Centrale Spoorwegwerkplaats Tilburg

Centrale Spoorwegwerkplaats Tilburg BOUWHISTORISCH ONDERZOEK In opdracht van de gemeente Tilburg Februari 2008

BOEi Nationale Maatschappij tot Behoud, Ontwikkeling en Exploitatie van Industrieel Erfgoed Postbus 15 3870 DA HOEVELAKEN Telefoon (033) 253 9535 Fax (033) 253 9595 www.boei.nl

INHOUDSOPGAVE

Inleiding

5

Bouwgeschiedenis

9

FASE I 1867-1914

9

FASE II 1914-1940

29

FASE III 1940-HEDEN

36

Samenvatting

41

BIJLAGEN

45

Bijlage 1

Literatuur en archieven

47

Bijlage 2

Afbeeldingen

49

Bijlage 3

Glossarium

51

Bijlage 4

Criteria waardering Jongere Stedebouw en Bouwkunst Functieaanduiding gebouwen

53

Gebouwnummer en functieomschrijving Waardestelling gebouwen

57

Chronologische schetsen ontwikkeling Centrale spoorweg werkplaats Tilburg Omschrijving per gebouw

61

Bijlage 5 Bijlage 6 Bijlage 7 Bijlage 8 Bijlage 9

55

59

103

3

4

Inleiding Het bouwhistorisch onderzoek naar de Centrale Spoorweg Werkplaats Tilburg geeft inzicht in de bouwen ontwikkelingsgeschiedenis en de nog bestaande verschillende complexonderdelen van de werkplaats. De onderdelen zijn geïnventariseerd en allen volgens eenzelfde systematiek beschreven. Het onderzoek vormt daarmee een aanvulling op de Cultuurhistorische verkenning1 en de Cultuurhistorische Effect Rapportage2 die eerder in opdracht van de gemeente Tilburg werd vervaardigd. In deze rapportage wordt ingezoomd op de bouwkundige historie van het complex. De sociaal-maatschappelijke geschiedenis in relatie tot de ontwikkeling van Tilburg en de Spoorwegen werd eerder beschreven door Henk van Doremalen. De NS-werkplaats te Tilburg is een voor Nederland uniek complex. In sociaal-historische zin is het complex van belang vanwege de honderden families en duizenden werknemers die hun brood verdienden met het bouwen en repareren van treinen en wagons. Voor Tilburg als industriestad is de werkplaats een van de laatste nog in bedrijf zijnde getuigenissen van bijna 150 jaar bouwen voor de spoorwegen. Het was een unieke bedrijfstak, aangezien vaak ongeschoolde arbeiders moesten worden opgeleid tot specialist. Qua typologie is de werkplaats eveneens bijzonder. Het basisconcept van de zogenaamde transversale werkplaats is in de loop der jaren niet wezenlijk veranderd. Het enige verschil is dat de sporen niet via draaischijven dwars door de gebouwen lopen, maar dat kraanbanen en heftrucs deze functie hebben overgenomen. In de opzet van de gebouwen is het transversale systeem met sporen die aan de gebouwen aantakken en die dwars gelegen zijn op deze lijnen, goed herkenbaar. Deze sporen zijn in de chronologische schetsen (bijlage 5) in kaart gebracht. Omdat in 150 jaar het materieel behoorlijk geëvolueerd is, zijn niet alle gebouwen meer in gebruik waar ze oorspronkelijk voor gebouwd waren. Voor grootschalige industriële complexen als deze is dat een normaal proces. Belangrijk zijn de herinneringen aan bepaalde facetten van het bedrijf, die op een aantal plaatsen ook buiten de gebouwen bewaard zijn gebleven. Deze relicten als kranen, wielen, gedenktekens en verhardingen zijn het waard om zorgvuldig te worden ingepast en als inspiratiebron te dienen voor de nieuwe ontwerpen die voor dit gebied worden gemaakt. Ze versterken het karakter van het gebied en dragen 1

Bilan, Cultuurhistorische verkenning Tilburg- Spoorzone, Bilanrapport 2004/2

2

Bilan, Spoorzone Tilburg, CHER Het Nieuwe Atelier, Bilanrapport 2006-47

5

INLEIDING

op eenvoudige wijze bij aan de identiteit van het gebied en de binding met het verleden. De architectuur van de Werkplaats is complex. Met een oppervlakte van 950x150 meter en een 40-tal gebouwen,die deels met elkaar zijn verweven, is de Centrale Werkplaats een voor Nederland zeldzaam conglomeraat. De andere werkplaatsen in Nederland, te weten Haarlem, Zwolle maar ook Amersfoort zijn qua schaal en typologie van mindere betekenis. Met het oog op de komende herontwikkeling van het complex zijn de verschillende gebouwen van een waardering voorzien. Behoud van kwaliteiten kan, door in te zetten op hergebruik van complexonderdelen en het in het stedenbouwkundig en architectonisch ontwerp opnemen daarvan, bijdragen aan het behoud en de versterking van de identiteit van het gebied. Hierbij dient de werkplaats wel als entiteit gezien te worden; deze werkplaats heeft en eigen identiteit en dient als zodanig herkenbaar te blijven. Niet alle gebouwen zullen blijven staan, het tegendeel kan zelfs het geval zijn. Maar het zorgvuldig zoeken naar hergebruik, gebruik van waardevolle kenmerken en onderdelen, in de juiste stedenbouwkundige verhouding, maakt dat een spannend resultaat mogelijk kan zijn. Alleen op die manier behoudt Tilburg een uniek gebied, dat zich onderscheidt van nieuwbouwlocaties bij stations in andere steden. De Centrale Werkplaats is uniek in Nederland en verdient deze zorgvuldige aanpak meer dan enig ander complex. In dit onderzoek is, naast de NS werkplaats, ook het gebouw van de stoomketelfabriek Deprez meegenomen. Hoewel Deprez een zelfstandig bedrijf was, waren de gebouwen vanaf de jaren ’20 tot de jaren ’60 eigendom van de NS en waren hier de ketelmakerij en kopergieterij ondergebracht3. Leeswijzer Deze studie is opgebouwd uit twee delen. In het deel over de bouwgeschiedenis wordt nader ingegaan op de ontwikkeling van de Centrale Werkplaats en de verschillende wijzigingen die het complex in de loop der tijd heeft ondergaan. In Bijlage 7 is op een uitklapbare pagina de plattegrond van het complex aangegeven met gebouwnummering die gebruikt kan worden als oriëntatie bij het lezen van dit rapport. Met plattegronden, geprojecteerd op de huidige ondergrond, wordt de ontwikkelingsgeschiedenis ook visueel inzichtelijk gemaakt. Deel twee beschrijft de verschillende gebouwen volgens een vast stramien. Deze gebouwen zijn voorzien van beeldmateriaal, een

3

H. van Dorenmalen en M. van Broekhoven, p.44.

6

INLEIDING

verwijzing naar de tekeningen in het archief van de NS en een waardering. De criteria voor de waardering van de onderdelen zijn afgeleid van de criteria zoals vastgesteld in de Handleiding Selectie en Registratie Jongere Stedebouw en Bouwkunst (1850-1940) (Zeist, 1991) (zie bijlage 3).

Hoevelaken, 9 november 2007 Karel Loeff Jan Blankestijn Mayke Haaksman Arno Boon

7

8

Bouwgeschiedenis FASE I

1867-1914

Vanaf 1860 wordt de spoorlijn Breda - Tilburg – Maastricht aangelegd. De exploitatie van deze lijn komt in handen van de Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen (S.S.)4. De concessievoorwaarden bepaalden dat er Centrale Werkplaatsen opgericht moesten worden voor de bouw en het herstel van rollend materieel5. Deze werkplaatsen dienden praktisch opgezet te worden volgens een groeimodel met aandacht voor logistiek en een industrieel arbeidsproces. De directie van de S.S. wenste Damlust te Utrecht uit te breiden en te maken tot de centrale werkplaats. De regering drong echter aan tot twee grote werkplaatsen, één te Tilburg voor het zuidernet en één te Zwolle voor het noordernet6. Het Ministerie van Binnenlandse Zaken besluit hierop in 1863 om in Tilburg grond aan te kopen voor het aanleg-gen van een stationsemplacement en een werkplaats. In tegen-stelling tot werkplaatsen van andere spoorwegmaatschappijen werden de werkplaatsen in Tilburg en Zwolle van de Staatsspoor-wegen direct groot opgezet, met op beide werkplaatsen 2 hallen: 1 voor locomotieven en 1 voor wagens en rijtuigen7. Het werkplaats-terrein te Tilburg werd ten noorden van het stationsemplacement gesitueerd en kreeg een afmeting van circa 900 x 100 à 150 meter. In de loop der jaren is op het terrein veel bijgebouwd, verbouwd, gesloopt en gewijzigd. De eerste tekeningen en bestekken van gebouwen op het werkplaatsterrein dateren van 1867 en omvatten een algemeen magazijn, een bergplaats voor hout en een werkplaats voor locomotieven8. Uit 1868 dateren de tekeningen en bestekken van de draaierij, smederij en

4

T. Wagemakers, pp. 40-46

5

R. Peeters, pp. 17-19.

6

J.P. Boezaardt, p. 483.

7


8

Utrechts Archief, Toegangsnummer 915: bestek 278: “Bestek en voorwaarden wegens het

bouwen van eene bergplaats voor hout. Aan te besteden den 31sten januari 1867”. Bestek 293: “Het maken van een gebouw, bestemd voor magazijn. Uit te voeren een nevenstaand gebouw voor bureaux, op het stationsterrein te Tilburg. Aan te besteden 23 mei 1867”. Bestek 309: “Bestek en voorwaarden wegens het bouwen van eene werkplaats voor locomotieven te Tilburg; aan te besteden den 15den augustus 1867”.

9

BOUWGESCHIEDENIS

en werkplaats voor wagens9. De tekeningen laten gebouwen zien die opgetrokken zijn uit baksteen, voorzien van lisenen en siermetselwerk en worden afgesloten door een zadeldak. De verschillende gevels bevatten rondboogvensters of getoogde vensters en in de kopgevels was in de geveltoppen meestal een rond venster aangebracht. De architectonische uitstraling was bij al deze gebouwen hetzelfde, namelijk sobere baksteenarchitectuur met traditionele zadeldaken. De tekening van het algemeen magazijn (1867, gebouw bestaat niet meer) laat een gebouw van drie bouwlagen met een driebeukige opzet zien, waarbij de middelste beuk smaller was. In deze beuk bevond zich de ingangspartij, waardoor de lading via een spoor naar binnen gebracht kon worden. Deze middelste beuk was lager dan de buitenste twee beuken. Het magazijn had een houten kapconstructie en de vloer van de verdieping werd ondersteund door houten standvinken. Aan het magazijn was een kantoortje gebouwd. Dit algemene magazijn bestaat tegenwoordig niet meer, maar vormde de basis van de Centrale Werkplaats. AFBEELDING 1 ALGEMEEN MAGAZIJN

De tekening van de bergplaats voor hout (1867, huidig gebouw 41.)5 laat eenzelfde vormgegeven gebouw zien met een houten kapconstructie. Ook bij dit gebouw zijn bakstenen gevels te zien, die geleed worden door lisenen en siermetselwerk. In de oostelijke kopgevel is een rond venster te zien. De gevels bevatten oorspronkelijk getoogde 9

Utrechts Archief, Toegangsnummer 915: Bestek 330: “Bestek en voorwaarden wegens het

bouwen van eene draaierij, eene smederij en eene werkplaats voor wagens te Tilburg; aan te besteden den 9den Januarij 1868”.

10

BOUWGESCHIEDENIS

openingen, die voorzien waren van deuren van houten latwerk. Deze openingen waren in het gebouw aangebracht voor ventilatie voor het drogen van het hout. De hardstenen duimstenen, waarin de scharnieren van de deuren zich bevonden, zijn nog in de grond bij de zuidelijke langsgevel terug te vinden. Deze bergplaats is het nog enige overgebleven gebouw uit de beginperiode van het terrein.

AFBEELDING 2 BERGPLAATS

AFBEELDING 3 GEBOUW 41

VOOR HOUT

De werkplaats voor locomotieven (1867, huidig gebouw 70) had, net zoals het algemeen magazijn, een driebeukige opzet, waarbij de middelste beuk in beslag genomen werd door een traverse. Deze traverse was aan de noorden zuidzijde van het gebouw een aantal meters langer dan de overige beuken. In deze traverse liep een rolwagen waarmee locomotieven zijdelings gerangeerd konden worden. De vorm van de plattegrond, bestaande uit drie beuken met een langere middenbeuk, is kenmerkend voor een transversale werkplaats. Voor het stallen van locomotieven, maar ook voor werkplaatsen, waren drie type loodsen in gebruik. De longitudinale, de polygonale en de transversale loods. Bij het longitudinale systeem stonden de locomotieven of wagens achter elkaar op één spoor. Dit systeem werd voornamelijk in Engeland en Amerika gebruikt. Bij het polygonale systeem bestond de loods uit een aantal aan elkaar gebouwde ruimten met rechte wanden. In elk vak was plaats voor een locomotief. De sporen in de loods konden via een draaischijf bereikt worden10. Bij het transversale systeem werden de voertuigen via een inrijspoor aan de zijkant van de uitbouw van de middelste beuk aan de noord- of zuidzijde van het gebouw binnengebracht en daarna met een rolwagen overdwars afgevoerd om op een van de vele korte sporen grenzende aan de rolwagenbaan te worden weggezet voor reparatie11. De locomotiefwerkplaats in Tilburg was noord-zuid georiënteerd. De locomotieven kwamen vanuit het oosten of westen de uitbouw ingereden en werden vervolgens overdwars in noordelijke of zuidelijke richting afgevoerd. De locomotiefwerkplaats, waar de locomotieven werden gereviseerd en gerepareerd, was één van de eerste werkplaatsen op het terrein. Later werden daar ook werkplaatsen voor rijtuigen en goederenwagens bijgebouwd.

10

H. Waldorp en J.G.C. van de Meene, p. 77

11

T. Wagemakers

11

BOUWGESCHIEDENIS

AFBEELDING 4 PLATTEGROND LOCOMOTIEFWERKPLAATS I

Deze eerste locomotiefwerkplaats had volgens het bestek een totale breedte van 40 m. De middelste beuk met rolbaan had een lengte van 94,79 m en de buitenste beuken een lengte 82,14 m. De zijbeuken bevatten een gezonken spoor voor het uitlichten van locomotiefassen en 28 greppels. De noordgevels waren van alle drie de beuken identiek en bevatten 5 gekoppelde rondboogvensters en een rond venster in de geveltop. AFBEELDING 5 DOORSNEDE LOCOMOTIEFWERKPLAATS I

De zuidgevels van de buitenste beuken hadden vier rondboogvensters en vier getoogde keldervensters. De zuidelijke gevel van de middenbeuk had dezelfde indeling als de noordelijke gevels. In de zijgevels waren getoogde ingangen gemaakt, welke net zoals bij de bergplaats voor hout voorzien waren van deuren van houten latwerk. De westelijke zijgevel bevatte 3 deuren met sporen en de oostelijke zijgevel bevatte 5 deuren met sporen. De tekening van de werkplaats voor locomotieven laat een constructie zien van gietijzeren zuilen, waarop Polonceau-spanten

12

BOUWGESCHIEDENIS

rustten. Dit type constructie is tegenwoordig nog te zien bij gebouw 90, de vroegere werkplaats voor wagens. In één van de zijbeuken bevond zich een spoor voor het uitlichten van locomotiefassen12. Dit spoor was dieper dan die van de rolbaan. De werkplaats voor wagens (1868, huidig gebouw 90) had evenals de locomotiefwerkplaats een transversale plattegrond. De werkplaats voor wagens had een totale breedte van 62 m en was daarmee een stuk breder dan de werkplaats voor locomotieven. De lengte van de middelste beuk met rolbaan was 99,79 m en de lengte van de zijbeuken was 87,06 m. De kopgevels van de brede zijbeuken waren opgedeeld in 2 topgevels, waardoor het exterieur uit 5 beuken leek te bestaan. Per zijbeuk konden 2 wagens achter elkaar staan. Dit correspondeert met het aantal topgevels. Evenals bij de locomotiefwerkplaats bevatte dit gebouw een gezonken spoor in de travers en een dieper gezonken spoor in één van de zijbeuken. Ook de werkplaats voor wagens was opgetrokken uit baksteen en de gevels waren eveneens voorzien van lisenen en siermetselwerk. AFBEELDING 6 GEVELS WERKPLAATS VOOR WAGENS I

Het gebouw werd afgesloten door vijf zadeldaken. De noordelijke kopgevels bevatten vijf gekoppelde rondboogvensters en de zuidelijke kopgevels hadden, net zoals bij de werkplaats voor locomotieven, vier rondboogvensters en vier getoogde souterrainvensters. In alle kopgevels waren ronde vensters in de geveltoppen aangebracht. De zijgevels

12

Utrechts Archief, Toegangsnummer 915: bestek 278.

13

BOUWGESCHIEDENIS

hadden afwisselend getoogde ingangen of getoogde vensters. In de zuidwestelijke hoek van het gebouw waren kantoren gesitueerd en in de zuid-oostelijke hoek bevond zich een schilderswerkplaats. De constructie van de werkplaats voor wagens was hetzelfde als bij de werkplaats voor locomotieven en bestond uit gietijzeren zuilen waarop Polonceau-spanten rustten. In 1960 zijn 2 rondboogvensters en de keldervensters van de zuidgevel dichtgemetseld13. Op dat moment was het gebouw in gebruik als magazijn. De voormalige werkplaats voor wagens bestaat grotendeels nog en heet nu gebouw 90. Een deel van de middelste beuk met rolbaan en de gehele westelijke zijbeuk zijn echter gesloopt. Dit moet voor 1953 zijn gebeurd, aangezien op een tekening van 1953 deze delen al niet meer zijn weergegeven. De oorspronkelijke constructie met Polonceauspanten en gietijzeren kolommen is nog aanwezig (zie ‘Bijlage 5 Chronologische schetsen ontwikkeling Centrale spoorweg werkplaats Tilburg’, schets 22). AFBEELDING 7 DOORSNEDE EN GEVEL SMEDERIJ (GEBOUW 83)

De smederij (1868, t.p.v. huidig gebouw 82 en 83) had een langwerpige, rechthoekige plattegrond. Vooral ten tijde van de stoomtractie werden veel onderdelen in eigen werkplaatsen gesmeed en gerepareerd. De gevels van dit gebouw waren eveneens opgetrokken uit baksteen en voorzien van lisenen. Naast de lisenen werden de gevels geleed door schoorstenen, die nodig waren voor het werk in de smederij. Het gebouw had getoogde vensters met gietijzeren ramen. In de kopgevel was, net zoals bij de andere gebouwen, een rond venster in de geveltop aange-bracht. De constructie bestond uit een type Polonceauspant dat direct op de buitenmuren rustte. Van de smederij uit 1868 is alleen nog het gedeelte over dat nu gebouw 83 is. Het type Polonceauspant dat op de tekeningen van de smederij uit 1868 te zien is, is terug te vinden in het huidige gebouw 83, namelijk tegen de noordgevel. Ook de vorm van de vensters van dit gebouw komt overeen met de tekening van de smederij uit 1868.

