Cnieuw israelietisch weekblad

Evelien Gans

Over Cohen en de opinie van dayan Evers

Scheurkalender Pim de la Parra

Racistische moppen ‘De wereld heeft niets doen het lachen vergaan aan mij, helemaal níéts!’

C 16 n ieuw israelietisch weekblad

Sjalom, Salaam

Kindercircus brengt bevolkingsgroepen samen

7 januari 2011 • 2 sjewat 5771 • Jaargang 146 Begin sjabbat 16.25 uur • Einde sjabbat 17.34 uur

Losse nummers € 3,—

De een gaat, de ander komt

Cover_NIW7116 1

Over afscheid en een nieuw begin 05-01-2011 19:11:19

2

220482.indd 2

| C 16

4-1-2011 13:28:31

C 16

“Wat dayan Evers doet, is op twee essentiële punten manipuleren”

Geschiedenis

De Nederlandse Orde van Advocaten heeft Joggli Meihuizen van het NIOD onderzoek laten doen naar de rol van de advocatuur en de rechterlijke macht tijdens de oorlog. Wat blijkt? Men boog mee.

“Ik had eigenlijk wel verwacht dat er in aanwezigheid van meer dan duizend leden van de orde ruimte was voor een mea culpa”

Interview

12

Afscheid van Hans Westra

Dan Tailleur over de presentatie van het boek Smalle marges, pagina 11

Na 27 jaar vertrekt Westra als directeur van het Anne Frank Huis. Hij ziet om in tevredenheid. De bezoekersaantallen nemen nog altijd toe. „We hebben de laatste 20 jaar een grote sprong gemaakt."

“Jodenmoppen zijn oververtegenwoordigd: in januari een – ha ha, zucht – mopje over Joden en neuzen, december een Jodenweekje”

Historie

18

Arabisch antisemitisme Al ruim voor de stichting van Israël, in 1945, begrepen Arabische leiders dat er Joodse vluchtelingen zouden komen. Ze spraken toen al over een ‘naqba’ en probeerden empathie met Joden tegen te gaan.

Retrospect

26

Pim de la Parra

Esther Voet over de Moppenscheurkalender 2011 op pagina 15

Pim de la Parra tijdens een ‘afscheidsinterview’ op pagina 28

10

Advocaten in de fout

Evelien Gans over de uitlatingen van Job Cohen op pagina 8

“Ik ben een oude lul die na Parradox niets meer te vertellen heeft”

• 7 januari 2011 • 2 sjewat 5771

De grappige en ontroerende documentaire Parradox gaat over het enfant terrible van de Nederlandse filmwereld. Pim blijkt een ‘achtbaan vol inzichten en uitspraken’. Een interview.

Inhoud

4 8 10 12 14 16 18 20 22 24 29 32 34 36



Varia Evelien Gans over Cohen Smalle marges Afscheid van Hans Westra Opinie Forum Arabisch antisemitisme Kindercircus in Israël Cultuurtips Tante Roosje Theater: Ilay den Boer Religie Bloeme Evers en sidra Brieven







Omslagfotos: Ted de Hoog, Toine Rongen en Joanne Nihom.

C 16

Inhoud_NIW7116 1

| 3

05-01-2011 19:22:39

Varia

De Russisch miljardair en voormalige oliemagnaat Michael Chodorkovsky is de voorlaatste dag van het jaar tot zes jaar extra gevangenisstraf veroordeeld. Zijn huidige straf zou eind 2012 aflopen. Chodorkovsky, nu 47, zit tot 2017 vast. Samen met Platon Lebedev wordt Chodorkovsky veroordeeld voor het stelen van miljarden dollars aan olie van hun eigen firma, Yukos. Deze claim wordt door kenners als absurd gezien: het gaat om meer olie dan Yukos überhaupt heeft opgepompt. Premier Poetin had al voor het oordeel gezegd dat ‘een dief achter de tralies’ moet. Hij oefende daarmee volgens waarnemers grote druk uit op de rechters. Algemeen wordt aangenomen dat Poetin de politieke concurrentie van de ex-oliemagnaat vreest. De nieuwe presidentsverkiezingen, waaraan Poetin naar verwachting zal deelnemen, zijn eind 2012. Daaraan had Chodorkovsky mee kunnen doen als hij niet nog langer in de gevangenis moest zitten. Zijn gevangenschap is meer en meer een politieke kwestie geworden. Internationaal is veel kritiek uitgeoefend op de uitspraak. In het algemeen wordt de onafhankelijkheid van Russische rechtbanken niet hoog aangeslagen. De moeder van Chodorkovsky schreeuwde na de uitspraak naar de rechter: „Moge u en uw nageslacht vervloekt zijn.” Lebedev en Chodorkovsky zitten sinds 2003 vast. Een van de advocaten, Yury Schmidt, zei dat de uitspraak neerkwam op ‘wetteloosheid’.

‘BDS pleit niet voor twee staten voor twee volken, maar voor twee staten voor één volk: de Palestijnen’ David Schneeweiss (Israëlische ministerie van Buitenlandse Zaken) over de Boycot, Desinvestering en Sanctiebeweging in Trouw

foto: flash 90

Chodorkovsky en Lebedev zes jaar langer vast

Protest over sterfgeval Honderden mensen demonstreerden bij een vestiging van het ministerie van Defensie in Tel Aviv, op 1 januari. Ze waren boos over de dood van een Palestijnse vrouw, Awaher Abu Rahma, die zou zijn gestorven na het inhaleren van traangas bij een demonstratie in Bilin. Inmiddels is gebleken dat de vrouw voor diverse ziekten werd behandeld, waaronder vermoedelijk leukemie. Geen enkele andere demonstrant had verder last na het inhaleren van traangas.

vier jaar nadat er een rechtszaak was aangespannen. Katsav (65) heeft volgens de rechters in Tel Aviv in de tijd dat hij minister van Toerisme was ‘A.’, een vroegere medewerkster van het ministerie van Toerisme, verkracht, en ‘L.’ en ‘H.’, medewerkers van het bureau van de president, seksueel misbruikt en lastiggevallen in de tijd dat hij president was. Katsav gaat het oordeel aanvechten bij het Hooggerechtshof. Twee jaar geleden wees hij een deal af waarbij men de aanklacht voor verkrachting zou laten vervallen en zijn straf in voorwaardelijk zou worden omgezet. Maar Katsav wilde zijn naam zuiveren. Hij nam in 2007 ontslag als president en werd opgevolgd door Peres. Wanneer Katsav zijn strafmaat verneemt is nog onbekend. Voor verkrachting staat minimaal vier en maximaal zestien jaar.

Meer immigranten Katsav veroordeeld De vroegere Israëlische president Katsav is eind december veroordeeld wegens verkrachting en seksueel molest. Die uitspraak kwam

4 | C 16

Varia_NIW7116 2

In 2010 kwamen 19.130 nieuwe immigranten naar Israël, een stijging van 16 procent ten opzichte van 2009. Volgens de cijfers die de Jewish Agency en het ministerie van Absorptie vorige week dinsdag bekendmaakten is dit al

het tweede jaar van stijging na tien jaar van dalende immigratiecijfers. In 2009 kwamen er 16.465 immigranten naar Israël, en 15.452 in 2008. „Ik ben blij dat we deze stijging in de aliya-cijfers zien, vooral in een tijd dat men overal probeert om de legitimiteit van Israël aan te tasten,” aldus Natan Sharansky. De groei geldt voor alle landen van herkomst. Er kwamen 3980 Amerikanen, 200 meer dan het jaar ervoor, en 7300 mensen uit de voormalige Sovjetunie. Uit Venezuela kwamen er 150, viermaal zoveel als het jaar ervoor. Uit België kwamen er 250, tegen 152 in 2009. De oudste immigrante is 99 jaar oud. „Een succesvolle aliya en absorptie waren altijd en zullen altijd de kern van de zionistische onderneming zijn,” zei de minister van Absorptie Sofa Landver.

Genealogie De Israëlische stichting Amuta Akevoth beheerde tot nu toe de Nederlands Joodse Genealogische database maar daar lijkt nu verandering in te komen. Er zijn plannen om de database over te dragen aan de Nederlandse Genealogische Vereniging. Dit stuit echter

7 januari 2011

05-01-2011 19:33:44

Varia

foto: Issam Rimaldi/Flash 90

‘We hebben eindeloos om de tafel gezeten. Dan komt er een moment dat je zegt: Kom op, het is genoeg!’

Niet uit de mode Tijdens het 46-jarig bestaan van de Fatah-beweging, ooit tot ontwikkeling gekomen onder Yasser Arafat, tooiden diverse Palestijnen zich op de Westbank in de karakteristieke kefiya.

op bezwaren onder sommige leden van de stichting. Het NIW zal de zaken de komende weken volgen.

Slapheid in 010 Afgelopen week vond een incident plaats in Rotterdam waarvan je je kunt afvragen of de beloftes van de overheid om harder in te grijpen tijdens racistische uitingen wel tot iedereen binnen het politiekorps zijn doorgedrongen. Een Rotterdamse buschauffeur (naam bij de NIW-redactie bekend) weigerde een Marokkaanse vrouw en haar dochtertje de toegang tot de bus omdat zij een vette snack bij zich hadden. De vrouw ging volgens de chauffeur volledig uit haar dak, schold hem met de nodige decibellen uit voor racist en, ja ja, Jood. Nu is de chauffeur beide niet, maar dat was voor hem irrelevant: “Mijn grootvader zat in het verzet. Als ik me tegen deze uitlatingen niet zou hebben verzet, zou ik geen knip voor mijn neus waard zijn,” aldus de chauffeur. Uiteindelijk moest zelfs de politie eraan te pas komen: “Ik meldde de agenten meteen dat ik aangifte wilde doen, maar de dienstdoende agenten namen niet

2 sjewat 5771

Varia_NIW7116 3

eens de moeite om de naam van de vrouw te achterhalen. Ze is gewoon met haar dochtertje weggelopen en daarmee was de kous af. Ik heb nog wel aangifte gedaan, maar ja, als ik geen naam heb, is het moeilijk verdere stappen te ondernemen,” aldus de chauffeur. Voor de chauffeur gaat de vlag uit, voor het handelen van deze politieagenten ook, maar dan halfstok...

Hamas martelt Eritreeërs De Italiaanse mensenrechtenorganisatie EveryOne heeft gevraagd naar een onderzoek omdat de organisatie aanwijzingen heeft dat Hamas de afgelopen maand in de noordelijke Sinaï een groep van 250 Eritrese vluchtelingen gevangen heeft gehouden; er zijn vrouwen verkracht en mannen gemarteld. Hamas-militanten hadden beloofd om de Eritreeërs naar Israël te smokkelen voor 2000 dollar per persoon. In plaats daarvan werden ze in de buitenwijken van Rafah gevangengezet. De Hamas’ers eisten dat de vluchtelingen familie in Eritrea zouden vragen om 10.000 dollar losgeld. Acht vluchtelingen zouden al dood zijn, en vier worden vermist.

Voorzitter Jikkie van der Giessen van Dansgroep Amsterdam over het ontslag van de Israëlische choreograaf Itzik Galili in NRC Handelsblad

Synagoges bedreigd in New York In New York hebben de laatste weken ongeveer tien synagoges in de stad New York dreigbrieven gekregen. Zo kreeg de Ohab Zedek-congregatie in Manhattan een dreigement dat haar synagoge op Oudejaarsdag zou worden opgeblazen, zo meldde de New York Post. Op diezelfde dag bleek uit een rapportage dat hate-crimes tegen Joden het afgelopen jaar zijn toegenomen. Een justitiële instantie, de State Division of Criminal Justice Services, meldde dat 37 procent van de haat-incidenten in 2009 tegen Joden en Joodse instanties was gericht, 15 procent meer dan het jaar ervoor. Er waren 251 antiJoodse hate-crimes, tegen 219 in 2008. Tegen zwarten gerichte hate-crimes vormden 21 procent van het totaal.

WikiLeaks nadelig De documenten die WikiLeaks de laatste weken onthulde hebben volgens de Anti-Defamation League geleid tot een intensivering van anti-Israëlische samenzweringstheorieën. Veel van die ‘theoretici’ denken dat Israël en de Israëlische lobby een rol speelde bij het laten uitlekken van die documenten, die aanvankelijk niet ongunstig voor Israël leken te zijn. Volgens directeur Abraham Foxman gaf de WikiLeaks-affaire nieuw voedsel aan oude fabeltjes. Zo zou oprichter Julian Assange een overeenkomst met Israël hebben gesloten om voor Israël ongunstige telegrammen achter te houden. Andere Israël-vijandige sites houden vol dat de Israëlische geheime dienst de WikiLeaks-affaire lanceerde als een publicrelationscampagne, die Arabische regimes in een ongunstig daglicht moest plaatsen.

C 16

| 5

05-01-2011 19:34:18

Varia

FOTO: D

IRK SPIT S

Vlotte Babbel

Elke week heeft het NIW een kort gesprek met leden van onze gemeenschap in het nieuws. Deze week Gaby Sijes (29) en Nicky Roeg (38), sinds kort eigenaars van modezaak Zohar Fashion op het Gelderlandplein. Waarom is jullie zaak anders? „Doordat we direct in het buitenland inkopen vind je bij ons unieke stukken voor een fijn prijsje. Van ieder kledingstuk zijn er twee exemplaren per maat dus je komt niet snel iemand in dezelfde outfit tegen. Maar vooral: onze zaak heeft nesjomme. Er is warmte en gezelligheid. En voor alle leeftijden? „Ja, iedereen is welkom om aan de grote tafel een kop thee te komen drinken en lekker rond te neuzen in de wekelijks nieuwe collectie. Zoals iemand laatst zei: hier hangt een goede vibe. Jong en oud kan bij ons terecht: op één dag hadden we een meisje van vijftien en een dame met rollator als klant. Een babyhoekje is er ook!” Bestond het plan hiervoor al lang? „Zo’n vijf jaar. We komen beiden uit de mode. Nicky kreeg het met de paplepel ingegoten, ik was inkoopster voor Hugo Boss. Vorig jaar is onze dochter Zohar geboren; dit kun je ons tweede kindje noemen.” Samen leven én werken... hoe is dat? „Vreselijk! Nee hoor, heerlijk juist. Ik ben altijd in de zaak, Nicky doet het leeuwendeel van de inkoop. Daarnaast is hij professioneel pokerspeler en -coach. De zorg voor ons kind delen we met familie en een oppas.” Zohar, wat een mooie naam... „De Zohar is het kabbalistisch commentaar op de Tora. Het betekent letterlijk ‘schittering, uitstraling’. Een prachtige naam voor ons kind én voor de winkel. We willen graag dat mensen extra stralend bij ons de deur uitlopen.” Zohar Fashion, Gelderlandplein 18, Amsterdam

Oudste tanden Acht tanden die eind december in een grot bij Rosh Ha’ayin, bij Tel Aviv, werden gevonden zouden de oudste restanten kunnen zijn die ooit van homo sapiens zijn gevonden. Er wordt geschat dat ze 400.000 jaar oud zijn. Daarmee zou de heersende opvatting dat homo sapiens zich 200.000 jaar geleden vanuit Afrika over Eurazië verspreidde onder druk komen te staan. De vondst werd gedaan door een internationaal team van archeologen in opdracht van de universiteit van Tel Aviv en betaald door onder meer de Israel Science Foundation. De ervaring leert wel dat dit soort spectaculaire vondsten in de maanden erna worden aangevochten door collega-archeologen.

Feuerstein Instituut in de problemen Wie enige kennis van zaken heeft, weet dat het Feuerstein Instituut (in het Sinai Centrum) fantastisch werk verricht onder kinderen met een achterstand of beperking. De methode, ontwikkeld door de Israëlische professor Feuerstein, boekt opzienbarende resultaten ten aanzien van de ontwikkeling van deze kinderen. Maar er zijn medewerkers die nu vrezen voor sluiting. „Dat is beslist niet onze bedoeling,” meldt directeur Katinka Hol, „maar het valt niet te ontkennen dat het instituut het op dit moment verschrikkelijk moeilijk heeft. Vorig jaar is er een selectie geweest van de instellingen die mogen worden betaald uit het persoonsgebonden budget (PGB) dat door de overheid aan ouders met kinderen met een handicap of achterstand wordt verleend. Het Feuerstein Instituut viel buiten de boot, er zou niet voldoende wetenschappelijk bewijs zijn. Uiteraard hebben wij daartegen geprotesteerd en in april 2010 kregen wij het bericht dat onze methode opnieuw onder de loep zou worden genomen. Na de zomer heb ik gebeld: dat nieuwe onderzoek had nog steeds niet plaatsgevonden. Inmiddels kregen wij van overheidsinstelling AG Zorverzekering een ‘gedoogstatus’. Maar die nationale beslissing is – onterecht – niet door alle zorgkantoren overgenomen. Kortom: ouders van onze cliëntjes krijgen veelal geen vergoeding meer voor de zorg van het Feuerstein Instituut. Je begrijpt de consequentie: mensen moeten afhaken omdat ze de begeleiding niet meer kunnen betalen en er is ook nauwelijks sprake van nieuwe aanwas. Er ligt nu een belofte dat de uitslag van het nieuwe onderzoek deze of volgende maand bekend zal worden: dat is dus duimen want voor ons is erkenning en opname in het PGB van levensbelang.” Het Feuerstein Instituut wordt ondersteund door diverse wetenschappers en medici onder wie Hugo Heijmans, directeur van de kinderafdeling van het AMC. Daarnaast levert de enorme vooruitgang die kinderen met deze methode maken, ‘wetenschappelijk’ voldoende bewijs. Het NIW houdt u op de hoogte van de ontwikkelingen.

Brandweerweduwe bevalt van derde kind De weduwe van Danny Hayat, een brandweerman die op 2 december bij de Carmel-brand omkwam, is eind december bevallen van een meisje, het derde kind van het echtpaar. Hayat was een van de drie brandweerlieden die toesnelden om door het vuur ingesloten cipiers in een bus te redden. 38 van de cipiers kwamen om. Hayat werd twee weken lang in coma gehouden en hij onder-

6 | C 16

Varia_NIW7116 4

7 JANUARI 2011

05-01-2011 19:34:55

Varia ging twee huidtransplantaties. Twee weken na de brand overleed hij alsnog. Netanyahu prees na Hayats dood zijn heldenmoed. „Danny vocht tegen het vuur tijdens een heroïsche poging om de buspassagiers te redden. We ontmoetten zijn ouders, Motti en Batsheva, en zijn vrouw. We ontmoetten een dappere familie. Ondanks alle gebeden en inspanningen [van de dokters] is Danny overleden. Onze harten zijn bij deze familie.”

‘Antisemitisme in Nederland, althans op internet, komt vooral uit de koker van autochtone Nederlanders.’ Wilfred van de Poll in Trouw

Vrienden Beth Shalom Nu de Nederlandse regering verder gaat bezuinigen, en volgens een aantal ongerusten ook de bejaardenzorg gedeeltelijk lijkt weg te vallen, is er een nieuwe stichting opgericht: Vrienden van Beth Shalom. Volgens de stichting hebben Joodse ouderen in verhouding tot hun leeftijdsgenoten meer specifieke hulp en begeleiding nodig. Op 9 januari is er een bijeenkomst in Amstelveen aan de Laan van de Helende Meesters 12c, met sprekers als professor Levi, voorzitter van de Raad van Bestuur en decaan aan de faculteit geneeskunde AMC-UvA en Martin Lewis, voorzitter van de stichting. Omdat volgende week de eerste bewoners van Beth Shalom naar het nieuwe pand verhuizen, is er ook de mogelijkheid om het nieuwe onderkomen te bezichtigen. Uiteraard zijn donaties waarvan de stichting afhankelijk zal zijn, van harte welkom.

Moordplannen Twee Arabische inwoners van Jeruzalem die in november werden gearresteerd waren van plan een raket af te schieten op het Teddy Stadion, een groot voetbalstadion in Jeruza-

2 sjewat 5771

Varia_NIW7116 5

lem. Dat maakte de politie zondag bekend. De twee waren de laatste tijd de nabije heuvels in Beit Safafa aan het verkennen, op zoek naar een geschikte lanceerplaats, maar dat bleek moeilijk. Volgens de politie wint Hamas aan invloed in het Arabische deel van Jeruzalem.

