DE ECONOMISCHE VERHOUDINGEN

www.vijfeeuwenmigratie.nl

HOOFDSTUK 111. DSTU K 111. HOOF

OUDI NGEN . DE ECON ECONOMISCHE VERHOUDINGEN. OMIS CHE VERH DE A. De De Zeelied Zeelieden. en. A. f te n in Tot de de Chinee Chineezen, die geacht geacht moeten moeten worde worden in ons ons land land verblij verblijf te zen, die Tot de bij 1936) (begin thans die en, houden, behooren de pl.m. 900 zeelieden, die thans (begin 1936) bij de zeelied 900 pl.m. de houden , behoor en dam zijn rdam en opleving van den den scheep scheepvaart weder te te Amste Amsterdam en Rotter Rotterdam zijn vaart weder g van oplevin telling laatste de bij die zen, Chinee gemonsterd, zoowel als als de de pl.m. pl.m. 1200 1200 Chineezen, die bij de laatste telling sterd, zoowel gemon enoem de in ons ons land land werden werden aanget aangetroffen. Men schat, schat, dat dat zich zich onder onder laatstg laatstgenoemde roffen. Men in en. De bevind zen Chinee 1200 person personen handeldrijvende Noord~Chineezen bevinden. De drijven de Noord~ en een 400 handel 1200 hier en zeelied als zijn and Nederl van overige 1700 Chineesche inwoners Nederland zeelieden hier rs inwone sche Chinee overige 1700 uwd te worden gekomen en dienen ook als zoodan zoodanig beschouwd worden,, al al blijven blijven zich zich ig bescho en en gekom en pinda's van amerij marskr de op en ongeveer 300 van hen noodgedwongen marskramerij van pinda's en dwong noodge ongeve er 300 Zuid~ de venten aantal het was chocolade ventende Zuid~ (Omstr eeks 1932 toelegg en. (Omstreeks chocol ade toeleggen. land ons land in ons der % Chineesche zeelieden ongeveer 800). Meer dan 70 in er ongeve en zeelied sche Chinee zeeman oorspro nkelijk zeeman domicilie Chinee zen zijn dus oorspronkelijk hebben de Chineezen gekoze n hebbende domicilie gekozen hun van hun bestud eering van van hun beroep. Het ligt dus voor de hand, bij de bestudeering van hun beroep . aan en schenk te ht aandac economische schenken aan verhou dingen , in de eerste plaats aandacht econom ische verhoudingen, wor~ land ons in die scheep vaartbe drijf, die in ons land wor~ de het scheepvaartbedrijf, in het werkk rachten in Chinee sche werkkrachten de Chineesche den aangeworven. den aangew orven. zeelied en Chinee sche zeelieden de Chineesche onder de De worde n onder beroep sgroep en worden volgen de beroepsgroepen De volgende aan aanget roffen. boord aangetroffen. aan boord zij (hoofd stoker);); zij one" (hoofdstoker "numb er one" door "number 11e.e. stokers, geleid door schip geleid ieder schip op ieder stokers , op bestaan Canton neezen ; uit Cantonneezen; hoofdz akelijk uit bestaa n hoofdzakelijk Het bootsm an. Het den bootsman. door den geleid door schip geleid 2e. dekpersoneel (matrozen), op ieder schip 2e. dekper soneel (matro zen), op ieder met gd vermen soms , neezen Canton en Cantonneezen, soms vermengd met bestaat Foe~tsjouers en uit Foe~tsjouers vooral uit bestaa t vooral eenige Noord~Chineezen; eenige Noord~Chineezen; eersten den eersten door den geleid door koks), geleid en koks), 3e. bed~enend (stewa rds en person eel (stewards 3e. bed~enend personeel Canton neezen , uit Cantonneezen, doorga ans uit bestaa t doorgaans steward. person eel bestaat bedien end personeel Het bedienend stewar d. Het afkoms tig. Hainan afkomstig. de eiland Hainan het eiland van het vaak van zijn vaak koks zijn de koks eenige onmidd ellijk eenige opsom ming onmiddellijk deze opsomming Het aan deze belang , aan van belang, ons van lijkt ons Het lijkt Neder~ in datin Neder~ voegen , dat toe tetevoegen, loonstaten scheep sperson eel toe Chinee schescheepspersoneel het Chineesche van het loonsta tenvan landsche havens aangemonsterd wordt. wordt. landsc he havens aangem onsterd 3636


Maan dloon en op op een een Engelsch Engel sch schip, schip, waarvan Maandloonen waarv an de de Chineesche Chine esche beman ning in Rotte rdam bemanning in Rotterdam aangeworven aange worve n is: is: Stoker Nr. Nr. 11 Stoker Stoker Nr. Nr. 22 Stoker Stoker Nr. Nr. 33 Stoker "Pumpm an" "Pumpman" "Donkey man" "Donkeyman" Stoker Stoker .. Kok voor voor stokers stokers Kok

t t 6.10.6.10.t t 5.15.5.15.t t 5.10.5.10.t t 6.10.6.10.EE5.10.5.10.EE5.-.5.-.-

Eerste Steward Steward Eerste Tweede Steward Steward Tweede Eerste Kok. Kok. . . Eerste Tweede Kok Kok .. Tweede Bediende Eet:z;aal Eet:z;aal .. .. Bediende Bediend e Provisiekamer Provisie kamer Bediende Hutbedi ende Hutbediende

