'DE L'
Exposltlon Unlverselle et Internationale de Gand en 1913
R 'APPOR,T Présenté par Ie Conseil d' Administration à .1' Assemblée Oénéraie du 28 avril 1914
..
MESSIEURS,
La Société anonymI;! de I'Exposition Universelh~ et InternationJile de Gand est arrivée, 'peut-ön dire, ?oU term~ . de' !'ion existenc;e éphé~ mère. Bientöt va se c10re sa viesocia.le. Aujourd'hui même, vous êtes appelés à voter sa liquidation. Quint à son reuvre, elI,e appar~ tient déjà au passé. Voilà près de six mois qu'en pleine glolre,notre W orld 's Fair a fermé -ses partes. ' Déjà la grande plaine gu 'elle couvraitse ses palais est ravagée. Méthodiquement et froidèment I'reuvre de destruction s'y achève. Dans quelques semaines .pèsera à nouveàu I~ soIitiide' murne là QU pendant 'des mois a régné I'anirriation bruyante et joyeuse ' des fouies émerveiIlées. C'est la loi des expositions. La natre nepouvait éChàpper à la règle corlmiune. Les jo'Urs l-eur sont parcimonieüsement comptés. Elles ne 'semb!ent naître que po'ur mourir bient6t. Longue' et lente est leur organisation, cour te leur existence., Trap vite hélas elles ne sont plus que choses d'antan. . Ne no us attardóns pas toutefois à cet adieu un, pèu mélancolique, triste co mme tout salut !lUX reUvres ' qpi pétissent. L'homme fort n'est pas celui qui pleure sur les rt,1ines ,' d'nn passé qlit ne peut revivre, maïs, gui, les yeux fixés sur l'avenir, délibérément o,.}t
-2courageuserr'lent re prépare. Demain n'est pas fait de nos regrets. 11 est fait de nos espérances. 11 est fait surtout de nos volontés.
*
*
* A J'heure ou nous allons nous sépareI1, ij nous reste à dire, en toute sincérité et en toute émotion, la reconnaissljnce que nous devons à tous, grands et petits pouvoirs publ'i cs et particuliersJ 'qui no us ont donné aide et appui dans J élaboration et I'Ql'ganisation de I'reuvre collective, à laquelle depuis des années )lOUS avons apporté, à défaut d'autres qualites, une bonne volonté sans défailJance. Notre premier merci respectueux ira à S. M. Ie Roi Albert. Sa bienveiJlante protection nous filt acquise dès Ie début. 1I nous ftt 1'honneur de prendre I'Exposition sous Son Haut PAtronage. 11 voulut bien, avec S. M. Ia Reine, et S. A . R. Ie Duc de Brabant,. en faire I'inauguration officielle. 11 tint aussi à présider notre fête déS récompenses. Et ses nombreuses visites à not re World's Fair témoignèrent éloquemment et de I'intérêt qu'll daigna porter à notre reuvre, et du souci q'o.l'I1 avait de son succès. Nulle marque de sympathie ne pouvait nous être plus précieuse. Nous voulons que ce rapport consigne, en cette page liminaire, I'expression nouvelle de la profonde gratitude que nous devons au Chef de l'Etat. Le Gouvernement, lui aussi, sans compter, seconda nos efforts. L'autorisation d 'organiser la tombola traditionnelle fut remplacée par un généreux subside. Les différents départements ministériels eurent en outre, chacun, leur section particulière. Parmi ces sections, une mention toute spéciale revient au Palais du Congo, ou, pour la première fois la Belgique s'affirma, dans une exposition, comme nation coloniale. Ce fut une féconde leeon de choses qu 'illustrait admirablement I'reuvre puissante de MM. Bastien et Mathieu, les éminents artistes auxquels avait été confiée I'exécution du panorama et des dioramas. Nul de nous n'est sorti de ce pal ais sans éprouver un sentiment de légitime Aerté patriotique devant ! 'reuvre réalisée par les Belges IfI,-bas, sur les terres lointaines du continent noir. Aux cótés du Gouvernement, la ville de Gand eut à creur, e1le aussi, d'assurer Ie succès d'une reuvre qui devait avant tout servir son renom dans Ie monde. Non seu 1ement el1e se At belle pour recevoir les hótes étrangers attendus, ma is encore, à I'heure difficile des débuts, elle mit son crédit ft notre disposition. Elle a ainsi permis ft 1'Exposition de faire honneur jusqu 'à la An à sa signa tu re. Des remercîments vont enfin au Conseil Provincial de la Flandre Orientale, qui voulut; pour sa part, par son ai de Anancière, témoigner de sa sympathie à notre entr~prise.