Interessant filmpje In het kader van alle commotie rond opkomend antisemitisme een aanrader: een aantal Amerikaanse acteurs zette in diverse winkels een situatie in scène waarbij Joden door een winkelier racistisch werden behandeld. Als u wilt zien hoe de andere aanwezige klanten op deze verbale mishandeling reageerden, kijk dan op www.youtube.com/wa tch?v=BRX31HOikws&sns=em

Heter en droger dan ooit 2010 was het heetste en droogste jaar in Israël sinds de cijfers worden bijgehouden, zo meldde de Israëlische meteorologisch dienst maandag. De temperaturen waren tussen de twee en drie graden hoger dan gemiddeld in de afgelopen dertig jaar. Van 1981 tot 2000 was de gemiddelde jaartemperatuur in Jeruzalem 17,5 graden Celsius, in 2010 20,3 graden. De IMD noemt dit een ‘ernstige stijging’. 2010 was ook een van de droogste jaren in tachtig jaar. 2010 was het jaar met de minste dagen regen, al waren er in absolute zin jaren met minder regen. Het kabinet gaat zich binnenkort buigen over een dreigende waterschaarste.

Wie helpt? Uitgeverij Van Oorschot geeft in het voorjaar een boek uit over de Joodse arbeider Levie de Lange die in de oorlog zijn vrouw en vijftien kinderen verloor. Het boek verscheen twee keer eerder: in 1964 bij Becht en in 1984 bij Omniboek. Uitgeverij Van Oorschot zit echter met een probleem aangaande de rechten van het boek: zowel de erven van journalist Jaap Stigter die het verhaal vastlegde, als de erven Levie de Lange, lijken ondanks herhaalde pogingen via onder meer uitgevers, NIOD etc. niet te vinden. De uitgeverij wil graag het auteurshonorarium voor de te verkopen boeken netjes aan de erven kunnen overmaken. Worden die niet gevonden, dan zal de uitgeverij de opbrengst overmaken naar een passende bestemming. Heeft u informatie waarvan u denkt dat die relevant is voor Van Oorschot? Gelieve dan contact op te nemen met [email protected].

Serieuze gasvondst Een gasveld dat in 2010 voor de kust van Haifa, in de Israëlische territoriale wateren, is aangetroffen omvat vermoedelijk ongeveer zestien biljoen kubieke voet gas. Het veld wordt ‘Leviathan’ genoemd. Nieuwe echo’s hebben vorige week woensdag tot een nieuwe schatting van de omvang van het gasveld geleid. Het is daarmee tweemaal zo groot als het ‘Tamar’-veld, ook aan de Israëlische kust, dichter bij de Libanese grens.„Deze ontdekking maakt Israël potentieel tot een gas-exporterende natie,” zegt David Stover, president van energiemaatschappij Noble Energy, die de laatste metingen verrichtte.

‘Ook Israël wordt getroffen door Mexicaanse griep, 3 personen overleden, 14 in kritieke toestand’ Ronny Naftaniel op Twitter 5 januari

KORT NIEUWS Op 9 januari vindt in de Portugese synagoge aan de Texelstraat in Amstelveen een feest plaats ter ere van de leidende Marokkaanse rabbijn en kabbalist Hiloula Baba Sali. Ook Chacham Toledano is aanwezig. Toegang is gratis, aanvang 19.30 uur. n Enige tijd geleden publiceerde het NIW een rapport dat een lid van de Rotterdams Joodse gemeenschap publiceerde over racistische uitlatingen waarmee hij voor, tijdens en na Pesach 2009 werd geconfronteerd. De schrijver van het rapport heeft nu vrienden en bekenden laten weten dat hij binnenkort Rotterdam en Nederland zal verlaten. n In Saoedi-Arabië is een door Israëlische wetenschappers voor wetenschapsdoeleinden geringde gier gearresteerd 'als Israëlische spion'. In de Arabische media werd uitvoerig gedelibereerd over een 'zionistisch complot'. n In Amsterdam zijn posters voor de musical Je Anne beklad met het woord Palesstina met SS-tekens. n

C 16

| 7

05-01-2011 19:35:13

Opinie

Verbaal misdrijf Historica Evelien Gans reageert op het opiniestuk dat dayan Evers twee weken geleden publiceerde naar aanleiding van de uitspraken van Job Cohen. Evelien Gans

I

n verschillende media zijn de laatste tijd mensen aan het woord geweest die, hetzij uit slordigheid, hetzij moedwillig, een uitspraak van Job Cohen in Vrij Nederland hebben verdraaid. Job Cohen bashing is in de mode. In het NIW nam dayan Evers die rol op zich (zie zijn artikel ‘Job Cohens onmogelijke vergelijking’, NIW 15, 24 december 2010). De dayan is het echter aan zijn positie verplicht niet mee te huilen met de wolven in het bos, maar wat betreft zijn woordkeuze en de bronnen waarop hij zich baseert, nauwkeurigheid te betrachten. Zeker ook als het om complexe en delicate kwesties gaat die Joden en het jodendom betreffen.

Uitsluiting

In het kerstnummer van Vrij Nederland vertelt Cohen over zijn moeder die ‘rond het uitbreken van de oorlog’ meemaakte hoe Joden langzamerhand werden buitengesloten. Vervolgens vragen de interviewers: ‘Gebeurt nu weer wat in de jaren dertig gebeurde: dat mensen worden buitengesloten?’ Het antwoord van Cohen luidt: ja. En hij verwijst naar de PVV die tegen de moslims zegt: ‘We willen liever dat jullie weggaan. Maar je

8 | C 16

Gans_NIW7116 1

kunt dé islam niet de schuld geven van het extremisme’. Men kan erover filosoferen of de interviewers al dan niet een suggestieve vraag voorleggen, en of Cohen er wel op in had moeten gaan. Feit is dat Cohen het vergelijkend perspectief van de interviewers overneemt, en stelt dat zich inderdaad, net als in de jaren dertig van de vorige eeuw in Nederland ten aanzien van Joden, uitsluitingmechanismen manifesteren, dit keer tegenover moslims. Het gaat niet over naziDuitsland in diezelfde periode; daar werden vanaf 1933 anti-Joodse wetten ingevoerd en concentratiekampen ingericht. Het gaat ook niet over Nederland tijdens de bezetting, waar hetzelfde gebeurde – als voorspel van de deportaties. Nee, het gaat over Nederland waar in de jaren dertig de spanningen tussen Joden en niet-Joden gestaag toenamen. De economische crisis en werkloosheid, de toestroom van Joodse vluchtelingen uit Duitsland, het groeiend virulent en ten slotte ge-

Tegen ontkenning of bagatellisering van de shoa wordt met reden fel geprotesteerd. Daar is in dit geval echter geen sprake van.

ïnstitutionaliseerd antisemitisme binnen de NSB, de ook elders, vooral in de christelijke pers, uitgedragen anti-Joodse stereotypen: ze brachten de Joden steeds meer in een maatschappelijk isolement. Al in 1933 speelde in Amsterdam de zogenaamde wethoudersaffaire: het aantal van vier Joodse wethouders (van de zes) werd ‘ontactisch’ genoemd; de Joden vormden toch een ‘apart ras’. De Duitse Kristallnacht van 1938 wekte in Nederland niet alleen medeleven, maar verhevigde ook de anti-Joodse vooroordelen en het verschijnsel van blaming the victim (de Joden hadden de pogrom over zichzelf afgeroepen vanwege hun hardnekkige goddeloosheid en onstilbare honger naar invloed en geld).

Manipulatie

Wanneer het gaat om tendensen van uitsluiting is een vergelijking tussen de jaren dertig in Nederland en nu allerminst uit de lucht gegrepen. Wat dayan Evers doet, is de zaak op twee essentiële punten manipuleren. Ten eerste vergelijkt hij de Joden in de jaren dertig en de moslims nu wat betreft hun beider positie. Hier is sprake van een ‘asymmetrische situatie’: zo waren de Joden, aldus de dayan, aanpassingsbereid, en niet crimineel, daarmee in een moeite door suggererend en dus ook generaliserend dat op de Nederlandse moslimbevolking het tegenovergestelde van toepassing is. Natuurlijk was de situatie van beide groepen op allerlei punten heel anders, maar daar ging het niet om in het verhaal van Cohen. Het ging hier om mechanismen van maatschappelijke uitsluiting, en niemand kan ontkennen dat de oproep daartoe – met name uitgaand van de PVV – heel sterk aanwezig is, gepaard gaand met een wildgroei aan anti-moslim stereotypen. In de tweede plaats gooit dayan Evers de historische perioden waarop het interview met Cohen betrekking heeft, door elkaar. Om te beginnen geeft het geen pas te stellen dat in 1938 ‘het plan voor uitroeiing van de

7 januari 2011

05-01-2011 19:20:59

Opinie

Joden al klaar[lag], met blauwdrukken voor concentratiekampen en gaskamers’. Iedereen kan nalezen in de geschiedschrijving over de shoa, dat hier in 1938 nog geen sprake van was. Ook zonder dit plan hadden Joden het in nazi-Duitsland en zijn directe invloedssfeer overigens al bijzonder zwaar te verduren, en stonden zij aan allerlei vormen van discriminatie en vervolging bloot. Maar ‘pas’ aan het eind van het jaar 1941 had het voornemen van de nazi’s om de Joden te vernietigen vaste vorm aangenomen; op de Wannsee-conferentie van 20 januari 1942 stond de organisatie daarvan centraal.

Leedvergelijking

Vervolgens gaat dayan Evers uitvoerig in op de vergelijking die niet door Cohen getrokken werd. Dat is makkelijk scoren. ‘Anno 2010 worden moslims niet naar een schouwburg gedreven om op transport te gaan’. Aan-

gezien het in het interview met Cohen nadrukkelijk over de jaren dertig gaat, maakt dayan Evers zich zo schuldig aan wat hij anderen verwijt, namelijk aan het plegen van een ‘verbaal misdrijf’ en aan een vorm van oneigenlijke leedvergelijking. Dat Cohen de ervaringen van moslims nu op één lijn zou stellen met die van Joden tijdens de Duitse bezetting en shoa is, nogmaals, gewoonweg niet waar. Waarschijnlijk ligt aan de grote verontwaardiging in Joodse kring over Cohens (niet gedane) uitspraak ten grondslag datgene wat ik eerder heb getypeerd als ‘Joods narcisme’: een zelfbeeld waarin alleen plaats is voor de twee polen ‘leed’ en ‘trots’. Zodra men het gevoel heeft dat er aan het leed van Joden afbreuk wordt gedaan, breekt de hel los. Dat kan terecht zijn – tegen ontkenning of bagatellisering van de shoa wordt met reden fel geprotesteerd. Daar is in dit geval echter geen sprake van.

En-en

Niemand zal of mag ontkennen dat juist ook in moslimkringen antisemitisme voorkomt. Dat rabbijnen – en andere als Joden herkenbare Joden – zich niet onbedreigd in het publieke domein kunnen begeven, is een schande, en deze vorm van antisemitisme moet doeltreffender worden aangepakt dan nu gebeurt. Veel omvangrijker is trouwens het reservoir aan antisemitische uitingen onder ‘Nederlandse Nederlanders’, vooral op internet, en bijvoorbeeld ook in voetbalstadions. Het CIDI, het Meldpunt Discriminatie op Internet (MDI) en andere monitoren en ook het NIOD houden zich met dit alles nadrukkelijk bezig. Maar de aanwezigheid van antisemitisme maakt de erkenning van uitsluiting en discriminatie van moslims niet minder urgent. Om met de zionist en marxist Sam de Wolff te spreken, een groot liefhebber van de dialectiek: het gaat niet om ‘of-of’, maar om ‘en-en’. n

De Nederlandse afdeling van de Israel Medical Association nodigt belangstellenden uit voor het mini-symposium:

Het Centraal Joods overleg zoekt per direCt een

Coördinator m/v (24 uur in de week) Het Centraal Joods Overleg heeft tot doel de externe belangen van de Joodse gemeenschap in Nederland te behartigen. Hierbij richt het CJO zich o.a. op de volgende thema’s: restitutie en verdeling na WOII, herdenking, anti-semitismebestrijding, voorlichting en dialoog.

omsCHriJving

Als coördinator zorgt u dat projecten worden opgezet, uitgevoerd en afgewikkeld. Ook geeft u uitvoering aan de interne en externe communicatie. U zorgt voor secretariële ondersteuning van het bestuur. U onderhoudt de website (www.cjo.nl) en bent aanspreekpunt voor vragen van buitenaf.

FunCtie-eisen

• • • • • • •

Goed zelfstandig kunnen werken Uitstekende beheersing van de Nederlandse taal en schrijfvaardigheid Uitstekende communicatieve vaardigheden Kennis van begrotingen en financiën Flexibel en daadkrachtig HBO/WO opleidingsniveau Affiniteit met de doelstellingen van het Centraal Joods Overleg

Wij zoeken iemand die het liefst per 1 februari 2011 kan beginnen. ContaCt

Stuur uw brief en CV t.a.v. het bestuur per mail naar [email protected] vóór 17 januari 2011. Voor vragen: neem contact op met Marlieke van der Sar, 020-3018496.

Lekker eten, de elfde plaag? Een symposium over lekker eten, overgewicht en diëten, en de chirurgische mogelijkheden bij (extreem) overgewicht

€ 2,50 korting Wanneer: zondag 6 februari, ontvangst om 16:30 uur, duur programma: 17:00 - 21:30 uur, inclusief diner

bij aanmelding en betaling vóór 31 januari

Waar: H’baron, Kastelenstraat 108, Amsterdam Kosten: € 15 voor niet-leden, € 10 voor IMA-leden AANMELDEN VERPLICHT:

[email protected]

2 sjewat 5771

Gans_NIW7116 2

C 16

| 9

05-01-2011 19:21:18

Onderzoek

Hoe fout was de advocatuur in ’40-’45? De Nederlandse Orde van Advocaten heeft Joggli Meihuizen van het NIOD onderzoek laten doen naar de rol van de advocatuur en de rechterlijke macht tijdens de Tweede Wereldoorlog.

N

Dan Tailleur

aar aanleiding van eerdere onderzoeken in Duitsland omtrent het functioneren van het rechtssysteem in de Tweede Wereldoorlog, heeft de Nederlandse Orde van Advocaten in 2006 opdracht verstrekt tot een onderzoek naar het rechtssysteem in Nederland in deze periode. Er waren natuurlijk de nodige vermoedens en stilzwijgend begrip, maar niets was echt onderzocht. De uitkomsten van het onderzoek zijn vastgelegd in een lijvig boek Smalle marges. Het boek leest als een thriller en ook al weet of vermoed je wat de opstelling van de rechterlijke macht en de advocatuur is geweest, is het verbazingwekkend. Immers, de rechterlijke macht en de advocatuur zijn bij uitstek de instituties die voor een eerlijke rechtsbedeling en rechtsgelijkheid dienen te zorgen. Alles wijst erop dat er in de oorlogsjaren van deze functie weinig of niets terecht is gekomen. Zo oordeelt Joggli Meihuizen terecht in zijn toespraak bij de presentatie van Smalle marges. De Nederlandse advocatuur in de Tweede Wereldoorlog in het najaar van 2010 in de Nieuwe of Littéraire Sociëteit de Witte in Den Haag: „Tijdens en na de oorlog stond het optreden van de advocatuur ter discussie en in de verzetsbladen Vrij Nederland en Trouw werd felle kritiek geleverd. Advocaten hadden met

1 0 | C 16

SmalleMarges_NIW7116 1

vele anderen geen of onvoldoende weerstand geboden aan de bezetter en ze waren niet opgekomen voor ‘het recht’, waarmee bedoeld werd ‘de rechtsstaat’ en ‘rechtvaardigheid’. Daartoe hadden zij principiële verweren moeten voeren in zaken waarin rechtsstatelijke waarden in het geding waren en die waren er meer dan genoeg.” ‘Diep beschamend’ noemde Trouw het gedrag van de balie. Als je het boek leest is dit een terechte conclusie. Vooral het feit dat de rechterlijke macht zweeg is bedenkelijk. Op het Departement van Justitie werd al in 1940 de uitschakeling van de Joodse advocaten voorbereid en in een circulaire vastgelegd. Onder aanvoering van mr. J.C. Tenkink (waarnemend secretaris-generaal) gaf het Departement van Justitie in het voorjaar van 1941 op klinische wijze gestalte aan het beroepsverbod voor Joodse advocaten. De Nederlandse Advocaten Vereniging en de negentien orden protesteerden niet. Men boog mee, omdat men meende niets te kunnen doen. Men volgde zo de rechterlijke macht die reeds in het najaar van 1940 zonder teken van afkeuring het ontslag aanvaardde van Joodse rechters, onder wie de president van de Hoge Raad, mr. Visser. Bijna niemand van de betrokkenen gaf publiekelijk blijk van empathie. Sterker, men hielp bij de registratie en uitvoering en nam de cliënten van Joodse advocaten over. Opmerkelijk is de wijze waarop aan alle advocaten een Joodverklaring werd gestuurd die door alle advocaten moest worden ingevuld en geretourneerd. Het blijft opmerkelijk dat praktisch alle leden van de beroepsgroep, die er toch juist voor diende te zorgen dat het rechtssysteem overeind bleef, daaraan hebben meegedaan. Door invulling van de verklaringen, de vastlegging en de registratie was het lot van alle Joodse advocaten in Nederland wel zo ongeveer bezegeld. Het boek beschrijft gedetailleerd wat er met diverse advocaten is gebeurd. Als voorbeeld van schrijnende gevallen verwijs ik naar de gebeurtenissen rond mr. F. Van Raalte en mr. R. von Geldern. Al is de zaak van mr. Visser, ontslag als president van de Hoge

Raad der Nederlanden, natuurlijk onvergelijkbaar. Al zijn het slechts voorbeelden, het geeft de lezer een beeld van het gemak waarmee de ‘arische’ advocaten afstand namen van hun Joodse confrères. Dat dit heeft kunnen geschieden is zeldzaam, juist voor deze beroepsgroep; men keek wel erg snel weg van het door de bezetter ingestelde beroepsverbod voor de Joodse collega’s. Het lijkt er sterk op dat de advocatuur onmiddellijk eieren voor zijn geld koos en vooral doorging met de praktijk op grond van ‘business as usual’.

Genoegdoening

De zaak van mr. Van Raalte geeft enig inzicht in de gebeurtenissen van het begin van de oorlog en vooral de sfeer waarin dit zich allemaal afspeelde. Hier ging het om een advocatenpraktijk van drie gerenommeerde confrères in Rotterdam. De kruitdampen van het bombardement waren nog niet opgetrokken of een van de compagnons, mr. Bonjer, deelde aan zijn collega Van Raalte mee, dat hun maatschap onmiddellijk moest worden beëindigd vanwege de Joodse afstamming van Van Raalte. Na veel commotie en geharrewar werd de maatschap beëindigd en gingen de jarenlange partners uit elkaar, met als gevolg dat Van Raalte een nieuwe praktijk diende op te starten wat op dat moment door de kort daarop uitgevaardigde overheidsmaatregelen schier onmogelijk bleek. Uiteindelijk wist Van Raalte overigens de oorlog te overleven en werd alsnog, na veel procedures, genoegdoening aan hem verstrekt voor het onterecht verloren gaan van zijn praktijk. Velen kregen dat overigens niet of overleefden de oorlog in het geheel niet.

Wegkijken

De gerenommeerde advocaat mr. Rudolph von Geldern was een zeer geliefd collega en briljant juridisch geleerde en bracht het tot rechter-plaatsvervanger bij de rechtbank Maastricht. Voorts was hij lid van de Raad van Toezicht en sinds 1935 Deken van Maastricht. Von Gelderen werd ontslagen als rechter en ontslagen als Deken. Eigenlijk zonder

7 januari 2011

05-01-2011 19:30:24

Onderzoek wat zich in ’40-’45 heeft afgespeeld. Zo was er een prachtige maar beperkte fototentoonstelling te zien bij het jaarcongres van de orde in 2009. Bij de presentatie van het boek in september 2010 werd gesproken door diverse sprekers over het stilzwijgen van de Nederlandse Advocatuur, in het bijzonder na het instellen van het beroepsverbod van Joodse advocaten in 1941. Althans: Joodse advocaten mochten vanaf dat moment alleen nog Joodse cliënten bijstaan. Volgens de Deken mr. Jan Loorbach, had de balie van zich moeten laten horen ‘ook zonder uitzicht op een concreet resultaat’.

