niet als vrouw en niet als echtgenote. Voelde me afgedaan. Later sloeg dat over in agressiviteit, iets van potverdorie, ik laat me er niet onder krijgen. De laatste twee jaar van mijn huwelijk heb ik kennelijk oogkleppen opgehad. Mijn man had al twee jaar een verhouding met een andere vrouw. Toen hij vertelde dat hij wilde scheiden, dacht ik in eerste instantie dat het een flauwe grap was. Na de scheiding ben ik ook bij een psycholoog geweest. Die heeft mij aan het denken gezet. Toen ben ik gaan inzien dat het goed was om uit elkaar te gaan. Toch blijft het moeilijk als je het gevoel hebt aan de kant te zijn gezet. Dat heeft in mijn geval de verwerking niet makkelijker gemaakt."
„ Van binnen was ik er erg mee bezig" (Man, 37 jaar)„Ik ben drie jaar bezig geweest met de verwerking. De buitenwereld heeft nauwelijks iets gemerkt van mijn problemen, daar heb ik wel voor gezorgd. Ik bleef vrolijk van buiten, maar van binnen was ik er erg mee bezig. Als ik bijvoorbeeld uit eten ging met de kinderen en ik zag in het restaurant complete gezinnen zitten, dan werd ik me weer goed bewust van mijn situatie. Dan kon ik
geen hap meer door mijn keel krijgen. Toch was de scheiding ook een bevrijding voor mij. Mijn ex had altijd zoveel aandacht verlangd: zij was al jaloers als ik de krant las. '
Na een halfjaar was ik erover heen" (V rouw 44 jaar) „Hij vertrok ge-woon voor een hele poos. Ik was verschrikkelijk kwaad. Ik heb de scheiding ervaren als een faillissement. In je huwelijk heb je heel wat opgebouwd samen en we hebben dit nooit samen kunnen afbreken. Ik bleef alleen met de kinderen zitten, hij was van de aardbodem verdwenen. Het leven dat ik tot op dat moment geleid had, hield door de scheiding ineens op. Ik ben niet bij de pakken neer gaan zitten, maar heb datgene gedaan waar ik in mijn huwelijk niet meer aan toekwam: mijn studie. Daar heb ik ongelooflijk veel steun aan gehad. Aan de ene kant was het allemaal wel erg verdrietig, maar ik kon nu eindelijk mijn leven weer inrichten op mijn eigen manier. Na een halfjaar was ik er dan ook over heen."
„Drinken, niet voor drie uur 's nachts naar bed" (Man, 39 jaar) „Door de scheiding ben ik enorm aan mezelf gaan twijfelen. Heb me een periode erg afgesloten: drinken, niet voor drie uur 's nachts naar bed. Maar wel elke dag blijven werken. Het was ook moeilijk omdat de confrontatie met mijn ex-vrouw bleef. We hadden namelijk besloten dat we beiden een deel van de opvoeding voor onze rekening zouden nemen, we wilden dat de kinderen zo min mogelijk van de scheiding te verduren zouden hebben. Soms ben ik in een depressieve periode nog weieens bezig met zaken die de laatste maanden voor de scheiding gebeurden. Dan kan ik weer erg aangeslagen zijn. Ze had al heel lang een vriend en daar waren weieens problemen over. Dat was ook een van de redenen van onze scheiding, hoewel niet de hoofdoorzaak. Eerder de druppel"
weer emotioneel Ik had er al zo lang niet meer over gesproken. Ik heb spijt dat ik niet eerder ben gescheiden. Ik had die vrijheid van nu best veel eerder willen hebben."
„Geen problemen" (Man, 32 jaar) „Het enige waar ik van wakker heb gelegen, waren de kinderen. Mijn echtscheiding op zich, daar heb ik geen problemen mee gehad. Ik was veel te blij dat ik van haar af was."
„Ik kon 't niet accepteren" (Vrouw 34 jaar) „ Ons geestelijk con-tact was erg slecht en het sexuele con-tact stelde al helemaal niks voor. Ik weet nu ook wat eenzaamheid in het huwelijk betekent. Soms zaten we samen in huis en dan dacht ik: wat doet hij hier eigenlijk nog?! Ik ben wel iemand die erg zwart-wit kan denken. Ik zie mijn ex-huwelijk dan ook vaak te somber, terwijl dat natuurlijk onzin is. We hebben tenslotte ook fijne tijden gehad samen. Misschien was het beter geweest als we een weekendhuwelijk hadden gehad. Hij had zeeman moeten zijn, dan was het misschien wel goed gegaan. De laatste twee jaar ben ik heel hard geweest. Ik heb een muur om mij heen gebouwd, omdat ik bang was gekwetst te worden. Ik kon niet accepteren dat ik gescheiden was. Ik gaf niet toe aan mijn emoties, wilde mij niet uiten. Ik ben iemand die de problemen voor zich uitschuift, de dingen opkropt"
.Muilen, klagen, zeuren" (Vrouw, 54 jaar) „Ik was heel zeker van mijn zaak toen ik naar de advocaat stapte. Ik voelde me opgelucht, maar het was toch ook wet moeilijk. Bij de buren kon ik huilen, klagen en zeuren en zij hielpen mij. In die periode moest ik ook klaar staan voor anderen omdat een familielid overleed. Bijna dertig jaar ben ik getrouwd geweest en na drie jaar kwam ik erachter dat dat een vergissing was geweest. Achteraf denk ik weieens: wat ben ik toch een sul geweest in mijn huwelijk. Ik offerde mijzelf altijd op. Ik heb geleefd met een man die geen tegenspraak duldde. Ook in gezelschap vernederde hij mij. Later besefte ik dat hij niet alleen mij geestelijk kapot maakte, maar ook de kinderen. Hij drilde ze en dat liep mis toen ze groter werden. Gek, maar nu ik er weer over praat, word ik
De antwoorden in cijfers Hoelang heeft u vanaf het moment van uit elkaar gaan ongeveer nodig gehad om de scheiding te verwerken?* (in procenten)
Herboren" (Man, 35 jaar) „Na de scheiding voelde ik mij herboren, er was een grote last van mijn schouders gevallen. Mijn ex-vrouw bepaalde alles in mijn leven. Ik hield bijvoorbeeld erg van biljarten. Als ik dat eens wilde doen, kwam er een grote waslijst met dingen die ik eerst nog even moest afwerken. Afdrogen, of met de kinderen bezig zijn... altijd wel wat."
, Agressie door onmacht" (Vrouw, 33 jaar) De relatie met mijn exman omschrijf ik weieens als een moeder-zoon relatie. Ik zorgde voor hem. Die eerste periode na de scheiding voelde ik mij heel sterk. Het is voor hem wel een hele klap geweest. Ik was de enige in zijn leven waar hij om gaf. Hij had ook een slechte jeugd gehad. Daarom voelde ik ondanks alles toch medelijden met hem. Ik heb wel veel gehuild en ook lichamelijk gevochten om mijn emoties kwijt te raken. De volgende dag was ik dan weer wat opgelucht. Ik voelde veel agressie door onmacht. Alle energie die ik in mijn huwelijk gestopt heb, waar ik niets voor terugkreeg. Wij zijn niet op een volwassen manier uit elkaar gegaan. Ik ben er nu wel achter dat je vooral erg goed voor jezelf moet opkomen als je de stap genomen hebt. Denk aan jezelf en niet in eerste instantie aan je partner."
