Cnieuw israelietisch weekblad

Tragische held

Waarom David Simon uit de PC van het NIK stapte

De waarheid

Woody Allen

Over seksueel misbruik Naïviteit wordt beloond bij vrouwen tijdens WOII in zijn nieuwste film

C 18 n ieuw israelietisch weekblad

Succesvol virus

Hoe Israeli's en Amerikanen kerncentrale platlegden

21 januari 2011 • 16 5771 • Jaargang 146 Begin sjabbat 16.50 uur • Einde sjabbat 17.55 uur

De molen van Losse nummers € 3,05

Xxxx

NIW7118_cover 1

Montefiore

Zal er dankzij Nederlanders weer graan worden gemalen?

19-01-2011 16:03:37

2

224128.indd 2

| C 18

19-1-2011 11:31:44

C 18

‘Alleen zijn ord o m f l e ez k e i t i l o Binnenland eigen mening en p e n e s eak l i K I N De apotheose van NIKileaks is voor hemVan van belang’ • 21 januari 2011 • 16 sjewat 5771

land

Binnen

8

is Na cris

ouw

nu opb

 eeade] mWi[h e[f[# dZZ[F9 a[b[dhe WWdZ[[[del[ha h^[j jZ[f[h_ l[ d] Wa[dWW jmWWhe # dWWi WW " dp pe [d ki lW X_d ^j dZ WX CWha [hh ijW X[h_Y enEff d"@_]Wb _`a[IbW# Z[ h[_ZpWb $:[ ]]W_Ae Wh Zehj^eZ [m[[ak_j][X <ehkc lWd9^W [j[hBkpWY"C  dZ [b[ b[d d_d>[j daeij[ W"F [if[YjWX  D?Mleb][ hi[c[d_d][ p[jm[[_j[cief  _†bH_jic $DkXb[[aZ[h Z[ d j[ _l[ Z[ d Z[ n Wd \Z lW [j ec i_[ h": vo ed m[ eh Zh _[ dag # _dYbk ^[[\jX[ibej[d _dl[hXWdZc Wl_ZI_c Wdi le b[d CWhaki en zon WYj_[ ][h[d: d HeX >[_`c W"@_]Wb jm[[Z[ `a h[Z h[i$ jic h _d lW [b_ \W_ H_ [[ `Z Afgelop in Amsterdam i[d W\ [b ec [^ \j_ b_j d_ ha _Z[ hZ if b[[ [dÅ:W dedel[ c_ZZ[bi j[ [dZZee s C _jlWdX[ b[Z [[ e# ef _j[ at JC 9# Å [a ][ b[n hF la WY [hZ p kp  _d l_[ cf ^WZ] bij het Z[h_d]m [jleeh dF[j[hB b[l[d m[ Zl[hWd# Ye heose dm[p_] [d :[l[h]W [h"peXb[[a"d_ pem[h[ Leb][di ^[d de apot ingsdrama iYh _fj WW eehjZkh [jZWWZ# _[ c$ i jl Wd iZ dj b[[ jh Wd c[  eX fk ce fh [h[bZ >[_`c WÊi'( if[[Y^ kon [dZWWh # d[bb[m [[hZ "*fW]_d  _d p_`d _]^[Z[d [dj[][ _d[[di van het de afgelopen d][h[W] p[d ec [lWd^[jD?M dZ[\[_j ecijWdZ Wj efmehZ[ [# [d$ kW h]Wl[lW ehWbb[WWdm h[ZWYj_ Z[h[dZ[ [dWZ[g hclWdX[ijkh ÉZ[X[d# ef X`[Yj_[l[m[[ Ze dat zich bij het NIK [ [j _] [hZ d_ ^j WY Wj bj[ ah le [[di [ik ["m [[de en e dd_[km[ [Z[d"eeam[b d c[d_d] hZ[p‡`d [[hZ$:[l _i_[h eehZÉ_aÊ d [[ WW n eh c maand Ze ^[jm  l[d" mWWhZ h[d lW É`ed][Êb Zes va i# :[Zh _[ ][de[cZ" mW j X[ij aedZ[d p_][dm[hZ][ ]de[c[dlWd [[d Éf[ voltrok. en bleken _`cWdi hW# d ^[ Zh _[Ê blkbZ_ [d d[ >[ ][  d [[ Z ][ ijÊ lW b_d jl  ^W c h[ a[ Z[ j ae ][ _d^[ -led Wh dWWi   edjm _a  Z[ je[  [[d `ed Z[ F9 ef  Éc_`Ê$ :W fhe]dei[ leeh ij lWd d_[km[ ZWj Z[p[ jWYa[bZ Zeeh d zeven PC op één lijn te  c h_d] lW [d0 [d  ][ ^[ ae a[# Z[ [f [d _iY ]h s ef Wa hZ h]W  _ij ][ c el n Z[ me ][  [[d l[ h[ki _d d i_c [ ZWWhX_` ef  jY$Wbj[ inmidd ummer zeve $ J_`Z[di ZWWhec h_]ek m[p_]^[_ZlW [jp[i l_W [bZ #cW_bi[ N l j_[ hZeeh[ . dZWj Ø^ ^j# Ze # _dW\ m[hZ WW ro e[ _ Z[ h[Y [hZ en m e kh dj [j `kb  tt hm d bb[ Z_W d_ ijk '* zi m[ W c[ ehZ[dZeeh][ dWbZWd hWj[dpk _`d][# Whakipe iets dan h[WffW Wn=he[ ehp_jj[h"mWWhd @_]WbC b_`am d[dC [dWdZ[ [jefk_jX[dc [bZ restte n agische held. [_Z l_ZI_ce Wbid_[km[le  ÉekZ[ ]WhZ[Ê" Z[Yecfkj[h d_ Xh :W [h ][ tr [m[b_a [h [aep[d Wc lWdk_j Z[ f^[jed  c[d$>e $K^[[\j cWj_]] van de _`i_ake jj[hQ$$$SÈ i0 ej[ij am [de[cZ edZ[hZ[ d[ [fhecej[dm f[hjm_ Vo et ^[l_] fh Wl[hj`[ l_[hÊ] )/ >[_`cWd h_Y^j[d b_`aj Es th er dD?M Éab c[h dlWdX[ Z[d lWd HeX c# eh][l[ eeam[b akdd[db[p[d_ AmWiZ[p[pe eh Xel[de h[d Ze jij[ me dZWj dW [jD? a[d bWW jZk bZ[  $> [iel[h Xb[ eh :[ *, c[ Wbb le ][ k j_i eh#
CJK
IFU
/ i_jkWj_[d_[j daWd_a jhW`[Yj Wc[ijWh jhkY# XX[d le  j_j[b$PVQ edZ[ [Z_Wj_ed  j_`# Ø?djkii[ k_j[hij ce[_p dijWWj_iYedi pek ^[ [d$ d b[Z[d ijkkhbeei$Pea hX[]ed[[dc [_ Z_[ [d  pec[h l[ [ha Z_ [h p[ p[ h[l  m [d Z[ d] iY^ XX _[ d Z[ c[ [dj[ bZÓ _[ [dF9^[ b[a =e j[lWd j p[i lW cc_ii Z[dWpe WWhiWc j[X[# if[bZ ZW hcWd[dj[ 9e b_j_iY^ [d_d b[_Z_d] lWd @e[ hWZ_eij_bj[[_i `[Yj ZWjm[[ _[h _]c[j[ba mWi Z_j b[p  F[ `Z deZ_] D:=E;:" Z[h ebkj[ #?ihW† ZWj jhW j_[\[df lWd Z[ [d_][j_ ;? [hbWdZi ef ed Z_jfheY[iWXi [d ekji lWd d$ [[j^[j" hZWj [h bW][d" Wb[ A D[Z [l[h]WZ[h_d] i m [] di c[ _d f_j D? hk  Z[ [m j @Wc Z_ $ :[ cWW _daW d ^[ 9kb# [diZ biZ_[ef fWhj_`[d Wl _ZI_# m[haij[bb_][d" jij[meehZ[d F9 lW j@eeZi Wfj_`Z eXijWa[ ]fkdjlWd: WW # Wbb[ deejiY^ ,`WdkWh_ _d^[ :$È:[b ][Xhe[ ]_dWÊi [deh c[ [jee A[ha][ Z' 7B=E; Wd'*fW  [dZ[ [bZ[hjpe Wdk_j^ eY^j[d 8k_j[dl _jj[d"pek^eed l_dZ[dm[l [djhWdiYh _fjl WdZWj^_`W\# ced _d pedZW] I_ c l_Z [djhk [ a ]_d[ aZWj mHec ekZ[dp kmWi:W ^[j[_dZ jkh[[b9 t dram h_d]m _bZ baWWhp WWhpedZW]Xb[[ X[# cedj[hk djiJ_c[iD[ Wb_d[Wd Wi dWWij[ l[h]WZ[ #fk Wdi He [jZ_[bWWjij[ h^[cm `dX[jee] Z[hb_`a Wbb[d$C D? MWb[[hZ[h [# 7*ef'( Z[diZ[ [[biZ[a Wdjlee ;dc p_ dZW]j_` p_`d][l [j cWWhZ [[di$M $I_cedX[]ed [[h$ cZWj _[Z$:[c j[dZ[[b hmWWhel[h^ bef[dpe _`[Y^j[h ^[jd_[j edZ[hc ][j_aje ]e[Z Wi][iY^ b_Z leeh ][ [p[d"mWWh^ Z[ l[h^_[h l_d][hi ii[dF9#b[# WWbd_[j 9# ehb ^[jmed [[d^WWhdWm Whe Z[ 9 b[c le :W ef [h ^[ d$ [b jk d d] ef kah_`][ Z[[blW [hZWbid W_biZ_[ j]_d]eea  =ebZÓ pe ej #c h_Y^jj[" hm b[a he j[ je[ WW @e[ d] c k_ WZ  Z$:_ h[d lWd _[[[ eY^j _ii_[ [d ^_`m _bZ[Y_j[ [hijkkh [c[dj"^ Z_Wj_ed Hejj[hZWc"Z g c [hp dl W] c in _`l Wd Wh[ hj b[ 9e ader _i_ic _d]m mWi j[l[h$> ^[jh[iie m_`ZZ[WWdYh De vergZ_][99" Z[9[djhW j D?A" d Z[dedZ[hb WdIe[icWd Wh [d$  lWd ^[ ZW dWj^ ^[jdW`W j[dW\][mehf :[lebb[ ijkkhieh]WWd m[p_]$;hl _[b 99#b_Z@e i 20 11 Y^ 'WWd ja nuar " mWdj e]ij[ X[ p_`dl hk b\' 21 h[d ^e ^W Z[  p[ l[h]W W]ec Z[h j[ 8[]_dZ[ # Z[p[pedZ hel[h5 d [d Wd De rel ]^[j eeaWbm[[ F9aec[d$:[dW[d eea ^[j [[ _d m[ 2011 Wn=he MWWh] [dd_[k 19-01e[ij[h[ ileehp_jj[h"C pec[hc Wd c [_` X> c[d0 He

Afgelopen zondag werd er koortsachtig vergaderd door de CC en de PC van de NIK. Bijna iedereen kwam er zonder kleerscheuren vanaf. Bijna, want één persoon pleegde politieke zelfmoord.

Simon Soesan over Ehud Barak, pagina 16

‘Honderden slachtoffers, tientallen verwoeste gebouwen...’ Over Tel Aviv, pagina 22

‘Tot mijn verbazing gaat het goed. We beoordelen elkaar op de inhoud’

Israël

Tel Aviv bedreigd

W

Bij een volgende oorlog met Hamas, Hezbollah en Syrië is het zeker dat er honderden raketten zullen worden afgevuurd. Het Home Front Command bereidt zich voor op flinke verwoestingen.

ering

vergad

8_NIK_

Leontine Veerman, pagina 11

28

Overtuigd liberaal

1

De publicist en ex-redacteur van The New Republic Peter Beinart verwijt het Amerikaans-Joodse estabishment een onkritisch soort zionisme te ontwikkelen. Hij bewondert de Truman-liberalen.

Marijke Slager over de NIK-PC, pagina 9

‘Datgene wat de vrouw kwetsbaar maakte, haar seksualiteit, werd een bron van kracht’

45

15:28:

Buitenland

18 8 | 

NIW711

22

Religie

30

Maimonides revisited S.B. Nuland schreef een nieuwe biografie over Maimonides. Was hij nu in de eerste plaats rabbijn, filosoof of arts? In hoeverre was hij een verlengstuk van het bewind van de sultan? Recensie van Leo Mock.

Inhoud 4 8 10 12 14 16 19 20 24 26 28 30 36

Varia NIK-vergadering Seksueel misbruik tijdens WOII Opinie Forum Israël actueel: Ehud Barak Het Stuxnet-virus De molen van Montefiore Cultuurtips Woody Allen Peter Beinart Religie Brieven

Omslagfoto: Flash 90

C 18

NIW7118_inhoud 1

| 3

19-01-2011 17:48:49

Varia

De vermoedelijke presidentskandidate Sarah Palin, die na de aanslag op Congreslid Gabrielle Giffords onder vuur kwam te liggen, heeft een lelijke uitglijer gemaakt. Vorige week viel Palin in een videoboodschap haar critici aan, die vonden dat ze medeverantwoordelijk was voor de stemmingmakerij tegen Giffords. Ze zegt: „Journalisten en pundits moeten geen bloedsprookjes fabriceren die er alleen maar toe dienen om de haat en het geweld op te stoken die ze voorgeven te veroordelen.” De term bloedsprookjes verwijst naar het verhaal dat Joden christelijke kinderen doden en hun bloed ritueel opdrinken, aanleiding tot pogroms en massamoorden. Voorzitter David Harris van de National Jewish Democratic Council zei dat ‘de mildste uitleg’ voor Palins woorden was dat ze ‘echt niet weet wat een bloedsprookje is’. Maar een Joodse pro-Palin groep, Jews for Sarah, verdedigde haar. „Gouverneur Palin heeft gelijk, en uitgerekend wij Joden zouden een bloedsprookje moeten herkennen als we er een tegenkomen. Iemand valselijk beschuldigen van het vergieten van bloed is een bloedsprookje, of het nu om een middeleeuwse kerk gaat die Joden ervan beticht bloed te gebruiken bij de bereiding van matzes met Pesach (...) of om het conservatieve politici de schuld geven van de Tuscon-massamoord.” Palin kreeg kritiek omdat ze een kaartje van de VS op haar website zette met viziersymbolen op de Democratische staten. Dat is inmiddels weggehaald. De Anti-Defamation League vond de beschuldiging van Palin ‘misplaatst’ en zei dat ze het recht had zich te verdedigen. Wel zei de ADL dat het wenste dat Palin ‘een andere uitdrukking had gebruikt, in plaats van een waarmee zoveel historische Joodse pijn verbonden is’. Een vroegere speechschrijver van Bush, Noam Neusner, noemde Palins woorden ‘cynisch gecalculeerd’ of ‘historisch ongeletterd’. Maandag bevestigde Palin voor Fox News dat ze heel goed weet wat het woord betekent: „Valselijk ervan beschuldigd worden dat je bloed aan je handen hebt," zei ze tegen het rechtse Fox Channel, „en dat was precies wat er gaande was,"

In het nauw in Tunesië De onrust in Tunesië en het vertrek van dictator Ben-Ali hebben leden van de Joodse gemeenschap in het land waakzaam gemaakt. Sommigen denken erover naar Frankrijk te reizen, aldus persbureau JTA, terwijl twintig Israëlische toeristen zondag al veilig naar huis zijn teruggekeerd. Tientallen Joden

4 | C 18

NIW7118_varia 2

MIRIAM ALSTER / FLASH 90

Palins uitglijer

Mogelijke oorlogsmisdadiger blijft in voorhechtenis Alexander Zvtkovic door de Israëlische politie door de districtsrechtbank in Jeruzalem geëscorteerd. Justitie wil hem uitleveren aan Bosnië-Herzegovina, waar hij wordt gezocht voor genocide en misdaden tegen de menselijkheid. Hij wordt verdacht van betrokkenheid bij de massamoord in Srbrenica. De rechtbank verlengde woensdag zijn voorhechtenis.

in het land overwegen het land definitief te verlaten. „Wij kijken ook naar televisie. Soms houden ze auto’s tegen, doorzoeken die, arresteren mensen, en er blijven een paar mensen dood bij hun auto achter,” zei Daniel Cohen, inwoner van de Tunesische hoofdstad. Chai Mazuz, van het eiland Djerba, zei dat de situatie was verbeterd nu politie en leger het plunderen grotendeels tot staan hebben gebracht. (De daders waren vaak aanhangers van BenAli, of gewone misdadigers.) Mazuz belde islamitische vrienden, die ook bang waren. „Als de situatie zo blijft, vertrekken we zeker naar Israël. Niets is nu zeker in Tunesië. Er is geen veiligheid, geen voedsel, geen werk.” De groep van twintig Israëlische toeristen werd tegengehouden op weg naar Djerba. Menachem Abadi, de gids, zei dat ze ‘vreesden voor hun leven’. „Ze zagen eruit als de Libanese Falange. Hun geweren waren niet vergrendeld en ze hielden hem met één hand boven hun hoofd (...). Uiteindelijk bleek dat ze banger waren voor ons, want we reisden met zes jeeps.” [Ben-Ali’s aanhangers maakten veel gebruik van jeeps, red.] Moshe Ilan hoorde ‘dat het luchtruim was gesloten. We werden nerveus’. Yoram Shomron prees de Tunesische politie, die er alles aan deed om

de toeristen te beschermen. De groep moest vier uur wachten voordat ze de politie ervan konden overtuigen hen door te laten (naar Djerba). De gids Abadi vond het echter veiliger om terug te keren naar Israël. „De combinatie van ons als toeristen, Joden en mensen die geld bij zich hadden was gevaarlijk, we zouden beroofd kunnen worden.” Via DjerbaZarzis International Airport reisde de groep naar Frankfurt, en daarna via Istanboel naar Israël.

Bouwplannen voor Jeruzalem goedgekeurd De woningbouwcommissie van Jeruzalem heeft de bouw van 124 appartementen goedgekeurd in twee wijken in Oost-Jeruzalem, aan de Palestijnse kant van de Groene Lijn. Maandag werd het fiat gegeven voor 92 appartementen in een gebouw in de wijk Talipiot-Oost en voor 32 appartementen in vier gebouwen in Pisgat Ze’ev Oost. Volgende week wordt de toestemming verwacht voor 1400 huizen in Gilo, in Zuid-West Jeruzalem.

21 januari 2011

19-01-2011 17:04:21

israel yosef / flash 90

Varia

Ashkenazi op tournee IDF-stafchef Gabi Ashkenazi bezoekt een Israëlische luchtmachtbasis, onderdeel van zijn afscheidstrip. In februari wordt hij opgevolgd door Yoav Galant.

„Dit is de bevestiging van de dood van het vredesproces,” zei een gemeenteraadslid van Jeruzalem, Meir Margalit van de Meretz-partij. In Gilo wonen al 40.000 Israëli's.

Brit Ahawa in de LJG Voor het eerst heeft er in Nederland een Joodse ceremonie plaatsgevonden waarbij twee mensen van gelijk geslacht hun levens aan elkaar verbonden. Rabbijn Menno ten Brink, die samen met rabbijn Tamarah Benima de ceremonie voltrok nuanceert: „Een homohuwelijk noemen we dit niet. Negen jaar geleden werd, zoals dat officieel heet, in Nederland het burgerhuwelijk opengesteld voor mensen van dezelfde sekse. Dat zette ons aan het denken want als liberale Jood zou je midden in de maatschappij moeten staan. Vier jaar geleden heb ik in een droosje (preek) al gesteld dat over zo’n ceremonie moet worden nagedacht, nu is het zover. De brit ahava, letterlijk Verbond van Liefde mag tussen twee Joodse mannen of vrouwen voltrokken worden. De LJG-besturen zijn het er unaniem over eens, maar voor een rabbijn is het geen verplichting; als die er bezwaar tegen heeft

16 sjewat 5771

NIW7118_varia 3

kan er naar andere rabbijnen verwezen worden. Deze eerste ceremonie was erg bijzonder. Het paar staat onder de choepa, er wordt uit twee bekers gedronken maar een aangepaste tekst gebruikt. Het was natuurlijk spannend om dit voor het eerst te doen en we hebben ons er lang op voorbereid. Maar ook dankzij de vierhonderd zeer enthousiaste gasten in sjoel was de feestvreugde enorm. Het ging om twee mannen, maar het gevoel was hetzelfde als bij een gewone choepa. Heel feestelijk en mooi, en een emotioneel moment voor de twee mannen die nu hun Joodse huis kunnen gaan ‘bouwen’.”