*
*
*
-3Nous ne devons pas vous dire, Messieurs, avec quel empressement les pays étrangers ont répondu à I 'appel des promoteur's de notre WQrId's Fair. La France a fait à Gand un effort sans précédent. Sa fast"ueuse participation assura ~n grande partie Ie. suacès de I' Exposition. Nous conserverons À jamais Ie souvenir des merveilles acoumulées ~ans' se pal ais, de ce délicieux pavillon de la Ville 'de Paris, ainsi que d.e la belle série de conférences qui, au éours de plusi.eurs semaines, permit ~ nos visiteurs d' applaudir les maîtres des plus éminents de la pens'é e el .de I'éloquenèe françaises . Faut-iJ rappeIer ioi, d autre part. cette section anglaise dont la belle ordonnance fut unänimemellt admirée, et qui, plus que tout autre peut-être, par la .partieipation de plusieurs des servicès du Gouvernement britannique, fut pour Je public particulièrement instructive, la section néerIandaise ou, à càté des richesses de la métropole, une place d'honne.ur fut donnée aux produits de l'Insulinde. et dont Ie comité tint, lui aussi, à faire connaître au peuple flamand, I 'élite des conférenciers holJandais, la section persane, installée avec un art exquis dans Ie coquet palais de l'Avenue des Nations,. Ia Section du Canada, d'une conception et d'une disposition si originales, c:elJes du Guatémala, du Musée soeial Argentin, de I 'Etat de Californie, de I'a Bolivie, qui toutes rivalisèrent d'intérêt et d 'attrait. A càté de ces participations officielIes, d 'autres, non moins brillantes, dues à des initiàtives privées, vinrent compléter ce magnifique ensemble. L'Allemagne, do nt · Ies galeries de la construction mécanique et des arts appliqués furent plu& spécialement remarquées, I 'ItaIie, l'Espagne, Ie Japon, les· Etats·-Unis, I'Autriche, Ie Danemark, la Roumanie, la Russie, apportèrent à la World's Fair gantoise un appoint pour lequel nous avons à creur de félicite r les organisateUrs de ces sections si pittoresques. Tous ont eu leur part dans Ie succès de notre entreprise. Tous ont droit aussi à une part de notre reconnaissance. Avec tous les représentants des pays étrangers, nous n'avons cessé d'entretenir les rapports les plus agréables et les plus courtois. Commissaires Généraux, commissaires et leur collaborateurs sont devenus pour nous des amis~ Nous conservons Ie souvenir charmë de la sympathie bienveillante qu 'iJs nous ont toujours marquée, au cours de ces longs mois de travaux et d'efforts poursuivis en commun. A cóté des grandes nations étrangères, la Belgique brilla au premier rang. Elle s 'affirma avec I 'éclat que vous savez. Ses halls et galeries témoignèrent, aux yeux du monde, de Ja puissance de son industrie et de son commerce, de I 'intensité de son développement
~4-
artlstique et scientifique. Ce succès de la participation beIge, nous Ie devons avant tout au Commissariat Général du Gouvernement, à son chef, M. Jean de Hemptinne, à la fois homme d'action et diplomate avisé, dont nous ne saurions dire tout Ie bien que nous pensons, à son secrétaire général, M. John Storms, dont la longue expérience des choses d'exposition a été tous les jours mise à contribution, aux directeurs et aux secrétaires du Commissariat général, aux commissaires de groupes, aux membres des comités de groupes et de classes, dont I 'activité et Ie zèle ne se sont pas démentis un instant. Dans ce rappel rapide des services ren dus, eux non plus ne pouvaient être oubliés. Nous serions ingrats enfin si nous négligions d'adresser ici un chaleureux merci à tous nos collaborateurs· dans les différents services de I 'Exposition : Aux secrétaires des trois directions générales, M. Cadola, qUI assura avec une compétence à laquelle nous serez unanimes à rendre un hommage mérité, la lourde tache de la direction des travaux, à MM. Wyseur et Guequier, qui remplirent leurs fonctions délicates avec un tact, une intelligence et une bonne grace constante que tous VQus avez pu apprécier. Aux chefs des services de la surveillance, de la comptabilité, des plantations, de la manutention, de Ja police, MM. Hennequin, Van Boeckxel, De Wilde, Lemaire, Godenir, et Weyns, dont Ie dévouement hit de tous les instants, au commandant Achtergael et au vaillant corps sous ses ordres. Notre service d 'incendie acco;nplit des prodiges. Souvent nous avons vécu des heures d'angoisse. L'admirable organisation de notre brigade de pompiers bien vite venait dissiper nos alarmes. Au comité de la presse, dirigé par M. Lybaert, qui jamais ne nous marchanda son précieux concours et nous aida puissamment dans I 'organisation de la publicité. Au service de la Croix-Rouge, à la Présidente de I'ceuvre, Madame Jules le Grand, à son chef, Ie or VeJ1brugghen, aux d'a mes infir,. mières, aux médecins, pharmaciens et ambuJanoiers donl nous ne saurions essez venter Ie dévouement éelairé. A MM. B~yenl>, Van Reysschoot, et D' Hondt, qui présidèrent h I'organisation des fêtes musicales, à M. Paul Bergmans, qui fut, aux cötés d 'un de nos directeurs généraux.. I'artisan du succès de cette inoubIlable expositi.o n d' (( Art Ancien », J'un des joyaux de notre World's Fair. Tous ces collaborateu rs dévoués ne no us en voudront certainement pas si dans cette distribution des récompenses no us entendons déc~rn~r un tout premier grand prix à celui dont 'tous vous attendez Je nom : M. Oscar Van de Voorde. Notre aFchitecte a produit un
-'-5-
'.