. Geen Korter dan 3 maanden 3 tot 6 maanden 6 tot 9 maanden 9 tot 12 maanden 1 tot anderhalf jaar Anderhalf tot twee jaar 2 tot 3 jaar 3 tot 4 jaar Langer dan 4 jaar Nu nog niet verwerkt Totaal
9 7 4 9 13 11 6 2 22 100
8 7 10 11 15 9 5 3 12 100
Hoe beoordeelt u uw huidige leefsituatie? . Zeer gelukkig Gelukkig
Mannen 14 45
Beetje gelukkig Niet gelukkig/niet ongelukkig Deels gelukkig/deels ongelukkig Beetje ongelukkig Ongelukkig Zeer ongelukkig Totaal
Vrouwen 13 47
13 8 11 4 5
12 10 15 1 —
—
2 100
100
Veranderingen als gevolg van de scheiding Psychische/ geestelijke toestand in het Beter Slechter Hetzelfde
Honderd ex-echtparen uit heel Nederland, dus tweehonderd mensen in totaal zijn in de periode van oktober 1984 tot en met mei 1985 ondervraagd. Dat gebeurde zowel schriftelijk door het invullen van een vragenlijst als mondeling, in een gesprek waarin ruim honderd vragen aan de orde kwamen. De leeftijden variëren tussen de 29 en de 72 jaar; de meerderheid is in de dertig of net veertig. Zij waren allemaal twee tot zeven jaar gescheiden. De meeste ex-echtparen hadden kinderen (85%). Het veldwerk werd verricht door het Bureau van de Statistiek in ___________ Den Haag.
Vrouwen 12 8
*Verwerkt is:ingedachten niet veel meer bezig zijn met de scheiding.
Mannen
Wie werden ondervraagd?
Mannen 8 9
44% 16% 40%
Vrouwen
Huw/Beiden*
70% 10% 20%
29% 0% 6%
* Huw/Beiden is: percentage ex-huwelijken waarvan beiden, man en vrouw, dit antwoord geven Zelfvertrouwen Mannen Meer Minder Hetzelfde
52% 9% 39%
Vrouwen 74% 8% 18%
Huw/Beiden* 37% 0% 9%
Vrouwen 22% 46% 32%
Huw/Beiden* 6% 15% 9%
Eenzaamheidsgevoelens Mannen Meer Minder Hetzelfde
36% 33% 31%
Zijn de kinderen altijd de dupe? E
en scheiding wordt hoe dan ook door de meeste mensen als pijnlijk ervaren. Het wordt nog er ger, als er (minderjarige) kinderen bij betrokken zijn: hoe kun je het je kinderen aandoen? Kun je niet beter wachten tot ze uit huis zijn en tot die tijd maar proberen er het beste van te maken? Vooral als je zelf niet gescheiden bent, zul je geneigd zijn zo te reageren. Maar hoe is de reactie van gescheiden mensen zelf? Van de onderzochte ex-echtparen is één op de drie het niet eens met de uitspraak: „Kinderen zijn altijd de dupe van een echtscheiding". Bij getrouwde mensen is dat er één op de tien. Veel minder mensen die gescheiden zijn, dan mensen die getrouwd zijn vinden dus dat dat het geval is. Maar een groot deel is het toch ook met die uitspraak eens. Het opvallende is dat, zodra het om de eigen kinderen van de gescheiden mensen gaat, er heel andere antwoorden komen: 42% van de gescheiden vrouwen en 20% van de gescheiden mannen vindt dat hun kinderen er in het algemeen op vooruit zijn gegaan sinds de scheiding. En 19% van de mannen en 7% van de vrouwen vindt dat de kinderen nu slechter af zijn. Tenslotte vindt 61% van de mannen en 51% van de vrouwen dat er voor de kinderen op zich weinig veranderd is. Nu is het misschien ook niet zo vreemd, dat er dergelijke - voornamelijk positieve antwoorden komen. Een scheiding komt meestal niet uit de lucht vallen. Vaak is daar een kortere of langere periode van grote spanningen aan vooraf gegaan en het is vrij onwaarschijnlijk dat de kinderen daar niets van gemerkt hebben. De gescheiden mensen die werden ondervraagd geven dat zelf ook aan: ongeveer de helft zegt dat de kinderen een beetje tot veel van de huwelijksproblemen gemerkt hebben. Zoals een van de vrouwen vertelt: „De kinderen merkten de spanningen. Ik kon door de problemen onmogelijk een schitterende moeder zijn. Ze hebben ook wel ruzies meegemaakt." De reactie van de kinderen, als hen verteld wordt dat hun ouders uit el-
kaar gaan, blijkt heel uiteenlopend te zijn. Soms wordt er positief gereageerd, zelfs opgelucht, soms uitgesproken negatief en heel verdrietig. Het ene kind reageert soms positief, terwijl zijn broertje of zusje het vreselijk vindt. Het is nog steeds zo dat de meeste kinderen bij hun moeder blijven na een scheiding. Hoe reageren vrouwen op hun omgang met de kinderen in deze nieuwe situatie? Het blijkt dat vrijwel alle vrouwen tevreden zijn. Dat kan natuurlijk ook sterk te maken hebben met het feit dat men in het huwelijk zo ontevreden was en dat een veranderde situatie hoe dan ook als positief wordt ervaren. Om de redenen voor die tevredenheid te ontdekken werd gevraagd hóe men de situatie in het huiselijk leven veranderd vond. Dan worden vooral dingen genoemd als: rustiger, vrolijker, intiemer, meer aandacht, meer betrokken, meer liefde en zelfstandiger. Gezien de reactie van de meeste vrouwen is de verandering duidelijk een verbetering. Bij de mannen, die in de meeste gevallen niet meer zorgen voor de kinderen, vindt een aantal (één op de tien) dat de situatie er op achteruit is gegaan. Of ze zien de kinderen helemaal niet meer, of het contact met de kinderen is slechter geworden. En dat komt dan vooral doordat ze de kinderen minder zien. Toch ook bij de vaders positieve geluiden als: „ik praat nu meer met de kinderen" of „ik neem nu de tijd voor ze" of „ik sta veel dichter bij ze". Over het algemeen zie je vrijwel steeds dezelfde antwoorden als het om de kinderen gaat. De meeste gescheiden mensen zien geen veranderingen voor hun kinderen. Er zijn ongeveer evenveel vaders die vinden dat de situatie voor de kinderen verslechterd is, als vaders die vinden dat de situatie juist verbeterd is. Veel (gescheiden) moeders vinden dat de kinderen erop vooruit zijn gegaan. Kinderen hoeven niet altijd de dupe van een scheiding te zijn, maar daarbij is het wel van belang hóe ie uit elkaar gaat en hoe je de kinaeren tijdens die periode én daarna opvangt..
