DE PARADOXEN VAN DE DIGITALE GEMEENSCHAP

DE PARADOXEN VAN DE DIGITALE GEMEENSCHAP

KARAKTERISTIEKEN VAN HET INTERNET VANUIT SOCIAAL-CULTUREEL PERSPECTIEF

Analytische verkenning in het kader van het VROM-Project ‘Internet en Openbaar Bestuur’

APRIL 1999

Valerie Frissen ASCoR (Amsterdam School of Communications Research) Universiteit van Amsterdam

INHOUDSOP GAVE

1

INLEIDING

2

HET INTERNET ALS (NIEUWE?) SOCIAAL-CULTURELE CONFIGURATIE: METAFOREN

10

3

HET INTERNET ALS NIEUWE SOCIALE RUIMTE: VIR TUELE GEMEENSCHAPPEN

16

4

HET INTERNET ALS NIEUWE CULTURELE RUIMTE: VIR TUELE IDENTITEITEN

36

5

S YN THES E: HET IN TER N ET AL S N IE U WE PU BLI EKE RU IMT E: VIR TU EEL BUR GE RS CHAP

44

LITERATUUR/NOTEN/COLOFON

52

DE PA RADOXEN V AN DE DI GITA LE GEMEE NSCHAP / PAGINA 2

6

INLEIDI NG

1

DE PA RA DOXEN V AN DE DI GITA LE GEMEENSCHA P / PAGINA 3

INLEIDING

1

INLEIDING

Een bijzonder salonfähige stelling in de moderne politieke verhoudingen is dat in nieuwe technologische ontwikkelingen een oplossing gevonden zou kunnen worden voor het ‘democratisch tekort’ (Peeters e.a., 1997). In het terugkerend debat over de crisis van de politiek – die zich bijvoorbeeld zou uiten in het onvermogen bur gers nog te bereiken of in ondoorzichtigheid en gebrek aan daadkracht van de gebureaucratiseer de overheid – geven nieuwe instrumenten als digitale discussieplatforms vermoeide politici en ambtenaren weer nieuwe hoop. Digitale discussieplatforms worden als een belofte voor de toekomst gezien, vooral omdat verwacht wordt dat ze een innovatieve rol zullen gaan spelen in veranderende bestuurlijk-organisatorische verhoudingen. Vooralsnog is er geen duidelijk antwoord te geven op de vraag of die verwachtingen reëel zijn, omdat er nog veel open vragen zijn over de mogelijke betekenis en toekomst van het Internet als omgeving waarin die platfor ms een plaats moeten krijgen. Gedraagt de digitale burger , als lid van een ‘virtuele gemeenschap’, zich wezenlijk anders dan IRL (in real life)? In hoeverre biedt het Inter net mensen een nieuwe en betere mogelijkheid om gestalte te geven aan hun dromen, ambities of maatschappelijk engagement? Is het Internet niet veel meer een plek om geheime fantasieën en duistere driften uit te leven? Hoe zien nieuwe discussievormen op het Internet er eigenlijk uit, en wat zou dat kunnen betekenen voor de inrichting van toekomstige discussieplatforms en voor degenen die daarvan gebruik zouden willen maken, bijvoorbeeld om dat democratisch tekor t op te heffen? Wat inmiddels al meer dan duidelijk is, is dat het Inter net als nieuwe informatie- en communicatie-omgeving veel meer is dan een plek voor discussies die vanuit een politiek-bestuurlijke optiek interessant kan zijn. Opvallende karakteristieken van het Internet zijn bijvoorbeeld dat het zich bepaald niet alleen voor serieuze doelgerichte discussies leent, maar ook voor intieme gesprekken, hechte vriendschappen en zelfs hartstochtelijke liefdes; voor politieke propaganda tot activisme van tamelijk obscure signatuur maar ook voor triviale grappen en plat vermaak; voor het ontsluiten van belangrijke informatie maar ook als platform voor een overvloed aan overbodige informatie; voor hooggestemde maatschappelijke idealen en voor gewoon geld verdienen. Daar komt nog eens bij dat die ‘functies’ niet netjes van elkaar gescheiden zijn, maar op een min of meer vanzelfsprekende manier door elkaar lijken te lopen. Bovendien is het initiatief meer bij gebruikers dan bij aanbieders van informatie komen te liggen, waardoor die vermenging in de toekomst waarschijnlijk alleen nog maar versterkt zal wor den. Het ligt voor de hand dat dit alles belangrijke implicaties zal hebben voor de inrichting, kwaliteit en betekenis van digitale discussieplatforms. De vra ag ho e de ‘eig enh eid ’ van het Int ern et kan wo rd en g ekara kteris eerd, is d an oo k een bel ang rij ke vraag d ie voo raf g aat aan d e vraag naar de mo gel ijke b eteke nis van digi t ale d is cussieplatforms . In di t es s ay word t d ie eigen hei d van he t Interne t nad er verkend van uit een aant al relevant e s o cia al-c ult urele i nvalsh oeken .

DE PA RADOXEN V AN DE DI GITA LE GEMEENSCHAP / PAGINA 6

INLEIDING

1

DE PA RA DOXEN V AN DE DI GITA LE GEMEE NSCHA P / PAGINA 7

HET IN TERN ET A LS (N I EU WE? ) SOCIAAL-CU LTURELE CON FI GUR ATIE: M ETAFOREN

2

HET INTERNET A LS (NI EUWE?) SOCIAA L-CULTURELE CONFIGURA TIE: META FOREN

Een eers te verkenn ing van dis cus sies ron d d e so ciaal-culturele d im ens ies van o ntwikkelingen in IC T (inform atie- e n co mm unicati etechn ologie) in het algeme en en het Int ern et i n het bi jzo nder, laat een a antal terugkeren de the ma’s zien , d ie zeker voo r een to ekom st gerich te anal ys e i nteres sa nt kunn en zi jn. Het is verhelderend om die them a’s eers t eens te b ekijken aan de han d van de m etafo ren d ie in zowel d e academ i sch e als d e me er p opu laire d eba tten over d e s ociaal-cu lturele b eteken is van het In ternet s t eeds weer de kop op st eken. Die beelden ma ke n vooral du idelijk d at utop is ch e (en daartegen over ook de onvermijd elij k d ys to pi s che) visies o p d eze nieuwe werkeli jkheid in eers te ins tant ie de t oon aang eve n. Zo is daar het b eeld van de di gitale s nelweg, e en m etafo or di e n aadloo s aans lu it b ij een la nge trad it ie van co mm uni catiewetens chap pelijke benad eri nge n d ie com mun icat ie bezien als een li neair proces . In het verled en werden al vaker b eelden on tle end aan de wereld van tran sp ort, verkeer e n ru im tel ijke ordeni ng . Carey (1989) vat deze b enaderingen van het c omm unicati ep roces sam en o nder d e noem er ‘trans mi ss iemo dellen’: com mu nic atie is o verdracht van in formatie van A naa r B . To t o p zekere ho ogt e lig t d eze beel d vo rm ing in t erm en van ve rkeer en tran sm is sie voor de hand . De g esch ied enis van co mm unicati e-inn ovaties li jkt imm ers s om s wel een road movi e. Zo gi ng de aanleg van s po orweg en en s nelwegen gep aard m et het uit d e g ron d st ampen van telefoo n- en t ele graafverbind in gen lang s di ezel fd e wegen, deels bo ven en d eels ond er de g rond . Met d e op koms t van het vlieg verkeer werden ook co mm unicatieproces s en tec hnol ogis ch van d e grond get ild: ze we rden s teed s minde r d ui delij k zich tba ar in h et land sch ap, doo rdat de infras tru ctuur zich meer en meer naar een g lo bale en meer abs t racte ruim te verp laats te. De s nelweg-met afoo r p as t i n een mod ernis tis che visie o p d e ont wikkel ing van d e s amen levi ng, waarin telke ns weer nieuwe st app en vooruit word en gezet en co mm unicatiemi d del en vaak wo rden gezie n als h et p erfecte gereeds chap voo r het bereiken van weer een new frontier. Transportmetaforen zi jn da arb ij vooral brui kbaar om veran dering en i n d e o rgan is atie van tijd en ruimt e te lat en zien. Overigen s is h et aardi g te co ns tateren d at derg eli jke me taforen n iet per s e wi jzen o p volst rekt nieuwe vers chijn selen. Som mige van d ie b eeld en kennen al een la nge ges chiedenis : zo werd het beeld van d e ‘co mm unicaties nelweg ’ e n van een ‘wereld wijd web’ van co mm unicati everbind in gen al op geroepen in het tijd perk van de op kom st van de tel efo on (Fischer, 1 992). Hoe ins pirerend ook, t och is d eze vis ualis ering va n com mu nicat iep ro ces sen als een trans mis s ie van in format ie via wiss elende kanalen t amelij k b eperkt. C arey s telt met nad ruk dat co mm unicati e vo oral een rit ueel pro ces is : een ‘s acred cerem ony that draws p ers ons tog ether in fellows hip an d co mm onalit y’ (C arey , 1989: 7). Bij uits te k als gevo lg van com mun icatiepro ces sen onts t aan ged eeld e p atro nen van taa l, zin gevin g en cultu ur, di e het weefs el vormen waaruit zich s oci ale g emeen sch app en kunnen o ntwikkelen en han dhaven. C om municat ieen inform atietech nologi e i s in d at p roces van ri tuele b in di ng en ge meens chap s vo rm in g een noo dzakelijk en so ms o ok vernieu we nd h ulp m id del. Dit b reng t me bij een t weed e beel d dat i n de navolgend e analys e een centraal b egrip zal zijn: het beeld va n het Int erne t al s virtu ele gem eens chap. Een van de mees t beken de verkond ig ers van de virt uel e gem eens chap , Ho ward Rheingo ld , ro ept het vo lg ende beeld van die ni euwe gemeens chap op: ‘SOCIAL AGGREGATIONS THAT EMERGE FROM [THE INTERNET] WHEN ENOUGH PEOPLE CARR Y ON THOSE PUBLIC DISCUSSIONS LONG ENOUGH, WITH SUFFICIENT HUMAN FEELING, TO FORM WEBS OF PERSONAL RELATIONSHIPS IN CYBERSPACE’ (1993: 5).


HET INTER NET ALS (NIEUWE?) SOCIA AL-CULTURELE CONFIGURATIE: META FOREN

2

Karakteristiek element in deze beschrijving is de positieve toon en het accent op warme en persoonlijke interacties tussen mensen: een welhaast romantische toonzetting, die overigens veel discussies over het Internet als virtuele gemeenschap kenmerkt. We zien hier een opvallende parallel met het vorige fin de siècle, toen sociale wetenschappers als Tönnies en Simmel de sociale veranderingen die zich destijds voltrokken, analyseer den in termen van een overgang van Gemeinschaft naar Gesellschaft. Het begrip Gemeinschaft stond daarbij voor een organisch en idyllisch netwerk van sociale relaties, waarbij mensen streefden naar consensus, harmonie, onderlinge solidariteit en kameraadschap. Ook Rheingold – en vele Internetprofeten met hem – schilderen de virtuele gemeenschap in deze nostalgische en tegelijk utopische termen, met als enige verschil het feit dat die gemeenschap nu minder aan plaats en aan direct face to face contact gebonden is dan aan het einde van de vorige eeuw. Dit beeld van de virtuele gemeenschap roept een aantal vragen op die in de navolgende analyse uitgebreider aan de orde zullen komen. In hoeverre is het Internet inderdaad te karakteriseren als een gemeenschap? In hoeverre wijkt die virtuele gemeenschap af van real life communities, met andere woorden, zijn er inherente karakteristieken van het Internet die ons dwingen om het begrip gemeenschap opnieuw gestalte te geven? Hoe krijgt het Internet als (nieuwe) gemeenschap gestalte in verschillende vormen van discussieplatforms op dat Internet? Wat zijn de implicaties van het Internet als gemeenschap voor het inrichten en benutten van dergelijke platforms? In hoeverre gedragen mensen zich anders in hun interacties en discussies in de virtuele gemeenschap dan IRL, en welke implicaties zou dat kunnen hebben voor hun rol als burger in de democratische samenleving? Een van de aspecten van de virtuele gemeenschap die veel aandacht hebben gekregen, is de mogelijkheid die het Internet mensen biedt om te spelen met hun identiteit en met repr esentaties van zichzelf. Omdat het Internet mensen in staat stelt te communiceren met anderen waar ook ter wereld, zouden mensen hun sociale en culturele identiteit meer dan ooit zelf kunnen construer en. Zo kunnen ze deel uitmaken van groepen waar ze op grond van afkomst of fysieke kenmerken normaal gesproken nooit bij zouden horen: dat je zwart bent hoeft niemand te zien, vrouwen kunnen zich als man voordoen en omgekeerd, je kunt anoniem blijven en toch deelnemen, je kunt heel iemand anders zijn dan je werkelijke zelf of verschillende identiteiten tegelijkertijd aannemen. De reacties op de welhaast onbegrensde mogelijkheden die het Internet in dit opzicht biedt, variëren van zeer negatief (die mogelijkheden zouden leiden tot individualisering, vrijblijvendheid en het wegvallen van sociale verantwoordelijkheid) tot uiterst positief (ze zouden bevrijdend zijn voor bijvoorbeeld vrouwen of allochtonen, omdat ze niet langer op hun door lichamelijke karakteristieken begrensde identiteit beoordeeld zouden worden). De utopische metafoor die hierbij past, is ontleend aan de science fiction: de ‘Cyborg’ (Haraway, 1991; Stone, 1995; Turkle, 1995), een samensmelting van technologische en menselijke eigenschappen in een virtuele persona, die leden van de virtuele gemeenschap ultieme (politieke) handelingsvrijheid (‘empowerment’) biedt. Een cyborg als een soor t lichaamloze (‘disembodied’) verbeelding van het zelf: een beeld dat voortdurend kan worden bijgesteld en een min of meer eigen leven kan leiden. Het gaat hier in zekere zin om de ultieme verwerkelijking van wat door Baudrillard wordt aangeduid als het loslaten van het verband tussen een beeld of symbool en de min of meer tastbare werkelijkheid waarnaar dat beeld verwijst. In Baudrillards visie is er in het postmoderne, door media gedomineerde tijdperk waarin wij leven, geen enkel onderscheid meer tussen werkelijkheid en beelden van die werkelijkheid; in termen van Baudrillard zou het Internet wel eens het verst ontwikkelde stadium van deze hyper-reality kunnen zijn.

DE PA RADOX EN VA N DE DIGITA LE GEMEENSCHAP / PA GI NA 11

2

HET INTERNET A LS (NI EUWE?) SOCIAA L-CULTURE LE CONFIGUR A TIE: META FOREN

Oo k d eze b eelds p raken roep en weer al lerle i vrag en op . B ehalve d at het d e vraag o proep t of het In ternet in derdaad als een broed plaats vo or nieuwe iden titeiten kan worden gezi en en wat daarvan de im plicati es zo ud en kunn en zijn, p ri kkel t het beeld van de C ybo rg o ok on ze n ieu ws gierigheid : hoe gaat zo ’n co ns tru ctie in zij n werk? Ho e zien di e virtu ele p erso nae er uit en wa ar op het Internet kom j e ze t egen ? Welke ro l sp elen cyb orgs in d e virtu ele gem eens ch ap? Op grond van deze eerste verkenning van beelden die voor een sociaal-culturele analyse van het Internet relevant zouden kunnen zijn, kan de analyse in de volgende paragrafen worden teruggebracht tot drie hoofdthema’s c.q. drie hoofdvragen. De keuze voor die drie thema’s vloeit voort uit de veronderstelling dat recente technologische ontwikkelingen niet alleen geleid hebben tot een aardverschuiving in de manier waarop informatie- en communicatieprocessen zijn georganiseerd, maar ons ook dwingen om de grenzen van een aantal bekende sociaal-culturele concepties opnieuw te verkennen, te weten ‘gemeenschap’, ‘identiteit’ en ‘burgerschap’. Bij de verkenning van deze hoofdthema’s wordt gebruik gemaakt van illustraties ontleend aan verschillende vormen van digitale discussieplatforms zoals die te vinden zijn op het WWW, Usenet, in MUD’s en IRC’s [1 ] en in de dwarsverbindingen daartus sen, en aan interviews met actoren die op die platforms actief zijn. De analyse spitst zich toe op de betekenis van het Internet voor de vorming van gemeenschappen en de constructie van identiteit. Ver volgens zal deze – in een afrondende paragraaf – nader worden beoordeeld op de implicaties die ze zou kunnen hebben voor ‘burgerschap’.

DE PA RADOXEN V AN DE DI GITA LE GEME ENSCHAP / PAGINA 12

HET INTERNE T ALS (NIEUWE?) SOCIA AL-CULTURELE CONFIGURATIE : META FOREN

2

DE PA RADOX EN VA N DE DIGITA LE GEMEE NSCHAP / PA GI NA 13

HET I NTERNET ALS NI EUW E S OCIALE RUIMTE: VIRTUELE GEMEENS CHAPP EN

3

HET INTERNET A LS NIEUWE SOCIA LE RUIMTE: V IRT UE LE GEMEENSCHAPPE N

‘COM PU TER MEDIATED COMM UN ICATION , IT SEEM S, WILL DO BY WAY OF ELECTR ON IC P ATHWAYS WH AT CEM EN T ROADS WERE UN ABLE TO D O, N AM ELY CON NECT U S RATH ER TH AN ATOM IZE US , P UT AS AT THE CONTROLS OF A “VEHICLE”, AND YET NOT D ETACH US FROM THE RES T OF TH E WORLD’ (J ONES, 19 9 5 : 1 1 ).

De vraag die in dit deel centraal staat is welke rol ‘computer mediated communication’ en in het bijzonder het Internet speelt in die ‘sacred ceremony that draws people together in fellowship and commonality’ (Carey, 1989). Nieuwe informatie- en communicatie-instr umenten stellen ons in principe in staat om op ieder wenselijk moment waar ook ter wereld in te loggen op allerlei varianten van nieuwe elektronische netwerken. De vraag die we ons moeten stellen is echter vooral of die netwerken, waarbij naar believen kan worden aangehaakt, samen of afzonderlijk ook een gemeenschap vormen, en wat die gemeenschap(pen) dan onderscheidt van de reeds bestaande. Bovendien zijn hier vragen aan de or de als: wie heeft toegang tot deze gemeenschappen en wie zijn hier de nieuwe gevestigden en buitenstaanders? Hoe wordt omgegaan met andersdenkenden dan wel gelijkgestemden? Welke mechanismen van in- of uitsluiting zijn hier werkzaam en hoe anders zijn die dan in meer traditionele sociale verbanden? In hoeverre overstijgen digitale gemeenschappen de grenzen van traditionele gemeenschappen of verengen ze die juist tot een gefragmenteerde lappendeken van kleinschalige collectieven? Zijn nieuwe gemeenschappen zoals we die bijvoorbeeld op Usenet of in MUD’s aantr effen, ook van betekenis als discussieplatform? Welke rol spelen ‘politiek-relevante’ digitale discussies in dergelijke nieuwe platforms? SOCIALE VERSCHEIDENHEID

Feit is d at er o p het In ternet een g ro te vers che id enheid aa n so ciale relat ies te vind en is , d ie voo r een aa nzienl ijk deel vo ortvlo eit uit het kra chtige po tent ie el van d it m edi um om int eract ies tus sen men sen te on ders teun en.[2 ] J e kunt het Int ernet g ebrui ken in plaats van d e telefo on, in pl aats van een briefwis s eli ng of in p laat s van een fo rum dis cus s ie in e en zaalt je, waarin versch illend e s t andp un ten voo r het vo etlic ht geb racht en b ed is cus s ieerd ku nnen wo rd en. Ma ar het Internet is oo k m eer dan d at: het gevaar b es taat i mm ers om een nieuw m ed ium vo oral te schilderen in terme n van dat wat we al kenn en. Dit werd d oo r McLuhan al treffend aan ged ui d als het ‘hors ele ss carriage s ynd ro me’: ee n bes ch rijvi ng van e en in novat ie in te rm en van wat we al ken nen (d e auto als wage n zo nd er p aard ). Zo s telt het Internet ons – me er d an oo it via an dere m edia m og elijk was – in s taat om d e grenzen van ti jd en ruim te t e overst ijg en. Bo vend ien is het o ok m eer dan and ere co mm unicat ie-ins trum ente n een med iu m vo or anon iem e interact ies . We kun nen het Int ernet g ebruike n o m m et elkaar t e b ab belen (vi a b ijvo orb eeld IRC ), o m inform at ie van a nd ere n o p t e vrage n o f vo or and eren bes c hikb aar te mak en (via b ij voo rbee ld h et WWW), o m in ee n n ieuws groe p, m aili ng lis t of e-m ai l ge dac ht en m et elkaa r uit te wis s elen , om m et elkaar t e s p elen i n e en MUD, o f om s lech ts als to es ch ou wer (o f i n Inter net-jarg on a ls ‘lurker’) aa nwezig te zijn b ij d e in te rac ties en p raktijken va n and eren in di e net werken. Een wezen lij ke en on de rs c heid end e karakte ri s tie k van h et Int ernet l ijkt m et nam e d at al d i e a ctiviteit en oo k m et elkaar g eco mb inee rd ku nne n wo rd en . De g ren zen t us se n d e ve rs c hillen d e in fo rm at ie - e n co mm un i cat ie fun cti es zijn vage r d an b ij wel k m ediu m dan o ok, en het lijkt ero p da t ju is t d eze ve rm en gi ng van m og el ijkh ed en en fun ct ie s een b ijdrag e l evert aan h et com m un it y-as p ect van het Int ernet . Zo zijn d e mee s t po pu laire en krac ht ig e s i tes o p h et WWW ju is t d ie s it es die vers chi llend e fu nct ies in zich vere ni gen en op ti m aal g eb ru ik ma ken van d e veelgela agd he id e n co m mu nicat ieen i nformatierijkdom