chef d 'reuvre. Le plan était grandiose. Rien, dans sa réalisation, ne nou§; apporta déception ni désillusion. Vous avez encore présente à la mémoÎlTe la vision prestigieuse de I'entrée monumentale, de la Cour d'Honneur, de l'Avenue des Nations, de taot de halls et de pavillon qui forcèrent, de par leur belle ordonnance, I 'admiration de tous. Peu d expqsitions présentèrent croyons-nous, au point de vue architectural, un 8ussi harmonieux ensemble. Notre World's Pair fut reuvre de be!tuté. Saluons celui qui en c::ut la conception. Disons aussi aux membres du personnel des bureaux de nos dilféreti'ts services. m~ me aux plus humbles, combien nous avons apprécié leur modeste, mais si utile collaboration . .lIs nous ont vaillamment secondés. La plupart nous ont continué jusqu'au bout leur concours. Nous avons à devoir de leur donner dans ce rapport un témoignage public de notre satisfaction. Qu'un souvenir aille enfin aux collaborateurs que na us avons perdus en· chemin, aux ouvriers de la première heure, dont plusieurs ont passé avant que la täche fût achevée, et notamment à Gustave Care~s, un de nos présidents, dont I'enthousiasme égalait la vailIance et Ie besoin d 'action, au Comte de Smet de Naeyer,· dont Ie décès assombrit les derniers jours de I 'Exposition, de ce Gantois de creur et d'äme qui avait salué en notre entreprise Ie couronnement d'un rêve de sa vie : Ie relèvement d'une vilIe, à laquel1e allait, dans un sentiment de piété filiale. sa pensée toujours active. Voici notre täche achevée,. Le Conseil d'Administration, Ie Collège des commissaires, Ie Comité exécutif lui-même vont tantot passer la main aux J'iquidateurs. Nous avons vécu plusieurs années de vie commune, soucieux avant tout du ~uccès d'une reuvre col1ective do nt nous escomptions gloire et profit pour la Ville de Gand. Nous allons nous séparer. Plusiems de nous se connaissaient à peine. La vie et ses luttes nous avaient trop sou vent conflnés dans Ie milieu ou s 'exerçaient nos activités. La politique aussi nous séparait. Beaucoup d'entre nous étaient étroitement mêlés à I'ardeur de ses conflits • et à I'äpreté de ses polémiques. Dans cette enceinte, na us avons voul'u et nous avons su les oublier. L'reuvre ft !aquelle nous nous étions attachés, nous I 'avons conduite, de part et d 'autre, sans arrière-pensée, en bonne foi, dans un sentiment sincère de respect des opinions de chacun .. Nous avons appris ft nous connaître. Entre nous se sont établis des liens plus durables que la vie éphémère de I'reuvre qui .nous avait réunis. Dn même labeur nous avait fait vivre les mêmes joies, éprouver les mêmes craintes, connaître les mêmes alarmes, nourrir les mêmes espoirs. Et travaillant à un même but, sans souci d'un intérêt personnel quelconque, no us avons pu vérifler, une fois de plus, que, dans la vie, les satisfactions les plus complètes nous viennent toujours de nos reuvres désintéressées.
-6Cette collaboration inti me et cordiale Sera pour chacun de nous une époque dont Ie souvenir perdurera. Vous nous nermettrez cette constatation un peu sentimentale peut-être. N'oublie~ pas 'lue c'est J 'heure des adieux.
.. • .. Au bilan 'lui est soumis à votre aonrobation deux postes demandent peut-être Quelques ex!'>lications. - , L'un vise une intervention de 4.500.000 francs demandée au Conseil communal. La Vilie de Gand n'avait pas jusqu'ici accordé à I'Exposition de subside direct. L'allocation solIicitée s 'élève au montant total du crédit QU 'avec la caution de la Ville de Gand, les banques locales nous ont ouvert. Elle comprend et les 500.000 francs que la ville s'était engagée à verser à la Société de I'Exposition pour' sa part dans Ie coût de la construction du Pal ais des Fêtes, et une seconde somme de. 500.000 francs, au !layement de laC!,uelIe la Ville se trouvait déjà tenue, à titre de garantie de bonne fin, en vertu de Ja convention passée avec notre société. L'autre poste est relatif aux créances litigieuses. Parmi celles-ci figure notamment celle à charge du « Ghent Syndicate 1913 Limited ». Vous ne I 'ignorez pas, les monopoles de I 'alimentation et des attractions ne nous ont pas rapporté les sommes pour lesquelles ils avaient été concédés et dont nous avions escompté la rentrée. La fai!'lite du (( Ghent Svndicate II est venue ,inopin~ment déséquilibrer notre budget. Les curateurs poursuivent énergiquement Je payement du solde dû. Dans ses' p~évisions. pour éviter toute surprise, votre Conseil d'administration l'a provisoirement fixé à un ~hiffre modique, mais ij a toute confi'af}ce de pouvoir, dans son compte définitif, Ie major er très notabl,e1;llent.
.. j'
MESSIEURS,
Nous avions tous ensemble, vous, les. actionnaires, nous, vos mandataires, entrepris une tache qui eût fait reculer d'autres. Et ce n'est point médire de notre clairvoyance que de constater aujourd'hui que sans doute nous n'en avions pas prévu toutes les difficultés. Nous avions décidé de faire grand. Nous avons eu raison. Des ambitions mesquines eussent compromis lesuccès espéré. Ce succès nous est venu. plus complet que ne l'auraient pu concevoir les plus optimistes et les plus enthousiastes 'd'entre nous.