EE9.10.9.10.EE 4.10.4.10.-

Bootsma n Bootsman Timmer man Timmerman Maga:z;ijnmeester Maga:z;ijnmeester Kwartie rmeester ter Kwartiermees Matroos .. .. .. .. .. Matroos Kok voor voor Matrozen. Matroze n. Kok

Maan dloon en Op een Nederlandsch Neder landsc h schip, waarvan Maandloonen waarv an person eel in Rotte rdam aange personeel Rotterdam aangeworven worve n Stoker Stoker Nr. Nr. tt Stoker Nr. 22 Stoker Nr. Stoker Stoker Nr. Nr. 33 Stoker Stoker Nr. Nr. 44 Magazij nmeeste r Magazijnmeester Stoker Stoker Kok Kok

EE4.10.4.10.-

EE 8.10.8.10.EE 4.10.4.10.EE 4.-.4.-.EE 4.-.4.-.-

EE 4.-.4.-.-

E E 6.10.6.10.E E 7.10.7.10.-

E E 5.10.5.10.E E 5.10.5.10.E E 5.-.5.-.E E 4.10.4.10.-

het Chineesche Chine esche is: 65.f 65.57.-

..

.... .

57.54.54.54.54.57.57.51.51."" 46.46.-

...

""

Men taande , dat Men ziet ziet uit uit het het bovens bovenstaande, dat de de loonen loonen der der Chinee Chineesche zeelieden, sche zeelied en, die er ff 100.,....eenige jaren jaren na na den den oorlog oorlog ongeve ongeveer 100.,....- bedroe bedroegen, in den laatsten die eenige gen, in den laatste n t~d d zijn, t~d sterk sterk gedaal gedaald zijn, hoewel hoewel zij, zij, in in Engels Engelsche valuta omgere omgerekend, de che valuta kend, de gages che schepe n nog ffen. gages op op Engels Engelsche schepen nog overtre overtreffen. Het meest merkw aardig e van Het meest merkwaardige van de de samens samenstelling der Chinee Chineesche beman~ telling der sche beman~ ning gewijz e en ning is, is, dat dat deze deze groeps groepsgewijze en vaak vaak inin locaal locaal verhan verhand wordt aange~ d wordt aange~ monste rd. De vaartm aatscha ppijen contra monsterd. De scheep scheepvaartmaatschappijen contracteeren de aanmonstering cteeren de aanmo nsterin g van te beman ning met van een een comple complete bemanning met een een werver werver ("shipp ("shipping~master") en be~ be~ ing~master") en talen en uit. talen hem hem het het loon loon der der zeelied zeelieden uit. 1)1) De ert de ning, waarbi De werver werver engage engageert de beman bemanning, waarbij hij erer zoovee zooveel mogelijk j hij l mogeli jk rekenin g mede zen, die rekening mede houdt, houdt, dat dat Chinee Chineezen, die tot tot dezelfd dezelfde locale groep groep be~ be~ e locale hooren , het erken. Zoo hooren, het beste beste samenw samenwerken. Zoo ziet ziet men men dan dan ook ook aan aan boord, boord, dat dat het het 1)1) Voor ijze, zie Voor dede oorzaak oorzaak van van de:z;e de:z;e handelsw handelswijze, zie blz. blz. 97. 97.

3737


eng~ iangers en ouers, Tsje~k dekpersoneel. hetgeen vaak uit uit Foe~tsj Foe~tsjouers, Tsje~kiangers en Sjanto Sjantoeng~ n vaak soneel. hetgee dekper hoofd~ dat eel, person stokers neezen bestaa bestaat, geheel gesche gescheiden leeftvan van het het stokerspersoneel, dat hoofd~ iden leeft t, geheel neezen n eten Deze esteld. zakelijk uit Cantonneezen is samengesteld. Deze twee twee groepe groepen eten en en sameng is neezen Canton uit k zakelij koks. illende slapen meestal apart en hebben verschillende koks. versch hebben en apart l slapen meesta en aan n zeelied De leiders leiders van van de de diverse diverse groepe groepen zeelieden aan boord, boord, gelijk gelijk de de hoofd~ hoofd~ De niet n worde d, stewar eerste de en stoker ("number one"), de bootsman en de eerste steward, worden niet an stoker ("num ber one"), de bootsm teld. aanges werver den door door de de scheep scheepvaartmaatschappijen, doch door den werver aangesteld. Zij Zij vaartm aatscha ppijen, doch door afmon~ de bij werver den door neel kunnen evenals het gewone scheepspersoneel door den werver bij de afmon~ sperso scheep e gewon het s evenal kunnen n in. stering ontslag ontslagen worden, zelfs tegen tegen den den wil wil van van den den kapitei kapitein in. Een Een , zelfs en worden stering s~ Scheep van iging Vereen der r hoofd~machinist schrijft aan het Bestuur der Vereeniging van Scheeps~ Bestuu het aan hoofd~ machinist schrijf t de: nden het werktuigkundigen naar aanleid aanleiding van deze deze missta misstanden het volgen volgende: ing van igkund igen naar werktu