Holocaust Memorial Week De dag dat Auschwitz werd bevrijd op 27 januari 1945 is door Kofi Anan, destijds secretaris-generaal van de Verenigde Naties op 1 november 2005 uitgeroepen tot Holocaust Memorial Day, een wereldwijde herdenkingsdag voor de slachtoffers van de Shoa en andere genociden. In Nederland duurt de herdenking geen dag maar een week: van 25

tot en met 30 januari 2011. In het hele land worden activiteiten georganiseerd, vooral gericht op het bewustmaken van de jeugd. In het Verzetsmuseum in Amsterdam worden op 24 januari gastlessen gegeven over verzet tegen discriminatie en krijgen leerlingen die het museum bezoeken een exemplaar van het boek De klompen van André, over een jongetje dat in 1942 op zesjarige leeftijd uit de crèche tegenover de Hollandsche Schouwburg wordt weggesmokkeld. Op dezelfde dag vertelt Auschwitz-overlevende Bertha AlengDuque in de Radboud Universiteit in Nijmegen over haar ervaringen tijdens de oorlog, die ze als enige van haar familie overleefde. Op 27 januari, de officiele herdenkingsdag is er de Nooit meer Auschwitz-lezing in het Koninklijk Instituut voor de Tropen in Amsterdam en een mini-collegereeks in het LJG-gebouw in de hoofdstad (zie pag. 6). Op de 31e is er op het Greijdanuscollege in Zwolle een besloten programma onder de titel Meer dan Verhalen. Medewerking wordt onder meer verleend door psycholoog en Auschwitzoverlevende Bloeme Evers-Emden en publicist/televisiemaker Ad van Liempt. Het complete programma is terug te vinden op www. holocaust-memorial-day.nl

„Wij willen blijven zien wat commandant Gemmeke zag als hij het licht aandeed” Het Parool over een nieuwe glazen koepel over Herinneringscentrum Westerbork

Kuifje goes Jiddisch De avonturen van de Belgische stripheld Kuifje zijn in meer dan negentig talen verschenen, ook in het Hebreeuws. Tijdens de afgelopen boekenbeurs in Antwerpen kwam daar ineens een extra taal bij: het Jiddisch. Zit het project nog in de voorbereidende fase, doel is dat de strip binnenkort uitkomt in een dubbele teksteditie: in de met Hebreeuwse letters geschreven versie of in de transcriptie met Latijnse letters. Uiteindelijk wil Jan Aarnout Boer, de voorzitter van het Hergé-genootschap (Hergé is de schepper van Kuifje, red.), regisseur Steven Spielberg – die momenteel aan een Kuifje-film werkt – het eerste exemplaar overhandigen. Joodse

C 18

| 5

19-01-2011 17:04:46

Varia

Vlotte Babbel Deze week, oldtimerspecialist David Samuel Kroezen (54) Wat is er zo bijzonder aan de Sabra oldtimer? De Sabra is de enige oldtimer uit Israël. Het merk is in 1960 gestart door Yitzhak Shubinsky onder de naam Haifa Motor Corporation. Een nieuwe auto werd, helemaal in stijl, afgeleverd met een kistje Jaffa-sinaasappels op de achterbank. Het merk bleek minder succesvol dan gehoopt: in 1971 is de laatste op de markt gebracht. Ik heb nog nooit een Sabra gezien... De Sabra is een uniek collector’s item. In de Verenigde Staten rijden er nog zo’n vijftig van rond en ook in België heb je Sabra-fanaten. Helaas zijn de onderdelen moeilijk te krijgen; ze zijn wel te vervangen met Reliantonderdelen. Wat heeft u precies met de auto te maken? Ik doe taxaties voor oldtimers; sinds tien jaar ook voor dit Israëlische exemplaar. Ik wissel informatie uit met andere kenners uit Zwitserland, Israël en de Verenigde Staten. In Amerika kent men de waarde van een oldtimer erg precies. Ik zoek daar informatie voor de taxatie en verkoop. Zelf rijdt u natuurlijk ook in een Sabra? Eh... nee. Ik heb al een andere oldtimer en een Sabra kost al gauw 22.000 euro. Maar ik bied ze graag aan! Dus toch niet zo’n passie voor de wagen als u zegt? De Sabra heeft mijn grote passie omdat het een Israëlisch product is. Mijn oma is in Haifa geboren en in de jaren dertig naar Nederland gekomen. Ik schijn zelfs familie te zijn van de overleden zangeres Ofra Haza. In ieder geval heeft alles dat uit het land komt mijn warme belangstelling, vooral auto’s en kunst. Israëlische kunst? Naast het werk met oldtimers promoot ik Israëlische kunst en antieke voorwerpen en ben ik bemiddelaar tussen Israëlische handelaren en geïnteresseerde kopers in Europa. www.oldcarexpertise.nl www.israeli-art.nl

verenigingen zullen volgens Boer het stripboek bij het genootschap voor de helft van de prijs kunnen kopen.

Li Edelkoort in Holon Dutch Design heeft de wereld definitief veroverd – en dus ook Israël bereikt. Voor het Design Museum in Holon heeft Lidewij Edelkoort, internationaal trendvoorspeller en voormalig hoofd van de Eindhovense ‘school of cool’ Design Academy de tentoonstelling Post Fossil, excavating 21st century creation samengesteld. Deze expositie voorspelt een nieuwe trend: het eind van het individualisme, terugkeer naar een bescheidener levensstijl, ook door oervormen en -materialen te gebruiken. Lidewij heeft voor deze tentoonstelling werk van Atelier van Lieshout, Pieke Bergmans, Maarten Baas en vele anderen bij elkaar gebracht. Houd voor meer nieuws over deze bijzondere samenwerking het NIW de komende weken in de gaten.

„Dit individu beweert dat hij uit een bijeenkomst is verwijderd omdat hij Joods is. Dat stond niet op zijn perskaart.”

Le Pen over een Joodse journalist die in elkaar werd geslagen door de ordedienst van het Front National.

Terug naar Tröbitz De film Terug naar Tröbitz vertelt het verhaal van de broers Dukie en Micha Gelber, die als kind ondergedoken zaten, opgepakt zijn en via Westerbork naar concentratiekamp Bergen-Belsen zijn getransporteerd. De documentaire, gemaakt door Ad van Liempt en Esmeralda Böhm volgt de broers wanneer ze 65 jaar later terugkeren naar Bergen-Belsen en vertellen over hun schokkende ervaringen van toentertijd. De familie Gelber maakte deel uit van het zogenaamde Verloren Transport: een groep van tweeduizend Joodse gevangenen uit Bergen-Belsen werd op een trein zonder bestemming in oostelijke richting gestuurd, die na de bevrijding eindigde in het dorpje Tröbitz. Voor de documentaire maken de nu volwassen broers de reis opnieuw. De film is op televisie vertoond bij de herdenking van vijfenzestig jaar bevrijding van Auschwitz. In het kader van Holocaust Memorial Day draait de film op 26 januari in het Filmhuis in Den Haag. De film wordt geïntroduceerd door Micha Gelber, die na afloop blijft voor een een Q&A. Aanmelden is verplicht via [email protected].

Holocaust Memorial Day voor jongeren Het CiJO en de LJG-Jongeren organiseren dit jaar op 27 januari een speciale Holocaust Memorial Day-herdenking voor en door jongeren. Doel is het bewustzijn van jongeren ten aanzien van discriminatie en uitsluiting te vergroten om zodoende herhaling van dergelijke genociden in de toekomst te voorkomen. De jongerenverenigingen organiseren een mini-collegeserie die bepaalde facetten van de Shoa belichten. Medewer-

6 | C 18

NIW7118_varia 4

21 JANUARI 2011

19-01-2011 17:05:21

Varia king wordt onder meer verleend door oudburgemeester van Amsterdam Ed van Thijn, historicus Bart Wallet en politicoloog Sander Kruse. Er wordt afgesloten met een gezamenlijk Jizkorgebed.

Meisjesvoetbal op de Maccabiade Nu Maccabi Nederland weer tot bloei is gekomen kan er ook deel worden genomen aan de ‘Joodse Olympische Spelen’, de European Maccabi Games in Wenen. Geïnteresseerden worden opgeroepen zich aan te melden voor de onderdelen bridge, tennis, voetbal, schieten, judo en nog veel meer. Naast de traditionele sporten wordt er ook een voetbalteam voor meisjes afgevaardigd. Meisjes die geboren zijn tussen 1 januari 1995 en 31 december 1997 worden van harte opgeroepen om zich aan te melden. Meer informatie voor geïnteresseerde jongedames is verkrijgbaar via [email protected]

Karel van Oordt onderscheiden Afgelopen dinsdag vond in het Jeruzalemse Inbal hotel in het bijzijn van hoogwaardigheidsbekleders uit de Knesset en Opperrabbijn Jacobs een unieke bijeenkomst plaats. Karel van Oordt (82), de oprichter van Christenen voor Israël ontving een onderscheiding van The World Jewish Congress en de Knesset Christan Allies Caucus. Voormalig minister van Toerisme, Benny Elon, reikte de onderscheiding uit. De Award werd in 2004 in het leven geroepen als onderscheiding voor de vele christelijke organisaties die achter het land en volk Israël staan. Dit jaar wordt de

16 sjewat 5771

NIW7118_varia 5

prestigieuze onderscheiding voor de vijfde keer uitgereikt, al eerder ontving onder meer de Hongaarse journalist en presentator Sandor Meneth de prijs. Karel van Oordt is de oprichter van Christenen voor Israël en wijdde een groot deel van zijn leven aan deze instelling. Inmiddels heeft zijn zoon Rogier van Oordt hem opgevolgd. Christenen voor Israël zet zich op allerlei manieren in, zo is er een project geïnitieerd om de molen van Montefiore, die in Jeruzalem staat, in oude luister te herstellen en weer graan te laten malen. (Meer daarover op paina 20.) De molen werd dan ook even door de delegatie bezocht. In het midden, met oranje das, de heer Van Oordt sr.

ICCO en Rosenthal Minister Rosenthal en ontwikkelingsorganisatie ICCO blijven het oneens over de door ICCO gesponsorde website Electronic Intifada. Rosenthal wil dat ICCO de sponsoring stopzet. ICCO blijft weigeren en Rosenthal heeft nu gesteld dat dit gevolgen kan hebben voor de subsidie die de organisatie jaarlijks ontvangt: een slordige 175 miljoen euro. De site roept onder meer op om Israël te boycotten en dat gaat Rosenthal te ver. Het weerwoord waarmee ICCO kwam, namelijk dat de financiering voor de Electronic Intifada van particuliere donaties komt, is volgens Rosenthal irrelevant.

Nog een nieuwe sjoel? Deze week ging er een e-mail langs leden van de NIHS ondertekend door Sharon en Doron Sanders, Jonathan Mouwes, Talli en Jair Eisenmann, Renee en Joop Krant, Jehoeda en Marja Goldstoff, Carolette en Jalon Salomon, Michal en Arje Sanders, Loes en Michael de Haas, Arnon en Ofrit Kater en Ofra Weisz. Reden: ze willen kijken of er behoefte is voor een nieuwe sjoel, „omdat,” zo luidt de tekst (ingekort), „ondergetekenden hebben besloten dat nu het moment is om naar de toekomst te kijken. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat iedereen zich welkom voelt én betrokken. We willen sfeer tijdens de dienst: zingen, leuke melodieën, maar vooral dat iedereen meedoet. We willen de jongeren betrekken bij de dienst. We willen jong en oud de mogelijkheid geven om voor te dawenen, haftara te lezen of te lajenen. We willen een inspirerende dienst op modern-orthodoxe basis waarbij iedereen een drasha kan houden. Man, vrouw, opa of kind het maakt niet uit. Kortom, we willen een sjoel waar elke Sjabbat én op jom tov met veel plezier, kawana en

emotie wordt gedawend. Om te onderzoeken of er behoefte is aan een nieuwe sjoel zouden we jullie willen vragen deze enquête op http://www.enquetemaken.be/toonenquete. php?id=60234 in te vullen.” Kortom, de jongeren komen in actie. En dat terwijl rabbijn Ies Vorst afgelopen sjabbat te gast in het Joods Cultureel Centrum in Amsterdam waar hij een droosje gaf, zich in niet mis te verstane woorden uitsprak tégen de komst van de Bankrassjoel in Amstelveen. De rabbijn vond dat er wel erg veel geld wordt uitgegeven aan een sjoel die in de toekomst ‘maar half vol zal zitten’, aldus de rabbijn.

BAN op scherp Eind vorig jaar werd de stichting BAN opgericht, Stichting Bestrijding Antisemitisme te Amstelveen. Donald Speelman is de voorzitter van deze instantie, die alle vormen van antisemitisme en racisme wil gaan aanpakken, vooral ook op voetbalvelden. Speelman: „Aanstaande zondag is de wedstrijd FC Utrecht-Ajax. FC Utrecht heeft een dramatische geschiedenis als het gaat om antisemitische leuzen. In 1982 hadden ze een spandoek met: ‘Adolph, hier lopen er nog 11, als jij ze niet vergassen wil dan doen we het wel zelf’ en vorig jaar hing er een spandoek met: ‘Stop dierproeven, neem Joden’. Vooral bij ouderen blijken deze leuzen keihard aan te komen. Jongeren schijnen zich er over het algemeen niet eens meer aan te storen, wat ik verbazingwekkend vind. We willen dat het stopt, willen hier vanaf en daarom hebben we de stichting in het leven geroepen. Overal waar we het tegenkomen, zullen we gaan optreden, dus niet alleen op het sportveld. We zijn begonnen iedere voetbalclub ongeveer tien dagen van tevoren aan te schrijven en ze te wijzen op het handboek veiligheid van de KNVB, waarin wordt gesteld dat de thuisspelende club verantwoordelijk is voor het fatsoen in het stadion. Gebeurt dat niet, dan hoort de wedstrijd te worden gestaakt, en we weten dat onze brieven werken, want de laatste tijd zijn er weinig voorvallen geweest. Voor de wedstrijd van komende zondag hebben we FC Utrecht gevraagd om twee kaarten zodat we in staat zijn om het een en ander te controleren, maar de voorzitter heeft ons naar de KNVB verwezen, alsof hij zelf geen kaarten kan weggeven.” Bij FC Utrecht schijnen ze overigens voor racistische spreekkoren een trucje te hebben gevonden: algemeen publieksgeluid wordt keihard op de speaker gezet als racistische spreekkoren beginnen. “Ook andere vormen pakken we aan, meldingen zijn welkom bij info@stichtingban. com,” aldus Speelman.

C 18 |

7

19-01-2011 17:05:41

Binnenland

Van NIKileaks en een p Na crisis nu opbouw

Afgelopen zondag vond bij het JCC in Amsterdam de apotheose plaats van het koningsdrama dat zich de afgelopen maanden bij het NIK voltrok. Zes van de zeven PC-leden bleken inmiddels op één lijn te zitten. Nummer zeven restte niets dan de rol van de tragische held. Esther Voet

W

ie deze zomer zou hebben voorspeld dat zes van de zeven leden van de Permanente Commissie (PC) van het NIK (Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap) tijdens de vergadering op zondagochtend 16 januari in het Joods Cultureel Centrum in Buitenveldert zo gebroederlijk naast elkaar zouden zitten, zou hoon ten deel zijn gevallen. Maar zondag bleek dat het wonder waarover het NIW al eerder berichtte, op een haar na was geschied. De mediation van Joelek Goldfinger (CC-lid voor het ressort Rotterdam), die een groot deel van het najaar wijdde aan crisismanagement, had zijn vruchten afgeworpen.

De rel

Waar ging het ook alweer over? Begin deze zomer moest er een nieuwe PC komen. De namen: Rob Heijmans (voorzitter), Max Groen

8 | C 18

NIW7118_NIK_vergadering 1

(ten koste van Chaggai Kon), Jigal Markuszower, Daniël Ritsma, Peter Luzac, Marijke Slager en David Simon. Nu bleek de respectabele leeftijd van Rob Heijmans voor drie van de vier PC-leden – Daniel Ritsma, Jigal Markuszower en Peter Luzac – een onoverkomelijk probleem. Volgens hen leven we inmiddels in een snelle wereld met voortdurend veranderende omstandigheden en daar moet daadkrachtig en adequaat op worden gereageerd door een nieuwe vorm van besturen. De drie ‘jonge’ leden, ook wel eens ‘de bende van drie’ genoemd, waren van mening dat deze ontwikkelingen het best konden worden getackeld door een jongere generatie. Tijdens een vergadering van de PC op 14 juli werd daarom rigoureus ingegrepen: Jigal Markuszower werd in afwezigheid van David Simon en Max Groen al dan niet rechtmatig gekozen als nieuwe voorzitter, waarna hevig protest kwam vanuit de ‘oude garde’, ook wel ‘klavertje vier’ genoemd. U heeft er alles over kunnen lezen in NIW 39 onder de titel Coup bij het NIK. Het NIK was deze zomer stuurloos. Zo kon de situatie niet voortduren en in de nazomer begon een mediationtraject onder leiding van Joelek Goldfinger die tijdens dit proces absolute radiostilte eiste van alle partijen. De ins en outs van dat traject en de enorme obstakels die op die weg lagen, vinden we vanuit het oogpunt van David Simon terug in een transcript (van 14 pagina’s A4 op 12-punts Times New Roman) dat hij afgelopen zondag tijdens de vergadering wilde voorlezen, waar hij echter maar deels de kans toe zou krijgen. Daarover hieronder meer.

De vergadering

De volledige CC, de Centrale Commissie en hoogste bestuursorgaan van het NIK, was deze zondag om half 11 aanwezig. Er viel dan ook het een en ander te vergaderen, want

naast de perikelen rond de PC was er ook nog de stand van zaken aangaande een overkoepelend orthodox Opperrabbinaat waarover het NIW volgende week uitgebreid zal berichten, inclusief diverse meningen in Het Forum. De redactie heeft besloten om deze twee items op te splitsen in twee delen in verband met de complexiteit van beide affaires. De vergadering werd geopend door de heer Heijmans die er, zo bleek, niet voor had gekozen om in zijn speech (transcript aanwezig op redactie van het NIW, 4 pagina’s 12 punts) een objectieve weergave van de feiten te geven, maar de zíjne, wat door lang niet alle aanwezigen werd gewaardeerd. De andere leden van de PC deden er het zwijgen toe. Daarnaast had Heijmans een ‘pessimistische prognose voor de toekomst’ en doelde daarbij op de opkomst van nieuwe media waardoor e-mails etc. al te gemakkelijk worden doorgestuurd en dat „hetzes via de computer en andere apparaten zullen toenemen. Hoewel ik er niet op uit ben mijn gelijk te promoten wijs ik u op het ongebreideld doorgeven van berichten per twitter [...]” De laatste woorden van Rob Heijmans: „Intussen kan ik u melden dat na bovenomschreven uiterst moeizame start is gebleken dat we een PC hebben die in staat is constructief en plezierig met elkaar samen te werken. Jammer dat er enige tijd nodig was dit te bewerkstelligen, maar u weet het, EIND GOED, AL GOED.” De laatste woorden in kapitalen.

Het drama

En met die laatste alinea nu was David Simon het niet eens. Want voor hem was het eind helemaal niet goed. Simon begon zijn betoog maar werd al snel op de vingers getikt omdat hij wilde citeren uit e-mails die tussen PC-leden onderling waren verstuurd. Dit ging ook CC-lid Jonathan Soesman te ver. Hij verzocht

21 januari 2011

19-01-2011 15:48:18

Binnenland

n politieke zelfmoord David Simon niet te citeren uit de bewuste mails. Daarmee werd de verdediging van David Simon – die zichzelf nog altijd in juridisch opzicht beschouwt als de enige echte gekozen voorzitter naar aanleiding van een stemming die in de PC heeft plaatsgevonden in augustus – voor een groot deel teniet gedaan. Wel kon hij melden dat hij overwoog aangifte te doen bij de Rijksrecherche aangaande uit zijn naam maar onder een vals e-mailadres verzonden mails, stelde hij dat diverse PC-leden gedurende de afgelopen maanden 180 graden waren gedraaid, en eindigde hij met een vraag aan de CC: „U zult als CC een besluit moeten nemen: mijn ontslagname als PC-lid en als ondervoorzitter van de CC te accepteren – ik blijf aan tot het einde van deze vergadering – dan wel een andere oplossing uit de hoge keppel te toveren.”