-7Maïs i1portait en lui sa rançon. Plus s'annoncaient brillantes les partieipatioos, plus s'augrnentaient nos charges, plus se gonfJait à notre budget de dépenses Ie poste des constructions,. La désllstreuse expérience de I'incendie de Bruxelles nous imposa, elle aussi, des sacriRces insoupçonrlés au début. La nécessité d'élever des paviJIons sépal"és. se déve lopvant en façades nombreuses et étendues. d'établir une canalisation d eau abondamment pourvue et puissamment ou'tillée, neus entraÎna dans des dépenses dépassant les prévisions de nofre premier budget. Ne les regrettons pas. Gl\nfojs, soyolls flers de notre re·uvn~. èar nous avons pour I 'être de légitimes raisons. Dans Ul1e ville de province de 220.000 iÎl1les, faubourgs compris, 110US avol1 • huit ans après Liège. trois an seulernent après Bru"Xelles, ré.uss·i à o«ganiser uneex!1osition oecu!lant 125 hectares. dont plUs de 30 en halls eouveds. Des million de visiteurs, gantois, belges et étrangers. I'ont pendant six mois animée de la vie la plus intense. De nombreuses natians étJ'angères y ont participé. Plus de 120 congrès y ont tenl! leur assises. Fêtes musicales et fêtes sportives s'y soot succédé. de semll.ine en emaine. Toutes les manifestations de I'activité humaine y. ont trouvé leur pince. Industrie. commerce, agricuJture, horticulture. cience, arts, sports y ont été accueillis avec une fave ur égale. M~rvei lles du tem ps présent. chefs d'reuvcre des siècles p_a ssés y ont reçu les mê mes honneurs. Et ce ne fut certainement pas urie exposition banale Que ce1!e Qui à la fois apporta témoignage des pro grès prodigieux de I 'industrie moderne dans tous les domaines. de I 'é!)anou'issement du génie artistique contemporain, des conQuêtes incessantes d'une science toujours en éyeil. étala les richesses de nos incomparables Floralies, ébaucha la vie rurale de demain dl'.ns Ie « Village Moderne )), rappel a dans Ie Pal ais du Congo notre vaillant effort colonial, évoqua tout Ie passé f1amand dans c~tte admirable exposition d 'art ancien et ressuscita dans la « Vieille Flandre )) 1'image de nos anciennes cités. Et J'ors'!ue vous vous rappelJerez Ie cadre grandiose d~ ce prestigieux spectacIe, les glorieux palais, les halls imposants. les riantes avenues, aux jardins toujours fleuris, cette fête perpétuelle des yeux. Ie jour, sous les jeux si variés de la lumière de nos ciels. Ie soir dans la féérie de nos i!luminations. vaus vous di;-ez Que vous ti 'avez pas travaillé à reuvre vairie et stérile, qu'au labeur donné, à I'énergie consacrée. à · I 'argent dépensé a correspondu un premier résultat immédiat, dont. malgré les mécomptes inhérents à toute reuvre humaine, vaus êtes en droit de VOllS enorgueillir. Demain oroduira d'autres et plus durables effets dont la Ville de Gand la pr~mière va bénéficier. Elle était bien oubliée notre vieille cité gantoise, presque ignorée, souvent méconnue, un peu traitêe
_- 8 en sreur pauvre de Bruxelfes, d'Anvers' et de Liège. L'Exposition lui a valu un lustre nouveau, l'a réinstaurée à son rang de grande ville, dont, si nous Ie voulons, elle ne pourra plus déchoir. Elle a attiré sur elle l'attention des foules. révélé" au. monde étonné non seuI-ement ses richesses archéologiques' et artistiques, mais encore sa puissance économique, industrielIe et commerciaie, l'avenir d'un pOrI et d'installations maritimes modèles, les réserves d'énergie de ses habitants. Elle s'est secouée, réveiIlée d'une torpeur qu'expliquait une injuste défiance d'eIle-même. EIle se permet désormais les longs espoirs et rêve de plus hautes destinées. A:vouons que pareiI renouveau justifiait bien des sacriftces. Ne nous alarmons donc pas de certaines critîques d'aujourd'hui. Redoutons moins encore Ie jugement de· demain. Disdns-nous qua tous ensemble, nous avons utilementservi la cité gantoise, servi, q~oi qti'on en puisse prétendre, la Flandre et son peuple, servi aussi là patrie.. Et forts de I 'effort donné, courageusement et en confiance poursuivons la tache commencée et sachoris pt'éparer I'avenir. Le Secrétaire Général, HENRI BODDAERT.
N AAMLOOZE. VENNOOTSCHAP DBR
Wereldtentoonstelling van Gent in . 1913
VER.SLAG vo'o rgesteld door den Beheerraad aan de Algemeene Vergadering van den :18 April 1914
HEEREN,
De naamlooze vennootschap van de Wereldtentoonstelling van Gent, is aan het einde van haar kortstondig bestaan gekomen. Wel· dra zal zij haar maatschappelijk leven slu iten. Op heden zijt 'gij geroepen om hare liquidatie te stemmen. Hare werking behoort al tot het verleden. Zes maand.e n reeds is het geleden dat onze Wereld· foor in voJ.!en luister hare poorten sloot. De groote uitgestrektheid, die zij met hare paleizen bedekte, is verwoest. Het werk van vernieling gaat methodisch en koel vooruit. Binnen weinige weken zal weder eenzaamheid heerschen dààr, waar maanden lang eene luidruchtige en vroolijke massa zich verdrong. 't Is het lot der tentoonstellingen. De onze kon aan den algemeenen regel niet ontsnappen. Hunne dagen zijn schaars geteld. Zij worden geboren om weldra te sterven. Hunne inrichting is langdurig en traag, hun bestaan is korttijdig. Laat ons echter niet te lang stilstaan bij dit vaarwel dat droevig is als elk werk dat verdwijnt. De sterke weent niet op de puinen van een verleden dat niet kan herboren worden, hij richt de oogen op de toekomst en, vrij en moedig, bereidt hij die voor. De dag' van
-10morgen ontstaat niet uit spijt en berouw, maar uit onze hoop, vo.oral uit onze wilskracht.