13

Archief NS-werkplaats te Tilburg, tekeningnummer G900602012 ‘Verbouwing magazijnen,

nieuwe toestand’ 10-03-1960.

14

BOUWGESCHIEDENIS

De draaierij (1868, huidig gebouw 79) werd tussen de locomotiefwerkplaats en de werkplaats voor wagens gebouwd. In de draaierij stonden de draaibanken opgesteld waarmee de onderdelen in eigen beheer gemaakt konden worden. Dit smalle, langwerpige gebouw van 2 bouwlagen en 38 traveeën lang was opgetrokken uit baksteen en afgedekt door een zadeldak. De gevels waren ook hier voorzien van lisenen en siermetselwerk. Vier traveeën waren tot boven de dakrand opgetrokken en bevatten per travee twee gekoppelde vensters. De oorspronkelijke plattegrond vertoont een driebeukige opzet, waarbij de traveeën verdeeld werden door gietijzeren kolommen. Op deze kolommen rustte een houten vloer. Het gebouw had een houten kapconstructie. Ook dit gebouw bevatte getoogde vensters in de langsgevels, gekoppelde rond-boogvensters in de kopgevels en een rond venster in de geveltop. In 1913 werd een deel van de draaierij, welke op dat moment in gebruik was als houtzagerij, verbouwd tot zadelmakerij14. In de zadelmakerij werden alle onderdelen gemaakt die met leer te maken hadden, zoals bankbekledingen e.d. Dit deel wordt nu gebouw 88 genoemd. De begane grond met gietijzeren ramen dateert nog uit 1868. Het andere gedeelte van de draaierij is nu gebouw 79. De noordelijke gevel van het huidige gebouw 79 is nog een restant van de oorspronkelijke draaierij uit 1868. AFBEELDING 8 HET KLOPPEN VAN EEN DOM

De tekeningen en bestekken voor een koperslagerij, metaalgieterij e.d., bergplaats voor petroleum, een ketelhuis en een ketelgebouw dateren uit 1869 (huidig gebouw 76)15. In de koperslagerij werden uit koperplaten 14

Utrechts Archief, Toegangsnummer 916: Bestek 1321: “Wegens het uitbreiden der

zadelmakerij, van bureaux en van magazijn: zolders der Centrale Werkplaatsen Tilburg. Aan te besteden 11 maart 1913”. 15


maken van een gebouw tot koperslagerij, metaalgieterij enz. en van eenige andere inrigtingen ten behoeve van de centrale werkplaatsen te Tilburg. Aan te besteden den 1sten Julij 1869”.

15

BOUWGESCHIEDENIS

stoomketels en andere onderdelen, zoals bijvoorbeeld de dom, in geklopt (zie afbeelding 8). Het gebouw waarin de koperslagerij, metaalgieterij en smederij voor wielbanden werden ondergebracht werd evenwijdig aan de draaierij gebouwd, aan de noordzijde van de werkplaats voor locomotieven. Door de bouw van dit gebouw ontstond een gesloten binnenplaats tussen de werkplaats voor locomotieven, draaierij en smederij. AFBEELDING 9 DOORSNEDE EN PLATTEGROND KOPERSLAGERIJ E.D.

Op deze binnenplaats bevond zich een draaischijf. Het gebouw waarin onder andere de koperslagerij was gevestigd was hetzelfde ontworpen als de overige gebouwen, met bakstenen gevels, lisenen, zadeldak, getoogde vensters en getoogde deuren. De oorspronkelijke getoogde vensters bevatten nog de authentieke gietijzeren ramen. De koperslagerij had evenals de smederij schoorstenen die boven het gebouw uitstaken. Het gebouw had een doorgang in de noorden zuidgevel die toegang gaf tot de binnenplaats. In het huidige gebouw 76 zijn restanten van deze doorgang te zien. De doorgang is dichtgezet en voorzien van stalen ramen, maar de brede getoogde vorm is nog zichtbaar en de hardstenen duimstenen zijn eveneens nog aanwezig. Dit gebouw heeft een bijzondere spantenconstructie, lijkend op Polonceau-spanten, welke worden gevormd door twee geklonken vakwerk V-liggers met gebogen onderrand, die door middel van een trekstang verbonden zijn. Het huidige gebouw 76 is een deel van dit oorspronkelijke gebouw voor de kopergieterij, metaalgiete-rij en smederij voor wielbanden. De tekeningen voor de metaalgie-terij, bergplaats voor petroleum, een ketelhuis en een ketelgebouw laten gebouwen van eenzelfde architectuur zien als de

16

BOUWGESCHIEDENIS

hiervoor geschreven gebouwen. Het ketelhuis en ketelgebouw waren ten zuiden van de smederij en draaierij gelegen. In 1870 werden plannen gemaakt voor de bouw van een hoofdbureau, portiersverblijf en een eetzaal. Dit duidt er op dat de werkplaats in gebruik genomen was en dat er faciliteiten voor het personeel nodig waren. Op 1 februari 1870 werd de werkplaats officieel geopend16. Uit 1871 dateren de tekeningen voor een schilderswerkplaats en een aanstookplaats voor locomotieven17. De schilderswerkplaats werd in de zuid-oosthoek tegen de werkplaats voor wagens gebouwd. Dit was een klein gebouwtje van 4 hele traveeën en 2 halve traveeën. Ook dit gebouwtje was opgetrokken uit baksteen onder een zadeldak, waarbij de gevels geleed werden door lisenen en voorzien waren van siermetselwerk. Er waren getoogde vensters en ingangen en in de oostelijke geveltop was een rond venster opgenomen. De constructie bestond eveneens uit Polonceau-spanten. De oorspronkelijke schilderswerkplaats is nog terug te vinden als onderdeel van gebouw 90 en is het deel ten zuiden van de zuidelijke patio. Later is dit gebouwtje verhoogd met een verdieping. In de aanstookplaats werden de ketels van de locomotieven aangestoken met takkenbossen. Deze aanstookplaats was eveneens een klein gebouwtje van drie traveeën, met dezelfde vormgeving als de schilderswerkplaats. Het gebouw had twee schoorstenen. AFBEELDING 10 KOPERSLAGERIJ GEBOUW 76) ANNO 2007 GEWIJZIGDE DOORGANG

AFBEELDING 11 CONSTRUCTIE KOPERSLAGERIJ (GEBOUW 76) ANNO 2007

J.P. Boezaardt geeft in zijn artikel ‘Honderd jaar Werkplaatsen der Nederlandsche spoorwegen’ uit 1939 aan dat de gebouwen van de Centrale Werkplaats in Tilburg op weldoordachte wijze gegroepeerd waren tot een logisch geheel. De herstellingen van de locomotieven vond

16

T. Wagemakers.

17


maken van eene aanstookplaats voor locomotieven, eene schilderswerk-plaats en verdere werken op het stationsterein van Tilburg, aan te besteden 27 maart 1871.

17

BOUWGESCHIEDENIS

plaats aan de westzijde van het terrein en de herstellingen van de rijtuigen aan de oostzijde. Deze beide hoofdgroepen werden verbonden door de nevenbedrijven, waar de kleinere onderdelen werden hersteld of nieuw gemaakt, zoals de draaierij, de houtbereiding, de smederij en de gieterij18. In 1874 werd een bankwerkerij gebouwd tussen de smederij en de werkplaats voor wagens (huidig gebouw 84, gedeeltelijk)19. In een bankwerkerij wordt, in tegenstelling tot een smederij waar met vuur gewerkt wordt, metaal bewerkt. Hierbij moet gedacht worden aan onder meer het zagen, boren, slijpen en lassen van metaal. Door de bouw van de bankwerkerij ontstond een tweede grote binnenplaats, gelegen tussen de smederij, werkplaats voor wagens, draaierij en bankwerkerij (zie ‘Bijlage 5 Chronologische schetsen ontwikkeling Centrale spoorweg werkplaats Tilburg’, schets 6). AFBEELDING 12 VOORMALIGE BANKWERKERIJ (GEBOUW 84) ANNO 2007

AFBEELDING 13 POLONCEAUSPANTEN BANKWERKERIJ (GEBOUW 84) ANNO 2007

Een deel van de bankwerkerij is later in gebruik genomen als smederij en bestaat tegenwoordig nog als onderdeel van gebouw 84. Dit gebouw is, evenals de andere gebouwen, opgetrokken uit baksteen en de gevels worden geleed door lisenen en sierlijsten. In de noorden zuidgevel zijn getoogde vensters te zien. De noordgevel is tegenwoordig wit gepleisterd. De constructie van dit overgebleven bouwdeel bestaat uit Polonceau-spanten met twee velden. Er zijn geen tekeningen van de voormalige bankwerkerij bekend, zodat niet duidelijk is hoe het gebouw er oorspronkelijk uit zag. Door de snelle ontwikkelingen in het vervoer waren rond 1876 nieuwe uitbreidingen van de werkplaats nodig. Met deze uitbreidingen werd vanaf 1878 aangevangen20. Uit 1878 dateert bestek 198: “Bestek en voorwaarden wegens het maken van gebouwen, het leggen van sporen en wissels en verdere inrichtingen, aan te besteden den 30sten April

18


19

G.H. Brandt.

20

T. Wagemakers.

18

BOUWGESCHIEDENIS

1878”21. Dit bestek omvat aanwijzingen voor de bouw van een werkplaats voor 10 locomotieven, een aanstookplaats voor locomotieven, een wielbandenwerkplaats, het maken van twee schoorstenen, het maken van twee gebouwen voor waterplaatsen en privaten, het verplaatsen van een draaischijf en het leggen van sporen op het terrein. De tekeningen behorend bij dit bestek ontbreken in het Utrechts Archief, maar het is met zekerheid te zeggen dat de genoemde werkplaats voor locomotieven de tweede locomotiefwerkplaats (t.p.v. huidig gebouw 60) is die ten westen van de eerste werkplaats is gebouwd. De architectonische vormgeving van de tweede locomotiefwerkplaats kennen we van latere tekeningen. Tekeningen uit 1924 laten gevels en doorsneden van het hele complex zien, waarop ook de tweede locomotiefwerkplaats te onderscheiden is22. Op deze latere tekeningen is te zien dat ook de tweede locomotiefwerkplaats uit drie beuken bestond en dus een transversale opzet had. De gevels waren eveneens opgetrokken uit baksteen en het gebouw werd afgesloten door drie zadeldaken. De gevels waren geleed door lisenen en siermetselwerk en de kopgevels waren voorzien van vijf gekoppelde rondboogvensters en een rond venster in de geveltop. De werkplaats had een constructie van Polonceau-spanten die op gietijzeren kolommen tussen de beuken rustten en op de buitengevels. Op plattegronden uit 1887 en 1906 is te zien dat de eerste en tweede locomotiefwerkplaats dezelfde afmetingen hebben. Dit is opvallend, omdat de eerste werkplaats bedoeld was voor 26 locomotieven, terwijl de tweede werkplaats bedoeld was voor 10 locomotieven. De tweede werkplaats had een totale breedte van 40 meter. De traverse was 94,79 meter lang en de zijbeuken waren 82,14 meter lang. AFBEELDING 14 SITUATIETEKENING WIELENBANDENWE RKPLAATS TEKENING 1897 AFBEELDING 15 BANKWERKERIJ ANNO 2007 (ONDERDEEL VAN GEBOUW 92)

De wielbandenwerkplaats (het gebouw bestaat niet meer) werd geheel oostelijk op het terrein gebouwd en was gelegen net buiten de huidige terreingrens aan de toenmalige Koestraat.

21

Utrechts Archief, Toegangsnummer 916: bestek 198: “Bestek en voorwaarden wegens het

maken van gebouwen, het leggen van sporen en wissels en verdere inrichtingen, aan te besteden den 30sten April 1878”. 22

Archief NS-werkplaats te Tilburg, tekeningnummer G000100002 en G600301001.

19

BOUWGESCHIEDENIS

Evenals bij een auto, waarbij het wiel bestaat uit een velg met een band van rubber, heeft het wiel van een trein ook een aparte band. Door deze band te verhitten kan deze gedemonteerd worden. In de wielbandenwerkplaats werden de banden die om de wielen geklemd zaten vervangen en exact rond geslepen. Dit gebouw had een lengte van 102 meter en een breedte van 13 meter. Dit was dus een zeer lang en smal gebouw. De architectuur van dit gebouw kunnen we afleiden uit een tekening van de uitbreiding van de wielbandenwerkplaats in 189723. Hierop is eenzelfde architectuur te zien als bij de overige gebouwen: bakstenen gevels met lisenen, zadeldak, getoogde vensters en ingangen. De houten kapconstructie rustte op gietijzeren zuilen. AFBEELDING 16 WAGENMAKERIJ 2 (GEBOUW 92) ANNO 2007

Tussen 1876 en 1887 groeit de werkplaats hard en verdubbelt het aantal werklieden bijna. In 1891 werd de al bestaande wagenma-kerij in oostelijke richting uitgebreid met een nieuwe wagenmakerij (huidig gebouw 92) en een tweede wagenbankwerkerij. Door de bouw van de bankwerkerij ontstond tussen de bankwerkerij, de uitbreiding van de schilderswerkplaats en de twee werkplaatsen voor wagens een binnenplaatsje. De bankwerkerij vormt een verbinding tussen de twee werkplaatsen voor wagens en heeft een bijzondere constructie, welke bestaat uit een onderspannen ligger met gietijzeren drukstaven. Het gebouwtje is opgetrokken uit baksteen, onder een zadeldak dat gedekt is 23


maken van eene uitbreiding van de wielbanden werkplaats en eenige diverse werken t.b.v. de Centrale Werkplaatsen op het station te Tilburg. Aan te besteden den 16den November 1897”.

20

BOUWGESCHIEDENIS

met kruispannen. De noorden zuidgevels bestaan uit vier traveeën, die geleed worden door lisenen en sierlijsten. In drie traveeën is een getoogd venster opgenomen en in één travee een getoogde ingang. Deze ingang is later dichtgezet, maar de hardstenen duimen zijn nog zichtbaar. De voormalige bankwerkerij is de huidige middelste doorgang tussen gebouw 90 en 92. AFBEELDING 17 PLATTEGROND G.H. BRANDT 1906

Van de tweede werkplaats voor wagens zijn geen bouwtekeningen bekend. Op de plattegrond van het werkplaatsterrein uit het artikel van G.H. Brandt uit 1906 is te zien dat de tweede wagenmakerij, net zoals de eerste, een transversale plattegrond had. De locatie van de voormalige traverse is nog in het huidige gebouw 92 te zien aan de zwaarder uitgevoerde constructie. De constructie van de voormalige tweede wagenmakerij bestaat uit gietijzeren kolommen met opgewerkte aangegoten consoles, waarop samengestelde geklonken vakwerkliggers zijn geplaatst. Deze liggers en kolommen dragen een houten sheddakconstructie. De gevels zijn opgetrokken uit baksteen en hebben, evenals de overige gebouwen, lisenen en lijsten van siermetselwerk. De wagenwerkplaats in Blerick heeft exact dezelfde constructieve opbouw met gietijzeren kolommen, samengestelde liggers en houten sheddaken. In 1892 verhuist, door een reorganisatie bij Staats Spoorwegen (SS), de wagenwerkplaats van Tilburg naar Blerick. Deze wagenwerkplaats, waar de vrachtwagons werden gereviseerd, werd in 1888 aanbesteed en in 1890 officieel geopend. Bagagewagens, die tot het personenmaterieel behoorden, mochten nog wel in Tilburg hersteld worden24. In 1894 wordt de koperdraaierij uitgebreid en vinden er enkele wijzingen in de zagerij en draaierij plaats. Drie jaar later, in 1897, wordt de wielbanderij met 30 meter uitgebreid25. Tevens wordt in

24

H. van Doremalen en M. van Broekhoven, , p. 28.

25

Utrechts Archief, Toegangsnummer 916: Bestek 734:“Bestek en voorwaarden wegens het

maken van eene uitbreiding van de wielbanden werkplaats en eenige diverse werken t.b.v. de Centrale Werkplaatsen op het station te Tilburg. Aan te besteden den 16den November 1897”.

21

BOUWGESCHIEDENIS

1897 een loods gebouwd voor het herstellen en lichten van tenders26. Deze loods komt aan de westzijde van de tweede locomotiefloods uit 1878 en was vier traveeën breed. In elke travee was een ingang aangebracht. De loods werd afgesloten door een zaagdak met een houten kapconstructie. Vanaf 1898 worden er niet meer alleen locomotieven hersteld op de werkplaats, maar gaat men tevens nieuwe locomotieven maken. Tussen 1898 en 1907 werden 26 locomotieven, van het type S.S. 604-612 en 661-680, de latere NS series 6500 en 8100, geproduceerd27. Waarschijnlijk is de productie van nieuwe locomotieven de reden tot de bouw van een nieuwe locomotiefwerkplaats en een aanstookplaats in 1899. De nieuwe locomotiefwerkplaats (ter plaatse van het huidige gebouw 60B) werd tegen de tweede locomotiefwerkplaats uit 1878 gebouwd en ten zuiden van de loods voor het herstellen en lichten van tenders. Op diverse tekeningen heeft deze loods de benaming locomotiefwerkplaats III. Op tekeningen behorend bij bestek 780 is te zien dat deze derde locomotiefwerkplaats net zoals de tweede wagenmakerij een sheddakconstructie had en bestond uit drie beuken en 11 traveeën28. De westelijke zijgevel van dit gebouw was voorzien van getoogde vensters en ingangen. Meerdere sporen leidden naar deze ingangen, waaraan afgeleid kan worden dat de locomotieven via deze sporen de werkplaats binnen kwamen. De werkplaats had twee kraanbanen, één brede en één smalle kraanbaan. De locomotieven die via de ingangen in de westelijke zijgevel waren binnengekomen konden met deze kranen binnen de werkplaats verplaatst worden. Deze werkplaats had dus niet, zoals de andere werkplaatsen, een traverse met rolwagen waarover de locomotieven verplaats werden. Tevens werden in 1899 de overige locomotiefloodsen voorzien van lichtkappen. Volgens G.H. Brandt in De Ingenieur uit 1906 werd in 1902 de werkplaats uitgebreid met een nieuwe wagenmakerij (huidig gebouw 95) en een schrijnwerkerij29. De schrijnwerkerij, meubelmakerij, werd tussen de eerste en de tweede wagenmakerij gesitueerd, zoals te zien is op de plattegrond behorend bij het artikel van G.H. Brandt, waardoor een 26

Utrechts Archief, Toegangsnummer 916: Bestek 736:“Het maken van eene loods voor het

herstellen en het lichten van tenders en eenige diverse werken t.b.v. Centrale Werkplaatsen te Tilburg. Aan te besteden den 2den November 1897”. 27

H. van Doremalen en M. van Broekhoven, p. 28.

28

Utrechts Archief, Toegangsnummer 916: Bestek 780:“Het maken van eene

locmotiefwerkplaats met aansteekloods, het aanbrengen van daklichten in de kap van de bestaande locomotiefwerkplaats, het opbreken en leggen van sporen en wissels en het uitvoeren van eenige diverse werken t.b.v. Centrale Werkplaatsen te Tilburg. Aan te besteden 19 september 1899. 29

G.H. Brandt.