en door "Ten zeerste zeerste isis het het te te betreure betreuren, dat de de levering levering van van Chineez Chineezen door agenten agenten n, dat "Ten voor goede minder er krijg en kwijt "geschiedt. Dikwijls raak ik goede stokers kwijt en krijg er minder goede voor terug. terug. stokers goede ik "geschie dt. Dikwijls raak Hong to d "back antwoor voor altijd je kreeg "Als ik navraag naar hen deed, dan kreeg je altijd voor antwoord "back to Hong dan deed, hen naar navraag "Als ik echt. Zij ,Kong". In In werkelij werkelijkheid zitten ze ze dan dan in in een een boarding boardinghouse house op op Katendr Katendrecht. Zij kheid zitten ,Kong". "moeten dan dan plaats plaats maken maken voor voor anderen, anderen, die die dik dik in in de de schuld schuld zitten zitten........ ....". ". "moeten

vaartm aatscha ppij den De oorzaa oorzaak hiervan scheepvaartmaatschappij den werver werver n is, dat de scheep k hierva De zich welke den, geldhe ongere eele verantwoordelijk eventueele ongeregeldheden, welke zich eventu alle voor houdt elijk verant woord en larij mokke opiums b.v. zooals en, onder de bemanning voordoen, opiumsmokkelarij en voordo kunnen ning onder de beman boeten hooge zelfs werver hun laten n vechtpartijen. Sommige maatschappijen hooge boeten happije vechtp artijen . Sommi ge maatsc elen manne n bij het betalen, het smokk smokkelen gemon sterde mannen indien een der door hem gemonsterde betalen , indien "onge~ t, opeisch d vrijhei opeischt, "onge~ betrapt Vanda ar, dat de werver voor zich de vrijheid wordt. Vandaar, betrap t wordt. te reis te iedere reis nken wenschte elementen" naar zijn goeddunken na afloop van iedere goeddu wensch te elemen ten" verzett en. hierteg en niet verzetten. ontslaan maatsc happije n zich hiertegen en dat de maatschappijen ontslaa n en moet missta nden moet tot misstanden stelsel dergeli jk Het ligt voor de hand, dat een dergelijk Het ligt dat groot, zoo is werver s is zoo groot, dat der wervers leiden. handen der in handen machts opeenh ooping in De machtsopeenhooping leiden. De zeelied en gemon sterde zeelieden hen gemonsterde door hen de door het valt, de gemak kelijk valt, te gemakkelijk al te maar al hun maar het hun "squee ze" de "squeeze" dat de komt, dat Hierbij komt, op persen . Hierbij te persen. uit te wijze uit schrikb arende wijze een schrikbarende op een mate sterke zoo in land dat in ebbers (afpersing) in dat land in zoo sterke mate machth vele machthebbers door vele China door in China (afpers ing) in wordt ls normaa iets als daar als iets normaals wordt wordt missta nd daar deze misstand dat deze 2) dat toegep ast, 2) wordt toegepast, Neder~ in Neder~ zeelied enwerv ers in sche beschouwd. Geen wonder, dat de Chineesche zeeliedenwervers Chinee de dat r, wonde Geen bescho uwd. gecont roleerd autorit eit gecontroleerd enkele autoriteit geen enkele land, door geen monste ringspr actijke n door wier monsteringspractijken land, wier maken . misbru ik maken. wijze misbruik worden, grove wijze op grove machts positie op hun machtspositie van hun worden , van zeer een zeer reeds een ppij aatscha Hoewel reeds scheep vaartm de scheepvaartmaatschappij van de werve r van de werver Hoewe l de g, nsterin aanmo iedere voor iedere aanmonstering, 6.- voor kort ff 6.groote voor kort (tot voor verkrij gt (tot provisi e verkrijgt groote provisie de hierme hij hiermede overwe rkverg oeding ) isis hij soms plus overwerkvergoeding) gages plus betaald e gages de betaalde van de 5% van soms 5% nstert, aanmo hij dien , zeeman iederen geenszins tevreden. Vaak eischt hij van iederen zeeman, dien hij aanmonstert, van hij eischt geensz ins tevrede n. Vaak hoofd~ het van leden de terwijl een maand gage (thans pl.m. f 50.-) terwijl de leden van het hoofd~ een maand gage (thans pl.m. f 50.-) een aanmo nsterin g een de aanmonstering bij de ieder bij hem ieder personeel bootsm an) hem en bootsman) stoker en (eerste stoker person eel (eerste de van gelang van de naar gelang 1000. - naar en f f 1000.bedrag, 200.- en tussche n f f200.varieer end tusschen bedrag , varieerend Daar uitbeta len. Daar moeten uitbetalen. reis, moeten de reis, van de grootte lengte van de lengte en de beman ning en der bemanning grootte der 2)2) Zie 463. blz. 463. :Heek, blz. Van:Heek, Zie Van 3838