Foto: collectie ir. E. Moresco

De Nederlandse Advocaten Vereniging en de negentien Orden protesteerden niet. Men boog mee

Emile Francesco Moresco (l) met zijn vader prof. dr. Emanuel Moresco, juli 1929

veel weerstand van degenen die bij de uitvoering van de maatregelen betrokken waren. Het wegkijken vond ook hier in volle omvang plaats. Meest schrijnend van de rol die de rechterlijke macht en de balie speelden, is mijns inziens de kwestie omtrent mr. L.E. Visser die president was van de Hoge Raad der Nederlanden in Den Haag. De Hoge Raad had achteraf natuurlijk wel degelijk, zo blijkt uit de studie, een voortrekkende rol kunnen spelen. Bijvoorbeeld had men de ariërverklaring kunnen (zo niet moeten) weigeren, zo werd trouwens ook al eerder aangegeven door de Leidse professor mr. Telders. Die had medio oktober 1940 al opgeroepen de ariërverklaring niet te tekenen. Hij meende dat het juist een taak was voor de Hoge Raad om als hoogste Nederlandse rechtscollege een duidelijk signaal af te geven tegen de rechtsverkrachting door de getroffen maatregelen. Maar zo

2 sjewat 5771

SmalleMarges_NIW7116 2

oordeelde de Hoge Raad niet. Men besloot het invullen van de ariërverklaring niet te weigeren en zelfs stilzwijgend te berusten toen een maand later de eigen Joodse president mr. Visser werd ontslagen. Het rechtssysteem hield daar eigenlijk mee op te bestaan.

Zuivering

Het boek geeft geen antwoord op de vraag hoe het heeft kunnen gebeuren dat een beroepsgroep die er bij uitstek op is gericht het rechtssysteem inhoud te geven, min of meer heeft meegewerkt, of in ieder geval niet of te weinig heeft tegengewerkt, om een deel van haar eigen collega’s te isoleren en uit te sluiten. Ook de zuivering achteraf vertoont opmerkelijke zaken die een grote impact hebben gehad op het functioneren van het systeem na de oorlogsperiode. Overigens heeft de Nederlandse Orde van Advocaten al eerder aandacht besteed aan

Het is beslist moedig van de orde dat men ruim zestig jaar na de oorlog nog een gedetailleerde studie heeft laten uitvoeren zonder bij voorbaat de uitkomst daarvan te kennen. Nog bij de aankondiging van het boek Smalle marges op het jaarcongres van de Orde van Nederlandse Advocaten heeft de Deken, in zijn jaarrede van 2010, aandacht gevraagd voor de boeken zoals die vorig jaar door de orde zijn opgeleverd. Hij noemde daarbij Smalle marges zeer lezenswaardig. Ik had eigenlijk wel verwacht dat er in aanwezigheid van meer dan duizend leden van de orde ruimte was voor een mea culpa. Dat werd helaas niet onomwonden door de Deken uitgesproken, maar ja, wat zouden de slachtoffers daar anno 2010 ook aan hebben? Het boek is een prachtig gedetailleerd monument en geschreven in objectieve bewoordingen. Vooral door de nauwgezette weergave van de gebeurtenissen is het een ‘document humaine’ geworden. Nu is het wachten op verder onderzoek en boeken met betrekking tot deze thema’s, zoals voor de beroepsgroep van de Nederlandse Makelaars, om ook een onderzoek door het NIOD te laten uitvoeren naar de rol van deze beroepsgroep. Ik ben benieuwd wat daar uit zal komen... n Joggli Meihuizen: Smalle marges, uitgeverij Boon, ISBN 9085069416. Prijs: € 29,90.

Dan Tailleur is advocaat in Ouderkerk aan de Amstel.

C 16

| 11

05-01-2011 19:30:47

foto’s: AFS

Interview Hans Westra

1 Januari vertrok, na 27 jaar, directeur Westra bij het Anne Frank Huis. „We hebben de laatste twintig jaar een grote slag gemaakt.”

I

Ted de Hoog

n een biografie over Vincent van Gogh die we ooit lazen begon de auteur meteen op de eerste bladzijde over Het Oor. Ja hoor, de lezer kon gerust zijn, het stond erin, op bladzijde 111, en daarna wilde de auteur het graag over interessantere onderwerpen hebben. Daardoor geïnspireerd wijzen we meteen na binnenkomst op de zwaar besneeuwde boomstronk waarop we vanuit een zaaltje in het administratieve deel van het Anne Frank Huis, dat uitziet op de binnentuinen, een goed zicht hebben. „Dat was hem dus,” zeggen wij, „daar is niet veel meer van over.” „De ondergang van de boom was door boomdeskundige Henk Werner voorspeld,” zegt Hans Westra met een glimlach. „En in de praktijk was er niet eens storm voor nodig om hem te vellen. Een enkele stevige windvlaag voldeed.” De kwestie met de boom werd uiteindelijk een onvervalste soap. „Gelukkig hebben we zes ‘raszuivere’ klonen van twee meter hoog,” zegt Westra monter. „Hopelijk komt een daarvan terug in de tuin.” Hans Westra vertrekt per 1 januari, na 27 jaar, als directeur van het Anne Frank Huis. Op 11 april 2010 werd hij al 65, maar omdat zijn opvolger Ronald Leopold nog een paar maanden vastzat bij de PUR werd het afscheid naar 2011 opgeschoven. Die paar maanden uitstel waren voor Westra ‘totaal geen probleem’. Tweeënhalf jaar geleden kondigde hij de Raad van Toezicht al aan dat hij na zijn 65e niet door wilde gaan, omdat er in 2011 een nieuwe beleidsperiode van vijf jaar begint. Destijds was hij ‘emotioneel’ nog niet toe aan een vertrek. „Ik moest eerst meer afstand nemen. Ik had een van de leukste banen van Nederland, een ideale combinatie van educatief en museaal werk. Er gebeurde altijd zoveel, het leek regelmatig of ik weer een nieuwe baan had.”

Stage

Westra studeerde opvoedkunde en moest halverwege de jaren zeventig een stage gaan

1 2 | C 16

AnneFrank_NIW7116 1

Hans Westra

Anne Fr

Omzien in v volgen, juist toen er bij het Anne Frank Huis een vormingsproject over drugs en seksualiteit was vastgelopen – dat waren destijds hot items. „Er was toen, onder directeur Hans van Houten, een scheiding tussen de museumactiviteiten en het vormingswerk, waarbij men emancipatiethema’s aanpakte. Die stage duurde wat langer dan verwacht en daarna kon ik de halve baan van mijn latere vrouw overnemen.” Van 1975 tot 1983 was Westra educatief medewerker bij het Anne Frank Huis. „Net toen ik aan ander werk begon te denken, in 1983, kon ik directeur Bauko van der Wal opvolgen. Hij hield niet zo van management en ik begreep wel waarom: het Anne Frank Huis was een ‘gedemocratiseerde instelling’, de mode van die tijd: als directeur was je naar buiten toe 100 procent verantwoordelijk, maar binnenshuis de uitvoerende kracht van de stafvergadering, en dan zaten er nog medewerkers in het bestuur. Het systeem was té democratisch, je kon zo’n snel groeiende organisatie niet sturen met één hand vastgebonden op de rug. De macht moest worden terugveroverd. Mede dankzij bestuursvoorzitter Han Lammers kwam er een ander bestuursmodel, waarin de medewerkers gewoon in de OR vertegenwoordigd waren en er externe krachten in het bestuur zaten.” Rond 1990 was de sturing weer goed geregeld. „Dat was belangrijk, want we zaten

midden in een vernieuwingsproces. In enkele jaren tijds waren we van 450.000 naar 600.000 bezoekers per jaar gegaan.” In de jaren negentig werd er grondig verbouwd. Een studentencomplex langs de Westermarkt ging tegen de vlakte voor een nieuw pand waar nu de kantoren zijn gehuisvest, en de twee oorspronkelijke museumpanden werden gerenoveerd. Het achterhuis werd geconserveerd, het voorhuis gereconstrueerd. De bouwwerkzaamheden duurden drie jaar (1996-9) en met zestien miljoen gulden bleven ze binnen het budget. We weten dat het allemaal anders had kunnen lopen: in 1957 werd het pand met het achterhuis nog net van de slopershamer gered en in 1960 werd er een museum in gevestigd, dankzij de inspanningen van Otto Frank. „Hij was vooral geïnteresseerd in de educatie, niet in de museale aspecten. Hij richtte een aparte educatieve instelling op, ‘Stichting Twee’, maar dat werd geen succes en in 1961 kwamen de twee stichtingen weer samen. De Anne Frank Stichting kreeg een belangrijke educatieve taak en die nam vanaf 1980 een enorme vlucht, met inbegrip van boekpublicaties en rondreizende tentoonstellingen.” „Tijdens de verbouwing hebben we goed nagedacht,” zegt Westra. „We hebben gekozen voor een belevingsmuseum en dat wordt

7 januari 2011

05-01-2011 18:59:37

Interview Hans Westra naar het daderschap – wie waren de daders? wat waren hun motieven? – en naar militaire aspecten. „Men realiseert zich nu wat een enorme inspanning is geleverd om Europa te bevrijden. Er is veel interesse voor oorlogsmusea zoals die in Overloon, Groesbeek en Oosterbeek. Bij het terugblikken op de oorlog is er altijd sprake van onbalans. Aandacht voor Duitse slachtoffers – er waren honderdduizenden vluchtelingen uit het Oosten – is er pas recentelijk, want het concept ‘eigen schuld, dikke bult’ heeft lang gedomineerd. We weten nu ook dat niet alleen de SS misdaden beging, maar ook de Wehrmacht. Zo verschuiven steeds weer de accenten, maar de oorlog zal een belangrijk onderwerp blijven,” zegt Westra, en na een pauze: „... zolang er geen nieuwe oorlog komt.” De herinnering aan de oorlog is volgens hem een van de weinige aspecten die Nederlanders bindt. „Daar is een groot draagvlak voor.”

Anne Frank Huis, december 2010

n vreugde enorm gewaardeerd. De mensen staan altijd geduldig in de rij – daar zijn zelfs huwelijken uit voortgekomen. Die wachttijd is in de praktijk maar een half uur, maar bij reserveringen via internet – dat is sinds anderhalf jaar mogelijk – heb je geen wachttijd. Er komen veel buitenlanders. Veel Amsterdammers zijn ‘van plan’ om eens te gaan kijken, maar ‘het komt er niet van’.” De miljoenste bezoeker werd al ruim voor de jaarwisseling gehaald – een record.

Receptie

Natuurlijk zijn er fases te onderscheiden in de ‘receptie’ van de Tweede Wereldoorlog. In de eerste jaren na de oorlog ‘bestond’ de Jodenvervolging nauwelijks. In 1971 kwam de commotie rond de Drie van Breda, maar rond 1980 kwam de publieke bewustwording pas

echt op gang. In april 1978 werd de televisieserie Holocaust voor het eerst uitgezonden, die een verbazingwekkende invloed had en de moord op de Joden ‘op de kaart’ hielp zetten. „Je zag de opkomst van de Centrumpartij en neonazi’s elders. Verzetsstrijders wilden over de oorlog gaan vertellen, scholen belden ons om oorlogsgetuigen. Het terugblikken begon, de verbazing over hoe de moord op de Nederlandse Joden had kunnen gebeuren. Het educatieve werk kreeg een enorme boost. Vanaf 1979 begon onze jaarlijkse Anne Frank-krant voor de scholen te verschijnen, in oplages van 130.000 exemplaren. Ze fungeerden vaak als uitgangspunt voor projecten. Scholen adopteerden monumenten. Ik was heel blij met die ontwikkeling.” De belangstelling voor de shoa neemt volgens Westra niet af. Hij ziet een verschuiving

‘Er komt steeds meer belangstelling voor de zuivere literaire waarde van Het Achterhuis’ 2 sjewat 5771

AnneFrank_NIW7116 2

Centraal thema

Het Anne Frank Huis ging volgens de scheidende directeur met zijn tijd mee. ‘Anne Frank’ werd het centrale thema van de Stichting. Het is iets wat je geneigd zou zijn te vergeten: „In de jaren tachtig deden we niet zoveel aan Anne Frank, maar nu zijn we hét kenniscentrum op dat terrein. Her en der verspreide archieven en waardevolle objecten werden hier verzameld. In het museum kunnen we sinds april 2010 alle handschriften van Anne Frank laten zien. Het lege Achterhuis is het hoogtepunt van het bezoek aan het museum. Op de website van de Stichting kun je zien hoe het er tijdens de onderduik heeft uitgezien. Die website biedt een virtuele rondgang door het Achterhuis en een uitgebreide tijdlijn. „We hebben de laatste twintig jaar een grote slag geslagen,” zegt Westra. Hij blikt terug als een tevreden man: „Het verhaal van Anne Frank is nu mondiaal bekend, het is werelderfgoed geworden.” Van het dagboek herleest hij nog regelmatig fragmenten. „Er komt steeds meer oog voor de zuivere literaire waarde van Het Achterhuis. Je ziet trouwens ook dat de Franks soms grote risico’s namen. In oktober 1942 nodigden ze Miep en Jan Gies tijdens de onderduik uit voor een feestmaal in het achterhuis. In de buurt waren er heel veel mensen die wisten wat er aan de hand was. Ze zwegen allemaal – bijna allemaal.” De vraag is dus niet waarom Anne Frank al in augustus 1944 werd verraden, maar pas in augustus 1944? „Dat klopt,” zegt Westra. „En wie de dader was zullen we nooit te weten komen. Ik vind dat trouwens niet zo heel erg. Dat geeft de hele zaak een soort blijvende onvoltooidheid, iets wat blijft schuren.” n

C 16

| 13

05-01-2011 19:00:02

G. Philip Mok

Column G. Philip Mok

De gewipte president ‘In de affaireKatsav is het enige echt aanwijsbare verkrachtingsslachtoffer de waarheid’

M

oshe Katsav, ruim 65 jaar geleden geboren in Iran dat toen nog vooral als Perzië werd aangeduid, heeft het tot president van Israël gebracht. En nu is hij veroordeeld (‘zestien jaar gevangenisstraf maximaal,’ luidt de wet) omdat hij een verkrachter zou zijn. Waarom schrijf ik ‘zou zijn’? Omdat er vooralsnog geen enkel werkelijk bewijs is voor de beschuldiging dat hij soldate ‘Alef’ door wie hij eerst en vooral van aanranding beschuldigd werd ooit heeft verkracht. Zij was toegevoegd aan zijn presidentiële staf, en wie dit letterlijk wil lezen moet dat maar doen; in elk geval was zij, net als de overige dames over wie als werkneemsters in de hoge sferen van het presidentschap gerept is, een goed uitziende, aantrekkelijke jonge vrouw. Het is denkbaar en zelfs waarschijnlijk dat Katsav zich niet ongevoelig voor vrouwelijk schoon heeft getoond. Maar mejuffrouw ‘Alef’ was en is, zoals ik op deze plaats al veel eerder schreef, een dame met haar op d’r tanden die zich zeker niet zou hebben laten verkrachten. Natuurlijk is het mogelijk dat president Moshe is gevallen voor haar charmes. En vaststaat dat miss ‘Alef’ bekendstaat als een feminiene flapuit met feministische opvattingen. Waarom zij zeer lang haar mond kan hebben gehouden eer zij met haar beschuldigingen aan het adres van de president naar buiten kwam, is in nevelen gehuld gebleven. Moshe Katsav heeft Shimon Peres in de politieke wedren naar het presidentschap overtuigend verslagen. Ooit zei Winston Churchill: ‘Ik citeer mezelf graag, dat geeft pit aan mijn conversatie’. Ikzelf schreef eerder over Katsav: ‘De kans dat deze voormalige Likoedbonzo louter om politieke redenen uit de weg geïntrigeerd is dunkt mij enorm’. Intussen heeft een van de bekendste juristen van Israël, Joram Sheftel, in een interview keihard verklaard dat er volgens hem geen snars deugt van de beschuldigingen als zou Katsav zich schuldig hebben gemaakt aan sexual harassment (laat ons zeggen ‘seksueel lastigvallen’) en zelfs verkrachting. Volgens Sheftel was Katsav van meet af aan al veroordeeld in en door de media. Sheftel voegde er meteen aan toe: „Ik ben bepaald niet de enige die dit zegt, ook een man als het voormalige lid van het Hooggerechtshof Michael Hashin heeft gezegd, en ik citeer ‘De bemoeienis van de media in deze zaak heeft de bekwaamheid van de rechters om in dit geval te oorde-

1 4 | C 16

Opinie_NIW7116 1

len duidelijk beïnvloed (…) Katsav was al veroordeeld (…) zozeer zelfs dat de verdedigers een hernieuwde rechtszaak zullen kunnen eisen indien hij veroordeeld wordt. De rechters zouden van ijzer moeten zijn om de druk te weerstaan, en ik ken deze rechters – ze zijn níét van ijzer.’” Sheftel, die de geheim gebleven getuigenissen van het achter gesloten deuren gehouden proces heeft gelezen, voegde hieraan toe: „Uit welke hoek je het ook bekijkt, de twijfels over de aangedragen zogenaamde bewijzen springen er duidelijk uit. Bij voorbeeld: de dame die zegt dat ze tien jaar geleden verkracht is heeft daar negen jaar lang niets over gezegd. Zelfs nadat zij was ontslagen repte ze er nog met geen woord over dat ze zou zijn verkracht. Bovendien schreef zij, slechts een paar maanden nadat ze zou zijn verkracht, een brief vol waardering aan Katsav – en toen ze daarmee geconfronteerd werd beweerde zij eerst dat het haar handschrift niet was, daarna zei ze dat haar vader deze woorden had geschreven, waarna ze plotseling zei dat ze er helemaal niets van afwist, en haar vierde versie luidde tenslotte dat Katsav haar gedwongen had deze brief te schrijven. De zaak heeft absoluut geen ondersteunend bewijs voor haar beweringen. Zij had een telefoongesprek na het incident; is dat er bewijs van dat zij verkracht werd?” Of de drie rechters, George Kara, een Arabische christen uit Jaffa, Miriam Sokolov en Judith Sevach zo zwaar bevooroordeeld zijn geweest als advocaat Sheftel beweert valt natuurlijk van buitenaf niet echt te beoordelen. Maar het vermoeden dat Katsav, die van meet af aan geweigerd heeft de kwestie juridisch op een akkoordje te gooien en er zo met een kleine en in wezen irrelevante veroordeling wegens laat ons zeggen niet netjes gedrag van af te komen, oprecht is blijven vasthouden aan zijn eigen onschuld dringt zich bijna onvermijdelijk op. Zijn vrouw en kinderen staan, zo is gebleken, vierkant achter Katsav. Hij is een doorgaans hoogst keurig uitgedoste ijdeltuit. En misschien was hij ooit een tikje verliefd op welk vrouwelijk personeelslid dan ook. Wel, dat is in elk geval meer presidenten overkomen (nee, ik heb het niet eens over de Amerikaan Bill Clinton die over tijdelijk werkneemster – stagiaire – Monica Lewinsky eerst loog ‘I had no sex with this woman’ en wiens sperma later op haar jurk werd ontdekt), ik herinner mij scherp hoe president Ezer Weizman laat ons zeggen dol was op een Aya geheten schoonheid in overheidsdienst. Aya mocht ik graag, een warme persoonlijkheid, en dat bedoel ik niet eh… ondeugend. En Weizman? Die heeft moeten aftreden omdat hij geld had aangenomen van een Geneefse miljonair. Moshe Katsav is dus niet de eerste Israëlische president die uit het zadel is gewipt. Oud-president Moshe Katsav heeft laten weten zeker in beroep te zullen gaan. Alleen al om die reden verdient hij vooralsnog het voordeel van de twijfel. Van DNA-bewijzen etc. is geen sprake geweest, de door Sheftel aangedragen scepsis deel ik, er lijkt iets drastisch mis met het recht in onze Joodse staat. In de affaire Katsav is het enige echt aanwijsbare verkrachtingsslachtoffer de waarheid.

7 januari 2011

05-01-2011 19:25:16

Cartoon | Esther Voet

Column Esther Voet

Om je te bescheuren? ‘Weekje Jodenmoppen’ in december is zo stigmatiserend dat ik er echt niet om kon

W

aar eindigt humor en begint racisme? Dat was de vraag toen we de moppenscheurkalender 2011 onder ogen kregen. De kalender is samengesteld door Jan-Paul van Spaendonck en lijkt uitgegeven in eigen beheer; nergens vermelding van een uitgever. De kalender, de zevende al, is overal verkrijgbaar: van V&D tot Bol.com. Een voorbeeld; 13 december: ‘Waarom is geld groen? Omdat de Joden het plukten voordat het rijp was.’ De kalender die ons onder ogen kwam was een cadeautje van een vader aan zijn 9-jarig zoontje; totdat vader begon te bladeren en tussen de Belgen-, Ieren-, priester- en dom-blondje-moppen een aantal ongure grapjes vond over Turken en Marokkanen. En dan de Joden... Geen enkele mop is van Van Spaendonck zelf, hij putte onder meer uit het arsenaal aan witzen die de illustere Max Tailleur ons naliet. Maar of Max blij zou zijn geweest met het umfeld waarin hij wordt geciteerd? Ik betwijfel het. Natuurlijk, de meeste moppen bestaan bij het feit dat ze bevestiging zijn van stereotypen en we mogen nooit zomaar brullen voor we het een en ander in context kunnen plaatsen – overhaaste reacties kent onze gemeenschap al voldoende – dus uw hoofdredacteur heeft heel 2011 aan leuke, flauwe, maar ook ronduit kwetsende moppen doorgespit en ontdekte een aantal opmerkelijke handelingen van de samensteller. Hij verlegt namelijk voortdurend de verantwoordelijkheid voor kwetsende moppen naar anderen en wast daarbij zijn handen in onschuld. Er zitten moppen bij waar ik als Turk of Marokkaan beslist niet blij mee zou zijn. Een ‘mopje’ over een Turks jongetje dat door zijn juf ‘Jan’ wordt genoemd (zijn Turkse naam vindt ze te moeilijk) en vervolgens door twee andere Turkse jongetjes in elkaar wordt geslagen, zou ook ik mijn 11-jarig nichtje niet willen laten lezen. ‘Hé, niet van mij hoor!’

