De Salduzwet: welke rechten hebt u bij een verhoor? Is er in uw bedrijf al eens een ernstig arbeidsongeval gebeurd? Dan bent u als werkgever, als lid van de hiërarchische lijn, als preventieadviseur, als arbeider… misschien verhoord geweest door de politie, de inspectie of het parket omdat er mogelijk een inbreuk was op de welzijnsregelgeving. Omdat een ongeval altijd onverwacht komt, bent u beter op de hoogte van uw rechten bij een verhoor. Die rechten zijn onlangs veranderd door de zogenoemde Salduzwet1, die op 1 januari 2012 in werking trad. De Salduzwet regelt onder meer ‘het verhoor’ tijdens de strafprocedure. Zo’n verhoor heeft betrekking op opsporing, onderzoek of vervolging (binnen een strafrechtelijke procedure)2 na een inbreuk op de regelgeving. De rechten die iemand geniet bij een verhoor, zijn afhankelijk van zijn statuut in het kader van dat verhoor: voor wie verdacht wordt of aangehouden is, gelden andere regels dan voor wie ‘gewoon’ wordt verhoord. Maar opgelet: niet alle informatieverwerving door politie, inspectie of parket, valt onder het begrip ‘verhoor’.
1. Basisregels bij de aanvang van elk verhoor Bij het verhoren van personen, ongeacht in welke hoedanigheid zij worden verhoord (verdachten, slachtoffers, getuigen en aangevers), moeten de verhoorders ten minste de regels hieronder in acht nemen3. Ieder verhoor begint als volgt: • •
beknopte mededeling van de feiten waarover de ondervraagde zal worden verhoord de mededeling aan de ondervraagde dat: o hij kan vragen dat alle vragen die hem worden gesteld en alle antwoorden die hij geeft, worden genoteerd in de gebruikte bewoordingen
1
Wet van 13 augustus 2011 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering en van de wet van 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis, om aan elkeen die wordt verhoord en elkeen wiens vrijheid wordt benomen rechten te verlenen, waaronder het recht om een advocaat te raadplegen en door hem te worden bijgestaan (BS 5 september 2011). Deze wet is genoemd naar de jonge Turk Salduz die zijn land heeft doen veroordelen door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. 2 HUYBRECHTS,L., ‘het verhoor onder de Salduzwet’, in GOOSSENS F., BERKMOES, H., DUCHATELET, A. en HUTSEBAUT, F. (eds.), De Salduzregeling: theorie en praktijk, vandaag en morgen, Brussel, Politeia 2012, 112. 3 Artikel 47bis, §1 Wetboek van Strafvordering (Sv.).
18.03.2013
Page 1
o o o
hij kan vragen dat een bepaalde opsporingshandeling (bv. identiteitscontrole, fouilleringen enz.) wordt verricht of een bepaald verhoor wordt afgenomen zijn verklaringen als bewijs in rechte kunnen worden gebruikt hij niet verplicht kan worden zichzelf te beschuldigen
Al deze elementen worden nauwkeurig opgenomen in het pv van verhoor. Wie ondervraagd wordt, mag de documenten in zijn bezit gebruiken zonder dat het verhoor daardoor wordt uitgesteld. Hij mag, tijdens de ondervraging of later, eisen dat deze documenten bij het pv van verhoor worden gevoegd of ter griffie worden neergelegd. Het pv moet ook nog de uren van het verhoor en van de tussenkomst van personen tijdens het verhoor vermelden, de bijzondere omstandigheden en alles wat op het verhoor een bijzonder licht kan werpen. Tot slot kan de ondervraagde het pv nalezen en verbeteren. Bij anderstaligen wordt er een beroep gedaan op een tolk4.