laatstgenoemde sommen de gages der hoofdstokers 'e n bootslieden gedurende de reis dikwijls overtreffen 3). leggen deze zich met verdubbelden ijver toe op de opiumsmokkelarij en de afpersing van hun minderen 4) . Z ij weten. door hun ondergeschikten tot spelen te dwingen. een deel van hun gage te bemachtigen. terwijl zij de gewone zeelieden hooge prijzen laten betalen voor de opium. die zij aan boord verkoopen. De wervers hebben echter nog vele andere mogelijkheden tot het verkrijgen van inkomsten ten koste van de zeelieden. Daar zij de gages van de door hen aangemonsterde schepelingen in handen krijgen. kunnen zij deze dwingen aan land hun intrek te nemen in de log'ementen. die door den werver zelf worden geëxploiteerd of door ..boarding-house masters". die in financiëele connectie met hem staan. De pensionprijs in deze gelegenheden bedroeg tot voor korten tijd f 35.- tot f 40.- per maand. (thans f 25.--- tot f 30.---) terwijl de Chineezen 'e r nauwelijks voor f 6.--- voedsel ontvingen en vaak met 15 tot 25 man op één verdieping werden gestopt. die de logementhouder van den Hollandschen eigenaar voor p1.m. f 50.--per maand huurde. Wat de Chineesche zeeman dan nog van zijn gage kan overhouden. wordt besteed aan opium. die de logementhouder verstrekt. of aan het hazardspel. dat onder leiding van den huurbaas en zijn trawanten wordt uitgeoefend. Weliswaar kan de Chineesche zeeman niet gedwongen worden tot spelen en opiumrooken. doch de verleiding en de pressie worden vaäk zoo groot gemaakt. dat hij aan zijn hartstochten niet langer weerstand kan bieden. Deskundigen taxeeren. dat aldus dikwijls nog geen 10 % van de gage der Chineesche schepelingen voor vrije besteding beschikbaar is.

Visitekaartje van een Chineeschen zeeliedenwerver : CHINESE BOARDING HOUSE KEEPER 5) AND SHIPPING AGENT Chinese Cooks. Stewards. Hands & Stokehold Crews. Always on Hand.

Katendrecht. ROTTERDAM (Holland).

Tusschen al deze ellende rijst de sinistere figuur van den werver omhoog. Meestal als kleine koopman vanuit China naar Engeland getrokken en daar met de Britsche taal vertrouwd geraakt. is hij . gesteund door zijn vele relaties en sluwen zakengeest. zich daar spoedig beginnen toe te leggen op het ronselen van Chineesche schepelingen. Na den wereldoorlog naar 3) Zie blz. 37. 4) Zie blz. 96. 5) De namen van wervers en handelaren worden in dit boek niet genoemd. De schrijver zal deze aan bevoegde belangstellenden gaarne mededeelen.

39


Nederland gekomen 6) heeft hij, gebruik makend van de opgaande con~ junctuur tot ongeveer 1930, een groot vermogen verworven. In die periode verdienden de belangrijkste wervers vermoedelijk ieder minstens f 20.000.-per jaar. Hun vermogen wordt dan ook cp eenig1e tonnen gouds geschat. Deskundigen taxeeren het vermogen van den rijksten Chineeschen werver omstreeks 1930 op ongeveer een half millioen gulden. De weelderige levenswijze der wervers toonde hun rijkdom: de Nederlandsche vrouwen en maîtresses der shipping~masters pronkten met bontmantels en sieraden ter waarde van duizenden guldens. Zij beschikten over groote luxe auto's met eigen chauffeurs, die de heerschers der Chineezen~kolonies en hun vriendinnen vergezelden op hun reizen naar Parijs en Berlijn. Dit uiterlijk vertoon diende tevens om hun prestige tegen~ over hun landgenooten te vergrooten. Eenige van de wervers zijn schatrijk naar China teruggekeerd, anderen zijn in Nederland gebleven en hebben na 1930 aan hun vorderingen op hun werklooze gasten voor groote bedragen verloren. Zij hebben gedurende een, twee, ja zelfs drie jaren een 30 tot 100 zeelieden in hun logementen op crediet gehuisvest en gevoed, in de hoop, dat de goede tijden zouden weder~ keer en, doch van deze vorderingen zoo goed als niets ontvangen. (Een ons bekende werver~logementhouder b.v. heeft vermoedelijk voor meer 'dan f 100.000. aan dubieuze vorderingen moete.n afschrijven). Echter juist het feit, dat slechts één werver te Rotterdam failleerde en de andere shipping~ masters deze groote verliezen hebben kunnen dragen, bewijst welke ontzag~ lijke winsten door hen in goede jaren zijn gemaakt. Voor den aanvang van de malaise waren te Rotterdam een zevental shipping~masters geves~ tigd. Eenige van deze wervers zijn naar China teruggekeerd, doch hebben hun zaken aan familieleden overgedaan, die het bedrijf voortzetten. De volgende scheepvaartmaatschappijen worden door hen van personeel voorzien. (Iedere werver contracteert slechts met één maatschappij of een groep maatschappijen): 1. Rotterdamsche Lloyd; 2. Holland~Amerika Lijn; 3. Anglo~Saxon Cy.; 4. Furness Cy. en Noorsche Reederijen; 5. Blue Funnel Line; 6. Vereen. Neder!. Scheepvaart Mij.; 7. Holland~Australië Lijn; 8. Van Nievelt Goudriaan. 9. Diverse Engelsche schepen;

In Amsterdam beschikt de Maatschappij "Nederland" over een eigen shipping~master,

6)

40

de overige der

Zie "Historisch Overzicht", blz. 17.