Op het uur, waarop wij zullen scheiden, moeten wij nog in volle rechtzinnigheid en met bewogen gemoed, onze dankbaarheid uitdrukken aan 'allen, gröoten en kleinen, opnbare en bijzondere besturen, die ons hul!') en bijst:md hebben verleend bij het opvatten en inrichten van dit collectief werk, aan hetwelk wij sedert jaren, bij gebrek aan andere hoedanigheden, toch onverpoosd al onzen goeden wil hebben gewijd. Onze eerste eerbiedvolle dank geldt Z. M. Koning Albert. Van den beginne af was Zijne welWillende bescherming ons verzekerd. Hij deed ons de eer de Te'ltobnstelling onder Zijne Hooge Bescherming te nemen. Met H. M. de K011ingin en Z. K. H. den HeI:tog van Brabant kwam Hij ze officieel inhuldigen. Hij hield er aan de uitreiking der beloönirigen voor te zitten. En 'ze",den de talriike bezoeken die Hij aan onze World's Fair bracht, niet op welsprekende 'wijze hoeveel belang Hij in ons werk stelde en hoezeer het weIl ukken Hem ter harte ging? Geen ander teeken van sympathie kon meer wa!lrde voor ons hebben: Wij willen daarom in dit verslag herhalen welke diepe erkenteIijkhe;d wij verschuldigd zijn aan het Hoofd van den Staat. Het Staatsbestuur ook steunde edelmoedig om;e pogingen. De 'toelating tot het inrichten van het traditionneel tombola werd ve\'vanl!en door het toekennen van een~ mEde toelaee. De verschilli!!e ministeriëele de!)artementen hadden daarbij. elk. hunne afzonderlijke sectie. Onder deze f"P~ties komt eene gansr:h bijzondere melding toe aan het Paleis van Kongo. waar Eelgië zich voor de eerste maal. in eene tentoonstelling, als kolon.iale natie veropenbaarde. Het werk aer heefen Matthieu en Bastien, de befaamde kunstenl'lars aan dewelke men de uitvl'erinl!: van het panorama en van de diorama's had toevertrouwd. bp.vJ'lttp eene serie van leerriike lessen. Niemand onzer voorzeker heeft dit Paleis verlaten zonder een l!ewettigd gevoel van vadertandsche fierheid ;n zich te voelen opkomen voor het werk voortgebracht door de Bel~en, op de verafl!e 1e!!en gronden van het zwarte vasteland. Ook de stll,d Gent deed h~llr best om het well11kken te ver7e!<eren van een. werk dat hare faam mOP$t JTlAken. de wereld door. Niet aJle"'n maakte 7ii zich mooi om de vreemde l!ast~n te o'ltvanren. ook op het moeilijke uur van den aanvang. stelde zij haar crediet ten onzen dienste, Zoo heeft' zij de Tentoonstelling in staat gesteld ten allen tijde eer te doen aan haar handteeken.
Î
• - -11 En aan den Provincialen Raad van Oost-Vlaanderen gaan ook onze betuigingen van dank, want ook deze schonk ons zijne finan~ cieele hulp.
*
*
*
Wij behoeven u niet te zeggen, Heeren, met hoeveel verhaaasting de vreemde landen den oproep van de ontwerpers onzer Wereldfoor hebben beantwoord. Frankrijk heeft te Gent eene daad zonder wederga gedaan. Hare luisterrijke deelneming heeft in gropte mate den bijval onzer Tentoonstelling verzekerd. Altijd zullen wij het aandenken bewaren aan al de wonderen die in dit paleis ver,e enigd waren; steeds zullen wij ons het mooie paviljoen der stad Parijs herinneren, alsook de schoone reeks voordrachten,- die gedurende een' tijdverloop van verscheidene weken. aan onze bezoekers toelieten de grootste meesters der Fran-, sche gedachte en welsp'rekendheid toe te juichen. Is het wel noodig hier ook die schoone Engelsche sectie te bespreken waarvan de prachtige opvatting algemeen werd bewonderd, en d.ie meer dan elke andère, misschien, door de deelneming van verscheidene diensten van het Britisch: Bestuur. voor het publiek in hooge mate leerrijk was; de -Nederlandsche ~fdeeling waar. naast des hoofdstads rijkdommen eene eereplaats werd I!:ègeven' aan de voortbrenl!selen van Insulinde; waar, d.oor de welwillende bemoeiing van het Comiteit, aan het Vlaamsche volk 1!elegenheid werd aangebodende puikste HolJandsche redenaars te mogen aanhóoren: is het noodil! nOl! te wijzen 00 de Perzi~che sectie. meteen waren kunstzin ingericht in het liefelijk paleis 1anl1s de Natielaan. op het Paviljoen van Canada. opgew.t en inl!:ericht op echt origineele wijze: op dat 'van Guá'témala. op het Ar'Ientijn-Sociaal Muzeum. ' 00 den staat V8'l Californië, van Bolivië. die alle wedijverctèn onder opzicht van belang en aantrekkelijkheid. -. Benevens de officieele dee'nemingen kwamen andere. niet even prachtil1e. aan persoonlijk iniatief te, danken . dit luisterriik l!eheel volledil!:eil. Duitschland. waarvan de galeriien van machienbouw~ kunde en toegepaste kunl';ten vooral werden bewonderd: Italië. Spanie. Taoafl. de Vereenil!de 'State'l, DenemaTken. Romanië. Rusland br$J.chten aa.n de Gentsche WereldtentoQnste11imr eerie aanvul· Jinl! WP,5.1.rvoor wii de inrichters dezer schildf'rachtil!e afdeelingen van harte danken. Alle hehben h 11n ?-,mde",T (1",h~ci in den biival onzer ionderneminl!, Alle hebben dall!'()m o0k recht aan ' een deel om er e·rkenteliikheid. Niet al de ve'rtegenwoordil!ers der vreemde landen hebben wii steeds de aangenaamste betre~kingen gehad.