De reactie

En daarmee lag de bal bij de CC. De vergadering werd geschorst voor overleg en daarna kwam Chaggai Kon terug met de vraag aan alle PC-leden of ze inmiddels daadwerkelijk met elkaar door één deur konden, want daarover bestond bij enkele CC-leden twijfel. Kon had het over een samenwerking voor drie jaar. Daarbij moet worden aangetekend dat

het hele kaartenhuis tussen de overige zes PC-leden staat of valt met het feit dat de heer Heijmans zich in juni als voorzitter zal terugtrekken. De antwoorden van de zes waren positief. Een paar citaten: Jigal Markuszower: „De samenwerking verloopt goed. Alles wat is gezegd in mails is bijgelegd en over bepaalde opmerkingen is excuus gemaakt. Iedereen doet z’n best.” Marijke Slager: „Tot mijn verwondering gaat het goed, we kunnen met elkaar overweg, we zijn het echt niet altijd eens maar we luisteren naar elkaar en beoordelen op de inhoud.” Rob Heijmans: „Er is een werkbare situatie ontstaan voor de komende drieënhalf jaar, omdat we achter ons laten wat er allemaal gezegd en geschreven is.” Daarna werd er voor een tweede keer geschorst en was er opnieuw overleg. Joelek Goldfinger nam na de schorsing het woord, vertelde dat het merendeel van de CC inmiddels op een lijn zat en zei nog een paar zaken verduidelijkt te willen hebben: 1. Dat de huidige voorzitter zijn functie in juni 2011 neerlegt. 2. Dat de heer Simon dus niet in de PC blijft waardoor er ruimte is voor een nieuwe voorzitter die zou kunnen worden ingewerkt, en 3: dat de nieuwe voorzitter niet zou komen

David Simon: „Waar is de geloofwaardigheid gebleven?” 16 sjewat 5771

NIW7118_NIK_vergadering 2

uit de huidige PC. De meeste CC-leden lijken op dit moment namelijk van mening te zijn dat er vooralsnog geen welwillend of capabel PC-lid is dat die functie zou kunnen overnemen. Daarna was er opnieuw de vraag aan David Simon wat hij ging doen: „Wellicht ben ik niet duidelijk geweest. Maar ik geef mijn positie in de PC op voor het behoud van mijn zelfrespect. Ik acht mijn zelfrespect belangrijker dan mijn positie.” En daarmee trad David Simon af als zowel CC- als PC-lid en pleegde hij in politiek opzicht zelfmoord.

De koude douche

Alle partijen hebben iets ingeleverd om zo toch een werkbare NIK-PC te creëren. Voor David Simon waren de kwetsuren echter te groot. Hij koos zoals hij stelde, voor zelfrespect. Twee dagen na het debacle meldt hij het NIW: „Het is zoals het is. Ik wilde de hele gang van zaken uit de doeken doen, maar merkte dat daar ook binnen de CC geen echte interesse voor was. Wel heb ik mijn boodschap kenbaar gemaakt en duidelijker kan ik het niet zeggen. Waar is de geloofwaardigheid gebleven? Gelukkig heb ik heel veel respons uit den lande gekregen. Ik had graag een aantal ideeën, vooral met de mediene, ten uitvoer willen brengen, maar het hoofdstuk is gesloten, zij het dat ik alles goed gedocumenteerd heb. Verder is het simpelweg, na me tientallen jaren voor Joods Nederland te hebben ingezet, een koude douche.” Hoe nu verder? Er zijn zes PC-leden over. Er zal op basis van de huidige statuten een oneven aantal leden moeten komen. Rob Heijmans’ rol als voorzitter lijkt met ingang van juni ook uitgespeeld. In de wandelgangen wordt er gespeculeerd over zijn opvolging. Na de pauze stond onder meer het eventuele orthodoxe Opperrabbinaat op de agenda. Daarover volgende week dus meer. n

C 18

| 9

19-01-2011 15:48:39

Oorlogsgeschiedenis

Een boek over het la Seksueel misbruik tijdens de Holocaust 27 Januari is het Holocaust Memorial Day. Deze week, 65 jaar na de oorlog, werd in Israël het boek Sexual Violence against Jewish Women during the Holocaust gepresenteerd. Een gruwelijk hoofdstuk in de Shoageschiedenis dat niet eerder op deze wijze werd belicht.

S

Leontine Veerman eksueel geweld is een onderdeel van iedere oorlog en genocide, de Shoa niet uitgezonderd. Joodse vrouwen en soms ook mannen werden verkracht door soldaten en door collaborateurs, door medegevangenen en door hulpverleners, ze werden tot prostitutie gedwongen, onder dwang gesteriliseerd en geaborteerd. Toch heeft het 65 jaar geduurd voordat een monografie aan het onderwerp is gewijd. Waarom? „Holocaustonderzoekers maken liever geen onderscheid met betrekking tot geslacht. Ze zijn bang om een hiërarchie van lijden te creëren en te suggereren dat vrouwen misschien meer hebben geleden dan mannen. Moet een boek over een vervolging die bedoelde álle Joden uit te roeien, ongeacht hun geslacht, leeftijd en andere kenmerken, zich speciaal op vrouwen richten?” zegt Rochelle Saidel, een van de samenstellers van het boek Sexual Violence against Jewish Women during the Holocaust.

1 0 | C 18

NIW7118_SeksueelMisbruik 1

Behalve ethische bezwaren hebben onderzoekers ook praktische en intellectuele bezwaren. Ze veronderstellen dat de rassenwetten seksueel contact met Joden uitsloten en accepteren alleen officiële documenten als bewijs, ook om beschuldigingen van Holocaustontkenners te voorkomen. Tot slot roepen verhalen over seksueel misbruik zowel bij onderzoekers als bij het publiek ongemak en verlegenheid op. Niemand wil de nagedachtenis aan doden of aan overlevenden onteren. Waarom dan toch dit boek? „Het doel is in de allereerste plaats om voor eens en altijd de stilte te doorbreken, het ongeloof weg te nemen en het schuld- en schaamtegevoel bij slachtoffers op te heffen,” verklaarde Sonja Hedgepeth, mede-samenstelster van het boek bij de presentatie, midden januari in Jeruzalem. De in de gewone samenleving gedeelde normen en waarden werden bij de poorten van het getto of concentratiekamp niet losgelaten. Ook al waren sterilisatie en abortus gedwongen, toch gaven en geven veel slachtoffers zichzelf de schuld. Ook al dwong de honger moeders om zich voor hun kinderen of zichzelf te prostitueren, toch beschouwen zij zichzelf als daders en denken ze dat deze specifieke ervaring niet onder de geschiedenis van de Jodenvervolging valt.

Keuze

Ook de omgeving veroordeelde de slachtoffers en stelde hen verantwoordelijk. Misbruikte vrouwen werden vaak buitengesloten en bestempeld als vrouwen die zichzelf hadden verkocht. „Je had altijd een keuze,” zegt een van de geïnterviewden in het boek, „de keuze om goed of slecht te zijn, om je eer te bewaren en je lichaam te beschermen.” Wat dat betreft staan de schrijvers van het boek op een ander standpunt: seks om te overleven is een vorm van verkrachting. Als het de manier was waarop een vrouw haar gezin

of zichzelf kon redden, kan seksueel contact nooit als prostitutie worden beschouwd. Het was een manier om te overleven voor mensen die zichzelf in een onmogelijke situatie bevonden en alleen in schijn een keuzemogelijkheid hadden. Je hoeft niet veel pagina’s te lezen om een idee te krijgen van die ‘andere verschrikkingen in dezelfde hel’, zoals een onderzoeker de ervaringen van seksueel misbruik noemt. Geïnterviewden vertellen over voortdurende angst in de barakken, over aanranding op weg naar de dood en over mannen in Auschwitz die moesten applaudisseren terwijl de vrouwen werden verkracht.

Wet

Een artikel van Ellen Ben-Sefer gaat over gedwongen sterilisatie en abortus. Al in 1933 werd in Duitsland een wet aangenomen die de weg vrijmaakte voor gedwongen sterilisatie van burgers met erfelijke ziekten. De wet werd ook op Joden toegepast. Vanaf maart 1941 tot het bittere eind werden in Auschwitz, Ravensbruck en elders experimenten met sterilisaties uitgevoerd. Ook abortussen werden door de nazi’s verordonneerd. Tevens werden die in het geheim door gevangenen zelf gedaan, soms tegen de zin van de moeder, om haar leven te redden. Het kamp Westerbork, schrijft Ellen BenSefer, levert een ongewoon verhaal over het sterilisatieprogramma. In mei 1943 werden de gemengd-gehuwden in het kamp bijeengeroepen door Aus der Fünten en kampcommandant Gemmeker en op de hoogte gesteld van de stand van zaken: wie instemde met sterilisatie zou het kamp mogen verlaten en naar zijn of haar niet-Joodse partner kunnen terugkeren; degenen die niet instemden, zouden worden gedeporteerd. Na de toegestane anderhalf uur bedenktijd besloot ongeveer de helft van de betrokkenen voor sterilisatie te

21 januari 2011

19-01-2011 15:44:17

Oorlogsgeschiedenis

t laatste taboe Verhalen over seksueel misbruik roepen zowel bij onderzoekers als bij het publiek ongemak en verlegenheid op kiezen. Maar de Joodse artsen in Westerbork weigerden op grond van hun beroepsethiek unaniem om de opdracht uit te voeren. Het gevolg was dat Duitse artsen werden ingeschakeld, die onder het toeziend oog van soldaten en tegen betaling (door de slachtoffers) de procedure voltrokken. Een maand later werd een tweede groep voor dezelfde keuze gesteld, maar inmiddels waren er vervalste certificaten in omloop die verklaarden dat vrouwen onvruchtbaar waren. Toch werden volgens Ben-Sefer in Westerbork 2562 Joden gesteriliseerd, van wie 1416 vrouwen.

Seksuele exploitatie

Bijna alle artikelen in het boek zijn gebaseerd op getuigenissen en memoires, maar een enkele keer ook op de door sommige onderzoekers gewenste officiële documenten. Dat is het geval met het artikel over de seksuele exploitatie van vrouwen in kampbordelen, door de SS eufemistisch ‘bijzondere gebouwen’ genoemd. Na zijn bezoek aan het concentratiekamp Mauthausen, in de zomer van 1941, gaf Heinrich Himmler de opdracht om daar en

16 SJEWAT 5771

NIW7118_SeksueelMisbruik 2

in het bijbehorende kamp Gusen een bordeel te vestigen. Himmler veronderstelde dat hij de arbeidsproductie kon opvoeren door goed presterende gevangenen het recht te geven om het bordeel te bezoeken. Ook al waren de commandanten niet overtuigd dat het bonussysteem werkte, toch waren aan het eind van de oorlog in tien kampen soortgelijke bordelen geopend. Ze opereerden volgens de in nazi-Duitsland geldende prostitutiewetten en waren net als andere nazi-instellingen tot in details georganiseerd, schrijft Robert Sommer. De enige vrouw die als Joods staat genoteerd, werd waarschijnlijk als madam/boekhoudster tewerkgesteld in het bordeel. Vanwege de corruptie in de kampen, gebruikte de SS bij voorkeur gevangenen die goed werk leverden. De bewuste Joodse vrouw zou volgens Sommer zijn uitgekozen vanwege het eeuwenoude stereotype van Joden als betrouwbare bankiers.

Schillinger en de danseres

Een van de meest indrukwekkende hoofdstukken in het boek is het verhaal van Josef

Schillinger en de danseres. Dit is wat er gebeurde: op 23 oktober 1943 werd de SS-er Josef Schillinger neergeschoten door een gevangene op weg naar de gaskamer van Birkenau. Hoe de schietpartij in zijn werk ging, is onduidelijk. Volgens een versie was Schillinger dronken tijdens de ontvangst van een nieuw transport van Joden. In de kleedkamer viel zijn blik op een vrouw die weigerde zich in de aanwezigheid van mannen uit te kleden. Geërgerd liep hij naar haar toe en begon aan haar bh te trekken, en in de schermutseling die volgde, slaagde de vrouw erin Schillinger zijn pistool te ontfutselen en neer te schieten. In een andere versie wordt de SS-er Schillinger als seksueel ‘roofdier’ geïdentificeerd, terwijl de danseres haar seksualiteit als instrument gebruikte. Schillinger zou met de SS-er Quackernack in de uitkleedruimte hebben rondgestruind, waarbij zijn aandacht werd getrokken door een prachtige vrouw. De vrouw, die zag dat ze werd bekeken, begon een striptease-act op te voeren. Ze tilde haar rok op en toonde haar dij, nam een kous in de hand en liet hem langzaam van haar been af glijden. Op een verleidelijke manier ontdeed ze zich ook van haar rok. Zich oprichtend nadat ze een tweede schoen had uitgetrokken, sloeg ze met de hak tegen het voorhoofd van Quakernack, greep zijn pistool en schoot, raakte Quackernack in zijn been en doodde Schillinger. Schillinger en de danseres, concludeert onderzoeker Kirsty Chatwood, die alle versies naast elkaar heeft gezet en geanalyseerd, heeft een ondertoon van seksueel geweld. Maar tegelijkertijd is het een verhaal van verzet. Datgene wat de vrouw kwetsbaar maakte, haar seksualiteit, werd een bron van kracht. ■

Sexual Violence against Jewish Women during the Holocaust, Sonja M. Hedgepeth en Rochelle G. Saidel. Brandeis University Press 2010. Prijs: $35.00 Paper, ISBN 978-1-58465-905-1, $85.00 Cloth, ISBN 978-1-58465-903-7

C 18

| 11

19-01-2011 15:44:38

Opinie

Column G. Philip Mok

Het winkeltje van Ehud Barak Heel wat kiezers voelen tragische nostalgie naar de ooit zo prachtig lijkende socialistische idealen

P

lotseling kreeg Israël er ongevraagd een nieuwe ‘Jom Ha’atsmaoet’ bij, en dat nog wel dankzij minister van Defensie Ehud Barak die uit de Arbeidspartij stapte en z’n eigen politieke winkeltje begon onder de naam ‘Onafhankelijkheidspartij’ – ‘atsmaoet’ dus want dat is Ivriet voor onafhankelijkheid. Toch boeiend, die naamkeuze, juist in een periode waarin een meerderheid in de Knesset tot een onderzoek heeft besloten naar de onthutsende afhankelijkheid van allerlei zich als ‘links’ en strevend naar ‘Mensenrechten’ afficherende bewegingen van kwistig maar slinks verleende subsidies van buitenlandse regeringen, zowel Europese en Amerikaanse als Arabische. Het gekrakeel dat vervolgens in de gelederen van de zogenaamde vredesliefhebbers uitbrak maakte meteen al duidelijk dat er hier sprake moet zijn van een complete boterberg op de hoofden van clubjes als B’Tselem, Yesh Din en consorten. Het is ordinairweg pijnlijk dat er tal van Israëlische bewegingen en beweginkjes bestaan wier hoogste ‘ideaal’ er blijkbaar uit bestaat de Palestijnse furie op te stoken in de strijd tegen de Joodse staat. Dat er direct verband bestaat tussen zogenaamde non-gouvernementele organisaties als B’Tselem et cetera en laat ons zeggen het ‘linkse kamp’ in Israël is natuurlijk niets nieuws. Maar de afgelopen week kwam het ware karakter – of gebrek eraan – van dit soort protestanten zelfs tot uiting via het demonstratief met PLO-vlaggen zwaaien op het Museumplein in Tel Aviv. Veelzeggend: níét dus op het grotere Kikar Malchei Jisraeel, dat na de tragische moord op Jitschak Rabin is omgedoopt tot Kikar Rabin waarvan de herdoperij mij van meet af aan niet gezind heeft, zodat ik dwarserig bij wijze van éénmansdemonstratie blijf vasthouden aan de Koningen Israëls, die in de historie trouwens ook niet allemaal eensgezind zijn geweest, maar dit terzijde. Die demo was beschamend. Voor Joden die met vlaggen van Israëls vijanden rondlopen, bestaat de betiteling ‘bogediem’ ofwel verraders en ik aarzel niet ze ook zo aan te duiden. Pijnlijk?Nou en of. En natuurlijk ben ik er verre van een voorstander van om via mijn stukskes in het NIW onze Joodse vuile was uit te hangen, maar die hangt nu eenmaal buiten in de vorm van dat vlaggengezwaai en het voornoemde opstrijken van buitenlandse steekpenningen in de strijd tegen jodendom en Joodse staat, want daar

1 2 | C 18

NIW7118_opinie 1

komt het op neer. Rondweg ellendig is het dat de afdeling in Israël van een club als J Street in Jeruzalem soldaten uit Israëls leger naar voren heeft geschoven om als ‘vredessoldaten’ het streven te propageren geen wapens tegen de pseudo-Filistijnse vijanden van de Joodse staat te gebruiken. Geen nieuw symptoom? Nee, maar wel degelijk verontrustend temidden van de wereldwijde golf van idiotie die ettelijke landen heeft gebracht tot het diplomatiek ‘erkennen’ van een ‘onafhankelijke’ (non-)staat genaamd ‘Palestina’. Het is waarlijk geen wonder dat het Israëlische electoraat zich allengs is gaan afwenden van al wat zich ‘links’ noemt, waarbij natuurlijk heel wat kiezers toch een tragisch aandoende nostalgie voelen bij de gedachte aan de ooit zo prachtig lijkende socialistische idealen binnen de ooit zo toonaangevend linkse zionistische beweging. Kernvraag bij de jongste manoeuvre van de kleine sar (da’s minister in het Iwriet) Barak is of hij nu de genadeklap aan De Arbeid heeft gegeven. Wel, alleen de naamswijziging die van ‘Arbeiderspartij’ naar ‘De Arbeid’ was al een teken van verval, de Mapai en de Mapam waren evident allang ter ziele en het gepruts aan de namen hoorde bij de uit Oost-Europa overgewaaide omdoping van het geflopte communisme. Gezien al dat gesleutel aan de identiteit van het oude linkse kamp in Israël kan worden vastgesteld dat Ehud Barak amper nog leider was van de partij waartoe hij ooit toetrad. Het is eigenlijk ironisch dat nu dezelfde Barak die met zijn afschuwelijke ‘politiek- strategische zetten’ verantwoordelijk was voor de Israëlische aftocht uit Libanon en ook de ontruiming van de Gazastrook mee op z’n kerfstok heeft staan, als minister van Defensie onder de onvolprezen Benjamin Netanyahu een dam opwerpt tegen de steeds verdere, verraderlijke verlinksing in De Arbeid. Dat hij zich daarbij beroept op z’n sores dat ‘het vredesproces’ op die manier van succes zou worden afgehouden is lachwekkend, maar dat is in wezen elk ‘politiek-correct’ mantra altijd. Het Sinterklaasbeleid dat Ehud Barak toen hij zelf premier was jegens de ellendige Palestijnse Autoriteit aan de dag heeft willen leggen sierde hem bepaald niet. Troost is daarbij natuurlijk steeds geweest dat hij kon weten dat Arafat op elk voorstel ‘njet’ zou zeggen, een opstelling die Jassers opvolger en oude makker Machmoed Abbas ook verkiest. Dat diens bij de Wereldbank weggeplukte premier Salam Fayyad, behorende tot de zogenaamde Derde Weg-partij, net een campagne is begonnen tegen de corruptie die – temeer dankzij de internationale miljardensubsidies – al jaren aan de PA kleeft, maakt ten overvloede de voortdurende geldigheid duidelijk van het aloude Arabische mechaniek dat eigen leugens ook door de leugenaars zelf geloofd worden. Ehud Barak blijft volgens de berichten aan als Defensiechef, en of Tzippy Livni’s machtsbeluste gejammer dat zij nu ook in de regering ‘moet’ komen enig effect zal sorteren is dubieus en in elk geval valt het voor het Israëlische electoraat niet te hopen. Anderzijds blijft het spannend om te zien hoe Bibi Netanyahu nu met welgeteld zes Knessetzetels meerderheid verder kan laveren. Hier geldt het oude adagium: de toestand is onzeker, maar dat is de toestand steeds. n

21 januari 2011

19-01-2011 17:42:16

Cartoon | Esther Voet

Column Esther Voet

Eitje We weten allemaal dat in vergelijking met de strijd met onszelf, de strijd met de ander een eitje is...