HET INTERNET ALS NI EUWE SOCIA LE RUI M TE: VI RTUELE GEMEE NSCHA PPEN

3

van dit nieu we med ium ; de b etrok kenh ei d bij zo ’n s ite neemt t oe na arm at e je m eer m o geli jkhe den h eb t o m je erm ee te be mo eien , o m je ni eu ws gierigh ei d naar a nd ere b ezoek ers te bevred igen , m et h en con tacten t e l eg gen e n je gedac ht en te vent ileren en t e d elen of co nfronter en met an d eren . B oven dien h ebb en WWW-s ites een drem pe lverlag end e fun ctie doord at ze te chn is c he en in ho ud el ijke t oe gan g b iede n to t an de re t oep as s i ng en a ls MUD, IRC , n i euws g ro epe n of m ai ling l ijs t en. Als illus t ratie h ie rvan kan b ij vo orbe eld een MUD al s KOB RA dien en (te vin den o p http://kobra.et.tudelft.nl), die behalve de mogelijkheid om te spelen in een StarWars-achtige omgeving ook een intensieve mogelijkheid tot sociale interacties tussen de deelnemers biedt. Deze interactiemogelijkheden leiden tot allerlei varianten van sociale relaties tussen de leden van de Kobra-gemeenschap. Het gaat hier om zowel virtuele als echte relaties, waarbij ook romantische betr ekkingen tussen deelnemers regelmatig voorkomen. De harde kern van deelnemers aan Kobra kent elkaar behalve via het spel vooral ook door te chatten, en niet in de laatste plaats door elkaar af en toe ook in real life te ontmoeten. In een MUD als deze, maar ook in netwerken die bijvoorbeeld via IRC worden onderhouden, zien we dat typische aspecten van elektronisch sociaal contact gebruikt worden om aan ‘gewone sociale relaties’ iets toe te voegen, waardoor die netwerken door deelnemers vaak zeer positief beoordeeld worden. Ter illustratie daarvan en van het tegelijk anonieme en intieme karakter dat het Internet voor gebruikers kan hebben, het volgende citaat uit een inter view met ‘Berend’[3 ], een deelnemer aan Kobra: IK BEN ER VOORAL M EE BEGONN EN OM TE VLU CHTEN UIT DE N ORM ALE OM GEVIN G D EN K IK, EEN MU D IS H EEL AN DERS , ANON IEM EN TOCH WEER ECHT, ZEG MAA R. JE WORDT WEER OP EEN H EEL AN DERE M ANIER B EOORDEELD , EN KAN OP N IEU W WERKEN AAN J E EIGEN WAARD E D EN K IK. (...) IK HEB ER WEL HEEL VEEL AAN GEHAD, HET IS NIET ZO MOEILIJK OM EEN PAAR GOEIE VRIENDEN TE VINDEN WAAR JE HET UITEINDELIJK TOCH WEER OVER JE ‘ECHTE’ PROBLEMEN KAN HEBBEN. OP ZO’N MUD ZIJN ER OOK NAUWELIJKS MENSEN DIE NIET ZELF OOK IETS MOEILIJKS HEBBEN OP DAT MOMENT, ANDERS BESTEED JE NOOIT ZOVEEL TIJD AAN EEN VIR TUELE OMGEVING. IK DAT DAT WEL ERG WAARDEVOL KAN ZIJN. (...) JE KRIJGT ER NATUURLIJK HEEL MOOI DE RUIMTE OM EERST EEN NIEUW KARAKTER UIT TE BOUWEN EN DAN DAARMEE WEER VERDER TE GAAN. HET MOOIE IS JUIST DAT HET HELEMAAL NIET PRIMAIR IS, MAAR EEN SOORT NEVENEFFECT. JE BEGINT ERMEE ALS AFLEIDING UIT EEN OMGEVING DIE JE NIET HELEMAAL AAN KAN OFZO. (...) EN ACHTERAF LIJKT HET GROOTSTE EFFECT, DE NIEUWE EIGENWAARDE, OOK VEEL BELANGRIJKER DAN DIE VELE UREN SPEL, MAAR HET EEN MAAKTE HET ANDERE MOGELIJK. MENSEN ZOUDEN NAUWELIJKS GAAN SPELEN OM EENS EVEN AAN HUN ZELFBEELD TE WERKEN DENK IK. (…) IK DENK D AT DAT IND ERDAAD HEEL BELANGRIJ K IS , D E VRIJ BLIJ VEN DH EID ERVAN EN DE TIJD D IE J E KRIJGT, HET KOMT ALLEM AAL VA NZELF EN ONG EDWONGEN, IK DENK D AT DAT DE KRACH T ERVAN IS .

Gezie n de vee lh eid aa n en d ivers iteit va n in te rac ti em og el ijk hed en i s h et n ie t verwonderlijk da t h et Inte rnet een groo t aant al u it een lo p end e s o ci al e g ro ep erin gen herb ergt . De aard van de s ociale i nt era cties varie ert van ee n-o p-een con tac ten t ot net werken d ie d e klas s ieke ru im t elij ke o f orga nis ato ris ch e grenzen van d e lo cale g emeens ch ap o f d e nat i es ta at o ve rs tijgen en vo or een dee l m is s ch ien ze lfs vervan gen . Als we d e een-o p -een co nt act en even bu it en b es ch ou win g lat en, ku nne n we op het Inte rn et b i jvoo rb eel d een g ro ot a ant al groepering en aa ntreffen d ie l even d ig e dis cu s s ie s vo ere n op b as i s van een g ed eel d e in teresse, variëren d van rece pt en vo or Ind ias e cu rries to t d i sc us s i es over Aris t ot eles of over ou de rs chap (bijvoo rb ee ld www.parent s place .co m of www.ou ders .n l). Zeke r Us en et l aat ee n du i-


3

HET INTERNE T A LS NIEUWE SOCIA LE RUIMTE: V IRT UELE GEMEENSCHAPPEN

ze ling wekke nd e va riët eit aan (n ie uws )groe pe n zien d ie m et e lka ar van g ed acht en wi s s elen over d e mee s t uiteenlop en de on d erwerp en. Die s o ciale en i nh ou de lijke vers c hei d enh eid maakt het In te rn et en erzijds aan trekkel ijk m aar and erzijd s o ok no gal on be heers b aar a ls proeftu in vo or ex peri m ent en die zijn ge rich t o p b es tu urlij ke verni eu win g of i nno vat ie s in d e overheid s co mm un icati e. Dit h eeft to t er to t n u t oe t oe g el ei d d at de rgel ijke ex perim ent en nog t ame li jk b eh oud en d zij n e n d at de dyn amiek en m o gel ijkhed en van h et Int ernet no g nau welijks g o ed b enu t wo rden. ONTWIKKELING VAN SOCIALE VERBANDEN

Hoe ontstaan dergelijke digitale sociale verbanden eigenlijk? Deelname is in principe simpel; soms volstaat inloggen en soms moet je je ‘abonneren’: door middel van een technisch vrij eenvoudige handeling ben je vaak al deelnemer. Deze relatief simpele handelingen impliceren echter niet dat je daarmee ook onmiddellijk een volwaardig lid bent van een ‘gemeenschap’. Duidelijk lijkt dat de technologie het vormen van een dergelijke groep vergemakkelijkt en ook een aantal nieuwe elementen – zoals het anonieme karakter – met zich meebrengt die op dit sociale proces van invloed zijn. Niettemin lijken de meeste onderzoekers op dit terrein het erover eens te zijn dat het ontstaan van een sociaal verband van meer dan nieuwe technieken alleen afhankelijk is (zie bijvoorbeeld Jones, 1995, 1997; Baym, 1995). Zo wijst Baym erop dat Internet-interacties altijd gewor teld zijn in een externe context, zoals de speech community of de sociaal-culturele context waarvan je normaal gesproken ook deel uitmaakt. Als we kijken naar de sociale samenstelling van de Internet-bevolking dan is die context onmiskenbaar vaak het relatief jonge, goedopgeleide, goedverdienende deel van de bevolking, dat toegang tot en kennis over computers heeft. De manier waarop de relaties en cultuur van die sociale groep vorm hebben gekregen, bepaalt uiteraard ook hoe zo’n Internet-netwerk wor dt ingericht en filtert tegelijk wie er aan zal deelnemen. Het is immers makkelijker om je te bewegen in een groep die je tot op zekere hoogte vertrouwd is dan in een omgeving waarin de codes en het gedrag je volstrekt vr eemd zijn. Die vertrouwdheid en elementaire overeenkomsten tussen deelnemers maken dat ook de verschillen – die er wel degelijk zijn – juist als plezierig en verrijkend ervar en worden: je gesprekspartners zijn gelukkig ook weer niet zó anders. Ter illustratie twee passages uit interviews met vaste deelnemers aan de IRC Freetalk (homepage: http://www.geocities.com/SoHo/Studios/5086/), ‘Jonas’ en ‘Mandy’: 1 YOU THINK IRC HAS A UNIQUE STYLE/FORM? <JONAS> I THINK THAT IRC IS A UNIQUE FORUM, YES. CAN YOU GIVE SOME EXAMPLES OF THAT? <JONAS> SURE, WHERE ELSE CAN A CONSERVATIVE VIRGINIAN, AND A LIBERAL DUTCHMAN CONDUCT AN INTERVIEW SUCH AS THIS? IS THAT NOT UNIQUE? 2 WHAT DO YOU FEEL IS MOST IMPORTANT FOR FREETALK AS IT IS NOW: THE SIMILARITIES OR THE DIFFERENCES BETWEEN THE REGULARS? <MANDY> I ENJOY BOTH. WE ALL TEND TO ENJOY BEING WITH SOMEONE WHERE YOU CAN FIND COMMON GROUND WITH THEM... BUT DIFFERENCES ARE WHAT MAKES LIFE FUN

Ook uit een interview met ‘Gerard’, actieve deelnemer aan de MUD Kobra, blijkt dat juist die combinatie van overeenkomsten en verschillen als positief gewaardeerd wordt:

DE PA RADOXE N V AN DE DI GITA LE GEMEENSCHAP / P AGINA 18

HET INTERNE T ALS NI EUWE SOCIA LE RUI MTE: VI RTUELE GEMEENSCHA PPEN

3

ZIJN IN KOBRA VOLGENS JOU DE VERSCHILLEN OF JUIST DE OVEREENKOMSTEN TUSSEN DEELNEMERS VAN BELANG? WAAR BLIJKT DAT UIT? IK DENK DAT DE AANTREKKELIJKHEID DE VERSCHILLEN ZIJN .. HET ELKE KEER WEER VERBAASD ZIJN, OVER DIE VERSCHILLENDE MENSEN, DIE DATZELFDE SPEL SPELEN. EN OP DIE MANIER GEWOON LOL TE HEBBEN, EN TOCH EEN GEVOEL TE HEBBEN VAN : ‘IK HEB VANDAAG VAN ALLES GELEERD, EN LEUKE MENSEN ONTMOET’. EN DE OVEREENKOMSTEN? DE BELANGRIJKE OVEREENKOMST IS DENK IK DAT MENSEN OPENSTAAN VOOR DIE VERSCHILLEN. IK MERK DA T MENSEN DIE NIET “OPEN” STAAN VOOR NIEUWE IDEEEN, HET MINDER LEUK HEBBEN. WAAR MERK JE AAN DAT ZE HET MINDER LEUK VINDEN? ZE WORDEN MINDER SNEL GEACCEPTEERD IN CONVERSATIES, EN ER WORDT MINDER NAAR ZE GELUISTERD

In het verleden is al vaak geconstateerd dat vrouwen en ouderen een zekere weerstand hebben tegen nieuwe technologieën als het Internet (bijv. Ebben & Kramarae, 1993). Je kunt je afvragen of dat vooral te maken heeft met het technologische of meer met het sociaal-culturele karakter van die nieuwe omgeving. Het Internet wordt immers (nog) sterk gedomineerd door jonge mannen en daardoor ook onvermijdelijk door hun sociaal-culturele praktijken en referentiekaders (zoals een over matig en bijna ritueel ontzag voor de technologische mogelijkheden van het Internet). Zo geeft ‘Suzan’, een van de weinige vrouwelijke regulars in de Nederlandse nieuwsgroepen nl.politiek en nl.burger rechten, een illustratieve sfeertekening van deze nieuwsgroepen: <SUZAN> TJA, HET KAN ALLEMAAL ANONIEM, HÈ? EN VAAK LIJKT HET WEL OF IK MET GEFRUSTREERDE MENSEN TE DOEN HEB....DAAR ZIT JE DAN, ALS EEN VAN DE WEINIGE VROUWEN TUSSEN ;) D’R ZIJN SOWIESO NIET VEEL VROUWEN OP HET INTERNET. EN DE VROUWEN DIE DAAR ZIJN, ZULLEN WEL GEEN ZIN HEBBEN OM ZICH IN OEVERLOZE DISCUSSIES TE MENGEN. W AS ER NIET LAATST EEN ONDERZOEK GEDAAN NAAR HET GEDRAG VAN VROUW EN MAN OMTRENT INTERNET? DAARUIT BLEEK DAT VROUWEN V AKER GERICHT GAAN SURFEN OP HET INTERNET EN MANNEN GAAN MEER “SPELEN” OP HET INTERNET. (..) DEELNEMEN AAN NL-POLITIEK NEEMT NATUURLIJK BEHOORLIJK VEEL TIJD IN BESLAG HEB JE HET GEVOEL DA T HET FEIT DAT JE EEN VROUW EN RELATIEF JONG [SUZAN IS 18, VF] BENT, INVLOED HEEFT OP DE WIJZE WAAROP JE AAN DE DISCUSSIES DEELNEEMT? <SUZAN> GISTEREN HAD NOG IEMAND IETS GEPOST MET DAARIN “OF PROBEER JE SUUSJE TE VERSCHALKEN”,....TJA.. (..) EN SOMS VRAGEN ZE WEL EENS HOE OUD JE ONGEVEER BENT EN DAAR DOE IK ECHT NIET GEHEIM OVER,.....VAAK HEBBEN ZE DAN DE NEIGING OM TE ZEGGEN DAT IK NAIEF BEN :( <SUZAN> EEN KEER DACHT IEMAND DAT IK “POT” WAS, OMDA T IK ZO “AFGAF” OP MANNEN. EEN HELS KARWEI OM DIE STELLING DE GROND IN TE BOREN! HET VALT ME OP DAT IK NIET GOED OVER DE EMANCIPATIE VAN DE VROUW KAN PRATEN.... WEL VALT HET ME OP DAT VELE MANNEN DE ISLAMITISCHE VROUWEN ZO ZIELIG VINDEN, OMDAT DEZE DE VRIJHEID VAN DE VROUWEN IN DE “WESTERSE WERELD” NIET KENNEN. MAAR ZE VERGETEN DAARBIJ DAT HET NOG NIET HELEMAAL KOEK EN EI IS W AT BETREFT DE EMANCIPATIE VAN DE VROUW (IN NEDERLAND). WAAROM KUN JE DAN NIET GOED OVER DE EMANCIP ATIE V/D VROUW PRATEN, DOOR DE REACTIES OF DOORDAT JE HET ZELF MOEILIJK VINDT? <SUZAN> DOOR DE REACTIES. ZE GAAN ER NOOIT SERIEUS OP IN.


3

HET INTERNET A LS NIEUWE SOCIA LE RUIMTE: V IRT UELE GEM EENSCHAPPEN

IRRITEERT JE DAT? <SUZAN> “JULLIE ZIJN TOCH AL GENOEG GEËMANCIPEERD”....TJA, NIET LETTERLIJK ZO DAN, MAAR HET KOMT ER WEL OP NEER <SUZAN> SOMS. IK IRRITEER ME NIET GAUW :) ANDERS WAS JE DENK IK OOK AL AFGEHAAKT IN NL.POLITIEK :) <SUZAN> JA, HET KAN ER SOMS ERG HARD AAN TOE GAAN.

Opvallend is dat de weerzin van vrouwen voor dit nieuwe medium vaak als sneeuw voor de zon verdwijnt in netwerken die zich uitdr ukkelijk richten op vrouwen (bijvoorbeeld het succesvolle Webgrrls (http://www.webgrrls.nl), dat in de VS is begonnen en zich daar en in de rest van de wereld, waaronder ook Nederland, ver volgens als een inktvlek verspreid heeft). Oo k nieu ws g roep en/ discu ss ielijst en waarvan d e to egankelijkhei d en ig szi ns b ep erkt wordt (d oo r het aans tel len van een p oortwacht er o f m od erat or), word en vaak do or vrouwen als po sitief beoord eeld , om dat daarin de kans op s eksu ele int im id atie of ong ewe nst e intimiteiten kleiner is . Op vallend is overigens óó k d e wee rzin van d e Int ernet-reg ulars tegen d it so ort sep arat is ti s ch geacht ged rag , zo als ond er m eer bleek uit d e felle react ies op een b oek van Marian ne van d en Boom en (1996 ), d at al s een Int ernet -hand leiding voo r vrou wen g es chreven werd . ‘Waar om m oeten d ames nu weer zo nod ig apa rt i n een In ternetclub je?’ vroeg o ok het tijd sch ri ft Tele PC (nr. 4, 1, 19 98) zich af naar aanleid in g van het su cces vo lle Webgrrls . Zich afsch eid en i n ges lo ten netwerken o f g emeen sch app en wordt b esch ouwd als tege nst ri jd ig m et de ope n s feer van het Internet, d at vaa k als een dem ocratis ch Walhalla wo rdt voorges teld. Het lijkt echt er eviden t d at de n og tam elij k eenzijd ig e s ociale s amen st ellin g van het Internet een van d e fac toren i s die de inrich ting en o pen heid van d is cus s iep la tforms als nie uws g roep en beïnvlo eden . En d aarin wijkt het Int ern et nau we lijks af van de off-lin e wereld. In het kad er van dem ocratis che vernieu wing is dit een facto r waar voo ralsn og erns t ig rekening mee moe t worden geho uden . DYNAMIEK EN DISCIPLINERING

Het is b epaa ld n iet eenvoud ig om vas t te s tellen welke karake ris tieken van het Ne t zo nieuw zij n d at er do or de tech nolo gi e een g ehee l eig en s ociale d ynam ie k ont s taat . Wanneer zich binne n een ni eu ws g ro ep-g emeens chap b ijvoo rb eeld een eig en p atroo n van om gangs vormen, taalgebruik en s u bcu lt urele uitinge n o ntwi kkel t, is het m oei lij k vas t te st el le n wat daarvan aan die ext erne c ulturele co ntext d an we l aan de nieuwe techn olog is ch e o mg evin g mo et wo rden toegeschreven. Zo i s het t on gue-in-c heek s p elen met taal, zoals in ui td ru kkin gen als BTW (‘by the way’), IMHO (‘in m y hum b le o pi ni on ’) of h et g ebruik ma ken van s ymb ol en a ls : ) , m is sc hien wel mee r een uiti ng van d e t aal vaard ighei d en d e b eho eft e a an ond ersc hei d van een goe d op g eleid e mi d den kla ss e d an van het o nt st aan van een nieu we com pu ter-m ed iat ed s u bcultuur. Ook het s te rk teks tu ele karakter van h et Inte rn et ve reis t een ze kere com pe tent ie o m jezelf ui t te d ru kken di e niet i n alle lagen van d e bevo lkin g even s terk o nt wikkeld is , om h et voorzich ti g uit te drukken. In da t kader is ook het d éd ain il lu st ratief waarm ee de Int ernetters va n he t ee rs te uur s om s p ra ten over het WWW. Het World Wid e Web, da t wel s t erk beeld geri cht is , p as t veel me er in d e trad it ie van de p op ulaire m as s acultu ur wa ard oo r het oo k een st erker p ot ent ie el heeft o m het grote pu bliek t e veroveren . Int ernet ters van h et eers t e uu r bezi en deze ont wikkeling m et led e o gen , ee n h oud ing die vol led ig in l ijn is me t h et kla ss i eke afgrijzen waarm ee de el it e in het verled en o ok and ere med iaon twikkeling en heeft b enad erd. Opvallend is dat omgangsvormen, taalgebruik en sociale regels die zich op het Internet ont-


HET INTERNET ALS NI EUWE SOCIA LE RUI M TE: VI RTUELE GEMEE NSCHA PPEN

3

wikkelen, in de loop der tijd vaak meer en meer geformaliseerd worden in de vorm van een etiquette die soms zelfs wordt neergelegd in een soort van protocol. Dergelijke protocollen worden bijvoorbeeld in de FAQ (‘Frequently Asked Questions’) gedocumenteerd. Als voorbeeld twee FAQ’s voor IRC’s:

(12) DO I HAVE TO GIVE MY REAL NAME? NO, YOU DO NOT -HA VE- TO GIVE YOUR REAL NAME. HOWEVER, SIMPLY FILLING IN NONSENSE WILL NOT MAKE YOU ANONYMOUS. IRC IS NOT INTENDED TO KEEP YOU HIDDEN FROM YOUR FRIENDS OR ENEMIES. KEEP THIS IN MIND IF YOU ARE TEMPTED TO BEHAVE MALICIOUSLY. A FAKE “REAL NAME” CAN BE A GOOD WAY TO MASK YOUR GENDER FROM ALL THE NERDS OUT HERE ;O) BUT THE PC YOU USE CAN ALWAYS BE TRACED SO YOU WILL NEVER BE TRULY ANONYMOUS.