-
12-.
De Algemeene Commissatissen, de Commissarissen en hunne medewerkers zijn onze vrienden geworden. Steeds zullen wij ons met waar genoegen de welwillende sympathie herinneren, die zij ons hebben bewezen gedurende die lange maanden van gemeenzaam werken. Nevens de groote vreemde natiën schitterde België op den eersten rang. Gij weet hoe luisterrijk ons vaderland zich voorstelde. Zijne hallen en gaanderijen hebben aan de gansche wereld getoond de macht èn van zijne nijverheid en handel èn de uitgestrektheid van zijne ontwikkeling op het gebied van kunsten en wetenschappen. De bijval van België's deelnel1).ing zijn wij vooraf verschuldigd aan het Algemeen Commissariaat der Regeering, aan zijn hoofd, den heer Jean de Hemptinne die tevens een man van de daad en een verlicht diplomaat is en wiens hooge verdiensten, welke wij diep voelen, bezwaarlijk kunnen bewoordig:en; aan. zijn aLgemeen secretaris, . Mr ]ohn Storms, wiens lange ondervindingen op tentoonstellingsgebied dag aan dag wérden geraadpleegd; aan de bestuurders en secretarissen van het algemeen Commissariaat, aan de commissarissen der groepen, aan de leden van de comiteiten der groepen en klassen die geen oogenblik hunne werkzaamheid en ijver hebben afgelegd. In dit vluchtig overschouwen der., bewezen diensten mochten zij ook niet worden vergeten. En wij zouden ondankbaren zijn moesten wij verzuimen hier een t.'artelijken dank te zeggen aan alle onze medewerkers in de verschillige diensten v!'.n onze Tentoonstelling : Aan de secretarissen der drie algemeene besturen, ·Mr Cado 1a, die met eene bevo~edheid welke gij allen eens zult zijn om te huldigen, de zware taak van opzichter der werken heeft verzekerd; aan de Heeren Wijseur en Guequier, die hunne kiesche taak met takt, wijsheid en bestendige vriendelijkheid hebben afgelegd zoo dat zij u gewis bekend eeworden zijn. Aan de dienstoversten van de bewaking, van de rekenplichtigheid. van de beplantingen, van het beheer van ijzeren-wegen. van de politie, de Heeren Hennequin, Van Boerkxsel, De Wilde, Lemaire, Godenir en W~vns, die zich onafgebroken hebbentoegewiid aan het werk: aan den bevelhebber Achtergael en aan het manhaftige korps onder zijn bevel. Onze brandweer verrichtte wonderen . Wij hebben dikwiils angstige uren beleefd, maar de nrachtvolIe inrirhting van onze bri~ade brandweermannen wist spoedig onze angstkreten te doen ophouden. Aan het per~-comité. be~tuurd door den heer Lvbaert, dat ons nooit ziine hoo!'vesr.hatte medewerking liet afbedelen en ons zeer kloeken steun verleende bij het inrichten van den dienst der ruchtbaarheid.
