Chetyre ‘4’ Kracht hebben betekent groter zijn dan de dingen die je overkomen
‘Wida?’ fluistert Irina Vjatcheslavovna Mikhaylova met een gegrom dat in de verste verte niet op haar zachte stem lijkt. ‘Wat zeg je?’ Sacha Bolshakov buigt voorover, zijn linkeroor een millimeter van haar lippen. Moeizaam heft ze een arm omhoog en wijst met trillende vinger naar Svetlana. ‘W-ie i da?’ Papa kijkt verbouwereerd van zijn vrouw naar dochter en terug. ‘Wie dat is? Svetochka!’ Het kind heeft tranen in de ogen. Dat mamsik haar niet herkent, ontgaat de peuter grotendeels. De linkerarm en hand die verkrampt en spastisch bewegen, het zijn de fragmentarische beelden die haar nooit meer zullen loslaten. Het half in verband gewikkelde kale hoofd en een voor de helft verlamd gelaat evenmin. Het noodlot had in 1988 toegeslagen. Niets zou ooit meer hetzelfde zijn, dat besefte Sacha Bolshakov toen hij zijn vrouw op de grond vond. De chirurg in Leningrad had dit vermoeden de vorige dag op een meelevende en tevens nuchtere manier bevestigd. Zijn collega in Vladivostok had een eerdere hersenbloeding tot een aanval van migraine geminimaliseerd. De tweede keer was bijna fataal. Nadat dezelfde kwakzalver zijn vrouw 29
zou behandelen, nam Sacha het heft in handen. Specialisten in het ziekenhuis van Leningrad waren volgens hem de enige optie. Indien ze op tijd hadden kunnen ingrijpen was de schade beperkt gebleven. De vlucht leek oneindig te duren. Irina Mikhaylova is op het nippertje aan de dood ontsnapt en staat aan het begin van een lange lijdensweg. De voormalige Russische bloem, tijdens haar studies atlete van het universitaire sprintteam, is op 28-jarige leeftijd een menselijk wrak, half verlamd, amper in staat om te praten, laat staan om te stappen. ‘Bovendien is haar geheugen een zeef. Het spijt me, Sacha, het herstel zal de rest van Irina’s leven blijven duren. Je zult haar moeten herinneren aan de verjaardagen, zelfs aan die van jullie kinderen. Ze zal blijven zoeken naar woorden en een normale zinsbouw zit er ook niet meteen in. Het zal lijken alsof ze een vreemde taal aan het leren is,’ vertelde de dokter. ‘Gelukkig hebben je vrouwen, zoals ik een aantal jaar geleden bij Svetlana merkte, veel wilskracht en overlevingsdrang. Mits hard werk kan ze grotendeels de oude worden. Dat is de hoop die je moet koesteren.’ De man had niet overdreven, dat wordt snel en pijnlijk duidelijk als het gezin aansluiting zoekt bij het dagelijkse leven. Sacha Bolshakov snapt dat hij de zorg voor zijn zieke vrouw en de twee kinderen niet alleen aankan. Hij heeft hulp nodig en weet dat die aan de olitza Poslova in Leningrad te vinden is. In een van de appartementsblokken die Nikita Sergeyevich Chroesjtsjov in de jaren 1960 als eerste partijsecretaris voor de leden van de communistische partij liet bouwen, ontvangen Lubov en Vjatcheslav hun dochter en kleinkinderen met open armen. Sacha vraagt hoopvol een overplaatsing naar Lening30
rad aan en vliegt in afwachting van een goedkeurend verslag regelmatig over en weer vanuit Vladivostok. Uiteindelijk wordt zijn zaak in 1989 behandeld en de vraag tot amnestie ingewilligd wegens humanitaire redenen. Hij verlaat de Gouden Hoornbaai en trekt bij zijn schoonouders in. Het appartement van vijftig vierkante meter wordt opgedeeld. Aleksey en Svetlana krijgen een slaapplaats waar precies twee bedden in passen. Irina revalideert op een slaapbank in de woonkamer. Babushka en Deduschka vormen hun eigen slaapkamer om tot een living met ledikant. De eerste maanden verloopt alles min of meer goed, de situatie in acht genomen. In de mate van het mogelijke is Sveta een gelukkig kind. Babushka neemt als vanzelfsprekend de moederrol over. Als de kinderen wakker worden staat de stapel bladerdeegkoeken met kwark te dampen op de keukentafel. Papik brengt geregeld geschenken mee voor zijn kroost. Svetlana wentelt zich in het geborgen, warme familiegevoel van voor de hersenbloeding. Bovendien, en niet onbelangrijk, hebben ze televisie op hun kamer, een luxe waar Sveta noch Aleksey ooit had van durven dromen. Toch is er één weerkerende wens. Telkens als ze een klavertjevier vast