Cnieuw israelietisch weekblad

Gabrielle Giffords

Amerikaanse politica geliefd om haar sociale instelling

Toe Bisjwat

Bescheiden feest ter ere van de natuur

Ron Hijman

over trauma’s, geheugen, emoties en stresssyndroom

C 17 n ieuw israelietisch weekblad

Nasser Khalili

Joods-Iraanse miljardair bewaakt islamitisch erfgoed

14 januari 2011 • 9 sjewat 5771 • Jaargang 146 Begin sjabbat 16.35 uur • Einde sjabbat 17.44 uur

Losse nummers € 3,05

‘Onze jongens’ in Afghanistan

NIW7117_cover 1

Joodse militairen op vredesmissies in islamitisch gebied

12-01-2011 16:17:58

2

222397.indd 2

| C 17

12-1-2011 14:15:35

‘Het is de samenleving die bepaalt of en hoe humaan we zijn, niet degenen die de wet overtreden’

C 17

Reportage





10



Het NIW sprak met ‘Piet’ en Richard, twee Joodse Nederlanders die in Islamitische gebieden dienden. „Iedereen in Kaboel heeft mobiele telefoon en auto, maar verder zijn het net de Middeleeuwen.”

Buitenland







18



Hart voor de zaak

‘Ik wil iedere schijn vermijden dat mijn boek uit zou komen omdat ik “het vriendje van” ben’

Zaterdag werd Congresslid Gabrielle Giffords neergeschoten, maar ze zal dat vermoedelijk overleven. Portret van een vrouw die zich voor 100 prodent inzet. Haar leven gaat over het helpen van anderen.

Benjamin Moser, Pagina 25

Interview







20



Werken met het brein

‘Kom die tunnel uit en baf; zo’n zeventig wagens boven op mekaar’

Neuropsycholoog Ron Hijman (UMC) gaat binnenkort met pensioen. ‘Een ervaring wordt niet opgeslagen in een laatje, maar het hele geheugen werkt eraan mee.’ Een interview.

Boekbespreking

Ron Hijman, pagina 20

Nasser Khalili, Pagina 15



Joods en naar Afghanistan

Fred Salomon in Forum, pagina 16

‘Politiek en religie hebben hun eigen taal, maar de taal van de kunst is universeel’

• 14 januari 2011 • 9 sjewat 5771







25

Benjamin Moser Benjamin Moser schreef de biografie van Clarice Lispector: een Joods-Braziliaanse schrijfster. Interview over Joodse mystiek en concurreren met levenspartner Arthur Japin.

Inhoud 4 9 10 14 16 19 20 22 25 30 32 36 38

Varia Reactie Evers op Evelien Gans Afghanistan Opinie Forum Fotopagina buitenland Ron Hijman Nasser Khalili Benjamin Moser Religie Bloeme Evers en Sidra Brieven Fotoreportage

Omslagfoto: Nederlandse militairen in Afghanistan. Foto: ministerie van Defensie.

C 17

NIW7117_inhoud 1

| 3

12-01-2011 16:48:00

Varia

Het Israëlische kabinet heeft zondag met 23 stemmen tegen één een plan goedgekeurd om meer orthodoxe mannen in dienst of in vervangende dienst te krijgen. Daarmee hoopt men het aantal charediem in (vervangende) dienst in 2015 op 4800 man te brengen. Om de organisatie van het leger voor hun komst aan te passen is 36 miljoen beschikbaar, en voor vervangende dienst 19,5 miljoen. Netanyahu noemde de stemming ‘zonder precedent’. „We gaan niet toestaan dat een groeiend deel van de utra-orthodoxen vrijgesteld wordt van dienst omdat ze fulltime religieuze studies doen.” Ook de orthodoxen moeten ‘een deel van het maatschappelijke gewicht dragen’. „De staat kan dit niet langer verdragen.”

Geld voor noodgevallen In de nasleep van de grote Carmel-brand op 2 december 2010 heeft de Israëlische regering met twintig tegen drie stemmen een bedrag van 223 miljoen dollar gevoteerd voor het Homefront (de civiele veiligheidsstructuur van Israël). Daarmee kan het Front zich voorbereiden op rampen en een algemene paraatheid voor noodgevallen handhaven. Er was na de ramp veel kritiek op de nationale brandweerdienst; Israël heeft te weinig blusvliegtuigen. Het duurde tot 6 december voor de brand was geblust, en dat was dan nog met name dankzij een reusachtig Amerikaans blustoestel en buitenlandse hulp. De verantwoordelijkheid voor de brandweer wordt verplaatst van het ministerie van Binnenlandse Zaken naar het ministerie van Openbare Veiligheid.

„Gaza zou het Singapore van de regio kunnen worden. Het is helaas niet gebeurd. Hamas kwam aan de macht” Burgemeester van Shaar Hanegev, Alon Schuster in de Volkskrant

4 | C 17

NIW7117_varia 2

foto: Jaime Halegua

Charediem in dienst

Herdenkplek Bij deze kaalgeslagen heuvel kwamen enige weken geleden tientallen mensen om het leven toen ze in een bus werden verrast door de branden rond Haifa. Ook de vrouwelijke politiecommandant van Haifa kwam toen na een ultieme reddingspoging om het leven. Inmiddels is het een plek geworden waar vrienden, familie en andere belangstellenden naartoe trekken om te herdenken.

Dood door eigen vuur Een Israëlische soldaat van twintig jaar oud is 8 januari aan de grens met de Gazastrook omgekomen door een mortiergranaat die door collega’s was afgevuurd. Dat gebeurde tijdens een actie tegen een groep Palestijnen die explosieven aan het plaatsen waren. Een groep Israëlische soldaten was naar verluidt de Palestijnen aan het onderzoeken of volgen toen er een granaat insloeg die door Israëlische troepen was afgevuurd. Nog eens vier soldaten raakten daarbij gewond.

Dagan: Iran geen kernwapens voor 2015 De vertrekkende Mossad-chef Meir Dagan – hij wordt opgevolgd door Tamir Pardo – heeft gezegd dat Iran voor 2015 geen kernwapens zal produceren. Dat tijdstip ligt verder weg dan vaak is voorspeld. Hij maakte ook bekend dat hij de regering altijd ontraden heeft om een preventieve aanval op Iraanse nucleaire installaties uit te voeren. Er wordt over gespeculeerd in hoeverre computervi-

russen hebben bijgedragen aan een vertraging van het Iraanse nucleaire programma. Het Stuxnetvirus zou zo zwaar hebben toegeslagen dat het nog altijd niet uit de Iraanse computers kan worden verwijderd, omdat de Iraniërs de vereiste kennis daarvoor niet zouden hebben. Kenners denken dat het virus het programma maanden tot jaren heeft vertraagd. Iran heeft Israël beschuldigd van het creëren ervan. Vorige week kondigde Iran aan dat het inmiddels in staat is eigen brandstofstaven te maken (om het nucleaire proces op gang te brengen), maar aan het waarheidsgehalte van die claim wordt getwijfeld. Eind januari praten Iran en zes belangrijke landen weer over het Iraanse kernprogramma.

Reform-zangeres Debbie Friedman overleden De populaire zangeres en liedjesschrijfster Debbie Friedman is zondag op 59-jarige leeftijd overleden aan de complicaties van een longontsteking. „Debbie heeft de eigentijdse Joodse muziek diepgaand verrijkt en

14 januari 2011

12-01-2011 17:27:30

Varia Ze wijzen erop dat Palestijnen op een paar kilometer afstand van Ariel ‘niet eens stromend water hebben’. Nir Gov van het Weizmann Instituut nam het initiatief voor de petitie. Er zijn 7000 universitaire medewerkers en universitaire docenten in Israël. Minister van Onderwijs Gideon Sa’ar noemde de petitie ‘een provocatie zonder praktische betekenis, omdat de ondertekenaars in Ariel sowieso nooit wat ondernemen en dat zal hen ook niet gevraagd worden.” De universiteit van Ariel heeft 8500 studenten op een bevolking van 20.000.

Gelderse Koppen: straatvernoeming in Aalten? TV Gelderland geeft op 15 januari aandacht aan de strijd om vernoeming van straatnamen naar de twaalf Engelse soldaten die zijn gevallen bij de bevrijding van Aalten op 30 maart 1945. Sallo van Gelder houdt zich al dertien jaar bezig met het onderwerp, samen met een comité dat bestaat uit Thank you Canada, oud-onderduikers, de Joodse Gemeente Aalten, Stichting Vrienden Aaltense Synagoge en de Raad van Kerken Aalten Bredevoort. De gemeente is niet geïnteresseerd in vernoeming, De documentaire met de naam Gelderse Koppen zal vanaf 18.15 ieder uur te zien zijn.

beïnvloed,” aldus een verklaring van de Union for Reform Judaism, waarmee ze nauw verbonden was. „Haar muziek oversteeg generationele en congregationele verschillen; ze laat een krachtige erfenis van authentieke Joodse spiritualiteit na.” Friedman gaf meer schwung aan het religieuze lied, een meezing-aspect dat die muziek nog niet had. Ze werd bekend met haar compositie ‘Mi Sjeberach’, een gebed voor genezing dat in veel Noord-Amerikaanse congregaties wordt gezongen. Ze trad op in synagoges, kerken en scholen en ontving tientallen prijzen. Rabbijn Eric Yoffie, voorzitter van de Union for Reform Judaism zei: „Debbie heeft ons weer geleerd om te zingen. Wat nu op zanggebied in Reform-synagoges gebeurt hebben we vooral aan haar te danken.

Gurion blokkeert sites De draadloze diensten van luchthaven Ben Gurion maken het reizigers onmogelijk om bepaalde linkse en rechtse sites te bereiken als ze op de luchthaven internetten. Het gaat om sites als Breaking the Silence, Peace Now

9 sjewat 5771

NIW7117_varia 3

en The Legal Forum for the Land of Israel, zo berichtte Ha'aretz vorige week.Officials van de Israel Airport Authority melden dat ze de provider, 012, opdracht hebben gegeven om bepaalde brandbreedte opslokkende sites, pornografie en goksites te blokkeren. Het filter dat 012 gebruikt sluit kennelijk ook andere sites uit. De provider wilde geen commentaar geven.

Boycot Meer dan 150 Israëlische universitaire medewerkers en docenten hebben een petitie getekend die oproept tot een academische boycot van de universiteit van Ariel, op de West Bank. De ondertekenaars ‘weigeren mee te doen aan iedere academische activiteit in Ariel’. De petitie werd zondag vrijgegeven. „Ariel staat niet onder Israëlische soevereiniteit en we kunnen niet gedwongen worden om daar te verschijnen. (...) Ons geweten en publieke verantwoordelijkheid dwingen ons een standpunt in te nemen, vooral nu er een kans is op vrede en het duidelijker is dan ooit dat het de bedoeling van nederzettingen is om die vrede te verhinderen.”

“Zoiets leg je toch niet voor vijftig eurocent te grabbel op het Waterlooplein!” Angelo Knots, vinder van een vuilniszak Max Tailleurmemorabilia in De Telegraaf

‘JMW onredelijk’ Het SINJOI, de Stichting (Israël) Nederlands-Joodse Oorlogswezen in Israël, is het niet eens met de handelswijze van het bestuur Samenwerkingsverband-JMW (Joods Maatschappelijk Werk) aangaande het fonds ‘Joodse oorlogswezen’. Het JMW heeft een persbericht uitgevaardigd en een advertentie in het NIW geplaatst waarin uitgelegd wordt hoe de Uitkeringscommissie Wezenfonds aan de slag zal gaan. SINJOI, wiens gezamenlijk met het VBV (Verbond Belangenbehartiging Vervolgingsslachtoffers) gevoerde onderhandelingen met JMW over financiële compensatie voor overlevende oorlogswezen na tien jaar zijn mislukt, kan zich ‘niet vinden’ in de stappen die JMW daarna heeft genomen. JMW wordt een regentenmentaliteit verweten omdat het ondanks protesten het fonds Joodse Oorlogswezen heeft opgezet. Het SINJOI zegt afstand te nemen van de ‘onredelijke handelswijze’ van JMW dat het fonds alleen nodig zou hebben om zijn ‘imago dat aangetast zou zijn door onverkwikkelijk en oneerlijk gesjoemel met de wezen zonder tot een bevredigende oplossing te komen op te vijzelen’.

C 17

| 5

12-01-2011 17:28:09

Varia

Auschwitz Memorial Day voor jongeren

Deze week een kort gesprek met acteur Ayal Oost (26), die met onder anderen Victor Löw op de planken staat in ‘De Aanslag’,, naar het boek van Harry Mulisch. Blij met je rol in ‘De Aanslag’? „Ik ben erg enthousiast. Zoals iedereen met een Joodse achtergrond ben ik beïnvloed door de Tweede Wereldoorlog. Het boek is na dertig jaar nog steeds actueel, een prachtig gelaagd verhaal dat als een puzzel in elkaar past. Zelfs de worpen tijden een potje dobbelen hebben symbolische betekenis. Jammer dat ik de auteur Harry Mulisch geen hand meer kan geven.” Klopt het dat je meer dan één rol speelt? „Ik speel er een stuk of vijf, zoals de zoon van hoofdpersoon Anton Steenwijk, zijn broer, en iemand van de Sicherheitsdienst. Maar mijn favoriete rol is die van Fake Ploeg, zoon van de vermoorde NSB-buurman van de hoofdpersoon.” Ehh... je favoriete rol is die van een NSB-er? „Die rol is fantastisch! Dat klinkt misschien gek, maar omdat ik Joods ben is het professioneel een enorme uitdaging iemand te spelen die zo ver van je afstaat, één te worden met zijn karakter en zelfs sympathie voor hem te wekken bij het publiek.” Je staat met grote namen op de bühne... „Ja, onder anderen met Victor Löw met wie ik al samengewerkt heb in een tv-serie. Erg leerzaam voor mij als starter om met zulke goede acteurs te werken, die ook nog eens allemaal leuke mensen zijn.” Je bent twee jaar geleden van de toneelschool gekomen. Gaan we nog veel van je horen? „Wat mij betreft wel. Naast deze voorstelling geef ik dramales, speel ik gastrollen in tv-series en schoolvoorstellingen. Mijn toekomstdroom is simpel: op deze manier verdergaan. Mooie dingen maken, presteren op de toppen van mijn kunnen en werken met mensen die ik leuk vindt. En gelukkig zijn, natuurlijk.”

6 | C 17

NIW7117_varia 4

FOTO: IGOR CORBEAU

Vlotte Babbel

Sinds Kofi Anan in 2005 de bevrijdingsdag van Auschwitz op 27 januari ’45 uitriep tot herdenkingsdag van de Holocaust worden op deze Holocaust Memorial Day wereldwijd de shoa en andere genociden herdacht. Het CiJO en LJG-Jongeren organiseren dit jaar een speciale herdenking voor (en door) jongeren. Doel is het bewustzijn van jongeren ten aanzien van discriminatie en uitsluiting te vergroten om zodoende herhaling van dergelijke genociden in de toekomst te voorkomen. De jongerenverenigingen organiseren een mini-collegeserie die bepaalde facetten van de shoa belichten. Medewerking wordt onder meer verleend door oud-burgemeester van Amsterdam Ed van Thijn, historicus Bart Wallet en politicoloog Sander Kruse. Er wordt afgesloten met een gezamenlijk jizkorgebed

Kijken, sjmoezen en eten in de NFTA Het werk van filmmaakster Renée Sanders, de ‘chroniqueur van Joods Nederland na 1945’ staat centraal op een bijzondere avond die georganiseerd wordt door het Joods Historisch Museum in samenwerking met de Nederlandse Film- en Televisie Academie. De vertoning van drie van haar documentaires, respectievelijk Bij God en de CIZ kon alles, over de Centrale Israëlitische Ziekenverpleging, De Joodse Tegenkracht, over het leven en werk van Abel Herzberg, en het bekende Ik bedek mijn schmerz met mijn nerts, over een aantal Joodse vrouwen die nazi-Duitsland in de jaren dertig verliet om zich in de Beethovenstraat in Amsterdam te vestigen, wordt afgesloten met een interview door journalist Awraham Meijers. Het evenement, ‘Kijken, Sjmoezen, Eten’ genaamd, wordt aangeboden in het kader van de tentoonstelling ‘Wie niet weg is, is gezien’ op 18 januari in de NFTA in Amsterdam.

Noraly Beyer leest voor Het door het JHM Kindermuseum uitgegeven boek Wat jij niet wil, kikker in je bil! gaat over respect voor andere mensen en culturen. Op woensdagochtend 19 januari speelt het boek een hoofdrol tijdens het Nationale Voorleesontbijt. Oud-nieuwslezeres Noraly Beyer leest in het Joods Historische Museum in Amsterdam voor aan dove en slechthorende kinderen. Het concept ‘wat jij niet wilt dat jou geschiedt, doe dat ook een ander niet’ wordt aan de kleintjes verduidelijkt door middel van stripverhalen, tekeningen en bijdragen van Bekende Nederlanders. De ochtend wordt afgesloten met een rondleiding door het (onlangs door dagblad Het Parool tot beste uitgeroepen!) Kindermuseum, waarbij de studenten van de doventolkopleiding uitleg geven.

Menko terug bij CIA De Collectieve Israel Actie heeft in een nieuwsbrief aan haar relaties laten weten dat de instantie en directeur David Serphos afscheid van elkaar hebben genomen. De aanleiding zou een verschil van inzicht zijn over de wijze waarop inhoud wordt gegeven aan de directeursfunctie. Volgens de stichting, die tranparantie hoog in het vaandel zegt te hebben staan, heeft het vertrek in goed overleg plaatsgevonden. Elsy Menko, die vóór Serphos tien jaar lang directeur van de CIA was, neemt het tijdelijk van hem over. De komende maanden zal worden gezocht naar een

14 JANUARI 2011

12-01-2011 17:28:37

Varia permanente vervanging. Overigens kreeg de CIA met ingang van het nieuwe jaar ook opnieuw het CBF Keurmerk als bewijs van goed gedrag: het CBF beoordeelt of een fondsenwervende instelling op verantwoorde wijze met giften omgaat.