2. Bijkomende regels bij het verhoor van een ‘verdachte’ wiens vrijheid niet wordt benomen Een ‘verdachte’ is een persoon aan wie misdrijven ten laste kunnen worden gelegd5. Naast de basisregels die gelden bij de aanvang van elk verhoor, wordt aan een verdachte voor de aanvang van elk verhoor een beknopte mededeling van de feiten meegedeeld en wordt hem ter kennis gebracht dat hij het recht heeft zichzelf niet te beschuldigen en dat hij de keuze heeft om, na bekendmaking van zijn identiteit, een verklaring af te leggen, te antwoorden op de hem gestelde vragen of te zwijgen6. Bovendien krijgt de verdachte voor de aanvang van het eerste verhoor ook een schriftelijke verklaring van zijn rechten (‘letter of rights’)7. Als de verdachte verhoord wordt over feiten die aanleiding kunnen geven tot een aanhouding (dat zijn feiten die bestraft kunnen worden met een gevangenisstraf van 1 jaar of meer), dan heeft de verdachte (enkel) vóór dit eerste verhoor recht op een vertrouwelijk overleg met een advocaat naar keuze of met een hem toegewezen advocaat8. De verdachte krijgt dat recht omdat hij zich bij zo’n eerste verhoor in een precaire situatie bevindt, aangezien hij voor het eerst in contact komt met de politie en de gerechtelijke autoriteiten. Bij latere
4
Gelijkaardige bepalingen stonden ook al in de artikelen 62-63 van het Sociaal Strafwetboek over het pv van verhoor. 5 SCHUERMANS, F. ‘Het begrip ‘verdachte’ in de post-Salduz-periode’, oc,127. 6 Artikel 47bis, §2, eerste lid,2° Sv. 7 Artikel 47bis,§ 4 Sv; zie voor het model van deze ‘letter of rights’ de bijlagen bij het KB van 16 december 2011 tot uitvoering van artikel 47bis, §4 Sv., 23 december 2011. 8 Zie artikel 47bis, §2, 3° Sv. en Omz. COL 8/2011 23 september 2011 van het College van Procureurs-generaal bij de hoven van beroep, 2-6
18.03.2013
Page 2
verhoren moet de politie geen consultatie toestaan vóór elk volgend verhoor9: het is aan de betrokkene om zelf regelmatig contact te hebben met zijn advocaat. Aangezien inbreuken op de welzijnsregelgeving met een arbeidsongeval tot gevolg bestraft kunnen worden met een maximale gevangenisstraf van drie jaar, heeft een verdachte bij dergelijke inbreuken dus recht op een vertrouwelijk overleg met zijn advocaat vóór het eerste verhoor.
3. Bijkomende regels bij het verhoor van een persoon wiens vrijheid wordt benomen Bij inbreuken op de welzijnsregelgeving gebeurt het doorgaans zelden dat een verdachte wordt aangehouden. Als dat toch gebeurt, dan gelden voor hem of haar dezelfde regels als voor andere aangehoudenen. Naast de rechten vermeld onder punt 1 en 2, heeft een aangehouden persoon vóór aanvang van het eerste verhoor recht op medische bijstand en het recht om een vertrouwenspersoon in te lichten. Tijdens elk verhoor heeft hij recht op bijstand door een advocaat en op een bijkomend vertrouwelijk overleg tijdens het verhoor. Tijdens het eerste verhoor door de onderzoeksrechter heeft men evenzeer recht op bijstand van een advocaat.10 Er mag niet vergeten worden dat iemand die eerst getuige was, zelf verdachte kan worden. De Salduzwet regelt ook deze statuutswijziging11. Als politie, inspectie of parket de Salduzwet niet correct toepassen, kan een persoon geen strafrechtelijke veroordeling oplopen die (enkel) gegrond is op verklaringen die hij heeft afgelegd in strijd met de Salduzwet12. Achteraan dit artikel staan een aantal situaties die niet onder het begrip ‘verhoor’ vallen en waarop de Salduzwet dus niet van toepassing is13.