(29) WHAT LANGUAGE SHOULD I SPEAK? HOW DO I BEHAVE ON IRC? THE MOST WIDELY UNDERSTOOD AND SPOKEN LANGUAGE ON IRC IS ENGLISH. HOWEVER, AS IRC IS USED IN MANY DIFFERENT COUNTRIES, ENGLISH IS BY NO MEANS THE ONLY LANGUAGE. IF YOU WANT TO SPEAK SOME LANGUAGE OTHER THAN ENGLISH, (FOR EXAMPLE WITH YOUR FRIENDS), GO TO A SEP ARATE CHANNEL AND SET THE TOPIC TO INDICATE THAT. SIMILARLY, YOU SHOULD CHECK THE TOPIC WHEN YOU JOIN A CHANNEL TO SEE IF THERE ARE ANY RESTRICTIONS ABOUT LANGUAGE. ON A NONRESTRICTED CHANNEL, PLEASE SPEAK A LANGUAGE EVERYBODY CAN UNDERSTAND. IF YOU WANT TO DO OTHERWISE, CHANGE CHANNELS AND SET THE TOPIC ACCORDINGLY. IT IS NOT NECESSAR Y TO GREET EVERYBODY ON A CHANNEL PERSONALLY. USUALLY ONE “HELLO!” OR EQUIVALENT IS ENOUGH. ALSO, DON’T EXPECT EVER YBODY TO GREET YOU BACK. ON A CHANNEL WITH 20 PEOPLE THAT WOULD MEAN ONE SCREENFUL OF HELLOS. IT MAKES SENSE NOT TO GREET EVER YONE, IN ORDER NOT TO BE RUDE TO THE REST OF THE CHANNEL. IF YOU MUST SAY HELLO TO SOMEBODY YOU KNOW, DO IT WITH A PRIVATE MESSAGE. THE SAME APPLIES TO GOODBYES. ALSO NOTE THAT USING YOUR CLIENT’S FACILITIES TO AUTOMATICALLY SAY HELLO OR GOODBYE TO PEOPLE IS EXTREMELY POOR ETIQUETTE. NOBODY W ANTS TO RECEIVE AUTOGREETS. THEY ARE NOT ONLY OBVIOUSLY AUTOMATIC, BUT WHILE YOU MAY THINK YOU ARE BEING POLITE, YOU ARE ACTUALLY CONVEYING YOURSELF AS INSINCERE. IF SOMEBODY W ANTS TO BE AUTOGREETED WHEN THEY JOIN A CHANNEL, THEY WILL AUTOGREET THEMSELVES. REMEMBER, PEOPLE ON IRC FORM THEIR OPINIONS ABOUT YOU ONLY BY YOUR ACTIONS, WRITINGS AND COMMENTS, SO THINK BEFORE YOU TYPE. IF YOU USE OFFENSIVE WORDS, YOU’LL BE FROWNED UPON. DO NOT “DUMP” (SEND LARGE AMOUNTS OF UNW ANTED INFORMATION) TO A CHANNEL OR USER. THIS IS LIKELY TO GET YOU KICKED OFF THE CHANNEL OR KILLED OFF FROM IRC. DUMPING CAUSES NETWORK “BURPS”, CAUSING CONNECTIONS TO GO DOWN BECAUSE SERVERS CANNOT HANDLE THE LARGE AMOUNT OF TRAFFIC. OTHER PROHIBITED ACTIONS INCLUDE: - HARASSING ANOTHER USER. HARASSMENT IS DEFINED AS BEHAVIOR TOWARDS ANOTHER USER WITH THE PURPOSE OF ANNOYING THEM. - ANNOYING A CHANNEL WITH CONSTANT BEEPING. (THEREFORE MOST CLIENTS CANNOT BEEP AT ALL) - ANY BEHAVIOR REDUCING THE FUNCTIONALITY OF IRC AS A CHAT MEDIUM.

En ook een passage uit documentatie over VVV’s (Veel Voorkomende Vragen) voor


3


Nieuwsgroepen [4 ] geeft aan hoe regels en gewoontes tot op zekere hoogte gestandaardiseerd worden:

SUBJECT : WAT MOET JE IN IEDER GEVAL NIET DOEN 1) BER ICHTEN PLAATS EN WA ARIN HU LP W ORDT GEVRAAGD VOOR HET WERKE N D KRIJ GEN VA N JE E IGEN MACHIN E OF PR OGRAMMATUUR ALS JE BERICHTEN WIL P LAATSEN IN EEN N IEU WS GROEP, H OUD D AN D E VOLGEN DE 2 DINGEN IN DE GATEN : GEBRUIKERS VAN DEZELFDE M ACH IN E WETEN VAAK BETER HOE HET S YSTEEM W ERKT EN KU NN EN JE VAAK S NELLER HELP EN D AN M EN SEN DIE MEESTAL N IET WETEN WAT VOOR H ARDWARE EN S OFTWARE J E GEBRUIKT. H ET IS ALTIJ D BETER EVEN IN DE HELP FUN CTIE VAN HET S YS TEEM TE KIJKEN . VOOR GEBRU IKERS DIE VAN EEN UN IX MACH IN E GEBRU IKEN MAKEN : P ROBEER H ET ‘MAN ’ COMM AN DO EEN S OF ‘M AN -K ZOEKTERM ’ VOOR H ET ZOEKEN VAN COMM AN DO’S DIE BETREKKING HEBBEN OP ‘ZOEKTERM’. VERDER ZIJ N ER M EES TAL LOKALE S YSTEEM BEH EERDERS EN/OF HELP DESK M ED EWERKERS DIE S N ELLER S P ECIFIEKE IN FORMATIE KUN NEN GEVEN DAN DIE, S OM S WEL D UIZEN DEN , MENS EN DIE H ET BERICHT LEZEN VAN AF TIENTALLEN TYPEN S YS TEMEN ALS HET BERICH T IN EEN ALGEM EN E NIEUWSGROEP WORDT GEPLAATST. P ROBEER DAAROM ALTIJD EERST DE HELP FU NCTIE OF D E HELP DES K (VAAK TE BEREIKEN ALS DE LOKALE G EBRUIKER HELP DES K, BIJV OORBEELD H ELP DES K@XS4 ALL.NL VOOR XS 4 ALL G EBRUIKERS OF [email protected] L VOOR IAE) M OCH T ER TOCH EEN BERICHT GEP LAATS T M OETEN WORDEN , P ROBEER DAN EERS T D E LOKALE NIEUWSGROEP EN . DE MEES TE M ACHIN ES WAAROP N IEU WS GROEP EN GELEZEN WORDEN KENN EN OOK GROEP EN WAARIN IN PR INCIP E ALLEEN DOOR GEBRUIKERS VAN DAT S Y STEEM GELEZEN EN GESCH REVEN KAN WORDEN. ZO HEEFT XS 4 ALL BIJV OOR BEELD EEN AANTAL NIEUW SGROEPEN D IE M ET XS 4 ALL BEGIN NEN EN DE KATHOLIEKE UN IVERS ITEIT BRABANT EEN AANTAL GROEP EN MET KUB ALS EERS TE COM PON EN T. DEZE GROEP EN ZIJN BIJ UITS TEK GES CH IKT OM VRAGEN TE STELLEN OVER LOKALE S YSTEM EN OF PROGR AMMATUUR OF DIS C US SIES TE VOEREN OV ER LOKALE ON DERWERPEN. HOU D ER OOK R EKEN ING MEE DAT ARTIKELEN V ERS P REID WORD EN OVER DE WERELD D OOR ZE DOOR TE GEV EN V AN SYS TEEM NAAR S YS TEEM. HET TEMP O WAARM EE DE ARTIKELEN VERS P REID W OR DEN KAN ECHTER EN ORM VARIER EN. EEN BERICHT D AT J E OP M AANDAG P LAATST, KAN BES T P AS OP VRIJ D AG ERGENS AN DERS TE LEZEN ZIJ N . 2)

EEN ADVERT EN TI E PLAATS E N IN EEN OF ME ER WILLE KE URIGE GROEPEN

IN HET ALGEM EEN GELDT, DAT JE VAN TEVOREN M OET KIJ KEN OF EEN ADVERTENTIE RELEVAN T IS VOOR DE LEZERS VAN EEN GROEP. ALS JE NIET ZEKER WEET D AT D E INH OU D VAN DE ADVER TEN TIE RELEVAN T IS VOOR DE LEZERS , P LAATS H EM DAN N IET.N EEM IN EERS TE IN STAN TIE AAN DAT AD VERTEN TIES OF AN DERE COM M ERCIELE UITIN GEN N IET OP P RIJ S WORDEN GESTELD IN DE GROEP. LEES DE BES CHRIJ VING VAN DE GR OEP (H ET OP RICHTING SBES LU IT OF ‘CHARTER’) OM TE ZIEN OF D E GROEP EXP LICIET BEPAALDE TYP EN ADVERTENTIES TOESTAAT. VEEL LEZERS VAN NIEUWSG ROEP EN HEBB EN EEN V RES ELIJ KE HEKEL AAN COMM ERCIELE ADV ERTENTIES IN N IET TERZAKE D OEND E N IEUWS GROEP EN. IN HET BIJ ZOND ER BERICHTEN D IE BETREKKIN G H EBBEN OP P Y RAMIDE S CHEM A’S (DE ZOG ENAAM DE SN EL GELD/MAKE MON EY FAST OF VARIAN TEN HIEROP ) EN KETTINGBRIEVEN LEVEREN VAAK KLACHTEN OP. N IET ALLEEN IN DE EIGEN P OS TBUS , M AAR M EESTAL OOK IN

DE PA RADOXE N V AN DE DI GITA LE GEMEENSCHAP / PAGINA 22

3


DE P OS TBU S VAN DE LOKALE S YSTEEM BEHEERDER D IE DAAROP KAN BES LUITEN DE BETREFFEN DE GEBRUIKER HET GEBRUIK VAN NIEUW SGR OEP EN TE ON TZEGGEN . ER ZIJ N SP ECIALE GROEP EN WAAR ADVER TEN TIES TOEGESTAAN ZIJN (DE BIZ.* GROEP EN , M IS C.FORSALE.* EN NL.M ARKT.* ). OP D E MEESTE GROEP EN ZAL OV ER EEN ENKELE ADVERTEN TIE NIET WORD EN GEKLAAG D, M AAR ALS DEZE AD VERTEN TIE VAKER OP D UIKT OF WORD T GEP LAATS T IN ETTELIJKE TIEN TALLEN OF H ONDERDEN GROEP EN WORDT ER S NEL TEGEN OP GETREDEN. ZIE OOK DE ADVERTEREN OP USENET EN ADV ERTEREN OP US ENET - P UN TEN LIJS T IN N L.IN TERN ET.WELKOM EN DE USENET ADVERTIS IN G FAQS IN N EWS.AN NOUN CE.NEWUS ERS EN BIZ.M ARKETPLACE.D ISCUS S ION ALS BEDRIJ F IS HET IN TERES SAN TER EEN EIGEN ‘SITE’ OP H ET WORLD W IDE WEB TE M AKEN EN DIE AAN TE KOND IGEN IN COMP.INFOSYSTEMS.WWW.AN NOU NCE EN OP D E DIVERSE ZOEK-DIENS TEN ZOALS ALTAVIST A, YAH OO, LYCOS ETC. 3 ) BER ICHTE N PLAATS EN IN GR OEPEN DI E JE ZELF N IE T LEES T ALS J E ZELF EEN GROEP N IET LEES T, KU N JE OOK NIET WETEN WAT ER IN DIE GROEP VOOR DISCUS S IES GEVOERD W ORDEN , WAT DE GEDRAGS REGELS VOOR DIE GROEP ZIJN, OF H ET ON DER WERP NIET AL TOT IN D EN TREU RE BEDIS CUS SIEERD IS EN DAAROM IN EEN VEEL VOORKOM EN DE VRAGEN LIJ S T IS OP GENOM EN ETC. U SENET IS GEEN MAN IER OM ‘H ELP MIJ EEN S’ TE ROEPEN NAAR DU IZEND EN AN DEREN. HET WORDT ALS ONBELEEFD BESCH OU WD OM EEN V RAAG TE S TELLEN IN EEN GROEP EN H ET AN TW OOR D PER E-MAIL TE VERWACHTEN, ZEKER ALS NIET W ORDT AANGEBODEN EEN S AMENVATTIN G VAN DIE GEM AILD E AN TWOOR DEN TE POS TEN. H IERM EE LAAT JE ZIEN DAT JE WEL WIL D AT DE VRAAG BEANTWOORDT WORDT, MAAR D AT DE R EST VAN DE ONDERWERPEN V AN DE GROEP J E GES TOLEN KAN WORDEN . 4) T ES T BERICHTEN PLAATS EN IN NIET-TES TGR OEPEN . ER ZIJN SP ECIALE GROEPEN OM J E S OF TWARE TE TESTEN. J E KUN T BIJ VOO RBEELD DE GROEP NL.TEST GEBRUIKEN . VERD ER HEBBEN VEEL BEDRIJ VEN EN INS TELLIN GEN HUN EIGEN TES TGROEP, ZOALS KU B.TEST, P I.TES T ETC. BIJ VEEL VA N DEZE TESTGROEP EN KRIJG J E AUTOMATIS CH EEN BERICHT DAT J E TEST GELUKT IS .

En d it i s nog m aar een h eel klein e s el ect ie ui t de o p s chrift g es telde g edrags reg els voo r één sp ecifiek s oo rt digitaal d is cu ss iep lat form. Stilzwijgen d wo rd t aan geno men dat ‘newb ie s’ de oud e rott en niet l as tig vallen met h un o nervaren en onb eholp en In ternetg edrag en eers t m aar eens g ron dig de ‘reg els ’ bes tu deren. Dit kan op s om mi ge po ten ti ële dee lne mers, zeker als ze onzeker zijn over h un ‘tech nolog is che ’ vaardighed en, on tm oed ig end werken en o p zijn mins t de lu st t ot s po ntaan reageren ont neme n. Tegelijk s tro om lijnen dergeli jke reg els – no od zakeli jkerwijs – de so ciale in teracties en praktij ken in h et p latfo rm , een on ve rm ijde lijk s ociaal p roces als een groep gro eit en ono ve rzic htelijker wo rd t. De deeln emers van h et eers t e u ur vervullen hierin nat uurlijk een cen tral e rol; niet alle en beïnvloed en zij s terk de rout in is erin g en rituali sering va n de so ciale verho uding en, m aar zij vo rm en o ok vaak d e harde kern va n het netwerk en nem en daarin de i nvlo edrijke s leu telpo s it ies in (zoals op erat ors , m od era tors o f arch es in een MUD). Ter illus tratie e en b es chrijving van de hië rarchisch e verhoud ingen in d e MUD Kob ra: WAT IS PRECIES DE HIERARCHISCHE VERHOUDING TUSSEN SPELER, JEDI, LAW-GROUP, ADMIN EN WAT ER MISSCHIEN NOG MEER AAN TYPEN ZIJN? BOVENAAN STAAN DE ARCHES (4). ZIJ HEBBEN ASSISTENTEN, DIE HEN HELPEN IN HUN TAKERN. LAW + ARCHES+ ASSISTENTEN == ADMIN. LAW WERKT VOOR DE ADMIN MAAR HEEFT GEEN


3


SPECIALE TAKEN, BEHALVE ERVOOR TE ZORGEN DAT DE REGELS WAARMEE KOBRA WERKT, GEHANDHAAFD WORDEN. JEDI IS DE GROTE GROEP AAN CODERS. EEN JEDI HOEFT NIET SPECIFIEK TO CODEREN, HIJ KAN OOK ALLEEN INLOGGEN OM TE PRATEN. ARCHES, ADMIN, EN LAW, ZIJN UITERAARD ZELF OOK JEDI. SPELERS IS DE “GEWONE MAN”, DIE INLOGT, EN DAADWERKELIJK VAN HET SPEL GEBRUIK MAAKT.

Hiermee wordt duidelijk dat – ondanks het imago van openheid, gelijkheid en anarchie dat het Internet aankleeft – aloude patronen van meer of minder subtiele disciplinering en in- en uitsluiting ook de Internetgemeenschap niet vreemd zijn. Zoals bekend, is er inmiddels een min of meer algemeen geldende ‘netiquette’ ontstaan, die duidelijk maakt welk gedrag als not done wordt beschouwd op het Internet (ongevraagde reclame bijvoorbeeld of ‘zinloos’ verbaal geweld), en daarnaast zijn er allerlei specifieke r egeltjes, gewoontes en rituelen die per platform en per groep zeer verschillend kunnen zijn en soms expliciet, maar vaak ook impliciet zijn. Duidelijk is echter dat die gedragspatronen en r egels als sociale drempel en als selectiemechanisme kunnen werken. In deze context is het vaak van belang om op de hoogte te zijn van de ontstaansgeschiedenis van een IRC-kanaal, MUD of nieuwsgroep. De historie kan illustr eren waarom een platform is zoals het op dat moment is. Er wordt binnen ieder platform voortdurend gerefer eerd aan bepaalde gebeurtenissen die zich ooit binnen die groep hebben voltrokken (zoals een huwelijk, rouwplechtigheid, fikse ruzie of ur enlang debat over iets). Wat dit aangaat zijn vooral de WWW-sites belangrijk, omdat ze – zij het spaarzaam – informatie geven over ontwikkelingen in het verleden. Op de sites staan ook altijd de FAQ’s en de eventuele andere spelregels en instr ucties. Daardoor kunnen die sites drempelverlagend werken. Enige voorbeelden van omgangsvormen en stijlkenmerken binnen respectievelijk de IRC Freetalk, de MUD Kobra en de nieuwsgroep nl.kunst.film:

1 CAN YOU GIVE MORE EXAMPLES OF WHY THE STYLE/FORM MIGHT BE UNIQUE? WHAT ABOUT THE USE OF LANGUAGE, APART FROM THE ABBREVIATIONS? <ERIC> WELL... WHAT I’VE NOTICED IS... COMP ARED TO WHAT GOES ON IN PERSON... WHEN YOU VISIT A FRIEND’S HOUSE AND IT’S TIME TO LEAVE YOU SAY GOODBYE AND LEAVE. BUT UNFORTUNATELY, LOTS OF TIMES ON IRC, WHEN SOMEONE LEAVES A CHANNEL THEY JUST EXIT WITHOUT SAYING GOODBYE. THAT’S SOMETHING THAT APPEARS VERY UNIQUE TO IRC WHAT ABOUT THE FACT YOU CAN HAVE DIFFERENT CHATS AT THE SAME TIME? <ERIC> WELL I EQUATE, QUERY CHATS (PRIVATE CHATS) WITH THE SAME AS WHISPERING.. WHA T DO YOU MEAN BY THA T? <ERIC> WELL IF YOU WANT TO SA Y SOMETHING TO SOMEBODY WITHOUT ANYONE ELSE HEARING YOU CAN WHISPER. WHISPERING IS ACCOMPLISHED ON IRC BY QUER Y CHATS.