22

BOUWGESCHIEDENIS

tweede binnenplaatsje, ten noorden van de eerste, ontstond. De derde wagenmakerij werd gebouwd als uitbreiding aan de oostzijde van de tweede wagenmakerij. De nieuwe uitbreiding werd gedeeltelijk gerealiseerd met dezelfde constructie als de tweede wagenmakerij, bestaande uit gietijzeren kolommen en geklonken vakwerkliggers waarop een houten sheddakconstructie was geplaatst, en gedeeltelijk met een geheel nieuw type constructie. AFBEELDING 18 GEVELAANZICHT EN DOORSNEDE LOCOMOTIEFWERK PLAATS III

Dit nieuwe type constructie wordt gevormd door knieboogspanten, die in de lengte gekoppeld zijn door middel van vakwerkliggers en samengestelde hoofdgordingen. De hal met de constructie van knieboogspanten wordt tegenwoordig het koepelmagazijn genoemd (gebouw 95). In deze hal, van het transversale type, lag een gezonken spoor in de lengterichting van het gebouw, waarop een rolwagen kon worden gereden. AFBEELDING 17 WAGENMAKERIJ 3 (GEBOUW 95) ANNO 2007

AFBEELDING 18 KNIEBOOGSPANTE N (GEBOUW 95)

De wagens werden vanuit de tweede wagenmakerij en het eerste deel van de derde wagenmakerij naar binnen gereden en stonden zodoende

23

BOUWGESCHIEDENIS

dwars op de lengterichting van de hal. Met de rolwagen konden ze verplaatst worden binnen de hal. De constructie van deze hal vertoont overeenkomsten met de perronoverkappingen in Den Bosch. Deze perronoverkappingen zijn tussen 1894 en 1896 ontworpen door G.W. van Heukelom30. De ontwerper van de hal van de Centrale Werkplaats te Tilburg is niet bekend, maar wel is bekend dat de constructie geleverd is door Gorinchemse firma De Vries Robbé31. “De loods voor de Centrale Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen is een voorbeeld van een tot de grond toe doorgetrokken spantconstructie” en vertoont gelijkenis met de Parijse tentoonstellingshallen van het hoofdgebouw van de Internationale Tentoonstelling uit 1855 en de Galerie des Machines van 1899, van architect Dutart en constructeur Cottancin32. Het huidige gebouw 95 heeft daarom een zeer bijzondere constructie en in Nederland is er geen tweede fabriekshal bekend met dit constructietype. De perronoverkappingen in Den Bosch hebben wel dezelfde constructie, maar zijn ontworpen voor een ander gebruik en niet als fabriekshal. AFBEELDING 19 TRAVERSE MET ROLWAGEN IN WAGENMAKERIJ III ANNO 1906

Aan de noordzijde van de hal met knieboogspantconstructie werd een bankwerkerij geplaatst. De gevels van de gehele derde wagenmakerij zijn opgetrokken uit baksteen en zijn, net zoals de overige gebouwen, voorzien van lisenen en sierlijsten. De scheiding tussen de tweede en de derde wagenmakerij wordt aan de zuidzijde gemarkeerd door een zeer brede steunbeer. De gevels van de tweede en derde wagenmakerij lijken op het eerste gezicht hetzelfde te zijn vormgegeven, maar hebben verschillende tandlijsten onder de dakrand. Tevens is de verdeling van de getoogde vensters verschillend. Het gedeelte van de derde wagenmakerij

30

‘Station ’s Hertogenbosch. Geschiedenis, restauratie en nieuwbouw’. Overdruk uit: Railevant

(44) 2 en 3, 1998. 31

De Vries Robbé & Co 1881-1956, p. 147

32

De Vries Robbé & Co 1881-1956, p. 147

24

BOUWGESCHIEDENIS

met knieboogspanten heeft rondboogvensters in plaats van getoogde vensters. Tevens werd in 1902 een verensmederij gebouwd, ten oosten van de smederij. Het gebouw had een vierkante plattegrond en is nu onderdeel van gebouw 84. Dit bouwdeel van gebouw 84 is tegenwoordig nog in grotendeels authentieke staat en is opgetrokken uit baksteen, voorzien van lisenen en sierlijsten en heeft een rond venster in de oostelijke geveltop. De oostgevel is verdeeld in vier traveeën en bevat drie getoogde vensters en een getoogde ingang. Het gebouw heeft een hoog zadeldak. De constructie bestaat uit Polonceau-spanten van vier velden. AFBEELDING 20 VERENSMEDERIJ (GEBOUW 84) ANNO 2007

In 1907 werd er opnieuw een locomotiefwerkplaats bijgebouwd33. Op dat moment waren er in totaal 4 locomotiefwerkplaatsen, namelijk de eerste locomotiefwerkplaats uit 1868, de tweede uit 1878, de derde als uitbreiding in 1899 en de laatste uitbreiding van 1907. De afmetingen van de nieuwe locomotief werkplaats bedroegen 90,76 meter voor de lengte van het rolwagenspoor, 82,31 meter voor de lengte van de werkplaats, en 46,30 meter voor de breedte van de werkplaats. Deze vierde locomotiefwerkplaats bestond uit een traverse met rolbaan, drie beuken van ongelijke hoogte en een aanstookloods met ketelhuis. De traverse werd direct tegen de derde locomotiefwerkplaats gebouwd en had alleen aan de zuidzijde een ingang. Westelijk van deze traverse werd het bouwdeel van drie ongelijke beuken gebouwd. De middelste beuk was het hoogst en had, net zoals de traverse, een zadeldak. De twee zijbeuken hadden zadeldaken. De aanstookloods met ketelhuis stond haaks op de werkplaats en had eveneens een zadeldak. Het hele gebouw was opgetrokken uit baksteen, waarbij de gevels voorzien waren van lisenen en sierlijsten. Het gebouw had getoogde vensters en ingangen en de middelste, hoge beuk had een rond venster in de geveltop. Omdat deze middelste beuk boven de zijbeuken uitstak, bestonden de zijgevels geheel uit glas. Alle daken waren voorzien van

33

Utrechts Archief, Toegangsnummer 916: Bestek 1088:“Wegens het maken van uitbreidingen

aan de Centrale Werkplaatsen met bijkomende werken op het station Tilburg. Aan te besteden 15 mei 1907”.

25

BOUWGESCHIEDENIS

AFBEELDING 21 SITUATIE LOCOMOTIEFWERK PLAATS IV

lichtkappen. Op de tekening behorende bij bestek 1088 is tevens een openluchttraverse te zien. De werkplaats van Amersfoort had ook een openluchttraverse. Bij een openluchttraverse is de rolwagen voorzien van een cabine omdat het rangeren in de open lucht plaatsvindt. Ook werden in 1907 lokalen voor reiniging en beproeving van luchtpompen gebouwd34. Dit gebouw werd gesitueerd tussen de eerste en tweede locomotiefwerkplaats, aan de noordzijde (huidig gebouw 67). De gevel had aan de noordzijde vier getoogde vensters en een getoogde ingang, waarboven een sierlijst te zien was. In 1932 is dit gebouwtje vervangen, tegelijk met de vernieuwing van locomotiefwerkplaats II en III. Uit 1913 dateren de tekeningen voor het uitbreiden van de zadelmakerij (huidig gebouw 88), van bureaus en van het magazijn. Volgens bestek 1321 in het Utrechts Archief bestaat “het uitbreiden van de zadelmakerij (…) in hoofdzaak in het af- en uitbreken van de kap en balklagen met hun steunpunten, het bouwen van eene verdieping met bovenliggende bergplaatsen op de bestaande muren, met buitentrappen, hijsinrichting,

34

Utrechts Archief, Toegangsnummer 916: Bestek 1088.

26

BOUWGESCHIEDENIS

ijzeren steunpunten en ’t weder overkappen van het geheel” (…) “Het uitbreiden van de bureaux bestaat hoofdzakelijk in het afbreken van de bestaande overkappen, het bouwen van eene verdieping op de bestaande muren en het maken van trappen met bordessen”. AFBEELDING 22 GEVELAANZICHTEN LOCOMOTIEFWERKP LAATS IV

Met de uitbreiding van de zadelmakerij werd de constructie van de toenmalige houtzagerij, een deel van de oorspronkelijke draaierij uit 1868, gesloopt en verhoogd met 2 verdiepingen. De begane grond bleef in gebruik als houtzagerij en de verdiepingen werden in gebruik genomen als zadelmakerij. Tegenwoordig staat dit gebouw bekend als gebouw 88. De gevels van de begane grond dateren daarom nog uit 1868. De getoogde vensters met gietijzeren ramen zijn grotendeels nog aanwezig. Het nieuwe gedeelte bestond uit één verdieping en een zolderverdieping en was voorzien een zadeldak. Tegen de zuidge-vel werd een trap gebouwd, die toegang verleende tot de verdiepingen. De oostgevel van het nieuwe gedeelte was monumentaal vormgegeven met gekoppelde rechthoekige vensters op de eerste verdieping en in het midden van de zolderverdieping een groot thermenvenster, welke geflankeerd werd door kleine gekoppelde getoogde vensters. De noordgevel kreeg een kleine uitbouw waarin zich de ingang bevond. Deze uitbouw liep door over alle drie de bouwlagen en werd afgesloten door een zadeldak. Het gedeelte van de eerste werkplaats voor wagens uit 1868 dat in gebruik was als kantoor, werd in 1913 verhoogd met een extra verdieping. De lisenen en het siermetselwerk werden bij het nieuwe gedeelte doorgezet. Het al bestaande gedeelte had getoogde

27

BOUWGESCHIEDENIS

souterrainvensters en rondboogvensters op de begane grond en de nieuwe verdieping kreeg getoogde vensters. AFBEELDING 23 GEVELAANZICHT NOORDZIJDE EN SITUATIE UITBREIDING ZADELMAKERIJ (GEBOUW 88)

Ook werd in 1913 de koperdraaierij uitgebreid en werden er daklichten gemaakt boven de locomotiefwerkplaatsen I en II. De uitbreiding van de koperdraaierij werd gesitueerd tussen locomotiefwerkplaats I en II, ten zuiden van de lokalen voor reiniging en beproeving van luchtpompen (huidige gebouwen 67B en 67C). De nieuwe koperdraaierij was een langwerpig gebouw, opgetrokken uit baksteen en met een sheddakconstructie van 11 shedkappen die haaks op de lengterichting van het gebouw stonden. De kappen werden ondersteund door houten spanten op stalen balken tussen de twee locomotiefwerkplaatsen. Tegenwoordig heeft dit gebouw de namen gebouw 67B en gebouw 67C. De huidige constructie bestaat uit een IPE-ligger met opgelaste steunen in zadeldakvorm. De sheddakconstructie is vervangen, maar nog wel zichtbaar tegen de oorspronkelijke buitengevel van locomotiefwerkplaats I. Het is niet bekend wanneer de sheddakconstructie vervangen is, maar aangezien het eenzelfde type constructie is als in het huidige gebouw 70 te zien is, lijkt het er op dat deze constructie van net na de Tweede Wereldoorlog dateert. De werkzaamheden rond 1913 zijn met name gericht op het verbeteren van de werkomstandigheden van de arbeiders. Er wordt gezorgd voor betere ventilatie in de smederij, er komen lichtkappen in de locomotiefloodsen en de zadelmakerij wordt verhoogd35.

35

T. Wagemakers

28

BOUWGESCHIEDENIS

FASE 2

1914-1940

Rond 1917 werd begonnen met een eind te maken aan de concurrentiestrijd tussen de verschillende spoorwegmaatschappijen door te komen tot samenwerking. De overheid bevorderde deze fusie sterk, met name vanwege de toen heersende kolenschaarste, met als gevolg een beperkte reizigersdienst. Al in 1917 kwam het tot een belangengemeenschap tussen de spoorwegmaatschappijen SS en HSM, waarin de NCS en de NBDS werden opgenomen. In 1921 had men al een gemeenschappelijke bedrijfsvoering onder de naam Nederlandsche Spoorwegen, maar pas in 1938 werd deze samenwerking juridisch vastgelegd in de NV Nederlandsche Spoorwegen36. De fusie had tot gevolg dat er een teveel aan werkplaatscapaciteit was. Hierdoor was een herschikking van taken nodig37. Tilburg werd speciaal voor het onderhoud aan locomotieven bestemd, evenals Zwolle. Utrecht en Haarlem werden bestemd als rijtuigwerkplaatsen en Amersfoort en Blerick als wagenwerkplaatsen38. In 1925 werd de wagenwerkplaats van Tilburg geheel opgeheven en in 1932 werd de rijtuigenafdeling opgeheven. Naast het opheffen van deze twee afdelingen, kreeg Tilburg het werk van Utrecht en Haarlem, nadat daar in respectievelijk 1926 en 1934 de locomotiefwerkplaatsen waren gesloten. Naast de veranderingen vanwege de fusie leidde de wereldwijde economische crisis in de jaren ’20 tot verdere wijzigingen op de werkplaats. Om de ongunstige financiële situatie tegen te gaan moest de capaciteit verhoogd worden. Dit werd gerealiseerd door het terugbrengen van de herstelduur van de locomotieven. Met een nieuwe 100-tons kraan in locomotiefwerkplaats I (huidig gebouw 70) kon het lichten van een locomotief door de kraanmachinist met assistentie van het grondpersoneel in enkele minuten gebeuren39. Dit in tegenstelling tot de voorgaande werkwijze, waarbij 6 arbeiders nodig waren om met takels een locomotief in circa 30 minuten te kunnen lichten. Om de 100-tons kraan te kunnen plaatsen moest locomotiefwerkplaats I worden verbouwd. De westelijke zijbeuk werd hiervoor in 1921 verhoogd40. De draagconstructie van dit deel wordt gevormd door samengestelde geklonken dubbele portaalspanten. Deze portaalspanten zijn tot de hoogte van de kraanbaan uitgevoerd als samengestelde vakwerkkolommen en boven de kraanbaan als volle wandligger. De spantbenen verjongen zich naar onderen in de richting van het scharnier.

36

H. Waldorp en J.G.C. van de Meene.

37

J.H.S.M. Veen, p. 116.

38

H. van Doremalen en M. van Broekhoven, p. 41

39

H. van Doremalen en M. van Broekhoven, p. 44-45

40

Archief Werkplaats Tilburg: Bestek 1500, tekeningnummer G60.06.002.001

29

BOUWGESCHIEDENIS

Naast het lichten van locomotieven door middel van een 100-tons kraan vonden er tevens wijzigingen in de aanpak bij het herstellen van locomotieven plaats. AFBEELDING 24 GEVELAANZICHT ZUIDZIJDE EN DOORSNEDE WIJZIGING LOCOMOTIEFWERKP LAATS I 1921 AFBEELDING 25 SCHARNIERPUNT PORTAALSPANT LOCOMOTIEFWERKP LAATS I

Tot in de jaren ’20 werden locomotieven na binnenkomst op een bepaalde plaats opgesteld en werden alle werkzaamheden hier verricht. Nu ging men er echter toe over de hoofdwerkzaamheden elk op een eigen plaats binnen het complex te laten uitvoeren. AFBEELDING 26 WESTELIJKE BEUK LOCOMOTIEFWERKP LAATS I (GEBOUW 70) MET PORTAALSPANTEN UIT 1921

Verder zorgden de nieuwe locomotieven van de series 3900 en 6300, die aanzienlijk zwaarder waren dan de voorgaande, er voor dat er een nieuwe kraan van 125-ton moest komen. Tevens moest om deze reden de oude draaischijf vervangen worden door één met een diameter van

30

BOUWGESCHIEDENIS

twintig meter en een draagvermogen van 150 ton41. Deze draaischijf werd in 1929 aangelegd42. In 1931 werd de al bestaande draaierij uitgebreid43. Deze nieuwe uitbreiding werd gebouwd tegen de zuidzijde van de al bestaande draaierij. De draagconstructie van de uitbreiding wordt gevormd door 10 portaalspanten, die een kraanbaan dragen, en de kapconstructie wordt gevormd door geklonken V-spanten met stalen gordingen en sporen. De uitbreiding van de draaierij uit 1931 heet tegenwoordig gebouw 80. De veranderingen in de werkwijze en de komst van de 125-tons kraan zorgde er voor dat de locomotiefwerkplaatsen gewijzigd moesten worden. Hiervoor werden in 1932 de locomotiefwerkplaatsen II en III, uit respectievelijk 1878 en 1899, geheel gesloopt en vernieuwd44. De constructie van het dak van de nieuwe locomotiefwerkplaats wordt gevormd door een geklonken vakwerk N-liggers, die bestaat uit hoeklijnen en schetsplaten. De kolommen zijn opgebouwd uit meerdere staanders van geklonken profielen die ook de kraanbaan dragen. Het dak wordt gevormd door Bimsbetonnen dakplaten met cassette-indeling. De buitengevels zijn, niet zoals de gebouwen uit het einde van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw geheel opgetrokken uit baksteen, maar zijn uitgevoerd als glaswand in stalen kozijnen. Deze glaspuien worden ondersteund door drie windliggers uitgevoerd als vakwerkligger V-ligger. De locomotiefwerkplaats uit 1932 bestaat nog steeds en heet tegenwoordig gebouw 60B en gebouw 60C. Tussen 1932 en 1934 werd de dakconstructie van de draaierij uit 1868 vervangen45. De driebeukige opzet met houten constructie werd vervangen door een éénbeukige constructie die gevormd wordt door IPEliggers die geklonken V-spanten met stalen gordingen en sporen ondersteunen.