Aan den dienst van het Rood Kruis; aan de voorzitster van her werk, Mevrouw Jules Ie Grand; aan zijn hoofd, de heer Dl' Verbrugghen, aan de damen verpleegsters, aan de de doktoors, apothekers en ambulanciers wier zeer verlichte toewijding wij niet genoeg kunnen beroemen. Aan de Heeren Bayells, Van Reysschoot en D'Hondt, die het bestuur voor het inrichten der muzikaie feesten voorzaten j aan den heer Paul Bergmans die, naast de zijde van een onzer algemeene bestuurders, de aanlegger was van den bijval bekomen door de onvergetelijke tentoonsreiling van « Oude Kunst», een der glansrijkste deelen van onze Tentoonstelling. En toch zullen al die toegenegen medewerkers het ons niet ten euvel duiden indien wij, in de uitreiking van belooningen, een eerste algemeenen prijs willen toekennen aan hem wier naam gij allen verwacht; MI" Oscar Van de Voorde. Onze bouwmeester heeft een meesterwerk verricht. Het plan was grootsch. De uitvoering ervan ~as in niets eene teleurstelling. Voor uw geheugen rijst voorzeker de indrukwekkende hoofdingang nog op, en dan de Eere-laan, de Natie-laan, en de hallen en paviljoenen die, statig, de algemeene bewondering verwekten. Wij denken dat weinige tentoonstellingen, onder bouwkundig opzicht, een zoo harmonisch geheel vormden. Onze Wereldtentoonstelling was een werk van pure schoonheid. Begroeten wij dan den schepper. En laten wij ook aan al de leden, ook de nederigsten, die het korps van onze verschillige diensten vormden, zeggen hoeveel wij hunne verdoken, maar zoo nuttige medewerking begrepen. Zij hebben ons moediglijk bijgestaan. Wij rekenen het ons tot plicht hier in het openbaar onze voldoening uit te spreken over hunne diensten. Eindelijk willen wij nog eens eene herinnermg wijden aan de medewerkers die ons onderwege zijn afgevallen, aan de werkers van den eersten stond, waaronder velen bezweken voor de tallk uitgevoerd was. en namelijk aan Gustaaf Careis, een onzer voorzitters ; hij was vol geestdrift en aan zijne kloekmoedigheid paarde hij een onafgebroken lust tot werken. Ook graaf de Smet de Naeyer moesten wij verliezen en zijne dood kwam de laatste dagen der Tentoonstelling benevelen; die Gentenaar naar hart en ziel had in onze onderneming de bekroning gezien van zijn levensdroom : het heropwekken van de geliefde stede, wat zijn altijd- ijverigen geest vervulde. Hier staken wij ons werk. De Beheerraad. het College der Commissarissen, het Uitvoerend Comiteit zullen plaats ruimen voor de vereffenaars. Wij hebben' verschillige jaren een gemeenzaam leven gesleten, steeds en vooral bezorgd voor den bijval van ons collectief werk en waarvan wij glorie en voordeel voor de stad Gent verhoop-
- 14ten. Wij gaan scheiden. Velen onzer kenden zich nog niet wederkeerig. tiel leven en sIre ven naàuen ons al te diKWijlS Olnnen onzt:1l werkmgsKrmg aoen bliJven. en de poulieK. ook scneldoe ons. LIJ hield velen onzer bezig met hare confliKren en mengde ze In vc:::rschillige pOlemieken. In deze omheming nebben wij gewild en gekunnen alle pohtiek. te vergeten . .het werK waarvo'or WIJ ons mspanoen, hebben wij langs belde kanten geleld, zonder achterdenken, meen oprecht gevoel van eerbied voor eemeders cvertUlgmg. en zoo leerden wij ons kennen. cn langer dan dit kortstonomg samenwerken het wilde zijn er nauwe oetrekkmgen onder ons ontstaan. Een zelfde streven .heett ons de zelfde vreugde doen beleven, de zeltde angsten laten gevoelen, de zettde noodkreten doen Slaken en de zelfde noop doen Koesteren. 1:.n zoo hebben WIJ, werkende aan een zelfde doel, zonder persoonlijk belang, eens te meer mogt:n oeSlatigen, dat m het leven, de zUiverste genoegens sreeds spruiten Uit . onze belanglOoste daden. Dat intieme en hartelijk samenwerken zal 'voor ons allen een tij u zijn van blijvende herinnermg. Gij zult ons deze misschien wat al te groo~e gevoeligheid vergeven als gij bedenken zult dat het een vaarwel geldt. * In de aan uwe ' goedkeuring onderworpen balans van 1913 bevinden zich twee posten die misschien wel een paar woorden uitleg vergen. De eene betreft eehe tegemoetkoming van 4.500.000 frank aan de gemeenteraad aangevraagd. De stad Gent had tot hiertoe nog geene rechtstreeksche toelag(, aan de Tentoonstelling toegekend. O e gevraagde ' tegemoetkoming beloopt tot het totaal van hel crediet dat ons, onder borg door de stad Gent. door de plaatselijke banken werd geopend. Zij bevat en .de som van 500.00U frank dewelke de Istad zich had verbonden te storten in de kas van de Naamlooze Vennootschap der Wereldtentoonstelling als tusschenkomst in de kosten van het opgebouwen Feestenpaleis, en eene tweede som van 500.000 frank, waartoe de stad zich reeds had verbonden, als waarborg van goed einde, gelijkluidig het kontrakt met onze maatschappij. De a11dere post bevat de nog in rechtsgeding verkeerende schulden. Daaronder bevind zich namelijk deze ten 'laste van de « Ghent Syndicate 19 13 Limited ». Gij weet dat het monopo)ium voor de eetwaren en aantrekkelijkheden ons de sommen niet hebben opgebracht waarvoor het werd uitgebaat en waarvan wij het inkomen hadden berekend. De faling van « Ghent Syndicate » is onverwachts ons budget komen veranderen. De curators vervolgen hardnekkig de hetaling van het nog verschuldigde. In zijne berekeningen heeft