2 HEEFT KOBRA VOLGENS JOU EEN HEEL EIGEN STIJL/VORM? WAARIN KOMT DAT VOLGENS JOU VOORAL TOT UITDRUKKING? IK DENK HET WEL, PRECIES OM DE MANIER WAAROP HET IS OPGEBOUWD UIT PLANETEN EN DERGELIJKE. OOK ZIJN ER WEL DINGEN DIE BINNEN KOBRA EIGEN ZIJN, VEEL KOMEN OOK VAN ANDERE OMGEVINGEN HOOR GELDT DIE EIGEN VORM OOK WAT BETREFT OMGANGSVORMEN EN T AALGEBRUIK BIJVOORBEELD?



3

DENK IK WEL, MAAR VEEL DINGEN KOMEN NATUURLIJK OOK UIT NETIQUETTE, DIT IS DUS BIJVOORBEELD HEEL ERG ONBELEEFD JA, KAPITALEN KUNNEN BLOED IRRITANT ZIJN SOMS. DENK JE DAT DE REGELS EN AFSPRAKEN TUSSEN VERSCHILLENDE MUD’S ERG UIT ELKAAR KUNNEN LIGGEN? ZEKER, SOMMIGE MUDS ZIJN HEEL LIEF, DAAR KUN JE BIJVOORBEELD GEEN FUCK ZEGGEN ZONDER STRAF TE KRIJGEN, ANDERE ZIJN VEEL HARDER. LIGT ER OOK EEN BEETJE AAN OF SPELERS ELKAAR KUNNEN DODEN ED. WAAR UIT DIE `STRAF’ ZICH IN DAN? BIJVOORBEELD? NOU STRAFFEN ALS ‘SILENCEN’ OF OPSLUITEN. IS DAT TE VERGELIJKEN MET `KICK’ OF `BAN’ OP IRC? OF GEWOON EEN KEER DOODGAAN, LEVEL TERUGGEZET

3 HOE MOEILIJK OF MAKKELIJK IS HET OM ‘ERBIJ TE HOREN’? WELKE (ONGESCHREVEN OF JUIST EXPLICIETE) REGELS OF AFSPRAKEN GELDEN BINNEN DEZE GROEP? ER GELDEN NIET VEEL REGELS. HET MOET NATUURLIJK IN MIN OF MEERDERE MATE OVER FILM GAAN. MAAR HET KOMT NIET VAAK VOOR DAT DIE REGEL GESCHONDEN WORDT (BEHALVE DOOR SPAMMERS NATUURLIJK). ZIJN ER NOG MEER REGELS? WAT MIJ BETREFT: NIET HET PLOT VAN EEN FILM VERRADEN ZONDER WAARSCHUWING. EN OOK WAT MIJ BETREFT : GEEN PERSOONLIJKE AANVALLEN.(AAN DAT LAATSTE HEB IK MEE EEN KEER BEZONDIGD, EN DAAR HEB IK EIGENLIJK EEN BEETJE SPIJT VAN.) IN WELK OPZICHT SPIJT? IK HAD HET BETER PER MAIL KUNNEN DOEN DAN IN DE NIEUWSGROEP. ALS JE HET IN EEN NIEUWSGROEP DOET, DAN WORDT HET AL SNEL HANENGEDRAG. DAT IS INDERDAAD OOK WEL EEN BEETJE EEN ONGESCHREVEN REGEL, HE? DAT `RUZIES’ E.D. PER MAIL VOORTGEZET MOETEN WORDEN JA, EN DAAR BEN IK HET OOK MEE EENS. OVERIGENS HEB IK IN HET BETREFFENDE GEVAL DAARNA DE PERSOON IN KWESTIE IN MIJN KILLFILE GESTOPT, EN DAARNA HEBBEN WE ELKAAR MET RUST GELATEN.

Om inzic ht t e krijgen in dis ci pli nerin gs s trateg ie ën kan h et verhelderen d zijn o m de m eer bizarre e n ext rem e g edraging en o p het Inte rn et ee ns nad er on der d e loep te nem en en voo ra l o ok de ma nier waaro p de Int ern etg eme ens chap met d eviatie o mg aat. Als voo rb eeld kunn en hier dienen nieuws groep en alt.s ex.fetis h.car-cras h waar men s en s exuel e fan tas ieen in relatie to t auto -on gel ukken uitwis se len en alt. flame. jews en alt .flam e.whi tes , b ed oeld om respectievelijk antis em it ische en an ti-blanke geluid en t e s p ui en. Ee n van d e m eer om s trede n g ed rag sp at ron en op het In ternet is he t t ent oo ns preiden van ‘cyberhat e’. Uit e en o nde rzoek van Zickmu nd (199 7) b lijkt b ijvo orbeeld da t d e m og elijkhed en van h et In ternet o ok o pt imaal b enu t wo rd en do or groep en die vo orheen no od ged wong en mee r in e en is olem ent mo es ten op ereren, zo als Neo nazi’s en ande re recht s rad icalen (b ijvoo rbee ld i n d e n ieu wsg ro epe n alt .po lit ics .n ation al is m .white en al t.p olitics .white-p ower) e n s kinhead s (zie bi jvoo rb eeld de s it es Wolfp ack Services en Skinhead s USA Links Service, waarb ij oo k gelin ked wo rd t na ar Natio nale Volkspart i j/ CP ’8 6). Ook ron do m d erg elijke Int ernetplekken ont s taan nieuwe virt uel e en su bvers ie ve gem eens ch app en d i e wat m ind er i d yll isc h zijn e n die zi ch o ntt rekken aan de klas s ie ke n aties taa t-ge mee ns chap en haar reg els en wett en. Het


3


do minan te d isc ours in d eze groep en b es taa t uit oo rlog s - en h aat-m eta foren j eg ens ‘an deren’ zo als zwarten , ho mo s eks uelen en jod en. Opval lend in d eze groep en is d at enerzij d s s anct ies teg en d eze vorm van cybe rha te vrijwel on mo geli jk zij n, an derzij ds kunne n ech ter rea cti es van buite ns taan de rs o ok n iet ech t wo rd en g eweerd, wa ard oo r d oo r mid del van i nfilt ra tie van bu itena f to ch een zekere cen s ureri ng plaat svind t. De ‘mu lt ip licit y of vo i ces articulate d o n t he Internet ’, het op en kara kter en d e zelfreguler end e t end ens en van h et Inte rn et maken h et, ald us Zickmu nd, toc h m oei lijk voo r d erg el ijke s ub vers i eve g roepen om zich vo ll ed ig b ui ten d e maat s chap pi j en haa r rege ls t e p laats en . Een and er vo orbe eld van zel fregulering en s anct io nerin g zien we in d e ta mel ijk b eken d geworden verh alen o ve r ‘c yb errap e’. Mac Kin non (199 7) b es chrijft de gevallen van Mr Bu ngle, die zij n mis da ad b eg in g in d e s p elo m geving Lam bd a MOO [5 ], en van J a ke Baker d ie via een com pu ter van d e Uni vers iteit van Michi gan ‘Pa mel a’s Ordeal’ d e wereld in brach t (in d e nieuwsgroep alt.s ex.s t ories ), e en verhaal o ve r verkrachting , m art elin g en mo ord waarin Ba ker zelf de ho ofdrol van ag res s or sp eel d e. B eid e geval len zijn virtuele m is d ade n, dat wil zegg en fic ti eve p erso nen werden i n cybers pac e verkrac ht en om he t l even g ebracht . Dit m aakt e h et vraag s tuk actu eel o f d erg elij ke mi s dad en b es traft mo ete n wo rd en, en zo ja, of dat e en virtuele of ee n e chte s traf zou mo ete n zijn . In h et eerst e g eval werd binn en de Lam d aMOOgem eens ch ap al s nel rech t ges p roke n: Mr B ung le werd n am eli jk d ri e dag en na zijn mis daad do or d e wizard Joe Feedb ack (wizards heb b en i n een dergeli jke o mg eving d e mach t om te disciplineren ) virtu eel geë xecut eerd , n a een lange dis cus s ie tu ss en d e leden van de g em eensc hap . (In het jargon heet een d ergelijke execut i e ‘to adi ng ’.) Na zijn execut ie kwa m Bu ngl e echt er al s nel terug in e en and ere g ed aant e waarna weer o m zijn execut ie geroep en werd. Uitei nd el ijk b l eken d e react ie s va n d e g emee ns chap er to e t e leiden da t d e crimineel vrijwill ig de MOO verlaten h eeft en o ok niet m eer is terug geko me n. In dit g eval werd d us b i nnen d e eig en In ternet -gem een sc hap de ‘virtu ele pe rs on a’ g es traft, terwijl d e echt e p erso on onb est raft b leef. In h et t weed e g eval was wel s prake van een ech te s t raf: Bake r we rd fys ie k ge arresteerd en van d e u ni vers iteit verba nnen , vanwege het in gevaar breng en van de ‘h ealth, diligenc e an d order o f the s tu den ts ’ (p.2 26). Inte res s ant is d at kenn elijk in vers ch ill end e va ri anten van Int ernet-platform s an de re s ociale en juridis che reg els (kun nen) worden t oeg ep as t of in ie der ge va l een an dere b eho efte aan dis ciplinerin g l ijkt te gelde n, afhanke li jk van welk t yp e gem eens ch ap h ie r ‘b ed reigd ’ wo rd t. De ach terlig gend e kwes t ie is h ier natuu rlijk waa r p recies de g ren s g etrokken kan worde n tu ss en werke lij kheid en ni et-werkelijkhei d . Dit is een com plex vraag s tuk, waar n og heel wat ju ris ten en b eleids m akers hun hoo fd over zullen breken. Ook i n ve rb and m et d e to ekom s ti ge inrich ti ng van d ig itale dis cus s ieplat forms is d it een belan grij ke vraag : welke reg els m oe ten g elden vo or d ie d isc us s ies ? Veel on twi kkeling en rond het Int ernet lat en zie n ho e mo eilij k h et is om de regels van d e ‘echt e’ gem een s chap toe t e p as se n op deze nieuwe werkelijkheid. De do mina nte t end ens is n og o m zelfregul ering haar werk te laten do en. Di t hoe ft ech ter n iet va nzelfsp re kend t ot d em ocratis che d is cu ss ies te leid en; in veel d igi tale di s cus s ies heers t h et recht van d e s te rks te of in ie der geval d e g ro ots t e m ond . Ook deze sp ann in g tu ss en s o ci ale d ynam ie k en d is cip lin ering enerzi jds en ‘ech te’ en ‘virtuel e’ regulering and erzijds b eho ren to t de parad oxen van de di gita le gem eens ch ap . ‘HOW MUCH OF ONE’S DAY DOES SOMEONE HAVE TO SPEND PLAYING A GAME BEFORE IT IS FAIR TO CALL IT A “LIFE”?. HOW DEEP DOES A RELATIONSHIP WITH ANOTHER PLAYER HAVE TO BE BEFORE HE OR SHE CAN BE CALLED A “SPOUSE”? (..) HOW MUCH DOES IT HAVE TO HURT BEFORE IT CAN BE CALLED PAIN?’ (MACKINNON, 1997: 232)


HET INTERNET ALS NI EUWE SOCIA LE RUI MTE: VI RTUELE GEMEENSCHA P PEN

3

De grenzen tussen het werkelijke en het virtuele zijn ook in de sociale relaties tussen deelnemers vaak moeilijk van elkaar te scheiden. In de MUD Kobra treffen we bijvoorbeeld mensen aan die uren per dag aan spel en aan contacten met andere spelers besteden, die hun meest intieme vrienden daar treffen en die hun echtgenoot in die omgeving ontmoet hebben. Dit brengt me terug bij de vraag op welke manier sociale relaties op het Internet zoal gestalte kunnen krijgen. RELATIES, NETWERKEN, GEMEENSCHAPPEN

In het bovenstaande is al het een en ander gezegd over het vormen van een groep of gemeenschap rond een gemeenschappelijke inter esse. We kunnen een discussieplatform op het Internet in dat licht zien als een ‘interpretatieve gemeenschap’ (Lindlof, 1988). In de communicatiewetenschap werd dit begrip enerzijds ontwikkeld als een her-conceptualisering van het klassieke massacommunicatiebegrip ‘publiek’, en anderzijds als een her -conceptualisering van het begrip ‘gemeenschap’, waarbij betekenisgeving door middel van – gemedieerde – communicatieprocessen als het cruciale constituerende element wordt gezien. In deze visie zijn de media een steeds belangrijker rol gaan spelen in de constructie van een gedeelde sociale en culturele identiteit tussen mensen Ze bepalen daarmee meer de grenzen van wat een gemeenschap is, dan de bekende ruimtelijke of politiek-organisatorische karakteristieken die voorheen die grenzen zo netjes afbakenden. Door Beniger (1987) wordt in dit kader ook wel gesproken over ‘pseudo-communities’: ‘the integration of diverse groups by means of mass communication and mass production’ (in: Jones, 1997: 16). Sommige sociale organisatievormen ontstaan rond vir tuele ontmoetingsplaatsen. Goede voorbeelden hiervan zijn een digitale omgeving als De Digitale Stad (Amsterdam) (DDS; http://www.dds.nl) of meer specifiek daarbinnen de virtuele ontmoetingsplekken zoals de cafés die je bijvoorbeeld in DDS vindt, of spelvormen zoals MUD’s. Fysieke vormen (zoals beelden die zijn ontleend aan de stad, of aan een huis) kunnen hierbij een belangrijke rol spelen. Kenmerkend voor deze omgevingen is dat er vaak een binding is op grond van zich ontwikkelende persoonlijke (vriendschaps-) banden en netwerken (zogenaamde common bond groepen; Prentice e.a., 1994). Ter illustratie het volgende fragment uit een inter view met ‘Mandy’, een regular uit het IRC-kanaal Freetalk: WHA T DOES FREETALK MEAN TO YOU? <MANDY> IT IS A PLACE I CAN GOOF OFF AND BLOW OFF SOME STEAM AFTER A HARD DAY WHEN I DON’T WANT TO BE SERIOUS ANYMORE....IT IS ALSO A MEETING PLACE THAT I KNOW I CAN FIND NITA WHEN SHE IS ON LINE...AND I ALSO FEEL THAT I HAVE DEVELOPED SOME GOOD FRIENDSHIPSTHROUGH PEOPLE I HAVE MET THERE...PEOPLE THAT I WOULD MISS IF THEY STOPPED COMING IN

En een fragment uit een interview met Gerard, een speler in de Kobra-MUD: MENSEN DIE ER NIKS AAN VINDEN, HOOR IK OOK VAAK ARGUMENTEN GEVEN I/D TRANT VAN: `HET IS ALLEMAAL ZO ONPERSOONLIJK EN GEVOELLOOS’ KLOPT, EN DAT HEB IK JUIST HELEMAAL NIET. IK VERBAAS ME ER ELKE KEER OVER HOE IK ‘VOEL’ W AT DE ANDER AAN DE ANDERE KANT VAN HET SCHERM DOET/VOELT/WIL ZEGGEN. JA, HET BLIJFT VERBAZINGWEKKEND SOMS EN ZEKER MET RELATIES ALS IN, VRIEND<->VRIENDIN


3

HET INTERNET A LS NIEUWE SOCIA LE RUIMTE: V IRT UELE GEMEE NSCHAPPEN

Er is al vaker gewezen – onder andere door marketingspecialisten – op het vraagstuk hoe zich sociale groepen (of marktsegmenten) vormen in de huidige postmoder ne samenleving, een vraag die uiteraard samenhangt met het voor marketeers, beleidsmakers of informatieaanbieders uiterst gewichtige vraagstuk hoe nog grip op die groepen te krijgen. De klassie ke segmentatiecriteria als sociale klasse, sekse of leeftijd zijn niet langer toereikend om groepen van elkaar af te bakenen en hebben plaats moeten maken voor veel minder stevige grenspalen als ‘levensstijlen’, ‘subculturen’ of ‘smaakgemeenschappen’, waarvan de enige overeenkomst lijkt te zijn dat zingevingspatronen hierin het sleutelwoord zijn. In die trend van fragmentatie van het ‘publiek’ op basis van stijl, smaak, interesse en opinies past het Internet zeker. Juist het in de geschiedenis van communicatiemedia nog niet eerder vertoonde bottom-up karakter van het Internet, dat aan gebruikers een welhaast onuitputtelijke mogelijkheid biedt om zichzelf te uiten, biedt daarvoor de ideale voedingsbodem. Wat een ‘publiek’ is wordt niet langer bepaald door de brenger van de boodschap, voor zover dat al ooit het geval was. In een tijd en omgeving waarin informatie- en comunicatiekanalen nog schaars waren, kon die illusie wellicht nog gekoesterd worden, maar in het huidige mediatijdperk, met het Internet als ultiem voorbeeld van overvloed (en onbehagen...), zullen we voortdurend rekening moeten houden met een zekere onvoorspelbaarheid en onbeheersbaarheid van sociale formaties. Deze constatering brengt vaak doemdenken met zich mee. Ver ondersteld wordt al gauw dat in een dergelijke gefragmenteerde sociale omgeving ook het sociale weefsel ontbreekt of minstens gerafeld is. In hoeverre hechten deze nieuwe sociale gemeenschappen nog aan gedeelde waarden en normen, aan onderlinge solidariteit of aan warm menselijk contact, zo vraagt men zich somber af. Observaties en beschrijvingen van sociale interacties op het Internet laten echter zien dat juist het persoonlijke contact tussen deelnemers in Internet-gemeenschappen vaak als zeer belangrijk wordt ervar en. Vooral wanneer er sprake is van een zekere ‘herkenning’ tussen mensen kunnen die relaties een hecht en ondersteunend karakter krijgen. Dit br engt me bij een andere grond op basis waarvan een gemeenschap gevormd kan wor den, namelijk rond een bepaalde gedeelde eigenschap, bijvoorbeeld een medische aandoening, een geloofsovertuiging, een gedeelde etnische of gender-afkomst, of een gedeelde sociale rol (‘ouderschap’ bijvoorbeeld) of sociale positie (zie bijvoorbeeld Seniorweb (http://www.seniorweb.nl) of het overbekende voorbeeld van de daklozen in Santa Monica). Deze groepen hebben gemeenschappelijk dat deelnemers aan deze discussies elkaar vaak zien als afkomstig uit eenzelfde sociale categorie, en een binding hebben met elkaar op grond van een gedeelde identiteit (zogenaamde common identity groepen; Prentice, Miller, & Lightdale, 1994). Zo beschrijft ‘Anne’ de betekenis van www.par entsplace.com, en met name de chatkanalen die daaraan gelinkt zijn, als volgt: WELL, I HA VEN’T BEEN HERE THAT LONG, BUT BASED ON HOW I USE IT, I WOULD REALLY CALL IT A COMMUNITY. PAR T OF IT IS VERY MUCH LIKE A MAGAZINE SUBSCRIPTION THAT YOU CAN VISIT WHENEVER YOU WANT, WITH LOTS OF INFORMATION. BUT THERE IS THE HUMAN INTERACTION SIDE TOO, AND THAT IS THE MOST V ALUABLE PAR T OF IT TO ME. ALSO, YOU KNOW EVERYONE HERE IS SERIOUS BECAUSE YOU HAVE TO LOG IN TO USE IT. (..) I GUESS IT’S JUST NICE TO TALK TO PEOPLE THAT FEEL THE SAME WAY YOU DO. ALSO, I LIKE GIVING OUT SOME OF THE ADVICE I HAVE LEARNED, IT MAKES ME FEEL GOOD TO KNOW I’VE HELPED SOMEONE ELSE. ALSO, IF I HAVE ANY QUESTIONS, I KNOW I CAN LOOK HERE. I GUESS AN EXAMPLE OF HELPING OTHERS WOULD BE ON THE DECIDING TO HAVE KIDS BOARD THERE ARE A LOT OF PEOPLE IN MY



3

SHOES. WE CAN HELP SUPPORT EACH OTHER BECAUSE WE ACKNOWLEDGE HOW HARD IT IS TO WAIT FOR YOUR SPOUSE TO WANT KIDS AS BAD AS YOU DO. (..) SOMETIMES WHEN ALL YOUR FRIENDS AND FAMILY TELL YOU YOU’RE CRAZY FOR WANTING KIDS SO BAD BEFORE YOU’RE REALLY FINANCIALLY READY, IT CAN GET LONELY. IT’S NICE TO SEE YOU’RE NOT ALONE. (..) I’VE NOTICED THAT PEOPLE COME TO CHAT ROOMS WITH THE EXPECTATION THAT THEY WILL FORM CLOSE RELATIONSHIPS. IF NOT, THEY WOULDN’T COME. IT’S ALMOST A CULTURAL THING, WE EXPECT THAT THAT IS HOW WE WILL BEHAVE IN HERE. CAN YOU PERHAPS GIVE AN EXAMPLE OF HOW YOU NOTICE THIS EXPECTATION OF OTHERS IN THE CHATROOM THAT THEY WILL FORM CLOSE RELATIONSHIPS WITH ONEANOTHER? WELL, WHEN SOMEONE SAYS SOMETHING ABOUT ABOUT A BIG EVENT IN THEIR LIFE, IE, FINDING OUT THEY’RE PREGNANT, EVERYONE CHIMES IN WITH BIG CONGRATS AND THE LIKE. ALSO, PEOPLE FEEL COMFORTABLE SHARING THINGS THEY WOULDN’T OTHERWISE SHARE. ON TOP OF THAT, I’M SURE YOU’VE NOTICED THE EVER COMMON {{{HUGS }}} EXCHANGED BETWEEN PEOPLE THAT MAY HAVE ONLY CHATTED TOGETHER ONCE. NAME RECOGNITION IS A BIG THING, AND SINCE WE KNOW EVERYONE HERE CAN’T USE OTHER PEOPLE’S NAME, THERE CAN’T BE ANY MIX UP.