Anita(38) Mijn zoon zegt niet veel over de scheiding, maar hij is duidelijk blij dat de ruzies nu over zijn' Die tijd voor de scheiding is een heel nare periode voor onze zoon geweest. We slaagden er geen van beiden in om de spanningen voor hem verborgen te houden. En trouwens, hij was toen al tien jaar; voor een kind van die leeftijd kun je niet meer zoveel verzwijgen. Hij had het toch wel door als er iets aan de hand is. Daarnaast waren wij zo emotioneel met elkaar bezig: we kónden gewoon niet stoppen met praten, met ruzie maken, met huilen, al hadden we dat gewild en ook al was hij erbij. Het was zo'n chaotische, vreselijke tijd." Anita en Fred zijn twaalf jaar getrouwd geweest. Het begon heel mooi, allebei jong en verliefd. „Maar wat houden-van was wisten we niet; alleen die verliefdheid telde. Hij had mij nodig en ik had hem nodig. We trouwden, we kregen een kind: Martijn. En zoals dat zo vaak gaat: de verliefdheid ging over. We probeerden er allebei wel wat van te maken, dat moest toch kunnen; we waren immers ooit zo dol op elkaar geweest. Voordat het uiteindelijk tot een scheiding kwam, had ik al jaren het gevoel dat er een heleboel niet goed zat tussen ons. Nachtenlanghebben we daarover gepraat, maar ook overdag als Martijn erbij was. Eigenlijk waren we er altijd over bezig op de momenten dat hij thuis was. Bovendien, ik at niet meer en ik rookte des te meer. Ik had last van zware hoofdpijnaanvallen. Martijn heeft het allemaal meegemaakt. Hij kreeg veel te weinig aandacht van ons - we waren volledig op elkaar gericht.
Ik heb veel moeite met de scheidin gehad. Ben ook nog een keer teruggegaan om te redden wat er misschien nog te redden viel. Maar er was niets meer. Het was volkomen kapot. Gelukkig kon ik snel woonruimte krijgen voor Martijn en mij, was het was onmogelijk geworden voor mijn ex-man en mij om nog langer samen te leven. Martijn heeft naar mijn idee de scheiding erg goed verwerkt. Hij heeft ook altijd heel veel begrip voor de situatie getoond. Misschiet wel omdat hij de problemen zo bewust heeft meegemaakt. Veel zegt hij er niet over, maar wat wel duidelijk naar voren komt, is dat hij zo blij is dat de ruzies nu over zijn. Zijn vriendjes vragen hem weleens hoe hij het vindt dat zijn ouders gescheiden zijn. Hij zegt dan dat het nu prettiger is. En dat kan ik me voorstellen. We hebben Martijn toen wel heel erg aan zijn lot overgelaten - hij moest maar zien hoe hij al die problemen van zijn ouders verwerkte. IK was veel ziek, nu ben ik dat eigenlijk nooit meer. Dat had duidelijk ook met de situatie te maken. En hij kan zijn vader zien wanneer hij wil, die woont niet al te ver uit de buurt. In het begin had dat nog wel wat haken en ogen, vooral in de periode dat mijn ex-man erg veel los-vaste relaties had. Ik wilde niet dat Martijn dat steeds maar meemaakte. Het contact tussen Fred en mij was toen ook heel slecht. Sinds dat verbeterd is - dat is ongeveer een jaar het geval - gaat Martijn weer veel vaker naar hem toe. Het is zijn vader, dus hij heeft er
De antwoorden in cijfers Meningen over de gevolgen van echtscheiding voor kinderen in het
OPVALLEND:
algemeen Van een echtscheiding zijn kinderen altijd de dupe recht op om hem te zien. Maar dat houdt niet in dat ik enthousiast ben over het contact dat _______ (in procenten) ______________ Fred met hem heeft. Naar mijn idee is dat nogal oppervlakkig. Eigenlijk gaat hij net zo met zijn zoon om als hij dat altijd met mij deed. Van een wezenlijk contact is geen sprake. Als Martijn er langer dan een paar uur is, weet hij er ook niet goed raad mee. Hij heeft dan geen idee wat hij met het kind moet doen. Ik heb me altijd afgevraagd hoe dat nou bij Meningen over de gevolgen van een echtscheiding voor de eigen hem zat, want in het begin van ons trouwen riep hij altijd dat hij een hele rits kinderen wilde, dat leek hem zo gezellig. Het is er bij één kinderen Hoe is de situatie na de scheiding voor uw kinderen? gebleven. En toen Martijn er eenmaal was, vond hij dat meer lastig dan gezellig. Je moet nu eenmaal rekening houden met een kind, dat beviel hem niet zo. Terwijl Martijn toch altijd een zeer gemakkelijk kind was: hij zeurde nooit, dramde niet, ging slapen als het bedtijd was, huilde weinig. Dat maak je weieens anders mee van andere kinderen, maar Fred Hoe oordelen uw kinderen volgens u over het feit dat u gescheiden had er moeite mee. Martijn en ik zijn nu al vijf jaar samen. Ik weet niet of ik ooit opnieuw zou willen trouwen, ik kan het me op het ogenblik niet goed voorstellen. Ik kan mezelf uitstekend vermaken en Martijn en ik hebben het zo goed met ons tweeën. Als er weer een man in huis zou komen, zou dat ongetwijfeld gevolgen hebben voor - misschien wel ten koste gaan van - de band tussen mijn zoon en mij. Het is mogelijk dat ik er anders over ga denken als Martijn uit huis is, maar dat is nog lang niet aan de orde. Het gaat goed tussen ons en het gaat goed met Martijn. Hoe is uw contact - over het algemeen -met de kinderen uit uw exVroeger was het een binnenvetter, stil, huwelijk sinds de scheiding? gesloten. Nu draait hij lekker, hij is opener, vrolijker en hij gaat steeds meer zijn eigen weg. Dat vind ik goed, want als je zo sterk op elkaar gericht bent, bestaat het risico dat je te veel aan elkaar gaat hangen.".
Zowel de meeste vrouwen als de meeste mannen vinden dat er voor de kinderen op zich weinig veranderd is
VRAAG:-
Hoe ga je om met je ex-partner ? De meeste gescheiden mensen, met name die met kinderen, zeggen dat ze bij de scheiding wel de bedoeling hadden om nog met elkaar om te blijven gaan. Maar het is ook duidelijk dat er weinig over wordt gepraat hoe dat dan zou moeten gebeuren. Vooral in de eerste maanden na de scheiding blijkt dat contact uiterst moeilijk te liggen. Naast allerlei emoties die een rol spelen, zoals rancune, boosheid en verdriet komt dat ook doordat je je in moet spannen om een nieuw leven op te bouwen. Contact met de ex-partner kan in die opbouwpe-riode vaak verwarrend werken. Daarom vermijden veel mensen dat. Ongeveer 33% (één op de drie) van de mensen zegt dat er in die eerste maanden nauwelijks contact was. Een even groot aantal vindt het contact in die tijd uitgesproken slecht en 20% (één op de vijf) vindt dat men best goed met elkaar omging. De overigen (ongeveer 14%) omschrijven het contact als neutraal, zakelijk of als „alleen gericht op de kinderen". Meestal blijkt er na verloop van tijd een geleidelijke verbetering op te treden. Zoals een vrouw vertelt: „Onze relatie is sinds die eerste maanden na de scheiding duidelijk veranderd. Als we elkaar nu ontmoeten, hebben we plezier en wordt er gelachen. Dat komt doordat we nu los van elkaar staan". Wat de cijfers betreft: een kwart van de mensen zegt dat er geen of nauwelijks contact bestaat. Nog eens 25% zegt dat het contact puur zakelijk is. Iets meer dan 15% vindt het contact slecht tot zeer slecht. Maar ongeveer een-derde van de gescheiden mensen omschrijft het contact met de expartner als redelijk tot zeer goed. Opvallend is ook dat de ex-echtgenoten elkaar op dit punt niet of nauwelijks tegenspreken. Hoe vaak zie je elkaar na de scheiding en wat doe je nog samen? Ook deze vragen werden gesteld. Een kwart van de mensen antwoordt dat ze nooit meer contact hebben met de ex-partner. Ook 25% zegt dat men de ex-man of -vrouw weinig ziet (één keer per twee maanden of
lib ll 38
nog minder). Ongeveer één op de drie mensen ziet elkaar nog één á twee keer per maand. De rest ontmoet elkaar zelfs één keer per week of vaker. Wat men nog het meest samen doet, is praten over de kinderen (47%) en overleggen over de opvoeding (25%). Feesten en verjaardagen samen vieren komt ook voor, maar al aanzienlijk minder. Nog kleiner is het aantal ex-echtparen dat samen op vakantie gaat of andere vrije tijd met elkaar doorbrengt. Kinderen blijken dus overduidelijk het contact tussen een gescheiden paar te bevorderen. .