Joodse jongerenagenda Het gezegde ‘Eenheid in verscheidenheid’ neemt deze maand een nieuwe en onverwachte vorm aan. De Joodse jeugdorganisaties van Nederland brengen een gezamenlijke nieuwsbrief uit waarin alle ‘grote’ activiteiten van Joodse jongeren onder de aandacht worden gebracht. Van vroom tot vrij, iedereen doet mee: CiJO, Young Hadassah, Young CIA, Ijar, M&N, JPIG en LJG, om er maar een paar te noemen.

Neergeschoten Gabrielle Giffords schreef negen jaar geleden al dat ‘land voor vrede’ een vergissing is. Geen concessies aan Palestijnen. Tweet van Eliezer Yair

Opvoedkundige straf Omar E., de 18-jarige Utrechtenaar die op de website GeenStijl stelde dat Joden uitgeroeid moesten worden is veroordeeld tot een taakstraf van zestien uur in het Anne Frank Huis. Voor andere misstappen werd hij tot tachtig uur werken op andere plaatsen veroordeeld. De raadsman van E. vond de negatieve publiciteit en beledigingen die zijn cliënt naar aanleiding van het interview kreeg straf genoeg, de rechter stelde echter dat E. dat over zichzelf af had geroepen. Hopelijk brengt het verblijf in het Anne Frank Huis E. een menslievender blik op de zaak.

Uitgebreide sjoel Het Beste Kleine Museum van 2010, Sjoel Elburg, had last van ruimtegebrek – maar nu niet meer. Door toedoen van een fonds dat in 1773 door de Elburgse weldoenster Maria Harmens Courage werd opgericht kan de sjoel een naast het pand gelegen ruimte huren. Resultaat: 130 m2 extra expositieruimte, verdeeld over twee verdiepingen. Na een simpele verbouwing kan de eerste expo medio 2011 verwacht worden. De vrouwengalerij van de sjoel kan dankzij deze uitbreiding een permanent podium gaan bieden aan het thema ‘Het jodendom thuis’.

De Hond en Hoge Raad De advocaat-generaal van de Hoge Raad is het niet eens met de uitspraak van het

gerechtshof in Amsterdam. Het gerechtshof veroordeelde Maurice de Hond tot twee maanden voorwaardelijke celstraf vanwege het aanwijzen van ‘klusjesman’ Michaël de Jong en zijn vriendin als schuldigen in de moord op de weduwe Wittenberg in ’99. De Hond, die in een civiele procedure al tot een schadevergoeding veroordeeld is ging in cassatie. De advocaat-generaal, die de belangrijkste adviseur van de Hoge Raad is vindt dat De Honds veroordeling wegens smaad vernietigd moet worden. Uitspraak over twee weken. We wachten af...

Frisse doorstart voor de NCJW Afgelopen zomer schreven we er al over: de NCJW (National Council of Jewish Women), bestaande uit leden van Deborah, de LJG-vrouwengroepen, de Federatie van Joodse vrouwen en ‘losse’ leden. De NCJW maakt deel uit van het invloedrijke ICJW (International Council of Jewish Women) dat onder meer een stoel in de UNESCO en de Nederlandse Vrouwenraad heeft, Na een stille periode van zo’n anderhalf jaar maakt de Council een doorstart: er is een nieuw bestuur opgestaan, bestaande uit voorzitter Paola Koningsveld, vice-voorzitter Eleonoor Willemsen, peningmeester Elma Groen, secretaris Marylan Hage-Storck en bestuursleden Debby Uijenkruijer en Ania Bien. Dit frisse bestuur waarvan de leden uit het hele land afkomstig zijn heet nieuwe leden van harte welkom! Aanmelden via www. ncjw.org.

Tiende LJG-gemeente: Heerenveen Bijzonder nieuws uit het noorden: de LJG heeft er sinds 15 december een tiende gemeente bij. In Heerenveen startten al in 2004 een aantal Joodse gezinnen religieuze bijeenkomsten; in 2007 kregen ze de officiële status van onafhankelijke Joodse gemeente onder de naam Beth Hachidoesh Hatsfoni. Besprekingen met de LJG in de afgelopen tijd leidden tot de officiële LJG-gemeente Heerenveen. Een chazzan is er al, de besprekingen over een rabbijn zijn op dit moment gaande. Volgens voorzitter Rifka de Jong telt de gemeente ‘zeven voordeuren’, plus drie studenten. De veertien kinderen van de gemeente (van 5-16 jaar) worden actief bij de dienst betrokken: ze zeggen berachot en delen wijn uit. De vroegere huisdiensten zijn vervangen door diensten in een buurthuis. Een nieuwe naam is er ook: Tslilim Chadashim (nieuwe klanken).

9 sjewat 5771

NIW7117_varia 5

NCJW, Van links naar rechts: Marylan Hage-Storck, Elma Groen, Debby Uijenkruijer, Eleonoor Willemsen en Ania Bien.

C 17

| 7

12-01-2011 17:28:56

8

222399.indd 8

| C 17

12-1-2011 14:19:24

Opinie

Job Cohen-bashing is mij vreemd Naar aanleiding van de kritiek die prof. Evelien Gans vorige week in het NIW uitte op dayan Evers is hier het laatste hoofdstuk in deze discussie. Rabbijn mr. drs. R. Evers

H

istorica Evelien Gans was bij het debat over antisemitisme dat 15 december 2010 plaatsvond onder leiding van André Rouvoet (CU) aan het Binnenhof te Den Haag. Zij moet zich herinneren dat ik tijdens de bespreking in aanwezigheid van vele politieke vertegenwoordigers Job Cohen een compliment maakte over zijn pogingen om in Amsterdam ‘de boel bij elkaar te houden’ door onder andere het initiëren van de rondetafelgesprekken tussen Joden en Marokkanen in zijn ambtswoning. Job Cohenbashing is mij zeker vreemd maar dat wil niet zeggen, dat ik geen kritiek mag hebben op zijn vergelijking van uitsluiting en leed tussen de Joden toen en de moslims nu. Natuurlijk ontken ik niet, dat Marokkanen met discriminatie te maken hebben. Ik zet mij, samen met mijn kinderen, in voor coëxistentie, begrip en tolerantie. Uitsluiting is onacceptabel. Laat dit duidelijk zijn. Ik huil niet mee met de wolven in het bos maar doe mijn pastorale huiswerk gewetensvol. Na de uitspraak van Job Cohen werd ik door velen benaderd met de opmerking, dat deze leedvergelijking werkelijk niet kon, beledigend en ongevoelig was. Ook vanuit de niet-Joodse wereld werd zo gereageerd. Maar vooral vanuit mijn Joodse omgeving werd ik benaderd, dat men zich tekortgedaan voelde door voormalig burgemeester Cohen, over wie ik regelmatig stel dat ik hem op vele punten waarderen kan. Zelfs een goe-

9 sjewat 5771

NIW7117_ReactieEvers 1

de krant schreef: ‘Cohen vergelijkt moslims met Joden. Moslims worden in onze huidige maatschappij buitengesloten zoals dat aan het begin van de Tweede Wereldoorlog ook gebeurde met Joden. Dat zegt PvdA-leider Job Cohen in het kerstnummer van Vrij Nederland.’ We kunnen ons verliezen in allerlei kleine details maar het globale beeld heeft veel mensen uit mijn achterban bezeerd. En daar ging het mij om.

Teleurgestelde brief

Ik kreeg verschillende zaken toegestuurd maar ontving een wel heel teleurgestelde brief van iemand die mij zeer na aan het hart ligt. Als pastor van mijn volk wilde ik ook deze stem laten horen en heb ik deze brief met toestemming van de schrijver grotendeels overgenomen in mijn opiniestuk. Alhoewel er inderdaad in 1938 nog geen duidelijke plannen waren gemaakt voor de ‘eindoplossing’ was de weg daarnaartoe al duidelijk ingezet. De uitsluiting, discriminatie en vervolging van de Joden in Duitsland was al in volle gang. Job Cohen vergeleek in het interview met Vrij Nederland (en beves-

Ik wil de discussie niet alleen aangaan over wat Job Cohen nu letterlijk gezegd heeft maar wat hij impliceert

tigde dat nog eens in andere media) de aanloop en de positie van de Joden met die van de moslims in de huidige tijd. Deze vergelijking loopt mank en impliceert dat de toekomst van de moslims in Nederland te vergelijken is met die van de Joden in de jaren 30 en 40. Het ging mij om het totaal, het ‘Gestalt’ van de reactie, zoals ik dat geleerd heb bij mijn meesters: het totaal nemen zoals dat op ons afkomt, het gevoel weergeven zoals dat opkwam bij heuse verontwaardiging. Een cri du coeur neerzetten, zoals ik die meemaak in het ruwe, dagelijkse leven. Daarnaast wil ik de discussie niet alleen aangaan over wat Job Cohen nu letterlijk gezegd heeft maar wat hij impliceert. Dat telt in het dagelijks leven. Daar gaat het om in het pastorale werk. Jobs uitspraak sloeg bij vele Joodse medeburgers in als een bom. Sommigen vroegen mij te reageren. Ik voelde mij tegenover mijn mensen verplicht een daad te stellen.

Feiten

Laten we de feiten nog eens de revue laten passeren, nu uit de mond van een andere verontwaardigde jonge man, ver na de oorlog geboren: „De uitsluiting begon juist in Duitsland, waar de Joden meer dan elders geïntegreerd waren. Soms waren de Joden nog Duitser dan de Duitsers. Er waren geen integratie-issues met de Joodse gemeenschap. Noch in Nederland noch in Duitsland waren kleine groepen Joodse hangjongeren ‘die het voor de hele Joodse gemeenschap verpestten’. Er waren geen – ook geen kleine groep – radicale Joden die de Joodse wet van de Talmoed wilden invoeren. En er waren zeker geen radicale rabbijnen die tot omverwerping van de staat opriepen of aanzetten tot aanslagen op ongelovigen. Laten we onze gemeenschap opbouwen. Dat is het belangrijkste. Een onjuiste vergelijking helpt ook de Marokkaanse gemeenschap niet. We moeten eerlijk erkennen dat er bepaalde problemen zijn en die aanpakken.” n

C 17

| 9

12-01-2011 16:04:06

Reportage

Esther Voet

W

ie bij de woorden ‘leger’ en ‘Joods’ automatisch denkt aan Israël, wacht een verrassing. Want bij alle missies waarbij het Nederlandse leger de afgelopen jaren betrokken was, maakten Joden deel uit van onze troepen. Sowieso is het historisch gezien geen uitzondering dat Joden in diverse westerse legers opereren. Zo zijn er namen bekend van Joden die tijdens de Eerste Wereldoorlog in het Duitse leger dienden, en tijdens bijvoorbeeld de Boerenoorlog in Zuid-Afrika stonden Joden tegenover elkaar als vertegenwoordigers van tegengestelde partijen. Diverse Joodse strategen hebben in het verleden verschil gemaakt tussen winst of verlies. Het is dus niet verwonderlijk dat vandaag de dag ook in het Nederlandse leger – waar wordt gestreefd naar een samenstelling die een afspiegeling vormt van de Nederlandse samenleving – ‘Joodse jongens’ dienen. Het NIW sprak met twee van deze mannen, met één in een kazerne in Hilversum, met de ander in Den Haag. Ze vertellen over hun persoonlijke keuze voor het Nederlandse leger, over hun Joods-zijn, hun eventuele band met Israël, hun motivatie en – voor zover mogelijk – over hun ervaringen op vredesmissies in landen als Bosnië, Irak en Afghanistan.

Voorzichtigheid

„Noem mij maar ‘Piet’,” roept deze ‘genezerik’ die in werkelijkheid een typisch Israëlische naam draagt, een Israëlische vader heeft, regelmatig met vrienden gaat stappen in Tel Aviv en die inmiddels heel wat ervaring heeft opgedaan op diverse missies in onder meer Kosovo. Het pseudoniem wordt niet verzonnen omdat zijn collega’s niet van zijn afkomst zouden afweten, want iedereen weet dat ‘Piet’ een Joodse achtergrond heeft.

1 0 | C 17

NIW7117_UruzganMeijers 1

Joods in het Nederlandse leger

Vrede stichten, ó Het gaat hem eerder om het feit dat je nooit weet hoe een bal rolt en hij liever niet met naam en toenaam ‘target’ wordt in een van de brandhaarden van de wereld waar het Nederlandse leger actief is. „Uiteraard heb ik ook op tv de beelden uit Irak gezien, waar Amerikaanse beveiligingsspecialisten in een rij van vier werden opgehangen en verbrand. Je begrijpt dat ik hun lot liever niet wens te volgen, dus ik doe het puur uit voorzichtigheid. Ik hoef het allemaal niet aan de grote klok te hangen.”

Iedereen gelijk

Bij Piet, een jongogende veertiger, heeft een carrière in het leger er naar eigen zeggen altijd al ingezeten. „Als kind al was ik gefascineerd door ‘Het tinnen soldaatje’. Toen ik als geboren en getogen Nederlander in dienst ging, kwam ik erachter dat ik het leger een heel leuk bedrijf vond: het avontuur, de afwisseling… Vooral de verpleegkundige kant trok me aan en ik ben dan ook in die richting beroeps geworden. „Ik heb echt ervaren dat als het gaat om je achtergrond, iedereen in het Nederlandse leger gelijk is. Ik ben gewoon lid van een onderdeel en met mijn collega’s ga ik op missie wanneer we daarvoor opdracht krijgen. Dat heeft met professionaliteit te maken. Ik heb altijd het recht om me in een hypothetisch geval te beroepen op gewetensbezwaren – bijvoorbeeld in het geval van het MiddenOosten – maar ik vind dat je je gewoon professioneel hoort op te stellen. Zolang ik in de spiegel kan kijken, doe ik wat ik moet doen. Het leger is een uitvoerend orgaan. Wij be-

Het is historisch gezien geen uitzondering dat Joden in diverse westerse legers opereren

drijven geen politiek, nee, wij voeren uit wat de politiek van ons vraagt. Militair ingrijpen is een ultiem politiek middel.”

Goed gevoel

Piet diende op de Balkan, in Irak en was ook in Afghanistan. „Op werkbezoek. Punt,” zegt hij over de laatste regio. Vrijer praat hij over zijn ervaringen op de Balkan en in Irak. Overal waar hij was, had hij contact met de lokale bevolking. „Ik ben bijvoorbeeld trots op wat wij Nederlanders in Irak hebben bereikt. Daar heb ik een heel goed gevoel aan overgehouden. De provincie waarin Nederland opereerde, is nog steeds een van de meest stabiele van het land, waar de autonome bevolking haar mogelijkheid om te ontwikkelen zelf heeft opgepakt. Het systeem is naar hun maatstaven leefbaar geworden. Ik denk dat we in Afghanistan moeten rekenen op een langer proces, daar spelen zoveel andere factoren een rol. In het westen willen we snel en nu resultaten zien. We leggen de ontwikkelingen daar langs ons eigen referentiekader. Dat werkt niet. Dat proces gaat veel langer duren.”

Bijzondere biografie

Daar waar Piet staccato en heel duidelijk vanuit zijn functie communiceert, ligt dat bij Richard anders. Richards familiegeschiedenis is een uitermate boeiende die begint bij de Tweede Wereldoorlog. „Mijn moeder heeft in het kamp gezeten. Mijn vader heeft als KNIL-militair aan de Birmaspoorweg gewerkt. Ik ben een telg uit een gezin van negen kinderen. Mijn ouders zwoeren na de oorlog alle religie af. Dat kun je zien aan de broers: een aantal is besneden, die na de oorlog werden geboren niet. Begin jaren 50 is het gezin teruggegaan naar Nederland en onze achtergrond verdween naar de achtergrond. Totdat ik dienstplichtig werd. Mijn moeder heeft toen – zonder mijn medeweten – bij het blokje geestelijke verzorging ‘Joods’ ingevuld op het applicatieformulier. En dat heeft voor mij uiteindelijk positieve consequenties gehad, ik ben haar daar nog altijd dankbaar voor.” Richard maakt deel uit van de ondersteunende diensten. Met zijn CIOS-opleiding zorgt hij voor de broodnodige fysieke uitlaat-

foto’s: ministerie van defensie

Terwijl in Den Haag opnieuw gesteggeld wordt over het al dan niet sturen van een nieuwe missie naar Afghanistan, zocht het NIW naar een antwoord op de vraag of er Joden zijn die in het Nederlandse leger dienen en zo ja, hoe?

14 januari 2011

12-01-2011 16:14:26

Reportage

, óók in moslimgebieden

foto’s: ministerie van defensie

'Zolang ik in de spiegel kan kijken, doe ik wat ik moet doen'

Briefing in het donker

klep en afleiding van militairen hier op ‘het honk’, maar ook in den vreemde. „Als je met 1800 man op een oppervlakte van 500 bij 500 meter zit, is dat echt nodig. Dan heb je het gevoel dat je driehoog bent opgestapeld en móét je ergens je energie kwijt.”

Brandwondencentrum

Vanuit zijn functie kwam hij onder meer in de Afghaanse hoofdstad Kaboel terecht waar hij een leidinggevende functie had bij het Internationale Sportbureau: „Ja, iedereen in Kaboel heeft een mobiele telefoon en een auto, maar verder kom je terecht in de Middeleeu-

9 sjewat 5771

NIW7117_UruzganMeijers 2

wen. Het is een enorm vervuilde stad, ook vanwege het open vuur dat overal brandt. „Als westerse militair is het heel moeilijk om contact te maken met de lokale bevolking. Je zult het met elkaar moeten doen. Wij organiseerden hele sportspelen, waar militairen uit veertig verschillende landen aan meededen. Maar je bent je voortdurend bewust van het gevaar dat altijd op de loer ligt: zelfmoordacties en bermbommen. De Indiase ambassade lag op een steenworp afstand van onze locatie en daarop werd een aanslag gepleegd. De dood lag om de hoek.