Volgens s oc iaal -ps ychol og en heeft een perso on naas t een perso onlijke iden titei t d ivers e so ciale iden tit eit en (bijv. Tajfel, 1 978; Tur ner e.a., 19 87). Een so ciale id ent ite it b es taat uit d e kennis van de kenm erken van een groep of cate gorie waartoe m en zich rekent , bi jvoo rb eeld ‘ik b en Nederlander, ma n, Am st erdammer, acad emi cus , vad er en Ajax-s up porter’. Dit voo rb eeld g eeft al aan d at een perso on een veelh eid aan so ciale iden titei ten i n zi ch verenigt , waarb ij el emen ten word en gep ut u it meero mvatt end e so cia le cat egorie ën, maar oo k uit kleine p ers oo nlij ke netwerken van gel ijkges t emd en of vriend en. De ‘g emeen sch ap’ is in deze vis i e de verzam eling p erso nen d ie d eze s oci al ei de ntitei t op e en bep aald mo ment d eelt. Ui teraard hoeft daarbi j ge en vo lled ig e overeens tem mi ng te zijn t us s en d e le den van een g emeen sc hap over d e kenm erken , en eve nmin ho eft het gevoel deel ui t te m aken van deze gem eens chap bij iedereen altijd even st erk aanwezig te zijn . Dit bete ken t o ok d at datg ene waar d e ‘g emeens cha p’ vo or s taat, ond erhevig is aan een voortdurend proces van (i mp liciete) definiti e en herd efi nit ie, alhoewel in d e m ees te real-li fe g emeen sch app en to ch een du id elijke cont in uït eit li jkt t e bes ta an (Reicher, 19 94). Onderzoek naar de invloed van de sociale identiteit op groepen die per computer communiceren geeft aan dat die invloed sterk is (Postmes, 1997; Spears & Lea, 1992; Spears, Lea, & Lee, 1990). Als er een basis is voor identificatie met de groep, of als groepsleden zich sterk tot elkaar aangetrokken voelen, dan kan sociale beïnvloeding – ondanks de anonimiteit – behoorlijk zijn. Juist de anonimiteit van een dergelijke groep verhinder t de mogelijkheid om groepsleden te individualiseren, waardoor er r elatief meer aandacht is voor het collectief en de gemeenschappelijke kenmerken van de groep. Deze bevinding heeft duidelijk implicaties voor elektronische discussies, omdat ze niet lijkt te stroken met vrij algemeen heersende veronderstellingen over communicatie via computers. Men veronderstelt vaak dat deze vor m van interactie ‘inferieur’ en minder committerend zou zijn dan face to face interactie (Van Dijk, 1997). Het blijkt echter heel goed mogelijk te zijn om een sterke betrokkenheid te voelen bij een groep die men zelden of nooit in levenden lijve ontmoet. Vooral in de interviews met deelnemers aan IRC’s en MUD’s valt op hoe betrokken bij elkaar deelnemers zijn; de interviews roepen een beeld op van tamelijk hechte sociale contacten en een zeer positieve sfeer, waarin onderling vertrouwen en respect voor elkaars standpunten de toon aangeven. Overigens lijkt die sfeer op het eerste gezicht minder betrokken in de meer klassieke virtuele discussiefora in nieuwsgroepen en Hypernews, waarin ‘serieuze’ politieke of culturele onder-


3


werpen aan de orde zijn en minder sterk gehecht wordt aan onderlinge relaties. Daarin lijkt het belangrijker om het eigen standpunt voor het voetlicht te brengen en lijkt veel minder naar elkaar geluisterd te worden. Voorbeelden van deze verschillende manieren van met elkaar omgaan uit respectievelijk Freetalk en de nieuwsgroep nl.burger rechten:

1 WITH WHOM DO YOU HAVE MUCH INTERACTION OF FREETALK? <ERIC>I TRY TO INTERACT WITH EVERYONE EQUALLY, I DON’T WANT ANYONE TO FEEL LEFT OUT OK, BUT THERE ARE A LOT OF REGULARS RIGHT? <ERIC> THE CHANNEL DOES HAVE SOME PEOPLE WHO VISIT ON A REGULAR BASIS YES AND I WOULD IMAGINE THOSE ARE THE ONES I INTERACT WITH MOST ON IRC IN GENERAL DO YOU HAVE ANY IDEA WHY THEY HAVE BECOME REGULARS? <ERIC> I THINK IT’S SIMPLY BECAUSE WE ENJOY EACH OTHERS COMPANY. I KNOW THAT’S WHAT MAKES ME A REGULAR ON IRC.. ALL THE NICE PEOPLE HOW WOULD YOU DESCRIBE YOUR RELATIONSHIPS WITH THESE PEOPLE? <ERIC> THEY ARE AS GOOD A FRIEND AS IF I KNEW THEM IN PERSON IN WHAT WAY YOU FEEL THESE RELATIONSHIPS ON FREET ALK ARE DIFFERENT WITH THE ONES YOU HAVE IN REAL LIFE? <ERIC> THE RELATIONSHIPS ARE NO DIFFERENT THAN IN REAL LIFE WITH THE EXCEPTION WE HA VE NEVER MET IN PERSON YOU REALLY EXPERIENCE IT LIKE THAT? <ERIC> OH YES, I DON’T INTERACT ANY DIFFERENTLY WITH PEOPLE ON IRC THAN I DO WITH OTHERS IN PERSON (..) I JUST COME HOME FROM WORK , PLOP DOWN AT THE COMPUTER AND STAR T CHATTING AWAY AND DON’T REALLY SEE MUCH DIFFERENCE IN IT IF I WAS STILL AT WORK CHATTING WITH THE SAME PERSON. THE COMPUTER SCREEN FOR ME HAS NOT REALLY DETRACTED OR CHANGED MY INTERACTION WITH THOSE I’M HAVING A DISCUSSIION WITH WHA T DO YOU FEEL IS MOST IMPORTANT FOR FREETALK AS IT IS NOW: THE SIMILARITIES OR THE DIFFERENCES BETWEEN THE REGULARS? <ERIC> WELL I THINK IT’S A MIXTURE OF BOTH, IT’S GOOD TO HAVE PEOPLE OF SIMILAR INTERESTS BECAUSE IT’S JUST PLAIN FUN TO CHAT WITH SOMEONE WHO LIKES BASKETBALL TOO. IT’S ALSO GOOD TO HAVE PEOPLE OF DIFFERINT BACKGROUNDS SO YOU CAN LEARN THEIR VIEWPOINT TOO (..) OH YES WE ARE A GREAT GROUP, I HOPE MORE PEOPLE COME TO JOIN US YOU THINK FREETALK CAN BE CALLED A COMMUNITY? <ERIC> FREET ALK IS ALREADY A COMMUNITY I BELIEVE I HOPE MORE COME TO JOIN IT WHAT MAKES YOU SAY THAT IT’S A COMMUNITY? <ERIC> WE ALL SHARE OUR INTERESTS, IDEAS, FEARS, FEELINGS AND WE ALL COME TOGETHER IN A SORT OF COMMUNAL ATMOSPHERE. I DO FEEL IT DOES RESEMBLE A COMMUNITY ALBEIT “VIR TUAL”

2 IN HOEVERRE SPEELT OOK MEE DAT JE DE ANDERE REGULARS NA EEN TIJDJE EEN BEETJE BEGINT TE KENNEN? <SUZAN> JE WEET OF IEMAND LINKS OF RECHTS GEORIËNTEERD IS EN DAAR KUN JE WEL OP INSPELEN, NATUURLIJK (..) ALS DE THREAD [DE LENGTE VAN DE DISCUSSIE, UITGEDRUKT IN HET AANTAL POSTINGS, VF] WAT


3

HET INTE RNET A LS NIEUWE SOCIA LE RUIMTE: V IRTUELE GEMEENSCHAPPEN

LAN GER GAAT W ORDEN , GAAT HET MEER OM DE P ERS ONEN IND ERDAA D. M AAR WAN N EER D E THREAD N OG VERS IS D AN GAAT HET D UIDELIJK M EER OM H ET ONDERWERP. IK HEB AL EEN S GEVRAAGD OF DE VERLOED ERIN G (DU S DE H ELE TIJ D OP P ERS ONEN IN SP ELEN) OP N L.P OLITIEK EENS WEGGELATEN KON WORDEN EN, ENIG RESUL TAAT? <SUZAN> EEN BEETJE. D’R WAREN WEL EEN AANTAL MET MIJ EENS. HET IS NU WEL ERG, MAAR HET WAS ERGER :) KUN JE EEN BESCHRIJVING GEVEN VAN DE `TYPEN’ DEELNEMERS AAN NL.POLITIEK? <SUZAN>

CH RIS TELIJKE

S OCIALIS TEN

(D AAR

S TON D

IK

IETWAT

VERS TELD

V AN),

COMMUNISTENJAGERS, LINKS <=> RECHTS (HEEL EXTREEM) WEINIG GENUANCEERD, EIGENLIJK. IK PROBEER ZO GENUANCEERD MOGELIJK TE ZIJN, MAAR VOLGENS DE MEESTEN BEN IK “LINKS” KUN JE ZE OOK ONDERSCHEIDEN WAT BETREFT DE WIJZE WAAROP ZE POSTEN? (VIJANDIG, MEEGAAND OF JUIST OP ZOEK NAAR COMPROMIS ETC.) <SUZAN> EN JE HEBT OOK WAT MEER M ID DEN -RECH TS EN . VIJAN DIG VAA K. HU N M EN IN G IS D E J UIS TE EN VER DER VALT ER N IET OP TE DIS CUS S IER EN .WEIN IG M EN S EN GEVEN TOE D AT ZE EEN S FOUT ZATEN JIJ OOK? <SUZAN> IK PROBEER MIJN MENING NATUURLIJK DOOR TE LATEN DRINGEN, MAAR IK

GEEF WEL

TOE ALS IK FOUT ZAT MET EEN HISTORISCH FEIT OFZO. ALS IK HET NIET MET IEMAND EENS BEN, PROBEER IK MEESTAL VIA VRAGEN “HEM DE NEK OM TE DRAAIEN” ;) (..) VOEL JE JE BIJVOORBEELD NIET BETROKKEN BIJ DE ANDERE POSTERS? <SUZAN> JE BEGINT ZE WAT BETER TE KENNEN, JA....MAAR ZE BLIJVEN TOCH NOG STEEDS OP EEN AFSTAND. HEB JE ER WEL EENS EEN IRL ONTMOET? <SUZAN> JA, MAAR NIET VAN DE NIEUWSGROEPEN. MET M’N E-MAILVRIENDEN HEB IK EEN STERKERE BAND OM HET ZO TE NOEMEN.

Ook de sociale normen van zo’n virtuele groep kunnen een duidelijke invloed uitoefenen op het gedrag van deelnemers aan een elektronische discussie. Deelnemers hebben vaak een groot gevoel van verantwoordelijkheid ten aanzien van de ‘gemeenschap’ ondanks de afstand die hen van elkaar scheidt. Zo spreekt ‘Eric’, de oprichter van de IRC Freetalk, als volgt over Freetalk en zijn positie daarin: <ERIC> AT TIMES IT DOES BECOME NECESSARY TO FORCIBLY EJECT A TROUBLE MAKER FROM THE CHANNEL AND THAT CAN BE VER Y P AINFUL FOR ME A T TIMES. I REALLY DON’T LIKE DOING IT CAN YOU GIVE AN EXAMPLE OF THAT? (YOU DON’T HAVE TO GIVE NAMES) <ERIC> IF SOMEONE FOR INSTANCE INSISTS ON USING CRUDE AND OFFENSIVE LANGUAGE SO WHAT EXACTLY MAKES IT PAINFUL FOR YOU? <ERIC> WELL I FEEL IRC IS ABOUT “INCLUSION” SO TO SPEAK AND I REALL Y HATE TO SEE SOMEONE GET “EXCLUDED” I WANT EVERYONE REALLY TO CHAT IN HARMONY AND MAKE FRIENDS.. AND I TRY TO BE ACCOMODATING TO AS MANY PEOPLE AS I CAN

Veel auteurs beschouwen als belangrijkste noviteit van een vir tuele gemeenschap dat deze niet gebonden is aan grenzen van plaats en tijd (bijvoorbeeld Van Dijk, 1997), waarbij vaak in één adem gesteld wordt dat virtueel contact ook minder hecht zou zijn, en dat de sociale organisatie van die groepen of gemeenschappen heter ogener en minder goed georganiseerd zou zijn. Hier lijkt te worden uitgegaan van een nogal nauwe definitie van ‘gemeenschap’: ook minder parochiale sociale verbanden (zoals de natie/staat) zijn te kenmerken als een

DE PA RADOX EN VA N DE DIGITA LE GE MEENSCHAP / PA GI NA 31

3

HET INTE RNET A LS NIEUWE SOCIA LE RUIMTE: V IRT UELE GEMEENSCHAPPEN

gemeenschap, vooral als de context deze verbanden opeens saillant maakt (bijvoorbeeld bij een internationale voetbalwedstrijd). Bovendien kunnen gevoelens van gemeenschapszin ook in het dagelijks leven worden veroorzaakt zonder dat er sprake is van een duidelijke sociale organisatie of een hecht verband. Tenslotte wor dt hier teveel nadruk gelegd op de fysieke verschijningsvorm van een gemeenschap als een aan plaats gebonden, hecht en constant netwerk, en te weinig nadruk op het belang van psychologische verbondenheid als het cement in een gemeenschap. Een belangrijk verschil tussen een gemeenschap op het Internet en in het off-line leven is misschien dat sommige virtuele gemeenschappen historische continuïteit moeten ontberen. Historische wortels zijn in een gemeenschap immers van gr oot belang voor de vorming van een gemeenschappelijke cultuur, en de geschiedenis van een groep bepaalt daarmee ook voor een belangrijk deel de sociale identiteit. Elektronische discussieplatforms missen daardoor misschien de ankers die velen als noodzakelijk zien voor een ware gemeenschap. Of echter het manco aan historie enige implicaties heeft voor de sociaal-psychologische functie van de gemeenschap voor de deelnemers, is maar zeer de vraag. Ook staat nog te bezien of historische ‘roots’ essentiëler zijn voor een sociale identiteit dan een meer recent gevormd verleden. Veel deelnemers aan elektronische platforms zien zichzelf als non-conformist en pionier. Daardoor wor dt niet zozeer het verleden, maar de toekomst misschien het anker waarop deze gemeenschappen drijven. Ee n me er a bs t ra cte b en ade ring van g em eens chap , d ie b ruikb aar is voo r h et d enk en ove r virtu ele gem ee ns ch app en , en d ie aans luit b ij d e ‘rit uele’ d efin i tie van C arey , i s d ie van And erso n (198 3), d i e s u gg ereert d at gem een s chapp en met n am e to t s tan d ko m en o p ba s is van ged eeld e cultu re le p ra ktijken. Deze b en ade ring o m ze ilt d e bep erki ng en van een his t oris che of geo grafis c he d efin it ie van g em een s cha p. Een ge meens ch ap die g ewo rt el d is in ged eeld e c ultu rele p rakt ijken is in zeke re zin im agina ir. In zo’n im agina ire gem een s cha p sp el en m ed ia – als p rod uce nt en va n g ed eel d e b et ekenis s en – vaa k een s leu telrol . Mi tra (199 3, 1 99 7) h eeft b ijvo orb eeld i n vers chill end e p ub licat ies bes chreven ho e Ind i as e emi grant en d ie o ver d e h ele wereld zijn vers preid to ch een im agin ai re In dias e gem een s cha p vor me n en d eze in s tan d hou de n m et b ehu lp van m ed ia tec hnn olo gie a ls de televi s ie en h et Intern et . In zijn analys e van nieuws g ro ep en d ie zi ch me t Ind i a b ezig ho ud en (Mit ra, 199 7), ve s tigt h ij ond er m eer de aan da cht o p het b elang van cros s po s ti ng vo or h et to t s tan d kom en van ee n virt uele ge mee ns ch ap. Op het e ers t e gezi ch t lijkt h et Int erne t te zijn g eo rganiseerd als e en l ap pe nd eken van etn is c he b uurten, waaron de r ee n Ind i as e, m aar d e prakt ijk van het kruis p os t en m aakt d at d e g re nzen da artus s e n m et een weer worden o pg eheven : het In te rn et i s een ‘l im it les s sp ac e where the p o s ter has acc es s t o all th e d ifferent com m unit ie s an d oft en us es th at po wer’ (Mitra 199 7: 62; ht tp :/ /u gweb .c s .ual b erta.ca/srinivas /ind ial .ht m l), waa rd oo r in dit g eval ee n bee ld van Ind ia vo or e en veel b redere groep bes c hikb aar ko mt . Zi jn a nalys e va n p os t ings le id t to t twee con clus i es o ver d e repr es en tat ie van d e Ind i as e gem een s cha p op h et Int erne t: er i s h i er te geli jk s p rake va n een cen tralis ere nd e e n e en segmenterend e ten de ns . In he t e ers te geval drag en d e lede n van d e virtue le Ind ias e gem een s chap een s oo rt van gem ee ns cha pp elij ke id ent itei t u it d ie vo ortk om t ui t hu n g ezamen lijke p laat s van h erkom s t, In d ia . Hierbi j ho ort zowel een g evo el va n belo ng in g als van ond ers ch ei d me t a nd ere g ro ep en. De t weed e t end en s werkt d aare nt ege n a ls een vo ortduren de te s t va n ‘the glu e t hat h old s th e c om mu nity to ge the r: its p lace of o ri g in ’ (p .7 3). In d it geval wo rd en ju i st vers chill en t us s en d e led en van d e ge me ens ch ap benad ru kt en wo rd t d e

DE P A RADOXEN V AN DE DI GITA LE GE MEENSCHAP / PAGINA 32

HE T INTERNET ALS NI EUWE SOCIA LE RUI MTE: VI RTUELE GEMEENSCHA PP EN

3

aand ac ht geves t igd o p s eg m ent en o f ‘s tam m en’ die a llem aa l h un eigen ru imt e en fo rum op eis en (zo al s Be nga li’s of Ind i as e Am erikane n). Een int eres sa nt e p ara do x is hier d at de s egm en tat ie-te nd ens d e cent ralis eren de werki ng van he t Int ernet niet o nd ermi jnt , ma ar veeleer a anvu lt : ‘Ult i mat ely what t he cen trali zin g and s egm en ting forces accom plis h is t he p ro du cti o n of a larg e s et o f d eb at es and d is c us s ions t hat no t o nl y he lp to creat e th e i ma ge o f In dia, b ut als o qu es tio n a nd reflec t o n th e s e gm ent at io n th at con ti n ues for t he Ind ian ne two rk groups. Such d ia log ue i s po s s ib le b ec aus e the s p ace can not b e coo pt ed b y an y p articular p o in t of view. Th e p owe r and u niqu ene s s of t he dyn am ic s of t he elect ro nic c om m unit y l ie p recisely in t he a bs en ce of res t ri ct ion s and c on trol s o n an yon e’s voi ce. Th is is in de ed a forum whe re everyon e wh o i s ab le to acces s th e s p ace i s al s o ab le t o s pe ak wit hi n t he s p ace. ’ (p . 73) Deze conclusie kan ook gelden voor andere vormen van discussies en interacties die in het voorafgaande aan de orde zijn geweest: wat deelnemers aan veel elektronische discussies van allerlei signatuur lijkt te drijven is aan de ene kant een behoefte aan centralisering, in de zin van ‘gemeenschap’, het delen van ervaringen in welke vorm dan ook (identiteit, visies, meningen, culturele praktijken, etc.). Maar tegelijk zien we ook een sterke behoefte aan segmentatie, onderscheid, aan representatie van verschil, kortom aan diversiteit in ervaringen. Deze paradox wordt tr effend uitgedr ukt in het volgende citaat van een speler in Kobra: DE BELANGRIJKSTE OVEREENKOMST IS DENK IK DAT MENSEN OPENSTAAN VOOR DIE VERSCHILLEN HM, INTERESSANTE STELLING IK MERK DAT MENSEN DIE NIET “OPEN” STAAN VOOR NIEUWE IDEEEN, HET MINDER LEUK HEBBEN. WAAR MERK JE AAN DAT ZE HET MINDER LEUK VINDEN? ZE WORDEN MINDER SNEL GEACCEPTEERD IN CONVERSATIES, EN ER WORDT MINDER NAAR ZE GELUISTERD

De kracht van he t In te rn et a ls foru m, a ls n ieuwe ru im t e voo r p u bliek e de ba tt en , l ig t ve rmo ed elij k j ui s t in d eze unie ke en p arad ox ale co m b in at i e. Vaak le idt d ie co mb in ati e to t een kako fo nie va n uit een lop en d e ge lu ide n, d ie vol g en s s o m m igen de p o lit ieke k ra cht van zo’n forum o n de rg ra aft, om d at ze vrijb lijve nd he id to t ge volg h eeft e n mo rele e ens g ezin dhei d vo o rg oe d to t het verled en laa t b eh o ren . Di e g elu i de n representere n im m ers een zee r breed s p ec trum aa n i n teres s e s , s m ake n en s ta nd p unt en , van s erieu s t o t u it ers t trivi aal , van kun s t t o t kit s ch en van ra di caal li nk s to t ra dic aal rech ts : an yth ing go es . Maar wat o ok op valt i s de s te rk e b et ro kken hei d b ij d erg el ijke p lat fo rms in al hu n ve rs che id e nhei d, en he t re s p ec t vo o r e lka ars s t a nd p u nt en. Als we u it ga an van d e id ea alt yp i s ch e, Haberma s iaan s e vis ie o p d e rol van d e m ed i a i n d e s am e nlevin g, wa arb ij d e m ed i a h et foru m bij u its t ek zo ud en m oe ten zijn vo or ee n o p en e n d em o crat is che ui t wis s el ing van vis ie s en s t and p un t en, d an is g ee n m ed ium zo d em oc ra ti s ch als het Int ern et : zó d em ocrat is c h d at c on s ens u s mis s c hien we l vo org oed to t h et ve rl ede n b eho o rt . Hie rb ij kan op g em erkt wo rd en d at ui t d e int erviews b l ijkt d at d e b erei d heid to t co ns en s us of ju is t d e dran g o m elk aar co nt inu t eg en t e s p rek en, p e r g em een s ch ap n og al vers ch ilt. Met nam e bij nie uws g ro ep en is de be re id h ei d t o t co ns ens u s op val len d kl ei n i n ve rg elijki ng m et MUD’s en IRC ’s . Een verkl aring hie rvo o r is m is s ch ien d at d e n ad ru k b ij nieu ws groepen inhere nt o p d is cu s s ie lig t, in te gens t el ling t ot in MUD’s e n IRC ’s.