Over het contact na de scheiding HELEMAAL GEEN CONTACT
„Hij zei: „Ik bel je wel" en heeft nooit meer iets van zich laten horen"
Zij: „We hadden wel de bedoeling met elkaar om te blijven gaan na de scheiding, maar dat ging helemaal mis. De dag dat hij vertrok was ik helemaal kapot van binnen. In eerste instantie ging hij met twee koffers, alsof hij alleen maar op reis ging. Zo hadden we al vaker afscheid genomen, maar nu was het definitief. Hij ging niet op reis, maar weg, voorgoed. Zei: „Ik bel je wel..." en heeft nooit meer iets van zich laten horen. Uiterlijk gaf hij geen krimp, maar zijn trots had een flinke knak gekregen. Ik ken hem. Hij zou liever sterven dan toegeven dat het hem ook maar iets kon schelen. Dat ik een scheiding wilde, heeft hij nooit begrepen. Ër viel ook niet over te praten. Ik wilde toch van hem af? Dan moest ik verder niet zeuren. Ook de kinderen zien hem niet of nauwelijks. Die zijn van jongsaf aan geconfronteerd met zijn grillen, zijn
uitbarstingen. De kinderen staan nog steeds niet te trappelen om naar hem toe te gaan. Laatst zagen ze hem lopen bij de supermarkt, maar toen deed ie net of hij ze niet zag. Voor hen is hij hun vader niet meer. En eigenlijk is dat zielig, want ik denk (ik wéét) dat hij zich gewoon geen raad weet met zijn gevoelens. Die trots, die afgrijselijke trots van hem. Daar is veel door kapot gegaan..." Hij: „Ik heb nooit de bedoeling gehad haar nog terug te zien. Er zijn een paar gemeenschappelijke kennissen over, maar daar kom ik niet als ik weet dat zij er is. En ze moeten het ook niet in hun hoofd halen om over haar te praten." BETER CONTACT DAN VROEGER... ______________________
„We kunnen sneller afstand nemen"
Hij: „Mijn ex en ik hebben nog steeds een prima contact. We hebben er ook heel bewust aan gewerkt om dat zo te houden. Soms zijn we daar intensiever mee bezig dan in de tijd dat we getrouwd waren. We kunnen nu veel opener met elkaar praten en we zeggen elkaar ook sneller de waarheid. Ik denk dat de machtsstrijd die we hadden in ons huwelijk, nu soms wat duidelijker naar voren komt. Maar daar staat tegenover dat we niet meer zo hevig exploderen. Ik zeg weieens: er staat minder druk op de ketel. We wonen niet bij elkaar, we hebben niets met elkaar, dus we kunnen wat sneller afstand nemen. In het begin riep zij in momenten van woede dat ik mijn dochter niet meer zou krijgen en dan dreigde ik meteen de alimentatie in te houden. Daar lachen we nu nog wel eens om. De scherpe kantjes zijn er af. Ze is nu gewoon een goede vriendin. En de moeder van mijn kind natuurlijk.." Zij: „Ik ben blij dat ik hem niet dag-in dag-uit over de vloer heb. Stapelgek werd ik daarvan. We zien elkaar nu minimaal twee keer in de week, bij het halen en brengen van onze dochter en dat is goed vol te houden. We gaan soms nog weieens uit eten ook en vooral op die mo-
menten begrijp ik weer heel goed waarom ik ooit met hem getrouwd ben. Een prima man, charmant en een goede vader. Maar geef hem één vinger en hij loopt over je heen...' WEINIG, MAAR GOEDCONTACT... „Hij blijft
een vriend"
Zij: „Soms zien we elkaar een paar maanden niet. Is hij druk met werk of op reis. En dan opeens gaat de telefoon „Ja met mij, heb je even een uurtje..." Heerlijk om af en toe die oude vertrouwde stem te horen. Hij is toch de man met wie ik zes jaar intensief heb samengeleefd. Zelfs de slechte jaren waren nog niet zo slecht, dat we elkaar daar nu om zouden moeten haten. We zijn elkaar ontgroeid, maar hij blijft een goede vriend. Toen mijn huidige man en ik ons eerste kind kregen, was hij de eerste om te feliciteren. Nog eerder dan mijn moeder zelfs. Hij was altijd degene die absoluut geen kinderen wilde, maar hij kreeg haast tranen in zijn ogen bij het zien van die kleine. Misschien voelde hij wel ergens iets van spijt. Zo van: dat hadden wij ook kunnen hebben..." Hij: „Ik wilde een ander leven dan mijn ex-vrouw. Zij wilde thuis zitten en kinderen krijgen, ik wilde de wereld zien. Nu heeft zij een kind en ik reis zoveel en zo ver als ik maar kan. Eigenlijk hebben we nu alle twee wat we wilden, maar soms vind ik het toch jammer dat we die weg niet samen hebben kunnen vinden. Ze blijft mijn liefste vriendin." MOEIZAAMCONTACT...________________
„Ik ben er nog niet aan toe om langer met hem te praten"
Zij: „Het blijft moeilijk. Ik geloof niet dat ik al helemaal los van hem ben. Lange tijd heb ik gedacht dat hij me niet meer zo bezighield, maar toen ik hem laatst een keer arm in arm zag lopen met zijn nieuwe vriendin ging ik door de grond. Hij had me ook helemaal niets gezegd, dus het was echt een klap in mijn gezicht. Wat dat be-
De antwoorden in cijfers Had u de bedoeling met elkaar om te blijven (in procenten)
treft is er nog niet veel veranderd. Ook tijdens ons huwelijk had hij af en toe een vriendin. Kon dat ook staalhard ontkennen, terwijl ik bijvoorbeeld even daarvoor nog de man van die vriendin aan de telefoon had. Toch hield ik vreselijk veel van hem. Op sommige punten is hij gewoon niet volwassen en ik weet dat ik daar niet mee kan leven. Ik zie hem iedere twee weken op woensdagmiddag als hij de kinderen komt halen. Meestal staan ze klaar met hun jas aan, zodat hij ze direct mee kan nemen. Ik ben er nog niet aan toe om langer met hem te praten. Terwijl ik daar wel behoefte aan heb. Misschien dat ik daarom zo kribbig tegen hem doe. Het is ook niet eerlijk dat hij de kinderen maar eens per twee weken ziet. Maar dat is alleen omdat ik hem zelf niet vaker wil zien..." Hij: „Ik had gehoopt op een goed contact, maar het lijkt nergens op. Ze probeert nog steeds een beetje mijn leven te beheersen. Wil alles weten, vooral met wie ik omga. Het enige dat haar interesseert is of ik een vriendin heb of niet. Ik zou willen dat ze zelf een vriend kreeg. Dan zou ze mij misschien met rust laten en wie weet, krijg ik de kinderen dan ook wat vaker..." CONTACT...