41


42

Archief NS-werkplaats te Tilburg, tekening ‘Draaischijf werkplaats’ september 1929.

43

Archief NS-werkplaats te Tilburg, tekeningnummer G 80.02.01.001 ‘Uitbreiding met draaierij,

archief, bureaux. Blad B’, juni 1931. 44

Utrechts Archief, Toegangsnummer 916: Bestek 1608: “Wegens het uitbreiden van de Centrale

Werkplaatsen te Tilburg. Aan te besteden 31 mei 1932”. 45

Utrechts Archief, Toegangsnummer 916: Bestek 1643: “Wijziging oude draaierij”.

Ongedateerd.

31

BOUWGESCHIEDENIS

In 1934 werd de werkplaats uitgebreid met een segmentwerkplaats en een schildersafdeling46. Dit gebouw werd tegen de eerste locomotiefwerkplaats gebouwd, tussen de draaierij en koperslagerij. De draagconstructie van dit gebouw wordt gevormd door samengestelde geklonken vakwerkliggers met hierop geklonken V-spanten. Dit gebouw uit 1934 heet tegenwoordig gebouw 78. Uit 1937 dateert het nieuwe magazijn, welke als uitbreiding op het oude magazijn uit 1867 werd gebouwd47. Het gebouw heeft tegenwoordig de benaming gebouw 40 en bestaat uit één bouwlaag onder een samengesteld dak, bestaande uit twee zadeldaken, met een plat gedeelte tussen de zadeldaken en aan weerszijden van de zadeldaken. De zadeldaken worden ondersteund door eenvoudige gelaste spanten in trapeziumvorm en de platte daken door Bimsbetonplaten. Het gebouw is 14 traveeën lang en twee beuken breed. De draagconstructie bestaat uit stalen kolommen en liggers met uitkragende consoles voor de dakranden. De gevels worden gevormd door stalen liggers en staanders, waarbij de vakken zijn opgevuld met metselwerk van gele bakstenen. Het bovenste gedeelte van de gevel is uitgevoerd in stalen glasgevels. AFBEELDING 27 LOCOMOTIEF WERKPLAATS II EN III NA VERBOUWING IN 1932 (GEBOUW 60B EN 60C) AFBEELDING 28 OVERSTEK NIEUW MAGAZIJN (GEBOUW 40) UIT 1937

Ook de nieuwe wielendraaierij dateert uit 1937 en is gebouwd ter vervanging van de oude wielendraaierij uit 1878 aan de voormalige Koestraat48. De oude wielendraaierij werd in 1941 aan de Gemeente

46

Archief NS-werkplaats te Tilburg, tekeningnummer G78.06.02.005 ‘Uitbreiding voor

segmentwerkplaats en schildersafdeling’, maart 1934; Utrechts Archief, Toegangsnummer 916: twee tekeningen behorend bij Bestek 1649, ongedateerd. 47

Archief NS-werkplaats te Tilburg, tekeningnummer G 40.06.02.002 ‘Uitbreiding van het

hoofdmagazijn plattegrond, gevels en doorsnede’ 20-09-1937 en tekeningnummer G 40.04.01.004 ‘kapplan, fundering, doorsnede 20-09-1937’. 48

Archief NS-werkplaats te Tilburg, tekeningnummers G44.03.00.005 ‘Wieldraaierij en

wielbanderij oosten westgevel’, G44.03.00.001 ‘Blad 4’, G44.03.002 ‘Blad 2 stijlen en remverband’ februari 1937, G44.03.003 ‘Blad 3’.

32

BOUWGESCHIEDENIS

Tilburg verkocht49. De wielendraaierij, met de huidige benaming gebouw 44, bestaat uit één bouwlaag onder een samengesteld dak, gedeeltelijk plat met in het midden een zadeldak. De draagconstructie van het gebouw bestaat, evenals bij het nieuwe magazijn, uit stalen kolommen en liggers met uitkragende consoles voor de dakranden. Het zadeldaken worden ondersteund door een eenvoudige gelaste spant in trapeziumvorm en de platte daken worden door Bimsbetonnen cassetteplaten ondersteund. Ook de nieuwe wielendraaierij heeft gevels die gevormd worden door stalen liggers en staanders, waarbij de vakken opgevuld zijn met metselwerk van gele bakstenen. Vanwege de huidige isolerende gevelbeplating is het stalen gevelgedeelte niet meer zichtbaar. AFBEELDING 29 SITUATIE VERBOUWING LOCOMOTIEFWERKP LAATS II

Een derde gebouw dat dateert uit 1937 is de polygonale loods, welke gebouwd werd als loods voor kleine herstellingen50. Deze loods werd gebouwd rondom de draaischijf uit 1929. De kraanbaan in de loods dateert uit 1938, zoals op de kraan zelf te lezen valt. Het gebouw heeft tegenwoordig de naamaanduiding gebouw 46 en bestaat uit één bouwlaag onder een samengesteld dak, dat gedeeltelijk plat is en gedeeltelijk bestaat uit een rondlopend zadeldak. De draagconstructie bestaat uit stalen kolommen en liggers met uitkragende consoles voor de dakranden en heeft dus dezelfde constructie als het nieuwe magazijn en de nieuwe wielendraaierij. De zadeldaken worden ondersteund door eenvou-dige gelaste spanten in trapeziumvorm en de platte daken worden door Bimsbetonnen cassetteplaten ondersteund. De staalprofielen komen uit de hoogovens van Krupp. De gevels worden, evenals gebouw 40, gevormd door stalen liggers en staanders, waarbij de vakken zijn opgevuld met metselwerk van gele bakstenen. De loods

49


50

Archief NS-werkplaats te Tilburg, tekeningnummer G46.02.00.002 ‘Loods voor kleine

herstellingen Blad B fundeering en kapplan’ 11 november 1937.

33

BOUWGESCHIEDENIS

heeft 6 sporen en heeft daarmee plaats voor 6 locomotieven. In 1961 zijn enkele scheidingswanden aangebracht51. AFBEELDING 30 NIEUWE WIELENDRAAIERIJ (GEBOUW 44) UIT 1937

In de periode 1920-1958 heeft de NS slechts 3 polygonale loodsen gebouwd, waarvan dus 1 op de Centrale Werkplaats te Tilburg52. De polygonale loods te Tilburg is de enige polygonale loods in Nederland die nog in gebruik is. In Nieuweschans is de loods nog wel aanwezig, maar heeft de laatste jaren dienst gedaan als graanloods. Ook is de draaischijf van deze loods niet meer aanwezig. De polygonale loods uit 1937 en de draaischijf uit 1929 in Tilburg vormen daarom een uniek geheel. Bovengenoemde gebouwen, die in de jaren ’30 van de twintigste eeuw zijn gebouwd, verschillen qua architectonische vormgeving van de gebouwen uit de negentiende en het begin van de twintigste eeuw. Tot aan de jaren ’30 werden de gebouwen traditioneel vormgegeven met bakstenen gevels, die geleed werden door lisenen en sierlijsten. De meeste gebouwen hadden of getoogde of rondboogvensters met gietijzeren ramen en de constructie bestond uit gietijzeren en stalen onderdelen. Het Polonceau-spant werd veelvuldig gebruikt. Zadeldaken was de meest voorkomende dakvorm en een enkele keer is gebruik gemaakt van een sheddak-constructie. De gebouwen uit de jaren ’30 worden gekenmerkt door een stalen wandconstructie, die deels opgevuld is met baksteen en deels met glas. Bij de bouw van deze nieuwe gebouwen lijkt men de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van architectuur gevolgd te hebben, welke aansluiten bij de theorieën van het Nieuwe Bouwen over licht, lucht en ruimte.

51

Archief NS-werkplaats te Tilburg, tekening ‘Polygonale loods tijdelijke wand nieuwe toestand

met details’, 14-02-1961. 52

E.H.L.J. Smeele.

34

BOUWGESCHIEDENIS

Uiteraard speelden ook hier economische beweegredenen een rol. Het gebruik van zwaardere, snellere kraanbanen leverde tijdswinst op. Daarnaast was een compacte, ruime werkplaats efficiënter dan een aantal separate werkplaatsen naast elkaar. AFBEELDING 31 POLYGONALE LOODS (GEBOUW 46) UIT 1937

AFBEELDING 32 DRAAISCHIJF UIT 1929 GELEGEN VOOR DE POLYGONALE LOODS UIT 1937

35

BOUWGESCHIEDENIS

FASE 3

1940-HEDEN

De Tweede Wereldoorlog had in eerste instantie geen gevolgen voor de Centrale Werkplaats. Na de inname van Nederland door de Duitsers werd het werk gewoon voortgezet. De spoorwegstaking van 17 september 1944 had echter wel gevolgen voor de werkplaats. Vanaf dat moment, tot aan de bevrijding van Tilburg op 17 oktober 1944, voerden de Duitsers systematische vernielingen aan de gebouwen en machines uit en voerden weg wat draagbaar was53. Het transformatorhuis met bijbehorende installatie, de watertoren, alle vaste stoomketels die voor de aandrijving van machines werden gebruikt, alle elektrische loopkranen, ook die van 100 en 125 ton, en alle gereedschapswerktuigen werden opgeblazen. Tevens werden 27 in reparatie zijnde locomotieven en 16 tenders door middel van explosieven beschadigd. De Duitsers lieten verder geen wissel of kruispunt meer heel. De gebouwen bleven echter bespaart, op de ramen na. De wederopbouw van de Werkplaats begon direct na de bevrijding, met behulp van de Engelsen. Het was van groot belang dat de treinen weer konden rijden in Nederland. AFBEELDING 33 SCHADE NA DE TWEEDE WERELDOORLOG AFBEELDING 34 NOORDGEVEL LOCOMOTIEFWERKP LAATS I GEBOUWD NA 1944

In het Archief van de Centrale Werkplaats zitten tekeningen met de naamsaanduiding ‘Wederopbouw Locomotiefwerkplaats I’54. De tekeningen zijn ongedateerd, maar het lijkt er op dat de constructie van Locomotiefwerkplaats I net na de Tweede Wereldoorlog is gewijzigd. In elk geval heeft dit gebouw, het huidige gebouw 70, niet meer de gietijzeren kolommen met Polonceau-spanten, zoals op de tekeningen uit 1867 te zien is. Op de tekening van de segmentwerkplaats uit 1934 is de constructie van Polonceau-spanten nog wel te zien. De wederopbouw betrof de middelste en oostelijke beuk van de werkplaats. De westelijke beuk was in 1921 verhoogd en bleef in ongewijzigde vorm gehandhaafd. De andere twee beuken kregen een constructie van IPE-liggers met opgelaste spanten bestaande uit HE profielen. De IPE-liggers dragen

53


54

Archief NS-werkplaats te Tilburg, tekeningnummer G60.06.02.002 ‘Wederopbouw

Locomotiefwerkplaats I’.

36

BOUWGESCHIEDENIS

bimsbetonnen cassette dakplaten. De bakstenen tuitgevels aan de noordzijde dateren eveneens uit deze periode. Rond deze periode is ook het huidige gebouw 66, de werkplaats voor ‘electrisch lasschen’, ten noorden van locomotiefwerkplaats I gebouwd55. Aangezien dit gebouw al op de tekening van de wederopbouw van locomotiefwerkplaats I te zien is, maar nog niet op de verbouwingstekeningen van locomotiefwerkplaatsen II en III uit 1932, is het gebouw waarschijnlijk tussen 1932 en 1944 gebouwd. De constructie van het gebouw bestaat uit gelaste stalen balken. Deze stalen balken dragen prefab Bimsbetonnen dakplatten met een cassetteindeling. De gevels hebben een betonnen constructie, waarvan de vlakken opgevuld zijn met baksteen. Rond 1946-1947 werd er een nieuw ketelhuis gebouwd op de Centrale Werkplaats, het huidige gebouw 65. Van oktober 1946 dateringen tekeningen van de uitbreiding van het ketelhuis56. Het eerste gedeelte, de machinekamer met hoog- en laagspanningsruimten, moet daarom voor 1946 zijn gebouwd, maar de precieze datering is niet bekend. Het feitelijke ketelhuis werd in 1946 gebouwd en in 1947 werd er een kolenbunker tegenaan gebouwd. Via een kraan werden de kolen vanuit deze bunker naar het ketelhuis getransporteerd. De kolenbunker had muren van 50 cm dik, met aan de noordzijde een halfronde toegangspoort. Het ketelhuis en de machinekamer zijn opgetrokken uit baksteen en de gevels worden afgesloten door een zware, betonnen kroonlijst en de vensters hebben een betonnen omlijsting. De draagconstructie bestaat uit stalen kolommen en liggers. De vormgeving van het ketelhuis is kenmerkend voor de Wederopbouwarchitectuur. AFBEELDING 35 ZUIDGEVEL KETELHUIS (GEBOUW 65) AFBEELDING 36 GEBOUW VOOR PROEFSTAND VOOR DIESELMOTOREN (GEBOUW 83)

55

Archief NS-werkplaats te Tilburg, tekeningnummer G 66.03.00.001, datering onbekend.

56

Archief NS-werkplaats te Tilburg, tekeningnummer G 65.06.02.002 oktober 1946; G

65.03.00.002 januari 1947.

37

BOUWGESCHIEDENIS

In de jaren ’50 van de twintigste eeuw kwam er een einde aan het onderhoud van stoomlocomotieven57. De nieuwe elektrische en dieselelektrische locomotieven hadden de overhand gekregen. Gebouwen als aansteekloodsen waren vanaf dit moment niet meer nodig. Na de oorlog is de smederij uit 1868 grotendeels afgebroken. Het deel dat bleef staan is het huidige gebouw 83. Op de plaats van de gesloopte smederij werd een gebouw voor proefstand voor dieselmotoren gebouwd, het huidige gebouw 82, welke in 1954 in gebruik werd genomen58. Van dit gebouw zijn geen bouwtekeningen bekend. Het gebouw bestaat uit één bouwlaag, opgetrokken uit baksteen en gemetseld in halfsteens verband. Het gebouw wordt afgedekt door een plat dak. Tegen de zuidgevel zijn drie schoorstenen gemetseld. De draagconstructie van het gebouw wordt gevormd door betonnen portaalspanten met afgeschuinde binnenhoek. De dakconstructie bestaat uit betonnen dakplaten met lichtkoepels. Tevens is waarschijnlijk direct na de Tweede Wereldoorlog een gedeelte van de eerste Wagenmakerij uit 1868 gesloopt. Het gesloopte gedeelte betreft de zuidelijke helft van de middenbeuk en de gehele westelijke beuk. Op een tekening van 15 augustus 1953, uit het archief van de NS Werkplaats te Tilburg, is dit gedeelte namelijk niet meer weergegeven59. Een deel van de koperslagerij uit 1869 is na 10 mei 1960 gesloopt. Op een tekening van deze datum is dit gedeelte namelijk nog wel te zien, maar het huidige gebouw 76 is slechts een gedeelte van de oorspronkelijke koperslagerij60. In 1960 werd het oude hoofdmagazijn afgebroken. Dit magazijn was samen met de opslagplaats voor hout één van de eerste gebouwen die in 1867 op het terrein werd gebouwd. In 1937 was al een nieuw magazijn gebouwd en in 1960 was het oude magazijn niet meer in gebruik. Op de locatie van het oude magazijn werd een gebouwtje met cursusruimten gebouwd, het huidige gebouw 43, en tevens staat er tegenwoordig een Romnyloods, gebouw 42. Van beide gebouwen is het bouwjaar niet bekend. De naoorlogse periode kenmerkte zich niet alleen door de afbraak van gebouwen. Er werden ook nieuwe gebouwen gebouwd, zoals de nieuwe hoofdingang met portiersloge aan het NS-plein, welke in 1960 in gebruik werd genomen. Tot die tijd bevond de ingang zich in de zuid-oosthoek

57


58


59

Archief NS-werkplaats te Tilburg, tekeningnummer G 00.05.02.00.

60

Archief NS-werkplaats te Tilburg, tekeningnummer G 90.00.60.20.12 10 mei 1960.

38

BOUWGESCHIEDENIS

van het terrein, ten zuiden van het huidige gebouw 95. De nieuwe portiersloge kenmerkt zich vanwege de typische Wederopbouw vormentaal61. Het gebouwtje is opgetrokken uit baksteen en bevindt zich onder een plat dak, dat aan de zuidzijde een brede overstek heeft en zodoende een luifel vormt. AFBEELDING 37 MEDISCH CENTRUM (GEBOUW 81) UIT 1962.

Ook werd in 1962 een nieuwe medisch centrum gebouwd (huidig gebouw 81)62. Dit gebouwtje van één bouwlaag is opgetrokken in gele machinale verblendsteen en voorzien van een plat dak. De vensters zijn voorzien van betonnen omlijstingen, waarin stalen ramen zijn geplaatst. Ook de ingang heeft een betonnen omlijsting. Het gebouwtje werd gebouwd op de locatie van het gesloopte deel van de koperslagerij. Door de bouw van het nieuwe medisch centrum en het gebouw voor proefstand voor dieselmotoren kreeg de binnenplaats, die in de negentiende eeuw ontstaan was door de eerste werkplaats voor locomotieven, de koperslagerij, de smederij en de draaierij, opnieuw gestalte. De architectuur van het medisch centrum is, net zoals de portiersloge, kenmerkend voor gebouwen uit de Wederopbouwperiode. Vanaf 1976 is de voormalige zadelmakerij in gebruik genomen als kantoorruimte. Dit betreft de eerste en zolderverdieping van het huidige gebouw 88, welke in 1913 als zadelmakerij op het gebouw van de draaierij uit 1868 waren gebouwd. Na de Tweede Wereldoorlog zijn ook de derde en vierde werkplaats voor locomotieven afgebroken. Het is echter niet bekend wanneer dit precies gebeurd is, maar vanaf 1975 zijn er op de locatie van deze twee werkplaatsen nieuwe gebouwen gebouwd, namelijk de huidige gebouwen 61, 55, 58, 56A en B, 69A, B en C en 63. In 1932 waren de derde en vierde locomotiefwerkplaats nog aanwezig, zoals op tekeningen in het archief van de Werkplaats te Tilburg te zien is. De nieuwe gebouwen zijn een goed voorbeeld van fabrieksarchitectuur uit de jaren ’80, wat betreft het materiaalgebruik en hoofdvorm van de gevelwand. De jaren ’80 kenmerken zich vanwege de nieuwe uitbreidingen op het 61


62


39

BOUWGESCHIEDENIS

terrein en de modernisering van de NS-werkplaats. De gemeente kocht in 1984 zelfs een nieuw stuk grond aan. Gebouw 51, het I&L Magazijn, stamt uit de jaren ’90. AFBEELDING 38 GEBOUW 63 GEBOUWD NA 1975 OP DE LOCATIE VAN DE GESLOOPTE LOCOMOTIEFWERKPLAATSEN III EN IV.