HET INTERNET ALS NIEUWE CULTURELE RUIMTE: VIRTUELE IDENTITEITEN

4

HET I NT ERNET AL S NI EUWE CULTURELE RUIM TE: V IRTUELE I DENTIT EITEN

‘In the s to ry of co ns truct in g id ent it y in th e c ulture o f s im ulat io n, experience s on t he Int ernet figur e p rominently, bu t t hes e expe riences can on ly be und ers too d as p art o f a larg er cul t ura l cont ext. Th at cont ext is the s to ry o f t he ero ding b oun dari es between th e re al and t he virtual, the an im at e and t he inan im ate, t he un it ary an d t he mu lt iple s elf, which i s o ccurri ng bo th i n advan ced s cientific field s o f researc h a nd in t he pat terns o f everyd ay life. (. .). B ut it is o n t he Internet t hat o ur con fro nt ati on s wit h tech nolog y as it co llide s with our s en s e o f h um an id entity are fres h, even raw. In t he re al-t im e com m unities of cyb ers p ace, we are dwellers on t he thr es hol d bet ween t he re al and t he virt ual, un s ure o f ou r foot ing, inven ting ours elves as we g o alo ng ’ (Turkle, 199 5: 1 0) De ce nt ral e vra ag hi er is wa t d e b e te kenis is van h et In t ern et vo o r d e repres en t at ie va n i de nt it eit . Eé n as p e ct van d e v i rt u ele g em een s ch ap d at vee l aan d ac ht heeft g ek regen – ze ke r in d e m e er ava nt -g ard is t is ch e s p in -o ffs van h e t In te rn et , zoa ls he t b lad Wired – is d e m o g eli jkh ei d d ie h et Int e rne t m en s e n b ied t om t e s p ele n m et hu n id e nt it eit e n me t repr es e nt at ie s van zic hze lf: he t In te rne t als at el ie r voo r d e C yb org (Hara wa y, 19 91 ), de lich aam loze ve rb e eld i n g v an het ze lf, d ie een revolutionaire ha nd e li ng s vri jhe i d vo o r he t in div id u me t zi c h me eb ren g t. Is o p h et Int erne t d an e ind eli jk d e ve rb e eldin g a an de m a ch t ? Vo lg en s St on e (19 95 ) ku nn en d an kzi j n i eu we m ed i ate ch no lo g ie b ij vo orb ee ld vo or het eers t d e trad i t io n ele gren zen van e en g end e r-i d ent ite it word en lo s ge la te n, o md a t ‘he t li chaa m’ en d aa rm ee d e s oc iaal -cult urele as s oc iat ie s d ie da ar d oo rgaa ns aan g eko p pe ld word en (‘g en de r’), vol led ig g em as ke erd kun ne n word en d oo r m i dd el van co m p ut erme dia ted c om m un i cat ie. We ho even i m me rs s lech ts d at g ene van on s zelf t e la te n zien dat we will en la te n zien . St on e k an g ezi en wo rd en als ee n va n d e v ertegenwoordig ers van het ‘cyberfe mi n i s me ’, d at zich voo ral h eeft l ate n in s p irer en d o or h et b eroe md e ‘C yb org Ma nifes t’ van Do nn a Haraway (19 85). Vo lgens Harawa y bi e dt te ch no l og ie b ij u its t ek d e mo g eli jk hei d o m t ra dit i o ne le en be p erken de d i c ho t o m ieën zoa ls men s / ma ch in e, natuur/cultuur, m a n/ vrouw, zelf/d e an d er, t e ove rs t ijge n en o p t e b lazen . Ni e uwe m ed i atec hn ol o gie zo u, d an kzij d e m og el ijkhei d o m h et l ich aam l os t e late n, m aa r o ok d o ordat een an de re , no n-l in eai re erva rin g van t i jd en ru i mt e m o gel ijk ge maakt wo rd t, leid en to t een a nd er s o o rt ‘b ewus t zij n’ (B romberg , 19 96). De t ech no l og ie hee ft zo een an d ere p ercep ti e van d e ‘ob j ect ieve we rkelijkhe id ’ t o t g evo lg, e en t rans cen de nt ie van h et zel f, d i e kan leid en t ot ra dic aal nieu we en s u bve rs ieve co ns t ru ct ies van id ent ite it. Hierm ee wordt ICT t o t een s o ort te ch no -d ru g, en t ot e en m od ern e va rian t van d e b ewus t zij ns verruime nd e m id de len d ie a l in d e zes t ige r jaren d oo r de to en ma lig e avan t-g ard e werden geprom o ot . On de rzo ekers e n au t eurs o p d it g eb i ed s p re ken i n he t p os t m od ern e j argon van de ne gent ige r jare n va ak o ver d e ‘d ec on s tu ct ie ’ va n id en tit ei t , o ver h et ‘g ed ece ntreerd e, vloeie nd e s ub ject ’ of o ver ‘m u lt ip le ’ e n ‘frac tu re d ide nt i ti es ’. We lk e wo o rd en o ok gek ozen wo rd en , d u id e lij k i s da t h ier ee n va n d e me er fa s cine re nd e e n p o te nt ieel verni eu wend e as p ecte n v an he t Int ernet aan d e ord e is ; he t Int ern et b ied t me ns e n in p rinci pe de ru imt e vo or h et aft as t en e n m is s ch ien o ok verlegg en van de gren ze n van ho e ze gewe nd zijn n aar zic hzel f en n aar and eren t e kijken . De ham vraa g is e cht er o f d ie m o ge li jk hed en o ok da ad werkeli jk b en ut wo rd en en zo ja , o p welke m anie r d at d a n ge be urt. B romberg ge eft aan da t d e ple kken o p h et Int erne t waa r zi ch di e exp e ri m en te n me t ident ite it voo rd o en, vo o ra ls n o g ta me lijk b ep erkt zijn: ‘As t hree- dim en s ion al , m u lt i-s en s o ry virt ual rea lty d es ig ns are no t yet d is t ri bu te d en


HET INTERNET A LS NIEUWE CULTURELE RUIMTE: VI RTUELE IDENT ITEIT EN

4

mas s e, th e o nly “lab o ra to rie s ” t h at at p res ent e xis t for e xam inin g and p o s s ibly un ders ta nd ing th e wi de s p rea d p s yc ho -s oci al im p ac ts o f virtu al re al ity o ut s i de of th e re al m o f s pecu la ti ve s ci ence fict io n are t he t ext ba s ed MUDs a nd cha t gro up s wit h in t h e Int ernet’ (Bromberg, 1 99 6: 14 4). Ook Sh erry Tu rk le, di e b eke nd is va nweg e haar u itg eb reid e s tu die s va n s ub cu ltu re n van computerh acke rs en virtu ele o mg evi n ge n a ls MUD’s , MOO’s e n IRC ’s , g ee ft aan da t m et nam e in MUD’s ve el geëxp erim ent ee rd wo rd t m et virt u el e i de nt ite it en . Maar o ok e en ho me p age op h et WWW k an vo lgens Turkle w orde n g ezien als de repres e nt at ie van d e veelvormig e en teg elijk co he re nt e ident ite it van de m aker. Voo r s om m ige s p ele rs in e en MUD is he t s pe l van (de )co ns t ruct ie net zo e ch t als h un o ff-l in e l even g ewo rd en . Of mi s s chi en is d e co n clus ie h i er m eer ad eq u aat d at er voo r de ze m en s en g ee n we rke lij k on de rs che id m ee r b es taa t t us s en h un off- e n o n-lin e l even. Zo al s ee n van Turkl e s responde nt en , een s t ud en t, h et uit d ru kt: ‘R L i s jus t on e m o re win d ow, a nd it’s us u ally no t my bes t o ne. ’ He t aan ne me n van ee n an dere i d en tit eit, in d e vorm van ee n on -line p ers on a, le idt b i j s o mm ig en to t o n gem a kkelij ke gevo ele ns , terwi jl vo or an d eren ge ld t d at ze h et een u it d ag ing vind en o m an d ere d i me ns i es van zich ze lf t e on td ek ken (Turkl e, 1 99 5: 26 0). Zo kan o ok he t s pe len m et een g en d er-i d en tit eit am b ivalen ti es op roe pe n, zeke r wan nee r de g renze n tu s s en h et virt uele e n het ‘ec ht e’ leve n i n het ge din g zij n. Het is im me rs be paald ni et on ge bruik elijk d at s p elers i n een s p elo m gevin g als e en MUD s t eed s pe rs oo nli jker co nt act m e t elkaa r krij gen , d at s o ms zelfs o ff- lin e word t voo rtg ezet . Het be ho eft g een b et oo g da t d i t to t v erwarre nd e s it uat i es k an le id en . Ma ar oo k i n cyb ers p ace zelf zijn d ergel ijke e xpe rim en t en niet zo v ri j en on b ep erkt als vaak wo rd t vo orge s te ld . Zo be s ch rijft De Groo t (1 99 7) e en e xp eri me nt d at zij uit voe rd e in de Met ro van De Dig it ale Sta d (een MUD; ht t p: // www.dds.nl/plein/Metro / ), wa arb ij zij b ij d e p res en tatie van haar virt uele pers on a in he t m id den liet welke s ek s e zij h ad . Welke rea ct ie s da t o p riep , b li jkt uit d e vol g en de d ialo og : SENTINEL VRAAGT, ‘BEN JIJ EEN MAN?’ JE ZEGT, ‘SOMS. SOMS ONZIJDIG, SOMS EEN VROUW, SOMS EEN DIER ZOALS JIJ. NET HOE M’N PET STAAT ALS IK MIJN BED UITSTAP.’ SENTINEL VRAAGT: ‘WAT BEN JE ECHT?’ JE ZEGT, ‘DAT IS HET ‘EM JUIST. IK WIL NIETS ‘ECHT’ ZIJN. WAAROM ALTIJD IN HET KEURSLIJF VAN EEN GENDERIDENTITEIT WORDEN GEDUWD? DAT IS JUIST HET LEUKE V AN DE METRO, DAT JE KUNT ZIJN WIE JE WIL. TOCH?’ CHAOS_ONE VRAAGT:, ‘JA MAAR, WAT BEN JE ECHT?’ JE ZEGT: ‘TROUWENS MAAKT HET WAT UIT? IK BEDOEL COMMUNICEER JE ANDERS MET ME ALS IK EEN VROUW BEN DAN WANNEER IK EEN MAN BEN?” CHAOS_ONE ZEGT: “EH.. JA!” MICE5 DENKT: ‘OVER HET ALGEMEEN IS IEDEREEN WEL EERLIJK OVER ZIJN MAN/VROUW ZIJN.. IK WIL WEL GRAAG WETEN OF IK MET EEN MAN EEN VROUW ZIT TE PRATEN, HOE JE ERUIT ZIET INTERESSEERT ME GEEN MOER’ (..) CHAOS_ONE VRAAGT; “MAAR WAT BEN JE NOU!!?’ (..) JE ZEGT : ‘GEEN VAN BEIDE DAN MAAR’ CHAOS_ONE DENKT: ‘?..”


4


JE ZEGT: ‘EINDELIJK NIETS… WAT EEN RUST!” MICE5 ZUCHT: ‘GESLACHTSLOOS???” CHAOS_ONE ZEGT: “ZO MAAK JE NIET VEEL VRIENDEN HIER..” SENTINEL DENKT: ‘NEE..’

Dit voo rbee ld ma akt d uidelijk da t het t oc h nog al mo eilijk is o m al ou de clas s ifica ti e-c rite ria lo s te lat en bij de percep t ie van ‘d e an de r’: je voo rd oe n al s een lid van d e an d ere s e ks e m ag dan n og acc ep tab el zi jn, ma ar on zijd ighe id blij kt in d it vo orb eeld to ch een m oe ilij k h erkenbare id en ti te it d ie dan o ok verzet op ro ep t. Oo k in on ze int erviews m et d eelnem ers a an MUD’s en IRC ’s b leek het s p elen m et ide ntit ei ten t och een b etrekkelijk ve rs ch ij n s el t e zijn. In de MUD Ko bra werd bijvoo rbee ld do or de g eïnt ervie wd en een d uide li jk on ders ch eid gem aak t t us s en een id en tite it d ie je aan neem t in d e s pe lom gevin g en d e i de ntit eit in d e a an de MUD g eko pp el d e b ab b el bo x. Ee n p aar vo o rb eel d en:

1 ZIJN DE `BABBEL’-WERELD EN DE `SPEL ’-WERELD ERG VAN ELKAAR GESCHEIDEN? <MOS> OH JA. HOE MERK JE DAT, KUN JE EEN VOORBEELD GEVEN? <MOS> MISSCHIEN IETS MINDER VOOR DE ‘MORTALS’, MAAR ZEKER VOOR DE SPELERS. JEDI BEDOEL IK SORRY. HMM...EEN REDELIJK AANTAL MENSEN HEEFT EEN SPEL PERSONA, EN EEN EH... ECHT, ‘CHAT’ PERSONA. IK DENK NIET EENS DAT VEEL MENSEN MIJN ‘SPEL’ PERSONA (SECOND) KENNEN. JA, JA. DAT IS WEL TYPISCH JA. VIND JE HET PRETTIG OM DIE MANIER MET VERSCHILLENDE IDENTITEITEN TE WERKEN? <MOS> AF EN TOE IS HET WEL RUSTIG :) NIEMAND DIE TEGEN JE KLETST. DAT IS SOMS EEN REDEN VOOR JE OM JE 2ND PERSONA TE KIEZEN? <MOS> HMM, AF EN TOE. SOMS OM EVEN IN TE LOGGEN EN TE KIJKEN OF ER IEMAND IS DIE IK GRAAG WIL SPREKEN. MAAR MEESTAL BEN IK GEWOON MOS. DUS OM TE VOORKOMEN DAT JE HERKEND WORDT DOOR MENSEN DIE JE BESLIST NIET WIL SPREKEN? <MOS> NEE, NIET ECHT. MAAR MEER OM TE VOORKOMEN DAT IEMAND EEN GESPREK AANKNOOPT, WAAR IK NIET BELEEFD SNEL ONDERUIT KAN KOMEN :) (..) NEEM JE WEL EENS EEN ANDERE IDENTITEIT AAN IN KOBRA? WAAROM/NIET? (AFGEZIEN VAN DUS JE SPEL- EN BABBEL-PERSONA) <MOS> AFGEZIEN VAN DIE TWEE, NEE. OH JA, EEN KEER. OMDAT A. EN ZIJN VROUW TWEE KARAKTERS UIT BABYLON 5 HADDEN AANGENOMEN.IK NAM EEN ANDERE OM EEN BEETJE GRAPJES TE MAKEN :) OH. HOE GING DAT DAN? <MOS> ACH, IK HAD DE NAAM VAN EEN SLECHTERIK EN ZIJ WAREN TWEE VAN DE GOEIEN UIT DE TVSERIE. EEN PAAR OPMERKINGEN OP DE COMMLINE VAN: “HAH, <SHERIDAN> IS A WIMP!” DAT WAS ALLES. AHA. MAAR JE VOELT GEEN BEHOEFTE OM ONDER EEN ANDERE NICKNAME, ANDERE IDENTITEITEN AAN TE NEMEN? <MOS> HELEMAAL NIET. WAAROM NIET? <MOS> UH...IK BEN TEVREDEN MET DE IDENTITEIT DIE IK HEB? JE ERVAART HET NIET ALS INTERESSANT OM EENS TE ER VAREN HOE JE BENADERD ZOU WORDEN ALS JE JE BIJVOORBEELD ALS 40JARIGE VROUW VOORDOET? <MOS> HEH :) LIJKT ME WEL GRAPPIG, MAAR NIET INTERESSANT GENOEG OM ER OOK ECHT VOOR TE



4

WERKEN. OK. <MOS> MAAR DAT IS OP KOBRA TROUWENS TOCH NIET ECHT MOGELIJK: OM ECHT EEN ‘GEHEIM’ KARAKTER TE HEBBEN.JEDIS KUNNEN ALTIJD ZIEN WAAR JE VANDAAN INLOGT.

2 HEB JE HET GEVOEL DAT JE `JEZELF’ KUNT ZIJN IN KOBRA? ZEKER WEL, HOEWEL IK VAAK EEN BEETJE DE CLOWN UITHANG....MAAR MISSCHIEN IS DAT WEER EEN KANT VAN MIJZELF DIE IK WEER MAKKELIJK BINNEN EEN MUD VORM KAN GEVEN. NEEM JE WEL EENS EEN ANDERE IDENTITEIT AAN IN KOBRA? WAAROM WEL/NIET? IK HEB INDERDAAD EEN ‘SECOND’ CHARACTER, MAAR DAT IS OM TE KUNNEN SPELEN, VOOR HET ‘ECHIE’. DAN BEN JE OPEENS INDERDAAD WEL WEER DE SPELER DIE DUS OOK WEER ALS EEN SPELER ZICH GEDRAAGT....... DUS ALS IK HET GOED BEGRIJP, LIGT DE NADRUK BIJ JE PRIMAIRE INDENTITEIT OP `JEZELF’ ALS PERSOON, EN BIJ DE TWEEDE MEER OP `JEZELF’ ALS SPELER? ZEKER, HET IS WEER EEN ANDERE KANT VAN JE, MAAR NET ALS MET MIJN PRIMAIRE CHARACTER, SPEEL IK VAAK VOOR CLOWN OOK ALS SPELER, BEPAALDE DINGEN BLIJVEN WEL HET ZELFDE DENK IK. SOMMIGE MENSEN ZIJN ECHT HEEL VERSCHILLEND WEET JE OF DIT ONDERSCHEID IN DEZE TWEE `ROLLEN’ OOK VOOR ANDERE DEELNEMERS AAN KOBRA ZO GELDT? BIJVOORBEELD K. IS ALS PRIMAIRE CHARACTER ERG VERANTWOORDELIJK EN IS DAN OOK ASSISTENT ADMINISTRATOR ZEG MAAR EN ALS MOR TAL SPEELT HIJ JUIST ALLE FOUTEN EN FOUTJES TEGEN ELKAAR UIT, HANGT HIJ EEN BEETJE DE BEEST UIT. DAT HEB IK ZELF MINDER.