D

aar zaten ze dan, afgelopen zondagochtend: de hoofdrolspelers van de soap die zich afgelopen zomer afspeelde bij het NIK. De partijen gingen – gelukkig alleen figuurlijk – rollebollend over straat. Maar deze zondag was alles anders. Van links naar rechts: David Simon, Marijke Slager, Daniël Ritsma, Rob Heijmans, Max Groen, Peter Luzac en Jigal Markuszower. Ik moest denken aan het beroemde Engelse kinderrijmpje: Humpty Dumpty sat on a wall, Humpty Dumpty made a great fall And all the king's horses And all the king's men Couldn’t put Humpty together again... Humpty Dumpty was een kapotgevallen eitje. En het zag er lang naar uit dat ook bij het NIK reparatie onmogelijk was. Maar de king's horses and king's men, lees Joelek Goldfinger, waren uiteindelijk ver gekomen. Helemaal gerepareerd werd het eitje echter niet. David Simon vond uiteindelijk zijn zelfrespect belangrijker dan de vrede. Hoe vreedzaam die vrede is en wordt, zal de tijd uitwijzen. Want hier en daar werden deze zondagmorgen nog een paar leuke rekeningetjes vereffend. Zo was er de openingsspeech van Rob Heijmans, die zich tot juni voorzitter mag noemen. Na de hele heksenketel die had plaatsgevonden, kon uit zijn openingstekst worden opgemaakt dat hij geen

16 sjewat 5771

NIW7118_opinie 2

objectieve weergave van de gebeurtenissen wilde geven, maar liever zijn eigen visie. Dat resulteerde in een tekst waarin tientallen keren het woord ‘ik’ en ‘mij’ voorkwam. Hier en daar gingen bij de toehoorders, ook bij mij, de wenkbrauwen omhoog, want laten we wel zijn: als je net uit zo’n crisis bent gekropen, is het dan niet verstandiger om het vooral over ‘wij’ te hebben en met een bindende tekst in plaats van met een ik-versie te komen? Nee, zal Heijmans gedacht hebben, want en passant gaf hij ook nog een aantal hoofdrolspelers in deze soap een veeg uit de pan, zoals drie van de vier ressortvoorzitters en het NIW, dat verweten werd een aantal berichten te hebben geplaatst dat niet was geverifieerd. Kritiek die het NIW overigens naast zich neerlegt. Laten we wel zijn, het feit dat zes van de zeven PC-leden weer op één lijn zitten, méde dankzij een van de drie door Heijmans’ genoemde ressortvoorzitters, mag gerust een wondertje genoemd worden. Ook van David Simon, wiens zoon de term NIKileaks verzon, kregen een aantal personen nog even een veeg uit de pan. Niet verwonderlijk, híj was degene die buiten de spreekwoordelijke boot viel. Hij had voet bij stuk gehouden en hij begreep het ‘180 graden draaien’ van sommige PC-leden niet. Ruben Vis werd verweten dat hij destijds een brief ondertekend door ‘voorzitter Jigal Markuszower’ de deur uit had laten gaan. Zo waren hier en daar dus toch nog wat ‘grammetjes’ te halen. En toch... We weten allemaal dat in vergelijking met de strijd tegen onszelf de strijd met de ander een eitje is. Ons ego speelt allemaal rare spelletjes met ons en soms hebben we het zelf niet eens door. Ongetwijfeld zal deze PC de edele kunst van het plucheplakken worden verweten, maar ik ga liever uit van het goede: ik zie het liever als een stel mensen die de moed hebben gehad om over hun eigen schaduw heen te stappen en de handen te schudden. Dat is groots. Wat de toekomst ook brengen moge, mensen die samen zo’n crisis door gaan en er toch uitkomen, blijken later altijd meer vertrouwen in elkaar te hebben. Laten we voor de toekomst van het NIK hopen dat dat ook in dit geval zo zal blijken te zijn. n

C 18

| 13

19-01-2011 17:42:35

Het Forum

Het Forum

Geen illusies koesteren Marlise Gelder

S

In combinatie met schuldgevoelens kan de underdogpositie aanzetten tot een dubieuze vorm van sympathie.

inds wanneer verminderen invloed en macht van de Joodse gemeenschap het risico slachtoffer te worden van antisemitisme? Uit de geschiedenis blijkt eerder het tegenovergestelde. Joden die invloedrijke posities bekleden, roepen vaak reacties op van afgunst of wantrouwen. Na de recente verkiezingen werd onmiddellijk melding gemaakt van het aantal Joden op politiek/bestuurlijke posten. ‘Joodse lobby’ is voor velen een negatief begrip. En de prominente rol van sommige banken bij het ontstaan van de kredietcrisis zal de stereotiepe denkbeelden over Joodse financiële macht wel versterkt hebben. In economisch moeilijke tijden kunnen gevoelens van jaloezie gemakkelijk overgaan in scape goating. Mensen houden meer van underdogs, van mindermachtigen. In combinatie met schuldgevoelens kan dit aanzetten tot een dubieuze vorm van sympathie. Dat heeft Israël mogen ervaren in zijn beginjaren. Maar daarna geeft juist de relatieve kracht van het kleine land steeds meer aanleiding tot achterdocht en kritiek, soms genuanceerd, vaak vooringenomen. Eenzijdige kritiek op Israëlische politiek, die ons ook hier regelmatig voor de voeten wordt geworpen, kan soms verdacht veel lijken op een nieuwe vorm van antisemitisme. Daardoor kunnen we ons slachtoffer blijven voelen. Maar beter kunnen we trots zijn op de vele voorbeelden van culturele, maatschappelijke en wetenschappelijke invloed uit Joodse en Israëlische kring zonder de daaraan verbonden illusie dat dit onze positie in eigen land en daarbuiten veiliger zal maken.

Marlise Gelder (63), van oorsprong Amsterdamse; sociaal-psycholoog en organisatie-adviseur, moeder en grootmoeder, woont in Den Haag, is lid van de LJG en geeft Nederlandse les aan vluchtelingen.

Wie en wat is het forum: Het NIW-forum bestaat uit rond de veertig personen, van links tot rechts, atheïstisch tot orthodox, man en vrouw en van jong tot oud. Met enige regelmaat wordt leden gevraagd te reageren op een stelling die samenhangt met hun maatschappelijke interesse en expertise. 1 4 | C 18

NIW7118_forum 1

Redactie: Karen de Jager

Positief inzetten Femke Roos

W

Wij moeten ons niet terugtrekken op ons Joodse eilandje, maar de dialoog aangaan. Ook als de omstandigheden moeilijk zijn.

ij zijn nog steeds slachtoffer, zeker van de Tweede Wereldoorlog. Een groep is nog altijd afhankelijk van een WUV-uitkering. Verschillende Joden hebben in hun carrière niet bereikt wat ze zonder de oorlog wellicht wel hadden kunnen bereiken. Lees het boek van Avraham Burg waarin hij schrijft hoe het slachtofferschap in Israël gebruikt wordt en een rol speelt. Dagelijks gebeuren dingen die aan ons verleden doen herinneren. Het nieuws, de situatie in Israël. Maar wij kunnen onze ervaring als slachtoffer wel positief inzetten. Juist door onze ervaringen weten we hoe belangrijk het is om open te staan voor andere culturen. Wij moeten ons dan ook niet terugtrekken op ons Joodse eilandje, maar de dialoog aangaan. Ook als de omstandigheden moeilijk zijn. Zo kunnen we bijdragen aan een tolerante samenleving. Als raadslid van het Amsterdamse Stadsdeel Zuid, ervaar ik dat we invloed kunnen uitoefenen. Heel praktisch: bij het maken van de jaaragenda wordt tegenwoordig ook rekening gehouden met Joodse feestdagen. Er wordt een financiële bijdrage gereserveerd voor de beveiliging van religieuze gebouwen en scholen. Er is aandacht voor tolerantie, discriminatie, antisemitisme en andere identiteiten, zoals de Joodse.

Femke Roos-Meijer (68), beleidsadviseur/coach scholen voortgezet onderwijs, voorzitter Amsterdamse deelraad Stadsdeel Zuid.

21 januari 2011

19-01-2011 15:59:05

Het Forum

De Stelling van deze week: Wij zijn geen slachtoffers meer. De invloed van de Joodse gemeenschap neemt eerder toe dan af.

Kansen genoeg Hans Weijel

De tijd dat we zielig werden gevonden, dat de Nederlandse gemeenschap een enorm schuldgevoel had, is voorbij.

G

elukkig zijn wij geen slachtoffers meer en nee, de invloed van de Joodse gemeenschap neemt niet eerder toe dan af. Dat wil zeggen: in Nederland. De achterliggende vraag is of het een met het ander te maken heeft. De tijd dat we zielig werden gevonden, dat de Nederlandse gemeenschap een enorm schuldgevoel had omdat ze nauwelijks een poot uitstak toen de Joodse gemeenschap naar de gaskamers werd afgevoerd, is voorbij. En dat is volgens mij een van de twee redenen waarom de invloed van de Joodse gemeenschap in Nederland áfneemt. De andere reden? Dat is het beleid van de huidige Israëlische regering. Ze laat geen kans onbenut om de Palestijnen de rol van slachtoffer te geven en dus worden wij de onderdrukkers. Er woont een aanzienlijke islamitische minderheid in ons land, die geregeld laat merken dat de Joden geen zielepoten meer zijn. Moeten we dat erg vinden? Niet dat we niet meer zielig zijn, wel dat we niet in staat lijken onze invloed op de politiek te doen gelden. We hebben zeker niet de macht van het getal, maar we zijn goed opgeleid, hebben hoge en invloedrijke posten in de maatschappij en hoeven dus alleen nog maar de handen ineen te slaan om onze invloed weer te laten toenemen. Of is dát nu juist het probleem?

Hans Ph. Weijel (58), partner en adviseur bij Van Luyken Communicatie Adviseurs, lid van de LJG Amsterdam en tot voor kort redacteur bij Kol Mokum.

16 sjewat 5771

NIW7118_forum 2

Gebruik maken van kracht Riki Kooyman Lezersreactie

A

Ja, antisemitisme bestaat ook vandaag, maar vluchten lijkt een manoeuvre die de status-quo in stand houdt.

ntisemitisme is anno 2011 aan de orde van de dag. In die zin zijn we slachtoffers te noemen. Maar, hoe gaan we hiermee om? Accepteren we een slachtofferrol? Frits Bolkestein deed een oproep tot emigratie: ‘Bewuste Joden moeten zich realiseren dat er voor hen geen toekomst is in Nederland’, doelend op antisemitisme onder Marokkaanse jongeren. Hiermee zet hij de Joodse gemeenschap neer als een kwetsbare groep die geen weerwoord heeft. Dit is nou juist de slachtofferrol die we niet in moeten nemen. Ja, antisemitisme bestaat ook vandaag, maar vluchten lijkt een manoeuvre die de status-quo in stand houdt. De NederlandsJoodse gemeenschap kent een verscheidenheid aan uitstekende organisaties die het mogelijk maakt om invloed uit te oefenen. Die organisaties zijn de kracht van onze gemeenschap. Neem ter vergelijking de Roma (ofwel ‘zigeuners’). Ze zijn de grootse minderheid van Europa, die – net als de Joden – al eeuwenlang gediscrimineerd wordt. Zij kennen echter nauwelijks goede, eigen organisaties en migreren veelal door Europa op zoek naar betere leefomstandigheden. Zij worden in West-Europa vaak teruggestuurd naar land van herkomst waar hen (wederom) een bestaan te wachten staat dat wordt gekenmerkt door discriminatie en een lage sociaal-economische positie. De Joodse gemeenschap moet gebruik maken van haar kracht.

Riki Kooyman (22), Nederlands/Israëlisch, studeert politicologie aan de Universiteit van Amsterdam, loopt stage bij de Nederlandse ambassade in Israël, nergens bij aangesloten, was ooit lid van Haboniem.

De Stelling van volgende week: Het is de hoogste tijd voor een overkoepelend Opperrabbinaat voor de orthodoxie en dayan Evers hoort daarin zitting te hebben. Wilt u reageren op deze stelling dan kunt u uw reactie van maximaal 230 woorden sturen naar [email protected] onder vermelding van Forum nr. 8.

C 18

| 15

19-01-2011 15:59:49

Israëlische Politiek

‘Udi Chamoedi’ Ehud Barak stapte deze week uit de Arbeiderspartij. Een oud Israëlisch kinderlied heet Udi Chamoedi, ‘lieve Udi’, over een jongetje dat Ehud heet en vol vragen zit. Simon Soesan blikt terug. Simon Soesan

O

nze minister van Defensie, Ehud Barak, heeft weinig vragen. En als hij vragen zou hebben, dan houdt hij deze voor zich. Barak heeft een imposante militaire carrière achter zich en staat in onze korte geschiedenis beschreven als de meest gedecoreerde soldaat ooit. Er is geen twijfel over zijn heldhaftigheid en ook niet over zijn talent als commandant in het veld. Als iemand die hem persoonlijk heeft meegemaakt, zag ik al de eerste verandering bij hem toen hij generaal werd. Deze uitmuntende soldaat en commandant begon fouten te maken. Maar we bleven hopen, want Udi (ook voor Ehud Barak deze bijnaam) werd geadoreerd door vele soldaten. En alsof hij niet genoeg was, was er ook nog Nava, zijn zeer liefhebbende vrouw, die vaak op bezoek kwam en tijd nam om met alle soldaten een woordje te wisselen. Warm, intelligent en bijzonder knap, was zij nog een reden om van Ehud Barak te houden.

Alleen zijn eigen mening is voor hem van belang Na zijn – niet uitmuntende – tijd als opperbevelhebber was deze oorlogsheld de natuurlijke kandidaat om begin jaren 90 door Rabin en Peres de politiek in gesleept te worden; hij was de Grote Belofte. Veel van zijn kennissen, onder wie ik, hebben hem toen gewaarschuwd: als je als commandant in het leger aanvalt, rennen alle soldaten achter je aan en met je mee. In de politiek is dat anders, velen beloven mee te rennen, maar gedragen zich anders op het moment van de waarheid. Udi haalde zijn schouders op en zei ons ons geen zorgen te maken: hij was Ehud Barak!

Foto’s en films

Toen hij in 1999 premier werd, juichten we. Maar het was te vroeg – de man kon er niets van. Hij was binnen achttien maanden zijn

baan kwijt. Foto’s en films over zijn heldhaftige verleden konden hem niet helpen. Hij scheidde van Nava en hertrouwde met een jeugdvriendin. Ook werd hij steeds excentrieker: hij vroeg niemand meer om raad, werd vreselijk dik en begon zich als een te zelfverzekerde, vervelende vent te gedragen. Meer en meer van zijn oude vrienden konden geen woord meer met hem wisselen en gaven het op. Toen Ehud Olmert hem als minister van Defensie aanstelde, vonden we dat allemaal een goed idee. Want defensie en Barak: dat is een goede combinatie. En inderdaad kunnen we weinig kritiek uiten op zijn lange carrière bij het ministerie van Defensie. Maar als partijleider sloeg hij keer op keer de plank mis. Sociaal is hij een ramp en heeft de man geen gevoelens, waardoor weinigen met hem kunnen praten. Alleen zijn eigen mening is voor hem van belang. In de Arbeiderspartij, al jaren een lamme eend in de Israëlische politieke wereld, ontstond verzet.

Prostitutie

Dit verzet werd eerst door Udi weggelachen: wie durft er tegen de Grote Barak iets uit te voeren? Maar het verzet groeide. Mensen hadden er genoeg van. Zijn samenwerken met Netanyahu werd door zijn tegenstanders als prostitutie bestempeld. Toen zijn nieuwe vrouw een illegale buitenlandse als huishoudster had aangenomen (waarover hij zweerde niets af te weten…) en ook nog bleek dat zijn vrouw introducties met zijn politieke collega’s verkocht had aan klanten van haar adviesbureau, was de maat vol. Het begon tegen te zitten en er bleef maar één vraag over: wie zou vertrekken uit de partij? Barak of zijn tegenstanders? Wel, daar hebben we dan nu een antwoord op. Dankzij ons soms vreemde politieke stelsel blijft hij gewoon aan als minister van Defensie, maar wel in een nieuwe fractie. Waarvan zijn oude legermaat Netanyahu blij wordt, want die niksnut is een expert in ‘verdeel en heers’: nadat hij het volk meer dan ooit verdeeld heeft, verdeelt hij nu zijn politieke tegenstanders. Om te kunnen heersen. n

foto: flash90

1 6 | C 18

NIW7118_IsraelAkt_DEZE 1

21 januari 2011

19-01-2011 16:05:40

foto: dima vazinovich / flash 90

Israël

foto: abed rahim khatib / flash 90

Een dakloze in Dizengoffstraat in Tel Aviv. Hij bedelt, samen met zijn hond Coca, om geld voor voedsel.

Onvoltooide gebouwen van een VN-bouwproject in vluchtelingenkamp Rafah, in het zuiden van de Gazastrook, onder auspiciën van de UNRWA.

16 sjewat 5771

NIW7118_FotoBuitenland 1

C 18

| 17

19-01-2011 15:58:02

18 | C 18

224132.indd 18

19-1-2011 13:18:23

Buitenland

Stuxnet, de vrucht van een Israëlisch-Amerikaanse samenwerking, bezorgt de Iraniërs flink wat problemen. Ted de Hoog

B

innen de zwaarbewaakte muren van het Dimona-complex in de Negev wordt niet alleen uranium verrijkt en doet Israël meer dan zijn nucleaire geheimen bewaken. Dimona is ook een trainingslocatie geworden, waar de experts software uitproberen op de centrifuges waarmee uranium kan worden verrijkt. Het is geen onschuldige software: Israëli’s en Amerikanen hebben, zo vermoedt de New York Times, eendrachtig samengewerkt aan iets waar normaal gesproken vooral op testosteron draaiende jonge hackers hun vrijgezelle nachten mee doorbrengen: het bouwen van een computervirus. Ditmaal gaat het om een virus uit een andere divisie, een begaafd pakketje software dat de activiteiten van centrifuges in de war moet schoppen. Israël beschikt in Dimona over een aantal van dezelfde uraniumverrijkers als waarmee Iran in de kerncentrale Natanz werkt – een ideale omstandigheid om het Stuxnetvirus te testen op zijn werkzaamheid. Het is al maanden duidelijk dat Natanz worstelt met een virus dat naar schatting eenvijfde van Ahmedinejads nucleaire centrifuges buiten werking heeft gesteld of oncontroleerbaar gemaakt. Ditmaal is de gebruikelijke reactie van dictatoriale regimes – dat ‘buitenlandse mogendheden’ ‘vitale binnenlandse installaties hebben gesaboteerd’ – ruwweg juist. Amerikanen en Israëli’s gaan het nooit toegeven, maar tijdens persconferenties zie je de gelaatsuitdrukking van woordvoerders oplichten als Stuxnet ter sprake wordt gebracht. Gary Samore, Obama’s hoofdstrateeg bij het bestrijden van massavernietigingswapens, ontweek in het Witte Huis de lastige vragen, maar hij wilde deze week wel (brede grijns) reageren: „Ik hoor dat ze problemen hebben met hun centrifuges en de Verenigde Staten

16 sjewat 5771

NIW7118_Stuxnet 1

en bondgenoten doen er alles aan om de zaak nog ingewikkelder te maken.”