40

Samenvatting Het huidige terrein van de NS werkplaats te Tilburg behoort tot Nederlands grootste industriële aaneengesloten gebieden, bedoeld voor één bedrijfstak. Het is binnen de typologie van de spoorwegwerkplaatsen de grootste en meest gave eenheid die resteert. In dit opzicht is het gebied uniek te noemen. Daarnaast heeft het gebied een grote cultuurhistorische betekenis voor de historie van het railvervoer in Nederland alsmede voor de stad Tilburg, waar generaties arbeiders werk vonden in deze bedrijfstak. Het gebied wordt vanaf de eerste opzet gekenmerkt door een parallelle ligging aan de Spoorlijn, waarbij de spoorvertakkingen aanhaken op verschillende gebouwonderdelen. Kenmerkend is de transversale opzet, waarbij dwarsverbindingen die in de gebouwen aanwezig zijn of waren, aansluiten op de sporen. Op deze wijze kon het productieproces efficiënt worden ingericht. Het huidige karakter wordt verder gekenmerkt door gebouwen uit verschillende perioden. Dit is niet alleen zichtbaar aan de buiten-zijde, waar verschillende bouwstijlen en materialen verwijzen naar de invloed ontwerpers die door de spoorwegen werden ingescha-keld. Het is ook duidelijk zichtbaar wanneer gekeken wordt naar de staalconstructies van de verschillende gebouwen. Het geheel is een ´staalkaart van bouwtechnieken in staal´ die in Nederland de afgelopen 140 jaar, van 1867 tot heden, zijn toegepast. Bij iedere nieuwbouw is de voor die betreffende periode modernste bouwme-thodiek gebruikt. Omdat het veelal afzonderlijke gebouwen betreft, zijn de constructies veelal ´naast elkaar´ zichtbaar waardoor de ontwikkeling duidelijk is te zien. Dit is voor zover bekend een uniek gegeven in ons land. De oudste nog bestaande gebouwen uit de periode 1867-1914 zijn de gebouwen 41, 76, 79, 83, 84, 88, 90, 92 en 95. De architectuur van deze gebouwen wordt gekenmerkt door de typerende vormen-taal die bij meerdere gebouwen van de toenmalige Staatsspoorwe-gen te zien was. De gebouwen zijn alle opgetrokken uit baksteen, waarbij de gevels verlevendigd zijn met lisenen en lijsten van siermetselwerk. De vensters hebben voornamelijk getoogde of rondboogvormen en zijn voorzien van gietijzeren ramen. De constructies zijn verschillend. Zo heeft gebouw 41, welke de oudste is van bovengenoemde gebouwen, nog een houten spantconstructie, gebouw 92 heeft een constructie van gietijzeren kolommen waarop een houten sheddakconstructie rust, en gebouw 95 heeft een constructie van stalen knieboogspanten, wat een moderne constructiemethode was in 1905. De overige gebouwen hebben een

41

BOUWGESCHIEDENIS

traditionele constructie van Polonceau-spanten of een daaraan verwante constructie. AFBEELDING 39 OVERZICHTSFOTO CENTRALE SPOORWEG WERKPLAATS TILBURG

De gebouwen 40, 44, 46 en de verbouwing van gebouwen 60B en 60C dateren uit de tweede bouwfase van het terrein, namelijk uit de jaren ’30 van de twintigste eeuw. De architectuur van deze gebouwen is volledig anders dan die van de eerste fase en wordt gekenmerkt door het veelvuldig gebruik van glas en staal. De constructie van de gebouwen wordt gevormd door stalen staanders en liggers, waarbij de wanden zijn opgevuld met deels baksteen en deels glas. De daken bestaan uit betonnen platen. Deze gebouwen uit de jaren ’30 worden gekenmerkt door een stalen wandcon-structie die deels opgevuld is met baksteen en deels met glas. Bij de bouw van deze nieuwe gebouwen heeft men de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van architectuur gevolgd, welke aansluiten bij de theorieën van het Nieuwe Bouwen over licht, lucht en ruimte. De gebouwen 81, 82, 65 en de portiersloge zijn uit de Wederopbouwperiode en zijn vormgegeven in de voor deze periode kenmerkende vormentaal. De gebouwen 51, 55, 56A en B, 58, 63 en 69A, B, C zijn gebou-wen uit de jaren ’80 van de twintigste eeuw en zijn kenmerkende fabrieksgebouwen voor deze periode. Naast deze hoofdindeling van bouwperiodes zijn veel gebouwen in de loop der decennia veelvuldig gewijzigd en hebben daarom kenmerken van meerdere bouwperiodes. Het huidige terrein van de NS werkplaats is een samenvatting van de gehele geschiedenis van het terrein, vanaf 1867 tot heden.

42

BOUWGESCHIEDENIS

Een aantal van de onderzochte gebouwen is van bijzondere waarde door leeftijd, typologie, uniciteit, gaafheid en/of zeldzaamheid. Van belang voor de toekomstige gebiedsontwikkeling is het behoud van de kenmerken van de basisfilosofie van het gebied en de gebou-wen. Deze is voortgekomen uit de logica met betrekking tot de aanleg van het spoorwegstelsel en het productieproces. Aan deze cultuurhistorisch waardevolle laag een nieuwe laag met nieuwe functies toe te voegen, is de uitdaging bij herontwikkeling van dit gebied.

43

44

BIJLAGEN

45

46

Bijlage 1 Literatuur en archieven Anoniem, De Vries Robbé & Co 1881-1956. Tijdsbeeld van driekwart eeuw technische en maatschappelijke vooruitgang, Gorinchem 1956 Anoniem, ‘Station ’s Hertogen-bosch. Geschiedenis, restaura-tie en nieuwbouw’. Overdruk uit: Railevant (44) 2 en 3, 1998 J.P. Boezaardt, ‘Honderd jaar Werkplaatsen Spoorwegen’, Spoor- en Tram 19 (1939), p. 483

der

Nederland-sche

H. van Doremalen en M. van Broekhoven, D’n Atelier 125 jaar, Tilburg 2003 R. Peeters, ‘Geregeld werk in d’n Atelier. NS Hoofdwerkplaats Tilburg 125 jaar’, Tilburg Magazine 4 (1993) 2, pp. 17-19 E.H.L.J. Smeele, Herbestem-ming locomotievenloods Afstudeeronder-zoek TU Delft, Oktober 2003.

Roosendaal,

J.H.S.M. Veen, Sporen over de heuvel. De geschiedenis van de Spoorwegen in en om Tilburg, Tilburg 1987 T. Wagemakers, ‘Bouw en inrichting van de Centrale Werkplaats van de Staats-spoorwegen te Tilburg 1868-1918’, Tilburg, tijdschrift voor geschiedenis, monumenten en cultuur IX (1991) 2, pp. 40-46 H. Waldorp en J.G.C. van de Meene, Locomotiefloodsen tractieterreinen in Nederland 1839-1958, Haarlem 1992

en

Bilan, Tilburg-Spoorzone Cultuurhistorische verkenning, Tilburg 2004 Bilan, Cultuurhistorische Effect Rapportage (CHER) Het Nieuwe Atelier, Tilburg 2006 Het Utrechts Archief: Toegangsnummer 915: Nederlandse Spoorwegen (NS): bestekken staat der Nederlan-den (1860-1893) Toegangsnummer 916: Nederlandse Spoorwegen (NS): bestekken van de maatschappij tot exploitatie van staatsspoor-wegen (1865-1937) Archief NS Werkplaats Tilburg

47

48

Bijlage 2 Afbeeldingen Foto’s en afbeeldingen uit de collectie van de auteurs: Afb. voorzijde, inleiding, 3, 4, 14, 15, 16, 17, 19, 20, 21, 24, 25, 27, 31, 32, 34, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45 en 46 Foto’s van tekeningen uit Het Utrechts Archief: Afb. 1, 2, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 13, 18, 23 en 29 Foto’s van tekeningen uit het archief NS Werkplaats Tilburg: Afb. 28, 30, 33 en 35 Foto’s uit het boek ‘D’n Atelier 125 jaar’ van H. van Doremalen en M. van Broekhoven, Tilburg 2003: Afb. 12 en 22 Foto’s uit het boek ’Tijdsbeeld van driekwart eeuw technische en maatschappelijke vooruit-gang’, Anoniem, De Vries Robbé & Co. 18811956, Gorinchem 1956: Afb. 26

49

50

Bijlage 3 Glossarium Hangwerk

Polonceau-spant

Portaalspant

Knieboogspant

Sheddaken

N-ligger

V-ligger

Raatligger

51

52

Bijlage 4 Criteria waardering Jongere Stedebouw en Bouwkunst

53

54

Bijlage 5 Functieaanduiding gebouwen

55

56

Bijlage 6 Gebouwnummers en functieomschrijving

57

58

Bijlage 7 Waardestelling

59

Bijlage 8 Chronologische schetsen ontwikkeling Centrale spoorweg werkplaats Tilburg

NS-Werkplaats te Tilburg

lange nie uwstraat

ateliers traat

NS-Plein

BOEi Nationale Maatschappij tot Behoud, Ontwikkeling en Exploitatie van Industrieel Erfgoed

/27

NS-Werkplaats te Tilburg jaar: 1867

bergplaats voor hout

algemeen magazijn

werkplaats locomotieven


/27


smederij

werkplaats voor wagens

draaierij


/27


koperslagerij, metaalgieterij en smederij voor wielbanden

ketelhuis, schoorsteen en waterbezorging


/27


aansteekloods voor locomotieven

houtbewerking


schilders werkplaats

/27


bankwerkerij


/27


IJzergieterij en stoomketelfabriek Deprez

werkplaats voor locomotieven wielbanden werkplaats


/27


wagenmakerij II bankwerkerij


/27


loods voor het lichten van tenders

uitbreiding van de wielbanderswerkplaats


/27


aansteekloods locomotief herstelplaats III


10/27


verensmederij

schrijnwerkerij

wagenwerkplaats III


11/27


aansteekloods, ketelhuis, schoorsteen en toiletten

locomotief herstel werkplaats IV lokaal voor beproeving en reiniging van luchtpompen

sporen met rolwagen


12/27


sporen met rolwagen

koperdraaierij uitbreiding zadelmakerij (extra verdieping)


13/27


verhogen één beuk locomotiefwerkplaats I (tbv nieuwe 100-tons kraan)


14/27


nieuwe draaischijf


15/27


uitbreiding bureau uitbreiding draaierij


16/27


waslokaal cokesberging

uitbreiding koperslagerij vervangen locstelplaats II & III nieuwe 125-tons kraan (grote locstelplaats)


17/27

NS-Werkplaats te Tilburg jaar: 1932-1934

koperslagerij (1934) segmentwerkplaats en schildersafdeling (1934)

nieuw dak draaierij


18/27


magazijn werkplaats voor wielen

polygonale loods


19/27


vervangen gevels en dak locomotiefloods I


20/27

NS-Werkplaats te Tilburg 1946-1947

ketelhuis


21/27

NS-Werkplaats te Tilburg 1954

gesloopt voor 1953 proefstand voor dieselmotoren


22/27

NS-Werkplaats te Tilburg jaren ‘60

nieuw medisch centrum (1962)

portier en ontvangstruimte (1960)

slopen hoofdmagazijn

slopen wielbanden werkplaats


23/27


vernieuwen + trappenhuis


24/27


afwerkcomplex, weegbrug, omzetters, casco, H1-loods, schilderscomplex, spuitloods, schuurloods en schoonmaakloods

opslag gevaarlijke stoffen


25/27


I&L magazijn


26/27


NS-Werkplaats te Tilburg fase I - 1867

perspectief vanuit noordwestelijke hoek


versie 24 januari 2008 door Arjan van Raadshooven

NS-Werkplaats te Tilburg fase II - 1874




NS-Werkplaats te Tilburg fase III - 1897




NS-Werkplaats te Tilburg fase IV - 1921




NS-Werkplaats te Tilburg fase V - 1932




NS-Werkplaats te Tilburg fase VI - 1937




NS-Werkplaats te Tilburg huidige situatie




NS-Werkplaats te Tilburg fase I - 1867

perspectief vanuit zuidoostelijke hoek



NS-Werkplaats te Tilburg fase II - 1874




NS-Werkplaats te Tilburg fase III - 1897




NS-Werkplaats te Tilburg fase IV - 1921




NS-Werkplaats te Tilburg fase V - 1932




NS-Werkplaats te Tilburg fase VI - 1937




NS-Werkplaats te Tilburg huidige situatie




Bijlage 9 Omschrijving per gebouw

103

BOEi Nationale Maatschappij tot Behoud, Ontwikkeling en Exploitatie van Industrieel Erfgoed Project: Datum: Onderdeel: Gebouw:

Benaming gebouw

NS werkplaats te Tilburg ######### Bouwhistorisch onderzoek 40

Opslag/asbest containment/houtbewerking

Huidig gebruik

Opslag/asbest containment/houtbewerking

Oorspronkelijk gebruik

Magazijn

Bouwjaar

1937 Gebouw 40 is in 1937 gebouwd als uitbreiding op de bestaande magazijnen, waarvan het hoofdmagazijn in 1867 is gebouwd De opbouw en uitvoering van dit gebouw is geheel conform gebouw 44 (wielenbouw) en 46 (polygonale loods), eveneens in 1937 Het hoofdmagazijn is in de jaren '60 gesloopt

Beschrijving gebouw

Constructie

Materiaalgebruik

Gebouw 40 bestaat uit één bouwlaag onder een samengesteld dak, gedeeltelijk plat met twee zadeldaken Het gebouw is 14 traveeën lang en twee beuken breed. De westelijke gevel loopt schuin en volgt de erfgrens De afmetingen van het gebouw zijn: lengte 70 m, breedte zuidgevel 27 m, noordgevel 30 m en de hoogte 6 m Het gebouw heeft een oppervlakte van 1.990 m2 draagconstructie

De draagconstructie bestaat uit stalen kolommen en liggers met uitkragende consoles voor de dakranden De zadeldaken worden ondersteund door eenvoudige gelaste spanten in trapeziumvorm

dakconstructie

De platte daken worden door Bimsbetonplaten ondersteund

vloeren

De vloer is uitgevoerd als betonvloer op het zand

dakbedekking

Het platte dak is afgewerkt met bitumineuze dakbedekking De zadeldaken zijn met stalen dakplaten bekleed

buitengevels

De gevels worden gevormd door stalen liggers en staanders waarbij de vakken zijn opgevuld met geel metselwerk Het bovenste gedeelte van de gevel is uitgevoerd in stalen glasgevels

gevelopeningen

De kozijnen zijn uitgevoerd in staal met draadglas, in de stopverf gezet De deuren zijn stalen roldeuren

vloeren Staat van onderhoud casco

Documentatie Waardering

De vloer is uitgevoerd in beton Constructie en dak bevinden zich nog in een redelijke staat van onderhoud Gevel en kozijnopeningen zijn in redelijke staat van onderhoud

inbouw

Er zijn enkele scheidingswanden en plafonds in de hal aangebracht

tekeningen

G 40.06.02.002 G 40.04.01.004

Cultuurhistorische waarde: +/-

Uitbreiding van het hoofdmagazijn plattegrond, gevels en doorsnede Kapplan, fundering en doorsnede

####### #######

Vanwege de functie, ter uitbreiding van het hoofdmagazijn uit 1867

Architectuurhistorische waarde: + Vanwege de hoofdvorm, de grote dakoverstekken, het materiaalgebruik en de constructie Ensemblewaarde: +

In relatie met gebouw 44 en 46, welke uit hetzelfde jaar dateren en dezelfde type constructie hebben

Herkenbaarheid: +

Als voorbeeld van architectuur uit de jaren ’30 van de twintigste eeuw op het complex

Zeldzaamheid: +/-

In relatie tot gebouw 44 en 46

Waardering:

Positieve monumentenwaarde


Benaming gebouw


Hobbyclub/was- en kleedruimte

Huidig gebruik

Hobbyclub/was- en kleedruimte


Bergplaats voor hout

Bouwjaar

1867 Gebouw 41 is in 1867 gebouwd als bergplaats voor hout; het gebouw heeft nog het oorspronkelijke metselwerk en de houten kapconstruct Een gedeelte van de deuren was uitgevoerd in houten latwerk om de ventilatie te bevorderen In 1937 werd het omgebouwd tot magazijn, de kopwand op het westen werd gesloopt voor magazijn 40 en er werd een roldeur geplaatst

Beschrijving gebouw

Constructie

Materiaalgebruik

Gebouw 41 bestaat uit één bouwlaag onder een zadeldak met lantaarn Het gebouw is 14 traveeën lang en is in 3 beuken verdeeld De afmetingen van het gebouw zijn: lengte 60 m, breedte 10 m, zijhoogte 3,7 m en nokhoogte 7,5 m Het gebouw heeft een oppervlakte van 600 m2 draagconstructie

De hangwerken ondersteunen flieringen en daksporen

vloeren


dakbedekking

Het houten dakbeschot, wat oorspronkelijk met pannen was gedekt, is nu afgewerkt met stalen en doorzichtige dakplaten

buitengevels

De gevels zijn gemetseld in rode baksteen met lisenen en klimmende tandlijst

gevelopeningen

De houten draaideuren zijn verdwenen, wel zijn de hardstenen duimstenen nog zichtbaar De gevelkozijnen zijn met gietijzeren ramen bezet Ook is er een latere invulling van houten gevelkozijnen met metselwerk borstwering aangebracht

vloeren

De vloer is uitgevoerd in beton

Staat van onderhoudcasco

Documentatie

De draagconstructie bestaat uit houten driedelige hangwerken opgelegd op de metselwerk gevels

dakconstructie

Constructie en dak bevinden zich nog in een redelijke staat van onderhoud Gevel en kozijnopeningen zijn in redelijke staat van onderhoud

inbouw

Er zijn enkele scheidingswanden aangebracht

tekeningen

G 41.02.01.001

archief

Bestek 278: “Aan te besteden den 31sten januari 1867”. Bergplaats voor hout te Tilburg. Kap in dennenhout: bindplaten, kapbeenen, hangstijlen, schoren, windschoren, kielkepers, nokken, gordingen, sparren Cirkelvormige ramen in eindgevels: 1,65 el middellijn Grenen houten kozijn en tuimelraam, met getrokken ijzeren glasroeden Dakbedekking met onverglaasde blauwe pannen, vorstpannen Gesmeed ijzer: moerbouten, koppelplaten met klinkbouten aan de kapbeenen, takbouten, ankers aan de muurplaten 2 foto’s van tekeningen