Op val len d in d e m an ier w aaro p reg ulars in Ko b ra s p re ken o ver hu n rol in d eze MUD, is da t zij h et juis t b ijzon d er op p rijs s t el len d at zij in d it p la tform zich zelf k un ne n zi jn en ju i s t ge en rol ho even t e s p elen . Dit g eld t vo orn am elij k voo r h et b ab b el g ed ee lt e van d e MUD, waarin zij d o orga an s h un g ewo ne R L-p ers o nage (d a t als ‘eers t e’ id ent it ei t wo rd t aa ng edu i d ) representere n. Wat o o k vaa k a an de o rd e ko mt is da t de MUD- om g evin g h un m ee r da n RL d e m og el ijkh eid b i ed t o m zich zelf te zij n ; ju is t in de ze v irt ue le o m g evi ng worden ze m in d er be oo rd eel d op b ijvoo rb eeld uit erlij ke ke nm erke n, h et ge en o o k een zeke re hand eli ng s vri jhei d bi edt . Ook hier i s weer s p rak e van e en pa rad ox: er li jkt n ie t zo zee r bel an g t e word en g eh ec ht aan de c on s t ru ct ie van een virt ue le id ent it ei t, ma ar ju is t aan de m o g eli jkhei d o m i n e en vi rt uele ru imt e d e eig en , RL- ide nt i te it uit te d rag en . Het Intern et i s kenn el ijk me er een ‘p le k’ o m jeze lf te k un nen zijn – m eer n og da n in h et ‘ec ht e’ leve n – d a n om een and e r t e w ille n zijn . Ook d e vo lg en de pa s s age s uit res p ect ievelijk Ko bra (1 e n 2) e n Free talk (3 ) zijn hiervan een i llus trat i e:

1 SOMS KAN IK ZELF IN IEDER GEVAL MIJN GEVOELENS BETER KWIJT OP HET SCHERM, ALS IK VERDRIET HEB OFZO, DAN IN RL ALLEEN BIJ VERDRIET OF GELDT DAT OOK VOOR ANDERE EMOTIES? ELKE EMOTIE, EIGENLIJK IKZELF BEN TERUGHOUDENDER IN RL OK.MET WELKE TYPEN KARAKTERS HEB JE IN KOBRA VEEL INTERACTIES EN WAAROM? HET LIEFST MET DEGENEN DIE HET SCHERM NIET ALS EEN BLOCK ZIEN, MAAR EEN MID-


4


DEL OM TE COMMUNICEREN. DUS MENSEN DIE HEEL GOED WETEN, DAT ER AAN DE ANDERE KANT OOK EEN MENS ZIT, MET GEVOELENS. EN DAAR OOK NAAR HANDELEN.(..)IK HOU NIET ZOVEEL VAN ‘FAKE’ .. OF ROLE-PLAYING. (..) MAAR GEEN ROLE-PLAYING DUS? HEB JE NOOIT EEN ANDERE IDENTITEIT IN KOBRA AANGE NOMEN? JA, DAT HEB IK EEN TIJDJE GEDAAN. VOORNAMELIJK OMDAT IK MET MEZELF, EN MEN SEN DAAR OVERHOOP LAG. EN IK WAS NIET ‘STERK’ GENOEG OM WEG TE BLIJVEN, ZOGEZEGD. WAT VOOR MIDDELEN HEB JE GEBRUIKT OM DIE ANDERE IDENTITEIT AAN TE NEMEN? INLOGGEN VIA EEN ANDERE SERVER DIE IK TOEVALLIG KENDE, EN DIE OPENBAAR IS. DAARDOOR WIST NIEMAND WIE IK WAS. EN HOE HEB JE JE `GEDRAG’ DAN AANGEPAST? IK WAS OA INGELOGD MET DE VROUWELIJKE SEXE, DUS NIET ALS MALE, EN GEDROEG ME ANDERS. VOND JE HET MOEILIJK OM DIE ROL TE SPELEN? NEE, HET WAS NIET MOEILIJK, OOK AL NAM IK WAT VRIENDEN IN VERTROUWEN. WAS HET EEN WONDERLIJKE ERVARING? ZEKER, M AAR IN ZEKERE ZIN M OEILIJK OM J UIST JE M OND TE HOU DEN . OM ECHT ALS ON BEKEN D OVER TE KOM EN . M AAR H ET WAS W EL LEU K, OOK OM H ET VAN D E AN DERE ZIJ DE TE ZIEN HEB JE HET GEVOEL DAT JE `JEZELF’ KAN ZIJN IN KOBRA? JA, DAT HEB IK ZEKER. IK KAN IN PRINCIPE ZEGGEN WAT IK WIL, EN VOOR MIJN MENING UITKOMEN. EN HOEF NIET TE “SPELEN”

2 WELKE ASPECTEN VAN DE MUD DRAGEN BIJ AAN HET GEVOEL DAT JE JEZELF KUNT ZIJN? <MOS> NOU, IK DENK HET ASPECT DAT JE ALLEEN MAAR VIA TYPEN COMMUNICEERT. JE HOEFT NIET (ONBEWUST OF NIET) TE DENKEN AAN HOE JE ERUIT ZIET, OF HOE JE PRAAT. EN WAT NA TUURLIJK VEEL VOORKOMT: OF JE ENGELSE UITSPRAAK NIET ONTZETTEND SLECHT IS. TOCH BETEKENT DAT NIET DAT JE OOK AUTOMA TISCH MEER JEZELF BENT NATUURLIJK. OOK JUIST HET OMGEKEERDE KAN HET GEVAL ZIJN <MOS> IK WEET HET NIET... NIET AUTOMATISCH NATUURLIJK, MAAR HET MAAKT HET MAKKELIJKER. IK DENK VEEL MEER WEL, DAN HET OMGEKEERDE. MAAR IK PRESENTEER ME MEESTAL ZOALS IK BEN. IK DOE GEEN MOEITE OM ME ANDERS VOOR TE DOEN. NIET BEWUST IIG. EN IK DENK DAT DE MEESTEN HETZELFDE ZIJN.

3 HOW DO YOU SEE YOURSELF IN FREETALK? <JONAS> JONAS LOL [LAUGHING OUT LOUD, VF] AND WHAT DOES JONAS LOOK LIKE? <JONAS> I AM A SHOR T, IMMIGRANT LOOKING, OPINIONIATED FRIEND TO ALL (..) IN WHAT W AY YOU FEEL ARE YOU DIFFERENT IN FREETALK THAN IN REAL LIFE? PERHAPS YOU CAN GIVE AN EXAMPLE AS AN ANSWER HERE? <JONAS> I AM NOT DIFFERENT AT ALL. YOU WOULD FIND ME TO BE THE SAME PERSON SO HAVE YOU EVER TOOK ANOTHER IDENTITY ON IRC? <JONAS> ANOTHER NICK? SURE. BUT WHEN I COME TO FREETALK, I NEVER TRIED TO TRICK ANYONE YOU’VE NEVER PRETENDED TO BE A YOUNG, STUNNINGLY BEAUTIFUL WOMAN FOR



4

INSTANCE? <JONAS> I ALW AYS SAID THIS IS CYK. NO, I AM NOT YOUNG, AND HA VE NEVER BEEN CLOSE TO STUNNIGLY BEAUTIFUL LOL <JONAS> WOULD NOT EVEN KNOW HOW TO F AKE IT WHY HAVEN’T YOU PLAYED WITH A DIFFERENT IDENTITY? <JONAS> I LIKE MY IDENTITY, V. (..) I TAKE IT YOU FEEL YOU CAN BE `YOURSELF’ IN FREETALK? <JONAS> I AM MYSELF ALWAYS V. I HAVE SHORTCOMINGS, BUT I CAN LIVE WITH THEM

Ook Reid (1995) geeft aan dat, hoewel in een MUD of een IRC weliswaar virtuele acties ondernomen worden, de emoties meestal echt zijn. Bromberg (1996) concludeert naar aanleiding van haar participatie in IRC’s dat deelnemers aan deze babbelboxen daarin uren per dag kunnen doorbrengen, niet alleen voor oeverloos gebabbel, maar vooral voor lange en diepgaande gesprekken over intieme kwesties als persoonlijke relaties, de toekomst en gevoelens van eenzaamheid of juist verbondenheid met anderen, waarbij ook de andere leden van de virtuele gemeenschap uitvoerig besproken worden. Dit verklaart ook waarom zo’n gr oot belang gehecht lijkt te worden aan ‘jezelf’ kunnen zijn. Een spel als een MUD biedt daarbij de mogelijkheid om de betekenis en de grenzen van dat ‘jezelf zijn’ enigszins te verkennen: misschien een andere kant van jezelf te laten zien, die mensen in hun off-line leven niet durven of niet willen laten zien, waardoor mensen hun eigenwaarde kunnen versterken en wellicht ook makkelijker met anderen leren omgaan. De betekenis van dit soort platfor ms voor de constructie van identiteit lijkt dan ook vooral te liggen in de sociale functie, waarbij spelen met identiteit en role playing weliswaar zeker voorkomen, maar in de meeste gevallen niet de radicale en subversieve rol spelen die er door postmoderne profeten vaak aan wordt toegeschreven. Dit betekent overigens niet dat de mogelijkheden die het Internet in dit opzicht biedt ook beperkt zijn; grensverleggende en revolutionaire r epresentaties zijn wel degelijk mogelijk en er zijn ook vele fascinerende voorbeelden daarvan te vinden op het Internet, maar vooralsnog zijn die in mijn ogen niet wezenlijk van belang voor de ‘alledaagse Internet-praktijk’ en daardoor ook minder interessant voor het denken over digitale discussieplatforms.


SYN THESE: HET INTERN ET AL S N IEUW E PUBL IEK E RUI MTE: VIRTUEEL BURG ERSCHAP

5

SYNTHESE: HET INTERNET A LS N IEUWE PUBLIEKE RUIMTE: VIRTUEEL BURGERSCHA P

Zeker in verband met digitale discussieplatforms en de betekenis daarvan voor toekomstige burgers, is tenslotte de vraag van belang in hoeverre het Inter net als een ‘nieuwe publieke sfeer’ kan (en zou moeten...?) fungeren. Welke bijdrage levert het Internet? Wat is het belang van bovenstaande verkenning van het Internet als nieuwe gemeenschap of als broedplaats voor virtuele identiteiten, voor het Internet als nieuwe ‘publieke’ ruimte? Om daa r een an two ord op t e k unn en geve n m o ete n we o ns a fvra gen wat d an d e wezenlijke kenm erken van e en ‘p ub lie ke’ ru imt e zij n en wa t ma akt d at m en s en da arin a ls ‘b urger’ functioneren. Dit i s een vra ag di e, aan het eind e va n d eze b es ch ou win g g eko m en, ni et lich t in een p aar zinn en t e b ea ntwo ord en is . In de co mm un ic ati ewe ten s chap wo rd t , als h et ga at om de relat i e tu s s en d e m ed ia /m aat s cha pp el ijke info rmatievoorzi en ing e nerzijd s en d e pu bli eke s feer of het pu blieke d o me in and erzijd s , vaak terugggegrep en op Ha be rmas’ ged ach ten o ver de Strukturwand el d er Öffent li ch keit. Da arin wordt o nd er me er een vis ie over d e ma ats c hap p elij ke ve ran two orde li jkheid van de med ia in d e s am en le vin g u it ge werk t, di e no g s tee ds d ui de lijke imp li catie s he eft vo or het b el ei d t en aan zien va n de m aat s cha ppelijke informatievoorzieni ng . In d eze d oo r Hab erm as g eïns p ireerde op vat ting is er in d e dem o cratis ch e s am en le vin g e en s oo rt van virt uel e ru im t e t us s en het fo rmele po li tiek-juri disc he g ezag en de p ri vat e s ect or in, waar een p erm anen t d eb at o ver zake n van al g eme en belan g g aan de is t us s en zo veel m og elijk m en s en. In wat a nd ere bewo ord in gen ge fo rmuleerd zou j e ku nn en zeg g en d at hier d e ‘pu blieke op i ni e’ to t s t and ko m t. In t erme n van to egan kelijkh eid zo u he t d eb at in d ie virt uele p ub li eke ruimt e vo or niem and ge s lo ten m og en zij n. Hab erma s o nd ers treep t d at d it pu blieke d eb at rat io neel m oe t zijn , geb as ee rd op e en uitwis s eli ng van re delijke arg um ent en , o f zo al Dahlg ren d at b es ch ri jft : d e pu bli eke s feer bes t aat allee n bi j g ra tie van het ‘act ive reas o ni ng o f the p ub lic’ (Dah lg re n, 19 95: 8). Vooral do or het rat ione le kara kter van he t p ub lieke d eb at zijn bu rg ers in s t aat zo wel d e overheid te corrigeren (en du s d eel t e n em en aan het d em ocra tis ch proc es ) als hun eig en irrationele pri vé-b elang en t e ove rs t ijg en wa ard oo r zich zoi et s a ls h et ‘al gem en e b elang ’ zou aft ekenen . De m edia s pe le n ee n b elang rijke ro l in d it d eb at, om d at zij – id eali ter – zo wel d e m uniti e a anl everen voo r d eze rat io ne le d is c us s ie als het virt uel e p le in vo rm en waar g el ijkg est em d e en an ders d enke nd e bu rg ers elka ar ku nnen on tm oe ten . Som m ig e p ro fet en van d e informatierevo l utie ga an ervan u it d at vo oral n ie uwe m ed ia een bij zon dere bijdrag e k unn en leveren aan d it d em ocrat i s che id ea al, om d at het int eractieve karakt er van n i euwe med ia d i t pu blieke d eb at no g een ext ra i m pu ls ka n geve n. Zo verwach t me n van d igita le d is cus s ieplatform s s o ms da t die in s t aat zull en zij n he t ‘de mo crati s ch t eko rt ’ o p te l os s e n. Burg ers cha p i m pl iceert in de ze vis i e d e a ct i eve part i ci p at i e va n mo n di g e, veran two o rdelijke en g o ed ge ïn fo rmeerde me ns e n d ie in p rincip e ve rs c hill en de uit gan g s pu nt en en belang en h eb b en , maar als ge me ens cha pp eli jk d oel t o ch e en zeke re ma te va n co ns ens us ove r zake n van alg em een be lang voo r o gen he bb en . Deze n o gal s p ecifie ke invu l lin g van b u rg ers ch ap word t n o g eens e xt ra du ide lijk do o r t e b en ad rukk en wa t b u rg ers in i ede r geva l niet zijn: bu rg ers zijn g ee n c on s um en ten, g ee n i n divid ue n, ze zi jn n ie t em ot ion eel o f irrat i on eel , n iet p as s ie f of afwa ch ten d , ze wi lle n nie t ge am us eerd m aa r b ove nal g eïnformeerd word en , e n v oo r he n te lle n n i et d e on d erlin ge vers c hillen m aar in d e eers t e pl aa ts het co ll ectie f en een g ed ee ld p at ro on van n orm en en waard en . De ze – t oe ge ge ven, wa t gechargeerd e – o m kering m aakt o n mid d ell ijk d uid el ijk d at d eze b urgerschapsopvatting wei ni g raa kvlakke n hee ft m et de alled aags e werk elijkheid . En wat a an he t eind van d eze be s cho uw in g wellich t oo k du id el ijk wo rd t : de ze vis ie o p b urgers c hap s troo kt o ok n iet ech t m et d e alled aa gs e p ra ktijk va n h et Int erne t e n d e veel vorm ige dis c us s iep lat fo rms d ie

DE PA RADOXEN V AN DE DI GITA LE GE MEENSCHAP / PAGINA 44

SYN THESE: HET INTERNET ALS NIEUWE PUBLIEKE RUIMTE: VIR TUEEL BURGERSCHAP

5

daarop a an t e t ref fen zijn . Te ge n d e ze b urg ers cha ps o p vat tin g zij n d an o ok ee n aan ta l bezwaren in te b rengen. In werkelijkheid blijkt de publieke sfeer in veel gevallen nogal af te wijken van het normatieve ideaal. Zo zijn het vaak dezelfde groepen burgers die telkens weer over- en onderver tegenwoordigd zijn in het publieke debat. De vrije en open uitwisseling van visies is veelal maar schijnbaar, omdat sommige vormen van gedachtewisseling en kennisproductie als niet of nauwelijks relevant voor het publieke debat worden gezien. In theorie staat het debat open voor iedereen en zijn de media de ideale vertegenwoordigers van een neutrale publieke sfeer, waar iedereen evenveel kansen heeft om gehoord of geïnfor meerd te worden. In de praktijk is dit natuurlijk onzin. Wat wel en niet aan de orde komt in een publiek debat is doorgaans niet toevallig, maar weerspiegelt sociale processen waarin sommige discoursen nu eenmaal meer dominant zijn dan andere. Feministische critici (zoals Fraser, 1987, 1992) hebben er bijvoorbeeld op gewezen dat de strikte scheiding tussen een publiek en een privé-domein, die met deze burgerschapsopvatting verbonden is, historisch gezien vaak heeft geleid tot het uitsluiten van vrouwen van het publieke debat. Discussies en interacties die zich meer in de privé-sfeer afspelen, worden veelal expliciet als irrelevant voor het publieke debat en het algemene belang beschouwd. Dit is een uiterst beperkte visie op een ‘publiek’ debat, die voor de ‘nieuwe maatschappelijke informatievoor ziening’ zoals we die op het Internet kunnen waarnemen ook absoluut onhoudbaar is. Bovenstaande analyse van discussies op het Internet maakt duidelijk dat daarin nauwelijks sprake is van nette grenzen tussen publieke en privé-interacties en dat voor processen van meningsvor ming juist het intieme, sociale karakter van het Internet hogelijk gewaardeerd wordt. Dit heeft te m aken m et e en and ere karakteri st iek van Hab erm as ’ op vatting van de pub li eke sfeer, name lijk d e veron ders telde s up eriori teit van het ration ele d isc ours. Deze e enzijdige b enaderin g le id t er t oe dat ande re, me er alled aags e vorme n van c omm un icat ie, int eract ie en d i scours als n iet n ood zakelij k voo r het fu nction eren als b urg er worden ge zien en als ‘irrationeel’ word en a fged aan. Dit is een erns tige bep erking i n d e co ncep tua li s ering van d e p ub li eke sfeer en b urg ers ch ap, om dat proces s en van zingevi ng, op in ievo rm in g en d e co ns tru ctie van id ent iteit zich m is s chi en wel b ij ui ts tek op ee n m i cro niveau afs pel en, in d e com mu nic atie e n i nt eractie t us s en mens en in het le ven van alled ag. Deze in teracties en co mm uni catiep atronen zijn noo it uits luitend rationee l: in het dag eli jks leven le veren irrat io nalit eit , em oties , m oralit eit en su bjecti vitei t e en b el angrijke bi jd ra ge a an h et t ot s tan d ko me n van s tand pu nten en men in gen va n bu rgers . Ervaring sken nis is mi ns ten s zo b elangrijk als expertken nis . Int era cti es tus s en b urgers zi jn vaak n iet bed oeld o m to t co ns ens us te kom en, m aar e erd er om vers ch ille n tus s en burgers te b enad rukken . Boven st aand e anal ys e van dis cus s ies o p h et Int ern et m aakt h aarsc herp d uideli jk hoe in dis cus s ies al deze el em ente n d oor elkaar heen kunn en s p elen . Ook als het gaat om de betekenis van de media voor de democratische samenleving wordt te vaak een strikt onderscheid gemaakt tussen (populair) amusement en fictie aan de ene kant en non-fictie of serieuze informatie aan de andere kant. Dit heeft Corner (1991) aangeduid als het onderscheid tussen een ‘public knowledge project’ en een ‘popular culture project’. Alleen het public knowledge project, dat wil zeggen ‘serieuze’ informatie als nieuws, actualiteiten en documentaires, wordt van wezenlijk belang geacht voor het publieke debat en het functioneren als burger. Daar mee worden andere genres als amusement, fictie maar ook communicatie als minderwaardig bestempeld. Deze positie zien we ook terug in hedendaagse opvattingen over digitale discussieplatforms. De agenda daarvoor wordt vaak van