voornaamste

Chineezen

employeerende


scheepvaartmaatschappijen aldaar, zooals de Holland Afrika Lijn en de Holland West~Afrika Lijn contracteerden doorgaans met denzelfden werver. De Holland Oost~Azië Lijn monstert in China en Singapore af. Zooals reeds opgemerkt, bestaat er een zeer nauw verband tusschen de zaken van den logementhouder (Eng.: boardinghouse~master) en die van den werver (shipping~master). Vaak zijn de wervers tevens logement~ houders. De logementhouders, die geen werver zijn, krijgen, tegen betaling van een zekere provisie aan den werver, het recht op geregelde tijden hun vaste gasten weder voor eenige maanden te laten aanmonsteren, ten einde hen in de gelegenheid te stellen, hun schulden af te betalen. Dergelijke logementhouders, die niet over financiëele reserves beschik~ ken zooals de wervers~huurbazen, zijn door de malaise in het scheepvaart~ bedrijf zwaar getroffen. Het aantal Chineesche logementhouders is gedu~ rende de laatste 5 jaren in Rotterdam van ongeveer 40 tot 25 gedaald. Vele van hen hebben een aanzienlijk deel van hun vermogen verloren als gevolg van hun oninbare vorderingen op hun werklooze gasten. Bovendien verblijven vele Chineesche zeelieden, die marskramers geworden zijn, niet meer in de logementen doch in eigen gehuurde woningen. Zij hebben de hoop opgegeven, ooit weer aangemonsterd te worden en willen zich niet langer laten uitpersen 7). Verscheidene onder hen hebben de logementen verlaten zonder hun oude schulden te betalen.

B.

Handel en Marskramerij. 1.

De

Noord~Chineezen.

Uit het voorgaande is ons gebleken, dat reeds een tiental jaren voor dat de Zuid~Chineesche zeelieden zich noodgedwongen op de marskramerij begonnen toe te leggen, Chineesche handelaars en marskramers, hoofd~ zakelijk afkomstig uit de provincie Tsje~kiang, zich in Nederland hebben gevestigd. Als stokers, als verstekelingen en als passagiers hebben zij de Europeesche havens Liverpool, Marseille of Rotterdam bereikt. Eenige van hen hebben vroeger behoord tot het leger Chineesche arbeidskrachten dat tijdens den oorlog aan de zijde der geallieerden achter het front werkzaam was. 8) Als kleine kooplieden in Chineesche textielwaren, beeldjes en papieren snuisterijen trekken zij het land door en verdienen op deze wijze een gering inkomen. 9) Daar voor de bevolking in de provincie hun waren meer de aantrekkingskracht van het ongewone bezaten, zijn zij steeds meer verspreid geweest dan de Chineesche zeelieden, die tot 1931 in Amsterdam of Rotterdam bleven wonen. Enkele van de kooplieden uit Tsje~kiang wisten een eigen import~ 7) 8) 9)

Verg!. blz. 55. Zie blz. 16. Zie enquête-lijst t.o. blz. 106. 41


kantoor te stichten en hun minder gelukkige landslieden als handelsreizigers in dienst te nemen. Deze handel is van grootere beteekenis geworden, toen na den wereld~ oorlog eenige kooplieden uit Tsje~foe, die reeds langen tijd textielwaren in Nederland importeerden, · zich in ons land vestigden. Tsje~foe, een handels~ haven aan de noordkust van de Chineesche provincie Sjan~toeng, is van oudsher een centrum van de Noord~Chineesche emigratie geweest. Sjan~ toeng is grootendeels een schiereiland, dat in vergelijking met de andere Chineesche provincies gemakkelijk van alle kanten bereikbaar is en daar~ door reeds vroeg voor interlocale invloeden heeft opengestaan. Daarbij komt, dat de bevolkingsdruk in dit bergachtige en gedeeltelijk onvrucht~ bare gebied zeer groot is. 10). Naast den traditioneelen landbouw ontstond hier een exporteerende huisindustrie, die zich tot op heden naast de machinale nijverheid van deze provincie wist te handhaven, ja er zelfs door werd gestimuleerd. 11). De producten dezer huisindustrie in den vorm van textielgoederen en snuisterijen, zijn steeds belangrijke uitvoer~artikelen geweest (Sjan~toengzijde!) : Het is dus begrijpelijk, dat Chineesche koop~ lieden uit Sjan~toeng filialen in de Westersche wereldsteden vestigden en dat ook het koopkrachtige Nederland in de afzetgebieden werd opgenomen. Eenige vermogende Sjan~toeng~kooplieden hebben zich hier in den loop der laatste jaren gevestigd. Voor dat de textiel~contingenteering aan hun handel zware afbreuk deed, waren in Nederland een achttal van deze importzaken gevestigd (thans -4), waarvan er enkele meer dan f 25.000.kapitaal hadden. De visite~kaartjes van deze kooplieden toon en den aard der artikelen, waarin zij handel drijven: Groothandelaar en importeur van alle soorten Chineesche handwerken. 12) Borduurwerken A Jour Werken Pongée Zijde Kimono Pyama. enz. enz.

Hand-made Shantung Silks Laces. Filet. Lace Goods Dresses. Embroideries China-wares Camp hor-wood Trunks and China Products

Cloisonné Filet Kant Kantwerken Bedsprei Prijzen zeer voordeelig.

Hand gemaakte Shantung Zijde 13) Kant. Filet. Kantwaren Kleeren. Borduurwerk China-waren Kamferhoutkisten Chineesche Produkten

WHOLESALE and RETAlL. 10)

Verg!. Van Heek. blz. 343.

11) Verg!. Van Heek. blz. 343. 12) Zie noot op blz. 39. 13) Zie noot op blz. 39.

42


Afb. 3.

De bereiding van pindakoekjes en chocolade door werklooze Chineesche zeelieden. Op den voorgrond een schotel p indakoekjes . De man hakt de chocolade in stukken.

Afb. 4.

Een kleine ondernemer: een Noord-Chinees, die in de Bantammerstr. te Amsterdam een handel in snuisterijen en dassen heeft geopend.