..;... 15 ...;;;. uwe Beheerraad, ten einde alle verdere verwonderingen af te weren, de opbrengst zeer lag gesteld, maar hij heeft het volste vertrouwen van in de eind-rekening, het beloop aanzienlijk te mogen verhoogen. HEERBN,
WIj hadden allen te zamen, GIj, aandeelhouders. wij, uwe mandatanssen, eene taaK opgenomen voor dewelKe vele anderen zouuen teruggeaemsd zIJn. en net IS geen kwaad spreken over ons doorzicht ais WIJ heden bestatigen dat wij mderdaau met 31 de moeilijkheden hadden voorzien. W IJ hadden beslOten alles groolsch te doen en heoben daarm gelIjk gehad. bene te kleme opvattmg had het verhoopt succes belet. Een bijval is ons ten deel gevall.en, v(J.ledlger dan de meest optmllstische en geestdnttlgste onzer het n"UClt Kunnen voorzien. maar in dien bijval lag ooK net rantsoen. hoe schltrerenuer de deelnemmgen waren, hoe zwaarder onze lasten wogen en ooe meer de post der gebouwen ons uitgaven-budget deea zwellen. Oe rampzalige ondervmdmg van den brand te!:Srussel, heeH ons ook opotfermgen opgelegd welke Wij, in den beginne Illet vermoed, hadden. De noodzakelijKheid van afzonderlijke paviljoenen op te richten met vele en UItgestrekte gevels, het aanwenden van eene goed ingerichte waterleiding hebben ons uitgaven berokkend die de voorzieningen van ons eerste budget hebben overschreaen. Laten wij ons :)1ierover niet klagen. Gentenaars, wij mogen fier zijn over ons werk en hebben daartoe wettige redenen. In eene provincie-stad van 220.000 zielen met inbegrip der voorgeborchten zijn wij er in geslaagd, acht jaar na Luik, en slechts drie jaar na Brussel, eene wereldtentoonstelling in te richten die 125 Hectaren grond besloeg, waarvan meer dan 30 Hectaren met overdekte hallen bezet waren. Miljoenen bezoekers, Gentenaars, Belgen en vreemdelingen hebben er zes maanden lang het drukste leven in gebracht. Vele vreemde ~atiën hebben .!r· deel aangenomen: Meer dan 120 congressen werden ' er gehouden. Muzikale- en sportfeesten voljden elkander wekelijks op. Iedere uitdrukking van- de menschelijke bedrijvigheid heeft daar plaats gevonden. Nijverheid, handel, land- en hofbouwkunde, wetenschappen, kunsten en sporten werden daar met dezelfde welwillendheid onthaald. Wonderen van den tegenwoordigen tijd en meesterwerken'lit verleden eeuwen vonden er dezelfde eerbewijzingen. En, voorwaar, het was niet eene alledaagsche tentoonstelling, want zij getuigde te 'zdfder' tijd van den wonderlijken vooruitgang der hedendaagsche nijverheid op elk gebied, van dèn huidigen bloei der schoone kunsten en van de onophoudende
--16veroveringen der wete~schap; zij verrukte ons door den rijkdom onzer onvergelijkbare bloemenfeesten, zij schetste ons in het « Hedeniaagsche Dorp)) het landelijk leven van morgen; in het Paleis van Kongo, ons kloekmoedig koloniaal streven. De overheerlijke tentoonstelling van « Oude Kunst)) deed voo- ons het schoone beeld van het Vlaamsche leven van vroeger opdoemen en met het « Oude Vlaanderen)) bevonden wij ons wederom in die 'aloude heerlijke steden. En, als Gij u dit grootsche tafereel zuit - herinneren met zijne jndrukwekkende omgeving van glorierijke paleizen, van statige hallen en lachende bloemenperken wier bloeiende bedden een bestendig feest waren voor onze oogen, bij dag onder het wisselkleurige spel onzer hemelen. des avonds in de betooveringen van onze verlichtingen, dan zegt gij tot u zelf dat gij niet tot een ijdel en nutteloos werk hebt bijgedragen. Dat uw wrochten, uwe krachtsinspanning en uwe geldelijke opofferingen eene onmiddellijke uitkomst heeft opgeleverd, waarop gij niettegenstaande enkele teleurstellingen, aan ieder menschenwerk eigen, rechtmatig fier wezen moogt. De toekomst zal nog andere en voortdurende uitwerkselen opleveren waarvan de stad Gent de eerste zal zijn om te genieten. Wat was zij nog vergeten, onze oude Gentsche stad, hoezeer was ze nog onbekend, hoe vaak miskend zelfs en aanzien als de arme zuster van de steden Brussel, Antwerpen en Luik. De tentoonstelling heeft haar een nieuwen luister bijgebracht, heeft ze in de rij der groote steden gebracht waaruit zij, als wij het willen, niet meer zal worden weggedrukt. Zij heeft de aandacht der menigte op haar gevestigd : aan de verwonderde wereld heeft zij niet alleen hare oudheidskundige- en kunstweelde veropenbaard, maar ook hare economische sterkte onder opzicht van nijverheid en handel. Zij heeft de toekomst laten voorzien van hare haven en van hare voorbeeldige inrichtingen op zeewezengebied ; zij heeft ook laten vermoeden wat er nog aan krachten bij hare inwoners verscholen zit. Zij heeft zich wakker geschud uit hare gevgelIoosheid. Nu durft zij hopen en gelooven aan e-ene hooge bestemming. Bekennen wij dat zulk een herleven' de getrooste opofferingen wettigt. . Wij moeten dus niet al te veel geven om zekere beknibbelingen van sommigen en het oordeel van morgen hoeven wij niet te vreezen. Laten wij verklaren dat wij samen verdienstelijk werk hebben verricht voor de stad Gent. voor Vlaanderen, voor het volk en voor het Vaderland. En, gesterkt door de volbrachte taak, zullen wij met moed en betrouwen het begonnen werk voortzetten en aldus de toekomst voorbereiden.
...
De algemee·ne secretaris, HENRI BODDAERT.
