De rol van de huisarts in valpreventie Dr. B. Ponsaers huisarts
Incidentie (in WZC’s) ∗ 30-70% valt éénmaal per jaar ∗ Waarvan 15-40% meerdere keren per jaar valt ∗ Het risico bij bewoners met cognitieve stoornissen
∗ Aantal valincidenten per bed bij ouderen met fysieke zorgbehoevendheid = 1,4 per jaar ∗ Aantal valincidenten per bed bij ouderen met een psychogeriatrisch profiel = 2,2 per jaar
Gevolgen ∗ Fysieke gevolgen: ∗ Schaafwonden en kneuzingen (20%) ∗ Snij- of scheurwonden en hematomen (17,5%) ∗ Hoofdtrauma’s en ernstige verwondingen weke delen (11%) ∗ Heupfracturen (4,6%) ∗ Andere fracturen (1,4%) ∗ Opname ZH onvermijdelijk (44%)
Gevolgen ∗ Psychische gevolgen ∗ 50% van de nieuw opgenomen bewoners heeft valangst ∗ Hiervan beperkt 67% zijn activiteiten uit angst om te vallen ∗ Andere gevolgen: verminderde mobiliteit, lagere participatie in sociale activiteiten, depressie, gedaalde levenskwaliteit
Kostenplaatje ∗ Gemiddelde kost van een doorsneeval in een WZC: € 1402 binnen periode van 1 jaar ∗ Best case scenario (geen of slechts mineure letsels, bv. verstuiking): € 54 - € 7640 ∗ Worst case scenario (meerdere ernstige letsels, bv. heupfractuur ): €421 - € 49.687
∗ Klachten van bewoners of familieleden, juridische gevolgen ∗ Angst of schuld bij familie en/of personeel
Praktijkrichtlijn voor Vlaanderen valpreventie in Woonzorgcentra ∗ Valpreventiemaatregelen op voorzieningsniveau ∗ Individuele valpreventiemaatregelen ∗ Individuele fractuurpreventiemaatregelen ∗ Follow-up ∗ Implementatie
Individuele valpreventiemaatregelen Voor wie ? Multifactoriële evaluatie bij elke risicopatiënt is aangewezen! ∗ Na elk valincident (als uit de valomstandigheden blijkt dat dit nodig is)
∗ Bij wijziging van de algemene toestand ∗ Op zijn minst jaarlijks ∗ Bij opname in WZC
Wat is jouw ervaring ?
∗ Neem even een minuutje voor jezelf om een top 3 lijstje op te maken van de risicofactoren voor vallen bij senioren 1. …………. 2.…………. 3.………….
Multifactoriële evaluatie
∗ Iedere discipline heeft zijn eigen focus: ∗ ∗ ∗ ∗
Kinesitherapeuten denken aan spierkracht, evenwicht,… Ergotherapeuten denken aan valkuilen in de omgeving,… Artsen en apothekers denken aan geneesmiddelen en interacties,… Verpleegkundigen denken aan incontinentie en pijn gerelateerde factoren,… ∗ Psychologen denken aan risicogedrag, onrust, depressie, cognitieve beperkingen,… EEN VAL ONTSTAAT VAAK DOOR EEN ‘ SAMENSPEL VAN MEERDERE FACTOREN’
Multifactoriële evaluatie ∗ Acht meest voorkomende en wijzigbare risicofactoren ∗ ∗ ∗ ∗ ∗ ∗ ∗ ∗
Evenwicht, mobiliteit en spierkracht Medicatie Orthostatische hypotensie Zicht Voeten en schoeisel Omgeving en gedrag Urinaire incontinentie Valangst
Uiteraard zijn er nog andere mogelijke risicofactoren:
∗ Cardiale (bv. sick sinus-syndroom ), neurologische (bv. Parkinson, CVA ), cognitieve (dementie, delirium, depressie ), orthopedische (bv. gonartrose, spinaal kanaal stenose ), diabetes mellitus,…
Multifactoriële evaluatie: Medicatie ∗ Polyfarmacie ? 4 of meer verschillende soorten geneesmiddelen ∗ Risicovolle geneesmiddelen ? ∗ ∗ ∗ ∗ ∗ ∗ ∗
Sedativa, vnl benzodiazepines, ook Z-compounds ! Antidepressiva, vnl tricyclische en SSRI’s Antipsychotica, vnl klassieke Antihypertensiva Diuretica Digoxine Type IA anti-aritmica
Multifactoriële evaluatie: orthostatische hypotensie ∗ Screenende vragen: ∗ Heeft u soms last van duizeligheid/draaierigheid ? ∗ Heeft u dit bij rechtstaan uit bed, stoel of zetel, bij het bukken ? ∗ Heeft u dergelijke klachten binnen het uur na een maaltijd ? (postprandiale hypotensie )
∗ Klinische vaststelling: ∗ BD meting na liggende houding (minimaal 5 min, liefst 10 min; bij voorkeur ‘s mo of na middagrust ) ∗ BD meting en pols onmiddellijk na rechtstaan en na 3 min rechtstaan + bevraag symptomen
Multifactoriële evaluatie: orthostatische hypotensie ∗ Wanneer OH ? ∗ BD : systolisch ≥ 20 mm Hg OF diastolisch ≥ 10 mm Hg ∗ OF systolische BD ≤ 90 mm Hg
∗ Posturaal orthostatisch tacycardiesyndroom ? ∗ Bij rechtstaan (na 3-5 min) hartritme ≥ 30 slagen per minuut ∗ Bij rechtstaan (na 3-5 min) hartritme ≥ 120 slagen/min ∗ Falen respons hartritme: suggestief voor hartslag reducerende medicatie, autonoom falen, chronotrope incompetentie
Multifactoriële interventies ∗ Interventies per valrisicofactor ∗ ∗ ∗ ∗ ∗ ∗ ∗ ∗