„Contact over de kinderen is nodig, maar ik wil niet dat hij zich met mijn leven kan bemoeien"
* Huw/'Beiden is: percentage huwelijken waarbij beiden, man en vrouw, deze activiteit noemen.
Hij: „De kinderen komen zelf naar mij toe en bepalen ook zelf wanneer en hoe vaak. Daardoor is het contact met mijn ex-vrouw minimaal. We bellen elkaar alleen als we iets te bespreken hebben over de kinderen, zoals de aanschaf van extra kleding of sportschoenen en we hebben bijvoorbeeld ook gesprekken over school. De kinderen hebben zelf niet zo de neiging spontaan over hun resultaten te beginnen, dus als ik wil weten hoe ze er voor staan vraag ik dat aan mijn ex-vrouw. Echt persoonlijke dingen bespreek ik nauwelijks meer met haar. Ik had die behoefte vroeger wel, maar wat die dingen aangaat is
ze nogal stug en afwerend. Ze vindt: over is over en daarmee uit. We hebben ervoor gekozen uit elkaar te gaan en dan is er geen ruimte meer voor de persoonlijke noot. Terwijl ik eigenlijk best zou willen weten hoe ze zich voelt, of ze gelukkig is en dat soort dingen..." Zij: „Ik geloof net meest in een zakelijke omgang. Je gaat uit elkaar met de bedoeling een nieuw leven op te bouwen en dan heeft het weinig zin om op bepaalde momenten toch aan het verleden te blijven hangen. Contact over de kinderen vind ik wat anders. Die hebben we samen gekregen, die hebben recht op een vader en een moeder. En het zou voor hen niet prettig zijn als hun ouders geen woord meer met elkaar konden wisselen. Daarbij is het voor hun bestwil dat we af en toe overleggen. Maar verder dan dat wil ik met gaan. Ik wil niet dat hij zich op wat voor manieren dan ook nog met mijn leven kan bemoeien. Dat heeft ie lang genoeg gedaan."
OPVALLEND:
Toch nog veel praten over de kinderen en de opvoeding
- VRAAG:
Hoe reagerenvrienden,familie;
Een scheiding raakt meestal niet alleen de genen die er direct bij betrokken zijn, de man, de vrouw en de kinderen. Een dergelijke gebeurtenis heeft ook zijn weerslag op de mensen om hen heen: familie, buren, vrienden en kennissen. Vooral vrienden en kennissen spelen niet zelden een rol bij de verwerking van de scheiding. Drie van de tien gescheiden mannen en vier van de tien gescheiden vrouwen zeiden bijvoorbeeld dat ze voor die verwerking de meeste steun hadden ondervonden van vrienden en kennissen. Vrienden reageren ook vaak minder negatief op de scheiding dan bijvoorbeeld familie. Je hoort nogal eens dat vrienden in een scheiding partij kiezen, dat je bijvoorbeeld een heleboel vrienden kwijt raakt na een scheiding. Zeker als zij er nauw bij betrokken worden en als het uit elkaar gaan met veel rancune gebeurt. Daarom werd de vraag gesteld: Is er na de scheiding verandering gekomen in uw vrienden/kennissenkring? Verreweg de meeste mensen (47% van de mannen en 40% van de vrouwen) zeggen dat ze weliswaar (veel) vrienden verloren hebben, maar dat ze er ook (veel) nieuwe voor in de plaats hebben gekregen. Tot slot zegt 26% van de mannen en 34% van de vrouwen dat ze ongeveer dezelfde vrienden en kennissen hebben behouden. Aanzienlijk kleiner zijn de aantallen mensen die antwoorden dat ze vrienden verloren hebben en er nauwelijks nieuwe voor in de plaats hebben gekregen (16% van de mannen en 1 1 % van de vrouwen). Opvallend is ook dat de contacten met vrienden en kennissen, zeker voor de vrouwen, intensiever bleken te zijn geworden. De helft van de vrouwen zei dat, en 31% van de mannen. Het is begrijpelijk dat de familie en vooral de ouders zich betrokken voelen bij een scheiding. De reacties zijn in eerste instantie vaak negatief. Men schaamt zich, men begrijpt het niet of men wordt boos. Ouders hebben het ook vaak niet zien aankomen. Soms wordt juist tegenover hen het langst de schijn opgehouden en wordt de ouders het bericht van
de scheiding het allerlaatst verteld. Er zijn natuurlijk ook ouders die het wel verwacht hadden. De reacties zijn dan meestal positiever: „We begrijpen niet dat je het nog zolang hebt volgehouden". Soms ook uitgesproken opgelucht. En wat ook nogal eens voorkomt is de reactie: „Zie je wel! We hebben toch al meteen gezegd dat dat geen jongen voor jou was!" De reacties van andere mensen uit de directe omgeving, zoals buren en collega's blijken door de ex-echtparen aanzienlijk minder belangrijk gevonden te worden, dan die van familie of vrienden. Buren spelen vanzelfsprekend wel een rol als men in de buurt veel met elkaar optrekt. Collega's reageren over het algemeen niet of nauwelijks. Meestal om de eenvoudige reden dat zij niet of nauwelijks iets van de scheiding weten. Over zulke dingen praat je niet op je werk, zeggen veel gescheiden mensen.»
De antwoorden in cijfers Van wie kreeg u de meeste
Is er na de scheiding verandering gekomen in uw i d /k i ki ?
Over de reacties na de scheiding „Kinderen kunnen hard zijn voor elkaar" (Vrouw, 36 jaar) „ Vorige maand kwam
mijn dochter verontwaardigd thuis van volleyballen. Haar teamgenoten weten dat haar ouders gescheiden zijn. Mijn dochter had volgens één van die meisjes niet goed gespeeld en ze had er aan toegevoegd dat ze maar bij haar vader in Groningen moest gaan wonen. Dan kon ze daar in een team en zouden ze hier geen last meer van haar hebben. Kinderen kunnen heel hard zijn voor elkaar, ze weten goed hoe ze elkaar moeten raken."
Afstand bewaren (Vrouw, 43 jaar) „Nog steeds zijn er
Is er verandering gekomen in de aard van de contacten met uw
buren en kennissen ? mannen die klusjes bij mij thuis komen opknappen en daar een „beloning' voor verwachten. Je moet zelf veel afstand bewaren, anders denken ze datje wat wilt."
Ze had nooit wat vermoed, nooit wat gemerkt."
(Vrouw, 48 jaar) „Ik heb wel eens
Kleine dingen, die veel goed doen (Vrouw, 48 jaar) „De dominee komt
De boosdoener (Vrouw, 38 jaar) „Bij kennissen viel het
op dat ik vaak als de boosdoener werd gezien. Omdat ik was weggegaan. Mijn ex-man zou wel met voor niets een vriendin hebben." ,Ik bleef haar schoonzoon" (Man, 34 jaar) „Mijn schoonmoeder
reageerde heel lief, liet blijken dat ik toch haar schoonzoon bleef. Ik kwam er in het begin dan ook nog Ook met vrij regelmatig. verjaardagen en moederdag. Ze vond het naar dat het allemaal zo gelopen is."
hier nog regelmatig praten, die ziet ook wel dat ik de problemen probeer te verstoppen. Maar de meeste steun krijg ik van mijn zwager. Die houdt de boel hier stilzwijgend in de gaten. Fiets kapot? Hij zegt niets, maar repareert hem gewoon. En zo gaat dat met alles. Het zijn van die kleine dingen die mij veel goed doen." Verontwaardigd (Man, 33 jaar)„Sommige van mijn
klanten reageerden heel verontwaardigd. Hoe kun je je vrouw met zo'n jong kind in de steek laten! Die mensen kwamen daarna ook niet meer in de zaak..."