2 sjewat 5771

Opinie_NIW7116 2

lijkt Van Spaendonck te zeggen met de uitleg dat een meisje met het verhaal uit school thuiskwam. De samensteller kijkt overigens wel uit om ook maar één mopje over moslims of Mohammed te plaatsen, wel vinden we ze over Jezus. Jodenmoppen zijn oververtegenwoordigd: in januari een –ha ha, zucht – mopje over Joden en neuzen, en het ‘Weekje Jodenmoppen’ in december is zo stigmatiserend dat ik er echt niet om kon lachen... Volgens de samensteller niet zíjn schuld: de mopjes komen immers uit Joodse kringen in New York. Tja, zo lust ik er nog wel een paar. Wij Joden hebben de prachtige eigenschap om om onszelf met enige zelfspot te kunnen lachen, maar als ik een mop over 'ons' vertel (komt zelden voor, kan geen moppen vertellen, verraad altijd meteen de clou), kijk ik wel altijd naar het gezelschap waarin ik me bevind. Als een vader – terecht – zijn 9-jarig zoontje niet wil blootstellen aan een mop over bepaalde bevolkingsgroepen, dan wordt wel degelijk een grens overschreden en dat is wat Van Spaendonck mijns inziens doet. Onder excuus publiceert hij racistische moppen; hij maakt ze salonfähig en zorgt ervoor dat kinderen dit als ‘leuk’ op de wc lezen en zo met het toiletpapier ingegoten krijgen dat dit soort uitgangspunten, typeringen en stereotypen normaal zijn. Hoe Van Spaendonck daar zelf tegenover staat, vertelt hij in een interview op internet (www.viceland.com. – verkort): „Sinds het hele allochtonenprobleem is opgekomen is de racistische mop populair geworden.[…] Ze horen erbij dus ik neem ze wel op in mijn kalender. Maar ik ben er terughoudend mee.” Terughoudend? Mwah… Grensoverschrijdend zou ik het eerder noemen. Hij citeert een mopje in twee varianten: „Wat is een Marokkaan op de maan? Oké. Wat zijn twee Marokkanen op de maan? Beter. Wat zijn alle Marokkanen op de maan? De oplossing. Die [mop] bestaat ook over negers: Een neger op de maan? Stip. Twee negers op de maan? Twee stippen. Alle negers op de maan? Maansverduistering.” Nu heb ik een Surinaamse schoonzus en zij zou van de tweede versie echt niet wakker liggen. De eerste versie echter, is van een heel ander allooi. Bij wie weerklinkt niet het woord ‘Endlösung’? Er is een essentieel verschil tussen de eerste en de tweede versie. Dat Van Spaendonck zich dat niet realiseert, of in ieder geval benoemt, spreekt boekdelen. En intussen? Kassa! op gejat materiaal. Ik zou er bijna een mopje van kunnen maken…

C 16 |

15

05-01-2011 19:25:41

Het Forum

Het Forum

Echte vrienden David Kat

Een duwtje in de rug lijkt fijn, maar wat als dat de verkeerde kant op gaat?

Redactie: Karen de Jager

De gevolgen zijn voor ons allen David Lilienthal

D

e inzet binnen Joods Nederland is groot voor bijvoorbeeld educatie, cultuur, zorg en religie. In moeilijke tijden worden sjoels gebouwd, tentoonstellingen ingericht en zieken bezocht. Tijd, geld en talent worden royaal ingezet. Dat is bijzonder, maar niet uniek en is te vinden op veel plekken waar mensen zich met elkaar verbonden voelen. Echte steun betekent dat je elkaar ook de waarheid kunt vertellen. Een duwtje in de rug lijkt fijn, maar wat als dat de verkeerde kant op gaat? Eind december stak een Likoed onderminister de loftrompet over de Oostenrijkse FPÖ (u weet wel, van Haider), als ‘partner in de strijd tegen terrorisme’ en ‘vriend van Israël’. De joodse gemeenschap in het Alpenland waarschuwt tegen extreem-rechts en sprak de Israëlische regering terecht aan op deze ‘dolkstoot in de rug’. En hier? Bosma van de PVV schrijft ‘graag bij extreem-rechtse kolonistenleiders over de vloer te komen’. Wilders idem dito. Extreem-rechts tooit zich cynisch met het ‘pro-Israël’ vaandel en duwt daarmee richting ravijn. Dit soort ‘vrienden’ toont dat je echt op het verkeerde pad bent geraakt. De Gouden Regel geldt in de Alpen, de heuvels van Judea of het platte polderland. Echte vrienden behoeden elkaar voor het morele ravijn van angst en extremisme. David Kat (1971) woonde in Londen en Parijs, studeerde in Jeruzalem en Breukelen. Hij is penningmeester van het JHM. Eerder interviewde hij voor de Visual History Foundation (Spielberg project).

Wie en wat is het forum: Het NIW-forum bestaat uit rond de veertig personen, van links tot rechts, atheïstisch tot orthodox, man en vrouw en van jong tot oud. Met enige regelmaat wordt leden gevraagd te reageren op een stelling die samenhangt met hun maatschappelijke interesse en expertise. 1 6 | C 16

Forum_NIW5771 1

Kol Jisraël arewiem ze ba-ze zeggen onze wijzen herhaaldelijk, alle Joden zijn verantwoordelijk voor elkaar

E

r was eens een groep mensen die in een bootje aan het varen waren. Plotseling haalt een van hen een boor tevoorschijn en begint een gat in de bodem van de boot te maken. „Wat doe je nou?” roepen de anderen geschrokken. „Straks gaan we allemaal ten onder.” „Maak je niet druk,” antwoordt de man, „ik boor alleen onder mijn eigen plaats.” Kol Jisraël arewiem ze baze zeggen onze wijzen herhaaldelijk, alle Joden zijn verantwoordelijk voor elkaar. En als iets vaak gezegd wordt, weten we dat het een probleem is. Zij wijzen ons op onze gezamenlijke verantwoordelijkheid voor het wel en wee van de Joodse gemeenschap en het in stand houden en aanpassen van onze traditie aan de eigen tijd. De uitdrukking is geen constatering, maar een oproep. De onderlinge solidariteit is vaak meer mythe dan werkelijkheid. Vroeger ging het om de onderlinge solidariteit tegenover een vaak boze buitenwereld. Vandaag de dag en ondanks alle onrust over mogelijk stijgend antisemitisme, zijn wij een geïntegreerd deel van de samenleving. Ons probleem is hoe we individueel zorgen voor onze eigen Joodse gemeenschap. Wie niet meedoet in welke vorm dan ook, boort misschien alleen onder zijn eigen stoel, de gevolgen zijn voor ons allen. David Lilienthal (67) is emeritus rabbijn van de LJG Amsterdam en decaan van het Levisson Instituut.

7 januari 2011

05-01-2011 18:56:21

Het Forum

De Stelling van deze week:

Joden steunen elkaar door dik en dun.

Het kan dus wel Pnina Biton Lezersreactie

De steunbetuigingen voor de refuseniks zijn een goed voor beeld van Joden die Joden door dik en dun steunen.

Door dik en dun is helaas onzin Freddy Hollander

Voor het merendeel helaas, ook in Nederland, vallen wij elkaar af. En dat is leesbaar in allerlei media.

W

ij Joden steunen elkaar zeker niet genoeg. Terwijl de ‘vijand’ ons nu en in het verleden (shoa) ziet als één. Eén grote bedreiging voor de mensheid. Joodse lobby, Joodse invloed, Joodse kongsi. Het zijn aanduidingen die de ‘nog niet’ tegenstanders van Joden moeten overtuigen dat 0,8 procent van de wereldbevolking een wezenlijke bedreiging voor de mensheid vormt. Juist in een dergelijke situatie zou je denken dat de gelederen zich zouden sluiten binnen de Joodse gemeenschap, maar niets is minder waar. In bepaalde groepen zijn we erin geslaagd om ernstige ontsporingen van een enkeling geheim te houden voor het brede publiek en omringenden te steunen, materieel en immaterieel. Voor het merendeel helaas, ook in Nederland, vallen wij elkaar af. En dat is leesbaar in allerlei media. Het meest in het oog springende voorbeeld is Een Ander Joods Geluid. Zowel de, soms onbegrijpelijke, uitingen van de Joodse mensen van EAJG als de reactie daarop toont aan dat ‘door dik en dun’ onzin is. De tegenstellingen tussen de diverse Joodse kerkgenootschappen in een minuscule Joodse bevolking (0,31 procent van de Nederlandse bevolking) en nu recentelijk weer de onenigheid binnen het bestuur van het NIK toont aan dat, zoals een Engels gezegde luidt, with friends like that, who needs enemies? Freddy Hollander is 60 jaar, echtgenoot, vader en grootvader, ex-voorzitter Maccabi Tennis, 2 x Chef de Mission Maccabiah Israel, frequent bezoeker RAS-sjoel en zakelijk actief in de financiële dienstverlening en ICT.

V

rijdagavond. Mijn man en oudste zoon brachten uit sjoel een gast mee. Het bleek een gast die ik op een bepaalde manier al kende – Yosef Begun, atzir Tzion, refusenik. Vele malen heb ik als kind, onder inspirerende leiding van mijn vader, gedemonstreerd voor de vrijlating van de refuseniks, dus ook voor Yosef Begun. Een ontroerende ontmoeting, voor ons beiden. Een aardige man met een brede belangstelling. Hij vertelde hoe onze steun, en die uit vele andere landen, cruciaal was voor het moreel van de refuseniks, en uiteindelijk voor hun vrijlating. De steunbetuigingen in de jaren 70 en 80 voor de refuseniks zijn een goed voorbeeld van Joden die Joden door dik en dun steunen, ongeacht waar ze staan in het politieke of religieuze leven. Een nieuw goed voorbeeld wordt gegeven door Yoel Zilberman, een van de oprichters van de Nieuwe Wachter (Ha Shomer Hachadash) in Israël. Deze organisatie bestaat nu uit ruim duizend vrijwilligers die ieder twintig dagen per jaar geven om het platteland van Israël te beschermen, ongeacht waar ze staan in het politieke of religieuze leven. Het kan dus wel, maar duidelijk is dat het niet altijd opgaat. De afgelopen vijftien jaar bijvoorbeeld zijn er in Nederland georganiseerde stemmen te horen van Joden die Joden niet door dik en dun steunen. Stemmen die vriendschappen verbreken, die gevoelens van eenzaamheid oproepen. Wat mij betreft mogen we allemaal een voorbeeld nemen aan de vrijwilligers van de jaren 70 en van nu, die Joden door dik en dun steunen. Pnina Biton (1968) is moeder van vier kinderen. Werkzaam bij de Nederlandse vertegenwoordiging van het justitiële onderdeel van de EU in Den Haag. Ze is actief in de Joodse gemeenschap.

De stelling van volgende week: De moordenaar van Yitzhak Rabin heeft vrouw en kind. Hij zou gratie moeten kunnen krijgen. (Discussie is gaande op www.causes.com) Reageren? Stuur een mail naar [email protected] onder vermelding van Forum nr. 6

2 sjewat 5771

Forum_NIW5771 2

C 16

| 17

05-01-2011 18:57:20

Geschiedenis

De Arabieren en de shoa Arabisch antisemitisme De Arabische leiders wilden na WOII niet te veel empathie met de Joden, want dat kwam politiek niet uit. ‘De kennis over het lot van de Joden werd terzijde geschoven.’ Een gesprek met historica Esther Webman over haar nieuwe boek. Karl Pfeifer

D

e Israëlische historica Esther Webman schreef samen met Meir Litvak de studie Van empathie naar ontkenning: Arabische reacties op de shoa. Ze benadrukt dat ze dit thema ‘zonder te veel hartstocht’ hebben willen benaderen. Waarom heeft zij haar Israëlische nationaliteit eens als ‘onze tekortkoming’ omschreven? „Als het om het Arabisch-Israëlische conflict gaat heerst helaas het wijdverbreide geloof, dat een Israëli hoe dan ook vooringenomen is wat betreft Arabische aangelegenheden. Wij weten dat wij als historici een subjectieve positie innemen die in ons schrijven weerspiegeld kan worden. Deze beperking geldt voor alle historici bij alle thema’s. Je komt altijd met eigen culturele en politieke bagage, maar je moet proberen om je in je onderwerp in te leven, je wereldbeeld zo veel mogelijk neutraliseren. Men neemt bij voorbaat aan dat ons wereldbeeld bevooroordeeld is. Toch hebben we geprobeerd om een objectief beeld te geven van waarom de Arabische

1 8 | C 16

Pfeifer_NIW7116 1

De grootmoefti bij de inwijding van SS-recruten in Bosnië

leiders in een bepaalde context voor een bepaalde positie kozen.” Was het moeilijk om bij de bronnen te komen? „Dat was helemaal niet zo moeilijk, hooguit in de praktische zin dat we er eens flink voor moesten gaan zitten om dat vele Egyptische en Palestijnse materiaal sinds 1945 door te nemen. De grootste verzameling Arabische kranten uit de jaren veertig en vijftig vonden we in het Moshe Dayan-centrum in Tel Aviv. We raadpleegden het Egyptische alAhram, en verder het populaire al-Misri. We namen kranten, week- en maandbladen door. Voor de tijd na de revolutie van 1952 keken we ook naar al-Gomhuria, dat de spreekbuis van het regime werd, en twee Palestijnse dagbladen, Filastin en al-Difa, tijdens de Jordaanse overheersing gepubliceerd. We betrokken ook enkele maand- en weekbladen bij ons onderzoek, zoals het populaire Rose al-Youssef. Verder gebruikten we boeken die sinds

1945 in Egypte en Libanon werden uitgegeven. We vonden materiaal in Israël, in grote Amerikaanse bibliotheken. We hebben ons ingespannen om de belangrijkste bronnen aan te boren.” U heeft in uw boek onderscheid gemaakt tussen verschillende perioden en thema’s. Laten we eens naar de periode 1945-1948 kijken. „Dat is inderdaad de interessantste periode, want toen werden de fundamenten van de benadering van de Holocaust gelegd. Het leidde tot een innerlijk conflict toen de informatie over wat er in de Duitse kampen was gebeurd tot het Midden-Oosten begon door te dringen. De Arabieren werden meteen met een dilemma geconfronteerd toen bleek dat de zaak van de Displaced Persons in Palestina zou worden geregeld, wat bedreigend was. Toen ze begrepen dat de zionisten haast maakten met de oprichting van een staat, maar anderzijds wisten hoe gruwelijk de Joden waren

7 januari 2011

05-01-2011 19:27:38

Geschiedenis

vervolgd, waren ze gedwongen om te bepalen hoe ze tot een compromis konden komen. Ze begrepen dat die DP’s naar Palestina wilden komen, maar ze wilden Palestina niet kwijtraken of delen. Later was dat conflict er niet meer, want ze hebben wat ze wisten over het lot van de Joden niet alleen terzijde geschoven, genegeerd, maar ook verhinderd dat die kennis over de shoa, dus ook films en boeken, tot de Arabische landen doordrong.” Waarom? „Omdat de leiders bang waren dat die informatie de oorlogsinspanningen tegen Israël en de zionisten nadelig zou beïnvloeden. Ze begrepen dat het om een delicate aangelegenheid ging. De Arabische elites, die de meningsvorming bepaalden, wilden niet dat hun bevolkingen zich met het leed van de slachtoffers zou identificeren. Aanvankelijk kwamen berichten over de shoa ook in al-Ahram. Toen de oorlog voorbij was en de krantenlezers en de beslissers wisten wat er gebeurd was, hadden ze een dilemma: hun empathie met het lot van de Joden niet helemaal negeren en toch voor Palestina kunnen vechten.” Wanneer begon de concurrentie tussen de slachtoffers? Met het Naqba-discours? „Helemaal aan het begin. De officiële Naqba (Palestijnse aanduiding voor de vestiging van een Israëlische staat) voltrok zich in 1948, maar, verrassend, het woord werd al in 1945 gebruikt. De Arabieren keken naar de toekomst en anticipeerden daarop: als dit of dat zou gebeuren, dan is dat een verschrikkelijke Naqba (‘catastrofe’). Er werd toen al beweerd dat de Arabieren in Palestina meer zouden lijden dan de Joden. Het zou een schandvlek voor de mensheid, ja, dé catastrofe van de twintigste eeuw worden. Dat werd allemaal al gezegd vóór de staat Israël werd gesticht!” Wanneer begonnen de beschuldigingen dat de zionisten de Holocaust zouden gaan ‘benutten’? „Helemaal vanaf het begin, in 1945. Wij gingen aanvankelijke van de huidige situatie uit. Wij wisten dat ‘het benutten van de shoa door de zionisten’ een thema was. Er waren Arabieren die dat al in 1944, 1947 en begin 1948 zeiden. Nog voordat Israël gesticht werd, hebben ze het zionisme met het nazisme vergeleken. In de periode 1945-48 vonden we dezelfde thema’s als nu. In april 1948 zijn er dan de gebeurtenissen in Dir Yassin[1] en daarna worden er meteen vergelijkingen getrokken tussen nazi-misdaden en de acties van Joden tegen Palestijnen. Men probeerde het Joodse

2 sjewat 5771

Pfeifer_NIW7116 2

lijden los te zien van het Palestijnse probleem en de omvang en historische betekenis van de shoa te bagatelliseren; men beschuldigde de Joden ervan voor hun lot verantwoordelijk te zijn. ‘Wij kunnen toch niet degenen zijn die de prijs moeten betalen voor misdaden in een ander continent’ – dit argument werd al vanaf het einde van de oorlog gebruikt.”

‘Nog voordat Israël gesticht werd, hebben Arabieren het zionisme met het nazisme vergeleken’ De Palestijnen hadden hun eigen Arabische staat toch kunnen oprichten? „Ja, maar u moet proberen de zaak vanuit hun standpunt te bekijken. Ze wilden niet delen wat ze als hun eigendom beschouwden. Ze hebben een compromis voor en na 1948 afgewezen, en daar hebben we nu allemaal last van. Het was niet alleen een beslissing van de zionisten om een Joodse staat te scheppen. Ze wisten dat de internationale gemeenschap zo’n besluit zou aanvaarden. Er waren 600.000 Joden in het Heilige Land, en die hadden recht op zelfbeschikking, maar in Arabische ogen waren dat nieuwkomers. Ik vroeg enkele weken geleden aan Tom Segev of de hoofdstroom van het antisemitisme in de Arabische wereld de Israëlische wending naar rechts heeft versterkt. Hij ontkende dat heel beslist. Daarna merkte hij op dat de strijd tegen het antisemitisme niet zijn taak was, maar die van de Arabieren. Ongelukkigerwijs doen de meesten dat niet, het omgekeerde gebeurt. Volgens sommige historici en journalisten zouden we niet over antisemitisme en shoa-ontkenning in de Arabische wereld mogen spreken. Hoort u zulke opmerkin-

gen ook? „Vanzelfsprekend. Maar zulke zaken mogen beslist geen taboes worden. Een van de problemen van het vredesproces was dat het er ondanks dat verdrag tot opruiing tegen Israël en de Joden kwam. De preken van imams in de Arabische wereld en het geschrijf in de kranten waren niet bevorderlijk voor de vrede. Men probeerde vijandschap te kweken. Maar je kunt niet aan de ene kant vrede willen sluiten en aan de andere kant verdergaan met het belasteren van je tegenstander. Vaker en vaker vinden we dit soort antisemitisme bij alle islamisten. Helaas zijn antisemitisme en bepaalde vooroordelen die bij het klassieke antisemitisme horen – dat de Arabieren eigenlijk niet kenden – tot de Arabische openbare mening doorgedrongen. Dat geldt ook voor Egypte, waarmee we sinds 1979 een vredesovereenkomst hebben, maar waar de openbare mening van de massa’s en de elite niet is veranderd.” Egyptische vakbonden sluiten leden uit als ze Israël hebben bezocht. Anne Frank werd niet getoond. „Dat kan inderdaad niet. Zelfs La vita è bella, die in het Westen veel discussies veroorzaakte, werd in de Arabische wereld niet vertoond. Arabieren zien die film als zionistische propaganda. Ze zijn bang voor een Israëlische of Westerse culturele overheersing. Maar dit soort films moeten juist getoond worden. In Egypte werd de bevolking vanaf de jaren zestig tegen Israël geïndoctrineerd, en nu moet het tot een tegen-indoctrinatie komen, om de bevolking te laten wennen aan het idee dat Israël zal blijven bestaan. Helaas, ook dat gebeurt niet.” [2] n [1] Bij de verovering van het dorp, op 9 april 1948, werden in Dir Yassin 100 tot 120 inwoners van het dorp door leden van de splintermilities Etzel en Lechi omgebracht; de media gaven als aantal doden 254 en Arabische gruwelpropaganda leidde tot paniek onder de Arabieren. [2] Naar aanleiding van de Holocaust Remembrance Day op 27 januari 2010 is er een ‘Aladdin’-project gelanceerd, initiatief van de Stichting Herinnering aan de Shoah onder voorzitterschap van David de Rothschild en onder auspiciën van de Unesco. Daarbij worden werken over de shoa in het Arabisch, Turks en Farsi vertaald. De minister voor Religieuze Aangelegenheden van het Hamas-regime, Abdullah Abujarbou, riep in februari in een ophitsende toespraak op een school op stelling te nemen tegen het Aladdin-project. Hij benadrukte het belang van ‘verzet’ tegen dit project en hij riep alle religieuze leiders en islamitische geleerden op om zich tegen dit ‘intellectuele en culturele offensief’ teweer te stellen.