5

SYNTHESE: HET INTERNET A LS N IEUWE PUBLIEKE RUIMTE: VIRTUEEL BURGERSCHA P

bovenaf opgesteld; het accent ligt sterk op informatie-overdracht of op zijn minst op het communiceren van doelstellingen die voor aanbieders van belang zijn De ‘interactieve’ opzet is vaak niet meer dan een reactie op stellingen die zijn gekoppeld aan een specifiek informatie-aanbod, dat vooral door de aanbieder als zinvol wordt bestempeld. De betrokkenheid van burgers bij dergelijke fora is dan ook vooralsnog marginaal te noemen. Maar betekent dit dat het Internet als nieuwe ‘publieke sfeer’ tekor t schiet? Integendeel: een nadere beschouwing van het Internet als discussieforum laat zien dat er sprake is van een zeer diverse en weelderige discussiecultuur, zij het dat die discussies geen ‘klassiek’ publiek karakter hebben. De conclusie lijkt dan ook meer gerechtvaardigd dat ‘aanbieders’ die het Internet als nieuw informatie- en communicatie-instrument willen inzetten, er vooralsnog niet in slagen om dit weelderige potentieel ten volle te benutten. In de postmoderne informatievoorziening zijn de nette grenzen tussen een public knowledge en een popular culture project – analoog aan de alledaagse werkelijkheid – steeds diffuser geworden. De bijdrage die nieuwe media als het Internet daaraan leveren is dat zij een nieuwe sociale omgeving creëren, waarin debatten gevoerd wor den met een sterk afwijkende vorm over onver wachte onderwerpen en met een nieuw type van deelnemers die de aard en het verloop van de discussie zelf bepalen. Nieuwe media hebben – zoals ook de oude media die tot op zekere hoogte hebben – de potentie om de grenzen tussen het publieke domein en de privé-sfeer te doen vervagen. In de semi-publieke ruimte die het Inter net biedt, bestaat vaak geen helder onderscheid meer tussen gesprekken met een privé-karakter, discussies over triviale kwesties en debatten met een hoge mate van maatschappelijke relevantie. En tenslotte zijn in de nieuwe media-omgeving de gebruikers als actor niet meer te verwaarlozen: ze hebben veel meer mogelijkheden om te kiezen dan voorheen – of het nu gaat om kanalen, om inhoud of om technologie. Van cruciaal belang hier is dat die keuze ook negatief kan zijn: de actieve rol van gebruikers zal veelal bestaan uit het ver werpen van datgene wat niet aansluit bij hun alledaagse werkelijkheid. Misschien wordt het tijd om de crisis van de politiek eens in dat licht te bezien. Het begrip burgerschap wordt vaak vanuit een beperkt top-down perspectief gehanteerd. In voorgaande analyse zijn we juist uitgegaan van een bottom-up aanpak, van een analyse van (het gedrag van) de gebruiker van discussieplatforms, onder andere om te komen tot een beter begrip van mogelijkheden voor een beter contact tussen overheid en bur ger. V anuit een top-down perspectief is ‘burgerschap’ misschien niet het meest in het oog springende kenmerk van de gemiddelde surfer op het Inter net. In deze bijdrage werd burgerschap echter meer gerelateerd aan verschillende aspecten van sociale identiteiten, en aan betrokkenheid bij uiteenlopende maatschappelijke onderwerpen. Burgerschap is voor de burger een gefragmenteerd begrip, en bestaat niet als zelfstandige identiteit. Een gemiddelde Internetgebruiker zal zich slechts zeer zelden als ‘burger ’ zien, maar dat betekent niet dat deze daarmee ook slecht burgerschap kan worden verweten. Gevoelens van verantwoordelijkheid, zorg voor anderen, bereidheid om te helpen en steun te verlenen, en inhoudelijk debat zijn immers op vele elektronische platforms eerder regel dan uitzondering. Gevraagd naar de maatschappelijke betekenis van deze platforms voor hun gebruikers, wijzen de geïnterview den er bijvoorbeeld vaak op dat zij door deze platforms kennis nemen van wat anderen beweegt, en wijzen ze op het respect voor anderen dat daarvan het gevolg kan zijn en op de mogelijkheid om hun eigen standpunten te vormen en vergelijken met die van ander en. Enkele reacties ter illustratie:


SYN THESE: HET INTER NET ALS NIEUWE PUBLIEKE RUIMTE: VIRTUEEL BURGERSCHAP

5

1 <ERIC> IT’S DEFINITELY REINFORCED MY BELIEF THAT THERE ARE A LOT OF GOOD PEOPLE IN THE WORLD

2 <MANDY> THERE ARE TIMES I HAVE GOTTEN INTO SERIOUS DISCUSSIONS WITH PEOPLE ABOUT THEIR FAMILIES.... OR ABOUT THINGS THAT ARE STRESSES IN THEIR LIVES.... AND I HAVE ALSO FOUND IT INTERESTING AT TIMES TO DISCUSS SOME OF THE CURRENT ISSUES IN THE WORLD....ESPECIALLY WHEN OUR VIEWPOINTS DIFFERED (..) TO WHAT EXTENT YOU FEEL THAT ON FREETALK THERE ARE DISCUSSIONS THAT HAVE A CERTAIN SOCIAL RELEVANCE? <MANDY> I THINK THAT IT DOES HAPPEN... YOU LEARN ABOUT OTHER CULTURES AND COUNTRIES..DIFFERING VIEWS AND WAYS OF DOING THINGS...AND DISCUSSIONS OF CURRENT EVENTS. (..) DO YOU HAVE A FEELING THA T IRC IN GENERAL COULD HAVE A CERTAIN INFLUENCE ON POLITICS? <MANDY> IT IS NICE TO BE AROUND SOME PEOPLE FROM DIFFERENT CULTURES.. LIKE RAISING AWARENESS AMONG PEOPLE ABOUT CERTAIN ISSUES <MANDY> I AM NOT SURE THAT IT WOULD INFLUENCE POLITICS...BUT IT MA Y GIVE A SMALL NUM BER OF PEOPLE DIFFERENT VIEWPOINTS ON ISSUES OR AT LEAST BROADEN THEIR PERSPECTIVES

3 IN HOEVERRE WORDEN IN KOBRA DISCUSSIES/GESPREKKEN GEVOERD DIE VOLGENS JOU MAATSCHAPPELIJK V AN BELANG ZIJN? KUN JE DAARVAN VOORBEELDEN GEVEN? HET NIEUWS, INTERNATIONAAL, EN NATIONAAL IS VAAK AANWEZIG ... HMM.. BIJV ..TOEN DIANA OM WAS GEKOMEN PAS GELEDEN W AREN ER VELE DISCUSSIES OVER DE MEDIA, DIE ER ZO OMHEEN ZWERMDE ..OVER DE PUBLICITEIT, EN DE AANDACHT EN IEDEREEN HAD DAAR WEL ZIJN MENING OVER, EN GAF DIE OOK ...OF BIJV ALS HET OVER JOEGOSLAVIE GING OFZO LIGT JE KEUZE VOOR DEELNAME AAN KOBRA IN HET VERLENGDE VAN ONDERWERPEN W AARBIJ JE JE MAATSCHAPPELIJK BETROKKEN VOELT? VOOR EN TEGENSTANDERS, DIE HUN MENING GAVEN, OVER VAN ALLES. … NIET ECHT. KOBRA IS EIGENLIJK EEN BEETJE DE MUD WAAR IK OPGEGROEID BEN, EN AL TIJD BEN BLIJVEN HANGEN. IK HANG AAN KOBRA GEEN MAATSCHAPPELIJK “KAARTJE”, ALS IN HOE DE MUD ZICH GLOBAAL GEDRAAGT.OP EEN ANDERE MUD HEB/HAD IK DAT WEL. HEB JE HET GEVOEL DAT KOBRA ENIGE INVLOED ZOU KUNNEN HEBBEN OP MAATSCHAPPE LIJKE OF POLITIEKE PROCESSEN, ZOALS HET BEÏNVLOEDEN VAN BELEID OF HET AANKAAR TEN VAN BELANGRIJKE KWESTIES? TENZIJ ER ACTIEF MENSEN OP KOBRA KOMEN DIE MET BELEID TE MAKEN HEBBEN, NIET. WEL ZIE IK DAT MENSEN, ER ALS GEHEEL, “GEZONDE” DISCUSSIES OP HOUDEN, MBT TOT MAATSCHAPPELIJKE EN POLITIEKE PROCESSEN, DUS ALLES BIJ ELKAAR HEEFT KOBRA ZIJN EIGEN KLEINE INVLOED OP EEN KLEIN GROEPJE MENSEN. WAT BEDOEL JE MET `GEZOND’? ALS MENSEN DIE ELKAAR RESPECTEREN ALS HET OM MENINGEN GAAT.


5

SYNTHESE: HET INTERNET A LS N IEUWE PUBLIEKE RUIMTE: VIR TUEEL BURGER SCHA P

4 IN HOEVERRE WORDEN IN KOBRA DISCUSSIES/GESPREKKEN GEVOERD DIE VOLGENS JOU MAATSCHAPPELIJK V AN BELANG ZIJN? KUN JE DAARV AN VOORBEELDEN GEVEN? <MOS> NOU, IK DISCUSSIER WEL EENS MET IEMAND OVER RELIGIE. EN EEN PAAR KEER OVER ‘GUNCONTROL’ IN AMERIKA.MAAR DAT IS DUS MEESTAL VRIJ PERSOONLIJK, NIET DOOR HET HELE MUD. ERVAAR JE DAT ALS GOEDE DISCUSSIES? <MOS> EH? GOED VERGELEKEN MET W AT? NOU, MET DISCUSSIES OVER SOORTGELIJKE ONDERWERPEN IRL BIJVOORBEELD IN DE KROEG OF DE COLLEGEBANKEN :) <MOS> OH JA, VERGELIJKBAAR.BEHALVE DAN MISSCHIEN DAT JE NU MAKKELIJKER MET MENSEN PRAAT DIE IN EEN ANDER LAND WONEN. (..) IN HOEVERRE VERSTERKEN DEZE DISCUSSIES IN DE MUD JE MAATSCHAPPELIJKE BETROK KENHEID? <MOS> HMM...IK DENK DAT ZE, NET ZOALS RL DISCUSSIES, HELPEN OM MEZELF BEWUST TE MAKEN VAN WAT NOU EIGENLIJK MIJN STANDPUNTEN ZIJN. (..) HEB JE HET GEVOEL DAT KOBRA ENIGE INVLOED ZOU KUNNEN HEBBEN OP MAATSCHAPPE LIJKE OF POLITIEKE PROCESSEN, ZOALS HET BEÏNVLOEDEN VAN BELEID OF HET AANKAARTEN VAN BELANGRIJKE KWESTIES? <MOS> JA, MAAR IK DENK DAT DAT VOOR HET HELE NET GELDT, NIET ALLEEN KOBRA. JE KOMT IN CONTACT MET MENSEN DIE JE ANDERS NOOIT ZOU ‘ONTMOETEN’, JE PRAAT MET MENSEN UIT DE VS, SCANDINAVIE ETC.

De essentiële kenmerken van ‘goed burgerschap’ lijken zeker aanwezig te zijn op het Internet. We vinden er hechte, maar ook minder hechte gemeenschappen, waar desondanks veel gediscussieerd wordt, er is sprake van sociale cohesie met al haar implicaties voor de sociale verantwoordelijkheid die participanten nemen, en er is zelfs vaak duidelijke interesse in onderwerpen die de overheid zouden moeten aanspreken. Al met al lijkt het Internet dus een omgeving waar debat en interactie tussen overheid en burger relatief succesvol zouden moeten kunnen plaatsvinden, mits de toegankelijkheid van het Internet voor een grotere en in sociaal opzicht meer verscheiden groep gebruikers in de toekomst gegarandeerd is. Dat tot nu toe de meeste experimenten met digitale discussieplatforms weinig succesvol zijn gebleken, althans wat betreft het dichten van de kloof tussen overheid en burger, ligt vermoedelijk meer aan de krampachtige, op sturing en beheersing gerichte houding van de overheid dan aan een gebrek aan participatie en initiatieven van burgers.

DE PA RADOXEN V AN DE DI GITA LE GEME ENSCHAP / PAGINA 48

SYN THESE: HET INTERNET ALS NIEUWE PUBLIEKE RUIMTE: VIR TUEEL BURGER SCHAP

5


LITERA TUUR/NOTEN/COLOFON

LITE RATUUR

Anderson, B., Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism, Verso, Londen 1983 Baym, N., ‘The Emergence of Community in Computer-Mediated Communication’, in: Jones, S., (red.), CyberSociety.Computer-Mediated Communication and Community, Sage, Londen / New Delhi 1995, pp.138-163 Beniger, J., ‘Personalization of Mass media and the Growth of Pseudo-Community’, in Communication Research, 14 (3), 1987, pp. 352-371 Boomen, M. van den, Internet ABC Voor Vrouwen. Een Inleiding vor D@tad@mes en Modemmeiden, Instituut voor Publiek en Politiek, Amsterdam 1995 Bromberg, H., ‘Are MUDs Communities? Identity, Belonging and Consciousness in Virtaul Worlds’, in: Shields, R. (red.), Cultures of Internet. Virtual Spaces, Real Histories, Living Bodies, Sage, Londen 1996, pp. 143-152 Carey, J. , Communication as Culture, Unwin & Hyman, Boston 1989 Corner, J., ‘Meaning, Genre and Context: The Problematics of “Public Knowledge” in the New Audience Studies’, in: J. Curran & M. Gurevitch (red.), Mass Media and Society , Edward Arnold, Londen/New York 1991 Dahlgren, P., Television and the Public Sphere. Citizenship, Democracy and the Media, Sage, Londen 1995 Van Dijk, J., ‘The Reality of Virtual Communities’, in Trends in Communication, 2, 1997, pp. 39-63 Ebben, M. & C. Kramarae, ‘Women and Information Technologies. Creating a Cyberspace of Our Own’, in: Taylor, H., C. Kramarae & M. Ebben (red.), Women, Information Technology and Scholarship, Center for Advanced Study, Urbana Ill. 1993, pp. 15-28 Fischer, C. , America Calling. A Social History of the Telephone up to 1940, University of California Press, Berkeley 1992 Fraser, N., ‘What’s Critical About Critical Theor y? The Case of Habermas and Gender’, in: S. Benhabib & D. Cornell (red.), Feminism as Critique, Polity Press, Cambridge 1987 Fraser, N., ‘Rethinking the Public Sphere: A Contribution to the Critique of Actually Existing Democracy’, in: C. Calhoun (red.), Habermas and the Public Sphere. MIT Pr ess, Londen 1992 Frissen, V., ‘Ergens tussen For um en Supermarkt. De Toegankelijkheid van de Informatiesamenleving voor Postmoderne Burgers’, in: V. Frissen & H. TeMolder (r ed.), Van Forum tot Supermarkt? Consumenten en Burgers in de Informatiesamenleving, Acco, Leuven 1998 De Groot, I. , ‘Het Ver hulde Geslacht. Over de (On)mogelijkheid om Geslachtsloos te Communiceren op Internet’, in: De Boer, Y. & Vorstenbosch, J. (red.), Virtueel Verbonden. Filosoferen over Cyberspace, Parrèsia, Amsterdam 1997, pp. 60-75 Habermas, J., Structural Transformation of the Public Sphere, Polity Press, Cambridge 1989/1962 Haraway, D., ‘A Manifesto for Cyborgs. Science, Technology and Socialist Feminism in the 1980s’, in Socialist Review 80, 1985, pp. 65-107 Haraway, D., Simians, Cyborgs and Women: The Reinvention of Nature, Routledge, New York 1991 Jones, S., (red.), CyberSociety. Computer-Mediated Communication and Community, Sage, Londen / New Delhi 1995 Jones, S., (red.), Virtual Culture. Identity and Communication in Cybersociety, Sage, Londen / New Delhi 1997 Lindlof, T., ‘Media Audiences as Interpretative Communities’, in: J. Anderson. (red.), Communication Yearbook 11, Sage, Newbury Park 1988, pp. 81-107


LITE RAT UUR

MacKinnon, R., ‘Punishing the Persona: Correctional Strategies for the Virtual Offender ’, in: Jones, S., (red.), Virtual Culture. Identity and Communication in Cybersociety. Sage, Londen / New Delhi 1997, pp. 206-235 Mitra, A., Television and Popular Culture in India, Sage, London / New Delhi 1993 Mitra, A., ‘Virtual Commonality: Looking for India on the Internet’, in: Jones, S. (red.), Virtual Cultur e. Identity and Communication in Cybersociety, Sage, Londen / New Delhi 1997, pp. 55-79 Peeters, P.H., K. Beek, J. Van Mastrigt, M. Van Lieshout & B. Heilbron (red.), Digitaal Lokaal, Cramwinckel, Amsterdam 1997 Postmes, T., Social Influence in Computer-Mediated Groups, proefschrift, Universiteit van Amsterdam, Amster dam 1997 Pos tmes , T., R. Spea rs , & M. Lea, ‘Normat ive Behavior an d Fl aming in C omp ute r-Mediated Communcation’, in: M. Lea (red.), Contexts of Computer-Mediated Communication (tweede editie), Hampton Press, Cresskill, NJ (in dr uk) Prentice, D., D. Miller, & J. Lightdale, ‘Asymmetries in Attachments to Groups and to their Me mb ers : Dis ting uis hin g B et ween Co m mo n-Id en tity and Co mm o n-Bo nd Grou ps ’, i n ‘Special Issue: The Self and the Collective’, Personality and Social Psychology Bulletin, 20, 1994, pp. 484-493 Reicher, S., ‘Collective Action and the (Re)Construction of the Self ’, in: A. Oosterwegel & R. Wicklund (r ed.), The Self in European and Nor th American Culture: Development and Processes, Kluwer, Amsterdam 1994 Reid, E., ‘Virtual Worlds. Culture and Imagination’, in: Jones, S., (red.), CyberSociety. Computer-Mediated Communication and Community, Sage, Londen / New Delhi 1995, pp. 164-183 Rheingold, H., The Virtual Community: Homesteading on the electronic frontier, Addison Wesley, Reading MA 1993 Spears, R. & M. Lea, ‘Social Influence and the Influence of the “Social” in ComputerMed iat ed C o mm u ni ca tio n ’, in : M. Lea (red .), C on te xts of C o m pu te r-Mediated Communication, Harvester Wheatsheaf, Hemel Hempstead 1992, pp. 30-65 Spears, R., M. Lea & S. Lee, ‘De-Individuation and Group Polarization in ComputerMediated Communication’, in British Journal of Social Psychology, 29 (2), 1990, pp. 121-134 Stone, A., The War of Desire and Technology at the Close of the Mechanical Age, MIT Press, Cambridge MA 1995 Tajfe l, H. ‘Inter-Ind i vid u al Be havio ur an d Int ergrou p Be havio ur’, in : H. Ta jfel (red.), Differentiation between Groups: Studies in the Social Psychology of Intergroup, Academic Press, Londen 1978, pp. 27-60 Tele PC: Het Internet Magazine, jaargang 3, nr. 6, December / Januari 1998 Turkle, S., Life on the Screen. Identity in the Age of the Internet, Simon & Schuster, New York 1995 Turner, J., M. Hogg, P. Oakes, S. Reicher & M. Wetherell, Rediscovering the Social Group: A Self-Categorization Theory, Basil Blackwell, Oxford 1987 Zickmund, S., ‘Appr oaching the Radical Other: The Discursive Culture of Cyberhate’, in: Jones, S., (red.), Virtual Culture. Identity and Communication in Cybersociety, Sage, London / New Delhi 1997, pp.185-205


NOTEN

1.

WWW = World W ide Web, Usenet = Nieuwsgroepen, MUD = Multi User Dungeon en IRC = Inter Relay Chat

2.

In deze paragraaf wordt onder meer gebruik gemaakt van sociaal-psychologische inzichten, waarvoor dank aan Tom Postmes, die onderzoek deed en doet naar de so ciale en s ociaal-p s ych ologis che as pect en van C om put er Mediated Com mu nication.

3.

Alle in dit essay gebruikte namen zijn fictief.

4.

Bron: ‘FAQ/VVV : Hoe vind ik de juiste nieuwsgroep’, Adri Ver hoef. Posting in nl.newsgroups, d.d. 4-11-1997.

5.

MOO = Mud Object Orientated


INLE IDING

1


CO LOFON

Dit essay kwam tot stand in samenwerking met dr. Tom Postmes en Rogier Verkade, respectievelijk als KNAW-fellow en student-assistent aan ASCoR verbonden, die beiden in verschillende stadia van het project commentaar leverden. Rogier Verkade was bovendien verantwoordelijk voor de uitvoering van Internet-interviews met mensen die op verschillende manieren actief zijn in digitale discussieplatforms in verscheidene varianten.

Copyright: Redactie: Ontwerp: Druk:

Valerie Frissen Paul Frissen en Jos de Mul Maatschappij voor Oude en Nieuwe Media, Amsterdam. Jan van den Berg en Mieke Gerritzen Hooiberg, Epe


INLEIDING

1


DE PARADOXEN VAN DE DIGITALE GEMEENSCHAP

Recommend Documents