Cyber war

Het begon in januari 2009 toen, alweer volgens de New York Times, Bush een geheim programma lanceerde om elektrische systemen en computers in Natanz, Irans voornaamste verrijkingscentrum, het leven zuur te maken. Drie jaar geleden zag Israël geen andere mogelijkheden dan het bombarderen van de Perzische infrastructuur, maar het verzoek om bunker busting-bommen werd afgewezen. Dan maar de route van de cyber war, dachten de Israëli’s, een land dat van nature hightechverliefd lijkt te zijn en veel slimme programmeurs in huis heeft. Onbedoeld hielp het Duitse Siemens de Amerikanen en Israëli’s al vroeg in 2008 op gang door aan het Idaho National Laboratory hulp te vragen bij het zoe-

ken naar zwakke punten in controlesoftware voor technische apparatuur die Siemens overal verkoopt – ook aan Iran. Het INL kreeg de tijd om goed verborgen zwakke plekken te detecteren en dat kwam het jaar daarop goed van pas toen de whizzkids aan het Stuxnetvirus gingen sleutelen. Wie daar precies mee begon weten we niet, maar het lijkt erop dat er ook nog Britse en andere experts aan te pas kwamen. De kenners zijn enthousiast over Stuxnet. Het is superieure en effectieve software, niet het soort virus dat scholieren met te weinig huiswerk ook wel bijeen kunnen knutselen. Stuxnet zorgt ervoor dat centrifuges helemaal doldraaien (en schakelt sommige definitief uit), en laat ondertussen aan de contro-

lekamer weten dat alles goed gaat – iedereen kent die gesimuleerde controlekamervideo’s uit bankovervalfilms wel, maar dít is werkelijkheid. Stuxnet werd uitvoerig beproefd en aangepast in de ‘broeder’centrifuges in Dimona en vervolgens losgelaten op Natanz. Het duurde geruime tijd voor de Iraniërs doorhadden wat er gebeurde en toen was het voor een deel van hun dure spulletjes al te laat. Internationale inspecteurs vonden de sporen van de aanval terug in wat ze konden waarnemen van de centrifugale activiteiten – of het gebrek daaraan – en de Iraanse overheid heeft toegegeven dat er ‘enkele softwareproblemen’ zijn in Natanz. Vorige week zei de vertrekkende chef van de Mossad Meir Dagan dat Iran voor 2015 geen nucleaire wapens zal hebben, en dat zou vooral te danken zijn (al zei hij dat niet direct) aan Stuxnet. Dat kwam neer op een uit-

foto: space imaging middle east

Een prachtig virus!

Luchtopname van Natanz

stel van drie jaar in vergelijking met eerdere schattingen, precies het uitstel dat Israël met fysieke aanvallen op Iran – in de stijl van 1981 en 2007 – had willen bereiken. Soms is cerebrale krachtpatserij lonender dan materiële. Het was al jaren het oogmerk van Washington om inzake Iran ‘tijd op de klok’ te krijgen en er lijkt nu een bijna sciencefictionachtig succes geboekt. Tijdwinst is mooi, maar als die tijd vervolgens weer verkwanseld wordt dan is alles toch nog voor niets geweest. Het blijft de komende jaren afwachten of er voldoende koppen van de Iraanse hydra kunnen worden afgehakt. n

C 18

| 19

19-01-2011 15:43:17

foto: Flash90

Israël

Zal de molen weer malen? De beroemde molen van Montefiore in de Jeruzalemse kunstenaarswijk Yemin Moshe zal binnen afzienbare tijd met hulp van Nederlanders weer graan kunnen malen. Esther Voet

N

ee de wieken draaien niet en ook is al het binnenwerk verdwenen, maar feit blijft dat de molen van Montefiore een van de blikvangers van Jeruzalem is. Op dit moment wordt in Nederland keihard gewerkt om het geld bij elkaar te krijgen waarmee de wieken weer zullen kunnen draaien en er opnieuw meel kan worden gemalen. De molen, die vanaf 1858 als een van de eerste gebouwen buiten de muren van de oude stad het landschap sierde, is ooit gebouwd door Engelsen uit Canterbury in opdracht van de grote Joodse filantroop Mozes Montefiore. Een citaat uit zijn dagboek: „De molenbouwers bouwen de molen in Jeruzalem voor een prijs van 1450 pond,” (omgerekend tegenwoordig zo’n 1837 euro). De reden: „De armen van Jeruza-

20 | C 18

NIW7118_Montefiore 1

lem moeten hun meel tegen een gereduceerde prijs kunnen kopen.” Er is zelfs een advertentie bekend uit 1857 die in de Engelse Jewish Chronicle en the Hebrew Observer stond, met een advertentie waarin werd gezocht naar een Joodse molenaar met de vereiste kwaliteiten. Reacties moesten worden gestuurd naar de heer Alexander J. Montefiore, een familielid van Mozes.

Geen plek

Montefiore, die al jong een enorm fortuin maakte, op zijn veertigste met pensioen kon en zich op het welzijn van de arme mens ging concentreren, koopt in 1855 een kaal stuk grond van de Turkse gouverneur (Israël maakt dan deel uit van het Ottomaanse rijk) om daar zowel de molen als een ziekenhuis

op te bouwen. Ook voor dat ziekenhuis is namelijk binnen de muren van de oude stad geen plek. Zo’n twintig jaar maalde de molen daadwerkelijk meel, dat goedkoop werd verkocht aan de arme bevolking, en ook toen de molen werkloos werd, was het nog altijd een van de weinige gebouwen buiten de stad. De wijk Yemin Moshe verrees pas in 1892 als een van de eerste wijken buiten de muren. Tot dan toe woonden zo’n 15.000 mensen in de stad, opeengepakt. Buiten de stad wonen was tot dan toe geen optie omdat alleen de muren ’s nachts bescherming boden tegen gespuis dat de heuvels onveilig maakte.

Expertise

Tijdens de Onafhankelijkheidsoorlog in 1948 blazen de Engelsen het dak eraf omdat Joodse verdedigers hem gebruiken als uitkijk- en

21 januari 2011

19-01-2011 15:50:39

Israël

Een bijna Hollands plaatje: de molen van Montefiore in de Jeruzalemse sneeuw. Het zijn ook Nederlanders die de wieken van de molen weer willen laten draaien.

In 2007 werden de eerste metingen aan de kap verricht 16 sjewat 5771

NIW7118_Montefiore 2

verdedigingspost. De kap die de molen vandaag de dag siert is van na de Zesdaagse Oorlog van 1967, maar binnen is de molen nog steeds helemaal leeg. Al voor de 150ste verjaardag van de molen in 2008 vat initiatiefnemer Gerrit Keunen het plan op om de molen weer in oude glorie te herstellen. In 2007 werden de eerste metingen aan de kap verricht. Keunen is een grote naam in de molenwereld en heeft in Nederland talloze molenmonumenten weer aan de draai gekregen, werkte 36 jaar in rijksdienst, en publiceerde diverse boeken over Nederlandse molens, zoals Molens in Noord-Holland. Hij is de geestelijk vader van de restauratie omdat hij zich ook zeer betrokken voelt bij Israël. En wat zou er mooier zijn dan dat Nederlanders met hun expertise deze molen weer draaiende zouden kunnen krijgen? Herman Schota-

nus werd benaderd als projectleider en Christenen voor Israël is van het begin af aan bij het project betrokken, waarna ook contact is gezocht met de Collectieve Israël Actie.

Onderzoek

Volgens Keunen is er een klein notitieboekje uit 1857 bewaard gebleven met daarin diverse aantekeningen over de molen. Nu ligt het boekje in Engeland, waar een verre nazaat van de molenbouwers van toen onderzoekt hoe de molen opnieuw kan worden ingericht en werkend gemaakt, want ook het oorspronkelijke binnenwerk kwam daarvandaan. De hele geschiedenis, technische gegevens en de plannen zijn te lezen in een rijk geïllustreerde sponsormap die door Christenen voor Israël is uitgegeven. n

C 18

| 21

19-01-2011 15:50:58

Tel Aviv

Tel Aviv ligt bij een volgende oorlog onder vuur, maar het Thuisfront Commando zegt dat Israël beter voorbereid is dan het was. ANSHEL PFEIFER

FOTO: RONI SCHUTZER FLASH 90

P

recies twintig jaar nadat de eerste Iraakse raketten bij de start van de eerste Golfoorlog op centraal-Israel vielen, zegt de commandant van de regio Dan van het Thuisfront Commando van het Israëlische leger, Adam Zussman, dat „het gevaar is teruggekeerd naar Tel Aviv. Onder ieder oorlogsscenario zal het worden geraakt door een groot aantal raketten, raketten die nauwkeurig en dodelijk zullen zijn. Maar onze voorbereidheid op zo’n aanval is ook verbeterd.” Los van die twintigste ‘verjaardag’ onderstreept Zussmans bereidheid om te worden geïnterviewd over zijn bedreigde regio – die zestien deelgemeentes én Tel Aviv omvat, met anderhalf miljoen inwoners – de bezorgdheid van de IDF over mogelijke oorlogsscenario’s. Die wijzen op een groot aantal raketten, vooral afgevuurd door Hezbollah, die op de Gush Dan regio zullen vallen, waarbij honderden slachtoffers zullen vallen en vele gebouwen zullen worden beschadigd. De deelgemeentes zijn al bezig met het opstellen van rampenscenario’s. Het Thuisfront Commando (Home Front Command) vindt dat het tijd is om het publiek duidelijk te maken wat er kan gaan gebeuren. „De Dan-regio is de meest bedreigde,” zegt Zussman. „Alle districten liggen binnen het bereik van de vijand, maar terreur-

organisaties richten zich vooral op deze regio. Anders dan bij de Tweede Libanon-oorlog en Operatie Gegoten Lood zijn er nu veel raketten met een groter bereik, en ze zijn dodelijker. Wij beseffen hoeveel schade en slachtoffers die kunnen veroorzaken.”

Tientallen raketten

Zussman drukt zich niet voorzichtig uit. „We weten dat de stad tijdens de volgende ronde zal worden geraakt. Of dat al op de eerste dag gebeurt of niet, ze kunnen Tel Aviv bereiken.” Zussman voorspelt tientallen raketten met zware ladingen, honderden slachtoffers, tientallen verwoeste gebouwen en zware schade aan de infrastructuur.

‘Raketten met zware ladingen, honderden slachtoffers, tientallen verwoeste gebouwen’ Dit scenario, waar de gemeente Tel AvivJaffa zich over buigt, gaat over een situatie waarin Israël strijd levert tegen Syrië, Hezbollah én Hamas, waarbij ook aanvallen van verder weg, uit Iran, niet worden uitgesloten. Maar Zussman zegt dat ook als het om oorlog aan één front gaat, zowel Hamas als Hezbollah tientallen raketten op Tel Aviv gaan afvuren. [Hezbollahchef] Nasralah zegt voortdurend dat Tel Aviv Israëls sociaal-economische centrum is, en hij doet zijn uiterste best om die stad te kunnen bestoken.” Het Thuisfront Commando verdeelt gemeentes in twee groepen, gemeentes die hoogstwaarschijn-

lijk onder vuur komen te liggen en gemeentes die vluchtelingen van elders moeten absorberen. Gush Dan valt in zijn geheel onder de eerste groep. Zussman is tevreden over de voorbereidingen van de gemeentes die onder zijn verantwoordelijkheid vallen. „Wij hebben ons scenario voorgelegd aan [burgemeester van Tel Aviv] Ron Huldai en zijn medewerkers. Ze waren niet verbaasd, ze weten wat de toestand is en dat ze verregaande maatregelen moeten gaan nemen.” Die maatregelen behelzen onder meer het zoeken naar ondergrondse ruimtes waar burgers in onbeschermde huizen naartoe kunnen vluchten. Grote parkeergarages zullen een tijdelijk toevluchtsoord moeten worden voor tienduizenden gastarbeiders uit regio’s waar geen beschermde gebouwen of schuilplaatsen zijn. En iedere inwoner van Tel Aviv moeten tijdelijk ergens kunnen schuilen als de sirenes hem op zijn werk of buiten verrassen. Het Thuisfront ziet zich in Tel Aviv tegenover een forse uitdaging geplaatst: het beschermen en waarborgen van het doorfunctioneren van belangrijke instanties, zoals het ministerie van Defensie, het complex van de generale staf van de IDF, hoofdkantoren van grote banken, de beurs, ziekenhuizen en andere gebouwen. „De eerste raket zal inslaan als een bom,” zegt Zussman, die als de noodtoestand wordt uitgeroepen feitelijk de militaire gouverneur van de Dan-regio zal worden. „De nietsvermoedende burger die aan een cafétafeltje koffie zit te drinken zal erdoor verrast worden. Maar daarna komen alle procedures van de noodtoestand snel op gang. Mijn doel is om ervoor te zorgen dat de burgers zo snel mogelijk weer naar hun cafés kunnen.” ■

Doelwit Tel Aviv 22 | C 18

NIW7118_TelAviv 1

21 JANUARI 2011

19-01-2011 15:41:52

Portret

Vertellend schilder exposeert Kurt Löb (85), de grote, onbekende kunstenaar, voorzag vele meesterwerken van illustraties. Een portret van deze ‘schilderachtige tekenaar’. Awraham Meijers

E

en illustrerend schilder’ zoals hij zichzelf noemt, moet van goede huize komen als hij boeken heeft geïllustreerd van klassieke schrijvers als Guy de Maupassant, Nikolai Gogol, Anton Tjechov, Heinrich Böll, Isaac Bashevis Singer en Charles de Coster (Tijl Uilenspiegel) en meer. Wanneer bovendien in een museum als Het Rembrandthuis een imposante overzichtstentoonstelling van zijn werk is georganiseerd (2005) dan kan het niet anders of hij moet in ons land en daarbuiten een begrip zijn. Wat het laatste betreft is dat misschien wel het meest fascinerende rond de persoon van de Berlijns-Amsterdamse kunstenaar Kurt Löb; hij is slechts in relatief kleine kring bekend, een beperkte groep fijnproevers kent (en waardeert) zijn werk. Terwijl zijn olieverfschilderijen een breder publiek verdienen. Ze zijn zonder meer schitterend en vooral uniek, want Löb is als kunstenaar altijd zijn eigen weg gegaan, wars van heersende kunststromingen. Wat overigens niet betekent dat hij geen oog had voor wat in die wereld omging. Want bij nadere beschouwing van zijn werk ontdek je Löbs bewondering voor collega’s, indrukken die hij op subtiele wijze aanwendde in zijn eigen werk. Löb heeft veel getekend en geschetst tijdens rechtszittingen. Hierbij ging het vooral om de mens in al zijn kleine of grotere dramatische situaties. De in de rechtszaal gemaakte schetsen werkte hij uit tot schilderijen die in tegenstelling tot de schetsfase beelden oproepen van menselijke zwakheden, uitvergroot tot absurde proporties. Hierdoor zijn het herkenbare karikaturen. Sfeer en stijl van deze ‘rechtbankschilderijen’ doen overigens sterk denken aan het werk van de Franse kunstenaar Honoré Daumier.

Emoties en expressies

Löbs serie vrouwelijke naakten is expressief, erotisch en autonoom en wordt in een

16 sjewat 5771

NIW7118_RecensieAvraham 1

kritiek als volgt omschreven: ‘In zijn schilderijen zijn emoties en expressies krachtig neergezet. De schilderstijl doet denken aan de late impressionisten en expressionisten. Dik opgebrachte lagen verf, krachtige verfstreken en een donker kleurenpalet, roepen een mysterieuze en duistere sfeer op. Als thema keren steeds wulpse, rondborstige, rijpe vrouwen terug, die vanwege hun weldadige lichaamsvorm intense sensuele uitstraling hebben. Staand, dansend, liggend of zittend op de rand van doorwoelde bedden. Löb laat zijn vrouwen echter nooit onderdanig of ondergeschikt aan de man zijn. Het zijn juist de mannen die het onderspit delven doordat ze neergezet worden als lulletjes rozenwater.’ Ook doet zijn werk af en toe denken aan de wrange ironie van Löbs Oostenrijkse collega Egon Schiele, onsentimenteel, met een onverholen sociaal accent en ook daarom beslist niet vrijblijvend.

Friedlaender (1904-1996) een voorname rol speelt. Hiermee is Kurt Löb zover bekend de enige gepromoveerde kunstenaar in ons land!

Löb wordt wel omschreven als een vertellend schilder, schilderachtige tekenaar, gepassioneerde illustrator van literaire teksten, deze typograaf en ontwerper van boekbanden. Want ook dat is een van de elementen van Löbs veelzijdigheid; de kunstenaar die ook en vooral is gefascineerd door literatuur. Schitterend voorbeeld is het prachtige door hem geschreven en geïllustreerde Drie Erzählungen (Verlag Thomas Reche) of het in opdracht van Het Rembrandthuis door zijn dochter Truusje Vooland-Löb samengestelde boek Vaders atelier op zolder dat in beperkte oplage bij uitgever Waanders verscheen. Löb promoveerde op het proefschrift Exilgestalten, waarin de Joodse vormgever Henri

Nu ik kennis heb gemaakt met (een klein deel van) het oeuvre van Kurt Löb ben ik verbaasd dat er geen overzichtstentoonstelling in het Joods Historisch Museum is geweest. Wat zou het mooi zijn dat dit alsnog gebeurt nu de té onbekende grote schilder en illustrator nog in leven is – hij werd 11 januari 85 jaar. Hij is nog steeds een bezeten schrijver, waardoor het tekenen een mooie tweede plaats kreeg. n

Begenadigd tekenaar

Kurt Löb werd geboren in Berlijn in 1926. Dertien jaar later vluchtte het gezin vanwege de nazi’s naar Nederland. Na de oorlog studeerde hij in Amsterdam aan de Rijksacademie voor Beeldende Kunsten en ontwikkelde zich al snel tot begenadigd tekenaar en schilder. Vanaf het begin van zijn carrière was hij geboeid door literaire teksten en voorzag hij zoals vermeld vele meesterwerken van illustraties, tekeningen die aansluiten op de teksten maar tegelijkertijd een eigen verhaal vertellen dat de verbeelding van de lezers prikkelt. Zijn artistieke wijsheid droeg Löb als gastprofessor onder meer uit aan studenten van de The Bezalel Academy of Arts and Design in Jeruzalem.

Vanaf 20 februari is er een verkooptentoonstelling van tekeningen van Kurt Löb in Kunstzaal van Heijningen, Noordeinde 152A, Den Haag, www.kunstzaalvanheijningen.nl

C 18

| 23

19-01-2011 15:45:25

Cultuurtips 21 januari - 3 februari

Culturele ‘tsunami’ Wat was het moeilijk kiezen uit de vloedgolf aan culturele happenings van de komende weken! Maar met onze selectie kan de ziel weer prima gevoed worden. ACHSA VISSEL L EZIN G

Waar komt de kalender vandaan?