C 16

| 19

05-01-2011 19:27:59

Israël

Verbroedering in Galilea In Noord-Israël komen Joodse en Arabische kinderen bijeen om voor publiek samen een feestje te vieren. Joanne Nihom

O

ok dít is Israël! Terwijl politiek gezien geen oplossingen voor de grote problemen te vinden lijken, zijn er op grassroot level heel veel grotere en kleinere initiatieven om de verschillende bevolkingsgroepen nader tot elkaar te brengen. En wat is beter dan te beginnen bij kinderen? Zo trekt in Noord-Israël nu een kindercircus rond waarin Joodse en Arabische kinderen de artiesten zijn. Het Galilee Circus is een initiatief van rabbijn Marc Rosenstein. Hij is ook directeur van de stichting die het circus runt: „Er is nog steeds een grote kloof tussen de Joodse en Arabische gemeenschap in Israël. En die is ook te begrijpen. We wonen hier wel allemaal samen, maar we zijn verschillend, hebben niet dezelfde cultuur en spreken ook niet dezelfde taal. Als ik in de zomer de muziek buiten hoor van een bruiloft in een Arabisch buurdorp, dan is dat geen muziek waar ik op zou willen dansen. Toch moeten we leren samen te leven en elkaar te begrijpen en gelukkig zie ik steeds meer initiatieven in die richting. Voor ons, de initiatiefnemers van dit kindercircus, is dit een unieke manier om Joods en Arabisch begrip voor elkaar te bevorderen. En het is gebleken dat het werkt, op een heel natuurlijke manier; voor ons is dat een droom die daadwerkelijk is uitgekomen.”

Vertrouwen

Samen iets opzetten? Uitstekend! Maar waarom specifiek een circus? Rosenstein: „In een

20 | C 16

CircusIsreal_NIW7116 1

circus zijn geen taalbarrières, dat geldt zowel voor de artiesten als voor het publiek. Het is een goede plek om over je angsten en onzekerheden heen te komen. Als je in een act moet springen en iemand anders moet je opvangen, dan vraagt dat om wederzijds vertrouwen. Het circus is een gemeenschap zonder competitie. „Verder is het circus van oudsher een rondreizende multiculturele familie, met als enig doel mensen aan het lachen te krijgen en te vermaken. In het circus heerst totale gelijkheid. Het heeft mij geleerd dat het mogelijk is samen te leven door te kijken naar wat onze overeenkomsten zijn, in plaats van onze verschillen, en door samen te delen. Via de kinderen, het zijn er op dit moment over de tachtig, bereiken we ook hun ouders en hun vrienden: het is een sneeuwbal die door blijft rollen. Er is nu ook een oudercomité opgericht, dat zich bezighoudt met allerlei technische zaken. Het lijkt misschien

‘Voor ons, de initiatiefnemers van dit kindercircus, is dit een unieke manier om Joods en Arabisch begrip voor elkaar te bevorderen’

heel gewoon, maar onze optredens voor een gemengd Arabisch en Joods publiek zijn ook uniek. Het circus zorgt voor verbroedering. Vriendschappen ontstaan tussen gezinnen die elkaar anders nooit hadden ontmoet.”

Baken

Nu het circus loopt, kunnen er ook plannen voor de toekomst gemaakt worden. Rosenstein: „We willen uitbreiden, regelmatiger op gaan treden en programma’s aanbieden voor het hele gezin. We gaan van start met een circus voor gehandicapte kinderen, en een van onze grote dromen is om een eigen circusorkest te hebben. Wij geloven dat het circus als baken kan fungeren dat toont hoe samen geleefd en gewerkt kan worden. Kinderen leren verantwoordelijk te zijn ten opzichte van elkaar. Een optreden is iedere keer een uitdaging. Het is nooit af en daardoor blijven de kinderen zich ontwikkelen. Ze ontdekken waar ze goed in zijn, maar ook waar ze minder in presteren. Ze zien hoe andere kinderen het doen en dingen oplossen. Ook is gebleken dat het circus helpt op school. Kinderen met leerproblemen gaan met sprongen vooruit.” Er zijn groepen in de Israëlische samenleving die zeggen dat je eerst moet praten voordat je dit soort initiatieven samen kunt ondernemen. Rabbijn Rosenstein is het daar niet mee eens: „Door het circus, het zo intensief samenwerken, ontstaat er een band en vertrouwen. Pas als dat er is, kun je met elkaar over andere dingen gaan praten.” n

7 januari 2011

05-01-2011 19:10:00

Column Column Maurice Swirc

Ontheemd en thuis

I

‘Ik werd bang toen Jobbik begon over het instellen van werkkampen voor zigeuners’

n het met sneeuw bedekte Boedapest hangt begin 2011 een zwarte wolk boven de Joodse gemeenschap. In april vorig jaar haalde het conservatief-christelijke Fidesz een absolute meerderheid in het parlement. Deze partij creëerde door een eigen nationalistische toon en door gedoogpolitiek mede de ruimte voor de opkomst van het ultra-nationalistische Jobbik. Dat kreeg onder andere met anti-Roma en antisemitische retoriek 17 procent van de stemmen. Jobbik is de politieke erfgenaam van de fascistische Pijlkruisers die vlak voor het einde van de Tweede Wereldoorlog eigenhandig duizenden Joden vermoordden en in de Donau wierpen. Honderdduizenden Joden werden mede onder hun verantwoordelijkheid afgevoerd naar Auschwitz. „Ik werd echt bang toen Jobbik onlangs begon over het instellen van werkkampen voor zigeuners,” vertelt Bogi terwijl ze mij vlak voor de jaarwisseling rondleidt door de Dohany-synagoge. De mollige dertigster is een van de bewaaksters van de grootste synagoge van Europa. „Het gaat erom dat een dergelijk voorstel vanuit de rest van de samenleving geen breedgedragen, luid protest oproept. Onlangs heb ik mijn zoon verboden nog langer met een keppeltje over straat te gaan. Mijn man en ik praten nu over emigratie naar het buitenland.” Antisemitische retoriek wordt steeds gewoner in het Hongaarse publieke debat. De naar schatting 100.000 Joden in Hongarije en ‘het internationale jodendom’ krijgen de schuld van de economische malaise. „Geweld, vernielingen en scheldpartijen tegen joden op straat nam de afgelopen jaren toe”, vertelt Bogi terwijl we de tuin naast de synagoge passeren met daaronder een massagraf uit de Tweede Wereldoorlog. Toch houdt ze tegelijkertijd zielsveel van haar geboortestad. Desgevraagd vertelt ze dat de mooiste plek in de stad voor haar niet de majestueuze Dohany-synagoge is waar ze zelf bat mitswa werd, of een van de indrukwekkende pleinen. „De mooiste plek is voor mij de markt. Dat komt door de warme sfeer, de Hongaarse stemmen die er klinken en de gezichten van de oude dames achter de marktkramen.” Een mens kan zich ergens ontheemd en tegelijkertijd toch thuis voelen. Aan het begin van een nieuw kalenderjaar lijkt in Joods Boedapest die gespletenheid bijna onontkoombaar.

2 sjewat 5771

CircusIsreal_NIW7116 2

C 16

| 21

05-01-2011 19:10:39

Cultuurtips

Culturele kick-off van het jaar cultuurtips 7 - 20 januari Nog geen goede voornemens voor 2011? Wij weten er wel een! Begin het nieuwe jaar fris met nieuwe culturele inspiratie. Tips zijn er genoeg... ACHSA VISSEL

TELEVISIE

Jongeren denderen dwars door de diaspora In de tweewekelijkse uitzending Dwars door de Diaspora, reizen zes Joodse jongeren (van orthodox tot skateboarder) in teams van drie, low budget van Amsterdam naar Jeruzalem. Een team reist via Oost-Europa en Turkije, het andere door Zuid-Europa en Noord-Afrika. Wie er gaat winnen? Daar komen we nog lang niet achter. Ondertussen kunnen de teams op Facebook gevolgd worden! Dwars door de Diaspora, elke twee weken vanaf 9 januari, 14.10, Joodse Omroep, www.joodseomroep.nl www.dwarsdoordediaspora.nl

EVENEMENT

Identiteit en The Magic Touch Je Joodse identiteit versterken, genieten van leuke en bijzondere lezingen én heerlijk socializen. Dat doe je allemaal op de Jewish Identity Day, georganiseerd door het NIK. De dag is opgezet om alle Joden van Nederland te kans te geven dichter bij elkaar én bij het jodendom te komen. Om de rijk-

22 | C 16

Cutuurtips_NIW7116 1

dom, schoonheid en spiritualiteit daarvan te ervaren zijn er lezingen door sprekers uit binnen- en buitenland, plus interactieve en creatieve workshops. Je kunt het spirituele geheim van de challe ontdekken, je eigen Tora op echt perkament schrijven of leren over taharat hamisjpacha (Joods huwelijksleven, alleen voor vrouwen). Speciaal voor jongeren is er The Magic Touch: A Jewish approach to relationships. Verder draaien er films in de filmzaal, is er een uitmarkt met lekkere hapjes, muziek en een borrel na afloop. Reserveren hoeft niet; kinderen hebben hun eigen programma. Jewish Identity Day, 9 januari, 11.00-19.00, JCC, Van der Boechorststraat 26, Amsterdam, www.jewishid.nl

CONCERT

Ten Holt in het Concertgebouw Muziekliefhebbers, grijp uw kans! Pianisten Polo de Haas en Kees Wieringa spelen het prachtige Canto Ostinato van Simeon ten Holt in het Concertgebouw. De uitvoering hiervan op cd leidde tot een gouden cd en de opmerking in het Amerikaanse tijdschrift Fanfare: ‘It’s the pianists that really dazzle’. Meer aanbeveling is overbodig. Canto Ostinato (Simeon ten Holt), Polo de Haas en Kees Wieringa, 15 januari, 20.15, Concertgebouw, Kleine Zaal www.concertgebouw.nl

TENTOONSTELLING

MUZIEK

Bieden op naïeve kunst

Luisteren naar Wilde Eend

Vanaf 1 januari zijn in Hospice Immanuel de naïeve, kleurrijke schilderijen van Hollandse landschappen te zien van de hand van Hans Sarfaty. In maart wordt er een veiling gehouden van veertig schilderijen van de autodidact schilder, waarvan de gehele opbrengst naar het hospice gaat. Alle werken worden op de website van het hospice tentoongesteld, waar u vast een bod kunt uitbrengen. De datum van de veiling is bij het uitkomen van dit nummer nog niet bekend maar is straks online te vinden.

Het klezmertrio Vilde Katshke (Wilde Eend) bestaat uit klarinettist en verteller Gottfrid van Eck, violiste Tesa Zoutendijk en cimbalist Pit Hermans. Op 13 januari brengen ze hun programma De Smaak van het Paradijs een muzikale ‘vertelvoorstelling’ in het Joods Cultureel Centrum Merkaz in Utrecht.

Schilderijen van Hans Sarfaty, 1 januari - 13 februari, Hospice Immanuel, Amstelveenseweg 665, Amsterdam, www.joodshospiceimmanuel.nl

7 JANUARI 2011

05-01-2011 19:12:36

CONCERT

‘De Smaak van het Paradijs’, Vilde Katshke, 13 januari, 20.00 (zaal open vanaf 19.30), Joods Cultureel Centrum Merkaz, Magdalenastraat 1a, Utrecht, reserveren via [email protected], www.merkaz.nl

Vijftien jaar, 115 concerten Precies vijftien jaar na het oprichten van de Leo Smit Stichting, in het leven geroepen om het werk van deze in WO II gestorven componist nieuw leven in te blazen, organiseert de stichting in de serie Uilenburger Concerten haar honderdvijftiende concert in het Bethaniënklooster in Amsterdam. Het concert Spagaat bestaat uit composities van onder anderen Leo Kok, Szymon Laks en Guus Janssen. Primeur: voor het eerst organiseert de stichting ook een concert in Den Haag!

POLITIEK

College lopen Wilt u uw kennis van de buitenlandpolitiek van Israël uitbreiden? Dan komt het mooi uit dat het CIDI met een cursus over dat onderwerp komt. De reeks te presenteren colleges heeft onder meer als onderwerp: ‘Geschiedenis van Israël’, ‘De Arabische perceptie van het Israëlische buitenlandse beleid’ en ‘De rol van internationale organisaties’. Docenten zijn onder anderen Ruud Hoff en Fred Grünfeld. Voor studenten zijn studiepunten te verdienen! Collegeserie ‘Israëlische buitenlandse Politiek’, CIDI, vanaf 12 januari elf keer op woensdag, 10.00-12.30, inschrijven/info via 070-3646862, www.cidi.nl

THEATER

Barbaren lezen poëzie In het kader van de tentoonstelling Wie niet weg is, is gezien brengen Barbaren & co, een groep toneelspelers en theatermakers uit Amsterdam en omstreken met onder anderen Jaïr Stranders, op een theatrale manier oude geschriften en documentaires tot leven. De teksten van dit programma zijn van Loek Zonneveld. Met uw entreekaartje voor het museum is de toegang gratis. Aanmelden bij de kassa, reserveren is niet nodig. ‘Barbaren & co lezen toneel, poëzie en proza’, met o.a. Jaïr Stranders, 9 januari, 14.30, Joods Historisch Museum, Nieuwe Amstelstraat 1, Amsterdam, info via 0205310378 of [email protected] en www.jhm.nl

CONCERT

Ish-Hurwitz speelt Liszt De internationaal gerenommeerde pianist Yoram Ish-Hurwitz (van Israëlisch-Nederlandse afkomst) treedt niet alleen in het buitenland, maar ook vaak ‘thuis’ op. Op 13 januari speelt hij in de Nutszaal in Enkhuizen Années de Pèlerinage van Liszt, met Auke-

2 SJEWAT 5771

Cutuurtips_NIW7116 2

lien van Hoytema als verteller. Het programma wordt op 16 januari in Ermelo gespeeld. De geplande concerten voor de rest van het jaar zijn terug te vinden op zijn website. Liszt – Années de Pèlerinage, Yoram Ish-Hurwitz, 13 januari, 20.00, Nutszaal, Patershof 4, Enkhuizen, reserveren 0228314771, [email protected] en op 16 januari, 20.00, De Muzeval, Boermarkeweg 43, Enkhuizen, www.mijnmuzeval.nl, www.ish-hurwitz.nl

CD

Het verhaal gaat... op muziek Van de succesvolle boekenserie Het verhaal gaat door Nico ter Linden, voormalig predikant in de Westerkerk, is een even succesvol theaterprogramma gemaakt. In het programma worden de opnieuw vertelde verhalen uit het Oude Testament uit de serie op de bühne gebracht, omlijst door Joodse muziek van ensemble ‘Het verhaal gaat’, dat bestaat uit zangeres Lija Hirsch, harpist Gertru Pasveer en violist Peter de Leeuw. Het programma Jozef de dromenman wordt nu op cd uitgebracht. Het eerste exemplaar wordt op 10 januari overhandigd aan oud-wethouder Piet van den Heuvel in Museum Jan van der Togt in Amstelveen.

‘Spagaat’, Uilenburger Concert, 16 januari, 15.00, Theater aan het Spui, Spui 187, Den Haag, reserveren via 070 3465272, [email protected], www,theateraanhetspui.nl 17 januari, 20.15, Bethaniënklooster, Barndsesteeg 6B, Amsterdam, reserveren via [email protected] of 0204227001, www.leosmit.nl

CONCERT

Cristina, Bob en Leonard Fadozangeres Cristina Branco vaart een nieuwe koers. Samen met het Amsterdam Sinfonietta toert ze deze maand door het land met een nieuw programma dat zeer verschillende stijlen met elkaar mengt. Geen fado maar Cole Porter, Bob Dylan, Leonard Cohen, én Schumann en Debussy, om maar wat te noemen. Op 10 januari te beluisteren in het Nieuwe Luxor Theater in Rotterdam! ■ Breder dan klassiek, Cristina Branco en Amsterdam Sinfonietta, 10 januari, 20.00, Nieuwe Luxor Theater, Posthumalaan 1, Rotterdam, kaarten via 010-

FOTO: MARCO BORGGREVE

r

Cultuurtips

Cd-presentatie Jozef de dromenman, Nico ter Linden en ensemble ‘Het verhaal gaat’, 10 januari, 17.00, Museum Jan van der Togt, Dorpsstraat 50, Amstelveen, cd verkrijgbaar via Syncoop Producties

C 16

| 23

05-01-2011 19:13:13

FOTO’S: AFKOMSTIG UIT BOEK

Oorlogsgeschiedenis

Roosje, uitje met dansschool, 1941

Tante Roosje: leven en overleven Het boek Tante Roosje, het oorlogsgeheim van mijn familie, geschreven door Paul Glaser, vertelt het levensverhaal van de in 1914 geboren Roosje Glaser. RAYA LICHANSKY

R

oosje Glaser is een levenslustige, geëmancipeerde jonge vrouw die voor zichzelf een carrière opbouwt als danseres en danslerares. Ze is nog geen 26 als de nazi’s in Nederland aan de macht komen. Met een grote dosis lef slaagt ze erin haar dansschool gaande te houden, tot ze door haar ex-echtgenoot Leo aan de Duitsers wordt verraden. Ze belandt via Westerbork en Vught in een reeks concentratiekampen, overleeft Auschwitz en komt via een gevangenenruil uiteindelijk in Zweden terecht, waar ze tot het einde van haar leven in 2000 zou blijven wonen.

Levensverhaal

Het zijn niet zozeer de gebeurtenissen die Tante Roosje tot een bijzonder boek maken, maar de afstandelijke, haast onaangedane toon waarin ze zijn opgeschreven. De auteur is Roosje Glaser zelf, die in Westerbork de verveling verdreef door haar levensverhaal te schrijven. Toen het naar buiten gesmok-

24 | C 16

TanteRoosje_NIW7116 1

kelde schrift de oorlog niet bleek te hebben overleefd begon ze opnieuw, en illustreerde haar relaas met talloze vooroorlogse foto’s uit albums die wel ongeschonden waren gebleven. De gruwelijke kampjaren zet ze neer in scherpe lijnen, soms haast ondragelijk gedetailleerd. Het is aan de lezer om de emoties in te vullen. Roosje overleeft omdat ze haar verdriet wegduwt, haar ‘gedachten op oneindig zet, maar wel selectief’ en zich vasthoudt aan de overtuiging dat voor ‘wilskrachtige, geharde optimisten de weg naar de dood anders is, en langer’. ‘Zo’n dood is niets voor mij’, schrijft ze als een van haar twee kampvriendinnen de dodenmars uit Auschwitz niet weet te volbrengen en door een SS-er langs de kant van de weg wordt doodgeschoten. Na de bevrijding gaat Roosje niet terug naar Nederland, maar begint ze in Zweden een nieuw leven. Ze trouwt en gaat schrijven ‘om de herinnering aan het verloren verleden vast te houden. Dat verleden heb ik nodig om mijn toekomst op te bouwen’.