„Een van mijn meest onuitwisbare indrukken was een bezoek aan een brandwondencentrum in Kaboel. Wat ik daar heb gezien heeft me heel bescheiden gemaakt. Er was een tekort aan alles. Mensen die zonder pijnstillers moesten worden behandeld, je komt daar als een klein kind uit. Daar voelde ik me ook aangesproken door de oude Talmoedische wijsheid: ‘Wie een mensenleven redt, redt uiteindelijk de hele mensheid.’ Dat we dit leed anno 21ste eeuw niet konden voorkomen, was ten hemel schreiend. Nu ik terug ben in Nederland, sturen we nog altijd

C 17

| 11

12-01-2011 16:14:46

Reportage

op eigen initiatief pakketten met materiaal naar dat ziekenhuis.”

Niets is zwart-wit

Een collega van Piet behandelt een Afghaans meisje

In Kosovo waren het de Serviërs die moesten worden beschermd

Twee Joodse mannen die deelnamen aan diverse vredesmissies in hoofdzakelijk islamitische gebieden. Piet vertelt dat het, zoals overal, ook in die gebieden gaat om hoe je jezelf opstelt en hoe je omgaat met de realiteit, ook als die anders is dan het beeld dat in West- Europa door onder meer de media wordt geschapen: „Wij zaten in Kosovo en gingen op weg met het beeld dat de Serviërs de agressors waren, maar in een gebied als de Balkan kom je er al snel achter dat het niet zo zwart-wit ligt. Wij zaten uitgerekend in een gebied waar de Kosovaren een rekening wilden vereffenen met de Serviërs. Dan klapt ineens het hele beeld om en moet je die strijdende partijen uit elkaar houden. „Maar ik herinner me ook de inwoners van dat gebied en hoe gastvrij ze waren. Zo was er een vrouw, een moeder van vier kinderen van wie de oudste zoon was omgekomen in de oorlog. Ze had niet veel meer dan wat tassen met kleren en één geit. Toen wij haar ontmoetten, werd die geit zonder pardon panklaar gemaakt: uit dankbaarheid en gastvrijheid. Dat zijn ervaringen die ik altijd met me mee zal dragen.” Richard: „Ik ben heel positief over wat we in Afghanistan hebben bereikt. De inwoners hebben mijns inziens nu zoveel meer kansen dan ze hiervoor hadden. Wij hebben daar heel anders geopereerd dan bijvoorbeeld de Amerikanen. Wij gaan niet voor een Kodak Moment. Politieke beslissingen worden boven ons hoofd genomen, daar kunnen we niets over zeggen. Maar ik heb de bewijzen van de Nederlandse manier van werken met eigen ogen gezien.”

Identiteit

Afghaanse politieagenten in training

Uiteraard is er na dit soort grote levensconfrontaties bij velen behoefte aan reflectie; aan het plaatsen van het oog in oog staan met de dood en aan een antwoord op het eeuwige ‘waarom?’. Daarvoor zijn geestelijk verzorgers beschikbaar die deze ‘raisons ét questions d’être’ kunnen begeleiden. Richard: „Ik ben mijn moeder nog altijd dankbaar voor het feit dat ze toen bij de geestelijke verzorging ‘Joods’ heeft ingevuld. Ik heb veel contact met de legerrabbijn Menachem Sebbag. Pas in het leger heb ik weer opnieuw kennisgemaakt met mijn wortels. Ik ben niet-Joods getrouwd, maar het was mijn vrouw die me aanspoorde om binnenkort eens naar Israël te gaan als een soort ‘bezinningsreis’. Nee, ik ben er nog nooit geweest. Maar ik ben inmiddels gestart met een cur-

Goederen worden in Afghanistan in een transporthelikopter geplaatst

1 2 | C 17

NIW7117_UruzganMeijers 3

14 januari 2011

12-01-2011 16:15:08

b v

D S v g N g j d d b v e

„ z i o J n k p k c

„ v p b g i o h a k m t c

Column Awraham Meijers

sus Ivriet, ook omdat ik me daar verstaanbaar zou willen maken. Mijn Joodse identiteit ligt in de genen opgeslagen. Mijn kinderen hebben Joodse namen. Ik heb broers en zussen die die band helemaal niet zo ervaren, geen

behoefte hebben aan een Joods antwoord op deze grote vragen, maar ik heb dat wel.” n

Misjpoge Er werd geen ‘lekker grietje’ bedoeld, maar een lekkere griet!

De echte namen van de geïnterviewden zijn bij de redactie bekend.

De mens achter het uniform Rabbijn Sebbag: „Ook voor mij geldt dat ik niet alleen voor Joden in het leger beschikbaar ben, ik sta ook open voor moslims en christenen” De populaire rabbijn Menachem Sebbag is nu zes jaar verantwoordelijk voor de Joodse geestelijke verzorging binnen het Nederlandse leger. Hij vertelt: „De geestelijke verzorging heeft in die jaren een enorme ontwikkeling doorgemaakt. Als je de zorg voor de mensen die terugkwamen van bijvoorbeeld de missie in Libanon vergelijkt met die van nu, dan is het een verschil tussen nacht en dag. „Wij zijn onderdeel van een enorme zorgketen en zijn goed opgeleid. Zo heb ik een cursus aan de Hebrew University of Jerusalem gevolgd om specifiek de Joodse militairen te kunnen begeleiden na een traumatische ervaring. Hoe herken je bijvoorbeeld symptomen van het posttraumatisch stresssyndroom? Hoe kun je bijdragen aan een genezingsproces of op andere wijze steun bieden? „Ik maak deel uit van een grote groep verzorgers, inclusief psychologen en psychiaters. We kennen ook onze eigen beperkingen. Ook voor mij geldt overigens dat ik niet alleen maar voor Joden in het leger beschikbaar ben. Nee, ik sta ook open voor moslims en christenen. Ik heb voor diversen opgetreden als mediator of vertrouwenspersoon. Militairen komen veel vaker dan de gemiddelde mens in aanraking met geweld en moeten daarmee kunnen dealen. Voor een christen kan Jezus een inspiratiebron

9 sjewat 5771

NIW7117_UruzganMeijers 4

zijn, voor de Joodse militairen de Tora. Uiteraard krijg ik vragen als: ‘Ik heb iemand het leven ontnomen, hoe moet ik daarmee om leren gaan?’ „Het zijn essentiële dilemma’s waarvoor veel militairen komen te staan. Het is dan ook belangrijk om voor een antwoord een gesprekspartner te hebben die vanuit een eigen achtergrond kan helpen met het plaatsen van zo’n gebeurtenis; iemand die rust en perspectief biedt als de militairen moeten dealen met de moeilijkste omstandigheden in hun leven. Dat kan overigens ook gaan over vragen in de relationele sfeer, want vaak zijn ze zeker zes maanden van huis. Als je die problemen niet benoemt en tackelt, worden ze onoverkoombaar. „Op dit moment heb ik nauw contact met een Joodse militair die net is teruggekomen uit het Afghaanse Kandahar. Ook hij zit met al die vragen en vooral met de behoefte om te praten. Hij voelt nu hoe hij sterker uit de situatie is gekomen dan hij er in is gegaan. Als ik alles zou kunnen vertellen over de e-mails en brieven die ik ben tegengekomen tussen mensen die net zijn teruggekomen of vertrekken naar Afghanistan, kan ik een boek schrijven. Mensen die ook zeggen: ‘De geestelijke begeleiding heeft me in Afghanistan letterlijk in leven gehouden.’ Kijk, dat is waarvoor wij er zijn en ik moet zeggen dat als je de begeleiding in het Nederlandse leger vergelijkt met die van bijvoorbeeld het Amerikaanse of het Duitse, dat wij het hier erg goed geregeld hebben. Kijk: militairen zijn bikkels. Zowel geestelijk als lichamelijk. Maar is er eenmaal persoonlijk en/of religieus contact, dan laten de militairen ook de mens achter het uniform zien. Ik voel me bevoorrecht dat ik dat mag en kan.”

H

et jaar 2010 eindigde verrassend en verrassend begon het nieuwe jaar. Een mens mag af en toe weleens mazzel hebben. Nietwaar? Maar laat ik beginnen met de tijd direct na de Tweede Wereldoorlog – een periode waarin het woord mazzel zelden was te horen. Vader wilde niet bij het onderwijs terug, gefrustreerd als hij was door de moord op zijn Joodse leerlingen. Doch er moest brood op de plank komen; moeder, hondje Dopey en ik hadden honger. Dus haalde hij het diploma Erkend Bonds Dansleraar. Vervolgens gaf hij na zijn werk als vertegenwoordiger danslessen in voornamelijk de Achterhoek. Ook was hij een geliefd ceremoniemeester op Joodse bals, die hij na de pauze leidde. Hoogtepunt van de avond. Vóór de pauze optredens van het Haags Studentencabaret met ene Paul van Vliet en ene Rinus Ferdinandusse (Zutphen). Het Cocktail Trio (Kurhaus, Scheveningen). Tata Mirando en Dora Paulsen met pianist Enrico Neckheim (Royal, Arnhem). Sylvain Poons (Deventer). Vader trad zelf op als cabaretier met boezemvriend Jac. Zilverberg. Diens weduwe – mijn tante Clara – had ik vele jaren niet gezien, maar afgelopen november heb ik haar opgezocht in Borne. Natuurlijk kwamen de revue-activiteiten van haar man en mijn vader ter sprake. Ik vertelde dat ik als jochie zo vreselijk moest lachen om de scène met ‘de griet’. Misverstanden, dubbelzinnigheden (snapte ik niet), banaliteiten; alles werd uit de kast gehaald. Dan de clou; er werd geen ‘lekker grietje’ bedoeld, maar een lekkere griet! U weet wel; de zeevis. Het publiek in de zaal van hotel Deters in Hengelo (O) ging uit z’n dak. Misschien wilden de Joden na de oorlog graag lachen, opdat ze even de sores van zich af konden zetten. Tante heeft mij het programmaboekje uit 1948 gegeven: Een Kleine Kehillo, Een Grote Daad – ‘Hallo Daar Gaan We Weer’. De entreeprijs was f 1,75 ‘inclusief alle belastingen’. Vorige week op bezoek bij mijn tante in Zwolle. Ook haar had ik vele jaren niet bezocht. Het werd een heerlijke dag waar we veel over mijn ouders (zij is een halfzus van vader) konden praten. Ja, het jaar begon verrassend goed. Wat een leuke tantes heb ik.

C 17

| 13

12-01-2011 16:15:25

Salomon Bouman

Column Salomon Bouwman

Cohen is Gerstenfelds vijand Waarom zijn als links aan te duiden personen en groeperingen die voor vrede en co-existentie met de Palestijnen pleiten verdacht?

V

an verre is het niet gemakkelijk om de ontwikkelingen in Israël te volgen laat staat te kunnen doorgronden. Zeker niet nu krachtige stromingen in de Israëlische samenleving bedenkelijke trekken vertonen. Wat is er aan de hand? Waarom zijn als links aan te duiden personen en groeperingen die voor vrede en co-existentie met de Palestijnen pleiten verdacht? Wat bezielt een parlementaire commissie om een onderzoek te laten instellen naar de financiën van bijvoorbeeld de ‘Vrede nu-beweging’ en de mensenrechtenorganisatie Betselem? De kruiperige gedachte achter dit McCarthyisme (heksenjacht in de VS op van communistische sympathieën verdachte persoonlijkheden) is dat deze en andere organisaties door Israëls vijanden, misschien zelfs Arabische landen, worden gefinancierd. Gekker kan het niet. Was het maar gek en geen serieuze verdachtmaking door op hol geslagen politici die onder de vleugels van de nationalistische minister van Buitenlandse Zaken Avigdor Lieberman gedijen. Het is een gevaarlijke uitdaging van Israëls democratie. Ik wil in deze column een poging doen iets van de sluier van ‘het rechtse denken’ in Israël op te lichten aan de hand van een op 31 december 2010 in NRC-Handelsblad gepubliceerd vraaggesprek met Manfred Gerstenfeld waarin dez Job Cohen zijn vijand noemt. De Israëli Gerstenfeld die in Amsterdam opgroeide staat voor mij nu symbool van wat er in Israël aan de hand is. Laat ik hem eerst even citeren. „Ik heb Cohen een vijand van me genoemd. Hij is leider van de PvdA, in mijn ogen een perverse partij. Hij is ruggengraatloos en verantwoordelijk voor een verwerpelijke anti-Israëlisch programma.” Zo daar heb je het. Gerstenfeld kan zich tegenover de NRC niet beheersen. Hij overschrijdt ieder gevoel van politiek en moreel fatsoen. Denkt Gerstenfeld misschien dat Cohen hem ideologisch wil vermoorden door namens zijn partij te pleiten voor de stichting van een Palestijnse staat naast Israël? De woordkeus van Gerstenfeld in dit vraaggesprek, zoals correspondent Guus Valk optekende, verraadt haat en minachting. Ik doe een beroep op Gerstenfeld zich van deze smet te zuiveren en Cohen zijn verontschuldigingen aan te bieden. Misschien herinnert hij zich nog iets van het Nederlandse fatsoen in de tijd dat hij in Nederland verbleef. Wie weet. (Hij is de auteur van Het verval. Joden in een stuurloos Nederland).

1 4 | C 17

NIW7117_opinie 1

Dat Gerstenfeld in de NRC twijfelt aan de diepte van Cohens Joodse beleving is zijn goed recht. Maar dat hij na het lezen van een biografie over Cohen tot de conclusie komt dat Cohen weinig normbesef heeft en een masker draagt waar Gerstenfeld niet doorheen kan kijken is nogal eigenaardig maar wel te pruimen. Job Cohen neerzetten als een persoonlijke vijand is onaanvaardbaar. Het zegt meer over de geestesgesteldheid van Manfred Gerstenfeld zelf dan over Job Cohen. Het is beledigend en uitermate dom. Zo, geachte lezers, heb ik u ingeleid in de Israëlische manier van discussiëren. Want de manier waarop deze ex-Nederlander zich uitlaat is representatief voor de hitte van het politieke debat. U las het goed. Cohen is Gerstenfelds vijand. Uit deze emotionele stellingname kan worden afgeleid dat Gerstenfeld er dezelfde gevoelens op na houdt jegens Israëli’s die de Palestijnen steunen in hun verzet tegen de bezetting en protesteren tegen een oproep van vijftig rabbijnen geen woningen aan Arabieren te verhuren. Gerstenfeld vertegenwoordigt  een gevaarlijke mentaliteit die helaas in Israël om zich heen grijpt en tot zelfs onoverbrugbare kloven in de samenleving leidt. Ook Israëlisch politici en commentatoren begrijpen dat hun land in moreel opzicht in de gevarenzone dreigt te komen of daarin al is terechtgekomen. Een citaat uit Ha’aretz van 31 december 2010: Israël zit vast in een vicieuze paranoïde cirkel. Als Netanyahu erbij blijft dat kritiek op Israëls nederzettingenpolitiek een samenzwering is om de Joodse staat te delegitimiseren dan richt haat zich op een echte of denkbeeldige vijand, de Israëlische Arabieren. Gerstenfeld koos voor een echte vijand: Cohen! Het is nogal paradoxaal dat extreem-nationalistische stromingen in Israël veld winnen nu het Israëlisch-Palestijns conflict zich in een impasse bevindt en een derde Palestijnse opstand niet waarschijnlijk is. Israëls huidige leiderschap voelt zich echter bedreigd door de groeiende sympathie voor de Palestijnse kwestie in grote delen van de wereld. De Palestijnen hebben op het niveau van de publieke opinie de wind in de zeilen. Israël, in militair opzicht de sterkste (nucleaire) mogendheid in het Midden-Oosten, beseft dat het door de zwakste partij, de Palestijnen, in de hoek wordt gedreven. Ik begrijp dat deze ontwikkeling Jeruzalem frustreert en het idee dat ‘de hele wereld tegen ons is’ gewicht geeft. Vooruitlopend op de geschiedenis erkennen een reeks Zuid-Amerikaanse landen de nog niet bestaande Palestijnse staat. Zal de Amerikaanse president Obama Israël in de Veiligheidsraad van de VN met een veto ‘redden’ als daar een pro-Palestijnse resolutie in stemming komt die volledig is afgestemd op Amerikaanse veroordeling van de illegale Israëlische nederzettingenpolitiek? Het diplomatieke initiatief inzake de Palestijnse kwestie is in handen van de Palestijnen. Wat zal en kan Israël doen als de Palestijnse autoriteit met de diplomatieke wind in de rug dit jaar nog of volgend jaar eenzijdig een onafhankelijke Palestijnse staat uitroept? Mijn recept is simpel. Netanyahu moet het echec van zijn Palestijnse politiek erkennen en nieuwe algemene verkiezingen uitschrijven die misschien de weg kunnen vrijmaken voor serieus Israëlisch-Palestijns vredesoverleg.