Wie weet waar de kalender vandaan komt? Hoeveel maanden er vroeger op een kalender stonden? En was dat een zon- of maankalender enne... wat is dat eigenlijk? Kunsthistorica en klassiek archeologe Diklah Zohar vertelt het ons allemaal in een lezing op 21 januari in Hilversum. ■ Waar komt de kalender vandaan? Diklah Zohar, 21 januari, 20.00, 3D, Groest 71, Hilversum, vooraf aanmelden via info@ kaits.nl TO NEEL S T UK

Tamar in de olie O PER A

Mirandolina op het liefdespad

Wie zin heeft in een komische opera kan de komende tijd zijn/haar hart ophalen. Opera Trionfo brengt Mirandolina op de planken, op basis van La Locandiera van Carlo Goldoni. De opera is gecomponeerd door de Tjech Bohuslav Martinu en vertelt het verhaal van de vrolijke herbergierster Mirandolina die iedere man om haar vinger windt. Wie van haar vele bewonderaars zal haar hart veroveren? ■ Mirandolina, Opera Trionfo, 24 januari 20.00, Stadsschouwburg Utrecht, Lucasbolwerk 24, Utrecht, www.stadsschouwburg-utrecht.nl 27 januari 20.00, Schouwburg Amstelveen, Stadsplein 100, Amstelveen, www.schouwburgamstelveen.nl en 1 februari 20.00, De Oosterpoort, Turfsingel 86, Groningen, www. de-oosterpoort.nl, de speellijst met data is terug te vinden op www.operatrionfo.nl

24 | C 18

NIW7118_cultuurtips 1

Nationale diva Tamar van den Dop speelt in Olie van het Compagnietheater, onder regie van Theu Boermans. Het stuk van schrijver Lukas Bärfuss demonstreert de schade die hebzucht, uitbuiting en kolonialisme aan mensen toebrengt, en verwijst naar de leegte van het westerse bestaan. ■ Olie, 25 t/m 27 januari (try outs), 28 januari (première), 29 januari t/m 19 februari, 20.30, Compagnietheater, Kloveniersburgwal 50, Amsterdam, www.compagnietheater.nl K L EZMER

Kunst en cultuur in de LJG

Di Gojim, een klezmerband die al twintig jaar met succes aan de weg timmert en tot een van de beste klezmerbands ter wereld wordt gerekend, treedt op 23 januari op in het gebouw van de LJG in Amsterdam. Dat is niet het enige dat daar op cultureel gebied gebeurt. Vanaf 28 januari begint de gemeente een eigen galerie die wordt geopend met een expositie van het werk

van schilder Mels Sluyser. De expositie, die na de dienst op dezelfde avond wordt geopend, wordt de eerste van de drie à vier geplande tentoonstellingen per jaar. Nog meer boeiends aan de Zuidelijke Wandelweg: in het Debatcafé wordt gediscussieerd over het gemende huwelijk, met medewerking van demografisch onderzoeker drs. Chris Kooyman, rabbijn Menno ten Brink en Crescas-directeur Michel Waterman. ■ Di Gojim, 23 januari, 15.00, Debat-café LJG, 30 januari 15.00 (zaal open vanaf 14.30), Mels Sluyser (schilderijen), 28 januari t/m 24 april, dagelijks van 10.0016.00 en op afspraak, LJG, Zuidelijke Wandelweg 41, Amsterdam, www. ljgamsterdam.nl TEN TO O NS T EL L IN G

Expo van de ‘Tweede Jodenbuurt’

Een mooi initiatief van cultuurhistoricus (en samensteller) Daniël Metz: de tentoonstelling Buurtgeschiedenis Transvaal. In dit deel van de hoofdstad, dat in 1903 door de bekende architect H.P. Berlage werd ontworpen en ook wel de ‘Tweede Jodenbuurt’ genoemd werd, zijn veel sporen van Joods verleden terug te vinden. De tentoonstelling is geopend op 20 januari door stadsdeelwethouder Nevin Özütok en Daniel Metz zelf. ■ Buurtgeschiedenis Transvaal, vanaf 20 januari, Albert Heijn Krugerplein, Amsterdam, www.beltsazer.nl

21 JANUARI 2011

19-01-2011 16:01:11

Cultuurtips 21 januari - 3 februari

FOTO : DA NS HU IS STATIO N ZU ID

THE AT ER

Liedjes van Louis Davids

In deze theatervoorstelling, gebaseerd op de liedjes van Louis Davids, komen zowel bekende als onbekende nummers van de grote cabaretier van weleer aan bod. In deze ode aan een van de eerste kleinkunstenaars van het land komen ook onverwacht actuele liedjes voor, over de crisis in de jaren 30 en over antisemitisme bijvoorbeeld. De theatermakers, alle vier tussen de 23 en de 26, geven het stuk een frisse uitstraling. ■ Liedjes van Louis Davids, 30 januari, 14.30, De Engelenbak, Amsterdam, reserveren via 020-3202007 of www.engelenbak.nl en speellijst op www.liedjesvanlouisdavids.nl L EZIN G

De oorlog en de advocaten

Dr. Joggli Meihuizen geeft 23 januari een lezing over een van de gebieden die hij tot zijn specialisatie rekent: de Nederlandse advocatuur in de Tweede Wereldoorlog. Hij behandelt onder meer de anti-Joodse maatregelen in die tijd, de houding van de advocatuur op dat gebied en de naoorlogse situatie. Voor de Joodse advocatuur is er speciale aandacht. ■ De Nederlandse advocatuur in de Tweede Wereldoorlog, Joggli Meihuizen, 23 januari, 10.30 (zaal open 10.00), Joods Cultureel Centrum, Van der Boechorststraat 26, Amsterdam.

Eerste steenlegging voor de woonblokken van het Joodse Bouwfonds Handwerkers Vriendenkring in de Transvaalbuurt in 1917; vierde van rechts staat burgemeester J.W.C. Tellegen met links wethouder F.M. Wibaut en rechts de directeur van de Handwerkers Vriendenkring, H. Barnstein. [Bron: Gedenkschrift Handwerkers Vriendenkring, 1937]

16 SJEWAT 5771

NIW7118_cultuurtips 2

BA L L E T

A N T I - D IS CRIMIN AT IE

Dans met humor

Joods-Marokkaans mozaïek

Sinds een jaar is Itamar Serussi Sahar, afkomstig uit de Israëlische Batsheva Dance Company tweede huischoreograaf bij Danshuis Station Zuid. De voorstelling Home Again bevat een aantal van de door hem vormgegeven korte producties: Phenomena, UNDO en Ferrum. Itamar gebruikt onconventionele dansbewegingen en creëert speels energieke choreografieën... mét humor! ■ Home Again, Danshuis Zuid, 25 januari 20.30, De NWE Vorst, Willem II-straat 49, Tilburg, www.denwevorst.nl en 27 januari, Theater Lux, Mariënburg 38-39, Nijmegen, www.lux-nijmegen.nl, speellijst op www. danshuisstationzuid.com

Kun je tegelijk een statement maken tegen discriminatie en voor diversiteit én je creatief uitleven? Nou en of! Op de bijeenkomst van het Joods Marokkaans Netwerk Amsterdam op 23 januari, mag iedereen (man, vrouw, jong en oud) in groepjes een mozaïek leggen met een antidiscriminatie-boodschap. Later worden de kunstwerken aangeboden aan instanties in Amsterdam, voorzien van een tekstje van de hand van de makers. ■ Tegen discriminatie, voor diversiteit, 23 januari 13.00, Argan, Overtoom 141, Amsterdam, aanmelden: [email protected]

E XP O SI T IE

The Awakening of the Red Pencils

Is in Groningen de tentoonstelling Het onbekende Rusland te bezichtigen; de Synagoge Folkingestraat vult die aan met The Awakening of the Red Pencils, een verzameling werk van Russisch-Israëlische kunstenaars. Zoals Robert Rosenberg uit Kazachstan, de oorspronkelijk Oekraïense Nataly Goncharova en de tegenwoordig in Groningen wonende Sergey Nikolsky. De kleurrijke expositie is samengesteld door het echtpaar Christiaan en Ineke de Boks. ■ The Awakening of the Red Pencils, Synagoge, Folkingestraat 60, Groningen, informatie: www.synagogegroningen.nl L EZIN G

CO N CER T

Niets dan goeds

Het Nieuw Ensemble brengt op 21 januari een bijzonder concert. Onder leiding van dirigent Ed Spanjaard speelt het muziekensemble een verzameling werken van de ‘giganten’ die na WOII de klassieke muziek een nieuw gezicht gaven. Onder de titel Niets dan goeds wordt onder meer Refrain III van Franco Donatoni, Kammerkonzert van György Ligeti en Rrrrrrr... Fünz Jazz Stücke van Mauricio Kagel gespeeld in het Nationaal Muziekkwartier in Enschede. ■ Niets dan goeds, Nieuw Ensemble, Nationaal Muziekkwartier, Wenninkgaarde 40-42, Enschede, 053-4858585 www.muziekkwartier.nl

Galerie-praatje

Altijd willen weten wat een Gallery talk is? Breng een bezoekje aan het Joods Historisch Museum. Op 23 januari geeft conservator Hetty Berg er namelijk een lezing over de tentoonstelling Wie niet weg is, is gezien. ■ Gallery Talk, Hetty Berg, 23 januari, 14.30, Joods Historisch Museum, Amstelstraat 1, Amsterdam, www.jhm.nl

C 18

| 25

19-01-2011 16:02:19

Filmrecensie

Verslaafd aan onze illusies Woody Allens nieuwste film is misschien geen meesterwerk, maar je kunt er met de hele familie naartoe. Over het geraas en gebral – en de winnaars zijn dit keer niet de pragmatici. Ted de Hoog

W

oody Allen behoort tot de groep regisseurs en acteurs die je bij wilt houden, die je ‘verzamelt’, ook al zijn de kritieken soms vernietigend: een matige ‘Allen’ ga je nog altijd eerder zien dan een spektakelfilm of een rolprent waarvan de trailer zoveel beloofde (blijken vaak meteen de beste scènes te zijn). Een regisseur kan het te bont maken, maar na Match Point (2005) leek Allen weer ‘terug’ en sindsdien hebben we weer een aantal jaren geduld met hem. Het laatste werk uit dat fascinerende Allen-oevre is You will meet a tall dark stranger, die in september in de VS naar de zalen ging en sinds kort in Nederland te zien is. De titel geeft aardig aan om welk soort film het gaat: mensen zijn in de greep van grote verwachtingen en hangen zich eraan op, tot aan het punt waarop het flink misgaat, maar er zijn behalve verliezers ook winnaars – juist de twee mensen die het meest bijgelovig zijn.

Clichés

Het verhaal volgt twee echtparen. Alfie (Anthony Hopkins – kan hij ook iets níét?) krijgt het op latere leeftijd op zijn heupen en verlaat zijn vrouw Helena (Gemma Jones – briljant) voor de veel jongere prostituee Charmaine (Lucy Punch, een schitterende del). Helena zoekt haar heil, op advies van haar dochter Sally (Naomi Watts) bij een waarzegster, Cristal (een beetje flauwe naam), die alle clichés genadeloos bevestigt. Tussen Sally en haar man Roy (Josh Brolin) gaat het bergafwaarts, want zij wil een kind, maar hij wil zijn twee-

26 | C 18

NIW7118_WoodyAllen 1

‘Dia’ gadegeslagen door ‘Roy’.

de roman af hebben en wacht daarna met groeiend ongeduld op het commentaar van zijn uitgever – en ja, hij wordt afgewezen . Sally wordt verliefd op haar baas, galeriehouder Greg (Antonio Banderas – als ‘Zorro’ leuker), maar die is al verliefd op een mooie kunstenares, een vriendin van Sally; de scène waarin Sally probeert uit te vinden of Greg niet toch verliefder is op háár is de pijnlijkste van de hele film. Roy doodt de tijd met het staren naar de overkant en wordt op afstand verliefd op zijn overbuurvrouw Dia (Freida Pinto, nachtrustberovende schoonheid) en begint een verhouding met haar, waarvoor Dia haar verloofde aan de kant zet. Het huwelijk van Roy en Sally loopt op de klippen, Alfie ontdekt dat zijn wellustige vriendin hem bedriegt en ook nog eens zijn creditcards misbruikt. Hij heeft ‘altijd een zoon gewild’, maar hoewel Charmaine zwanger blijkt is het kind misschien van een ander en hij eist een DNA-test; zijn treurige poging om zijn Helena terug te krijgen is dan al mislukt. Alleen Helena krijgt wat ze wil: een nieuwe partner, een oudere boekhandelaar die net zo mystiekerig en bijgelovig is als zijzelf. Het zijn de platvloerse pragmatici die in deze film de kous op hun kop krijgen.

Bedrogen verwachtingen

You will meet gaat over verwachtingen die bedrogen uitkomen, over de hemeltergende neiging van mensen om tegen de klippen op iets te moeten en te willen: Roy gaat zelfs zover dat hij het manuscript van een overleden vriend steelt, waarmee hij eindelijk succes heeft – maar de vriend is niet dood, hij blijkt slechts in coma te liggen. Buitengewoon ko-

21 januari 2011

19-01-2011 15:37:53

Column Maurice Swirc

Jean Ferrat manier ‘een beetje dom’, om met Máxima te spreken? Het leven zit vol ‘geraas en gebral’, aldus de commentaarstem aan het begin (herinnerend aan de beroemde titel van William Faulkner, Sound and Fury) maar we willen niet van onze illusies worden beroofd – een ‘wrang-geestige komedie’ over het ‘futiele gespartel van de mens’, schreef Het Parool.

Geteisterde intellectueel

You will meet gaat over verwachtingen die bedrogen uitkomen misch is de woedeaanval van Sally als ze hoort dat ze het geld van haar moeder (waarmee ze een eigen galerie wil starten) niet krijgt omdat Cristal ‘het moment niet juist’ vindt. Ze begint de waarzegster – die ze haar moeder zelf aanried – meteen uit de lucht te halen als een bijgelovige bedriegster. You will meet is een ‘sympathieke’ film, rustig opgebouwd, niet hysterisch gespeeld, uitstekend gecast, kalm gemonteerd (speelt in een niet erg hectisch Londen, waar Allen als regisseur wel vaker zijn toevlucht zocht) en uitermate salonfähig – ook de erotische scènes blijven volkomen beschaafd. In Amerika was de helft van de recensenten positief; de site Rotten Tomatoes, die recensies verzamelt, meldt een gemiddelde score van 4.4 op een schaal van tien. Geen meesterwerk, luidt de algemene conclusie, maar je kunt je hele familie meenemen naar You will meet en je gaat in een goed humeur naar huis. Allens cynisme is mild, hij sabelt zijn karakters niet neer, want zijn we, uiteindelijk, in onze illusies niet allemaal op dezelfde

16 sjewat 5771

NIW7118_WoodyAllen 2

Het oeuvre van Woody Allen (1935, Manhattan) is domweg te gevarieerd om in enkele paragrafen te kunnen samenvatten. Hij schreef teksten voor televisieshows, excelleerde in het aforisme (‘doe maar niet zo neerbuigend over masturbatie, het is wel seks met iemand van wie ik hou’), hij publiceerde verhalenbundels en hij regisseerde films, waarin hij soms zelf optrad. Annie Hall (1977) werd hét model van de romantische komedie en Allen zette voorgoed het typische van de al te slimme, neurotische, geteisterde Newyorkse (en Joodse) intellectueel neer (Allens ouders hadden een slecht huwelijk en hij werd op interreligieuze zomerkampen inderdaad door kinderen van álle religies in elkaar geslagen – zie hier waar het allemaal begon). Allen noemt als zijn beste drie films The Purple Rose of Cairo, Stardust Memories en Match Point (2005). Hij had vaak relaties met actrices uit zijn eigen films en met wie hij ‘goede vrienden’ bleef (zoals met Diane Keaton), maar dat gold niet voor Mia Farrow toen begin jaren negentig bleek dat hij een relatie was begonnen met een pleegkind van Farrow, Soon-Yi Previn (technisch gezien niet zijn pleegkind, maar iedereen vatte het zo op en toen waren de morele rapen gaar). Farrow reisde in de jaren daarna langs televisiestudio’s om over Allen te klagen en zei tegen iedereen dat Allen haar dochter had verkracht (ze overdreef nogal en heeft SoonYi volgens Allen meerdere malen mishandeld). Verder zou hij met zijn dochter Dylan ‘onuitsprekelijke dingen’ hebben gedaan („Op Mia’s zolder?” zei hij daarover tegen de latere Einsteinbiograaf Walter Isaacson. „Ik zou in geen lichtjaren naar een zolder gaan. Ik ben een bekende claustrofoob!”) Allen trouwde uiteindelijk keurig met Soon-Yi, al verspeelde hij veel sympathie (gaat You will meet niet ook over opportunisme?) Allen zei, toen hem voor de zoveelste keer naar die relatie werd gevraagd: „My flair for drama. What can I say?” n

‘Nuit et Brouillard’ is juist mooi en krachtig door zijn subtiliteit

E

en chanson over concentratiekampen, dat brengt alleen maar pijnlijke herinneringen naar boven. Daar moeten we het Franse volk niet mee lastigvallen, vond de directeur van de Franse publieke omroep in 1963. Daarom ‘ontraadde’ hij alle programmamakers om ‘Nuit et Brouillard’ van chansonnier Jean Ferrat te draaien. Het lied klonk toch en werd de grote doorbraak van de zanger. Kort erna scoorde hij zijn grootste hit met ‘La Montagne’, dat vervolgens door Wim Sonneveld werd gecoverd als ‘Het Dorp’. Ruim veertig jaar later, in maart 2010, dompelde de Franse natie zich in diepe rouw toen Ferrat op 79-jarige leeftijd overleed. De Franse elite liet zich urenlang op televisie interviewen over ‘De Gouden Stem’. Zelfs president Sarkozy liet vanuit het Élysée weten een gebroken mens te zijn. We zijn nu tien maanden verder en het wemelt nog steeds van de herdenkingsconcerten. De vader van Jean Tenenbaum (Ferrats werkelijke naam) werd in 1942 gedeporteerd naar Auschwitz. Zelf overleefde de zanger dankzij de hulp van het communistische verzet, waardoor hij een overtuigd communist werd. In de maanden na zijn dood klonk vanuit Joodse kring ook kritiek op Ferrat. Zo klaagde columnist Léon-Marc Levy in Le Monde dat de zanger nergens in ‘Nuit et Brouillard’ expliciet over Joden spreekt. Alleen in de volgende zin uit het lied zit een impliciete Joodse verwijzing: ‘Ze heetten Jean-Pierre, Natasja of Samuel.’ De laatstgenoemde naam klinkt Joods, maar dat is veel te slap. Daarmee ontkende Ferrat feitelijk de Holocaust, aldus de columnist. Eerder stelde de hoofdredacteur van het Joodse tijdschrift L’Arche dat Ferrat de ontkenning van de Holocaust had ‘geïnternaliseerd’ ‘ondanks’ het lot van zijn vader. Deze kritiek is niet alleen uiterst naargeestig maar ook onterecht. ‘Nuit et Brouillard’ is juist mooi en krachtig door zijn subtiliteit. Bovendien moet het chanson worden gezien in de context van een tijd waarin de Fransen uitsluitend bombastische toespraken hielden over de eigen heldhaftigheid tijdens de oorlog en verder vooral zwegen, zoals overigens ook het geval was in Nederland. Jean Ferrat doorbrak eigenhandig het Franse taboe over de deportaties door de nazi’s en was daarmee zijn tijd ver vooruit.

C 18

| 27

19-01-2011 15:38:18

Israël

Een kritische liberaal over Israël Volgens Peter Beinart móéten vrienden van Israël stelling nemen tegen de fundamenteel nietliberale houding van ultra-orthodoxen.

P

Oliver Kamm

eter Beinart is een uitgesproken en belangrijke liberale persoon als het gaat om de Amerikaanse buitenlandse politiek. Hij is tegenwoordig hoofddocent journalistiek aan de City University van New York en werd in 1999 redacteur van The New Republic, toen hij 28 was, en hij bleef dat zeven jaar lang. In de zomer van 2010 publiceerde hij in de New York Review of Books een essay waarin hij betoogde dat Israël van zichzelf moet worden gered, en van het Amerikaans-Joodse establishment, dat hij verweet een volkomen onkritisch soort zionisme te hebben ontwikkeld. Dat essay zorgde voor enige rimpelingen in de vijver. Het tijdschrift Commentary klaagde dat Beinart was toegetreden tot het groeiende legioen van mensen die het op Israël voorzien hebben. James Kirchick beschuldigde ‘zijn’ The New Republic van ‘een ernstig gebrek aan begrip van de reden waarom het Arabisch-Israëlische conflict tot op de huidige dag voortduurt: Arabische onbuigzaamheid. Beinart reisde onlangs naar het Verenigd Koninkrijk om Joodse leiders uit te leggen dat de gemeenschap nog eens goed moet kijken

28 | C 18

NIW7118_Beinart 1

naar haar relatie met Israël. Ik sprak met hem over liberalisme, het Westen en Israël.