7 JANUARI 2011

05-01-2011 19:31:40

Oorlogsgeschiedenis

‘Het verleden heb ik nodig om mijn toekomst op te bouwen’ Paul Glaser bevindt zich in een onmogelijke positie. „Ik wilde niets weten van die Joodse achtergrond. Mijn vader wilde er niet over spreken en vond dat ik het geheim moest houden, het zou vroeg of laat toch tegen me gebruikt worden. Aan de andere kant wilde ik zo veel mogelijk te weten komen over het verleden en mijn familie. Wat overbleef was contact opnemen met Roosje, die nog altijd in Zweden woonde.” Na lang aandringen – John en Roosje Glaser raakten op zeker moment gebrouilleerd – wil Roosje haar neef ontvangen. Ze laat foto’s zien met Glasers grootouders en andere familieleden en vertelt over het verleden. „Roosje had de niet aflatende behoefte om alles wat ze zag, dacht en voelde te documenteren, in woord en in beeld. Ze is daarin de tegenhanger van mijn vader, die tot op de dag van vandaag volhardt in onverzettelijk zwijgen. Sterke karakters, allebei, uitvergroot door de omstandigheden.”

Ontroerend beeld

In het boek wordt Roosje Glasers min of meer chronologisch vertelde levensverhaal doorsneden met tekst van de hand van Paul Glaser, de auteur en samensteller van Tante Roosje. Ze verklaren de achtergrond van het geheim uit de ondertitel en geven een ontroerend beeld van het traject dat de schrijver aflegde naar het moment waarop hij besloot het verhaal aan de openbaarheid prijs te geven. „Ik was in 2002 in Krakau voor een internationale conferentie voor ziekenhuisdirecteuren. Ik heb me laten overhalen mee te gaan met een gepland bezoek aan Auschwitz. Voor de vitrine met koffers stonden mijn vrouw en ik als aan de grond genageld: in het midden, fel uitgelicht, was daar een grote bruine koffer, met in wit krijt de naam Glaser erop geschreven. Een koffer met mijn naam erop, onderweg naar nergens.”

2 sjewat 5771

TanteRoosje_NIW7116 2

Toch markeert juist die koffer het einde van Glasers zoektocht naar het familiegeheim, het taboe op de Joodse wortels van de familie Glaser. Paul Glaser weet de waarheid stukje bij beetje boven tafel te krijgen, te beginnen in 1974, als zijn vader John Glaser als tweede naam Samuel blijkt te hebben. Een paar jaar later is het een Oostenrijkse collega die de naam Glaser kent uit het vooroorlogse Wenen, daarna de verhalen van Glasers oma van moederskant over de beginjaren van de oorlog, en de kennismaking met een verre neef met dezelfde achternaam die hem vertelt over een tante Roosje Glaser die in Zweden woont. In 1994 worden in een verzorgingstehuis in Naarden brieven van Roosje gevonden, geschreven vanuit Westerbork en kamp Vught, aan Magda Coljee bij wie ze tot haar deportatie in huis woonde.

In het kader van de Holocaust Memorial Week geeft Paul Glaser op 23 januari een lezing in de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam, waarbij hij ook authentiek film- en fotomateriaal zal laten zien. Voor meer informatie zie de agenda op www. hollandscheschouwburg.nl. Reserveren noodzakelijk! Op www.crescas. nl is een langer interview te bekijken met Paul Glaser. n Paul Glaser: Tante Roosje, het oorlogsgeheim van mijn familie, 2010. Uitgeverij Verbum. ISBN 9789074274432. Prijs: € 17,95.

C 16

| 25

05-01-2011 19:32:12

Een van de grappigste maar tegelijkertijd ook meest ontroerende documentaires van de laatste jaren draait nu in de bioscoop. Parradox brengt het succes, de ondergang en de wederopstanding in beeld van de legendarische SurinaamsNederlandse filmmaker Pim de la Parra. Het NIW interviewt De la Parra in Suriname.

foto’s: Toine Rongen en anderen

Retrospect

Toine Rongen

I

n de documentaire Parradox geven acteurs, producenten, regisseurs en familieleden hun ongezouten mening over dit enfant terrible van de Nederlandse filmwereld en volgend jaar zal bij de Joodse Omroep een andere, Joodse versie vertoond worden. We zijn amper begonnen als de 70-jarige Pim de la Parra ons de deur wijst. Zijn longemfyseem en zijn rugklachten breken hem deze namiddag op. „Ik moet een siësta houden, anders ben je straks nog getuige van de dood van deze nietsnut.” En aansluitend begint het enfant terrible daarop rap en vrolijk te babbelen over The Incredible Shrinking Man, een Hollywoodfilm uit 1957 van regisseur Jack Arnold. „Over een acteur die denkt dat hij alsmaar kleiner wordt. Ken je die niet? Echt niet?” We zitten weer op het puntje van onze stoel. Letterlijk ook, want moeten we nu weg of komt er nog uitleg? „De man wordt gefopt,” vervolgt hij. „De decorbouwers maken namelijk alles om hem heen alsmaar groter. Ge-wel-dig!”

Achtbaan

We zijn inmiddels weer rustig gaan zitten en het een na het ander verhaal komt over ons heen. De la Parra pakt je op en neemt je mee in een achtbaan vol inzichten en uitspraken waarin we behalve Pim zelf ook spitsvondigheden uit de Oosterse en Europese wijsheid herkennen. Hoe meer De la Parra zegt dat hij ‘niets met het jodendom heeft’ hoe Joodser de apothekerszoon wordt. In de dagen na ons interview stuurt hij grappige mails met Joodse recepten en een chanoekaboodschap. Ook Alfred Edelstein, directeur van de Joodse Omroep, herkent deze paradox: „Pims wis-

26 | C 16

DeLaParra_NIW7116 1

Enfant terrible van het Nederlandse witte doek, Pim de la Parra, eindelijk thuis in Suriname

‘Ich bin ein T

pelturigheid is een van zijn opmerkelijke karaktertrekken. Hij zegt soms zomaar iets en knipt daarbij zeker niet met een fijn schaartje. Maar zijn verbondenheid met het Joodse volk is groot, dat kan ik je verzekeren. Zijn zelfspot, de kwaliteit om allerlei onderwerpen van allerlei kanten te belichten. Verder is Pim een adept van het Joodse lernen. Pim leest en studeert veel, daarbij zet hij die kennis ook voortdurend om in daden. Lees zijn cv er maar op na!” 

‘Straks kan ik alleen nog dwergmeisjes zoenen’ Pim de la Parra (Paramaribo, 1940) schudde met medeproducer, -scenarist en -regisseur Wim Verstappen in de jaren zestig het Nederlandse filmwereldje op. Productiemaatschappij $corpio Films – inclusief de S met het dollarteken – baarde opzien met onder meer Blue Movie (1971), Frank & Eva: Living Apart Together (1973) en Wan Pipel (1976).

Ook friste hij de Nederlandse filmkritiek op met het blad Skoop (1962-1993). Door talloze flops vloeiden de miljoenen door zijn vingers. Maar zelfs aan de bedelstaf toonde De la Parra veerkracht, energie en wijsheid die laveert tussen genialiteit en gekte. Vanaf de jaren tachtig gold hij als de godfather van de Nederlandse minimal movie: in hoge mate geïmproviseerde lowbudget en no-budget speelfilms waarin het complexe liefdesleven van de hoofdrolspelers vaak tot verwarrende en tragikomische verwikkelingen leidde. Hij inspireerde filmmakers als Frans Weisz, Frans Bromet en Rudolf van den Berg. Allen komen in Parradox aan het woord. Van den Berg, aanwezig bij de drukbezochte première in Amsterdam, over deze door In Soo Radstake geregisseerde film: „Parradox is meesterlijk intelligent, gevoelig en wijs.” De la Parra roept met zijn hele doen en laten ook associaties op met Woody Allenachtige personages die klassieke auteurs als Shalom Jacob Abramowitsch (1836-1917) en Sholem Aleichem (1859-1916) creëerden. Vaak dromerige wereldverbeteraars en ‘besservaisers’ (beterweters) die absoluut niet konden omgaan met de alledaagse, praktische beslommeringen. Maar ook personages die ondanks alle ellende positief, optimistisch en

7 januari 2011

05-01-2011 19:17:18

Retrospect

Rebellie en gekkigheid met acteur Hugo Metsers

n Taugenichts’ vol humor in het leven staan, zo blijkt ook tijdens het interview. Wat heeft The Incredible Shrinking Man nu met jou te maken? „Vanwege de botontkalking krimp ik zo’n vijf centimeter per jaar. Over enkele jaren ben ik 1.40 meter en kan ik alleen nog dwergmeisjes zoenen haha!” Waarom stuur je ons voortdurend weg en begin je vervolgens opnieuw? „Ik moet zo’n tachtig mails beantwoorden. Naast wat kranten en de telefoon communiceer ik met de wereld vooral via de computer. Tv en radio heb ik niet meer, het nieuws volg ik op het net. Ik heb straks bovendien een afspraak en je hebt inmiddels toch genoeg om een heel NIW’tje te vullen? De producenten zullen met dit interview blij zijn, ik denk dat er toch wel tien NIW-lezers naar Parradox gaan kijken. Toch meer dan een halve glurende paardenkop, mag ik hopen?” Waarom was je tijdens de Amsterdamse première thuis in Paramaribo? „Vanwege mijn gezondheid mag ik niet negen uur achter elkaar vliegen. Godzijdank trouwens, want zeker in de winter is Nederland niet uit houden. Ik ben een tropenkind.”

2 SJEWAT 5771

DeLaParra_NIW7116 2

‘Ik denk dat er toch wel tien NIW-lezers naar Parradox gaan kijken’ Heb je het naar je zin in het land waarover de crimineel en moordenaar Desi Bouterse de scepter zwaait? „Heel erg! De rust, die stressloosheid. Het weer, de natuur, de wolken. Heerlijk! Gisteren wandelde en fietste ik wat, genoot op een terrasje van een kindermenu met rijst met pompoen, kousenband, tayerblad en een flesje water. En dat voor in Surinaamse guldens uitgerekend minder dan twee euro. Prima toch voor de man die met een AOW’tje moet zien rond te komen.” In Desi Bouterse-land? „Jaja, het meest vredelievende paradijsje op aarde.”

Bouterse is destijds veroordeeld voor drugshandel, de man heeft bloed aan zijn handen… (Zonder blikken of blozen.) „Nou en? Wie zonder zonde is werpe de eerste steen! Iedereen heeft bloed aan zijn handen! Ik, jij, iedereen, we betalen toch allemaal belasting voor bijvoorbeeld het militaire apparaat, om maar wat te noemen. Sowieso schuilt in iedereen zowel de boef als de engel. Soms doe en denk ik dingen waarvan ik achteraf zeg: verdorie, ik ben nog erger dan Stalin en Saddam Hoessein. Maar soms evenaar ik in mijn barmhartigheid Moeder Teresa. Maar de mens, de maatschappij, het systeem, het blijft gewoon allemaal zoals het al eeuwen is. Mensen zijn beesten, als het even tegenzit, maken ze elkaar af. Denk je dat door de Holocaust het antisemitisme in de wereld minder is geworden?” Laten we het hopen? „Ben je gek, de wereldbevolking groeit alsmaar door dus ook het percentage antisemieten stijgt. Overal steekt het de kop op: in het Midden-Oosten, in Iran, Pakistan, Rusland, noem maar op. Welk racisme dan ook, het is niet uit te roeien. De mens kan hooguit zichzelf – en dat al met heel veel moeite – veranderen. Neem antisemitisme: ikzelf heb het nog nooit persoonlijk meegemaakt. Wat je

C 16

| 27

05-01-2011 19:17:44

Retrospect

‘Soms doe en denk ik dingen waarvan ik achteraf zeg: verdorie, ik ben nog erger dan Stalin en Saddam Hoessein’ uitstraalt krijg je terug. Je moet er gewoon niet mee bezig zijn. Verleg je focus! Geniet van het niets!” Je doet al jarenlang tai chi chuan. Ook in Parradox beoefen je voortdurend die ‘Chinese vorm van schaduwboksen’. „Maar ik hoor gelukkig niet bij die blinden die menen dat een beetje schaduwboksen je hele leven verandert. Ik ben een druktemaker en tob met mijn gezondheid. Door regelmatig te tai-chiën breng ik mezelf meer tot rust wat mijn genezingsproces bevordert. Maar vanwaar toch die vragen? Je moet De denkbeeldige geest van U.G. Krishnamurti eens lezen. De anti-goeroe, hij veegde alle dogma’s, spirituele tradities, goeroes, religies en filosofieën van tafel. Hij zei: ‘Stop met denken en begint te leven’. Daar voeg ik vandaag aan toe: stop met het debat, met het uitwisselen van al die meningen over van alles en nog wat. Zeg het hoognodige zoals: wil je me nu alsjeblieft met rust laten? Hahaha.” Tijdens ‘Parradox’ bezoek je de Joodse begraafplaats, de Joden-Savanna, anderhalf uur rijden buiten Paramaribo. Daar ligt je familie begraven. „Klopt! De De la Parra’s hoorden bij de sefardische Portugese Joden die vanaf 1640 in Suriname kwamen wonen. Onder anderen mijn Joodse grootvader, Maurits Julius de la Parra. Hij trouwde met een Creoolse, Indiaanse en blanke maar niet-Joodse vrouw. Daaruit kwam weer mijn vader voort. Volgens de oude wetten ben ik dan ook niet Joods. Wel bezocht ik met mijn vader elk jaar de Joden-Savanna. Ook heb ik eens de synagoge van Paramaribo van binnen bekeken. Ik was er al zo vaak langs gefietst. Als tiener kreeg ik geschiedenisles van rabbijn Jaap Meijer, de vader van Ischa. Ooit zei hij tegen mij: ‘Als je niets te zeggen hebt, moet je zwijgen’. Die wijsheid heb ik me inmiddels eigen gemaakt: ik ben een ouwe lul die na Parradox niks meer te vertellen heeft.” Bezocht je ooit Israël? „Nee, geen behoefte aan. Ik ben niet pro of anti, maar ben in die Joods-Palestijnse kwestie zelfs geneigd de kant van de Palestijnen te kie-

28 | C 16

DeLaParra_NIW7116 3

zen. Maar het lijkt me zo gestresst allemaal. Ik begrijp wel dat de doorsnee Israëli inmiddels zo gek en woedend is geworden dat hij de Palestijnen mores wil leren.” In Parradox zeg je tijdens het bezoek aan de Savanna niets te hebben met de Joodse elite. Waar doel je dan op? „Dat ik niets heb met het officiële jodendom. Maar ook niet met professoren, politici, opiniemakers, bankiers en Hollywood-bazen. Sowieso heb ik niets met de betweterij van de joods-christelijke cultuur. Ook niet met het lernen, dat eeuwige alsmaar meer willen weten. Mijn inspiratiebronnen liggen meer in het zenboeddhisme en het taoïsme. De Indiase filosoof, dichter en Nobelprijswinnaar Rabindranath Tagore zei ooit: „Des te meer je weet, des te minder kan je lachen.” Ook in de Bijbel staat ergens: ‘Wie kennis vermeerdert, vermeerdert smart’. Je nergens

om bekommeren, genieten van het niets. Dan pas ben je wijs.” Ben je nog als filmmaker actief? „Ik ben samen met Jeffrey Spalburg, de Surinaamse stand-up comedian als hoofdrolspeler bezig met het filmproject: Natuurkunde van de ziel. Ook ben ik betrokken bij de restauratie van Obsessions, de film die ik met co-scenarist Martin Scorsese maakte. Verder wil Eye Film Instituut, voorheen het Filmmuseum, al mijn nooit uitgebrachte minimal movies afwerken en alsnog uitbrengen. Ik moet daar uiteraard mijn fiat aan geven. Een giga-klus.” Je bent leermeester van Leonard Retel Helmrich, Erik de Bruyn en Paul Ruven. Zijn deze filmmakers je opvolgers? „Nee, zij hebben tenminste gezond verstand. Ik niet, ik deed maar wat. Ich bin ein Taugenichts. De wereld heeft niks aan mij, echt niet!” n

7 januari 2011

05-01-2011 19:18:08

foto: René den Engelsman, Theater in Beeld

Theater

Dit is mijn vader is de derde voorstelling in een autobiografische reeks van de jonge Israëlisch-Nederlandse theatermaker Ilay den Boer. Ariëla Legman

I

n september werd Dit is mijn vader geselecteerd voor het Theaterfestival, een jurykeuze uit highlights van het afgelopen seizoen. De NRC noemde het stuk vorige maand in de theater top-vijf van 2010. Deze maand gaat de voorstelling op tournee.

Familieband versus politiek

Toen hij achttien werd had Ilay den Boer (24) de keus (want twee nationaliteiten) om in Israël in dienst te gaan. Hij besloot dat niet te doen. Zijn Israëlische familie maakte hem daarom uit voor landverrader. Ondanks het verdriet en de verwarring over deze botsing, besefte de ontwakende acteur in Ilay dat er materiaal voor een voorstelling besloten lag in het conflict tussen familieband en politiek. Drie jaar geleden is hij begonnen aan Het Beloofde Feest, een serie van zes voorstellingen waarin hij op zeer persoonlijke wijze zijn Joodse achtergrond in kaart brengt. Elke voorstelling biedt een ander perspectief op de Joodse identiteit door de ogen van telkens een ander familielid. In april gaat deel vier in première – een kindervoorstelling gebaseerd op het leven van Ilay’s opa die als kind de Tweede Wereldoorlog is ontvlucht en later in Israël als kinderpsycholoog oorlogsslachtoffers behandelde. In het veelvuldig geprezen deel drie speelt Ilay samen met zijn niet-Joodse vader Gert den Boer een spel op de grens van fictie en werkelijkheid, waarin een hoofdrol is weggelegd voor de angst voor jodenhaat.

Makkelijke prater

De voorstelling begint jolig. Terwijl Ilay het publiek aan de deur begroet, loopt zijn vader zich op te warmen alsof hij een potje gaat voetballen. Voetbal blijkt inderdaad een belangrijke rol te spelen in de vader-zoonrelatie, maar eerst krijgen we een rondleiding door het leven van Gert. Het publiek wordt uitgenodigd vragen te stellen nar aanleiding van een tijdlijn en Ilay gebruikt die om zijn vader uit te dagen het achterste van zijn tong te laten zien wat

2 sjewat 5771

IllaiDenBroek_NIW7116 1

‘Nothing to fear but fear itself’ betreft zijn (christelijke) jeugd, zijn reizen en avontuurtjes en het huwelijk met Ilay’s moeder. Hij schroomt daarbij niet zijn vader te confronteren met diens, in Ilay’s ogen, gebrekkige ambities en versleten jarenzestigidealen. Gert blijkt een makkelijke prater en iemand die het leven inderdaad niet al te zwaar neemt. Als Ilay drie is komt er een keerpunt, de eerste intifada breekt uit en het jonge gezin verhuist van Jeruzalem naar Dordrecht. Daar loopt het huwelijk op de klippen en Gert wordt weekend- en voetbalvader.

Hoe meer zijn vader de gebeurtenissen relativeert des te meer bijt Ilay zich vast in zijn verhaal Terwijl op het podium een sprong genomen wordt naar de tijd dat Ilay een veelbelovend keepertje was, verandert de sfeer. Strafschoppen trainend komen Ilay en Gert letterlijk en figuurlijk tegenover elkaar te staan. Tegen de achtergrond van minder prettige gebeurtenissen op de voetbalclub worden de verschillen tussen vader en zoon duidelijk. Ilay, het enige Joodse jongetje op de club, werd daar gepest. Terwijl hij dat zelf als levensbedreigend ervaarde, heeft zijn vader

in de voorvallen nooit meer dan kwajongensstreken gezien. Hoe meer zijn vader, ook nu weer, de gebeurtenissen relativeert, en de luchtige sfeer van de voorstelling probeert vast te houden, des te meer bijt Ilay zich vast in zijn verhaal, dat een steeds grimmiger karakter krijgt. In een hilarische scène waarin vader en zoon de gebeurtenissen ieder van hun kant herbeleven, wordt het publiek aan het twijfelen gebracht over het waarheidsgehalte van Ilay’s herinneringen. Het is allemaal nét iets te veel als uit een jongensboek en zijn verbetenheid om erkend te worden als slachtoffer roept, voor wie zich dat nog herinneren kan, associaties op met de ‘Fassbinder-affaire’ van eind jaren tachtig. In de nasleep daarvan werd acteur Jules Croiset ontvoerd en mishandeld door neonazi’s, maar naar later bleek had hij alles zelf in scène gezet. Maar of de agressie nou ingebeeld is of niet, de angst is echt. Ilay gaat tot het uiterste om zijn vader en het publiek dat duidelijk te maken. In een aangrijpende eindscène wisselt zijn vader het sussen in voor echte zorg en bekommernis. Zonder dat de voorstelling letterlijk een antwoord geeft op de vraag hoe om te gaan met angst voor haat en geweld, ligt de oplossing waarschijnlijk besloten in het lied van Jean-Louis Pisuisse dat Gert aan het eind van de voorstelling voor zijn zoon zingt: ‘Je kop in de hoogte, je neus in de wind. (...) Wat je zoekt kan geen ander je geven. Mensch, durf te leven!’ n Dit is mijn vader, 7 t/m 29 januari in een twaalftal theaters. Speellijst en informatie over de reeks: www.hetbeloofdefeest.nl

C 16

| 29

05-01-2011 19:21:56

Familieberichten













www.struikelstenen.nl

30 | C 16

220639.indd 30

4-1-2011 13:30:20

Familieberichten

Sinds 1991

Deskundige en respectvolle zorg thuis Amsterdam: 020-6701800 www.carecompany.nl C 16

220640.indd 31

| 31

4-1-2011 15:27:16

Portret

Een drukbezet man Rabbijn Riskin op Jewish Identity Day Een van de buitenlandse sprekers op de Jewish Identity Day komende zondag is rabbijn Shlomo Riskin (1940) – de rabbijn van Efrat. In Jeruzalem sprak Leo Mock met de energieke Riskin.