14 januari 2011

12-01-2011 16:01:51

Cartoon | Esther Voet

Column Esther Voet

Medaille Nu de Arabische wereld vrijwel Judenrein is, lijken extremisten het te hebben voorzien op een Christenrein MiddenOosten

A

ls liefhebster van mooie dingen keek ik deze week mijn ogen uit in de Amsterdamse Nieuwe Kerk waar de meest verfijnde islamitische kunst viel te bewonderen. Adembenemende schoonheid; bewijzen van een hoogstaande beschaving. Eenmaal thuis werd ik meteen weer geconfronteerd met die andere werkelijkheid die zich dagelijks aan ons opdringt: in Tunesië vallen doden onder demonstranten die zich verzetten tegen het dictatoriale regiem en de hoge voedselprijzen. In Egypte werd kortgeleden een aanslag gepleegd op een Koptische kerk in Alexandrië. Kopten – leden van een religieuze stroming die eeuwen ouder is dan de islamitische – worden al jaren door hun Egyptische landgenoten gediscrimineerd. Tijdens een bezoek dat ik een aantal jaren geleden aan Caïro bracht, bezocht ik de wijk met een oude Koptische kerk die vlak bij de oorspronkelijk middeleeuwse synagoge ligt. Toen ik in de kerk met bezoekers in gesprek raakte, was de angst al merkbaar. Zeker de afgelopen tien jaar krijgt deze groep het meer en meer te verduren. Vooralsnog is zo’n tien procent van de Egyptische bevolking Koptisch. En de enorme werkloosheid – wat wil je ook in dit land, waar elke negen maanden een miljoen Egyptenaren bij komen – is onder Kopten zo mogelijk nog groter. Een Koptische vrouw die naar Nederland was geëmigreerd vertelde hoe de auto van haar familie, ondanks alle officiële steunbetuigingen na de aanslag, twee dagen later op weg naar de kerk gewoon weer met ste-

9 sjewat 5771

NIW7117_opinie 2

nen was bekogeld. We weten dat Egypte niet het enige land is waar christenen te maken krijgen met een steeds intoleranter klimaat. Nu de Arabische wereld vrijwel Judenrein is, lijken extremisten het te hebben voorzien op een Christenrein Midden-Oosten en ik vrees dat ze daar ver mee gaan komen. Nog zo’n klein verhaal dat de keerzijde van de medaille toont en waar onze oren allang niet meer van klapperen: woensdagochtend Radio 1. De Vakantiebeurs verwelkomt een nieuwe deelnemer: Iran. Een vrouwelijke musicus heeft over land een muzikale reis gemaakt van Europa naar Bhutan, en verbleef zodoende enige tijd in dit voormalige Perzië. Ja, ze was gastvrij ontvangen. Niets verontrustends meegemaakt? Nou, ja, er was wel die ene keer dat ze in een grot een concert met mannelijke Iraanse musici had gegeven: op een geheime plek. Het publiek had een wachtwoord moeten noemen om op de geheime locatie te worden binnengelaten. Ze was dus echt ‘ondergronds’ gegaan want mannen en vrouwen mogen in Iran niet samen muziek maken. Deze gaste van het Iraans verkeersbureau kreeg vervolgens de vraag of het niet gevaarlijk was voor zowel haarzelf als haar medemusici om dit verhaal zo en plein public te vertellen: Nou, zolang de journalist de reportage maar niet zou vertalen en zou opsturen naar de Iraanse autoriteiten, hoopte ze er maar het beste van. Het leek mij een nogal naïeve opmerking van deze speciale gast die dit ongetwijfeld mateloos boeiende land op de Vakantiebeurs aan de man en vrouw probeerde te brengen. Een Jood, geboren in de Iraanse kunststad Isfahan toont in de Nieuwe Kerk kunstvormen waaronder ook wetenschappelijke astronomie-instrumenten die getuigen van een hoogontwikkelde beschaving. Tegelijkertijd vertelt een vrouw hoe ze in Iran had moeten vrezen voor haar veiligheid omdat ze met een paar mannen muziek wilde maken. Deze week deed mij nog meer hunkeren naar een revolutie, of tenminste naar de dag waarop de islamitische verlichting daadwerkelijk zal doorbreken zodat alle kunstenaars daar in alle vrijheid hun ziel mogen blootleggen in de universele taal van de kunst.

C 17

| 15

12-01-2011 16:02:13

Het Forum

Het Forum

Weinig fraai Ed van Thijn

Een politieke moord dient zwaar bestraft te worden en dat is dan ook in Israël gebeurd.

I

k vind dat voor een politieke moord, die per definitie een ernstige inbreuk is op het democratisch proces, de zwaarst denkbare straf dient te worden opgelegd. Dat was destijds na de moord op Fortuyn ook een serieus discussiepunt. Er was toen ook een meningsverschil tussen de rechtbank die van mening was dat er ontegenzeggelijk sprake was van een inbreuk op de verkiezingen, maar dat dit niet betekende dat er onherstelbare schade aan de democratie was toegebracht. Het Hof was daarentegen in hoger beroep van mening dat er wel onherstelbare schade aan het democratisch proces was toegebracht maar bevestigde het eerdere vonnis van achttien jaar (het OM had levenslang geëist). De moordenaar van Rabin kreeg wel levenslang. Het leed dan ook geen enkele twijfel dat deze moord op een regeringsleider wel degelijk ernstige schade had toegebracht aan het democratisch proces in Israël en, tot op de dag van vandaag, grote gevolgen heeft voor het vredesproces in het MiddenOosten. Een politieke moord dient zwaar bestraft te worden en dat is dan ook in Israël gebeurd. Ik acht het dan ook weinig fraai als er op die volkomen gerechtvaardigde beslissing achteraf om humanitaire redenen door een strafvermindering wordt afgedongen.

Ed van Thijn (1934), oud-burgemeester van Amsterdam, oudminister van Binnenlandse Zaken en tegenwoordig schrijver en publicist.

Redactie: Karen de Jager

Gratie overwegen is een recht Fred Salomon

Het is de samenleving die bepaalt of en hoe humaan we zijn, niet degenen die de wet overtreden.

I

edere veroordeelde dus ook de moordenaar van Rabin heeft er recht op dat op enig moment wordt nagegaan of hij voor gratie in aanmerking komt. Dat is reeds bepaald door het Europese Hof voor de Rechten van de Mens en vloeit los daarvan voort uit medemenselijkheid. Het is de samenleving die bepaalt of en hoe humaan we zijn, niet degenen die de wet overtreden. Meer concreet: na twintig jaar moet worden bepaald of zijn straf al of niet moet worden beëindigd.

Fred Salomon (1948) is vice-president in de rechtbank Amsterdam en actief in verschillende Joodse besturen.

Wie en wat is het forum: Het NIW-forum bestaat uit rond de veertig personen, van links tot rechts, atheïstisch tot orthodox, man en vrouw en van jong tot oud. Met enige regelmaat wordt leden gevraagd te reageren op een stelling die samenhangt met hun maatschappelijke interesse en expertise. 1 6 | C 17

NIW7117_forum 1

14 januari 2011

12-01-2011 15:55:35

Het Forum

De Stelling van deze week:

De moordenaar van Yitzhak Rabin heeft vrouw en kind. Hij zou gratie moeten kunnen krijgen. (Discussie is gaande op www.causes.com)

Perverse beroemdheid Bertien Menco

I

Laat de dader van een misdrijf en zijn slachtoffer, of de nabestaande(n), samen tot een strafmaat komen.

k kijk naar een foto van hem op het internet en realiseer me, dat de moordenaars van beroemde mensen ook beroemd worden, denk maar aan Lee Harvey Oswald of Mark David Chapman. Ooit volgde ik een college van Loek Hulsman. Een indrukwekkende man, die als strafrechtdeskundige pleitte voor de afschaffing van ons huidige strafrecht. Een mens hoort niet in de gevangenis. Het is veel te primitief, te veel gericht op de kennelijke gevoelens van vergelding, vond hij. Laat de dader van een misdrijf en zijn slachtoffer, of de nabestaande(n), samen tot een strafmaat komen. Als het aan Hulsman gevraagd zou worden, hij overleed in 2009, dan zou de familie Rabin, eventueel in samenspraak met Yigal Amir moeten bepalen of hij gratie zou moeten krijgen of niet. Dus haal het oordeel uit het publieke debat, uit de media, maar breng het terug naar de intieme familiekring. Zij zijn degenen die recht van spreken hebben.

Bertien Minco, (1963), woont in Amsterdam, als geboren en getogen Groningse een echte medienesjtamper. Ze is directeur van het Jeugdcultuurfonds en werkte lang voor de radio, de VPRO en de Joodse Omroep. Ze woont samen met haar man Camille en twee (grote) kinderen. Ze gaat af en toe naar sjoel en is nergens lid van.

9 sjewat 5771

NIW7117_forum 2

Louter wraak Jaap Hamburger

Daarom wijs ik levenslang af, omdat dit vierde principe dan schipbreuk leidt

I

sraël profileert zich graag als ‘de enige democratische rechtstaat in het Midden-Oosten’. Het ideaal van de democratische rechtsstaat kent een door wet en rechter gereguleerd systeem van opsporing, strafvervolging, procesgang, strafoplegging en tenuitvoerlegging. Willekeur en onmenselijke behandeling horen in alle fasen uitgebannen te zijn, het verbod op marteling is absoluut. De straftenuitvoerlegging wordt geleid door vier principes waaraan gemeenschappelijk is dat de straf een nuttig doel moet dienen. Algemene preventie: de straf moet anderen afschrikken een soortgelijke daad te begaan. Speciale preventie: déze dader moet in de toekomst van een vergelijkbare daad afgehouden worden. Vergelding en rechtsherstel: de dader boet voor zijn daden en herstelt daarmee het ‘evenwicht’ met de samenleving. Resocialisatie: de straf moet de dader voorbereiden op zijn terugkeer in de maatschappij. Daarom wijs ik levenslang af, omdat dit vierde principe dan schipbreuk leidt. De moordenaar Yigal Amir – veertig – zit nu vijftien jaar in eenzame opsluiting; internationaal wordt deze straf gezien als een vorm van marteling. Hij wordt gevangen gehouden door de Shin Beth, de dienst die gefaald heeft in het beletten van zijn daad. Zijn straf is verworden tot louter wraak: hoelang die moet duren is een kwestie van ‘smaak’. Ik verafschuw zijn daad en de politieke gevolgen, zijn fanatiek-religieuze Groot-Israël-opvattingen staan haaks op de mijne: niettemin vind ik dat er een einde moet komen aan zijn straf, omdat de principes van de rechtstaat voor mij leidend zijn.

Jaap Hamburger. (1950, Eindhoven). Werkzaam bij uitvoeringsorganisatie sociale zekerheid en sinds 2008 voorzitter van Een Ander Joods Geluid.

De Stelling van volgende week: Wij zijn geen slachtoffers meer. De invloed van de Joodse gemeenschap neemt eerder toe dan af. Wilt u reageren op deze stelling dan kunt u uw reactie sturen naar [email protected] onder vermelding van Forum nr. 7

C 17

| 17

12-01-2011 16:49:39

Buitenland

Laffe aanslag Zaterdag werd er een aanslag gepleegd op het Joods-Democratisch Congreslid Gabrielle Giffords. Haar toestand was woensdag nog zorgelijk. TED DE HOOG

G

abriel Giffords (40), het Democratische lid van het Amerikaanse Congres dat zaterdag in Tucson werd neergeschoten, is van Joodse afkomst, maar het is onduidelijk of de dader dat wist. Giffords nam deel aan een ‘Congress at your corner’ in een winkelcentrum in Tucson. Ze stond net met een ouder echtpaar te praten over de Health Care Reform toen de jonge blanke Jared Lee Loughner haar van dichtbij neerschoot. Vervolgens vuurde hij wild om zich heen. Een van de zes doden is een staflid van Giffords, Gabe Zimmerman, en ook een meisje van negen - geboren op 11 september 2001 - stierf. Op het moment van schrijven was de toestand van Giffords ‘hoopgevend’. Volgens dokter Michael Lemole van het Medisch Centrum van de universiteit van Tucson reageert Giffords op vragen en eenvoudige opdrachten. Zaterdag werden schedelfragmenten uit haar brein verwijderd om de zwelling te verminderen. De kogel ging door de linkerkant van haar hoofd en kwam aan de voorkant naar buiten. Loughner is gearresteerd. Er werd, zoals altijd, eerst naar een vermeende handlanger gezocht, maar na enige dagen overheerste al de 'eenzame wolf'-theorie. Zijn lievelingsboeken zijn Mein Kampf en het Communistisch Ma-

1 8 | C 17

NIW7117_Giffords 1

nifest. Enkele uren voor de aanslag liet hij een afscheidsbriefje achter waarin hij zijn vrienden opriep: „Wees alsjeblieft [sic!] niet boos op me.” De eerste analyses van zijn 'internetvoetdruk', berichten en filmpjes op MySpace en YouTube, wijzen eerder op een algemeen wantrouwen tegen de overheid en op bizarre theorieën over logica en grammatica. Specifieke racistische sentimenten kwamde politie tot op heden niet tegen.

Joodse issues

Gabrielle Giffords – voorheen senator en in 2001 nog Republikein – werd in 2006 in het Congres gekozen. Haar Joodse identiteit speelde nadrukkelijk een rol tijdens haar campagne. „Als je iets gedaan wilt krijgen moet je dat aan een Joodse vrouw vragen”, was een van haar leuzes. Vorig jaar werd ze met een kleine marge herkozen; de definitieve uitslag liet weken op zich wachten. Joodse en pro-Israëlische issues traden in haar werk op de voorgrond. Ze initieerde een wet die claims van shoa-overlevenden makkelijker moet maken en ze maakte zich sterk om te verhinderen dat Iran reserve-onderdelen voor gevechtsvliegtuigen zou krijgen. Vorige week werd ze ingewijd voor haar derde Congres-termijn.

Ze nam ‘de existentiële beslissing dat het leven ging over het helpen van andere mensen’ Ze werd opgevoed door een moeder die bij de Christian Science-beweging zat en een Joodse vader, maar na een bezoek aan Israël in 2001 besloot ze dat ze Joods wilde zijn. Ze concentreerde zich al op haar ‘persoonlijke, spirituele groei’ en voelde sinds dat bezoek een grote verwantschap met het jodendom. Haar

grootvader van vaderszijde, Akiba Hornstein, veranderde toen hij van New York naar Arizona verhuisde zijn naam in Giffords, omdat hij niet wilde dat zijn Joodsheid ‘een kwestie’ werd voor zijn familie in een omgeving die ze niet kenden. Giffords is een echte Democrate waar het om hervormingen van het gezondheidsstelsel gaat, maar ze is ook vóór het recht op wapenbezit(!). Ze is tegen de verscherpte wetgeving in Arizona die het mogelijk maakt om immigranten zonder papieren te arresteren; vermoedelijk om die reden werd haar kantoor in maart 2010 aangevallen en zwaar beschadigd. De sociale en politieke tegenstellingen, vooral tussen latino’s en blanken, zijn verscherpt. De Nationale Joods Democratische Raad vermoedt dat het gepolariseerde klimaat aan Loughners wandaad heeft bijgedragen. Over Giffords zelf hoor je niets dan lof. „Ze is een hele warme persoon,” zei Stuart Mellan, voorzitter van de Joodse Federatie van Zuid-Arizona na een speciale dienst in Temple Emanuel in Tuscon. „Iedereen noemt haar ‘Gabby’, ze omhelst je altijd en onthoudt je naam.” Een andere vriend sprak al in de verleden tijd over haar: „Ze was zo heimishe, zo aards!” Uit een artikel in de Herald Tribune van maandag werd duidelijk dat Giffords een hulpvaardig mens is. Als je op Capitol Hill de weg kwijt bent brengt Giffords je zelf naar de uitgang, om te voorkomen dat je verdwaalt. Ze nam ‘de existentiële beslissing dat het leven ging over het helpen van andere mensen’ en dat schijnt ze ook wáár te maken. Een voormalige Republikeinse senator, Jonathan Paton, die door haar werd verslagen in 2000, denkt met tederheid aan haar terug. „Als je iets naars was overkomen was zij de eerste die naar je toe kwam om erover te praten. Ik bedoel: je moet wel een geweldig mens zijn als iemand die door jou is verslagen emotioneel in de war is als haar iets overkomt.” Giffords is getrouwd met Mark Kelly, een astronaut en een actieve militair; ze hebben elkaar nooit langer gezien dan enkele weken achter elkaar. „Dat leert je wel om je niet druk te maken over kleinigheden,” zegt Kelly. Hopelijk krijgen ze daar in de toekomst samen alsnog wat meer tijd voor. ■

14 JANUARI 2011

12-01-2011 16:43:53

foto: idf/flash90

Israël

foto: deborah sinai/flash90

foto: deborah sinai/flash90

Chief of Staff generaal Gabi Ashkenazi hees zichzelf deze week in een beschermend pak tijdens zijn afscheidstournee. Ashkenazi vertrekt bij het leger.

Vreugde bij Zuid-Soedanese vluchtelingen in Tel Aviv. Israël heeft de afgelopen jaren duizenden Soedanese burgers opgevangen die vluchtten voor het geweld in hun land. Het referendum dat zaterdag werd gehouden onder inwoners van Zuid-Soedan moet nu startsein gaan worden voor een nieuwe staat waarnaar deze vluchtelingen veilig kunnen terugkeren.

9 sjewat 5771

NIW7117_FotoBuitenland 1

C 17

| 19

12-01-2011 15:57:52

Interview

Hoe slaat ons geheugen traumatische ervaringen op, en in hoeverre worden die ervaringen gekleurd door onze emoties? Dr. Ron Hijman maakte er zijn levenswerk van. René Eljon

A

l bijna dertig jaar werkt dr. Ron Hijman (62) als klinisch neuropsycholoog bij het UMC en als onderzoeker bij het Rudolf Magnus Instituut te Utrecht. Na zijn promotieonderzoek bij prof. dr. David de Wied bracht hij geheugenstoornissen bij schizofrenie in kaart: aandacht, waarneming, taalverwerking. Ook onderzocht hij geheugenproblemen als gevolg van opgelopen trauma’s bij Nederlandse militairen die collega’s hadden zien sterven in gevechtssituaties in Afghanistan en Bosnië: „Het is angst die bij mensen met PTSS (Posttraumatisch Stress Syndroom) als stress bovenkomt.” Mei 2011 gaat hij met pensioen. Tot die tijd zal hij nog iedere werkdag ’s ochtends vroeg over de A2 naar Utrecht gaan. En dan kan hij behoorlijk doorracen, als de file optrekt, vertelt hij. „Met zo’n 100, 120. Vijf meter tussen de auto’s.” En dat terwijl hij zelf min of meer een vorm van PTSS opliep in het verkeer. „Ik bracht ooit mijn moeder naar en van het ziekenhuis in Amsterdam-Noord. Op de terugweg moest ik opnieuw de Coentunnel door. Slecht weer, veel regen. Dacht nog, rustig aan maar. Kom die tunnel uit en baf; zo’n zeventig wagens boven op mekaar. Begon pompend te remmen. Zat een meter of drie helemaal zo (doet angstig achteruitzitten). Snel richting vangrail dan maar, en zo stuiterde ik ook tegen een auto.”