Gefeliciteerd (Vrouw, 32 jaar),. Van de school uit kreeg ik zeer positieve reacties. Ik werd door een van de leerkrachten zelfs gefeliciteerd met de scheiding."
„Ze zeiden me niet meer gedag" (Vrouw, 35 jaar) „Het is mij tijdens de scheiding wel moeilijk gemaakt door mensen waar ik veel mee te maken had: de buurt. Ik dacht altijd dat een scheiding iets was tussen twee mensen, maar in mijn geval lag dat anders. Niet alleen ik, maar ook de kinderen werden er op aangekeken. We wisten in de buurt erg veel van elkaar, gingen soms met een aantal stellen tegelijk uit. Je verwacht of hoopt op zijn minst dat ze proberen te begrijpen dat je zoiets niet zomaar doet. Ik werd niet eens meer gedag gezegd op straat. Er heeft zelfs eens iemand tegen mij geroepen dat, als zou blijken dat ik het niet alleen zou kunnen, hij wel even met mij zou komen praten. Daar werd ik heel boos om, maar tegelijkertijd ook strijdlustig." Nóóit wat gemerkt (Man, 41 jaar) „ Toen ik mijn moeder
vertelde dat ik ging scheiden, volgde er een grote huilbui, heel emotioneel.
„Wat is houden van?"
„Zou ze een vriend hebben?"
contact gehad met een maatschappelijk werkster, maar dat stelde niets voor. Daar had ik niets aan. Ik weet nog dat ik tegen haar zei dat het zo moeilijk was, omdat ik nog steeds van hem hield. Zei ze: „Ach, wat is houden van. Je kan van boerenkool houden of van kaas..." Toen hoefde het van mij niet meer." „Pas later kon ik erover praten" (Vrouw, 37 jaar),,Mijn ouders vonden het
heel erg, die zien het toch wel als een taboe en zeker mijn moeder heeft er veel verdriet van gehad. Nu zien ze wel dat het beter is, ze hebben het op een rijtje gezet. Maar ik kon er pas na verloop van tijd over praten. Ook de moeder van mijn ex-man heeft het heel erg gevonden. Ze verwachtte dat ik me zou opofferen, dat ik de boel tot het bittere eind bij elkaar zou houden."
(Vrouw, 34 jaar) „Ik heb het gevoel dat
ik begluurd word door de buurt. Als ik een avond bij mijn ex-man ben geweest en ik kom terug met de bus, dan voel ik mij bekeken. Ik zie ze denken: zou ze nu een vriend hebben of niet?" Kiezen (Vrouw, 36 jaar) „ Voor vrienden was
Voorzichtig zijn (Vrouw, 45 jaar),, Op feestjes moet je
uitkijken dat je niet te enthousiast doet, niet te uitbundig. Als je te enthousiast roept datje het fijn vindt dat een bepaald persoon er ook is en het is toevallig een man, dan zie je die vrouwen alweer kijken. Ze zijn bang dat je hun man afpikt."
het soms vervelend, bijvoorbeeld met feestjes. Wie moetje uitnodigen? „Ze wisten het niet" Dan moetje kiezen en dat vonden ze (Man, 41 jaar) „Drie jaar na de heel moeilijk." scheiding werd ik op school waar ik werk op het podium geroepen om te Niet meer of minder worden bedankt voor mijn aandeel in bepaalde festiviteiten. Voor mijzelf (Vrouw, 41 jaar)„Ik heb nergens het kreeg ik een fles drank, voor mijn gevoel gehad buitengesloten te zijn. vrouw een bos bloemen. Omdat ze ik denk dat het er ook erg van afzoveel alleen gezeten had Ze wisten hangt hoe je zelf tegen je status van niet eens dat ik was gescheiden." gescheiden vrouw aankijkt. Ik heb me nooit minder of meer gevoeld, „Ze was bang voor hun oordeel" wel vrijer dan in mijn huwelijk. (Man, 38 jaar) „Het kostte me meer moeite mijn ouders op de hoogte te Normaal stellen van mijn scheiding, dan mijn kinderen. Tegenover mijn ouders had (Vrouw, 34 jaar) „Ik ben wel naar ik misschien toch het gevoel dat ik geschool geweest om de leerkrachten faald had Was bang voor hun oordeel in te lichten. Veel reactie kwam er Ik was hun succesvolle zoon, die niet. Een scheiding is al zo normaal."
het zowel zakelijk als in zijn huwelijk had gemaakt. Het was erg emotioneel om dat beeld aan gruzelementen te zien gaan. Hoewel hun reactie me achteraf toch is meegevallen. Ze waren betrekkelijk snel over de schok heen." Verbaasd (Vrouw, 34 jaar) „ Wat ik me nog goed
herinner is dat mijn ex-man en ik kort na de scheiding samen naar een ouderavond zijn geweest. Als je de gezichten daar had gezien... Stomverbaasd dat we samen kwamen. Voor mij heel gewoon, omdat hij me in het begin zeker wat betreft de kinderen erg steunde."
VRAAG:
Wat kun jeverwachten van een Als je gescheiden bent, kies je dan na verloop van tijd weer voor nét zo'n relatie, nét zo'n soort partner, nét zo'n soort huwelijk als je hebt gehad (zoals vaak wordt beweerd). Of gaat het daarna heel anders? Om te beginnen kiest lang niet iedereen voor een nieuwe relatie. Van de groep mensen die twee tot zeven jaar na hun scheiding ondervraagd werd, heeft de helft van de vrouwen en ruim een kwart van de mannen geen vaste partner. Daarin zitten mensen die zelf die keuze hebben gemaakt, maar ook mensen die het misschien anders zouden willen als ze de kans hadden. Een op de zeven mensen (evenveel mannen als vrouwen) is inmiddels weer getrouwd. Van de mensen die een nieuwe relatie hebben is het overgrote deel (uiterst) positief. Acht van de tien mannen en zeven van de tien vrouwen vinden die nieuwe relatie goed tot zeer goed. Daar moet natuurlijk wel bij gezegd worden dat die relaties over het algemeen nog niet zo lang bestaan. De meesten zijn pas na hun scheiding met die nieuwe relatie begonnen. Bovendien wordt de nieuwe relatie natuurlijk vergeleken met de (slechte) vorige huwelijksrelatie. Hoe reageren gescheiden mensen op de bewering dat er toch bijna altijd weer gekozen wordt voor een nieuwe partner die lijkt op de vroegere man of vrouw? Volgens de mensen met een nieuwe partner is dat beslist niet het geval: 82% van deze vrouwen en 75% van deze mannen zegt dat hun tegenwoordige man of vrouw totaal verschillend is van hun vroegere partner. En 21% van deze mannen en 16% van deze vrouwen vindt hun nieuwe partner tamelijk verschillend van de vorige. Een heel klein percentage van de mannen (1,5%) en geen enkele vrouw, vindt dat de huidige en de vroegere partner ongeveer dezelfde typen zijn Het omgaan met de nieuwe partner wordt over het algemeen als positief ervaren. Maar wat als er kinaeren in het spel zijn? Bij de gescheiden mensen die werden ondervraagd waren er niet zoveel die ervaring
hadden met het leven in een stiefgezin. Degenen die er wel mee te maken hadden, beleefden dat nog maar enkele jaren. Problemen blijken zich met name voor te doen als de kinderen het idee hebben dat de nieuwe partner eigenlijk de schuld van de echtscheiding is. Dan gaat het dus om een relatie die hun vader of moeder ook al tijdens het vorige huwelijk had. Ongeveer een kwart van de vrouwen die enige tijd met de kinderen alleen hebben geleefd en daarna een nieuwe relatie kregen, zegt dat er geen problemen zijn geweest. Ook 25% zegt dat er een periode is geweest van langzaam wennen aan de nieuwe situatie. Een kwart ziet alleen maar voordelen en een (ander) kwart ziet alleen maar nadelen of een combinatie van voor- en nadelen. Hoewel men over het algemeen niet negatief is, zijn de meningen toch nogal verdeeld..