Tradities

Peter Beinarts benadering van het buitenlandbeleid boeit me in het bijzonder, omdat we een paar jaar geleden allebei publiceerden over kwesties die veel op elkaar leken. In zijn boek The Good Fight (2006) verdedigde Beinart de tradities van Amerikaanse Links. In de leden van de regering-Truman vond hij niet-pacifistische liberalen terug die hij de moderne Democraten als voorbeeld voorhield. Liberalen zullen volgens Beinart nooit de steun van de kiezers winnen tenzij men vindt dat men met een gerust hart de nationale veiligheid aan hen kan toevertrouwen. Hij spoorde de Democraten aan om zich volledig in te zetten voor de strijd tegen het islamitische terrorisme en zich niet, als het ware, terug te trekken uit de wereld. In een dunner en minder invloedrijk boek argumenteerde ik op vergelijkbare wijze over het interventionisme (in Irak) van Blair en de historische debatten over het Britse Links. Het verschil tussen ons was dat Beinart zijn aanvankelijke steun voor de oorlog in Irak herriep, terwijl ik de gewelddadige omverwerping van het regime van Saddam Hoessein bleef steunen. „Het Amerikaanse beleid kent intellectuele cycli,” zegt hij. „De regering-Bush jr. zette de idealistische Wilsoniaanse traditie van een liberaal-democratisch internationalisme voort, maar zag de beperkingen en nadelen daarvan over het hoofd.” Daarmee bedoelt Beinart de impuls van het mensdom om te zondigen. Deze theologische term is geen toeval, gezien zijn intellectuele inspiratie. Hij citeert met een bijzondere waardering de theoloog Reinhold Niebuhr, de grote Protestantse sociale denker, die het pacifisme van zijn jongere jaren inruilde tot een op de theologie gegrondveste verde-

diging van een Amerikaans optreden tegen het nazisme. „Het liberalisme van de jaren 1940 benadrukte de rede en de wet,” zegt Beinart. Die elementen gingen in het Amerikaanse buitenlandbeleid van de laatste jaren verloren. „Niebuhr waarschuwde tegen de hoogmoed die voortkwam uit succes. Hij wist dat idealisme kan worden besmet door eigenbelang.” Het is in deze zin dat Beinarts mening over het Amerikaanse buitenlandbeleid, met zijn pleidooi voor een hernieuwd liberaal anti-totalitarisme, is veranderd. Binnen die liberale traditie maakt hij duidelijker onderscheidingen. „Ik heb meer sympathie voor het liberale van Truman voor 1950 dan erna,” vertelt hij. „De vroege Truman zag de noodzaak van Amerikaanse steun voor een Europese wederopbouw in. Na 1950 raakten de Amerikanen verwikkeld in de Koreaanse oorlog en NSC68 (Hij doelt met dat laatste op de nadruk die in dat laatste beroemde document, over de nationale veiligheid, op het terugdringen van het communisme wordt gelegd).

‘Einde van de geschiedenis’

Toen de Koude Oorlog in 1989 eindigde was de verleiding groot om de concluderen dat het liberalisme had gewonnen, wat gepaard ging met Fukuyama’s ‘einde van de geschiedenis’. „Het leek op die investeerders die denken dat ze de sleutel van de markt hebben gekraakt, maar gewoon geluk hebben gehad met hun beleggingen,” zegt Beinart. De triomf van 1989 leidde tot een misplaatst triomfalisme, zoals we zagen aan de ontoereikende pogingen van de regering-Bush om Irak na de val van Hoessein weer op te bouwen. In wat hij over Israël schrijft is Beinart bezorgd over een ander soort triomfalisme. „Er is een dubbele situatie ontstaan in Israël,” zegt hij. „In de Israëlische samenleving is een beweging gaande van de maatschappelijke

21 januari 2011

19-01-2011 16:04:27

foto: New America Foundation net

Israël

Beinart gelooft niet dat Joden worden bedreigd door trends in westerse samenlevingen nen worden. Filosemitisme is wijdverspreid in de Amerikaanse politiek. Als een voormalige ideologische fellow traveller van Beinart vind ik zijn waarschuwingen overtuigend. We zouden ernaar moeten luisteren. Beinart heeft niets gemeen met die grove samenzweringstheorieën van Stephen Walt en John Mearsheimer – auteurs van het boek The Israel Lobby and US Foreign Policy uit 2007 – die de kracht van de pro-Israëlische lobby in het westerse buitenlandbeleid zouden hebben ontmaskerd. Hij is bang dat ‘duistere krachten kunnen opdoemen in de Israëlische samenleving’, vooral wanneer er een derde intifada uit zou breken, tenzij Israëls vrienden heel duidelijk maken dat er compromissen zijn die zij nooit zullen sluiten.

Gevaarlijke verleiding solidariteit van de jaren zestig naar een toenemende wantrouwen jegens autoriteiten.” Dat zie je heel duidelijk, meent Beinart, in de geschriften van de Nieuwe Historici, die het uitgebreid hebben over de ‘erfzonde’ die de Israëli’s begingen door Palestijnen te verdrijven en in de krachtige stellingname van rechtbanken tegen gevallen van wangedrag van regeringsinstanties. „Dat is heel belangrijk,” betoogt Beinart, „want de dominante cultuur van de Israëlische samenleving heeft weinig connecties met de Verlichtings-elementen van het zionisme.” Beinart maakt zich vooral druk over de theocratische aspecten van de Israëlische maatschappij en over het wereldbeeld dat door Israëli’s van Russische afkomstig is geïntroduceerd, die in de manier waarop Rusland optreedt tegen Tsjetsjenië eerder een model van coëxistentie ziet dan in een vredelievende tweestatenoplossing. „De stichters van Israël geloofden dat de ultra-orthodoxe sekten, die wantrouwig tegenover een Joodse staat

16 sjewat 5771

NIW7118_Beinart 2

stonden, een historisch relikwie waren dat wel zou verdwijnen als de Joden niet meer gebukt gingen onder vervolging. Het probleem van het moderne Israël is dat dit koppige religieuze element niet alleen overleefde, maar bloeit – en met Israëls democratische karakter geen genoegen neemt. Israël kan de geest van de Verlichting niet handhaven als het subsidies moet betalen aan allerlei religieuze ‘millenaristen’ op de West Bank.”

Joodse kritiek

Volgens Beinart is dit een trend die Israëls vrienden ook kritisch moeten benaderen. Ik werp tegen dat er toch geen gebrek is aan Joodse en pro-zionistische kritiek op Israël. Maar Beinart houdt vol dat liberale zionisten ‘duidelijk moeten maken waar we eigenlijk voor staan’. Hij gelooft niet dat Joden worden bedreigd door trends in Westerse samenlevingen. „Iedere naoorlogse president tot en met Nixon was antisemitisch,” zegt Beinart. Zo’n president zou nu niet meer gekozen kun-

Maar misschien interpreteren we liberale tradities verschillend. Niebuhr vond dat het een gevaarlijke verleiding was om onderscheid te maken tussen kinderen van het licht en van de duisternis. Bij iedere politieke doelstelling heb je moreel dubbelzinnige elementen, en dat geldt ook voor het westerse buitenlandbeleid en de Israëlische nationale veiligheid. Maar bescheiden ambities zijn daarop niet altijd het juiste antwoord. Er zijn maar weinig mondiale kwesties die níét gebaat zouden zijn bij Amerikaanse interventies. Dit gold zeker voor het agressieve, xenofobische nationalisme van Milosevic, en nu ook voor het islamitische terrorisme van Iran en haar proxies Hezbollah en Hamas. Israël vertoont zwakheden en niet-liberale tendensen, maar in de kern belichaamt zij de opmars van democratische en seculiere idealen in een regio die daar een tekort aan heeft. Daarom is Israël nog altijd onderdeel van de liberale voorhoede. n Dit artikel verscheen eerder in de Jewish Chronicle.

C 18

| 29

19-01-2011 16:04:46

Recensie

Maimonides: een complexe figuur Filosoof, rabbijn, arts, dat is zo’n beetje de karakteristieke beschrijving van Maimonides (1138-1204). Maar was hij allereerst rabbijn, of juist filosoof, of arts?

E

LEO MOCK

n zo zitten we meteen diep in het raadsel Maimonides. Wetenschappers zien hem vooral als filosoof of arts, terwijl religieuze Joden hem vooral als rabbijn zien. Maar hiermee lost de verwarring niet op: was hij een Talmoedgetrouwe diep-religieuze Jood, of één die diep beïnvloed werd door de tijd waarin hij leefde en wanhopig een synthese tussen jodendom en de tijdgeest probeerde te maken? Sherwin B. Nuland – zelf medicus– probeert in Maimonides, een biografie hier antwoorden op te geven, waarbij de nadruk vooral ligt op de biografische gegevens van Maimonides’ leven. We lezen over de Andalusische verdraagzaamheid – gemeten naar de maatstaven van toen – die door de opkomst van een extremistische stroming van de islam (de Almohaden) vernietigd wordt, en het leven van de familie Maimon bedreigt: sommige Joden leven in die tijd als een soort islamitische Marranen. Een zwervend bestaan begint voor Maimonides, dat hem naar Marokko, Egypte en Israël voert.

Medische geschriften

De sterkste gedeeltes van het boek zijn die passages waarin de auteur uitgebreid uitweidt over de medische geschriften en de benaderingen van Maimonides, en antwoord geeft op de vraag in hoeverre Maimonides nu echt zo een bijzondere arts was. Nuland

3 0 | C 18

NIW7118_maimonices 1

21 JANUARI 2011

19-01-2011 15:52:27

Column is daar zeer duidelijk over: „Maimonides ontdekte niets nieuws. Hij was geen onderzoeker en hij leverde ook geen originele bijdragen aan de klinische geneeskunde.” Was er dan niets bijzonders aan Maimonides? Toch wel. Allereerst besteedde Maimonides behalve aan de strikt medische kant ook aandacht aan pyschologische en ethische kanten van ziekteprocessen en herstel. Hoewel hij daar ook niet geheel uniek in was, speelt het bij hem wel een prominente rol. Bovendien was Maimonides minder dogmatisch dan andere artsen in zijn tijd en illustere voorgangers. Hij bekritiseerde Galenus in gevallen waarin hij gewoon een fout ontdekte in diens behandelingen of theorieën. Galenus was de ‘goeroe’ van de geneeskunde uit de Late Oudheid die ook tot ver in de Middeleeuwen zijn scepter zwaaide, maar wiens geschriften door Maimonides dus gewoon rationeel bekeken werden. Logisch misschien voor de moderne mens, maar voor een middeleeuwer met zijn enorme ontzag voor de traditie en haar denkers – en een stuk minder respect voor empirische kennis – vaak nog een brug te ver. Maimonides verwerkte in zijn behandelingen dan ook veel praktische kennis die hij opdeed als praktiserend arts.

In hoeverre wordt je als lijfarts van de sultan en de high society een verlengstuk van het systeem? Een ander punt wat Maimonides uniek maakte was zijn gave om enorme hoeveelheden informatie door te nemen, deze te schiften, ordenen en rangschikken en vervolgens samen te vatten in heldere stijl. Kortom: Maimonides was gewoon een goede schrijver die allerlei bronnen leesbaar en handzaam wist te maken en waar nodig, te corrigeren. Maimonides had hierbij als voordeel dat hij toegang had tot zowel Arabische als Hebreeuwse bronnen. Zo kon hij vaak een zuiverdere directe vertaling van de oude klassieke GrieksRomeinse bronnen lezen. En niet vertalingen van vertalingen die anderen gebruikten – zoals een Latijnse vertaling die weer een vertaling was uit het Arabisch, die op zijn beurt een vertaling was uit het Grieks.

16 sjewat 5771

NIW7118_maimonices 2

Seksuele prestaties

Nuland beschrijft ook de medische tips die Maimonides schreef voor de sultan voor het verbeteren van diens seksuele prestaties in zijn harem. Zo beschreef hij het gebruik van bepaalde kruiden, dranken en etenswaren, massages van het stuitbeen, de sluitspier en de dijen. In hoeverre kwam Maimonides hier in conflict met zijn eigen opvattingen over moraal een seksualiteit? Zelf was hij er immers van overtuigd dat seks tot de lagere, animale functies behoorden waarvan overdaad alleen maar schadelijk was voor lichaam en geest. Nuland is hier enerzijds voorzichtig over: „… het is moeilijk te geloven dat persoonlijke ervaring een grote rol speelde bij de aanbevelingen die de grote wijze doet…” Toch schrijft hij even later: „En toch beweren alle commentatoren met enige kennis van zaken dat Maimonides nooit een behandeling aanbeval die hij niet voor de veiligheid op zichzelf had uitgetest, wat, als het waar is, in dit geval voor een man die de Tora en de studie van het Schrift zo serieus nam toch wel een beproeving moet zijn geweest. Of misschien ook niet.” Wat mij betreft mag je dat nog wijder trekken. In hoeverre wordt je als lijfarts van de sultan en de high society een verlengstuk van het systeem? Welke kritiek kan je nog hebben, welke ethische bezwaren nog zichtbaar ventileren? Die harems waren natuurlijk ook een verkapte slavernij voor die vrouwen… Hoewel men vaak geneigd is om een loopbaan als lijfarts aan het Hof als een succes te beschouwen – en er zaten natuurlijk ook voordelen aan voor de Joodse gemeenschap als geheel – je kunt het evengoed als een erge vorm van ballingschap beschouwen: in het hart van de macht verlies je je eigenheid en morele kompas. Hoewel Nuland erin slaagt om een complexe figuur als Maimonides in nog geen 250 pagina’s te behandelen – een prestatie op zich – had het boek wat mij betreft hier en daar nog meer diepgang mogen hebben. Met meer citaten die algemeenheden als ‘Maimonides bestreed bijgeloof’ of de synthese van zijn filosofische denkbeelden in combinatie met zijn religieuze wereldbeeld concreter illustreren. Bovendien valt een aantal negatieve aspecten van Maimonides’ rationele aanpak meer te problematiseren. Verder zwijgt Nuland over de invloed van Maimonides op moderne orthodox-Joodse denkers als J.B. Soloveitschik, Leibowits, David Hartman en anderen. Een alleraardigst en vlot leesbaar boek. n S. B. Nuland: Maimonides - Een biografie, Uitgeverij Atlas, 2010, ISBN: 9789045000336 Prijs: € 24.95

Rabbijn Tamarah Benima

Liefdevol Focussen we op de interpretatie dat een seksuele manmanverhouding verboden is?

Z

ondag is er geschiedenis geschreven in Amsterdam. Nederlands-Joodse geschiedenis. Er was al eerder een Joods huwelijk gesloten tussen twee mannen, begeleid door rabbijn Elisa Klapheck, op persoonlijke titel. Het verschil met afgelopen zondag is dat de mogelijkheid van een brit ahava, een Verbond van Liefde, wordt gedragen door het College van Rabbijnen en alle kehillot van de Liberaal-Joodse gemeenschap. De LJG-rabbijnen hebben er intensief over nagedacht. Kan het wel? Het staat haaks op de Joodse traditie. Willen we dat? En wat is eigenlijk de Joodse traditie? Focussen we op de interpretatie dat een seksuele man-manverhouding verboden is? Of op de alomvattende liefde tussen twee mensen? Gaat de vorm van intimiteit ons meer aan dan die van een willekeurig heterostel? Is een choepa niet vooral bedoeld voor het vervullen van de mitswa van de man om kinderen te verwekken? Maar hoe dan met de choepa van een vrouw die over haar vruchtbaarheidsdatum heen is met een man die zijn mitswa nog niet heeft vervuld of heeft kunnen vervullen? Het is beslist niet het enige voorschrift of verbod uit Tenach dat al duizenden jaren wordt genegeerd. Dus over dit soort bezwaren is de Liberaal-Joodse Gemeente heen gestapt. Maar dan komen de volgende vragen. Hoe doen we het dan? Gaan we voor deze mannenstellen en deze vrouwenstellen een ceremonie in elkaar zetten die sterk afwijkt van de gebruikelijke choepa-ceremonie? Of sluiten we zo veel mogelijk aan bij het bestaande? Welke termen gebruik je: sjoetaf, rea, jedied, chawer? Wat doe je met de kinjan, het stukje ceremonie waarbij de man de vrouw verwerft? De kinjan is een overblijfsel van de ‘koop’ van de vrouw, wat de choepa oorspronkelijk was, al hebben de rabbijnen de choepa gespiritualiseerd. Vragen en nog eens vragen. Uiteindelijk is de brit ahava een ceremonie geworden, mét een baldakijn, die zeer veel lijkt op een choepa. Het was een waardig gebeuren. En de aanwezigen hebben zelden gelukkiger mensen gezien dan de bruidegoms. Ooit zei rav Just tegen mij: „De halacha staat vaak haaks op het leven.” Die weg is de LJG niet gegaan. Zoals onze illustere voorgangers hebben we de keuze gemaakt de traditie te interpreteren zodat met de brit ahava het jodendom een vreugdevol, liefdevol gezicht heeft laten zien.

C 18

| 31

19-01-2011 15:53:25

Sjoeltijden

overzicht sjoeltijden januari • sjewat

Joodse Gemeente Amsterdam V.d. Boechorststr. 26 - Amstelveen sjachariet mincha ma’ariw - Buitenveldert sjachariet mincha ma’ariw - Lekstraat - Rav Aron Schuster J. Obrechtplein www.RAS-Club.nl Sjoel West

sjachariet mincha ma’ariw sjachariet mincha ma’ariw

Portugees-Israeliëtische Gemeente - Amsterdam Mr. Visserplein 3 Portugees-Israeliëtische Gemeente - Amstelveen Texelstraat Beth Shalom Kastelenstraat 80 Amsterdam Kehillas Ja’akov Gerard Doustraat 238 LJG Amsterdam Zuidelijke Wandelweg 41 CIZ-sjoel Amstelveen Beit Ha’Chidush 020 6241523 www.beithachidush.nl

Vrijdag 21•16

sjabbat 22•17 Jitro

Vrijdag 28•23

sjabbat 29•24 Misjpatiem

Begin sjabbat 16.50

Einde sjabbat 17.55

Begin sjabbat 17.00

Einde sjabbat 18.07

-

-

-

-

09.00

09.00 19.00 17.55 09.00 19.15 17.55

09.00

09.00 19.00 18.07 09.00 19.15 18.07

16.50 09.00 16.50 08.45 16.50 09.00 16.50 16.50

08.45 18.40 17.55 09.00 19.15 17.55 09.00

17.00 09.00 17.00 08.45 17.00 09.00 17.00 -

16.50 07.25 16.50 -

09.00 16.30 aansluitend 09.00 16.45 aansluitend 08.30 16.40 17.55 09.00 16.40 09.30

17.00 07.25 17.00 -

20.00

10.00

20.00

16.50 08.30

17.00 17.00 08.30

08.45 18.40 18.07 09.00 19.15 18.07 09.00 16.30 aansluitend 09.00 16.45 aansluitend 08.30 16.52 18.07 09.00 16.52 09.30

09.00/16.50

09.00

09.00/17.00

10.00 + peutergroep 09.00

-

10.30

-

-

Sjoel Zuidoost [email protected]

-

-

-

09.30

Joodse Gemeente Haarlem NIG Leiden

-

09.00 -

-

09.00 -

NIG Den Haag Scheveningen

16.50 18.00

09.00, 16.40 09.30

17.00 18.00

09.00, 16.52 09.30

LJG Beth Jehoeda Den Haag

18.30

09.30

18.30

09.30

Joodse Gemeente Rotterdam

16.50 (afspr.)

09.00

17.00 (afspr.)