Bergplaats hoofdmagazijn

#######

Bestek 293: “Het maken van een gebouw, bestemd voor magazijn. Uit te voeren een nevenstaand gebouw voor bureaux, op het stationsterrein te Tilburg”. Aan te besteden 23 mei 1867. Zelfde hangwerk kapconstructie als in huidige gebouw 41 Waardering

Cultuurhistorische waarde: ++

Vanwege de oorspronkelijke functie van houtloods en als het oudste nog bestaande gebouw van het complex uit 1

Architectuurhistorische waarde: ++Als een van de oudste gebouwen op het complex, vormgegeven in de typerende Staatsspoorwegen-architectuur Kenmerkend zijn de bakstenen gevels met lisenen en sierlijsten, de getoogde openeningen en het ronde venster in de geveltop met gietijzeren raam De constructie is van hout; dit is de enige houten constructie van het complex Ensemblewaarde: Herkenbaarheid: ++

Het gebouw is nog grotendeels herkenbaar

Zeldzaamheid: ++

Als het nog enige bestaande gebouw uit de oudste bouwperiode van het complex

Waardering:

Hoge monumentenwaarde


Benaming gebouw

NS werkplaats te Tilburg november-07 Bouwhistorisch onderzoek 42

Romny loods/opslag

Huidig gebruik

Romny loods/opslag


Opslagloods

Bouwjaar

onbekend

Beschrijving gebouw

Constructie

Materiaalgebruik

Gebouw 42 bestaat uit één bouwlaag onder een gebogen kap Het gebouw is een systeemloods van het merk Romny De afmetingen van het gebouw zijn: lengte 32 m, breedte 10 m, hoogte 5 m (oppervlakte 320 m2) draagconstructie

De draagconstructie bestaat uit stalen systeemspanten

dakconstructie

De spanten dragen gordingen

vloeren

De hal was niet toegankelijk

dakbedekking

De dakbedekking bestaat uit gegalvaniseerde, gebogen, stalen golfplaten

buitengevels

De eindgevels zijn dichtgezet met rode baksteen

gevelopeningen

De deuren zijn uitgevoerd in hout

vloeren

De hal was niet toegankelijk

Staat van onderhoud casco inbouw

Constructie en dak bevinden zich nog in een matige staat van onderhoud Gevel en kozijnopeningen zijn in matige staat van onderhoud De hal was niet toegankelijk

Documentatie

tekeningen

Waardering

Cultuurhistorische waarde: -

archief

Architectuurhistorische waarde: Ensemblewaarde: Herkenbaarheid: +/-

Vanwege de typologie; het gebouw is een voorbeeld van een geprefabriceerde, snel opgetrokken loods uit de jaren ’50

Zeldzaamheid: Waardering:

Indifferente monumentenwaarde


Benaming gebouw


Cursusruimte RTB/portiersloge westzijde

Huidig gebruik

Cursusruimte RTB/portiersloge westzijde


Cursusruimte/portiersloge westzijde

Bouwjaar

onbekend

Beschrijving gebouw Constructie

Materiaalgebruik

Gebouw 43 bestaat uit één bouwlaag onder een plat dak De afmetingen van het gebouw zijn: lengte 25 m, breedte 10 m, hoogte 3,5 m (oppervlakte 250 m2) draagconstructie dakconstructie

De daken zijn uitgevoerd in hout

vloeren


dakbedekking

Het dak is afgewerkt met bitumineuze dakbedekking

buitengevels

De gevels zijn opgetrokken in gele baksteen

gevelopeningen

Kozijnen, ramen en deuren zijn van hout gemaakt


Documentatie

De draagconstructie bestaat uit gemetselde muren en houten balken

De vloer is uitgevoerd in beton Constructie en dak bevinden zich nog in een redelijke staat van onderhoud Gevel en kozijnopeningen zijn in matige staat van onderhoud

inbouw

Het gebouw is ingedeeld met scheidingswanden De plafonds zijn afgewerkt met stukwerk

tekeningen

Er zijn nog geen tekeningen van gevonden

archief Waardering

Cultuurhistorische waarde: Architectuurhistorische waarde: Ensemblewaarde: Herkenbaarheid: +/-

Het gebouw is in redelijk gave staat





Benaming gebouw

Wielenbouw

Huidig gebruik

Wielenbouw


Wielendraaierij

Bouwjaar

1937 Dit gebouw is gebouwd ter vervanging van de oude wielendraaierij aan de oostzijde van het terrein In 1970 is een kantine ingebouwd in de wielendraaierij

Beschrijving gebouw

Constructie

Materiaalgebruik

Gebouw 44 bestaat uit één bouwlaag onder een samengesteld dak, gedeeltelijk plat met in het midden een zadeldak Het gebouw is 22 traveeën lang De afmetingen van het gebouw zijn: lengte 110 m, breedte 19 m, zijhoogte 8,5 m, nokhoogte 12,3 m (oppervlakte 2.0 In het verlengde van gebouw 41 is in de open lucht een stalen, geklonken, vrijstaande kraanbaan aangebracht voor het verplaatsen van wielen en wielstellen draagconstructie

De draagconstructie bestaat uit stalen kolommen en liggers met uitkragende consoles voor de dakranden Het zadeldak wordt ondersteund door een eenvoudige gelaste spanten in trapeziumvorm Over de gehele lengte van het gebouw is een kraanbaan aangebracht

dakconstructie

De platte daken worden door Bimsbetonnen cassetteplaten ondersteund

vloeren


dakbedekking


buitengevels

De gevels worden gevormd door stalen liggers en staanders waarbij de onderste vakken zijn opgevuld met geel metselw

gevelopeningen

De stalen kozijnen zijn vervangen door geïsoleerde beplating en aluminium kozijnen De deuren zijn stalen roldeuren

vloeren


Staat van onderhoud casco

Constructie en dak bevinden zich nog in een goede staat van onderhoud Gevel en kozijnopeningen zijn in goede staat van onderhoud

inbouw

Er zijn enkele scheidingswanden aangebracht voor was- en kleedgelegenheid en kantine

Documentatie

tekeningen

Bestek 1698

Waardering

Cultuurhistoriche waarde: ++

G44.03.00.005 G44.03.00.001 G44.03.002 G44.03.003

wieldraaierij en wielbanderij oosten westgevel blad 4 februari '37 blad 2 stijlen en remverband blad 3

Vanwege de oorspronkelijke functie van wielendraaierij en ter vervanging van de oude wieldraaierij op het huidige NS-plein, langs de voormalige Koestraat.

Architectuurhistorische waarde: ++Vanwege de hoofdvorm met grote overstekken, het materiaalgebruik en de constructie uit 1932 Het type constructie is zeldzaam voor een loods uit de jaren ’30 NB: Door de huidige gevelbeplating is het gebouw niet volledig te beoordelen Ensemblewaarde: ++

In relatie met gebouw 46 en gebouw 40, welke uit hetzelfde jaar dateren en dezelfde type constructie he

Herkenbaarheid: +

Vanwege de beplating niet meer geheel herkenbaar

Zeldzaamheid: +

De omvang van het gebouw is zeldzaam voor een gebouw uit de jaren ’30 van de twintigste eeuw

Waardering:




Benaming gebouw

Polygonale loods met draaischijf

Huidig gebruik

Polygonale loods met draaischijf Opslag locomotieven en kleine reparatiewerkzaamheden


Loods voor kleine herstellingen

Bouwjaar

1937 De draaischijf dateert uit september 1929 Gebouw 46 is gebouwd in 1937 als veelhoekige loods voor kleine herstellingen rond de draaischijf In hetzelfde jaar zijn ook gebouw 40 en 44 gerealiseerd In het gebouw is een kraanbaan aanwezig met jaartalaanduiding 1938

Beschrijving gebouw

Constructie

Materiaalgebruik

Gebouw 46 bestaat uit één bouwlaag onder een samengesteld dak, gedeeltelijk plat met een rondlopend zadeldak Het gebouw heeft 6,5 beuken De lengte van de beuken varieert van 15 m in het midden tot 22 m aan de buitenzijde; de breedte ter plaatse van de toegangsdeuren is circa 4,5 m De ontwikkelde lengte van de achtergevel bedraagt circa 70 m en de hoogte 8 m Het gebouw heeft een oppervlakte van 930 m2 De draaischijf heeft een doorsnede van 20 m draagconstructie

De draagconstructie bestaat uit stalen kolommen en liggers met uitkragende consoles voor de dakranden De zadeldaken worden ondersteund door eenvoudige gelaste spanten in trapeziumvorm De staalprofielen komen uit de hoogovens van Krupp

dakconstructie

De platte daken worden door Bimsbetonnen cassetteplaten ondersteund

vloeren

De vloer is uitgevoerd als betonvloer op het zand In de vloer zijn smeerputten opgenomen

dakbedekking


buitengevels

De gevels worden gevormd door stalen liggers en staanders waarbij de vakken zijn opgevuld met geel metselwerk Het bovenste gedeelte van de gevel is uitgevoerd in stalen glasgevels

gevelopeningen

De kozijnen zijn uitgevoerd in staal met draadglas in de stopverf gezet De deuren zijn stalen roldeuren



inbouw


Documentatie

tekeningen

Polygonale loods tijdelijke wand nieuwe toestand met details G46.02.00.002 Loods voor kleine herstellingen Blad B fundering en kapplan Draaischijf werkplaats G46.03.08.001 details ramen

Waardering


####### ####### sep '29 feb '38

Vanwege de functie van polygonale loods voor locomotieven

Architectuurhistorische waarde: ++ Zeer bijzonder Het is de enige polygonale loods in Nederland die nog in gebruik is en nog op zijn oorspronkelijke locatie sta Het gebouw is nog geheel in authentieke staat, op een scheidingswand na Vanwege de hoofdvorm met grote overstekken, het materiaalgebruik en de constructie uit 1937 Herkenbaarheid: ++

Het gebouw is nog geheel in oorspronkelijke staat, op een scheidingswand na

Zeldzaamheid: ++

In relatie tot de draaischijf en draaibrug als enige polygonale loods in Nederland die nog in gebruik is en nog op zijn oorspronkelijke locatie staat

Waardering:



NS werkplaats te Tilburg januari-08 Bouwhistorisch onderzoek 50

Benaming gebouw

Stoomketelfabriek Deprez Lange Nieuwstraat 172-174

Huidig gebruik

Opslag loods


Ijzersmederij en stoomketelfabriek gebroeders Deprez

Bouwjaar

In 1878 gebouwd als ijzergieterij voor de firma Klep- van Velthoven In 1884 kochten Jules en Ceasar Deprez de ijzergietrij aan de Lange Nieuwstraat Ze begonnen een fabriek voor stoommachines en stoomketels In 1894 kreeg de fabriek een aansluiting op het spoorwe In 1911 kwam elektische stroom beschikbaar en liep de vraag voor stoomketels terug In 1924 verkochten de gebroeders Deprez de fabriek aan de staatsspoorwegen (SS) In 1926 werd de Atelierstraat afgesloten als openbaar gebied In 1956 wordt de fabriek aan de gemeente Tilburg verkocht en is vanaf 1958 als groente- en fruit veilinghal gebruikt

Beschrijving gebouw

Gebouw 50 bestaat uit een een trapeziumvormige plattegrond van één bouwlaag onder sheddaken. Het rechter gedeelte heeft een oorspronkelijk twee bouwlagen gehad, aanzetten van balken zijn nog zichtbaar Het gebouw is ingedeeld in drie beuken en 5 traveeën De stramienen staan niet evenwijdig aan de voorgevel De voorgevel heeft een lengte van 28,6 m, de linker zijgevel 28,6 m en de rechter zijgevel 26,6 m De hoogte onder de zakgoten tussen sheddaken beraagt 5,6 m, de nokhoogte van de sheddaken 8 m De oppervlakte bedraagt ruim 700 m2

Constructie

Materiaalgebruik

draagconstructie

De shedkappen zijn samengesteld uit driehoekvormige spanten samengesteld uit hoeklijnen en schetsplaten De verbindingen zijn geklonken uitgevoerd. Over deze spanten zijn houten gordingen aangebracht De spanten worden ondersteund door dubbele IPE-profielen die over de breedte van het gebouw lopen. De IPE-profielen zijn opgelegd in de zijmuren en worden door twee IPE-kolommen ondersteund

dakconstructie

De dichte vlakken van de sheddaken zijn afgewerkt met stalen dakplaten De glasvlakken zijn voorzien van geisoleerde kunststof beplating Het dakvlak aan de straatzijde is dichtgemaakt door underlayment dakplaat

vloeren

De vloer is uitgevoerd als betonvloer op het zand De vloer in de hal ligt hoger als de bestaande dorpel van de toegangsdeuren Het trottoir is twee treden lager gelegen als de dorpel van de toegangsdeuren

dakbedekking

Het schuine daken zijn afgewerkt met stalen dakplaten en kunststof platen Het dakvlak langs de straatzijde is gedekt door gecoat staalplaat in dakpanmotief

buitengevels

De gevels zijn gemetseld in baksteen in kruisverband Het voegwerk van de voorgevel is uitgevoerd in knipvoeg

gevelopeningen

De gevelkozijnen kozijnen zijn uitgevoerd in hout en gietijzer In de topgevels van de sheddaken zijn ronde gietijzeren tuimelvensters aangebracht De deur in de achtergevel is uitgevoerd als aluminium overheaddeur

vloeren

De verdiepingsvloeren waren oorspronkelijk uitgevoerd in hout, deze zijn later verwijderd


inbouw Documentatie Waardering

Constructie bevindt zich nog in een redelijke staat van onderhoud Dakconstuctie en dakbedekking zijn in matige staat van onderhoud Gevel en kozijnopeningen zijn in slechte staat van onderhoud Er zijn geen scheidingswanden aangebracht Over de lengte van het gebouw zijn twee kraanbanen aangebracht die ondersteund worden door consoles aan de kolomm Restauratieplan voormalige Ijzersmederij en stoomketelfabriek Gebr. Duprez; ir. W.H.R.M. Beelen te Eindhoven Samenvatting Frans Kense Tilburg; Gebr. Deprez Stoomketel en machinefabriek (1884-1924) sep. 2007


Als voorbeeld van een stoomfabriek die een belangrijke sociaal economische stimulans was voo industriele ontwikkeling van de regio

Architectuurhistorische waarde: ++

Materiaalgebruik en ornamentiek Typische fabrieks architectuur met sheddaken Sluit aan bij de architectuur van de centrale werkplaats

Herkenbaarheid: ++

Herkenbaar als fabriekspand met kantoorgedeelte met hiervoor kenmerkende architectuur

Zeldzaamheid: ++

Eén van de laatste voorbeelden van historische bedrijfsgebouwen in de binnenstad van Tilburg

Waardering:

hoge monumentenwaarde



Benaming gebouw

I&L magazijn

Huidig gebruik

I&L magazijn


I&L magazijn

Bouwjaar

1997


Materiaalgebruik

Gebouw 51 bestaat uit één bouwlaag onder plat dak De afmetingen van het gebouw zijn: lengte 63 m, breedte 35 m, hoogte 10 m (oppervlakte 2.200 m2) draagconstructie dakconstructie

De platte daken worden gedragen door geïsoleerde stalen dakplaten op stalen gordingen

vloeren


dakbedekking

Het platte dak is afgewerkt met bitumineuze dakbedekking

buitengevels

De gevels worden gevormd door geïsoleerde stalen wandplaten op een plint van kalkzandsteen

gevelopeningen

De kozijnen zijn uitgevoerd in aluminium De deuren zijn aluminium overheaddeuren



De draagconstructie bestaat uit stalen kolommen met vakwerkliggers

De vloer is uitgevoerd in beton Constructie en dak bevinden zich nog in een goede staat van onderhoud Gevel en kozijnopeningen zijn in goede staat van onderhoud

inbouw


tekeningen

revisie tekening

Cultuurhistorische waarde: -

#######

Het gebouw is nog te jong om te waarderen

Architectuurhistorische waarde: Ensemblewaarde: Herkenbaarheid: Zeldzaamheid: Waardering:



Benaming gebouw

Verfkluis

Huidig gebruik

Verfkluis


Verfkluis

Bouwjaar

niet bekend


Materiaalgebruik

Gebouw 52 bestaat uit één bouwlaag onder plat dak De afmetingen van het gebouw zijn: lengte 8,5 m, breedte 4,2 m, hoogte 3 m (oppervlakte 36 m2) draagconstructie

De draagconstructie bestaat uit gemetselde muren met houten balklaag

dakconstructie

De platte daken wordt gevormd door houten dakbeschot op houten balken

vloeren

De vloer is uitgevoerd als betonvloer op het zand met lekbak

dakbedekking

Het platte dak is afgewerkt met bitumineuze dakbedekking

buitengevels

De gevels zijn opgetrokken in bruine baksteen

gevelopeningen

De kozijnen zijn uitgevoerd in hout met multiplex deuren Boven de deuren zijn glazen bouwstenen geplaatst om daglichttoetreding te creeëren


Documentatie


De vloer is uitgevoerd in beton met lekbak Constructie en dak bevinden zich nog in een goede staat van onderhoud Gevel en kozijnopeningen zijn in goede staat van onderhoud

inbouw

Plafond is uitgevoerd in plaatmateriaal

tekeningen

geen tekeningen gevonden

archief Waardering

Cultuurhistorische waarde: Architectuurhistorische waarde: Ensemblewaarde: Herkenbaarheid: Zeldzaamheid: Waardering:




Benaming gebouw

Tochtsluis doorgaand spoor

Huidig gebruik




Bouwjaar

Jaren '80

Beschrijving gebouw

Constructie

Materiaalgebruik

Eénlaags gebouw onder plat dak Overkapping van het doorgaande spoor met eindgevel Het gebouw is 11,5 traveeën lang, totaal 57 m, de hoogte is 6,9 m, de breedte 4,7 m (oppervlakte 268 m2 draagconstructie