Fundamenteel aspect

Het voorval zou nog jarenlang doorwerken. Elke keer als er op de weg een rood achterlicht aanfloepte stond Hijman op de rem. „Dat is dus zo’n ingesleten, emotioneel geconditioneerde respons.” Een fundamenteel aspect dat je ook ziet bij oorlogstrauma’s. Hijman geeft dit als voorbeeld, omdat hem ooit de vraag is voorgelegd of hij – vanuit zijn Jood-

20 | C 17

NIW7117_Hijman 1

Over gehe u se achtergrond – heeft kunnen bijdragen aan leedverwerking. Of er nieuwe inzichten zijn waar de eerste- en tweedegeneratieproblematiek eventueel baat bij kan hebben. Anders dan bij, vaak door Joden geïnitieerde, gesprekstherapieën als gestalt- en logotherapie, wil Hijman er in zijn vak, de neuropsychiatrie, achter komen welke delen van de hersenen verantwoordelijk zijn voor hallucinaties, waan, stress, depressie of apathie, en vervolgens via medicatie en therapie hulp bieden. Al vroeg koos hij voor de meer biologische kant van psychiatrie. „Ik studeerde in Amsterdam onder meer persoonlijkheidsleer, ofwel klinische psychologie; toentertijd gedoceerd door Johan Barendregt. Het vak neuropsychologie bestond nog niet in Nederland. George Diamant begon het net te doceren aan de UvA. Na drie jaar studie ben ik met mijn oorspronkelijke richting gestopt. Dat was tijdens het studentenactivisme van 1969; het psychologenlab van hoogleraar Nico Frijda gekraakt en bezet gehouden. Heb toen ook gedacht; ik moet misschien toch iets anders gaan doen.”

precies. ‘Nou eigenlijk werk ik in een café.’ Frijda: ‘Jij gaat weer studeren. Jij gaat bij Barendregt je doctoraal afmaken.’ Dat heb ik gedaan. Dat is de gouden greep geweest.” Spoedig liep hij stage bij George Diamant in de St. Willibrordusstichting te Heiloo, vond emplooi bij Buikhuisen en diens jeugdige-delinquentenproject (research naar lichamelijke kenmerken van criminelen), en – na een symposium in 1981 – bij het Rudolf Magnus Instituut voor Farmacologie en het UMC. Met dezelfde slagvaardigheid wist Hijman rond 1999 interviewer te worden bij Spielbergs Shoah Visual History Foundation, wat ons gesprek terugvoert naar PTSS en leedverwerking. „In die interviews, die vaak drie uur duurden, kwam heel goed naar voren hoe mensen met stress, met oorlogstrauma’s waren omgegaan. Er waren veel mensen bij die niet in behandeling waren geweest; die er niet over konden praten in het naoorlogse leven, maar het kennelijk toch allemaal zelf verwerkt hadden.”

Eigen weg

Op de vragen wat dergelijke trauma’s zo sterk maakt dat ze zich na jaren zwijgen opnieuw kunnen manifesteren en zelfs aan een tweede generatie kunnen worden doorgegeven (‘en een derde’, vult Hijman aan), of hij inzicht heeft in het neurologische proces en of er uit zijn hoek ‘verlichting’ valt te verwachten, kijkt hij bedenkelijk. „We zijn nu bijna twaalf jaar verder. Ten tijde van die interviews was nog helemaal niet duidelijk of er een biologische component voor PTSS was. Of er ook in de hersenen iets gebeurt waardoor klachten, stoornissen, in stand gehouden worden. Dat is pas een paar jaar geleden bewezen. Een stressor, een traumatische gebeurtenis, doet iets met het metabolisme in de hersenen. Er zit ook een hele hormonale kant aan, waardoor ook andere neurochemische processen in de hersenen minder goed werken. En aangezien het hele geheugenproces ook een neurochemisch proces is, zou dat

Hijman komt uit een familie die twee generaties gespecialiseerd was in schoonmaakartikelen. Zijn grootvader en grootmoeder stonden op de markt met sponzen en zemen, vertelt de wetenschapper correct formulerend. De vader van Hijman, diens broer, een neef en twee nichten waren de enigen van zo’n 110 familieleden die 40/45 overleefden. „Mijn vader en mijn oom zijn na de oorlog weer in die sponzen en zemen gegaan. ‘Hijman Schoonmaakartikelen’. Veel van wat jij aan sponsjes of dweiltjes aanraakt komt daarvandaan.” Maar Ron ging zijn eigen weg en zei als dertienjarige al: „Dat wil ik niet.” Na de HBS werd het de universiteit. Na zijn besluit in 1969 om met zijn studie te stoppen, kwam hij nog wel op de psychologenborrel: „De beroemde vrijdagborrel. Daar kwam ik opnieuw Frijda tegen die vroeg: ‘Wat doe jij nu?’ Weet het nog

Metabolisme

14 januari 2011

12-01-2011 16:16:40

Interview

e ugen en emotie een deel kunnen zijn van hetgeen Freud ‘verdringing’ noemde.” Sinds enige decennia is er de mogelijkheid van image-vorming met MRI-scans, wat veel kennis voor de neuropsychiatrie heeft opgeleverd. Dat een ervaring niet wordt opgeslagen in ‘een laatje’ maar dat het hele brein daartoe bijdraagt. Dat er bijvoorbeeld een Episodisch Geheugen is dat alle autobiografische gegevens bevat en dat een ander deel – het zogenoemde Semantisch Geheugen – onpersoonlijke kennis opslaat.

De vraag of die emotionele kant van onze psyche niet beter in gesprekstherapieën als gestalt- en logotherapie behandeld kan worden, wordt beantwoord met stevig protest. „Nee! Kijk, die therapieën zijn allemaal toepassingen om op beleving in te grijpen en beslist zinvol als behandeling. Maar daarmee begrijp je nog niet hoe informatieverwerkende processen in de hersenen plaatsvinden. Hoe cognitieve kernfuncties werken. Bij oorlogstrauma’s kan er iets mis zijn met

Een voorbeeld: „Ik vertel jou nu een verhaal en je ziet; ik word er opgewonden van. Jij ook omdat je luistert. Dat is nou precies wat emotie is; jij ziet dat ik gebiologeerd ben vanuit mijn vak. En dat soort beleving, dat zien, dat invoelen, ontbreekt dus vaak bij de psychiatrische patiënt, en dat is de kern van wat er mis is bij mensen die een depressie hebben. Of een trauma. Neuronaal onderzoek daarnaar is nog maar net begonnen; hoe men herinnert, hoe men waarneemt en taal of een gebaar begrijpt.”

Processen

functies als geheugen en aandacht. Maar daarnaast gaat het ook om de wijze waarop je communiceert, of je de herinnering kan verwoorden. Dan gaat het om empathie, ofwel sociale cognitie.”

Stilte. Is dat de stand van zaken, samengevat? Tot zijn vakgebied meer weet over de ‘klankkleur’ van emoties, zullen we het moeten stellen met Een tijd van empathie van primatoloog Frans de Waal en Vergeetboek van Douwe Draaisma, volgens de pensionerende Hijman. n

Hijman: „Maar zeer van belang, en waar we weinig over weten, is de emotionele kleuring waarmee een ervaring of herinnering wordt vastgehouden. Daar zijn we nog maar net mee bezig.”

9 sjewat 5771

NIW7117_Hijman 2

‘E w o la h d

C 17

| 21

12-01-2011 16:16:59

Kunst

Joodse expert toont zijn

islamitische kunstcollectie De schat van Khalili FOTO: TERREY O’NEILL

Tot en met 17 april wordt in de Amsterdamse Nieuwe Kerk een selectie getoond uit de wereldberoemde collectie van professor Nasser David Khalili. ESTHER VOET

N

ooit eerder werd in Nederland zo’n bijzondere tentoonstelling over islamitische kunst getoond als ‘Passie voor Perfectie’, die nu te zien is in de Amsterdamse Nieuwe Kerk. De unieke verzameling kunst die een tijdsbestek van 1400 jaar bestrijkt, doet de bezoeker al snel duizelen, want zo ongeveer alle vormen van kunst komen langs: niet alleen de pracht en praal van oogverblindende sieraden waaronder een bijzondere tulbandkroon en een diamanten vliegenvanger (!) uit India, maar ook bescheidener objecten zoals even simpel als geraffineerd keramiek, glas en geïllumineerde

manuscripten en textiel trekken in met spiegels afgewerkte vitrines aan de toeschouwer voorbij. De spiegels creëren nog eens een extra effect waardoor het vrijwel onmogelijk wordt om alles in één bezoek op te nemen. Eigenaar van deze spectaculaire collectie is professor Nasser David Khalili, een kleurrijke figuur en een van de rijkste mannen van het Verenigd Koninkrijk.

Universeel

Deurkrukken uit Noord-Mesopotamië, het hedendaags Zuidoost-Turkije, 13e eeuw.

22 | C 17

NIW7117_Khalili 1

Nasser David Khalili werd geboren in 1945 en komt uit een Joods gezin dat in het Iraanse Isfahan, dé kunststad van het land, woonde. Hij diende in het Iraanse leger en emigreerde in 1967 naar Amerika waar hij een fortuin vergaarde in het vastgoed. In 1978 koos hij Londen als permanente residentie. De stad staat bekend als het belangrijkste handelscentrum voor islamitische kunst. Daar bouwde hij het grootste deel van zijn collectie op door een aantal stuks van een bepaalde serie op te kopen, de minder mooie exempla-

Khalili wil met zijn tentoonstellingen een bijdrage leveren aan het begrip tussen culturen ren met winst door te verkopen en zelf het mooiste stuk te houden. In het boekje Passie voor Perfectie van Luitgard Mols, dat is uitgegeven ter gelegenheid van de tentoonstelling (Ð17,50, ISBN 9789078653233), vertelt Khalili: „Politiek en religie hebben hun eigen taal, maar de taal van de kunst is universeel.” En deze taal heeft hij als jongetje al leren spreken toen

14 JANUARI 2011

12-01-2011 15:59:56

Kunst

Een van Khalili’s favorieten: de reus Uj met de profeten Mozes, Jezus en Mohammed. Irak of Iran, begin 15e eeuw.

‘Politiek en religie hebben hun eigen taal, maar de taal van de kunst is universeel’ 9 SJEWAT 5771

NIW7117_Khalili 2

C 17

| 23

12-01-2011 16:00:22

foto: Jorgen Koopmanschap

Kunst

De entree van de Nieuwe Kerk waar de komende maanden islamitische invloeden zich vermengen met christelijke.

hij tijdens een bezoek met zijn vader aan een kunsthandelaar een lakwerken pennendoosje kreeg met handgeschilderde ruiters erop. Dat eerste voorwerp zou in de loop der jaren uitgroeien tot de wereldberoemde collectie van nu. Diverse topstukken uit zijn 20.000 stuks tellende verzameling werden al eerder getoond in de Hermitage in St. Petersburg, het Londense Tate Modern en het Institut du Monde Arabe in Parijs.

Favorieten

Schaakstuk in de vorm van een zittende man. Iran, eind 13e eeuw.

24 | C 17

NIW7117_Khalili 3

Inmiddels staat Khalili nummer 746 op de Forbes-lijst van rijkste mensen ter wereld en in 2007 werd zijn vermogen door de Sunday Times Rich List geschat op een kleine zes miljard pond, wat neerkomt op zo’n 7,2 miljard euro. Verreweg het grootste deel daarvan, zo’n 4.500.000.000 pond wordt vertegenwoordigd door zijn collectie. Khalili is medeoprichter en voorzitter van de Maimonides Foundation, een instelling die zich inzet voor vrede en wederzijds begrip tussen de drie grote monotheïstische geloven: de islam, het jodendom en het christendom en hij is ‘trustee’ van de Stad Jeruzalem. Gevraagd naar zijn favoriete stukken, maakt hij eerst een kanttekening. Hij vergelijkt zijn verzameling met een gelukkig huwelijk waaruit vier of vijf kinderen zijn voortgekomen. „Hoe kun je ooit over favorieten spreken bij een van je kinderen?” Maar een voorwerp met een thema dat hem zeer na aan het hart ligt, namelijk de bevordering van de dialoog

Romp en mondstuk van een waterpijp. Goud over een kern van lakwerk en email. India, 18e eeuw.

tussen religies, is de miniatuur ‘De reus Uj en de profeten Mozes, Jezus en Mohammed, uit het begin van de vijftiende eeuw (zie vorige pagina). Hierop zijn voor het eerst de grote profeten van de drie godsdiensten van het boek verenigd. Zelf wil Khalili met zijn tentoonstellingen een bijdrage leveren aan het begrip tussen culturen. Daarnaast ondersteunt hij op diverse manieren de wetenschap, zo richtte hij de Khalili Chair of Islamic Art op aan de School of Oriental and African Studies aan de Universiteit van Londen: de eerste leerstoel in zijn soort ter wereld. Op drie maart wordt hij in de Nieuwe Kerk geïnterviewd door Rutger Pontzen, kunstcriticus van de Volkskrant. Aanvang 20.00 uur en aanmelding verplicht bij programmering@ nieuwekerk.nl. Overigens, volgend jaar zal in de Nieuwe Kerk een tentoonstelling over het jodendom plaatsvinden. Uiteraard houdt het NIW u daarover op de hoogte. n ‘Passie voor Perfectie, Islamitische kunst uit de Khalili Collecties’ is tot en met 17 april te zien in de Nieuwe Kerk in Amsterdam.

14 januari 2011

12-01-2011 16:00:53

Boekbespreking

In de ban van Clarice

De fascinatie van Benjamin Moser De in Nederland wonende Amerikaan Benjamin Moser schreef de biografie van Clarice Lispector: een JoodsBraziliaanse schrijfster. Achsa Vissel las het boek en sprak met de schrijver over Joodse mystiek en concurreren met je levenspartner. ACHSA VISSEL

I

n eerste instantie zijn het vooral de foto’s in Why this World, a Biography of Clarice Lispector die fascineren: een katachtige, chique en mysterieuze diva staart de lezer aan vanaf het papier. Geen wonder dat de Brazilianen deze vrouw niet konden thuisbrengen: ze zou overal en nergens vandaan kunnen komen. Pas na haar dood werd duidelijk dat ze een in Brazilië weinig hoogstaande achtergrond had: als baby emigreerde ze met haar Joodse familie vanuit Oekraïne naar het Zuid-Amerikaanse land. In het nieuwe vaderland verruilden de gezinsleden hun Joodse naam voor een Portugese: baby Chaia werd Clarice. Het gezin leed onder een tragedie die het Oost-Europese antisemitisme hen had gebracht. Clarice’ moeder was tijdens een pogrom door Russische soldaten verkracht, wat een schaduw over het gezin wierp en Clarice’ moeder syfilis bezorgde in een tijd vóór de pe-

9 SJEWAT 5771

NIW7117_Moser 1

nicilline. Ze raakte verlamd en stierf toen haar jongste dochter negen jaar oud was. Ook was deze traumatische gebeurtenis de aanleiding voor Clarice’ verwekking: de lokale volkswijsheid schreef destijds de geboorte van een kind voor als remedie tegen de ziekte. De schrijfster kon die belofte uiteraard niet inlossen en verloor heel vroeg haar moeder; alles bij elkaar genoeg ingrediënten voor een tragisch leven.

Avant-garde

Maar Lispector, voor grootse zaken in de wieg gelegd, zat niet bij de pakken neer. Met haar bijzondere persoonlijkheid, intelligentie, talent én verpletterende schoonheid was ze succesvol op veel gebieden. Ze studeerde rechten, werd journalist, schreef op haar 24e haar eerste roman, Perto do coração selvagem – in het Engels vertaald als Near to the Wild Heart – die in haar thuisland een literaire revolutie ontketende. Het werd gevolgd door onder meer de in het Nederlands vertaalde Familiebanden en Het uur van de ster, die tot haar beste werken worden gerekend. Ze trouwde met een ambassadeur waardoor ze wereldreizigster werd. Ziek van heimwee keerde ze later terug naar haar geliefde Brazilië om deel uit te gaan maken van de avant-garde, die zich tegen de militaire dictatuur keerde. In Zuid-Amerika, waar Lispector alom bekend is, zijn veel boeken over haar verschenen. Moser eert haar met de eerste bio-

grafie op een ander continent. Bijzonder is dat hij haar eerder als Joodse dan Zuid-Amerikaanse schrijfster in beeld brengt en het vernieuwende van haar boeken juist dáárin zoekt: de met haar achtergrond verbonden tragedies vormden haar tot schrijfster. Hij neemt de lezer mee naar de diepte van haar werk dat volgens hem sterk geworteld is in de Joodse mystiek: zoeken naar ‘het goddelijke’ door middel van woord en geschrift. Voor het boek is diepgaand onderzoek verricht; Moser had onder meer uitgebreid persoonlijk contact met Lispectors nog levende familieleden. De biografie is dan ook uiterst gedetailleerd en compleet. Hij brengt alle elementen van haar leven in beeld; zowel de tragische achtergrond, de glamour, de vernieuwende invloed op de Braziliaanse literatuur en haar vroege einde.

C 17

| 25

12-01-2011 15:49:44

Boekbespreking Zijn beschrijving van haar grafsteen waar, na een op het eerste gezicht weinig Joods getint leven – eerst met een katholieke echtgenoot, later als vooraanstaand Braziliaans kunstenares – alleen de naam ‘Chaia bat Pinchas’ op staat, bezorgt de lezer kippenvel.