I

Leo Mock

n een kort gesprek van een half uur – Shlomo Riskin is een duizendpoot en zeer drukbezet – weet de rabbijn uit te leggen waar hij voor staat, en wat zijn doelen zijn. Uitgangspunt van alles is voor Riskin zijn leermeester, rabbijn Josef B. Soloveitchik (1903–1993), voorman van de moderne orthodoxie in de 20e eeuw: „Ik ben volledig door hem geïnspireerd,” zegt hij met een brede glimlach. Riskin leerde aan de prestigieuze Yeshiva University in New York, het eerste moderne orthodoxe instituut dat een universitaire studie met een religieuze opleiding combineerde. Van rabbijn Josef B. Soloveitchik, destijds hoofd van de religieuze opleidingen aan die universiteit, kreeg hij zijn rabbijnentitel. „Onze richting combineert moderne-orthodoxie met religieus-zionisme,” zegt hij. Maar zit deze richting niet een beetje in het slop, gezien de ultra-orthodoxie die steeds talrijker lijkt te worden? Bovendien: ook religieus-zionistische stromingen in Israël leggen steeds meer accenten die lijken op die van de ultra-orthodoxen: ze hechten tegenwoordig minder aan seculiere studie en zijn erg bezig met kledingvoorschriften voor vrouwen. Riskin is echter optimistisch: „Wij zijn een van de meest invloedrijke groepen in Israël. Per jaar worden er door ons 35 tot 40 rabbijnen afgeleverd die hun weg vinden in gemeenschappen in Israël en de diaspora. En wij doen veel aan outreach.” Een van de manieren waarop dat gebeurt zijn de activiteiten van deze rabbijnen in buurtcentra van seculiere wijken. Ze geven

3 2 | C 16

BoekLeo_NIW7116 1

daar lessen en lezingen over jodendom, houden activiteiten op vrijdagavond en rond de feestdagen, en bieden lessen aan voor jongens die bar mitswa worden. Bovendien runt rabbijn Riskin vele educatieve instituten en programma’s die de komende generatie opleiden. „We hebben zes middelbare scholen – drie voor jongens en drie voor meisjes – die tot de betere scholen van Israël behoren. Verder hebben we twee jesjivot (talmoedische leerscholen) voor jongens – in een daarvan

‘De ultraorthodoxen zijn de echte reformers van het jodendom’ 7 januari 2011

05-01-2011 19:01:18

Rabbijn Tamarah Benima wordt Torastudie met legerdienst gecombineerd. En natuurlijk Midreshet Lindenbaum – een groot leerinstituut voor orthodoxe jonge vrouwen.” In al Riskin’s instituten en programma’s bij elkaar leren dan ook zo’n drieduizend studenten. En de ultra’s? „De ultra-orthodoxen zijn de echte reformers van het jodendom – zij veranderen het jodendom,” zegt hij resoluut. „Ten eerste leerde in het jodendom nooit iedereen fulltime. De Tora mag geen vervanging zijn van het échte leven. In de traditionele opvatting hoor je ook een goede burger te zijn. De traditie wil dat we Tora met werk (derech eretz) combineren. De rabbijnen uit de Talmoed waren bekend met Griekse filosofie, wetenschap, vreemde talen en literatuur.”

‘Een vrouw mag wél voorlezen uit de Tora of voorgaan in gebed wanneer het een gebedsdienst is van alleen vrouwen’ Vrijstelling van legerdienst

Rabbijn Shlomo Riskin zelf heeft een MA in Joodse geschiedenis en een doctoraat in literatuur. Een ander voorbeeld ziet Riskin in de vrijstelling van legerdienst voor ultra-orthodoxen: „In de Tenach vinden we bijvoorbeeld Jehosjoea als legeraanvoerder. Sommige mensen zijn vrijgesteld van legerdienst, maar dat is beperkt.” En wat vindt hij van de gescheiden buslijnen in sommige ultraorthodoxe wijken, waarin mannen voorin zitten en vrouwen achterin? „Het scheiden van mannen en vrouwen zie je in de Joodse traditie in sommige plaatsen, en in specifieke situaties. Bijvoorbeeld in de Tempel, maar ook volgens Maimonides op de feestdagen. Omdat dan veel wijn werd gedronken. Ingetogenheid is belangrijk, maar het moet geen fetisj worden.” Riskin heeft – naast zijn talrijke krantenartikelen en columns – al zeven boeken over jodendom op zijn naam staan: drie over de wekelijkse Toralezing, een hagada voor Pesach, een boek over het huiselijke leven op sjabbat en feestdagen, en twee boeken over

2 sjewat 5771

BoekLeo_NIW7116 2

echtscheidingsrecht. Vooral die twee laatste boeken vindt hij heel belangrijk. Want ze gaan over de problematische positie van vrouwen bij een scheiding, een onderwerp dat hem na aan het hart ligt. Yad L’isha gaat bijvoorbeeld over het probleem van de ‘geketende vrouw’ (agoena) die van haar man geen scheidingsakte krijgt en gevangen zit in haar huwelijk. Ze kan immers niet bij haar man weg en met een andere man hertrouwen zolang ze die akte (get) niet heeft. Riskin laat in dit boek zien dat in de Joodse wet ook vrouwen een scheiding kunnen initiëren, en niet alleen de man. Maar Riskin doet meer dan dat. Zo richtte hij een organisatie op die steun geeft aan vrouwen die problemen hebben bij hun scheiding en hen van juridisch advies voorziet.

Programma voor vrouwen

De betrokkenheid van vrouwen bij het jodendom is belangrijk, maar dat wil niet zeggen dat alles kan. Riskin is en blijft gebonden aan de Joodse wet. Het is prima dat vrouwen Tora leren en teksten als Talmoed en Halacha bestuderen. Hij heeft zelf een programma voor vrouwen waar ze worden opgeleid op het niveau van mannelijke rabbijnen. Ze mogen uitspraken doen in onderwerpen als sjabbatwetten en de huwelijkswetten, maar toch mogen ze zich geen rabbijn noemen: „Een vrouw kan niet dé rabbijn zijn van een gemeente, in haar eentje, en kan niet in de sjoel uit de Tora voorlezen of voorgaan in de gebeden. Dat komt omdat de Joodse wet nu eenmaal aan de mannen de verantwoordelijkheid heeft gegeven voor de communale religieuze plichten. Een vrouw mag wél voorlezen uit de Tora of voorgaan in gebed wanneer het een gebedsdienst is van alleen vrouwen.” Andere initiatieven van Riskin zijn onder meer het opleiden van vrouwen als advocaten in rabbijnse rechtbanken bij echtscheidingszaken, en het opzetten van een programma voor jonge vrouwen die dienstplicht in het leger met Tora-leren willen combineren, zoals ook orthodoxe mannen dat doen. Veel jonge orthodoxe vrouwen gaan niet in het leger uit religieuze motieven, maar doen vervangende diensplicht in scholen, bejaardenhuizen, ziekenhuizen of andere instellingen. Deze vrouwen gaan dus wél naar het leger, maar kiezen daar bepaalde onderdelen uit, zoals het onderwijs, de inlichtingendienst of de luchtmacht. „Er zijn nu zestig orthodoxe vrouwelijke officieren in het leger,” vertelt hij trots. En dan moet Riskin alweer weg naar een volgende les van hem, over de problemen die aankomende rabbijnen in de diaspora kunnen tegenkomen. „U bent een drukbezet man,” zeg ik. „Godzijdank,” antwoordt hij, en beent snel weg. n

Column Tamarah Benima

Successen Ik snak naar het meer normale nieuws over Israël

W

elkom in het nieuwe jaar. Moge het een goed jaar worden voor iedereen. Hoezo deze wensen? Het is toch geen Joods Nieuwjaar? Nee. Nou en? Zijn we allochtonen? De meesten van ons zijn autochtonen, hier geboren, hier opgegroeid, met families die hier soms al eeuwen zijn. Dat is dan ook meteen een van mijn wensen voor het aangebroken jaar: dat de verdere marginalisering van Joden in Nederland ophoudt. En dat we ook zelf ophouden ons steeds meer als allochtonen te laten beschouwen en aanspreken. Ik heb nog meer wensen: dat bij de berichtgeving over de Palestijnen ook hun successen worden gemeld. Niet alleen de ‘successen’ in hun oorlog tegen Israël, maar ook daadwerkelijke successen op economisch gebied. Het gloednieuwe winkelcentrum in Gaza bijvoorbeeld, of de economische opbloei op de Westelijke Jordaanoever. Ik snak naar het meer normale nieuws over Israël. Natuurlijk wil ik in de Nederlandse dagbladen lezen over het ongehoorde succes van Israëls rechtspraak, die oud-president Moshe Katsav veroordeelde voor verkrachting van vrouwelijke werknemers. Het is vreselijk dat hij jaren zijn gang heeft kunnen gaan, net als andere hoogwaardigheidsbekleders en topmannen in het leger. Maar ik ben trots dat het recht zegeviert, en het niet laat afweten zoals in de tientallen landen op deze wereld waar het ook gebeurt, zonder straf, zelfs zonder dat het publiekelijk aan de kaak wordt gesteld. Maar niet alleen over deze zaak wil ik in het komende jaar lezen. Ik wil ook horen over het Israël, dat mij ten diepste ontroert. Het Israël waar mensen al hun intelligentie inzetten om iets te maken dat mensen wereldwijd kan helpen. Zoals het volledig elektronische pak dat door Argo Medical Technologies werd ontwikkeld, zodat verlamde mensen weer kunnen lopen. Dr. Amit Goffer werd opgeleid op het Technion, Israëls technische universiteit. Hij kwam zelf in een rolstoel terecht, vele jaren geleden, en gebruikte alles wat hij leerde om een elektrisch skelet te maken om te lopen. Het is ongelooflijk om mensen die al jaren tot een rolstoel veroordeeld zijn, op te zien staan en met twee stokken te zien lopen. Bekijk op YouTube het filmpje, en laat je raken door Het Goede.

C 16

| 33

05-01-2011 19:01:40

Sjoeltijden overzicht sjoeltijden januari • tewet/sjewat

Joodse Gemeente Amsterdam V.d. Boechorststr. 26 - Amstelveen sjachariet mincha ma’ariw - Buitenveldert sjachariet mincha ma’ariw - Lekstraat - Rav Aron Schuster J. Obrechtplein www.RAS-Club.nl Sjoel West

sjachariet mincha ma’ariw sjachariet mincha ma’ariw

Portugees-Israeliëtische Gemeente - Amsterdam Mr. Visserplein 3 Portugees-Israeliëtische Gemeente - Amstelveen Texelstraat Beth Shalom Kastelenstraat 80 Amsterdam Kehillas Ja’akov Gerard Doustraat 238 LJG Amsterdam Zuidelijke Wandelweg 41 CIZ-sjoel Amstelveen

Vrijdag 07•01

sjabbat 08•01 Bo

Vrijdag 14•01

sjabbat 15•01 Besjalach

Begin sjabbat 16.25

Einde sjabbat 17.34

Begin sjabbat 16.35

Einde sjabbat 17.44

-

-

-

-

09.00

09.00 19.00 17.34 09.00 19.15 17.34

09.00

09.00 19.00 17.44 09.00 19.15 17.44

16.25 09.00 16.25 08.45 16.25 09.00 16.25 16.25

08.45 18.40 17.34 09.00 19.15 17.34 09.00

16.35 09.00 16.35 08.45 16.35 09.00 16.35 -

16.25 07.25 16.25 -

09.00 16.00 aansluitend 09.00 16.15 aansluitend 08.30 16.19 17.34 09.00 16.19 09.30

16.35 07.25 16.35 -

09.00 16.15 aansluitend 09.00 16.30 aansluitend 08.30 16.29 17.44 09.00 16.29 09.30

18.30 Oneg

10.00

20.00

10.00

16.25 08.30

16.35

08.45 18.40 17.44 09.00 19.15 17.44 -

16.35 08.30

09.00/16.25

09.00

09.00/16.35

09.00

Beit Ha’Chidush 020 6241523 www.beithachidush.nl

20.00

-

-

-

Sjoel Zuidoost [email protected]

-

-

-

-

Joodse Gemeente Haarlem NIG Leiden

-

09.00 -

-

09.00 -

NIG Den Haag Scheveningen

16.25 18.00

09.00, 16.19 09.30

16.35 18.00

09.00, 16.29 09.30

LJG Beth Jehoeda Den Haag

18.30

09.30

18.30

09.30

Joodse Gemeente Rotterdam

16.25 (afspr.)

09.00

16.35 (afspr.)

09.00

LJG Rotterdam NIG Utrecht

-

10.00 09.30

20.00 -

09.30

LJG Utrecht [email protected] NIG Bussum

-

10.00 09.30

-

09.30

10.00

17.20

10.00

Joodse Gemeente Almere LJG Flevoland 06 49800815

20.00

-

-

-

Masorti Almere

-

09.00

-

-

NIHS Arnhem

-

-

-

-

NIG Amersfoort LJG Gelderland NIG Nijmegen NIG Zwolle NIG Groningen

18.30 -

09.00 10.00 09.30 09.30 -

-

09.00 09.00

NIG Leeuwarden LJG Heerenveen 06 44753370

-

09.00 -

-

-

LJG Or Chadasj Twente NIG Twente Prinsestr. 18, Enschede

-

09.30

-

10.00 09.30

PJG Noord-Nederland Beth Hatsafon 0513631160 LJG Brabant

19.00

-

-

-

-

10.15

-

-

NIHS Limburg

-

-

-

-

Joodse Gemeente Zeeland

-

10.00

-

10.00

3 4 | C 16

Sidra_NIW7116 1

Schaken Bloeme Evers-Emden

‘Je hebt me láten winnen, je hebt me láten winnen’

M

ijn vader was een goede schaker, beoefende deze sport met overgave en vrijwel dagelijks. Hij was lid van een schaakclub in een van de hoogste klassen en speelde eindeloos partijen uit de krant na. Hij had ook een vaste partner, ene mijnheer Cohen, die regelmatig kwam schaken. Het is een sport die tegenwoordig niet meer gepromoot wordt, omdat het zo warm aanbevolen ‘zich bewegen’ uitermate beperkt is, namelijk tot enkele bewegingen van duim en wijsvinger en dat nog maar na lange denkpauzes. Tijdens mijn opleiding heb ik geleerd dat denken ook inspanning vereist en dat daarmee calorieën worden opgesoupeerd. Met dit soort besognes hielden mijn vader en de heer Cohen zich niet bezig. Wel dampte deze laatste hevig sigaren, waarmee mijn moeder woordloos uit haar eigen huiskamer verbannen werd, want ze ging hoesten van de rook. Maar ik heb haar daar nooit over horen mopperen. De heren schaakten altijd bij ons thuis, want de echtgenote van onze gast had vele buikklachten, die haar man ervan weerhielden haar als echtgenoot te benaderen. Dat vernam ik uit afgeluisterde gesprekken, want mijn slaapkamertje grensde aan de huiskamer en ik hoorde graag de gesprekken van de grote mensen, dan vernam je nog eens wat. De buikklachten verhinderden kennelijk ook dat er bezoek kwam,

7 januari 2011

05-01-2011 19:28:57

Dayan R. Evers Sidra van de week

Jodendom interactie Dayan R. Evers

Alles wat in het teken van vier staat, heeft iets met liefde

zodat mijn vader niet af en toe ten huize Cohen hun hobby beoefende; nou ja, mijn moeder tekende geen bezwaar aan. Daar mijn ouders in mij een genietje vermoedden, of misschien alleen maar daarop hoopten, werden de beginselen van het edele schaakspel mij al op 8-jarige leeftijd bijgebracht. Dat is de ideale leeftijd voor genieën, hadden mijn ouders gelezen of via de radio opgevangen, ik weet het niet, maar ik schikte me graag in het schaakonderwijs, want als de grote mensen dat spel spelen en ik mag dat leren... Gezien de vorderingen in het spel hoorde ik toch duidelijk niet tot het genus der genieën, maar ik speelde met veel plezier met mijn vader. Mijnheer Cohen wou niet met me spelen, vond-ie zonde van zijn tijd, wat ik niet aardig vond van hem, maar mijn vader vergaf het en ik dus ook. Op een middag wón ik van mijn vader! Luidkeels stelde ik mijn moeder op de hoogte van die nooit gedachte triomf en danste van plezier door de kamer. Net kwamen mijn tante Bloeme met man en dochter bij ons op bezoek, die ook deelden in deze vreugde en mij een grote toekomst voorspelden in deze branche van de denksport. Niet aldus mijn oom, die van mening was dat je daar nooit je brood mee zou kunnen verdienen, tenzij je een Euwe of Aljechin was; de wereldkampioenen van die tijd en wier partijen door zeer velen werden nagespeeld, dé helden van die periode. Opeens zag ik dat mijn vader mijn moeder een knipoog gaf! In een flits had ik door dat hij me had láten winnen... Ik werd woedend en riep: „Je hebt me láten winnen, je hebt me láten winnen,” en huilde met lange uithalen. Stilletjes gingen oom en tante met nichtje weg. Mijn schaakcarrière in de knop gebroken, want ik vergaf het mijn vader in lange tijd niet en wou maanden niet meer met hem spelen.

2 sjewat 5771

Sidra_NIW7116 2

tiviteitstheorie. Dat was uitwerking, bina. Daarna werd dit vaste kennis. Dat is da’at. Chogma, bina en da’at, zijn drie intellectuele sferen. Daarna komen de zeven emotionele sferen rond het hart en lager. De vierde sfeer is chessed – liefde. Uit kennis vloeit liefde voort. Alles wat in deze wereld in het teken van vier staat, heeft iets met liefde. Terug naar de aardse realiteit. Op seiderot teken op je hand en een herinneavond benadrukken wij de enorme chessed, ringsband tussen je ogen” (13:16). In liefde van G’d. Toen de Joden bij de Schelfdeze parsja worden de seideravond zee stonden, zeiden de Engelen tegen G’d, en tefilien aan elkaar gekoppeld: wie de tedat de Joden niet beter waren dan de Egypfilien ziet, gaat over de Uittocht uit Egypte tenaren en het eigenlijk niet verdienden om spreken. Wat zijn tefilien? Tefilien leggen verlost te worden: „Wat zijn de Joden beter we elke ochtend in sjoel, de synagoge. Bar dan de Egyptenaren? Beiden hebben afgomitswa-jongens beginnen al drie maanden den gediend?” Toch redde G’d de Joden uit voor hun bar mitswa, kerkelijke meerderliefde voor onze aartsouders. Dit was liefde jarigheid (13 jaar), met tefilien te leggen. van Boven naar beneden, van G’d naar de Tefilien zijn zwarte huisjes op het voorhoofd mens. Jodendom is interactie tussen G’d en en de linkerarm (soms kan ik mij niet aan mens en tussen mens en G’d. Wij reageren de indruk onttrekken, dat velen uit onze op de liefde van het Opperwezen door onze omgeving denken dat wij hoorntjes hebben chessed, liefde aan G’d te tonen. Dat doen vanwege die tefilien. wij door het aantrekDe hoofdtefilien lijkt ken (‘leggen’) van tefiop een hoorn op het lien. De vier huisjes in voorhoofd!). de hoofdtefilien staan Seideravond en Sjemot/Exodus 10:1-13:16 voor de vier zintuigen tefilien staan beide in in het hoofd: zien, hohet teken van het getal ren, ruiken, proeven. vier. Bij de Seider zijn er vier vragen, vier zoHet ene huisje in de tefilien van de hand nen en vier bekers. Vier verwijst naar de vier bevat dezelfde vier teksten op perkament Aartsmoeders die een voorbeeld vormden maar nu in een geheel verenigd. De tefilien voor de Joodse vrouwen in Egypte. Die gavan de hand staat tegenover het ene zintuig ven de moed niet op ondanks Farao’s wrede in de hand, het voelen. Uiteindelijk moeten besluiten. De Joden onderscheidden zich in al onze zintuigen gericht zijn op G’d. Egypte op vier manieren. Ze veranderden Het huisje van de tefilien moet volledig hun kleding, taal en namen niet en gaven vierkant zijn. De nekknoop in de tefilien van elkaar niet aan bij de overheid. het hoofd heeft de vorm van een dalet, de Het getal vier staat in de kabbalistische vierde letter van het alef-bet. Eén van de leer van de ‘sefierot’ (sferen) voor het begrip twee letters sjien op de hoofdtefilien heeft chessed – liefde, de vierde sefiera (sfeer). Ga vier poten. Vier is het getal van chessed mee in de mystieke denkwereld. Het kab(liefde), waarop de wereld gebaseerd is. G’d balistische systeem van de sferen begint heeft ons tefilien gegeven om ons op eenmet de intellectuele sferen: chogma, bina voudige wijze met het Opperwezen te kunen da’at (afgekort als chabad). Chogma is de nen verbinden. Dat is pas chessed, liefde. flits van inzicht. Bina bouwt en werkt dat Want daarzonder was geen contact mogeuit. Nemen we als voorbeeld het verband lijk tussen eindig, de mens en Oneindig, G’d. tussen massa en energie, Einsteins relatiDat G’d ons die mogelijkheid schenkt om viteitstheorie. Plotseling zag Einstein het door de tefilien iedere dag met Hem in conlicht: een verband tussen energie en massa. tact te komen, is de ware liefde. Er bestaat Dat was Jiddische chogme. Dat ging hij uitgeen hogere aspiratie dan een band met het werken in de formule E = mc² van zijn relaOpperwezen.