Evenwicht, mobiliteit en spierkracht Medicatie Orthostatische hypotensie Zicht Voeten en schoeisel Omgeving en gedrag Urinaire incontinentie Valangst
∗ Arts:
Multifactoriële interventies: medicatie
∗ Adequate indicatiestelling voor voorgeschreven geneesmiddelen: bij verdwenen indicaties geleidelijke afbouw ( langzaam afbouwen bij ouderen en slechts 1 geneesmiddel per keer ) ∗ Dubbeling ? ∗ Aangepaste dosis ? Correcte tijdsduur ? Correcte frequentie en toedieningsweg ? ∗ Bijwerkingen ? ∗ Ongewenste interacties ? ∗ Slaap- en of kalmeringsmiddelen ? psycho-educatie, nietfarmacologische behandelingswijzen, geleidelijke afbouw van benzo’s in overleg met patiënt ∗ Doe beroep op apotheker (voorziening) voor herevaluatie medicatieschema ∗ Medicatie geschikt voor ouderen ? RVT formularium , gebruik STOPSTART criteria , … ∗ !!! Herevaluatie na ZH opname ∗ Toekomst ? Computerprogramma’s voor medicatiemanagement: controleren op dubbele medicatie, wisselwerkingen, … (Computerized Decision Support System )
Multifactoriële interventies: medicatie ∗ Afdelingshoofd:
∗ Up-to-date en compleet medicatieoverzicht ∗ Registreren fouten in de medicatieverstrekking
∗ Verpleegkundige:
∗ Informeren bewoners over impact geneesmiddelengebruik op valrisico en stimuleren dit met de arts te bespreken ∗ Correct klaarzetten dagelijkse medicatie, toedienen en toezien op correcte inname ∗ Bevorderen van therapietrouw ∗ Signaleren van mogelijke klachten / bijwerkingen aan de huisarts
Multifactoriële interventies: orthostatische hypotensie ∗ Adviezen :
∗ Voldoende lichaamsbeweging ∗ Voor het rechtstaan: met enkels/polsen draaien, handen dichtknijpen,… ∗ Langzaam rechtkomen uit bed, traag opstaan uit stoel/zetel ∗ Hoofdeinde bed wat hoger plaatsen ∗ Indien nodig steunkousen dragen ∗ Bruuske bewegingen, langdurig platliggen, een te warme omgeving mijden ∗ Voldoende en regelmatig drinken
∗ Medicamenteuze behandeling:
∗ Indien conservatieve behandeling onvoldoende blijkt
Fractuurpreventie ∗ Bij veel ouderen, vooral 75-plussers, is er een gecombineerd tekort calcium en vitamine D ∗ Overweeg combinatiesupplementen van calcium en vit D ∗ Correcte dosering: 800 IE vitamine D en 1500 mg calcium totale daginname (voeding en supplement) ∗ ! Vit D heeft bovendien een direct effect op de spierkracht (en dus evenwicht) gemoduleerd door specifieke vit D receptoren in het spierweefsel
Fractuurpreventie ∗ Dual-energy x-ray absorptiometry ( DXA ) ∗ Een systematische verwijzing voor een eenmalige DXA is verantwoord Opm: een DXA is heel specifiek, maar weinig sensitief ∗ Eerdere valgebonden fracturen, zoals heupfractuur ? de diagnose osteoporose staat klinisch vast, ook zonder botmeting
Fractuurpreventie ∗ Medicamenteuze behandeling ∗ 800 IE vit D en 15oo mg calcium (totale daginname) + ∗ Voorkeur bifosfonaat, denosumab of strontiumranelaat ∗ Ze verminderen zowel kans op wervelindeukingen als op perifere breuken ∗ De werkzaamheid bij ouderen met bewezen osteoporose blijft behouden
∗ Heupbeschermers ??? ∗ Enkel te overwegen bij individuele bewoners met een verhoogd risico (VG valincident, osteoporose, lage BMI,… EN ∗ Op voorwaarde dat er ‘goede therapietrouw’ is
FOLLOW-UP ∗ Door het gans interdisciplinair team, bij voorkeur o.l.v. een valpreventiecoördinator ∗ Voorbeelden van follow-upsystemen: ∗ Systeem 1:
∗ Follow-up 3 m na opstart zorg- en begeleidingsplan ∗ Het aantal valincidenten van elke bewoner wordt permanent geregistreerd en 6-maandelijks in het interdisciplinair team besproken. Van elke bewoner met minstens 1 valincident nagaan of het zorg- en begeleidingsplan correct werd uitgevoerd en zo nodig aanpassen ∗ Bij elke bewoner dient minstens jaarlijks, of wanneer de algemene toestand wijzigt een nieuwe multifactoriële evaluatie te gebeuren
∗ Systeem 2:
∗ Minimum 2 x per jaar het gehele zorg- en begeleidingsplan voor valpreventie van elke bewoner bespreken ( = follow-up moment )
∗ Systeem 3:
∗ De follow-up van elke bewoner bespreken wanneer door de valregistratie blijkt dat er meer vallen worden geregistreerd
Wat hebben we vandaag geleerd? ∗ Heb -als huisarts- oog voor de problematiek! ∗ Cave psychofarmaca! ∗ 75-plussers varen wel bij inname van Ca+ en vit D supplementen
Valpreventie loont !
Meer info: * www.valpreventie.be * Bij uw LOGO!