Stalen HE liggers

dakconstructie

Stalen dakplaten met isolatie

vloeren


dakbedekking

Bitumineuze dakbedekking met lichtkoepels

buitengevels

Gevel van geïsoleerde staalpanelen Binnengevels van MBI steen en gasbeton, horizontale wandpanelen

gevelopeningen

Overheaddeur

vloeren


Staat van onderhoudcasco inbouw Documentatie

geen inbouw

beschrijvingen tekeningen

Waardering

De staat van onderhoud is goed

G55.06.02.005 dd. 02-04-1975




NS werkplaats te Tilburg ######### Bouwhistorisch onderzoek 56A

Benaming gebouw

Omzetters

Huidig gebruik

Omzetters


Kantoor, plaatwerkerij en lasserij

Bouwjaar

1983


Materiaalgebruik

Eénlaags gebouw onder plat dak met een lagere uitbouw Het gebouw is 34 m breed, de hoogte is 9,6 m, de lengte 27 m (oppervlakte 918 m2) draagconstructie

Stalen vakwerkliggers in de lengte van het gebouw met dwars hierop stalen dakliggers

dakconstructie


vloeren


dakbedekking

Bitumineuze dakbedekking met 5 stuks polyester lichtstraten

buitengevels

Gevels van geïsoleerde staalpanelen en mangaansteen metselwerk Binnengevels MBI steen en geïsoleerd stalen wandpanelen

gevelopeningen

Gevelkozijnen in hout

vloeren



De uitbouw is in verschillende ruimten verdeeld


Waardering


G56.03.08.001 en G56.06.02.001 dd. 06-10-1983




NS werkplaats te Tilburg ######### Bouwhistorisch onderzoek 56B

Benaming gebouw

Casco (constructiedelen)

Huidig gebruik

Casco (constructiedelen)


Warmtebehandendeling

Bouwjaar

1983


Materiaalgebruik

Eénlaags gebouw onder plat dak Het gebouw is 5 traveeën breed, totaal 34 m, de hoogte is 13,7 m, de lengte 35,5 m (oppervlakte 1.200 m draagconstructie

Stalen vakwerkliggers in de lengte van het gebouw met dwars hierop stalen dakliggers

dakconstructie


vloeren


dakbedekking

Bitumineuze dakbedekking met 5 stuks polyester lichtstraten

buitengevels

Gevel van geïsoleerde staalpanelen Binnengevels van MBI steen en gasbeton, horizontale wandpanelen Binnengevels van geïsoleerd stalen wandpanelen

gevelopeningen

In de gevels zijn overheaddeuren en stalen kozijnen aangebracht

vloeren



Tegen gebouw 56A is een tussenvloer aangebracht


Waardering


G56.03.08.001 en G56.06.02.001 dd. 06-10-1983




Benaming gebouw

H1-loods

Huidig gebruik

H1-loods


H1-loods

Bouwjaar

1986


Materiaalgebruik

Eénlaags gebouw onder plat dak Het gebouw is 11,5 traveeën lang, totaal 62 m, de hoogte is 13,9 m, de breedte 22 m (oppervlakte 1.365 draagconstructie

Stalen portalen

dakconstructie


vloeren


dakbedekking

Bitumineuze dakbedekking met drie lichtstraten

buitengevels

Buitengevel van geïsoleerde staalpanelen Binnengevels van MBI steen en gasbeton horizontale wandpanelen

gevelopeningen

Geïsoleerde aluminium overheaddeuren en stalen gevelkozijnen

vloeren Staat van onderhoudcasco inbouw Documentatie Waardering


De vloer is uitgevoerd in beton De staat van onderhoud is goed geen inbouw

beschrijvingen Cultuurhistorische waarde: Architectuurhistorische waarde: Ensemblewaarde: Herkenbaarheid: Zeldzaamheid: Waardering:




Benaming gebouw

Koppelplaats (logistiek)

Huidig gebruik

Magazijn omvormers


Koppelplaats

Bouwjaar Beschrijving gebouw Constructie

Materiaalgebruik

Gebouw 59 bestaat uit één bouwlaag onder een zadeldak De afmetingen van het gebouw zijn: lengte 27,5 m, breedte 7 m, hoogte 4,5 m draagconstructie

De draagconstructie bestaat uit gelaste stalen portaalspanten

dakconstructie

De schuine daken worden ondersteund door houten gordingen

vloeren


dakbedekking

Het dak is afgewerkt met enkelwandige stalen dakplaten

buitengevels

De gevels zijn opgetrokken in stalen damwandprofiel

gevelopeningen

De deuren zijn uitgevoerd als kunststof draaideuren



inbouw Documentatie

tekeningen

geen tekeningen gevonden

archief Waardering




Benaming gebouw


Rolwagenspoor

Huidig gebruik

Rolwagenspoor


Rolwagenspoor

Bouwjaar

1932 Ter vervanging van de bestaande locomotiefwerkplaatsen II en III Een traverse is een gedeelte van een gebouw waar m.b.v. een rolwagen in een verdiept spoor de locomotieven en wagens zijwaards verplaatst k worden en op verschillende sporen kunnen worden gerangeerd De traverse is samen met de locomotiefwerkplaatsen (60B en 60C) gebouwd, oorspronkelijk 20,2 m breed, later uitgebreid naar 30,2 m

Beschrijving gebouw

Constructie

Materiaalgebruik

Gebouw 60A bestaat uit één bouwlaag onder een plat dak Het gebouw is 19 traveeën lang en heeft een lengte van 103 m De oppervlakte bedraagt 2.900 m2 De zijhoogte is 7 m, in het midden 7,3 m draagconstructie

De constructie van het dak wordt gevormd door een geklonken vakwerk N-ligger uit hoeklijnen en schetsplaten De verlenging is uitgevoerd in dezelfde vorm, maar met boutverbindingen in plaats van klinknagels De spanten rusten aan de oostzijde op de staanders van hal 60B. De westzijde rust op nieuwbouw uit de jaren '80 van de twintigste

dakconstructie

De spanten dragen stalen gordingen met stalen dakplaten Oorspronkelijk had de traverse een driehoekvormige lantaarn, deze is vervangen door een gebogen polyester lichtstraat

vloeren


dakbedekking

De platte daken zijn gedekt door bitumineuze dakbedekking op isolatie.

buitengevels

De buitengevels zijn uitgevoerd in bakstenen metselwerk met betonnen penanten en dakrand.

gevelopeningen

De gevelopeningen bestaan uit stalen kozijnen

vloeren



Documentatie

Constructie en dak bevinden zich nog in een goede staat van onderhoud Gevelwerk met gevelopeningen in redelijke staat van onderhoud

inbouw

geen inbouw

beschrijvingen

Archief Utrecht:

Bestek 1608 aanbesteding 31 mei 1932

fotomateriaal

Traverse met rolwagen tekeningen

Waardering

Bestek Bestek Bestek Bestek Bestek

Cultuurhistorische waarde: +

1608-SS 1608-SS 1608-SS 1608-SS 1608-SS

Blad Blad Blad Blad Blad

A: fundering locomotievenstelplaats en ketelreparatie B: plattegrond locomotievenstelplaats en ketelreparatie C: gevels en doorsnede locomotievenstelplaats en ketelreparatie C: detailblad 2 kolommen locomotievenstelplaats en ketelreparatie C: detailblad 49 aanleg fundering locomotievenstelplaats en ketelreparatie

jan 1932 jan 1932 feb 1932 jan 1932 juli 1932

Het gebouw is van belang voor het productieproces In dit gebouw bevindt zich de enige rolbaan die nog in gebruik is op de werkplaats De functie van de rolbaan is kenmerkend voor deze bedrijfstak

Architectuurhistorische waarde: + De hoofdvorm in relatie tot gebouw 60B is van belang; met name het lage bouwvolume in relatie tot het hoge bouwvolume van gebouw 60B Bouwhistorische waarde: + Ensemblewaarde: +

Van waarde binnen het complex in relatie tot gebouw 60B

Herkenbaarheid: -

Het interieur heeft enige herkenbaarheid vanwege de aanwezigheid van de rolbaan en de rails

Zeldzaamheid: +

Vanwege de enige aanwezige rolbaan binnen het complex

Waardering:



Benaming gebouw

NS werkplaats te Tilburg november-07 Bouwhistorisch onderzoek 60B

Stelplaats

Huidig gebruik

Stelplaats


Locomotievenstelplaats

Bouwjaar

1932 De bestaande locomotievenstelplaats is in 1932 gebouwd op de plaats van de oude locomotiefwerkplaatsen II en III Er zijn geen resten maar aanwezig van de oude locomotiefstelplaatsen II en III

Beschrijving gebouw

Constructie

Materiaalgebruik

Gebouw 60B bestaat uit één bouwlaag onder een plat dak; aan de noordzijde is het gebouw minder hoog en wordt door een lessenaardak afgedekt Het gebouw is 18 traveeën lang en heeft een lengte van 98 m, de breedte bedraagt 27 m De zijhoogte is 18 m, in het midden is de hoogte 18,3 m Het gebouw heeft een oppervlakte van 2.650 m2 draagconstructie

De constructie van het dak wordt gevormd door een geklonken vakwerk N-liggers uit hoeklijnen en schetsplaten De kolommen zijn opgebouwd uit meerdere staanders van geklonken profielen die ook de kraanbaan dragen In het dak zijn vijf hoofdgordingen aangebracht, uitgevoerd als vakwerkligger In de dwarsrichting van het gebouw zijn over de gordingen dakbalken aangebracht die de dakplaten dragen In de randvakken is een windverband aangebracht De glaspuien van de gevel worden ondersteund door drie windliggers uitgevoerd als vakwerkligger V-ligger

dakconstructie

De spanten dragen prefab Bimsbetonnen dakplaten met cassette-indeling De oorspronkelijke dakrupsen zijn gedeeltelijk dichtgemaakt met stalen dakplaten en segmentvormige kunststof lichtstraten

vloeren


dakbedekking

De platte daken zijn gedekt met bitumineuze dakbedekking De hemelwaterafvoeren zijn vervangen door het Gerberit Pluvia systeem

buitengevels

De buitengevels zijn ter hoogte van de eerste bouwlaag uitgevoerd in baksteen metselwerk met betonnen penanten en dakrand De opgaande gevels zijn uitgevoerd als glaswand in stalen kozijnen, hierin zijn enkele uitzetramen opgenomen voor ventilatie

gevelopeningen

De gevelopeningen op de begane grond bestaan uit stalen kozijnen, waarvan enkele als uitzetraam zijn te openen

vloeren



Documentatie

NB: De opstelplaats is de werkplaats voor de locomotieven

Constructie en dak bevinden zich nog in een redelijke staat van onderhoud Glaswanden zijn in matige staat van onderhoud Betonconstructie vertoont hier en daar schade als gevolg van corrosie van de wapening

inbouw

Aan de zuidzijde zijn kantoren ingebouwd met kalkzandsteen vellingblokken

beschrijvingen

Archief Utrecht; Bestek 1608 aanbesteding 31 mei 1932

fotomateriaal

Interieur locomotiefstelplaats tekeningen

Waardering

Bestek Bestek Bestek Bestek Bestek Bestek

1608-SS 1608-SS 1608-SS 1608-SS 1608-SS 1608-SS

Blad Blad Blad Blad Blad Blad

A: fundering locomotievenstelplaats en ketelreparatie B: plattegrond locomotievenstelplaats en ketelreparatie C: gevels en doorsnede locomotievenstelplaats en ketelreparatie C: detailblad 2 kolommen locomotievenstelplaats en ketelreparatie C: detailblad 49 aanleg fundering locomotievenstelplaats en ketelreparatie C: detailblad 68 bintlagen locomotievenstelplaats en ketelreparatie

jan 1932 jan 1932 feb 1932 jan 1932 juli 1932 april 1933


Het gebouw is van belang voor het productieproces; het is in gebruik als locloods met kraanbaanconstructie Het herstel van locomotieven is een essentieel onderdeel van de functie van de werkplaats

Architectuurhistorische waarde: +

Vanwege de hoofdvorm en vanwege de constructie en het materiaalgebruik, met name de glazen doosconstructie Het hoge bouwvolume van het gebouw is van belang

Ensemblewaarde: ++

Vanwege het prominente volume binnen het complex en van waarde binnen het complex in relatie tot gebouw 60A en 60

Herkenbaarheid: ++

Het gebouw heeft een hoge mate van gaafheid en is binnen het complex herkenbaar als locloods

Zeldzaamheid: ++

Het gebouw heeft landelijk gezien zeldzaamheidswaarde met betrekking tot de typologie in relatie tot de functie De aanwezige sporen zijn hier een belangrijk onderdeel van

Waardering:



Benaming gebouw

NS werkplaats te Tilburg november-07 Bouwhistorisch onderzoek 60C

Magazijn/was- en kleedruimte

Huidig gebruik

Magazijn/was- en kleedruimte


Ketelreparatiewerkplaats

Bouwjaar

1932 De ketelreparatiewerkplaats is in 1932 gebouwd op de plaats van de oude locomotiefwerkplaats II uit 1878

Beschrijving gebouw

Constructie

Materiaalgebruik

Gebouw 60C bestaat uit één bouwlaag onder een plat dak Aan de noordzijde is het gebouw over de laatste twee traveeën lager en met een plat dak uitgevoerd De hoofdopzet is gelijk aan gebouw 60B, alleen is dit gebouw één travee korter uitgevoerd Het gebouw is 18 traveeën van 5,4 m lang; de totaallengte bedraagt 98 m en de breedte bedraagt 27 m De zijhoogte is 18 m, in het midden is de hoogte 18,3 m Het gebouw heeft een oppervlakte van 2.650 m2 draagconstructie

De constructie van het dak wordt gevormd door een geklonken vakwerk N-liggers uit hoeklijnen en schetsplaten De kolommen zijn opgebouwd uit meerdere staanders van geklonken profielen die ook de kraanbaan dragen In het dak zijn vijf hoofdgordingen aangebracht uitgevoerd als vakwerkligger In de dwarsrichting van het gebouw zijn over de gordingen dakbalken aangebracht die de dakplaten dragen In de randvakken is een windverband aangebracht De glaspuien van de gevel worden ondersteund door drie windliggers uitgevoerd als vakwerkligger V-ligger In de staalconstructie zijn nog sporen zichtbaar van granaatinslagen uit de Tweede Wereldoorlog

dakconstructie

De spanten dragen prefab Bimsbetonnen dakplaten met cassette-indeling De oorspronkelijke dakrupsen zijn gedeeltelijk dichtgemaakt met stalen dakplaten en segmentvormige kunststof lichtstraten

vloeren


dakbedekking

De platte daken zijn gedekt met bitumineuze dakbedekking Hemelwaterafvoeren zijn vervangen door Gerberit Pluvia systeem

buitengevels

De buitengevels zijn op de eerste bouwlaag uitgevoerd in baksteen metselwerk met betonnen penanten en dakrand

gevelopeningen

De opgaande gevels zijn uitgevoerd als glaswand in stalen kozijnen, hierin zijn enkele uitzetramen opgenomen voor ventilatie

vloeren



Documentatie

Waardering

Constructie en dak bevinden zich nog in een redelijke staat van onderhoud Conservering staalconstructie begint te onthechten Glaswanden zijn in matige staat van onderhoud Betonconstructie vertoont hier en daar schade als gevolg van corrosie van de wapening

inbouw

In de hal is een inbouwdoos geplaatst gedragen door een aparte staalconstructie op betonpoeren Op de staalconstructie rusten kanaalplaatvloeren De wanden zijn opgetrokken uit kalkzandsteen vellingblokken

beschrijvingen

Archief Utrecht; Bestek 1608 aanbesteding 31 mei 1932

tekeningen


1608-SS 1608-SS 1608-SS 1608-SS 1608-SS 1608-SS

Blad Blad Blad Blad Blad Blad

A: fundering locomotievenstelplaats en ketelreparatie B: plattegrond locomotievenstelplaats en ketelreparatie C: gevels en doorsnede locomotievenstelplaats en ketelreparatie C: detailblad 2 kolommen locomotievenstelplaats en ketelreparatie C: detailblad 49 aanleg fundering locomotievenstelplaats en ketelreparatie C: detailblad 68 bintlagen locomotievenstelplaats en ketelreparatie

jan 1932 jan 1932 feb 1932 jan 1932 juli 1932 april 1933


Het gebouw is van belang voor het productieproces van de werkplaats Het is in gebruik als locloods met kraanbaanconstructie Het herstel van locomotieven is een essentieel onderdeel van de functie

Architectuurhistorische waarde: +

Vanwege de hoofdvorm en vanwege de constructie en het materiaalgebruik, met name de glazen doosconstructie Het hoge bouwvolume van het gebouw is van belang

Ensemblewaarde: ++

Vanwege het prominente volume binnen het complex en van waarde binnen het complex in relatie tot gebouw 60A en 6

Herkenbaarheid: ++

Het gebouw heeft een hoge mate van gaafheid en is binnen het complex herkenbaar als locloods

Zeldzaamheid: ++

Het gebouw heeft landelijk gezien een zeldzaamheidswaarde met betrekking tot de typologie in relatie tot de functie De aanwezige sporen zijn hier een belangrijk onderdeel van

Waardering:



NS werkplaats te Tilburg november-07 Bouwhistorisch onderzoek 61/55

Benaming gebouw

Afwerkcomplex/weegbrug

Huidig gebruik

Afwerkcomplex/weegbrug


Testloods

Bouwjaar

Gebouw 61 is mogelijk nog een overblijfsel van locomotiefstelplaats IV uit 1907 Het gebouw is verbouwd in 1981


Materiaalgebruik

Gebouw 61/55 bestaat uit één bouwlaag onder een plat dak Het gebouw heeft een lengte van 57 m en is 12,5 m breed; de hoogte bedraagt 7,1 m (oppervlakte 710 m2 draagconstructie

De constructie van het dak wordt gevormd door stalen dakliggers met houten balklaag

dakconstructie

De liggers dragen houten balken en dakbeschot In de lengterichting van de hal is een polyester lichtstraat opgenomen

vloeren


dakbedekking

De platte daken zijn afgewerkt met bitumineuze dakbedekking

buitengevels

De buitengevels zijn uitgevoerd in bakstenen metselwerk met betonnen penanten en dakrand

gevelopeningen

De gevelopeningen bestaan uit aluminium puien en panelen

vloeren



Tussen gebouw 61 en gebouw 55 is gedeeltelijk een tussenwand opgenomen, deze wand is een oude buite met tandlijst en gietijzeren kozijnen, vermoedelijk een gevel van de uitbreiding in 1907