Vooral op vrolijke momenten met de kinderen, zoals tijdens de vakantie, denk ik nog vaak aan mijn vorige huwelijk terug. Het was helemaal geen slecht huwelijk, ik heb ontzettend veel van mijn ex-man gehouden, kon ook eigenlijk niet geloven dat het voorbij was. Het is misschien vreemd, maar ik schaamde me zelfs voor de scheiding; ik had nooit verwacht dat mij dat zou overkomen."
Na een periode waarin het er soms op leek dat het toch nog goed zou komen tussen Karla en Maarten, kwam er drie jaar geleden een definitief einde aan hun huwelijk dat acht jaar had geduurd. Er waren twee kinderen, Patrick, toen zes, en Merel, toen vijf. Tien maanden geleden is Karla gaan samenwonen met haar nieuwe vriend, Willem, die zelf twee grotere kinderen heeft. Karla: „Kort na mijn scheiding ontweek ik mannen; ik had het idee, dat er heel wat waren die ervan uitgingen dat een gescheiden vrouw wel gemakkelijk te versieren is. Ook tegenover Willem, die ik kort na mijn scheiding ontmoette, heb ik mij een hele tijd zeer afstandelijk gedragen. We gingen wel samen uit, maar van een verhouding was geen sprake. Dat is langzaam gegroeid. Voor we besloten om samen te gaan wonen, heb ik eerst de kinderen gepolst. We deden al vaak dingen met ons vieren (zijn kinderen wonen bij zijn ex-vrouw) en Patrick en Merel mochten hem wel. Ze waren het er dan ook best mee eens dat we bij Willem introkken. Misschien speelde het ook wel een rol dat zij in dat huis allebei een mooie kamer kregen - dat waren ze niet gewend. Maar ik weet zeker dat ik met was gaan samenwonen als de kinderen problemen hadden gemaakt. Hoewel ze er positief tegenover stonden, hadden ze toch hun reserves. Vooral de oudste. Die zei: „Hij is wel mijn vriend, maar niet mijn vader." „Natuurlijk," heb ik tegen hem gezegd, „daar heb je gelijk in, want je hebt al een vader. Ik was wel heel blij dat hij Willem als een vriend beschouwde. In het begin heeft het me best moeite gekost dat Willem zich met de opvoeding van de kinderen ging bemoeien. Ik had dat inmiddels zo'n tijd in mijn eentje gedaan; dat was echt wennen. Gelukkig konden we daar samen goed over praten. Maar ook de kinderen moesten leren dat ik er niet meer alleen voor hen was, dat zij mij nu moesten delen. En nog hebben ze daar wel eens problemen mee. Toen wij net bij hem woonden, mochten we elkaar ook niet aanhalen en knuffelen waar de kinderen bij waren. De jongste
kroop vaak tussen ons in en zei dan: „Niet vrijen, hoor." Daar hebben we natuurlijk best rekening mee gehouden. Langzamerhand ga ik het steeds prettiger vinden dat mijn vriend zich zo betrokken voelt bij de opvoeding van de kinderen. Naar ouderavonden gaan we meestal samen en tegenwoordig gaat hij soms alleen - als ik niet kan. Ik kan goed opschieten met zijn kinderen, hoewel de jongste een nogal wat problemen had met het feit dat zijn vader een nieuwe vrouw had. Het heeft heel wat praten gekost voor hij dat geaccepteerd had. Maar ik vind dat we ook daar goed uitgekomen zijn. Ze komen nu allebei regelmatig, ze hebben een eigen kamer, ze zijn hier ook thuis. Maar ik heb ze bewust niets opgedrongen, ze niet aangehaald tot ze heten merken dat ze dat prettig vonden. Je moet kinderen in hun waarde laten. Je moet ook nooit van ze vragen dat ze evenveel van je nieuwe partner gaan houden, als van hun eigen ouder. Dat kan niet, dat is veel te veel gevraagd. Wees blij als ze je nieuwe partner als vriend kunnen aanvaarden. Ik ben er in ieder geval blij om dat dat zowel bij mijn kinderen als bij zijn kinderen is gelukt.".
Sinds twee jaar heb ik een LATrelatie. Misschien kunnen we gaan samenwonen als de kinderen wat groter zijn, maar nu nog niet. Ik denk dat dat op een misluk-
nieuwe relatie? De antwoorden in cijfers In hoeverre vindt u uw huidige partner verschillen van uw exhuwelijkspartner?
king zou uitdraaien. Mijn drie kinderen reageren namelijk heel wisselvallig op hem; het ene moment zijn ze bijzonder over hem te spreken, vinden ze het prima als hij er is en een dag later deugt er dan soms opeens niets meer aan hem. Ik heb wel eens het idee dat onze verhouding ze onzeker maakt. In ieder geval durf ik het risico niet aan." Anouk voelde voornamelijk opluchting toen er een einde kwam aan haar huwelijk. Twee jaar had ze geaarzeld - ook uit medelijden met haar ex-man, maar vooral om de kinderen - om de knoop door te hakken. Op het einde ging het steeds slechter tussen hen. Veel ru-
zies. „Als we ruzie maakten, voelde ik me sterk. Dan kwam ik voor mezelf op. Maar als we een normaal gesprek voerden, kwam meteen dat gevoel van medelijden weer boven. Ik kon dus beter ruzie maken. Want het had absoluut geen zin om met dat huwelijk door te gaan." In het begin kwam Anouks ex-man nog regelmatig langs, maar daar is een einde aan gekomen toen zij een vriend kreeg. „André, mijn vriend, heeft zelf twee kinderen die bij hem wonen. Ze zijn zeventien en negentien. Veel ouder dus dan die van mij: de jongste is zes, de oudste is tien. Als we allemaal een paar dagen bij elkaar zijn, geeft dat meteen
spanningen. Zijn kinderen hebben duidelijk andere behoeften dan de mijne. Gezien het grote leeftijdsverschil is dat natuurlijk ook geen wonder. Het zijn twee werelden: een echte kinderwereld en een al-bijnavolwassen-wereld. We zouden het allebei misschien wel graag anders willen, maar die combinatie werkt gewoon niet. Als het niet eens een paar dagen lukt, hoef je zeker niet iets van langere duur te proberen. We hebben samen besloten het er voorlopig maar bij te laten; we praten er ook nauwelijks meer over. Dat komt later wel weer. Wat me wel heel duidelijk is geworden, is dat je als stiefvader of stiefmoeder niet moet proberen de vader- of moederrol over te nemen. Dat lukt ie niet. Met zijn kinderen speelde dat natuurlijk helemaal niet. Zij waren op een leeftijd dat ze er geen behoefte aan hadden om nog bemoederd te worden. Dat is vanaf het begin veel meer een vriendschappelijke relatie geweest. Mijn vriend heeft gelukkig ook nooit een surrograat-vader voor mijn kinderen willen zijn. Hij benaderde ze heel rustig en voorzichtig, liet ze naar hem toekomen. En omdat we niet samenwonen is die verleiding om de vaderrol over te nemen natuurlijk ook minder groot. Mijn exman is hertrouwd. Zijn nieuwe vrouw bedoelt het vast wel goed, maar de kinderen accepteren net gewoon niet als zij moedertje gaat spelen. Ze hebben met haar trouwens toch veel moeite, beschouwen haar als een indringster en willen ook geen dingen met haar samen doen. Ik denk dat dat vooral komt doordat mijn ex-man tegen ze gezegd heeft dat hij beslist alleen zou blijven wonen, maar binnen een jaar was hij al met deze vrouw getrouwd. Hij heeft zijn belofte met gehouden en dat nemen ze hém kwalijk, maar haar ook. Dat hij opnieuw getrouwd is, is zijn eigen zaak. Maar ik vind dat je kinderen geen dingen moet voorspiegelen die je niet waar kunt maken. Als hij dat indertijd niet beweerd had, hadden zij er nu vast niet zo'n probleem mee gehad.".