Ongrijpbaar aantrekkelijk

Wie wás deze vrouw, vraag je je al lezend af en dat is precies wat Moser wil bewerkstelligen. Hij slaagt erin zijn fascinatie voor Lispector aan de lezer over te brengen. Een groot schrijfster die de Braziliaanse literaire wereld op zijn kop zette, lid van een getraumatiseerd migrantengezin, een kind dat haar moeder verloor, zus, moeder, echtgenote... door alles heen blijft ze ongrijpbaar en daardoor aantrekkelijk. Lispector krijgt uiteindelijk de plaats die ze volgens Moser verdient: als een van de grote Joodse schrijvers. Wie niet graag Engels leest heeft pech: het boek is voorlopig nog niet in Nederlandse vertaling uitgebracht. Wie dat wel doet én over genoeg tijd beschikt om dit boek te lezen zal er geen spijt van krijgen.

Interview met de schrijver: Hoe komt een jongen uit Texas een Braziliaanse schrijfster op het spoor? „Ik begon met een studie Chinees, na een inspirerende introductie in Aziatische talen op de middelbare school. Toen ik hoorde dat ik pas na tien jaar een krant zou kunnen lezen switchte ik naar Portugees, zustertaal van het Frans en Spaans dat ik al sprak. „In het derde semester las ik Het uur van de Ster dat Clarice Lispector zo ongeveer op haar sterfbed schreef. Je raadt het al: op pagina één was ik verkocht. Ook haar foto raakte me; en hoe meer ik over haar hoorde hoe sterker de fascinatie werd. Ze heeft een heel eigen, bijzondere manier van schrijven, met taalgebruik dat niet te plaatsen is.” Je fascinatie resulteerde in een biografie... „Clarice was een vrouw die in alles volkomen uitzonderlijk was. Ze had een uitzonderlijke levensgeschiedenis, ze schreef uitzonderlijk werk. Ze was beeldschoon maar op een weinig toegankelijke, mysterieuze manier. Ze zag er naar Braziliaanse maatstaven atypisch uit omdat ze lang, blond en slank was. Door een spraakafwijking sprak ze ook ‘gek’. Ondanks haar Oekraïens-Joodse afstamming voelde ze zich helemaal thuis in haar nieuwe vaderland. Voor haar landgenoten zat het revolutionaire vooral in haar boeken. Ze schreef zo

26 | C 39

NIW7117_Moser 2

anders, zo vrij van alle regels dat haar werk de tot dan toe behoudende Braziliaanse literaire wereld door elkaar schudde.” Op welke manier ontketende ze die revolutie? „Vóór Clarice was die literatuur, zoals in veel postkoloniale landen, gericht op het land zelf en weinig op het individu. Na haar debuut is die juist heel divers geworden. Mensen schrijven nu hóé en waarover ze willen. De literatuur is opgebloeid, schrijvers kunnen zichzelf zijn en werken niet meer volgens een strak stramien. Jonge Braziliaanse schrijvers voelen soms dat ze niet tegen haar op kunnen; Clarice heeft alles al geschreven. Er zijn trouwens ook literaire Clarice-imitaties, maar net als bij bijvoorbeeld Picasso heeft dat weinig zin: het is een doodlopende weg. „In Brazilië is men erg blij dat ik dit doe. Het land wil van zijn strand- en carnavalimago af, en aandacht voor de cultuur en filosofie. Buitenlandse interesse in hun serieuze schrijvers ziet men als een stap vooruit.” Haar levensgeschiedenis is tragisch… „Haar achtergrond was inderdaad buitengewoon treurig. Door de manier waarop haar moeder overleed, hield Clarice altijd het gevoel dat ze tekort was geschoten: verwekt om haar moeders leven te redden; jammerlijk gefaald. Terwijl ze als moederloos meisje juist zélf ernstig tekortkwam. Dat ze niet over haar achtergrond sprak maakte haar trouwens nog mysterieuzer.” Hoe heb je research gedaan voor het boek? „Het was een intensief project van vijf jaar, inclusief het schrijven. Ik heb zo veel mogelijk familieleden, vrienden en andere contacten uit Clarice’ tijd opgezocht. Oudere Joodse mensen, straight out of the shtetl. Het vergde een speciale aanpak. Ik moest hun vertrouwen winnen door heel open te zijn, en dat lukte.” Heb je het gevoel een missie te hebben volbracht? „Voor een deel. Door de biografie ben ik een spreekbuis voor Clarice geworden. Ik hou van haar, praat graag over haar en introduceer haar helemaal graag bij Joodse mensen. Die zullen zich persoonlijk in haar herkennen: ze heeft veel van de Joodse ervaringen van de twintigste eeuw, zoals vervolging en ballingschap, aan den lijve meegemaakt. Voor mij is ze een van de grootste Joodse schrijvers van de twintigste eeuw; ik hoop dat ze door dit boek die plaats ook echt krijgt.” Haar werk heeft volgens jou mystiek-Joodse wortels. Kun je dat uitleggen? „Clarice geeft geen antwoord maar stelt vragen; een heel oude, typisch Joodse gewoonte.

‘Ik wil iedere schijn vermijden dat mijn boek uit zou komen omdat ik “het vriendje van” ben’ Hindoes zoeken God via het lichaam, bijvoorbeeld door yoga te doen; christenen door gebed. Wij Joden doen het vaak via het Woord: schrijven en woorden hebben bij ons heilige waarde. Het zijn middelen om God te vinden: precies haar aanpak. Een millennia-oude gewoonte, in een modern leven voortgezet. „Ik begin het boek met een geschrift van de Joodse mysticus Abulafia en sluit af met een stuk van Clarice. De teksten zijn in dezelfde geest geschreven, hoewel er zo’n acht eeuwen tussen zitten. Ze hield zich ook bezig met de andere, de bezwerende kant van mystiek, ze bezocht waarzeggers. Als kind probeerde ze de werkelijkheid te bezweren door verhaaltjes te schrijven waarin figuren voorkwamen die haar moeder kwamen redden. Daar ligt zelfs de oorsprong van haar schrijverschap.” Wat heb je zelf van dit project geleerd? „Ik heb nooit discriminatie of antisemitisme aan den lijve ondervonden. Maar door het schrijven van dit boek besef ik beter wat het betekent. Eerlijk gezegd ben ik er nogal pro-Palestijns door geworden. Wij Joden zijn op zo’n grote schaal slachtoffer geweest van discriminatie dat wij de eersten moeten zijn die er iets tegen doen, juist in Israël. Vergis je niet, ik ben zelf een Jood en ben een enorme fan van het Joodse denkbeeld, de Joodse gezelligheid. De Joodse waarden zijn universeel: tolerantie, openheid, geleerdheid, het belang van schrijven en studeren. Juist daarom zouden wij het goede voorbeeld moeten geven. Discriminatie komt overal voor, maar als Joden het doen vind ik het tóch erger dan wanneer het in China gebeurt.”

23 juli 201 januarei 2011

12-01-2011 15:50:02

foto: Tessa Postuma de Boer

Boekbespreking Je hebt recensies en interviews gehad in gerenommeerde kranten en tijdschriften zoals de New York Times Book Review. Je woont gewoon in Utrecht. Waarom kennen we je niet? „Ik woon samen met een uitgever (Lex Jansen, red.), die dit boek graag in Nederlandse vertaling wil uitgeven, en een schrijver (Arthur Japin, red.) die klaarstaat om me te helpen met zijn contacten. Maar ik wil iedere schijn vermijden dat mijn boek uit zou komen omdat ik ‘het vriendje van’ ben. Over interesse in het boek heb ik niet te klagen: er is veel over geschreven in de New York Times, in Brazilië, Portugal, Zweden, Israël, Vietnam. Ik zou het natuurlijk fantastisch vinden als het in het Nederlands uitkomt, maar wil dat op eigen kracht bereiken. Zonder kruiwagens.” Samenwonen met twee mannen... is er concurrentie tussen jou en je partner, die door velen als Nederlands’ beste schrijver wordt gezien? „Ik werkte voor een uitgeverij in New York die Arthurs werk uitgaf. Toen ik zijn eerste boek las, kende ik hem nog niet maar wist meteen dat hij een man voor mij was. Dit hoort bij mij, wist ik, net zoals toen ik met Clarice’ werk in aanraking kwam. Bij onze eerste ontmoeting bleek dat te kloppen en na een paar jaar heen en weer reizen trok ik bij hem in. Arthur was al met Lex; we leven in prima harmonie samen. Ik kan trouwens makkelijk in Europa verblijven met het via mijn Duits-Joodse voorouders doorgegeven Europese paspoort. Een Jood met een Duits paspoort, hoe vind je die? Concurrentie over ons werk is er niet, integendeel. Arthurs naam is zo gevestigd dat hij me juist kan ondersteunen. Ik kreeg ook nooit een vermoeide reactie van een van de twee als ik wéér over Clarice begon. Ze gaven me altijd de zekerheid dat het goed zou komen.”

‘Discriminatie komt overal voor, maar als Joden het doen vind ik het tóch erger dan wanneer het in China gebeurt’ 9 sjewat 5771

NIW7117_Moser 3

Wanneer kunnen we een nieuw boek van je verwachten? „Eerst wil ik Clarice in de canon van grote schrijvers krijgen. Ik ben bezig met een serie gloednieuwe vertalingen van haar werk, in samenwerking met Penguin London en New Directions, een Amerikaanse uitgeverij. We beginnen met vier van haar boeken. Verder werk ik aan een roman over een Jiddische vrouw uit Houston waar mijn oma deels model voor heeft gestaan. Omdat ik als (ondertussen voormalig, red.) recensent van Harper’s Magazine weet hoe ontzettend veel boeken er uitkomen, was ik huiverig om een roman te schrijven. Maar het gaat er toch van komen...” n Benjamin Moser: Why this world, a Biography of Clarice Lispector, Oxford University Press, 2009, ISBN 9780195385564, www.oup. com en www.benmoser.com

C 17

| 27

12-01-2011 15:51:43

Recensie

Die eeuwige miskenning Maakt Alexander van der Meer met De knapste man van Nederland de belofte van de lovende woorden van zijn uitgever waar? Een recensie van een boek over een Jood met een hekel aan Joden. Awraham Meijers

D

oel waar uitgevers naar streven is hun boeken zodanig promoten dat het bestsellers worden, want roem en kassa voor zowel auteur als uitgever. Uitgever Augustus probeert dit ook bij De knapste man van Nederland, wat het voor mij als lezer van deze debuutroman moeilijk maakt; een positief oordeel wordt opgedrongen voordat überhaupt één letter van dit boek is gelezen. Op de achterzijde staat namelijk vermeld: ‘Een opmerkelijke kruising tussen Portnoy’s Klacht en Elementaire Deeltjes. Dit is geen bevinding van een onbaatzuchtig criticus, doch van de uitgever zelve. Genoemde titels van meesterwerken door Philp Roth en Michel Houellebecq worden wel érg lichtzinnig in de publicitaire strijd gegooid. Grootspraak uit de koker van uitgevers moeten wij wantrouwen. Maar vooral de debuterend auteur zal zich niet happy voelen. Immers, aan hem de taak die bewieroking waar te maken. Tobias Fiedler, de knapste man van Nederland, was een gedoodverfd Nobelprijswinnaar, doch een persoonlijke crisis verlamde zowel zijn professionele als privéleven. Gevolg: loopbaan naar de filistijnen, relaties op de klippen, berooid. Het enig klankbord is zijn psychiater. Met de dood van zijn dominante Jiddische memme wordt hij gedwongen zijn kaarten opnieuw te schudden. Moet hij zich schuldig voelen – in romans voelen Joodse mannen zich nagenoeg altijd schuldig – of bevrijd vanwege alle misère? Gaat het met mamma’s erfenis alleen om eurocentjes of speelt de schaduwkant van die nalatenschap ook mee? Hoe steekt het verlammende geheim uit het verleden in elkaar, dit

28 | C 17

NIW7117_KnapsteMan 1

allesoverheersende waarover zij niets wilde loslaten? En die eeuwige miskenning, waarmee de gemankeerde relatie tussen moeder en zoon is opgezadeld. 

Familiegeheim

Moeder had na de oorlog alleen nog haar tweelingbroer, wiens zoon haar financiën verzorgde. Nee, niet Tobias, hoogleraar theoretische natuurkunde en kosmologie. Hij kan niet met geld omgaan, vond zij, maar mag wel problemen met elektriciteit in haar huis oplossen: „Daar heeft hij toch voor geleerd?” Echter, diep in haar Jiddische hart is ze trots op haar zoon: „Hij is natuurkundige, net als mijn vader. Het verschil is dat Tobias altijd een belofte is gebleven.” Maar er is meer: al snel wordt een familiegeheim gesuggereerd. Tobias is een Jood met een hekel aan Joden. Alsof een dergelijke spagaat niet ingewikkeld genoeg is, kan hij niet leven zonder vrouwen, maar ook niet mét. Ligt de sleutel tot zijn identiteit mogelijk in het hart van Afrika? Voordat hij besluit die reis te ondernemen staat hij bijna voortdurend onder de douche om, naar ik aanneem, onverkwikkelijke gebeurtenissen uit heden en verleden af te spoelen. Dit zijn enkele van de rode draden die Tobias’ leven tot een neurotisch ongemak deformeren. Het karakter van de lijdzame protagonist levert voldoende aanknopingspunten. Daar maakt de auteur gretig gebruik van, soms zelfs té gretig. Tobias’ leven is loodzwaar. Gelukkig is de auteur zich bewust dat dit voor de lezer onverteerbaar zou zijn, die bakken vol ellende. Dus is er humor, geen dijenkletsers,

wel glimlach: ‘Moeder heeft in het verleden meer dan eens een eind aan haar leven proberen te maken, zij het met weinig overtuiging (...) Doel van die zelfmoordpogingen was dan ook niet zozeer om te sterven, als wel om de wereld aan haar lijden te herinneren en mij in één moeite te laten weten hoe weinig het uitmaakte dat ik besta. Meer kinderen had ze niet.’ En zo sleept Tobias zich voort. Geheel onverwacht volgt tegen het einde een onthullende ontknoping. Dan is inmiddels veel gedoucht en veel gemoed bij de psychiater geventileerd. Helaas remmen die divangesprekken vaak het ritme af, zo ook de reisgidsachtige beschrijving van Biafra (Nigeria). Het complexe karakter van Tobias Fiedler intrigeert, wekt medelijden en boosheid. Het is beslist een aardig boek, echter geen Roth of Houellebecq in spe, Alexander van der Meer is gewoon een aardig schrijver en ik zal zijn volgende boek graag lezen. Alexander van der Meer: De knapste man van Nederland. Uitgeverij Augustus. ISBN: 9789045704326. Paperback, prijs € 19,90.

Alsof een dergelijke spagaat al niet reuze ingewikkeld is, kan hij niet leven zonder vrouwen, maar ook niet mét 14 januari 2011

12-01-2011 15:54:57

SKIjar

Joodse slalom Stichting SKIjar, skireizen voor Joodse studenten, organiseert dit jaar haar vijftiende reis.Chaggai Kon, voorzitter van de stichting vertelt. Achsa Vissel De vijftiende, SKIjar-reizen zijn klaarblijkelijk populair. „Dank je! En mag ik dat nuanceren? SKIjar, een spin-off van Joodse studentenvereniging Ijar organiseert vanaf ’97 skivakanties voor Joodse jongeren, sinds vijf jaar als officiële stichting. Maar al in de jaren zeventig werden er door Ijar zelf dit soort reizen georganiseerd. Leuk is dat je op foto’s uit die tijd soms in ski-outfit gestoken ouders van huidige deelnemers terugziet.” Kunnen Joden skiën? „Haha, zeker weten! De helft van de deelnemers bestaat uit goed getrainde skiërs, de rest neemt deel aan een klasje. Om die ervaren sportievelingen niet te vervelen verplaatsen we het evenement ook steeds naar een andere locatie. Dit jaar is dat Les Menuires in de Franse Alpen. In Frankrijk dus, want we gaan wel altijd naar hetzelfde land.” Is gewoon skiën niet leuk genoeg? „Zo’n jaarlijkse reis heeft natuurlijk een doel: we willen Joodse jongeren samenbrengen om ze kennis met elkaar te laten maken en de Joodse identiteit te verkennen of uit te diepen. Er is dus zowel een sociaal als een cultureel aspect. Én dan is er natuurlijk nog de sportieve kant...” Hoe ziet een SKIjar-dag eruit? „We huren een aantal chalets, waaronder een die we helemaal kosjer maken. De eerste

9 sjewat 5771

NIW7117_Skijar 1

avond worden de deelnemers ontvangen met een Israëlische maaltijd. Overdag ga je vrij skiën of naar je klasje. Er wordt vaak gezamenlijk geluncht en ’s avonds kook je zelf in het chalet of ga je uit eten. In de praktijk zit je chalet op een avond zó vol. Iedereen loopt makkelijk bij elkaar naar binnen dus voor je het weet zit je met een man of vijftien aan tafel. Maar verplicht is het niet. Je bent helemaal vrij om je eigen gang te gaan, dus als je zin hebt om met een klein groepje te gaan lunchen of dineren is dat ook prima. „’s avonds worden er vaak spelletjes gedaan óf we duiken de plaatselijke kroeg in. Omdat skiën inspannend is en iedereen de volgende dag weer tijdig op de piste wil staan wordt het meestal niet erg laat.”

dat van een nichtje van me. Voor zover we weten dan. Misschien zijn het er wel meer!” Leuk met al die Nederlandse Joden bij elkaar… „Nederlanders? Nee hoor. In totaal zijn er dit jaar deelnemers van elf nationaliteiten. Behalve uit Nederland komen ze onder meer uit Zuid-Afrika, Mexico, Australië, Israël, Engeland en Frankrijk. We maken er op internationale Joodse evenementen zoals het Brussel Gala reclame voor. Met succes, want de enige andere landen die zo’n reis organiseren zijn Zwitserland en Italië. Zelfs in Frankrijk, dat niet alleen een grote Joodse populatie maar ook haar eigen besneeuwde bergtoppen heeft bestaat dit niet.”