De wijze van zaken doen van deze Noord~Chineezen is merkwaardig. De groote familie~handelszaken in Sjan~toeng , waarvan hun bedrijven soms deel uitmaken, financieren vaak het huren van hun kantoren en winkel~ panden en verstrekken de waren op crediet. Tevens zorgen de hoofd~ kantoren in China voor een aantal handels~agenten, die de artikelen der in Nederland opgerichte importhuizen in ons land aanprijzen en rondventen. Voor eenige jaren, vóórdat de textiel~contingente'eringen werden afge~ kondigd, hebben hier ongeveer een 60~tal van deze commis~voyageurs rondgereisd, thans zijn de meeste van hen naar China teruggekeerd. Zij moeten wel onderscheiden worden van de armoedige marskramers uit Tsje~kiang en de pinda~ventende werklooze Cantonneesche zeelieden. De Tsje~foe~kooplieden zijn meestal goed gekleed en hebben over het algemeen een goede opvoeding gehad. De meeste van hen hebben een Chineesche middelbare school bezocht. Zij krijgen van de handelszaken in Sjan~toeng, die hen uitzenden, de naar Chineesche verhoudingen hooge som van f 300 . .....voor jaarlijksch onderhoud, terwijl eenzelfde bedrag aan hun familie , welke in China is gebleven, wordt uitbetaald. Na 3.....-5 jaren keeren zij meestal naar hun vaderland terug. Slechts de leiders der importkantoren vestigen zich hier voor langeren duur. Aan den invoer van Chineesche waren is in den laatsten tijd door de contingenteeringen groote schade toegebracht. Vandaar, dat de toekomst der Noord~Chineesche importzaken zich duister laat aanzien. 2. D e Z u i d ~ C h i nee zen. Zooals uit het historisch overzicht is gebleken, zijn de Zuid~ Chineezen in Nederland zelden als koopman hier gekomen. Voor deze varensgezellen was het arbeidsgebied de zee; slechts de door de wervers gerekte afmon~ steringsperiodes 14) werden aan land doorgebracht. Veranderingen in de stooktechniek en de malaise in het scheepvaartbedrijf brachten hierin ver~ andering: de pinda~negotie ontstond. Meer dan 700 werklooze Chineesche zeelieden doorkruisten vanaf 1932 als venters van pinda, chocolade en snuisterijen het land. Ook thans nog wordt dit bedrijf door een 300~tal Zuid~Chineezen uitgeoefend. Hoe is deze pinda~handel nu georganiseerd? De economische zijde van dit vreemdsoortige bedrijf, dat in ons geheele land de aandacht trok, vraagt hier onze belangstelling. Laten wij beginnen met een technische beschrijving te geven van de niet bijzonder gecompliceerde fabricage: de pinda's worden door de Chineezen gepeld, vervolgens in een ketel met suiker gekookt en met een geringe hoeveelheid azijn vermengd, ten einde het kristalliseer en bij het stollen te vergemakkelijken. De aldus ontstane heete massa wordt op een glad houten blad uitgespreid. Nadat deze pap gestold is, wordt het pinda~ 14) Zie blz. 38.

i3


deeg ten slotte in stukjes gesneden en ingepakt. Voor de verzending naar de verkoopers in de provincie worden blikken doozen gebruikt. Door de warenkeuringsdienst der gemeente Rotterdam werd vastgesteld, dat de materialen, die bij bovengenoemde productie gebruikt worden, van goede kwaliteit zijn. De onhygiënische woning toestanden en de slechte gezondheid der Chineezen doen echter de vraag rijzen, of het gebruik der pinda~ koekjes zonder eenig risico kan geschieden. 15). Zooals men ziet, vereischt het productie~proces weinig vermogen. Vandaar ook, dat men bij de financiering den steun der rijke wervers en logementhouders niet noodig heeft gehad. De pindakoekjes worden door~ gaans voor rekening van groepjes zeelieden, bestaande uit 1O~12 personen, die wegens hun gelijke herkomst in dezelfde woning of hetzelfde logement huizen 16), gezamenlijk gefabriceerd. De productie is dus niet alleen tech~ nisch, doch ook economisch gedecentraliseerd; het aantal plaatsen in de Chineezenkolonies, waar pindakoekjes gemaakt worden, is legio. Pogingen. om de fabricage in een groot~bedrijf te centraliseeren zijn mislukt. Een Chineesch koopman genaamd Liang Holl heeft op Katendrecht getracht een kleine pindakoekjes~fabriek op te richten. Zijn bedoeling was vooral aan den Nederlandschen kleinhandel te leveren, die tijdens de pinda~ koekjes~ .. hausse" van 1931-1932 ook belangstelling voor dit product begon te toonen. Zijn pogingen werden echter niet met succes bekroond. De fabriek moest liquideeren, daar spoedig bleek, dat de consumptie van pinda~koekjes veroorzaakt werd door het medelijden met de Chineesche venters en niet door een werkelijke behoefte. Een zeer primitieve schatting der materiaal~kosten van een dergelijk bedrijf luidt als volgt: -+-