Besluit14 De Salduzwet geeft extra rechten aan personen die worden verhoord. Het is wachten op de manier waarop de betrokkenen (politie, advocaten, inspectie, …) de Salduzwet gaan toepassen in de praktijk en hoe de rechtspraak deze wet verder gaat beoordelen. Aangezien een verhoor ook kan plaatsvinden in het kader van een inbreuk op de welzijnsregelgeving, bent u als bouwbetrokkene beter op de hoogte van uw rechten bij een verhoor.
9
MINNAERT,M., ‘Politieverhoren in het post-Salduz-tijdperk‘, oc, 29. Artikel 47bis, §3 Sv. 11 Artikel 47bis, §5 Sv: hier wordt verwezen naar de rechten uit §2 en §3 en naar de ‘letter of rights’ van §4 12 Artikel 47bis, §6 Sv. Het Grondwettelijk Hof heeft recent beslist dat het begrip enkel dient vernietigd te worden: zie informatieve nota bij het arrest Grondwettelijk Hof van 14 februari 2013 , nr. 7/2013 . 13 BOCKSTAELE M., ‘Het contacteren van de advocaat en enkele verduidelijkingen over het begrip ‘verhoor’ en het verloop ervan in aanwezigheid van een advocaat, oc, 260- 268. 10
18.03.2013
Page 3
18.03.2013
Page 4
Wat is een verhoor en wat niet? Een verhoor moet geleid worden door een daartoe bevoegde persoon: een politieambtenaar, een (sociaal) inspecteur, een arbeidsauditeur, een procureur des Konings of een onderzoeksrechter. Een verhoor gaat over een misdrijf die ten laste kan worden gelegd, wordt geacteerd in een pv, en vindt plaats in het kader van een opsporings- of gerechtelijk onderzoek, met als doel de waarheid te vinden
Vallen niet onder de Salduzwet: • Inlichtingen verzamelen tijdens de eerste fase van het onderzoek op de plaats van het misdrijf, waarbij de politie zich een beeld tracht te vormen van de omstandigheden, de rol van de betrokken personen en de eventuele gevaren voor de openbare orde. Begint de ondervrager daarentegen stelselmatig gerichte vragen te stellen aan een bepaalde persoon tegen wie een verdenking groeit, dan wordt dit een verhoor. • De informatieverwerving en de eerste communicatie tussen de politie en de vermoedelijke verdachte. • Rapporteren of noteren van spontane of terloopse opmerkingen, uitlatingen, aanwijzingen of verklaringen. Deze spontane mededelingen kunnen zowel het gevolg zijn van het eigen initiatief van de betrokkene als van een vraag om toelichting naar aanleiding van een bijstands- of hulpinterventie vanwege de politie. • Een ademanalyse ondergaan. • Toestemming tot huiszoeking. • Telefonisch ingewonnen inlichtingen. • Schriftelijk overgemaakte verklaringen of vragenlijsten waarin beperkte info wordt gevraagd. • Eigenhandig geschreven verklaringen die tot stand komen zonder geleide ondervraging. • Verklaringen off-the-record. • Oriënterende vragen, zoals “Wie is volgens u strafrechtelijk verantwoordelijk?” of “Wie heeft vergunning X niet aangevraagd?”. Wordt er echter doorgevraagd over de elementen van het misdrijf, dan betreft het wel een verhoor. • Administratieve controles, inspecties of verificaties op de naleving van wettelijke verplichtingen1. Sommige administratieve dossiers leiden echter tot een opsporing en een vervolging, waarbij stukken uit het administratief dossier gebruikt kunnen worden; in dat geval moeten de inspectiediensten de Salduzwet toepassen. • Als het parket niet reageert of niet vervolgt, dan kan er nog altijd een administratieve geldboete worden opgelegd. Dat geldt trouwens ook bij inbreuken op de welzijnsregelgeving1. Het verhoor van een overtreder met het oog op het opleggen van een administratieve geldboete valt niet onder de Salduzwet. De rechten van verdediging worden dan wel gegarandeerd door de artikelen 77 en 78 van het Sociaal Strafwetboek betreffende het indienen van verweermiddelen.
18.03.2013
Page 5