‘Voor de grap hebben we laatst geteld en we konden zo acht à negen SKIjar-huwelijken opnoemen’ Is het alleen maar gezellig of is er ook nog een officieel Joods element? „Vrijdagavond wordt gevierd met een sjoeldienst, en er is kosjere catering. Er is in alles rekening gehouden met degenen die sjabbat houden. Officiële Joodse activiteiten zijn er niet, wel wordt er veel over Joodse onderwerpen gepraat en gediscussieerd. Zoals over de betekenis van halachisch Joods zijn, of je wel of geen Joodse partner wilt en hoe je die vindt. En er wordt veel gelachen, natuurlijk.” Ik kan me voorstellen dat zulke reizen veel stelletjes voortbrengen... „Voor de grap hebben we laatst met het bestuur, dat naast mij uit Nathan Bouscher, Yoni Vromen, Philip Wallage en Max de Winter bestaat, geteld en we konden zo acht à negen SKIjar-huwelijken opnoemen, inclusief

Het lijkt wel een verlengd Haboniem- of BnéAkiwamachanee... „Die sfeer hangt er inderdaad! Met het verschil dat niets verplicht is. Je hoeft geen verantwoording af te leggen over wat je doet, je bent helemaal vrij. Maar als vanzelf trekt men naar elkaar toe. Het is dan ook érg gezellig!” Mogen wij ook nog mee? „We zijn volgeboekt, maar omdat er nog steeds aanmeldingen binnenkomen denken we erover een extra chalet te huren. Voor wie mee wil: op onze website en Facebookpagina kun je de ontwikkelingen volgen.” n

SKIjar 2011, 29 januari-6 februari. Info: www.skijar.com

C 17

| 29

12-01-2011 16:06:49

Toe Bisjwat

De mens als co-schepper Het is volgende week donderdag Toe Bisjwat. De dag waarop we verschillende vruchten eten. Maar ook staan we stil bij de natuur en hoe we daarmee om zouden moeten gaan. rabbijn Menno ten brink

D

e 15e dag van de maand sjewat (dit jaar valt dat samen met 20 januari), wordt ook wel Nieuwjaar van de bomen genoemd. Traktaat Rosj Hasjana van de Misjna (1:2) geeft deze datum aan: Er zijn vier nieuwjaarsdagen, de 1e niesan is het begin van het regeringsjaar van koningen en voor de feesten; de 1e elloel is het begin van het jaar van de tienden van het vee; de 1e tisjri (Rosj Hasjana) is het begin van de tellingen van de jaren, het sjabbat- en joveeljaar, van het planten van de producten van het veld; de 1e sjewat is het begin van de telling voor de levensduur van de bomen, althans volgens de leer van Beth Sjammaj, maar Beth Hillel heeft besloten, dat het de 15e dag van de maand sjewat is. Zoals dat meestal gaat in de discussies tussen de strikte Sjammaj en de liberalere Hillel, hebben de rabbijnen besloten deze laatste mening te volgen. Zij zeggen dat tot de 15e sjewat de bomen nog water opnemen van het oude jaar, en vanaf de 15e van die maand nemen ze water op van het nieuwe jaar, aldus de Talmoed Jeroesjalmie (RH 1:2), die de beste autoriteit is als het gaat over de landbouw in Eretz Jisraeel. Daarom vieren wij nog steeds op de 15e sjewat Rosj Hasjana la’ilanot, het Nieuwjaar van de bomen.

3 0 | C 17

NIW7117_ToeBisjwat 1

Co-schepper

Het gaat met Toe Bisjwat over onze natuur, maar zonder dat we de natuur aanbidden. Tora en de rabbijnse uiteggen geven aan dat God achter de natuur zit en deze geschapen heeft. De mens wordt gezien als de geschapen schepper, als co-schepper naast de Schepper. Wij zijn Gods partners in dat mysterieuze scheppingsplan, dat begon in het eerste hoofdstuk van Genesis (Bereesjiet). De Talmoed zegt in Berachot 35a, dat de mens mag bouwen, veranderen, produceren, zelf creëren, maar hij heeft niet het laatste woord en het alleenrecht op de wereld en de natuur. Hij is niet de ‘Koning van de wereld’. De natuur werd aan hem gegeven om ervan te genieten, om het te gebruiken voor zijn bestaan, maar niet om het te vernietigen. Want als de mens zijn natuurlijke omgeving misbruikt, uitput en vernietigt, zal dat het einde betekenen van zijn bestaan, en daarmee brengt hij het grote scheppingsplan in gevaar en zijn eigen bestaan. De mens blijft altijd verantwoordelijk als co-schepper, voor dat wat hij/zij in de wereld doet.

Balans

Het probleem ontstond al in Gan Eden, in het paradijs. Het was Adam verboden om van de Boom van Kennis van Goed en Kwaad te eten, die in het midden van de Tuin van Eden stond. En juist daarvan at de mens, en daardoor verstoorde hij de balans van de natuur die hem gegeven was. Omdat Adam en Chava de verantwoordelijkheid om goed voor de natuur te zorgen toen al niet aankonden, werden ze het paradijs uitgestuurd, zodat ze het niet ten koste van zichzelf uit balans zouden brengen. Als we Toe Bisjwat vieren, met het eten van al die verschillende vruchten uit Israël, staan we ook stil bij de natuur en hoe we daarmee omgaan, of zouden moeten omgaan. Het is geen gegeven dat alles er voor ons is, we hebben daarin onze eigen verantwoordelijkheid en moeten ervoor zorgen dat we kunnen blijven bestaan, anders tasten we de

schepping zelf aan en vernietigen we op den duur onszelf. Onze rabbijnen hebben zich wel afgevraagd wat voor boom die Boom van Kennis van Goed en Kwaad eigenlijk geweest moet zijn en welke vrucht Adam en Chava gegeten hebben. Rabbi Meir zei: ‘Het was tarwe’, Rabbi Jehoeda bar Ilai zei: ‘Het waren druiven’, Rabbi Yossi zei: ‘Het waren vijgen’, Rabbi Abba van Akko zei: ‘Het was een etrog’. Deze vruchten staan voor hoe we als mens in de wereld zouden moeten staan, en hoe we het paradijs op aarde zouden kunnen terugbrengen.

Bestrijden van armoede

Rabbi Meir zei dat het tarwe was, als basis voor brood. Als we een stuk brood eten, herinnert ons dat aan diegenen die niet voldoende brood kunnen eten en die ieder stukje heel zorgvuldig met anderen moeten delen, omdat er niet genoeg is. Als we brood eten, zou het goed zijn stil te staan bij het bestrijden van de armoede in de wereld, en in onze naaste om-

14 januari 2011

12-01-2011 16:08:16

Column Tamarah Benima

Echt goed De poging om de synagogale muziek te vernieuwen is lofwaardig

D

geving, en we kunnen actief proberen daar zelf iets aan te doen. Rabbi Jehoeda zegt dat de vrucht een druif was. De druivenranken waar die vruchten aan groeien, kronkelen zich overal omheen. Alles wat op hun weg komt omarmen ze als het ware en ze houden dat heel stevig vast. Dat is wat we met zieken moeten doen en mensen die ons nodig hebben. Als we dat doen, kunnen we het paradijs op aarde terugbrengen. Rabbi Yossi dacht dat het een vijg was geweest. Als we een vijg eten denken we eraan dat ieder mens in vrede moet kunnen leven, want ieder mens zal in de messiaanse tijd van het paradijs op aarde, onder zijn eigen vijgenboom zitten, en niemand zal hem nog bang maken (Micha 4:4), in zijn eigen huis, stad en land. Ieder zal de ander respecteren en niet aan de kant blijven staan als de ander onrechtvaardig behandeld wordt. Rabbi Abba vond dat het de etrog was, die prachtige citrusvrucht die we gebruiken met Soekot. De citrusvrucht en de etrog symboliseren de kennis van de mens van Tora en goede daden, aldus de midrasj in Vajikra rabba

9 sjewat 5771

NIW7117_ToeBisjwat 2

30:12). Als we citrusvruchten eten herinneren we ons dat leren en onderwijzen op zichzelf niet voldoende is, maar dat we moeten doen wat we in theorie geleerd hebben. Het is niet genoeg om in rechtvaardigheid te geloven: we moeten er actief aan werken om het zelf te bereiken.

Prachtige natuur

Door deze vruchten te eten waarvan onze rabbijnen hebben geleerd dat dat de vruchten geweest kunnen zijn van de oerboom van Kennis van Goed en Kwaad, brengen we de schepping zelf in onze herinnering: die uitgebalanceerde, prachtige natuur. Ieder mens is deel van die perfecte schepping die wij als co-schepper terug moeten brengen naar de staat waarin die was voordat wij de balans verstoorden in Gan Eden. Toe Bisjwat, als we zo veel mogelijk verschillende Israëlische vruchten eten, leert ons dat we nog steeds op weg zijn, terug naar die perfecte balans zoals die was in Gan Eden. n

ebbie Friedman is overleden. Dat raakt me meer dan ik had verwacht. Want slechts een keer heb ik haar horen optreden. Drie jaar geleden in San Diego tijdens een congres van de World Union of Progressive Judaism. Ze was toen al ziek. Het was ontroerend om vijfduizend mensen speciaal voor haar het Mi Sjeberach voor de zieken te horen zingen. Het Mi Sjeberach dat zij heeft gecomponeerd en dat overal in de liberaal-Joodse wereld wordt gezongen. Ook ik heb het verschillende keren gezongen in de Progressief Joodse Gemeente Noord Nederland en in de LJG Utrecht. Namen worden niet genoemd in dit gezongen Mi Sjeberach, maar als eerst de zieken worden genoemd voor wie het wordt gezongen, raakt dat iedereen. De muziek van Friedman kon mij voordat ik haar zelf hoorde zingen niet bijster bekoren. Het was anders toen zij zelf zong. Waar het hem in zat? Geen idee. Het Amerikaanse chazzanoet kan me hoe dan ook niet bijster bekoren. Het ene deuntje is nog simpeler dan het andere. En veel is niet voor herhaling vatbaar. Maar de poging om de synagogale muziek te vernieuwen is lofwaardig. De muziek van de diensten zoals wij die nu kennen, komt uit de negentiende en vroeg-twintigste eeuw. Het jaagt de jongeren de sjoel uit. En niet alleen hen. Degenen die niet met dit chazzanoet zijn opgegroeid hebben tijd nodig om eraan te wennen. En hoewel er genoeg is om mee te zingen, zijn juist de interessante stukken niet meezingbaar. Dat maakt de sjoelgangers passief. Wel contemplatief, maar toch ook passief. Om het anders te zeggen: we lijken in niks op een zwarte kerkgemeenschap uit de Bijlmer, waar het swingt, het zweet gutst en het halleluja alleen door een stokdove God niet wordt gehoord. Dan toch maar het Amerikaanse chazzanoet overnemen? Liever niet. Het is nog te veel de tijd van experimenteren, waarbij iedere voorzanger of voorzangeres met gitaar zijn of haar goede, middelmatige of slechte talenten in de strijd gooit. Echt briljante composities zijn zeldzaam. Meestal is middelmatigheid troef. Een goed synagogaal lied maken is ook niet gemakkelijk. Alleen de tijd zal leren welk lied echt goed is en welk niet. Friedmans Mi Sjeberach is echt goed. Laten we dat meer gebruiken.

C 17

| 31

12-01-2011 16:08:38

Sjoeltijden overzicht sjoeltijden januari • sjewat

Joodse Gemeente Amsterdam V.d. Boechorststr. 26 - Amstelveen sjachariet mincha ma’ariw - Buitenveldert sjachariet mincha ma’ariw - Lekstraat - Rav Aron Schuster J. Obrechtplein www.RAS-Club.nl Sjoel West

sjachariet mincha ma’ariw sjachariet mincha ma’ariw

Portugees-Israeliëtische Gemeente - Amsterdam Mr. Visserplein 3 Portugees-Israeliëtische Gemeente - Amstelveen Texelstraat Beth Shalom Kastelenstraat 80 Amsterdam Kehillas Ja’akov Gerard Doustraat 238 LJG Amsterdam Zuidelijke Wandelweg 41 CIZ-sjoel Amstelveen

Vrijdag 14•09

sjabbat 15•10 Besjalach

Vrijdag 21•16

sjabbat 22•17 Jitro

Begin sjabbat 16.35

Einde sjabbat 17.44

Begin sjabbat 16.50

Einde sjabbat 17.55

-

-

-

-

09.00

09.00 19.00 17.44 09.00 19.15 17.44

09.00

09.00 19.00 17.55 09.00 19.15 17.55

16.35 09.00 16.35 08.45 16.35 09.00 16.35 16.35

08.45 18.40 17.44 09.00 19.15 17.44 -

16.50 09.00 16.50 08.45 16.50 09.00 16.50 -

16.35 07.25 16.35 -

09.00 16.15 aansluitend 09.00 16.30 aansluitend 08.30 16.29 17.44 09.00 16.29 09.30

16.50 07.25 16.50 -

09.00 16.30 aansluitend 09.00 16.45 aansluitend 08.30 16.40 17.55 09.00 16.40 09.30

20.00

10.00

20.00

10.00

16.35 08.30

16.50

08.45 18.40 17.55 09.00 19.15 17.55 09.00

16.50 08.30

09.00/16.35

09.00

09.00/16.50

09.00

Beit Ha’Chidush 020 6241523 www.beithachidush.nl

-

-

-

10.30

Sjoel Zuidoost [email protected]

-

-

-

-

Joodse Gemeente Haarlem NIG Leiden

-

09.00 -

-

09.00 -

NIG Den Haag Scheveningen

16.35 18.00

09.00, 16.29 09.30

16.50 18.00

09.00, 16.40 09.30

LJG Beth Jehoeda Den Haag

18.30

09.30

18.30

09.30

Joodse Gemeente Rotterdam

16.35 (afspr.)

09.00

16.50 (afspr.)

09.00

LJG Rotterdam NIG Utrecht

20.00 -

09.30

-

09.30

LJG Utrecht [email protected] NIG Bussum

-

09.30

-

20.00 09.30

Joodse Gemeente Almere

17.20

10.00

-

10.00

LJG Flevoland 06 49800815

-

-

20.00

-

Masorti Almere

-

-

-

09.00

NIHS Arnhem

-

09.30

-

-

NIG Amersfoort LJG Gelderland NIG Nijmegen NIG Zwolle NIG Groningen

-

09.00 09.00

18.30 -

09.00 10.00 09.30 09.30 -

NIG Leeuwarden LJG Heerenveen 06 44753370

-

-

18.00

09.00 -

LJG Or Chadasj Twente NIG Twente Prinsestr. 18, Enschede

-

10.00 09.30

-

09.30

PJG Noord-Nederland Beth Hatsafon 0513631160 LJG Brabant

-

-

-

-

-

-

-

-

NIHS Limburg

-

10.00

-

10.00

Joodse Gemeente Zeeland

-

10.00

-

10.00

3 2 | C 17

NIW7117_Sidra 1

Toe Bisjwat Bloeme Evers-Emden

Bomen nemen een aparte plaats in in de beleving van de mens, het is een oerbeeld

D

e jaren vliegen om, zeker als door de Joodse kalender van dit jaar tot aan de maand adar (waarin Poeriem valt) de diverse feestdagen steeds vroeger vallen; in adar treedt een correctie op door een extra schrikkelMAAND. Terwijl het hier volop winter is, zouden in Israël al de eerste tekenen van bloei zichtbaar zijn; alle reden tot vreugde. Voor de fruittelers van weleer weliswaar een gedempte vreugde, want waar wij met mondenvol van de vruchten genieten, betekenden ze voor hen een belastingmaatregel! De fruitbomen werden door deskundigen gekeurd; zij bepaalden of er al vruchtbeginsel te zien was en daarover moesten tienden betaald worden. Het is een gemakkelijke feestdag, want deze stamt niet uit de Tora en is derhalve niet met werkverbod verbonden. In de loop van de vele eeuwen ballingschap heeft Toe Bisjwat zich in de Joodse gemeenschappen kunnen nestelen met, in de verschillende landen van de ballingschap, uiteenlopende gewoonten. Overal worden bij voorkeur de in de Tora genoemde voortbrengselen van het Land gegeten, te weten olijven, granaatappelen, vijgen, druiven, dadels en de landbouwproducten tarwe en gerst. Van de laatste twee worden smakelijke koekjes en koeken gebakken. Maar niet alleen genoemde vruchten worden gegeten; soms schept men er genoegen in zo veel mogelijk van van alles

14 januari 2011

12-01-2011 16:05:11

Rabbijn Menno ten Brink Sidra van de week

Niet passief geloven Rabbijn Menno ten Brink

op tafel te brengen en alles mag: gekookt, gedroogd, geconserveerd, etc. Inmiddels is de dag uitgegroeid tot algemene boomplantdag, niet alleen in Israël, maar ook in verschillende landen van de ballingschap, zoals in Nederland, zij het dat het planten van bomen door schoolkinderen niet hoeft samen te vallen met Toe Bisjwat. Met name het Joods Nationaal Fonds werft al een eeuw gelden voor de beplanting van Israël met bomen, niet alleen vanwege het landschappelijk schoon, maar vooral omdat bomen veel opleveren, zoals schaduw, hout, vruchten, en ze zouden water aantrekken, waarvan Israël zelden genoeg heeft. Bomen nemen een aparte plaats in in de beleving van de mens, het is een oerbeeld. Ze gelden symbolisch als tekenen van goedheid en een mooi karakter. Een oprecht mens wordt vergeleken met een boom die geplant is in de nabijheid van een waterstroom. Psalm 92: de verzen 13 en 14: ‘De rechtvaardige zal bloeien als een palm; hij zal groeien als een ceder in de Libanon’. In sommige gemeenschappen wordt een cipres geplant als een meisje wordt geboren en een ceder voor een jongen. Als ze groter zijn verzorgen de kinderen zelf ‘hun’ boom; takken ervan worden gebruikt als palen om de choepa aan te hangen als ze gaan trouwen. Er was een druiventeler die een grote wijngaard had en trots leidde hij een bezoeker erin rond. Die zag aan het einde opeens een os staan; verschrikt vroeg hij de eigenaar of de os niet een gevaar was voor het gewas. De eigenaar tuurde in de aangegeven richting en verklaarde dat wat de bezoeker voor een os had aangezien, een rij van druiventrossen was. In Snoge, de Portugese sjoel, wordt elk jaar een ‘Schoteljesavond’ georganiseerd en men eet van de vruchten onder het aanhoren van een meer of minder geleerde voordracht uit onze rijke literatuur. Graag wens ik u een smakelijke Toe Bisjwat.