5 kg. suiker 1 liter azijn . 25 kg gepelde pinda's

f

2.-

.. 0.10 .. 4.50

f

6.60 Hieruit worden 300 koekjes geproduceerd; verkoopprijs 5 cent per stuk, totaal dus f 15.-. De organisatie van de productie en den handel is op de yolgende wijze geregeld: de Chineezen vormen meestal kleine ~oöpefatïes, waarbij voor gezamenlijke rekening de grondstoffen voor de pinda~koekjes~ en chocolade~ bereiding worden ingekocht. De beste verkoopers trekken 'e r op uit om de door de thuis geblevenen geproduceerde waren te verkoopen. Doorgaans verkoopen de ouderen, die meer het medelijden van het publiek opwekken en zich niet zoo zeer als de jongeren schamen om als straatventer op te treden. Indien de venters buiten de stad trekken, waar het productiecentrum 15) 16)

44

Zie blz. 49 en 66. Zie blz. 31.


is gevestigd, worden hen de waren nagezonden, hetgeen meestal met de vracht~auto~diensten geschiedt. Bij de arbeidsverdeeling, die dit bedrijf vereischt, heeft de venter de hoogste inkomsten. Deze mag nl. de extra~giften voor zich behouden. Daar het medelijdende Nederlandsche publiek dikwijls aan de rondzwervende venters giften schenkt in den vorm van voedsel. kleeding en geld, doch vaak niet ten onrechte bevreesd is de pinda~koekje te consumeeren, nemen de venters economisch een bevoorrechte positie in: zij krijgen giften, zonder dat zij aan de productie~ .. coöperatie" verkochte waren behoeven af te rekenen. Overigens worden de gemaakte winsten bij genoemde coöperaties meestal gelijkelijk verdeeld. Dikwijls komt het ook voor, dat productie en verkoop in verschillende bedrijven geschieden. De venters werken dan voor eigen risico en koopen de koekjes tegen -+ 3 cent van de produ,:enten, met wie zij, nadat zij hun waren verkocht hebben, moeten afrekenen. In een voorgaand hoofdstuk hebben wij vermeld, welke groote winsten de pinda~venters gedurende de eerste maanden van hun campagne maakten. Inkomsten van f 40.- tot f 60.- per week waren toen geen zeldzaamheid. Thans zijn zij verheugd, wanneer ze f 3.- tot f 4.- per week verdienen. De marskramerij der Zuid~ Chineezen is steeds een volslagen bedel~ negotie geweest, hoewel de Chineezen zich aan eigenlijke bedelarij (geld of goederen te vragen zonder eenige tegenprestatie te verschaffen) zelden schuldig maken. Men kan nog over het nut van den handel der Noord~ Chineesche kooplieden en marskramers van meening verschillen, daar zij soms zeer goedkoop textielwaren en snuisterijen leveren. Doch van de pinda~ koekjes en chocolade, die hoofdzakelijk door werklooze Zuid~Chineesche zeelieden verkocht worden, is feitelijk niemand gediend. Men koopt deze waren uit medelijden.

C. Diverse beroepen. De Chineezen in Nederland zijn meestal zeelieden of handelaars. Andere beroepen worden zelden door hen uitgeoefend. Hoe dikwijls beroepswisse~ ling moge voorkomen tusschen deze twee groepen der Chineesche immi~ granten" (b.v. de als stokers naar Europa komende marskramers uit Tsje~ kiang en de pinda verkoopende Cantonneesche zeelieden), toch blijft het overgaan tot een ander ambacht dan zeeman of handelaar een hooge uit~ zondering . Wij hebben gezien 17) , dat eenige Chine'e zen in Nederland restaurants geopend hebben , waarvan de bekendste de twee restaurants op Katen~ drecht te Rotterdam en twee soortgelijke eetgelegenheden in de Reguliers~ breestraat en Bantammerstraat te Amsterdam zijn. Ook in Den Haag treft men Chineesche restaurants aan. Het N ederlandsche publiek blijkt niet af~ keerig te zijn van de wat "verwesterde" producten der Chineesche keuken. 17) Verg!. "Hist. Overzicht" blz. 19.