OPVALlEND:
Zowel de
meeste
vrouwen als de meeste mannen kregen een totaal andere partner
Prof.dr. Iteke Wéeda: 'Het is opvallend hoe sterk mensen vaak uit een scheiding tevoorschijn komen' Prof. dr. ir. Iteke Weeda, bekend van haar columns in Libelle, en onlangs benoemd tot Buitengewoon Hoogleraar Vrouwenemancipatievraagstukken aan de Groningse Universiteit, leidde het grote Libelle-onderzoek „Na de scheiding". In 1983/1984 begeleidde zij ook, samen met professor G. A. Kooy, het onderzoek „Huwelijk '84", eveneens voor Libelle. Zeventien jaar eerder (in 1967) was er een soortgelijk onderzoek gehouden waarin vrijwel dezelfde vragen aan bod kwamen. Iteke Weeda: „Als je kijkt naar de afgelopen twintig jaar dan valt vooral de grote toename in het aantal echtscheidingen op. De mensen zijn daar, noodgedwongen, steeds meer mee vertrouwd geraakt. De acceptatie is gegroeid, er zijn nog maar weinig mensen die vinden dat scheiden niet mag. Het is nog altijd ongewenst, maar het is ook begrijpelijk geworden, Tegelijk worden mensen daar wat angstig van; het is heel bedreigend dat dat zo vaak gebeurt. En je mag wel verwachten dat het nog verder op zal lopen. Juist door die angst wordt er weinig over gesproken. En dat is eigenlijk jammer. Want daardoor krijgen mensen die het overkomt toch iets van: „Ik ben de enige" en „Ik heb zo het gevoel dat ik er met niemand over kan praten". Daarom denk ik ook dat heel belangrijk is dat Libelle zo'n onderzoek mogelijk maakt en er ook uitgebreid aandacht aan besteedt. Als je meer weet over de ideeën die er leven, over de vragen die er bestaan rond een echtscheiding, kun je er meestal ook gemakkelijker mee omgaan. Mensen verwachten erg veel van een huwelijksrelatie. Veel, zo niet alles, samen doen, liefde, steun, en daarnaast: jezelf kunnen blijven, jezelf zijn. Dat is soms moeilijk met elkaar te combineren. Niet alleen heeft men vaak hogere verwachtingen dan vroeger, relaties duren ook veel langer dan zo'n eeuw geleden, want mensen leven langer. In die
lange periode kun je veranderen en die veranderingen kunnen tussen man en vrouw heel ongelijk plaatsvinden. Als er problemen ontstaan, als het tijdelijk slecht gaat, kun je het niet even opzij zetten. Even stoppen, in afwachting dat het weer goed gaat. Ook in 1980 ben ik bezig geweest met een onderzoek naar echtscheiding. Mensen die gescheiden waren werden daarvoor geïnterviewd; ze vertelden hun verhaal over hun huwelijk, over de motieven voor de scheiding, over de scheiding op zich en de periode daarna. Dit Libelle-onderzoek „Na de scheiding" bouwt daar in zekere mate op verder. Al ligt de nadruk hier nog meer op de tijd na de scheiding. Wat ik opmerkelijke uitkomsten vind? Er zitten veel opvallende dingen in en die hangen samen. Bijvoorbeeld: er is een groot verschil tussen wat mensen van hun eigen situatie vinden en hoe zij een echtscheidingssituatie in het algemeen beoordelen. Eén van de vragen was bijvoorbeeld of mensen vonden dat kinderen altijd de dupe waren van een echtscheiding. Velen antwoordden daar „ja" op. Maar zodra het over de eigen kinderen ging, bleek dat nogal mee te vallen, daar werd
vaak positiever over gedacht. Wat me ook opvalt, is hoe sterk mensen uit zo'n zware periode - die een scheiding toch altijd is tevoorschijn komen. Hoe mensen dan in staat zijn tot dingen waarvan ze nooit hadden gedacht dat ze die zouden kunnen. Sommigen zullen het misschien mooier maken, gunstiger voorstellen dan het in werkelijkheid is. Maar er is zo uitvoerig met de mensen gesproken dat je er toch wel goed achter kunt komen hoe diep bepaalde gevoelens gaan en hoe zij die hanteren." Na de scheiding ontstaat een nieuw leefpatroon. Maar dat gaat niet vanzelf. Er komen allerlei zaken bij kijken, de financiële situatie is bijvoorbeeld vaak drastisch veranderd. Iteke Weeda: „En dan geldt vooral voor vrouwen dat zij er wat het geld betreft op achteruitgaan. Van de vrouwen zei 59% dat dat bij hen het geval was. Mannen gaan er vaker juist op vooruit. Mannen noemen als negatief gevolg van de scheiding vaak dat zij hun kinderen moeten missen. Toch heeft ook dit een andere kant. Velen zijn door de scheiding gaan nadenken over hun vaderschap. In het huwelijk waren zij soms nauwelijks betrokken bij hun kind, maar nu willen zij veel meer doen. Ze gaan meer hun best doen, krijgen meer aandacht voor het kind. Hoe men een scheiding ervaart, wordt in belangrijke mate gekleurd door hoe er in de omgeving mee wordt omgegaan. Vroeger reageerde de omgeving vaak veel negatiever; ook op de kinderen had dat zijn weerslag. Ik denk dat de steun van mensen om je heen uitermate belangrijk is. Zeker als je net gescheiden bent, heb je die steun en warmte hard nodig. Daarom is het jammer dat zoveel mensen toch nog niet goed raad weten met zo'n situatie, dat ze niet weten hoe ze zoiets moeten aanpakken. Het belangrijke van dit onderzoek is dat duidelijk wordt wat er kan leven, wat er kan voorkomen én dat er, naar ik hoop, een wat reëlere kijk ontstaat op de gevolgen van echtscheiding.".