9 sjewat 5771

NIW7117_Sidra 2

gehaald?” Daarop zegt Mosjé tegen het volk: „Wees niet bang, wacht maar rustig af, dan zal je zien dat de Eeuwige de overwinning zal behalen. Hij strijdt voor ons, jullie hoeven zelf niets te doen.” Maar God is het helemaal niet eens met Mosjé: „Waarom roep je Mij te hulp, zeg tegen het volk dat ze verder trekken!” (Sjemot 14:15). De Tora legt God zelf de woorden in de mond dat mensen niet passief moeten geloven en vertrouwen in tijden van crisis, ent u dat verhaal van die man die op als er onrechtvaardigheid plaatsvindt. Rabde bovenste verdieping van zijn huis bi Bachja ben Asjer legt aan de hand van het uit het raam hangt? Er is een enorme woordje ‘elai’ (tot Mij) uit, dat het helemaal watersnood en het water staat tot aan de niet afhankelijk is van God, maar van de menrand van zijn raam. De man schreeuwt om sen zelf. Bachja zegt dat het volk actie moet hulp van God. Er komt een sloep langs, maar ondernemen en niet moet afwachten. Want de man weigert aan boord te gaan. Er komt God acteert door de mensen zelf. een grotere boot aanvaren, maar ook die De Joodse traditie zegt dat je ‘emoena’, hulp weigert de man, en de boot vaart weer vertrouwen, moet hebben. Maar emoena weg. Dan komt er een helikopter om hem te alleen is niet voldoende. Wij zijn degenen redden, maar weer slaat waardoor God juist acde man de hulp af, want tief is. Wij zijn Zijn hanzegt hij: „God zal me den, ogen en oren. Wij redden.” Dan komt het zijn Zijn hart en gewewater nog hoger en de ten. Wij zijn degenen die Sjemot 13:17-17:16 man verdrinkt. Hij komt door iets te doen, andebij de hemelpoort en ren kunnen helpen. vraagt: „God, ik geloof De kabbala legt het met hart en ziel, maar waarom heeft U me woord ‘elai’ zo uit dat het de verbinding is niet geholpen, toen ik in levensgevaar was?” tussen geloof en actie. Het woord is: alef-laToen hoorde hij een Bat Kol, een stem uit de med-joet. De alef en lamed, ‘el’, is een woord hemel: „Wie denk je dat die sloep, die boot en dat een richting aangeeft: ‘naar’. De joet is die helikopter heeft gestuurd?” de eerste letter van de onuitspreekbare vierNatuurlijk lachen we om dit verhaaltje, letterige Naam van God. Bachja zegt dat wie zou nu in vredesnaam zo intens geloven het Joodse volk altijd richting het Goddelijen de hulp afwijzen door te zeggen: God zal ke moet streven, dat is de betekenis van dat me helpen. Passief wachten tot God hulp kleine woordje: elai. Juist door actief initiastuurt, is dom. Parasja Besjalach gaat hier eitief te nemen en in beweging te komen, liegenlijk over. ten ze hun geloof zien in een goede afloop. Wij zijn eindelijk bevrijd uit de onderdrukHet was pas toen één man, Nachsjon ben king van Egypte en onderweg naar ons eigen Aminadav, zoveel geloof had en het initiatief land. Maar dan is er een nieuwe barrière. Het nam – door met zijn voet het water in te gaan volk staat voor de Rietzee, en achter hen ko–, dat de zee spleet en het volk erdoorheen men de strijdwagens van het leger van de fakon trekken. rao, om het volk alsnog terug te brengen naar Met passief geloof kom je er nooit: „DaEgypte of te doden. beer el-benee-jisraeel: wejis’oe! Zeg tegen het Het volk is radeloos en roept Mosjé ter volk Jisraeel dat ze actie ondernemen!” (Sjeverantwoording: „Waren er soms niet gemot 14:15). Laten we blijven geloven in onze noeg graven in Egypte, zodat we hier moeeigen actieve daden. ten sterven? Waarom heb je ons uit Egypte

Wij zijn degenen waardoor God juist actief is. Wij zijn Zijn handen, ogen en oren

K

Sidra Besjalach

C 17

| 33

12-01-2011 16:05:29

Familieberichten

34 | C 17

222406.indd 34

12-1-2011 14:13:05

Familieberichten

C 17

222409.indd 35

| 35

12-1-2011 14:18:33

Brieven

Tamarah Benima

M

et steeds meer instemming las ik de column van Tamara Benima (NIW 16). Is het niet nu de juiste tijd om haar gedachten toe te passen op Joods Nederland? Terwijl ik het NIW van 7 januari las trof het mij hoeveel artikelen eigenlijk betrekking hebben op onze donkerste tijd in de recente geschiedenis. De gevolgen van de Holocaust hebben nog dagelijks invloed op ons leven en de poging tot uitroeiing van ons volk mag ook nooit vergeten worden. Maar een kleine groep overlevers is teruggekeerd met de kracht en optimisme om weer op te bouwen en families te stichten. Zij keken naar de toekomst en dat zou ‘ons NIW’ ook moeten doen. Waar zijn de artikelen over huidige Joodse generaties van Nederland? We hebben Joodse kleuterscholen, lagere scholen, jeugdverenigingen, sportverenigingen, actieve sjoels. Waar zijn hun plannen en idealen? Wat gebeurt er in hun dagelijks leven want niet iedereen emigreert en er gebeuren hier goede en hoopvolle zaken. Het NIW pretendeert ons iedere week de ‘realiteit’ te geven. Maar hoe zit het met onze kinderen en kleinkinderen? Die zijn onze ‘realiteit’ want zonder hen is er geen toekomst. Hilary Hollander-Leigh, Amstelveen

ben ze daar nooit gehoord.” Dit moet ik tegenspreken. Ik woon in Zichron Ya’akov, een dorp met zo’n 20.000 inwoners. We hebben hier twee grote sjoels voor asjkenaziem (een ervan gesticht door Baron Edmond de Rothschild), Marokkaanse sjoels, Jemenitische sjoels, sefardische sjoels, een Liberale gemeente, een Conservative gemeente en nog vele anderen, waaronder ook een jesjiva. In vele van deze gemeenschappen worden alle mogelijke activiteiten georganiseerd: onder andere sjoeldiensten, voordrachten, studies, hulp aan armen, opleidingen voor bar en bat mitswa’s, Hebreeuwse les voor nieuwe emigranten, jeugdactiviteiten, opleidingen voor actieve deelname aan de sjoeldiensten, excursies, Pesach- en Toe Bisjwat-seiders, (voor hen die dat thuis niet kunnen), enz. Natuurlijk is iedereen lid van zijn eigen gemeente en betaalt hiervoor, met reducties voor grote gezinnen en bejaarden. Hoe zou een van de bovengenoemde gemeente kunnen bestaan, als de leden niet betalen?! Dat Israëli’s in Nederland geen lid worden van één bepaalde gemeente komt omdat zij zich enkel en alleen voelen als behorende tot de Israëlische gemeenschap. Dit laatste heb ik zelf ondervonden toen ik nog actief was in de Joodse Gemeente Nijmegen, waarvan mijn Israëlische vrienden geen lid werden. Helen M. Soesman-Freundlich, Zichron Ya’akov, Israël

Chacham Toledano 3

C

hacham Toledano schrijft in NIW 15: „Maar voor Israëli’s is het niet normaal om ‘lid’ te zijn van een gemeenschap. In Israël gá je gewoon, van lidmaatschap heb-

Chacham Toledano 4

I

n de moslimwereld mochten en mogen rabbijnen niet de titel Rabbi voeren aan-

STELLING CIDI Dinsdag hadden 193 bezoekers van de Cidi-website gestemd over de stelling:

Bolkestein: ‘Bewuste Joden hebben geen toekomst in Nederland’

Eens

36 % (69)

Oneens

64% (124)

De nieuwe stelling luidt: Dit jaar wordt een Palestijnse staat door een meerderheid van de landen erkend. Stem mee op www.cidi.nl

gezien dat in het Arabisch een van de benamingen van Allah is en dit daarom door de ogen van Moslims gezien van blasfemie zou getuigen. Chacham is derhalve het gangbare Arabische woord voor rabbijn. Bij het bestuur van de PIG is het al eeuwen usance om een rabbijn als eerbetoon tot Chacham benoemen, waarschijnlijk omdat het in het Hebreeuws wijze betekent. M. Behar, Amsterdam

Sinai Centrum

U

it de summiere communicatie rond de overname van afdelingen van het Sinai Centrum door de zorginstelling OTT, blijkt dat de Sinai gedwongen werd tot deze drastische stap onder andere door de Inspectie van Volksgezondheid. Het Sinairabbinaat heeft nu haar zorg uitgesproken over het behoud van Joodse identiteit. Dat komt nu wel laat, zo na de overdracht. Pijnlijk ook dat er kortgeleden zoveel geld is geïnvesteerd in verhuizing en nieuwbouw. Ik ben bang dat dit niet de laatste Joodse instelling zal zijn die dit lot te wachten staat. Onze gedecimeerde gemeenschap zal het steeds moeilijker krijgen om de almaar hogere professionele kwaliteitseisen die aan onderwijs en geestelijke, gezondheidsen bejaardenzorg gesteld worden, aan te blijven bieden. We missen helaas de benodigde schaal. Verergerd door afname aan economische slagkracht van onze fondsinstellingen en de ongekende versnippering van organisaties met hun eigen ongecoördineerde prioriteiten. Dit roept om verlicht leiderschap, bezinning en een Joodse gemeenschap die zich concentreert op haar ‘corebusiness’; sterke kehilles in volle sjoels (zonder politieke nonsens), kasjroet, het bestrijden van assimilatie en antisemitisme, uitdagend Joods onderwijs, bloeiende jeugd- en studentenorganisaties en specifiek Joodse voorzieningen (dat is niet hetzelfde als het bezitten van de gebouwen). We staan voor politiek en economisch uitdagende tijden. Er zullen harde en heldere keuzes moeten worden gemaakt. Niet meer investeren in gebouwen zonder toekomst in de voormalige mediene of verloren sjoels opknappen tot culturele centraatjes. Kortom, wordt het niet tijd voor een allesomvattend business plan voor de BV Joods Nederland? David Pappie, Amstelveen, (à titre personnel).

3 6 | C 17

NIW7117_brieven 1

14 januari 2011

12-01-2011 15:52:44

Brieven

colofon Oproep

Boek over Anne Frank

I

k wil een boek schrijven over Anne Frank (19291945), een vervolg op mijn fotoboeken over haar, ISBN 9789081423816 (Nederlandstalige versie) en ISBN 9789490482015 (Engelstalige versie). Over Anne Frank is veel geschreven. De bestaande literatuur over

Elk nieuw detail over Anne Frank is welkom. Voorbeeld: Anne Frank schreef in haar dagboek dat zij de synagoge bezocht. In welk archiefstuk staat dit? Welke synagoge bezocht ze? Schaatste zij op de grachten in Amsterdam? Schreef zij brieven in Westerbork? etc. Op verzoek zend ik u mijn uitgebreide vragenlijst die ik over Anne Frank heb gesteld. Ik

Opgericht 4 augustus 1865 is het niw het oudste nieuws- en opinieblad in Nederland. Het beoogt onafhankelijk informatie te verschaffen aan en over de Joodse gemeenschap in Nederland. Het niw is een uitgave van de Stichting Nieuw Israelietisch Weekblad. Bestuur Joelek Goldfinger (voorzitter), Uri van Gelder (vice-voorzitter), Ralph Prins (penningmeester), Isabelle Tugendhaft, Sidney Bialystok, Yasha Lange en Robin Goudsmit. Commerciële exploitatie: Koninklijke bdu Uitgevers bv, Barneveld, www.bdu.nl Bezoekadres: Isaac Titsinghkade 111, 1018 ll Amsterdam Hoofdredacteur: Esther Voet Redactie: Ted de Hoog, Rika Pais (secretariaat), Lila Ivensky (documentatie), Jaime Halegua (fotografie), Ariëla Legman (corrector) t (020) 627 62 75, f (020) 400 41 06, e [email protected] Basisontwerp: Hyperion creatieve communicatie Vormgeving: Dick Noordhuizen, Gaby van Ineveld

Anne Frank vertoont soms hiaten, fouten en tegenstrijdigheden. Via deze oproep wil ik nieuwe/gecorrigeerde informatie over Anne Frank vergaren. Ook ben ik geïnteresseerd in uw eigen ervaringen in de (fysieke) leefwereld van Anne Frank. Ik wil graag in contact komen met mensen (uit de Rivierenbuurt en elders in Amsterdam) die Anne Frank persoonlijk hebben gekend en nog niet uitvoerig aan het woord zijn geweest. Mogelijk bestaat er ongepubliceerd materiaal over haar verblijf in Amsterdam, Het Achterhuis, Westerbork, Auschwitz-Birkenau en Bergen-Belsen.

Mannetjes

Wat is het verschil tussen een Joodse jongen in Amsterdam-West en in Afghanistan?

9 sjewat 5771

NIW7117_brieven 2

ben het eens met de veronderstelling dat de commercie rond Anne Frank er toe leidt dat enkelen zich onterecht voordoen als 'vriendinnen' van Anne Frank en de beeldvorming naar het publiek toe mank loopt. Ik zoek dus niet (in)direct mensen die een mening hebben over Anne Frank, maar die haar uit eigen waarneming kennen en details kunnen vermelden. Uw reactie graag naar R. Jansen, Ericalaan 99, 7906 NC Hoogeveen, e-mail [email protected] en tel. 0528232871. Info: www.rwj-publishing.com

Abonnementen/administratie Koninklijke bdu Uitgevers bv, Postbus 67, 3770 ab Barneveld. t (0342) 494 844, f (0342) 494 299, e [email protected] Nederland en België: per jaar € 135,- (acceptgiro), € 133,- (automatische incasso) of € 67,50 (studenten); per half jaar € 69,15 (acceptgiro) of € 67,15 (automatische incasso); per kwartaal € 35,95 (acceptgiro) of € 33,95 (automatische incasso). Europa: € 202,60 (acceptgiro). Rest van de wereld inclusief Israël: per jaar € 328,08 (acceptgiro). Half jaar Europa (6 maanden) € 101,30, half jaar rest van de wereld inclusief Israël € 173,90. Abonnementsgeld dient bij vooruitbetaling te worden voldaan. Abonnementen kunnen per nummer ingaan en worden automatisch verlengd, tenzij een maand voor het verstrij­ ken van de abon­ne­mentsperiode schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen.. Losse nummers: € 3,05; beperkt verkrijgbaar in de losse verkoop in Nederland. Distributie: Van Gelderen, Gilze, t (0161) 45 73 00. Voor lezers met een leeshandicap verschijnt het niw ook op daisy cd-rom. Inlichtingen: Dedicon, Postbus 24, 5360 aa Grave, t (0486) 486 495, www.dedicon.nl Advertenties t (020) 623 55 84, f (020) 400 41 06, Koninklijke bdu Uitgevers bv inzake niw, Postbus 15341, 1001 mh Amsterdam

In Afghanistan wordt ie niet uitgescholden...

Advertentieverkoop: Roel Abraham, t 06-54 274 244, e [email protected] Deadline reserveren advertenties & aan­leveren materiaal: maandag tot 12.00 uur in de week van verschijning. Afwijken van de deadline alleen in overleg. Advertenties bij voorkeur per e-mail of fax aanleveren. Indien wij uw advertentie of familiebericht opmaken ontvangt u vóór plaatsing een proef. Proeven worden alleen per fax of e-mail verstuurd. Kosten, ontstaan door te laat, foutief, c.q. niet geplaatste advertenties, kunnen niet op het niw worden verhaald. Sjoelberichten: [email protected] Druk Koninklijke bdu Grafisch Bedrijf bv, Barneveld issn 0166-1949

C 17

| 37

12-01-2011 15:54:02

Fotopagina n LJG Flevoland

Z

ondag 9 januari bezocht de LJG Flevoland in Almere het toneelstuk Je Anne, over het leven van Anne Frank. De bezoekers waren zeer onder de indruk. Foto’s: Noam Zivony

n ROC in LJG Amsterdam

M

aandag 10 januari gaf de pedagogiek-klas van het ROC aan de Gaasterlandstraat een optreden in de LJG Amsterdam, voor LJG-leden en bewoners van verzorgingshuis Torendael. Het was het slot van het project ‘Leer je buren kennen’. Op school gaf de LJG een gastles over jodendom, de klas vierde Chanoeka in de LJG en had een Meet and Greet met LJG-leden. Foto’s: Arno Vyth

n Rabbi Riskin in Den Haag

I

n Den Haag, internationale hoofdstad van recht en vrede, heeft Rabbi Shlomo Riskin, uitgaande sjabbat 8 januari een lezing gehouden bij de Joodse Gemeente (NIG) over ‘The Biblical Roots of Peace and Justice’. Foto: SKV

3 8 | C 17

NIW7117_FotoPag 1

Stuur uw bijdragen (fotomateriaal van voldoende hoge resolutie, voorzien van bijschrift) naar de redactie van het niw: [email protected]

14 januari 2011

12-01-2011 16:32:58

C 17

222400.indd 39

| 39

12-1-2011 14:16:58

40 | C 17

222398.indd 40

12-1-2011 14:12:06