t door ants gaarne he restaur het bijzond bijzonder worden deze exotisc exotische restaurants gaarne bezoch bezocht door n deze er worde InIn het Ned. uit die zen, Chinee r,ende studenten, vooral door door de de inin ons ons land land studee studeer,ende Chineezen, die uit Ned. ten, vooral studen zen genhed en zijn eetgele Indië afkomstig zijn. Behalve in deze eetgelegenheden zijn geen geen Chinee Chineezen deze in e Behalv zijn. tig Indië afkoms am. and werkza ants inin Nederl als bedrijf bedrijfsleiders ofkellner kellners hotels ofofrestaur restaurants Nederland werkzaam. s ininhotels sleider s of als zij waar ustrie, huisind de in Nu en dan worden zij gebruikt in de huisindustrie, waar zij naar naar t gebruik Nu en dan worden zij uitge~ worden vers werkge hun door westersche begrippen hooge mate mate door hun werkgevers worden uitge~ pen inin hooge sche begrip wester zen inin dienst buit. Eenige Eenigen tijd lang lang zijn zijn een een tiental tiental Chinee Chineezen dienst van van een een Neder~ Neder~ n tijd buit. 40 pLm. van loon een tegen t gebruik landsche handelszaak als erwtenlezers gebruikt tegen een loon van pLm. 40 lezers erwten als szaak handel landsc he een voor ustrie huisind de in ns cts. per dag. Anderen werkten eveneens in de huisindustrie voor een evenee n werkte n cts. per dag. Andere n, bandje s tegen Nederlandsche firma als als sorteer sorteerders van rubber rubberbandjes tegen een een stukloo stukloon, ders van andsch e firma Nederl ten gaf. dat bij bij hard hard werken werken ff 3.3.- per per week week aan aan inkoms inkomsten gaf. dat g. uit jt en huisvli Soms oefene oefenen de werklo werklooze zeelieden huisvlijt uit voor voor eigen eigen rekenin rekening. oze zeelied n de Soms bricage ade~fa Een voorbe voorbeeld hiervan behalve de pinda~ pinda~ 'e'enn chocol chocolade~fabricage e de n isis -- behalv eld hierva Een die s!), (roosje rijen het vervaardigen van papieren snuisterijen (roosjes!), die zij zij in in de de straten straten snuiste n papiere het vervaa rdigen van van eld voo"rbe eenige Het den. van onze groote steden te koop aanbieden. Het eenige voo"rbeeld van aanbie van onze groote steden te koop naam hen wijdsc den met die and, Chineesche industrieele activiteit in Nederl Nederland, die met den wijdschen naam it in ieele activite sche industr Chinee "fabriek" in worden van grootbedrijf bestempeld zou kunnen worden,, is is de de dassen~ dassen~"fabriek" in kunnen zou peld bestem edrijf grootb van rs arbeide sche Chinee twintig een de Barndesteeg Amsterdam. Chineesche arbeiders werken Hier rdam. Amste te steeg de Barnde gen van tegen een een loon loon van eenige gulden guldenss per week. terwijl sommi sommigen van heen heen deel~ deel~ tegen rdam Amste in een door deels grooten nemen in het kleine bedrijfskapitaal, grootendeels in Amsterdam dat al, skapita nemen in het kleine bedrijf tig amers, afkoms kt. Marskr gevestigden handelaar Tsje~kiang verstrekt. Marskramers, afkomstig iang is verstre aar uit Tsje~k igden handel gevest in ssie commi tegen dassen uit commissie in vervaa rdigde trachte n de vervaardigde provinc ie, trachten dezelfd e provincie, uit dezelfde al materia als die kunstzijde~weefsls, ons als materiaal goedko ope kunstzijde~weefsls, verkoo pen. De goedkoope te verkoopen. land te ons land betrokk en. Duitsc hland betrokken. van meesta l vanuit Duitschland dienen , worden meestal produc t dienen, het product van het immigr anten sche Chinee Gedurende een zeer korte periode hebben de Chineesche immigranten Gedure nde figuran t. filmfigurant. van dat nl. fend, uitgeoe een film ongew oon beroep uitgeoefend, hen zeer ongewoon voor hen een voor China in die film, een film, die in China voor een 1933 voor in 1933 Een had in filmma atschap pij had Duitsc he filmmaatschappij Een Duitsche met deze e meend deze met Zij meende noodig . Zij speelde, figuran ten noodig. Chinee sche figuranten aantal Chineesche groot aantal een groot speelde , een Berlijn naar Berlijn Chinee zenkol onie naar de Rotterd amsche Chineezenkolonie de Rotterdamsche uit de van uit kosten van minste kosten de minste eenige voor erde engage am Rotterd te te kunnen laten overkomen. Haar agent te Rotterdam engageerde voor eenige te kunnen laten overko men. Haar agent en kinder eenige ook der waaron dagen kolonie -- waaronder ook eenige kinderen deze kolonie van deze leden van 150~tal leden een 150~tal dagen een artisten deze bracht trein bracht deze artisten extra trein Een extra -- om figuree ren.. Een te figureeren Babels berg te Neu Babelsberg in Neu om in en. vervuld en behoor ..naar Berlijn, waar zij hun rollen naar behooren vervulden. naar rollen hun zij naar Berlijn, waar Maas~ het Maas~ van het amer wachtk de in hun vertrek uit Rotterdam vond in de wachtkamer van Bij vond am Rotterd Bij hun vertrek uit zen Chinee orven aangew de n tussche station een ernstige vechtpartij plaats tusschen de aangeworven Chineezen station een ernstig e vechtp artij plaats den enoem Laatstg waren. zen uitgeko en waren. Laatstgenoemden niet uitgekozen die niet landge nooten .die hun landgenooten. van hun eenige van en eenige vluchte nde van vluchtende rol van de rol ten figuran de waren ten onrechte van meening, dat de figuranten de dat g, meenin van te onrech ten waren belache lijk and vaderl hun vaderland aldus hun en aldus Chineesche belachelijk spelen en moeten spelen zouden moeten soldate n zouden Chinee sche soldaten werfage'entnt Chinee sche werfag' de Chineesche dat de bewee rd, dat zouden werd beweerd, Teven s werd maken . Tevens moeten maken. zouden moeten echter zich echter begave n zich figuran ten begaven De figuranten der bedrieg en. De zou bedriegen. hen zou filmma atschap pij hen der filmmaatschappij hun nde gedure eid, zekerh De zekerheid, gedurende hun reis. De op reis. niettegenstaande moeilij kheden op deze moeilijkheden nietteg enstaa nde deze door zich moed voldoe nde moed zich door hun voldoende gaf hun contract verdien en, gaf dag tete verdienen, per dag 5.- per contra ct f f5.afschri kken. laten afschrikken. niettetelaten pbaan filmloo het onaangename begin van hun korte filmloopbaan niet korte hun van het onaang ename begin 4646

DE ECONOMISCHE VERHOUDINGEN

Recommend Documents