T

Parsja Bo

C 16

| 35

05-01-2011 19:29:18

Brieven

Chacham Toledano 1

Assange

Z

W

onder andere schrijvers of rabbijnen tekort te willen doen moet ik Chacham Toledano een groot compliment maken voor het stuk in NIW 15. Zelf ben ik niet gelovig opgevoed, maar heb het ongelofelijke genoegen gehad eenmaal Chacham Toledano te ontmoeten tijdens een huiselijke bijeenkomst waarbij ik ademloos heb geluisterd naar zijn verhalen. Uw artikel in NIW getuigt weer van werkelijkheidszin en wijsheid en heb ik in één adem uitgelezen. Dank u wel. Nick Bloemendaal, Almere

Chacham Toledano 2

I

n NIW 15 staat een interview met Chacham Toledano. Prettig lezend kennis te nemen van het wel en wee van de Opperrabbijn van de PIG. Hij vertelt dat hij achteruitdeinsde tijdens een incident in een bazaar in Marokko. Zijn vrouw niet, zij is sterker dan hij, vertelt Chacham Toledano. Ik zou hem willen vragen welke echte Joodse vrouw nou niet sterker is dan de echte Joodse man. Maar deze brief gaat vooral over een naar schrijvers mening mesjoggene Torauitleg. Het gaat mij er niet om Joodse kennissen in Joods Amsterdam te willen treffen maar de Tora-uitleg. ‘Gij zult geen vuur ontsteken op de heilige sjabbat’. Die uitleg houdt voor velen in geen auto of openbaar vervoer op sjabbat. Wel mag men van Amstelveen naar Amsterdam lopen, en terug, met het risico te worden bespuugd en uitgescholden. Dayan Evers heeft ooit geschreven dat als een uitleg voor verbetering vatbaar is deze door een rabbinaal Beth Din besproken wordt. L.A. Menko, Lelystad

elbeschouwd richt Assange (NIW 15) zijn pijlen niet op Amerika of welk ander land dan ook, dus is hij niet bedreigend voor de nationale veiligheid van enig land. Met zijn openbaarmakingen speelt hij in op de ongrijpbare (want boven plaats en tijd uitstijgende) tijdgeest, die hunkert naar openheid, naar transparantie wereldwijd. De arrestatie van Assange leidt slechts de aandacht daarvan af. Als logisch gevolg daarvan laat de broodnodige maatschappelijke vertaling van die wereldomvattende hunkering op zich wachten. De vraag is alleen voor hoelang. Het negeren van de alomvattende implicaties van de tijdgeest, om politieke, economische en juridische (deel-)belangen zeker te stellen, kan nu eenmaal niet eeuwig duren. Een zekerheid die perspectief biedt aan een ieder, zowel de geschoolde en ongeschoolde als de gelovige en ongelovige, met alle consequenties van dien wat de mogelijkheid van vruchtbare mondiale samenwerking betreft. Kortom, er is alle reden de toekomst met vertrouwen tegemoet te zien. Wouter ter Heide, Zwolle.

Job Cohen 1

F

rits Bolkenstein en Job Cohen krijgen veel kritiek. Vooral Cohen. Men zegt dat hij, in Vrij Nederland (18-12-2010), de situatie van moslims en Joden met elkaar vergelijkt. In reactie hierop, wijst rav Evers er in NIW 15 op dat het leed van de Joden (voor de oorlog) absoluut niet te vergelijken is met dat van de moslims nu. Rav Evers vindt dat Cohen ‘dringend bijles moet hebben’. Ik schrok van deze kritiek en kocht snel het bewuste nummer van Vrij Nederland om zelf te lezen wat Cohen heeft gezegd. Ik las

en herlas het interview. Was ik bevooroordeeld? Ik las toch écht niet wat Cohen verweten wordt. Integendeel, ik las verstandige woorden. Cohen vergelijkt niet het leed van Joden en moslims met elkaar. Cohen heeft het over de Nederlanders en hun gedrag tegenover anderen. Hoe gedroegen Nederlanders zich voor de oorlog tegenover Joden? Zij waren hen liever kwijt dan rijk en zeiden dat ook openlijk. En hoe is dat vandaag? De anderen zijn nu de moslims. Wilders c.s. willen hen het liefst het land uit hebben. Zijn 24 zetels staan voor een grote groep die daar precies zo over denkt. ‘Moslims zijn schuld aan alle misstanden, zijn crimineel en de islam is een verwerpelijke ideologie’. Wilders doet er alles aan om Nederlanders en moslims uit elkaar te drijven. Willen wij iets leren van de geschiedenis nu het nog kan? Gelukkig stelt Cohen dát aan de kaak. Wilders wil uiteendrijven, Cohen wil bij elkaar houden. Ik ga voor Cohen. Chaim van Unen, Amsterdam

Job Cohen 2

N

aar aanleiding van het artikel ‘Job Cohens onmogelijke vergelijking’ (NIW 15) wil ikhet volgende opmerken. Op 1 januari 2000 telde Amsterdam 731.000 inwoners; 36 procent behoorde tot een ethnische minderheid uit 160 landen, waaronder 34.000 Turken en 55.000 Marokkanen en een onbekend aantal Surinamers. Turken, Marokkanen en een aantal Surinamers waren islamitisch. Job Cohen wist als burgemeester van Amsterdam die gemeenschap zeven jaar bijeen te houden en er een eenheid van te maken. Nu heeft bij de laatste verkiezingen 44 procent op de PVV van Geert Wilders gestemd, die zijn anti-islam ideeën geraffineerd weet te spuien. Wil-

JONET-STELLING De uitslag van de vorige stelling: ‘Naast en in aanvulling op de bestaande Joodse organisaties moet er een netwerk komen dat iedereen met een Joodse achtergrond en betrokkenheid, en de (niet-Joodse) partners en kinderen, een plaats geeft binnen de Joodse gemeenschap.’ 93 % eens

7 % oneens

De nieuwe stelling luidt: Het zou goed voor de Joodse gemeenschap zijn om meer kennis over Joden en jodendom naar de niet-Joodse samenleving uit te dragen. Geef uw mening op www.jonet.nl

3 6 | C 16

DezeBrieven_NIW7116 1

7 JANUARI 2011

05-01-2011 19:06:24

Brieven

ders houdt in het buitenland anti-islamitische redevoeringen en de internationale gemeenschap denkt dat Wilders Nederland vertegenwoordigt. Wie zegt dat islamieten zich niet bedreigd voelen? In ieder geval veroorzaakt Wilders hier een tweedeling. Job Cohen doorziet dit en vergelijkt de positie van islamieten met die van de Joden in 1940-1945. Ik heb Cohens moeder gekend en naar mijn mening zou zij zich helemaal niet ernstig generen om Jobs uitlatingen. Bettie Weijl, Amsterdam

Enge cultuur

I

n haar column (NIW 15) maakt Tamarah Benima twee opmerkelijke vergissingen. Ten eerste wijst zij de kritiek op het geweld in de heilige boeken van Joden, christenen en mohammedanen ten onrechte van de hand, op grond van het feit dat er wel ergere religies bestonden. Haar tweede verzuim is volgens mij veel ernstiger: zij suggereert dat mensenoffers een zaak van het verleden zijn. Hoe zit het dan met de afgod van de oorlog en de verdeeldheid, op wiens altaar de verblinde mens zijn eigen zonen en dochters nog steeds vrijwillig neerlegt? Niet alleen tijdens de gewapende strijd maar ook in het dagelijks leven geloven de mensen, de Joden incluis, nog altijd méér in de vele goden van het conflict dan in de ene god der harmonie. De moderne bijgelovige mens zwéért bij politieke partijenstelsels, bij persoonlijke macht en materieel gemak. Vurig en tegen beter weten in hopen wij dat deze afgodendienst ons tegen onszelf zal beschermen, terwijl wij onze organisaties,

onze bedrijvigheid en onze economie systematisch blijven baseren op een fundament van oorlog en verdeeldheid! Om met Tamarah Benima te spreken: dat is pas echt eng. Michael Jacobs, Amsterdam

Gerstenfelds boek

N

aar het oordeel van Marijke Weisglas die in NIW 14 een voortreffelijke, op persoonlijke ervaringen berustende brief schreef, leek NIW 15 wel ‘een pamflet van de PVV’. Dat was ook mijn indruk. Mij gaat het in het bijzonder om de recensie van Els van Diggele van het laatste boek van Manfred Gerstenfeld, Het verval. Joden in een stuurloos Nederland. Ze toont zich er een perfecte slippendraagster van Gerstenfeld in en blijkt niet in staat ook maar een kritische vraag te stellen. Ze roemt de ‘vlijmscherpe analyse’ van de man die niets anders doet dan naar links en rechts – vooral naar links – te zwaaien met een botte bijl en zo mensen treft als Job Cohen die dat bepaald niet verdienen. Met name de manier waarop Gerstenfeld op Cohen inhakt heeft mijn verontwaardiging gewekt. Van Diggele roemt het ‘waardevolle beeld’ dat Gerstenfeld schetst. Hij zou zijn beweringen ‘aantonen’, waar hij in feite weinig anders doet dan suggereren. Ik begrijp niet dat u een dergelijk schrijfsel van iemand die zich als journaliste uitgeeft zo liet passeren. Een aantal jaren geleden ontmoette ik Manfred Gerstenfeld en wij spraken over ons beider interesse, het antisemitisme. Ik vertelde hem over mijn publicaties op dat gebied en heb hem materiaal toegestuurd. Ik hoorde helaas niets meer van hem.

Jaime Halegua Bedankt voor het prachtige artikel over Jaime Halegua in het NIW. Wat leuk om nu eens het verhaal achter de foto’s en zijn persoonlijke afscheidsbrief te lezen! Een prachtige serie foto’s en portretten bij elkaar waar een groot vakmanschap uit blijkt. Jammer dat we dit werk in de toekomst moeten missen. Micha de Vries, Middelburg

Wayne Dieleman

D

e eerste vraag die Wayne Dieleman (NIW 15) zichzelf moet stellen is: Geloof ik dat de Masjiach nog moet komen of geloof ik dat de Masjiach al eerder is gekomen en terugkomt om ons nogmaals een kans te geven. Aan de kerk stel ik altijd de vraag: Jezus was een Joodse man, welk bezwaar kunnen jullie dan hebben als een Jood of iemand uit een gemengd voorgeslacht de drang heeft om sjabbat en de Joodse feestdagen te vieren en kosjer te eten? Aan de synagoge zou ik in ernst willen vragen: Er zijn leden die niet in God geloven, die alleen aan de traditie zijn gehecht, soms alleen vanwege de familie. Wat is er erg aan als een echte zoon van Awraham door zijn voorgeschiedenis een christelijke opvoeding heeft gehad, mogelijk is gaan geloven in Jezus maar zo graag zijn Joodse identiteit wil ervaren en beleven? Omwille van zijn huwelijk en zijn kinderen zou mijn advies aan de rabbijnen betreffende Wayne Dieleman zijn: Laat hem op sjabbat naar de synagoge gaan en op zondag met zijn gezin naar de kerk. Het huwelijk is heilig en moet van de Eeuwige heilig kunnen blijven. Irma van Osch, Goes

René Süss, Amsterdam.





















.... de inwéndige mens!







GEGARANDEERD RENDEMENT!

2 sjewat 5771

DezeBrieven_NIW7116 2

BELEGGINGSADVIES VOOR 2011

C 16

| 37

05-01-2011 19:06:49

Brieven

colofon

Personalia

Vertrek

Nieuw Besturen

David Serphos is weg als directeur bij CIA, de Collectieve Israel Actie. Hij twitterde begin deze week: ‘Tot ziens, goede oude CIA. Ik vertrek als vrienden na een overeengekomen beëindiging van mijn contract. Kijk uit naar een nieuwe uitdaging in de lente.’

Het bestuur van de Stichting Vrienden van Beth Shalom bestaat uit: M.A. Lewis, voorzitter; R.J. Goudsmit, penningmeester; L.A. Verdoner, secretaris; L.A. Noach en mevrouw E. Görtenmöller-de Groot, leden. Met ingang van 16 december 2010 bestaat het Bestuur van de Liberaal Joodse Gemeente Amsterdam uit de volgende leden: Ron van der Wieken, voorzitter; Erik Friedeberg, penningmeester; Ellen Schrijver-Stokvis, secretaris; Florry Vyth-Dreese, vice-voorzitter; Hadassa Conen; Liane van Dantzig; Marcel Koekoek; Harry Polak; Chelly OverdijkinkAbram; Roman Tarlavski.

Jubileum bij Crescas Channa Obstfeld, office manager van Crescas, was op 1 januari 10 jaar in dienst bij het Joods Educatief Centrum. Bestuursleden Leo Frijda en Chantal Suissa kwamen haar feliciteren.

Oproep

Op zoek naar tekst Bij het opruimen van jarenlang bewaarde stukken kwam ik een lied tegen, gemaakt in 1943 in Barneveld op de melodie van Dat is die kleine man, van Louis Davids. Daar de tekst nogal door de tijd is aangetast en moeilijk te lezen is, wil ik graag in contact komen met iemand die die tekst nog ongeschonden in zijn bezit heeft. Uw reactie graag naar: S.G. Engelsman, Beth Juliana, apt. 359, 22 r. David Raziel, Herzlia 46812, Israël, e-mail: [email protected] en tel. 0097299704829

Spelregels brievenpagina

Foto: Karen de Jager

Brieven kunnen per e-mail worden ingezonden naar [email protected] tot uiterlijk dinsdagochtend 9.00 uur. Maximale lengte 250 woorden. Wij stellen het op prijs als uw brief ingaat op een artikel of opinie, eerder in het NIW verschenen, anders is plaatsing niet zeker. Plaatsing houdt niet automatisch in dat de redactie het eens is met de inhoud. De redactie behoudt zich het recht voor brieven te weigeren, in te korten dan wel te redigeren.

Opgericht 4 augustus 1865 is het niw het oudste nieuws- en opinieblad in Nederland. Het beoogt onafhankelijk informatie te verschaffen aan en over de Joodse gemeenschap in Nederland. Het niw is een uitgave van de Stichting Nieuw Israelietisch Weekblad. Bestuur Joelek Goldfinger (voorzitter), Uri van Gelder (vice-voorzitter), Ralph Prins (penningmeester), Isabelle Tugendhaft, Sidney Bialystok, Yasha Lange en Robin Goudsmit. Commerciële exploitatie: Koninklijke bdu Uitgevers bv, Barneveld, www.bdu.nl Bezoekadres: Isaac Titsinghkade 111, 1018 ll Amsterdam Hoofdredacteur: Esther Voet Redactie: Ted de Hoog, Rika Pais (secretariaat), Lila Ivensky (documentatie), Jaime Halegua (fotografie), Ariëla Legman (corrector) t (020) 627 62 75, f (020) 400 41 06, e [email protected] Basisontwerp: Hyperion creatieve communicatie Vormgeving: Dick Noordhuizen, Gaby van Ineveld Abonnementen/administratie Koninklijke bdu Uitgevers bv, Postbus 67, 3770 ab Barneveld. t (0342) 494 844, f (0342) 494 299, e [email protected] Nederland en België: per jaar € 135,- (acceptgiro), € 133,- (automatische incasso) of € 67,50 (studenten); per half jaar € 69,15 (acceptgiro) of € 67,15 (automatische incasso); per kwartaal € 35,95 (acceptgiro) of € 33,95 (automatische incasso). Europa: € 202,60 (acceptgiro). Rest van de wereld inclusief Israël: per jaar € 328,08 (acceptgiro). Half jaar Europa (6 maanden) € 101,30, half jaar rest van de wereld inclusief Israël € 173,90. Abonnementsgeld dient bij vooruitbetaling te worden voldaan. Abonnementen kunnen per nummer ingaan en worden automatisch verlengd, tenzij een maand voor het verstrij­ ken van de abon­ne­mentsperiode schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen.. Distributie: Van Gelderen, Gilze, t (0161) 45 73 00. Voor lezers met een leeshandicap verschijnt het niw ook op daisy cd-rom. Inlichtingen: Dedicon, Postbus 24, 5360 aa Grave, t (0486) 486 495, www.dedicon.nl Advertenties t (020) 623 55 84, f (020) 400 41 06, Koninklijke bdu Uitgevers bv inzake niw, Postbus 15341, 1001 mh Amsterdam

Mannetjes

Er is een poster van de musical ‘Je Anne’ beklad met het woord ‘Palesstina’

3 8 | C 16

DezeBrieven_NIW7116 3

Ja, als je iemand niet meer kan uitschelden....

Advertentieverkoop: Roel Abraham, t 06-54 274 244, e [email protected] Deadline reserveren advertenties & aan­leveren materiaal: maandag tot 12.00 uur in de week van verschijning. Afwijken van de deadline alleen in overleg. Advertenties bij voorkeur per e-mail of fax aanleveren. Indien wij uw advertentie of familiebericht opmaken ontvangt u vóór plaatsing een proef. Proeven worden alleen per fax of e-mail verstuurd. Kosten, ontstaan door te laat, foutief, c.q. niet geplaatste advertenties, kunnen niet op het niw worden verhaald. Sjoelberichten: [email protected] Druk Koninklijke bdu Grafisch Bedrijf bv, Barneveld issn 0166-1949

7 januari 2011

05-01-2011 19:07:22

Fotopagina n Jom Kalkoenbridge

O

p 26 december werd voor de 16e keer de Jom Kalkoen bridgedag gehouden in Merkaz-Utrecht. Dertig bridgers uit Abcoude, Hulst, Moergestel, Amsterdam, Amersfoort, Enschede, Arnhem, Soesterberg, Utrecht, Soest, Bilthoven, Nieuwegein en Boekelo streden om de bokaal, die werd gewonnen door Pauli Schwarz en Naomi Adler. Foto’s: Betty de Liever

De winnaars Pauli Schwarz en Naomi Adler

n Yosef Begun

B

ij de NIG Den Haag genoten op 19 december zo’n 25 mensen van een presentatie door voormalig refusnik Yosef Begun over zijn levensverhaal. Yosef Begun gaf aan rabbijn Shemuel Katzman een actiearmband met de inscriptie ‘iosef begun – asir tsion’. Foto’s: P. Biton en M. Wichers.

Liberta Overweg, Puck Aronson en Eva Ahronheim

n Wintermachanee Tikwatenoe

E

ind December was in Lunteren het jaarlijkse Tikwatenoe Wintermachanee onder de naam Tikkiewood. Foto: Elah Dissen

n Wintermachanee

P

annekoeken bakken tijdens het Wintermachanee. Foto: Marja Koopman

2 SJEWAT 5771

FOTOPAG_NIW7116 1

Stuur uw bijdragen (fotomateriaal van voldoende hoge resolutie, voorzien van bijschrift) naar de redactie van het niw: [email protected]

C 16

| 39

05-01-2011 19:19:51

40 | C 16

220483.indd 40

4-1-2011 13:26:56