neemt, sluit ze even de ogen en hoopt dat mama haar de volgende dag als een gezonde vrouw uit de kindertuin komt afhalen. In juli geniet het gezin van een vakantie in het zomerhuis van de grootouders, op een uurtje rijden van de stad. Daar blijkt een tweede keer dat Svetlana ondanks alles een beschermengel als privébegeleider heeft. Ze rijdt met haar fiets de straat op en een motor kan haar niet meer ontwijken. Aan het ongeval houdt ze een gescheurde rode jurk, enkele dagen hospitaal en enkele extra littekens over. Als ze terug thuis komen, vergeet ze het voorval snel. Zeker wanneer papik op een winteravond lachend het huis betreedt met een witte muts in zijn handen en ‘verrassing’ roept. Svet31
lana kijkt op en ziet twee oortjes. De pup is een mollig teefje dat in geen tijd haar hart verovert. Ze noemt haar Roedi. Dagenlang speelt Svetlana met de cockerspaniël tot die ’s avonds haar warme lievelingsplek onder het fornuis opzoekt. Haar liefde voor honden zal nooit meer verdwijnen. In Machelen kijkt een hyperactieve peuter met grote ogen naar de taart waarop zes kaarsjes branden. ‘Vooruit! Blazen,’ zeggen Julien, Gerda en zus Saskia in koor. Hij glimlacht opgewonden en vult zijn longen met zuurstof. Een seconde later volgt applaus. Twee pakjes worden op de eettafel gelegd. Geschenkpapier vliegt in het rond. Hij heeft bewust het grootste cadeau als eerste genomen en hoopt dat de inhoud overeenstemt met zijn wens. Al een tijd vergezelt hij zijn vader, moeder en zus als die op de atletiekpiste van Stadion de Roovere in Machelen hun rondjes lopen als recreatieve gezinssporters. Julien was in zijn jonge jaren een middenmoter bij het speerwerpen. Vooral de springnummers fascineren Stijn. De sportieve omgeving maakt hem rustig. Tot nu was het bij een beetje spelen met leeftijdsgenoten gebleven. De jongen staart naar het cadeau. Voorzichtig heft hij het deksel van de doos. Een glimlach krult van oor tot oor als hij het mooiste paar loopschoenen ooit te zien krijgt. ‘Dank je,’ prevelt hij. ‘Nog een extra,’ zegt Saskia. Stijn graait naar het pakje en scheurt het open. Een plastic etui is het tweede item dat zijn kinderhart met blijdschap vervult. Hij kan de woorden niet lezen maar weet wat ze betekenen. Net zoals zijn ouders en zus heeft hij nu ook een lidkaart van de Machelse atletiekclub.
32
Het leven is een groot bos waar je nooit een rechte lijn kunt volgen. Naarmate de jaren verstrijken krijgt Aleksandr Aleksandrovich Bolshakov het alsmaar moeilijker. Het is al niet evident om bij je schoonouders te wonen, laat staan samen met een invalide vrouw, in een ruimte die veel te klein is voor twee huishoudens. Sacha kan geen vrede nemen met zijn lot. Er zijn momenten dat hij ernaar hunkert om een wolf te zijn die geniet van een eenzaam leven, zonder met iets of met iemand rekening te moeten houden. De drankduivel krijgt vrij spel. Sacha probeert buitenshuis vertier te vinden en vervalt in een oude gewoonte die het merendeel van de Russische mannen als een levensfi losofie beschouwen. Regelmatig betreedt hij het appartement lazarus. Spanningen en ruzies tussen de echtelieden en schoonfamilie doen de zaak geen goed. Verschillende keren gaat de moeizaam herstellende Irina ’s nachts op stap om hem te zoeken, Aleksey en Svetlana als drukmiddel in haar zog meesleurend. Wanneer Sacha twee weken na elkaar op een vrijdagnacht thuis belandt met een lege salarisenveloppe, beseffen ook Lubov en Vjatcheslav dat er meer aan de hand is. Maar ze ontzien Irina en houden vooralsnog verder hun mond, vullen ongemerkt de koelkast van hun huisgenoten en proberen de situatie voor de kinderen verborgen te houden. Zonder succes. Aleksey is ondertussen twaalf, oud genoeg om zich een idee te vormen van wat er gaande is. Beetje bij beetje keert hij zich af van de ooit aanbeden vader. Ook Svetlana, vijf jaar jonger, voelt de onrust en laat zich erdoor meeslepen. Ze krijgt een eigen wil, durft al eens tegen te spreken als de volwassenen iets wat haar jeugdige intelligentie beledigt voor waarheid verkondigen en zet regelmatig haar keel open, alsof Ded Moroz weer achter de deur staat. Dit zorgt er dan weer voor dat Irina haar zenuwen niet meer de baas kan en 33