09.00

LJG Rotterdam NIG Utrecht

-

09.30

18.30 -

09.30

LJG Utrecht [email protected] NIG Bussum

-

20.00 09.30

-

09.30

Joodse Gemeente Almere

-

10.00

-

10.00

LJG Flevoland 06 49800815

20.00

-

-

-

Masorti Almere

-

09.00

-

-

NIHS Arnhem

-

-

-

-

NIG Amersfoort LJG Gelderland NIG Nijmegen NIG Zwolle NIG Groningen NIG Leeuwarden LJG Heerenveen 06 44753370

18.30 18.00

09.00 10.00 09.30 09.30 09.00 -

18.30 -

09.00 09.30 09.00 -

LJG Or Chadasj Twente NIG Twente Prinsestr. 18, Enschede

-

09.30

-

09.30

PJG Noord-Nederland Beth Hatsafon 0513631160 LJG Brabant

-

-

-

10.30

-

-

-

19.00

NIHS Limburg

-

10.00

-

10.00

Joodse Gemeente Zeeland

-

10.00

-

10.00

3 2 | C 18

NIW7118_sidra 1

Persoonsverwiss eli Bloeme Evers-Emden

Ze stond op en tot mijn verbazing zag ik dat ze die nacht ernstig gekrompen was

A

l weer jaren geleden hadden wij over sjabbat een jong gezin met hun dochtertje te logeren, omdat wij niet op loopafstand van hun flat wonen. De vrouw was nog niet zo lang geleden tot het jodendom overgegaan, haar echtgenoot was van geboorte Joods en was blij met haar overgang. We haalden luisterrijk ‘Koningin Sjabbat’ binnen, ik had me culinair uitgesloofd, hetgeen op prijs werd gesteld, we voerden aan tafel diepzinnige gesprekken, maar vergaten niet de sjabbatliederen. De volgende ochtend gingen ze mee naar ons sjoeltje in Amsterdam-West, waar ze onze zo gewaardeerde sjabbatsjoeldienst meemaakten. Ze waren er nog nooit geweest en kenden er zowat niemand. „Wonen hier ook Joden?” vroegen ze verbaasd. Ook bij de tweede maaltijd, na het sjoelbezoek, zongen wij zemirot, de liederen die het jodendom, vooral de sjabbat, vol poëtisch vuur bezingen. Onze vrouwelijke gast zat daar eigenlijk een beetje verlegen bij en zei: „Jarenlang ben je bezig je voor te bereiden op je nieuwe status, je leert van alles, maar zemirot hebben ze me niet geleerd.” „Nou,” zei ik, „ik ga na nacht (einde van de sjabbat, red.) voor jou een bandje inzingen en dat geef ik je morgenochtend op Joodse les.” Want ze had verteld dat ze sinds kort de zondagochtend Joodse les van de Joodse Gemeente bijwoonde en ik zou juist die

21 januari 2011

19-01-2011 17:18:54

Dayan R. Evers Sidra van de week

Tora is jezelf durven toetsen Dayan R. Evers

iss eling zondagochtend, na een vrij lange periode van afwezigheid, weer les nemen. De volgende ochtend zat ze al in het klasje en ik zag dat ‘mijn’ plaats, vlak bij de tafel van de leraar, nog leeg was. Ik schoof naast haar aan en overhandigde het bandje; we spraken nog kort na over de zo geslaagde sjabbat die we met elkaar doorgebracht hadden. Ik vertelde onze leraar, nieuwsgierig geworden, dat ze naast al het andere waarin het onderwijs voorzag, géén zemirot had geleerd, vandaar het bandje. De les begon, tot mijn genoegen hoorde ik aan haar vragen en antwoorden dat ze heel wat opgestoken had tijdens haar gioerperiode. Na twee lesuren brak de pauze aan, waarin de inmiddels hoognodige koffie ter versterking van lijf en geest, genoten kon worden. Ze stond ook op en tot mijn verbazing zag ik dat ze kennelijk die nacht ernstig gekrompen was. Ik keek ontsteld naar haar, zag nu dat ze er eigenlijk een beetje anders uitzag, wel een soortgelijke sjeitel (pruik), maar dus kleiner dan gisteren... Ze zag mijn verwarring en zei glimlachend: „Ik veronderstel dat er hier een persoonsverwisseling in het spel is. Ik was over sjabbat niet bij jullie. Maar ik ben ook uitgekomen en ik heb evenmin zemirot geleerd, dus heel hartelijk dank voor het bandje!” „Maar,” stotterde ik, „u (ik ging van de schrik op de beleefdheidsvorm over) hebt toch gehoord dat ik het verhaal van de oversjabbat aan onze leraar verteld heb en toen bent u niet opgesprongen om te zeggen dat u gisteren niet...” Echter, ze knikte me vriendelijk toe en vertrok naar de koffie, het bandje secuur in haar tas opbergend. De week daarop had ze wel een mooie doos bonbons meegebracht.

16 sjewat 2011

NIW7118_sidra 2

rechters aangesteld. Orde is belangrijk. In het algemeen: een geordend leven is de basis voor het ontvangen van de Tora. Derech erets, menselijkheid gaat vooraf aan de Tora. Daarzonder dreigt men het kind met het badwater weg te gooien! Jitro had ‘alle afgoden al gediend’. Dit was niet denigrerend bedoeld. Het is juist een compliment. Hij was doorlopend op itro, de koheen van Midjan, schoonvader zoek naar de waarheid. Jitro zocht de Tora. van Mosjé hoorde alles wat G’d gedaan Wat is dat, Tora? De Tora was het doel van had voor Jisra’eel, zijn volk… en kwam’ de uittocht. Tora in diepste zin betekent een (18:1-5). Deze afdeling, waarin ook de Tien voortdurend najagen van de Enige Echte Geboden voorkomen, staat op naam van Waarheid, objectief zonder vooroordeel. Het een geer tsedek, iemand die uit overtuiging moeilijkste voor de mens is zich te verandeJoods is geworden. Jitro was de eerste in de ren. Ook de vrije mens kost het veel moeite geschiedenis die Joods was geworden want af te stappen van eigen ideeën en gewoonvoor de Exodus en het geven van de Tora was tes. Hij moet bereid zijn eerdere zienswijiedereen nog een Ben Noach, een Noachied. zen opnieuw te evalueren en steeds nieuwe Joden werden pas Joden na hun bekering uitgangspunten te kunnen kiezen. Tora is aan de voet van de berg Sinai (Bnee Jisraeel constant jezelf durven toetsen. waren we altijd al want Jitro had in Midjan dat betekent ‘kinderen alle aardse luxe die hij van Ja’akov of Jisraeel’, zich maar wensen kon. onze derde Aartsvahij koos voor zijn Sjemot/Exodus 18:1-20:23 Maar der). Waarom heet deze geestelijke ontwikafdeling naar Jitro? Omkeling, verliet huis en dat G’d Jitro’s visie op de indeling van de rech- haard en trok de woestijn in. Hij was een terlijke macht aan de Tora toevoegde. Wie markante persoonlijkheid met veel facetwas Jitro? Waarom werd juist hij de schoonten. Daarom had hij zeven namen: Re’oevader van Mosjé? eel, Jeter, Jitro, Chovav, Chever, Kenie en Farao had drie raadgevers Job, Bileam en Poeti’eel. Rasji legt uit hoe die namen allerlei Jitro. Voordat hij begon met de Jodenvervolaspecten van zijn persoonlijkheid weergaging vroeg hij hen raad. Bileam, de heidense ven: Re’oe-eel, vriend van G’d, Jeter, hij heeft profeet, gaf Farao raad om de Joodse kindeeen stukje aan de Tora toegevoegd. Toen hij ren in de Nijl te werpen. Uiteindelijk werd hij Joods werd, kreeg hij een extra letter Jitro, door de Joden gedood. Chovav, hij hield van de Tora, Chever, vriend Job zweeg omdat hij dacht dat farao toch van de Tora, die hij ‘Kenie’ zich had eigenniet zou luisteren naar zijn negatieve advies. gemaakt en Poeti’eel, de man die vroeger Job kreeg daarna vreselijke ellende en pijn te vee vetmestte voor afgoden. Want Jitro had verduren. Want als men zelf getroffen wordt eerder alle afgoden geëvalueerd. Uiteindedoor pijn en ellende, scheeuwt men het uit lijk had hij de ware G’dsdienst omhelsd, het en zwijgt men niet. jodendom. Hij deed alles uit vrije wil. Zijn leJitro was tegen de ‘Endlösung’ en moest vensfilosofie luidde: ‘geen religieuze dwang’. vluchten voor zijn leven. Hij kwam in MidReligie als verplichting druist in tegen het jan terecht en werd daar afgodenpriester. Nederlandse oergevoel, dat spontane reacUiteindelijk werd hij – als beloning – Mosties altijd beter zijn dan slaafse navolging jé’s schoonvader. Jitro had een zesde zintuig van bevelen van Hogerhand. Het zij zo. De voor spiritualiteit en bedrijfsorganisatie. Tot Tora was, is en blijft altijd revolutionair. Tora Jitro’s komst sprak Mosjé in zijn eentje recht. is een bovenaards gegeven dat nooit totaal Jitro stelde een geordende rechtsgang voor. zal passen in een ‘man-made’ filosofie of Er werden op zijn initiatief 78.600 nieuwe systeem.

Religie als verplichting druist in tegen het Nederlandse oergevoel

J

Parsja Jitro

C 18

| 33

19-01-2011 17:19:10

Familieberichten

34 | C 18

224140.indd 34

19-1-2011 11:41:29

Familieberichten

Sinds 1991

Deskundige en respectvolle zorg thuis Amsterdam: 020-6701800 www.carecompany.nl

C 18

224141.indd 35

| 35

19-1-2011 13:18:08

Brieven

Homohuwelijk

H

et College van Rabbijnen van het Nederlands Verbond voor Progressief Jodendom heeft unaniem besloten dat getrouwde Joodse homostellen hun relatie voortaan met een Joods ritueel kunnen laten bevestigen. Ik weet niet welke ceremonie/ritueel dit betreft. (Het is niet hetzelfde als een huwelijksinzegening”, zegt rabbijn Ten Brink in Trouw. „We spreken in dit geval van een ceremonie. De traditionele choepa blijft voorbehouden aan een man en vrouw.”). Zijn er broches utgesproken? Wat iedereen kan bedenken is dat NIHS/NIK, nadat LJG de Rubicon is overgestoken, niets – behoudens betreffende Israël – tezamen zal doen. Fred de Leeuw, Amstelveen

Cohen, Gerstenfeld en Bouman 1

T

ot mijn genoegen hekelt Salomon Bouwman in NIW 17 de wijze waarop Manfred Gerstenfeld in achtereenvolgens het NIW en de NRC de Nederlandse samenleving analyseert en een persoonlijke aanval opent op Cohen. In een uitstekende column behandelt Bouman een aspect van die aanval niet. Manfred Gerstenfeld stelt dat o.a. Job Cohen meewerkt aan het scheppen van een sfeer die een tweede Shoa de komende tien jaar mogelijk maakt. Dit is niet alleen een demogogische beschuldiging maar ook beledigend. Gerstenfeld verkondigt de stelling dat Cohen meewerkt aan het scheppen van een sfeer die kan leiden tot een tweede Endlösung. Gerstenfeld spreekt niet, zoals wijlen

dr.I. Lipschits, in zijn boek Joden in naoorlogs Nederland over ‘de kleine Shoa’, zodat ik de conclusie trek dat hij de Grote Massamoord bedoelt. Hoe fanatiek, onverdraagzaam en verblind moet je zijn om zoiets te vinden en te beweren. Bouman vraagt Gerstenfeld zijn verontschuldigingen aan te bieden. Ik verwacht niet dat hij daartoe in staat is. Manfred Gerstenfeld is doctor (in de milieuwetenschappen). Ik heb altijd gedacht dat een van de voorwaarden tot de hoogste academische graad een genuanceerde wijze van denken is. Roel Kingma, Lemmer

Cohen, Gerstenfeld en Bouman 2

S

alomon Bouwman attaqueert Gerstenfeld (NIW 17) omdat hij Job Cohen zijn vijand noemde. Ook vraagt hij zich af waarom linkse mensen verdacht zijn als ze voor vrede zijn. Toevallig schreef professor Ian Buruma in de NRC dat mensen die beweren dat de islam een bedreiging voor de westerse wereld vormt ‘rechts’ zijn. Beiden hebben ongelijk. Iemand die naar vrede streeft is niet per se links en iemand die potentiële gevaren ziet en ze benoemt is niet rechts. Ik zou Cohen geen vijand noemen, eerder een oneerlijke laffe man. Jaap Hamburger pleit voor vrijlating van Yigal Amir, die niet alleen een groot staatsman vermoorde, maar ook het vredesproces de nek omdraaide. Niets horen we van Hamburger en zijn EAJG over Jonathan Pollard, die zuiver uit wraak door de Amerikaanse Geheime Dienst al 25 jaar gevangen

gehouden wordt. Hamburgers gedrag is laf en eenzijdige verontwaardiging. Dan denk je die man is geen vriend, misschien wel een vijand. Als je een vriend van de Palestijnen bent moet je ze de waarheid durven zeggen, ze op hun verantwoordelijkheden wijzen, niet alleen op Israël schelden. Bouwman haalt ook de harde en emotionele manier van discussiëren aan in de Israëlische politiek. De Israëlische samenleving is altijd hard geweest. In de jaren 60 had niemand tijd voor emotionele onzin. Er moest een land worden opgebouwd. De snoeiharde rechtse haatcampagne tegen Rabin werd zijn dood. Bouwman meent dat Israël schuldig is aan het uitblijven van vrede en vergeet de onverantwoordelijke houding van Abas en zijn regering. Rami de Lieme, Amstelveen

Chazanoet

T

amarah Benima’s idee van Amerikaans chazanoet (NIW 17) trof mij als opvallend. Simpele deunen? Ondanks haar stelligheid mis ik het een en ander aan onderbouwing in haar column. Ik ontkom dus niet aan de vraag: wat is haar oordeel waard en wat heb ik eraan als lezer? Kent zij bijvoorbeeld het Lecha dodie van Charles Davidson of dat van Jack Gottlieb of Herman Berlinski? Kent ze het Hanerot halailoe van Hugo Adler of Naomi & Ruth van Castelnuovo-Tedesco? Stuk voor stuk parels...Elke compositie zet oeroude woorden in een nieuw licht. (En de compositie-opdrachten werden gegeven door

JONET-STELLING De uitslag van de vorige stelling: ‘Het zou goed voor de Joodse gemeenschap zijn om meer kennis over Joden en Jodendom naar de niet-Joodse samenleving uit te dragen.’ Eens Oneens

91 % 9%

De nieuwe stelling luidt:

Antisemitisme in Nederland beperkt zich niet alleen tot de moslim-gemeenschap. Geef uw mening op www.jonet.nl

3 6 | C 18

NIW7118_Brieven 1

21 JANUARI 2011

19-01-2011 17:27:40

Spelregels brievenpagina

sjoelbesturen. Ziet u dat voor zich in Nederland...halewaj.) Simpele deunen, give me a break! Ik kan mevrouw Benima en elke muzikale NIW-lezer van harte aanbevelen eens echt in Amerikaans chazanoet te duiken. Het levert verrassende en ontroerende ontdekkingen op. Enjoy! Marguerite Samama, Amstelveen

Arabisch antisemitisme

J

ammer is dat bij het artikel over Arabisch antisemitisme (NIW 16) niet gereleveerd is, dat de Groot-Moefti in de oorlog ‘bescherming’ had gezocht in Berlijn, bij Hitler, omdat hij vreesde door de Engelsen in Palestina opgepakt te worden. Hij had in 1943 of 1944 vanuit Berlijn Auschwitz en Auschwitz III (Monowitz) bezocht om te kijken hoe de SS de Joden zich dood lieten werken en te bekijken hoe hij dat in Palestina ook zou kunnen doen nadat Hitler de oorlog had gewonnen. De moefti wilde dan ook gaskamers hebben om de Joden te vermoorden. Bij dat bezoek aan Monowitz werkte ik toevallig ín het kamp en zag hem met zijn entourage langskomen. Ik dacht dat het een soort toneelspel was en liep erheen, maar werd door een SS-er tegengehouden die mij vertelde wie het waren en waarom zij daar waren. Dit heeft ook al eens in het NIW gestaan, maar het had niet misstaan als het nu weer eens aangehaald was. Ernst Verduin, Ochten

Brieven kunnen per e-mail worden ingezonden naar [email protected] tot uiterlijk dinsdagochtend 9.00 uur. Maximale lengte 250 woorden. De inhoud van de brief dient te gaan over een artikel of onderwerp dat recent in het NIW is verschenen. Plaatsing houdt niet automatisch in dat de redactie het eens is met de inhoud. De redactie behoudt zich het recht voor brieven te weigeren, in te korten dan wel te redigeren.

Brieven

colofon Opgericht 4 augustus 1865 is het niw het oudste nieuws- en opinieblad in Nederland. Het beoogt onafhankelijk informatie te verschaffen aan en over de Joodse gemeenschap in Nederland. Het niw is een uitgave van de Stichting Nieuw Israelietisch Weekblad. Bestuur Joelek Goldfinger (voorzitter), Uri van Gelder (vice-voorzitter), Ralph Prins (penningmeester), Isabelle Tugendhaft, Sidney Bialystok, Yasha Lange en Robin Goudsmit. Commerciële exploitatie: Koninklijke bdu Uitgevers bv, Barneveld, www.bdu.nl Bezoekadres: Isaac Titsinghkade 111, 1018 ll Amsterdam Hoofdredacteur: Esther Voet Redactie: Ted de Hoog, Rika Pais (secretariaat), Lila Ivensky (documentatie), Jaime Halegua (fotografie), Ariëla Legman (corrector) t (020) 627 62 75, f (020) 400 41 06, e [email protected] Basisontwerp: Hyperion creatieve communicatie Vormgeving: Dick Noordhuizen, Gaby van Ineveld

Personalia

Bestuur Per 1 februari stopt Jolly Groen als voorzitter van de Stichting Jeugd Alijah Nederland. Het nieuwe bestuur bestaat uit: Jim Colland, voorzitter; Evelyn Rood, penningmeester en vice-voorzitter; Ruth Stranders, 1e secretaris; Lea Pinto, 2e secretaris; Elsbeth Hertz en Sally Goudsmit, evenementen; Irith Markuszower, coördinator jeugddorpen; Hilary Hollander, o.a. fundraising.

Herstel De foto in NIW 17 (Varia pag. 5) is gemaakt door Maurits van Aalst.

Abonnementen/administratie Koninklijke bdu Uitgevers bv, Postbus 67, 3770 ab Barneveld. t (0342) 494 844, f (0342) 494 299, e [email protected] Nederland en België: per jaar € 135,- (acceptgiro), € 133,- (automatische incasso) of € 67,50 (studenten); per half jaar € 69,15 (acceptgiro) of € 67,15 (automatische incasso); per kwartaal € 35,95 (acceptgiro) of € 33,95 (automatische incasso). Europa: € 202,60 (acceptgiro). Rest van de wereld inclusief Israël: per jaar € 328,08 (acceptgiro). Half jaar Europa (6 maanden) € 101,30, half jaar rest van de wereld inclusief Israël € 173,90. Abonnementsgeld dient bij vooruitbetaling te worden voldaan. Abonnementen kunnen per nummer ingaan en worden automatisch verlengd, tenzij een maand voor het verstrij­ ken van de abon­ne­mentsperiode schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen.. Losse nummers: € 3,05; beperkt verkrijgbaar in de losse verkoop in Nederland. Distributie: Van Gelderen, Gilze, t (0161) 45 73 00. Voor lezers met een leeshandicap verschijnt het niw ook op daisy cd-rom. Inlichtingen: Dedicon, Postbus 24, 5360 aa Grave, t (0486) 486 495, www.dedicon.nl Advertenties t (020) 623 55 84, f (020) 400 41 06, Koninklijke bdu Uitgevers bv inzake niw, Postbus 15341, 1001 mh Amsterdam

Mannetjes

In de liberale sjoel zijn twee mannen getrouwd

16 sjewat 5771

NIW7118_Brieven 2

Wat leuk! Dan is het nu de LJ Gay

Advertentieverkoop: Roel Abraham, t 06-54 274 244, e [email protected] Deadline reserveren advertenties & aan­leveren materiaal: maandag tot 12.00 uur in de week van verschijning. Afwijken van de deadline alleen in overleg. Advertenties bij voorkeur per e-mail of fax aanleveren. Indien wij uw advertentie of familiebericht opmaken ontvangt u vóór plaatsing een proef. Proeven worden alleen per fax of e-mail verstuurd. Kosten, ontstaan door te laat, foutief, c.q. niet geplaatste advertenties, kunnen niet op het niw worden verhaald. Sjoelberichten: [email protected] Druk Koninklijke bdu Grafisch Bedrijf bv, Barneveld issn 0166-1949

C 18

| 37

19-01-2011 17:28:01

38 | C 18

224133.indd 38

19-1-2011 11:34:24

f oto pa g i n a

n Mazal tov!

Z

aterdag 15 januari werd Ophira Italiaander uit Amstelveen bat mitswa.

n Jubilea

T

ijdens de nieuwjaarsreceptie van de PvdA Amsterdam-Zuid werden Ben Manassen en Jurriaan Fransman geëerd voor hun respectievelijk 50- en 25-jarig lidmaatschap. Ben kreeg een gouden speldje in de vorm van een roos, Jurriaan een bronzen. Estella Heesen, PvdA-bestuurslid Amsterdam-Zuid, decoreert hier meneer Manassen. Foto’s: Petra Urban

n Bezoekje Friesland

O

p 16 januari organiseerden Georgette Schwartz en Jenny Freriks namens het JMW weer een uitstapje. Deze keer bezochten zeventien mensen het Leeuwardense Verzetsmuseum en er was een rondleiding door de binnenstad. Het volgende uitstapje gaat richting Kampen. Foto’s: Jan Penninkhof

Stuur uw bijdragen (fotomateriaal van voldoende hoge resolutie, voorzien van bijschrift) naar de redactie van het niw: [email protected]

16 sjewat 5771

NIW7118_FotoPag 1

C 18

| 39

19-01-2011 15:49:40

40 | C 18

224129.indd 40

19-1-2011 11:32:16