dit uit in hysterische buien. De zes mensen leven in een zeer gespannen sfeer. Bovendien is de politieke situatie zeer onstabiel, wat de schouders van de militair nog extra belast. En ze konden het normale gewicht allang niet meer torsen. Gorbatsjovs hervormingen zorgen tijdens de periode 1989-1991 voor omwentelingen die de president bij zijn aantreden allicht zelf niet had voorzien. Op 17 maart 1991 organiseert hij een referendum waarin de inwoners van de deelrepublieken zich mogen uitspreken over de toekomst van de USSR. Twaalf republieken nemen deel en kiezen voor het behoud van de Sovjet-Unie. Estland, Letland en Litouwen liggen dwars. Dit zorgt voor een eerste breuk in het al tere porselein. De sneeuwbal die de Baltische staten aan het rollen brachten, zwelt aan tot een lawine. Eerst spreekt het volk van de Russische deelrepubliek zich uit voor een zelfgekozen president. Drie maanden later verdient Boris Jeltsin die eer, na de eerste vrije verkiezingen ooit in Rusland. De tegenreactie van de communisten blijft niet achterwege. Ze slagen erin een deel van het leger achter zich te scharen. Tanks rijden Moskou en Leningrad binnen. Vicepresident Gennadi Janajev en de conservatieve niche binnen de regering plegen een staatsgreep uit angst voor het uiteenvallen van de USSR . De opstandelingen roepen de noodtoestand uit. Gorbatsjov, tot nader order nog steeds president van de Unie, wordt gevangen gehouden op zijn vakantiedomein in de Krim. Boris Nikolajevitsj Jeltsin verschanst zich in het ambtsgebouw van de Russische Federatie. Rebellen proberen de barricades open te breken en er vallen doden. Hun actie is een maat voor niets. Door het uitblijven van steun uit zowel binnen- als buitenland mislukt de staatsgreep. 34
Op 22 augustus keert Mikhail Sergejevitsj Gorbatsjov terug naar Moskou, met duidelijke plannen. Praktisch in één beweging vervangt hij het kabinet, ontbindt de Communistische partij, reorganiseert de KGB, het persbureau Tass en zorgt ervoor dat het partijblad Pravda onafhankelijk wordt. Het is de kroniek van een aangekondigde splitsing. In december 1991 krijgt de ooit zo machtige USSR het genadeschot als Boris Jeltsin en zijn collega’s-presidenten van de deelstaten een Gemenebest van elf Sovjetrepublieken bekrachtigen. Op kerstdag treedt Mikhail Sergejevitsj Gorbatsjov officieel af. Het is een emotionele en eigenlijk overbodige toespraak, want de Sovjet-Unie bestaat op dat moment niet meer, de grote hervormer is een president geworden zonder land. Sacha Bolshakov is allerminst blij met de situatie. Dat zijn schoonmoeder uit Estland afkomstig is en de actie van haar landgenoten, die een wereldrijk de nek omwrongen, goedkeurt is een van de redenen om pas naar huis terug te keren wanneer hij zeker is dat iedereen slaapt. Keer op keer sluipt hij als een dief in de nacht het huis in, ontdoet zich van zijn laarzen en kruipt geluidloos langs zijn kant van het bed, erover wakend om zijn vrouw niet aan te raken. Zijn droom om een eenzame wolf te zijn, komt meer en meer uit, gesteund door een fles distillaat van gistende aardappelen. Tijdens de dronken buien vloekt Sacha Bolshakov op de wereld en bij uitbreiding het heelal. Getekend door de nachtelijke tochten ademt hij een paar keer diep in en uit. Zuurstofrijke julilucht zorgt voor adrenaline. De kilte van de ochtend wordt langzaam door zonnestralen verdreven, met temperaturen waarvan men tijdens donkere wintermaanden enkel kan dromen. Vogels vliegen fluitend rond, alsof ze nooit de vrieskou hebben getrotseerd. 35
Aleksandr Aleksandrovich Bolshakov hoort ze niet. Hij kijkt naar het gebouw waarin zich de persoon bevindt die hij als ultieme reddingsboei beschouwt. Zonder aarzelen roffelt hij met zijn knokkels op de deur en wacht geduldig. Enkele minuten later gaat de deur open. Een paar ogen verwelkomen hem. Bewust van zijn daad en zonder omzien stapt hij een nieuwe wereld binnen. De liefde voor drie mensen die ooit zijn vse waren, vervaagt door lust, alcohol en zelfbeklag. Gedurende weken kan Sacha zijn buitenechtelijke relatie geheimhouden.
36