Waardering

Constructie en dak bevinden zich nog in een goede staat van onderhoud Gevelmetselwerk en kozijnopeningen zijn in goede staat van onderhoud

G55.06.02.010

testloods bestektekening 10-03-1981

Cultuurhistorische waarde: Architectuurhistorische waarde: -

De tussenwand tussen gebouw 61 en 55 is een restant van de oude buitengevel van de uitbreidingen van de locloods uit 1907 (locloods 4)

Ensemblewaarde: Herkenbaarheid: Zeldzaamheid: Waardering:

Indifferente monumentenwaarden (m.u.v. de oude gevel uit 1907)



Benaming gebouw

Schoonmaakloods

Huidig gebruik

Schoonmaakloods


Schoonmaakloods

Bouwjaar

1978


Materiaalgebruik

Gebouw 63 bestaat uit één bouwlaag onder een plat dak De lengte bedraagt 33 m, breedte 7 m en de hoogte 7,4 m (oppervlakte 230 m2) draagconstructie

De draagconstructie bestaat uit stalen liggers

dakconstructie

De dakconstructie wordt gevormd door geïsoleerde stalen dakplaten

vloeren

De vloer is uitgevoerd als betonvloer en stalen roostervloer

dakbedekking

De platte daken zijn gedekt met bitumineuze dakbedekking

buitengevels

De gevels zijn opgebouwd uit horizontale stalen golfplaten

binnengevels

De wanden zijn afgewerkt met tegelwerk, plafond met geperforeerde staalplaten

gevelopeningen

De toegangsdeur is uitgevoerd als stalen roldeur

vloeren

De vloer is uitgevoerd in betonvloer en stalen roostervloer

Staat van onderhoudcasco inbouw

Constructie en dak bevinden zich nog in een goede staat van onderhoud Gevel en toegangsdeur zijn in goede staat van onderhoud Geen inbouw

Documentatie

Schoonmaakloods Waardering

Cultuurhistorische waarde: Architectuurhistorische waarde: -

Dit gebouw is een voorbeeld van een uitbreiding uit de jaren ’80 van de twintigste eeuw Op dit moment is het nog te vroeg om een gebouw uit deze periode te waarderen Het is een goed voorbeeld van fabrieksarchitectuur uit de jaren ’80 voor wat betreft het materiaalgebruik en de hoofdvorm van de gevelwand

Ensemblewaarde: Herkenbaarheid: Zeldzaamheid: Waardering:




Benaming gebouw

Ketelhuis

Huidig gebruik

Ketelhuis en traforuimte


Ketelhuis, traforuimte en kolenbunker

Bouwjaar

Gebouw 65 is gebouwd in twee delen: eerst de machinekamer en de laagspannings- en hoogspanningsruimte (jaartal onbekend) In 1947 is daar het ketelhuis aan toegevoegd en in 1948 de kolenbunker

Beschrijving gebouw

Constructie

Materiaalgebruik

Gebouw 65 bestaat uit één bouwlaag onder een plat dak op twee verschillende niveaus Het zuidelijke gedeelte is 6 m diep en 6 m hoog, het noordelijke gedeelte is 20 m breed en 8,5 m hoog De lengte van het gebouw bedraagt 35 m Tegen de oostelijke zijgevel zijn twee stalen loodsen aanbebouwd Eén aanbouw met een zadeldak van 10 m breed en een aanbouw met een lesenaarsdak van 5 m breed draagconstructie

De platte daken worden gevormd door Bimsbetonnen cassetteplaten

vloeren

De vloer is uitgevoerd als betonvloer De vloer van de aangebouwde loodsen is uitgevoerd in Stelcon betonplaten

dakbedekking

Het platte dak is afgewerkt met bitumineuze dakbedekking In het zuidelijke gedeelte zijn twee polyester lichtstraten aangebracht Het hoge dak heeft een zadeldakvormige lantaarn over de breedte van het gebouw

buitengevels

De gevels zijn opgetrokken in baksteen De dakranden worden gevormd door een zware betonnen kroonlijst

gevelopeningen

De kozijnen zijn uitgevoerd in staal met betonnen omkadering De noordwand van de loods met zadeldak is uitgevoerd in 50 cm dik metselwerk met een halfronde poort Dit is een restant van de kolenbunker uit 1948

vloeren

De vloer is uitgevoerd in beton en afgewerkt met tegels De vloer van de aangebouwde loodsen is uitgevoerd in Stelcon betonplaten


Documentatie

Constructie en dak bevinden zich nog in een redelijke staat van onderhoud Gevel en kozijnopeningen zijn in redelijke staat van onderhoud

inbouw

Er zijn enkele scheidingswanden aangebracht voor de traforuimte die alleen vanaf de buitenzijde toegankelijk zijn

tekeningen

G65.03.00.002 G65.06.02.002

archief Waardering

De draagconstructie bestaat uit stalen kolommen en liggers

dakconstructie

Ketelhuis okt '46, gew. jan '47 hoog- en laagspanningsruimtengeen datum

Cultuurhistorische waarde: Architectuurhistorische waarde: +/Vanwege de zware betonnen kroonlijst en de betonnen vensteromlijstingen Bijzonder is de 50 cm dikke muur met halfronde poort aan de noordzijde, welke onderdeel is geweest van kolenbu Ensemblewaarde: Herkenbaarheid: Zeldzaamheid: Waardering:




Benaming gebouw

Hydro-testruimte/Inslag/technische ruimtes

Huidig gebruik

Hydro-testruimte/Inslag/technische ruimtes


Werkplaats voor electrisch lassen

Bouwjaar

Tussen 1932 en 1944

Beschrijving gebouw

Constructie

Materiaalgebruik

Gebouw 66 bestaat uit één bouwlaag onder een samengesteld dak, gedeeltelijk plat en gedeeltelijk een zadeldak De breedte van het gebouw bedraagt 11,2 m, de lengte 18,5 m, de zijhoogte bedraagt 7 m en de nokhoogte 10 m Het gebouw heeft een oppervlakte van 210 m2 draagconstructie

De draagconstructie bestaat uit gelaste stalen balken

dakconstructie

De spanten dragen prefab Bimsbetonnen dakplaten met cassette-indeling Het zadeldak is gedeeltelijk dichtgezet met houten dakelementen en gedeeltelijk met lichtdoorlatende golfplaten

vloeren

De vloer is uitgevoerd in betonnen tegels 30x30 cm

dakbedekking

De platte daken zijn afgewerkt met bitumineuze dakbedekking De schuine daken zijn gedekt met stalen dakprofielen

buitengevels

De buitengevel is opgetrokken in metselwerk

gevelopeningen

De gevelkozijnen zijn uitgevoerd in hout

vloeren

De vloer is uitgevoerd in betontegels

Staat van onderhoud casco Documentatie

Constructie en dak bevinden zich nog in een goede staat van onderhoud Gevel en kozijnopeningen bevinden zich in een goede staat van onderhoud

beschrijvingen fotomateriaal

Interieur tekeningen Waardering

G 66.03.00.001

Werkplaats voor electrisch lasschen en uitbreiding wasch- en kleedlokaal

Cultuurhistorische waarde: Architectuurhistorische waarde: Ensemblewaarde: +/-

Het gebruik van een lichte kleur baksteen is van belang in relatie tot de glazen bouwvolumes van gebouwen 60B en 60C Het gebouw is eveneens van belang als noordelijke gevelwand van het complex

Herkenbaarheid: Zeldzaamheid: Waardering:




Benaming gebouw

67A Reiniging diesel/hydro 67B Veiligheidssystemen 67C Was-/kleed- en toiletruimte

Huidig gebruik

Reiniging diesel/hydro en veiligheidsystemen Was- en kleedruimte


1907 Lokaal voor beproeving van luchtpompen 1913 Koperdraaierij

Bouwjaar

Gebouw 67A is in 1907 gebouwd als beproevingslokaal voor reiniging en beproeving van luchtpompen Gebouw 67B en 67C zijn in 1913 gebouwd als koperdraaierij Het gedeelte ter plaatse van gebouw 67A is in 1932-1933 verbouwd, gelijktijdig met de nieuwbouw van de hallen van 60A, 60B en 60C De koperdraaierij was een overkapping van de ruimte tussen de locomotiefwerkplaatsen I en I Beide locotiefwerkplaatsen stonden bij de bouw van deze overkapping op tekening aangegeven als lage zadeldaken met Polonceau-spanten Deze overkapping was oorspronkelijk uitgevoerd in een zaagdak met 11 kappen haaks op de lengte van het gebouw Deze kappen werden ondersteund door houten spanten op stalen balken tussen de twee locomotiefwerkplaatsen In de topgevels van de spanten waren getoogde gietijzeren raampjes opgenomen


Materiaalgebruik

Gebouw 67 bestaat uit één bouwlaag onder een samengesteld dak, gedeeltelijk plat en gedeeltelijk zadeldak De breedte van het gebouw bedraagt 10,3 m, de zijhoogte bedraagt 5,9 m en de nokhoogte 7,9 m draagconstructie

De draagconstructie bestaat uit twee constructiesystemen: Ter plaatse van 67B en 67C bestaat de draagconstructie uit een IPE-ligger met opgelaste steunen Ter plaatse van 67A zijn de spanten opgebouwd uit geklonken Hollandse spanten (dit gedeelte is in 1932-1933 gebouwd) De gordingen bestaan uit IPE- en HE-profielen

dakconstructie

De spanten dragen prefab Bimsbetonnen dakplaten met cassette-indeling Het zadeldak is gedeeltelijk dichtgezet met houten dakelementen en gedeeltelijk met lichtdoorlatende golfplaten

vloeren


dakbedekking

De platte daken zijn gedekt door bitumineuze dakbedekking De schuine daken zijn gedekt met stalen dakprofielen

buitengevels

Gebouw 67 heeft geen buitengevels; de binnengevel is opgetrokken in kalkzandsteen vellingblokken In gebouw 67 zijn nog duidelijk de oude buitengevels zichtbaar van locomotiefwerkplaats I met de uitkragende dakrand

gevelopeningen

Er zijn geen gevelopeningen aanwezig

vloeren



Documentatie

Waardering

Constructie en dak bevinden zich nog in een goede staat van onderhoud

inbouw

In de hallen zijn scheidingswanden geplaatst van kalkzandsteen vellingblokken

beschrijvingen

Archief Utrecht:

Bestek 1324: “Wegens het uitbreiden van de koperdraaierij en het maken van daklichten boven de locomotiefstelplaatsen I en II van de Centrale Werkplaatsen Tilburg, aan te besteden 27 april 1913”

tekeningen

G67.03.00.001

Bestek 1324

Uitbreiding van de koperdraaierij

geen datum

Cultuurhistorische waarde: +/Architectuurhistorische waarde: +/- Het gebouw heeft een bouwhistorische waarde vanwege de zichtbare restanten van de oorspronkelijke buitengevels van de 1e locloods uit 1867 en de 2e locloods uit 1878 Ensemble waarde: +

Van waarde binnen het complex als schakel tussen de vroegere locloodsen I en II, de huidige gebouwen 70 en 60C





Benaming gebouw

Schilderscomplex

Huidig gebruik

Schilderscomplex


Schilderscomplex

Bouwjaar

1983


Materiaalgebruik

Gebouw 69A bestaat uit één bouwlaag onder een plat dak met een lagere uitbouw Het gebouw is 29 m lang, 16 m breed en 9,6 m hoog (oppervlakte 460 m2) draagconstructie

De draagconstructie bestaat uit kolommen met raatliggers

dakconstructie


vloeren


dakbedekking

De platte daken afgewerkt met bitumineuze dakbedekking

buitengevels

Hoofdvolumen in witte stalen wandpanelen, uitbouw in mangaan baksteen

gevelopeningen

De kozijnopeningen in aluminium

vloeren


Staat van onderhoud casco inbouw Documentatie

Constructie en dak bevinden zich nog in een goede staat van onderhoud Gevel en kozijnopeningen zijn in goede staat van onderhoud Er zijn enkele scheidingswanden aangebracht

tekeningen foto

Interieur Interieur Waardering




Benaming gebouw

Spuitloods

Huidig gebruik

Spuitloods


Spuitloods

Bouwjaar

1983


Materiaalgebruik

Gebouw 69B bestaat uit één bouwlaag onder een plat dak De lengte bedraagt 35 m, breedte 7 m en de hoogte 7,5 m (oppervlakte 245 m2) draagconstructie


dakconstructie


vloeren

De vloer is uitgevoerd in betonvloer met stalen roostervloer

dakbedekking


buitengevels

Gebouw 69 bevindt zich geheel inpandig

binnengevels

De wanden zijn afgewerkt met wandtegels

gevelopeningen


vloeren

De vloer is uitgevoerd in betonvloer met stalen roostervloer

Staat van onderhoudcasco inbouw Documentatie Waardering

NS werkplaats te Tilburg november-07 Bouwhistorisch onderzoek 69B

Constructie en dak bevinden zich nog in een goede staat van onderhoud Geen inbouw

tekeningen Cultuurhistorische waarde: Architectuurhistorische waarde: Ensemblewaarde: Herkenbaarheid: Zeldzaamheid: Waardering:



Benaming gebouw

NS werkplaats te Tilburg november-07 Bouwhistorisch onderzoek 69C

Schuurloods

Huidig gebruik

Schuurloods


Schuurloods

Bouwjaar

1983


Materiaalgebruik

Gebouw 69B bestaat uit één bouwlaag onder een plat dak De lengte bedraagt 35 m, breedte 8,25 m en de hoogte 7,6 m (oppervlakte 290 m2) draagconstructie


dakconstructie


vloeren

De vloer is uitgevoerd als betonvloer

dakbedekking


buitengevels


binnengevels

De wanden zijn afgewerkt met panelen en metselwerk

gevelopeningen


vloeren

De vloer is uitgevoerd als betonvloer


Constructie en dak bevinden zich nog in een goede staat van onderhoud Geen inbouw

Documentatie

tekeningen

Waardering




Benaming gebouw


Dieselmotoren/Compressoren

Huidig gebruik

Dieselmotoren/Compressoren


Locomotiefwerkplaats I

Bouwjaar

1867 eerste locomotiefwerkplaats De locomotiefwerkplaats I bestond oorspronkelijk uit drie evenwijdige zadeldaken met Polenceau-spanten De eerste locomotiefwerkplaats was uitgevoerd met bakstenen eindgevels versierd met lisenen en sierlijsten Deze gevels waren voorzien van gietijzeren rondboogvensters en een cirkelvormig raam in de topgevel De middelste loods was langer uitgevoerd met een uitbouw aan de noorden zuidzijde die diende als toegang tot een rolbaan (traverse) De meest oostelijke beuk is in 1921 verhoogd en voorzien van een kraanbaan In 1934 waren de Polonceau-spanten nog aanwezig Rond 1943 zijn de centrale en oostelijke beuk vernieuwd en vervangen door de huidige tuitgevel met betonbanden

Beschrijving gebouw

Constructie

Materiaalgebruik

Gebouw 70 bestaat uit drie beuken; de meest westelijke beuk is verhoogd in 1921 en is afgedekt met een licht getoogd plat dak Deze beuk is ingedeeld in 8 traveeën: 7 traveeën van 10,8 m en 1 lagere travee van 6 m met een totale lengte van 82 meter Oorspronkelijk was op het midden van deze portaalspanten een driehoekvormige lantaarn geplaatst De hoogte van dit verhoogde gedeelte bedraagt 12,6 m De middelste en oostelijke beuk hebben één bouwlaag onder een samengesteld dak, gedeeltelijk plat en gedeeltelijk zadeldak Deze hal is ingedeeld in 14 traveeën De zijhoogte van de oostelijke beuk bedraagt 8,3 m, de nokhoogte 11,3 m en de middenbeuk is 5,8 m en 8,8 m draagconstructie

De draagconstructie van de verhoogde beuk wordt gevormd door samengestelde geklonken dubbele portaalspanten Deze portaalspanten zijn tot de hoogte van de kraanbaan uitgevoerd als samengestelde vakwerkkolommen en hierboven als vollewandligger De spantbenen verjongen naar onderen in de richting van het scharnier In het middenvak is een windverband aangebracht De spanten zijn gekoppeld door twee langsliggers en dragen 12 stalen gordingen De gordingen worden in elke travee ondersteund door twee hulpspanten op een vakwerk onderslagligger In beide overige beuken zijn de oorspronkelijke Polonceau-spanten vervangen door IPE-liggers met opgelast spant uit HE-profielen, deze spanten dragen stalen gordingen en sporen De liggers dragen een Bimsbetonnen cassetteplaat en het zadeldak is afgewerkt met dakplaten en doorzichtige golfplaten

dakconstructie

De gordingen van het verhoogde gedeelte dragen geïsoleerde stalen dakplaten De zadelkap is gedeeltelijk dichtgezet met houten dakelementen en gedeeltelijk met lichtdoorlatende golfplaten

vloeren


dakbedekking

De platte daken zijn afgewerkt met bitumineuze dakbedekking De schuine daken zijn gedekt met stalen dakprofielen De buitengevel is opgebouwd in metselwerk met betonnen kolommen en gevelbanden

buitengevels gevelopeningen vloeren Staat van onderhoudcasco

Documentatie

De kozijnopeningen zijn gedeeltelijk uitgevoerd met stalen kozijnen ramen en gedeeltelijk dichtgezet met metselwerk en voorzien van houten kozijnen met achterovervallende ramen De vloer is uitgevoerd in beton Constructie en dak bevinden zich nog in een goede staat van onderhoud Gevel en kozijnopeningen zijn in redelijke staat van onderhoud

inbouw

Aan de zuidzijde is de kantine ingebouwd (gebouw 68)

Utrechts archief

Bestek 309 "bestek en voorwaarden wegens het bouwen van eene werkplaats voor locomotieven te Tilburg aan te besteden den 15e augustus 1867".

tekeningen


1500 1500 1500 1500 1500 1500

G60.06.002.001 Wijziging Loc. Stelplaats nr.1 Detailblad 1 funderingsblokken en leidingen Detailblad 2 oostgevel zakgoot detailblad 13 spanten en stijlen detailblad 14 spantstijlen oostgevel datum: 4-'21 Detailblad 19 Langswanden

Interieur Waardering

Cultuurhistorische waardering: ++ Het gebouw is van belang vanwege de locatie van de eerste locomotiefwerkplaats uit 1867 Architectuurhistorische waarde: ++De nog herkenbare transversale plattegrond is van belang als onderdeel van het productieproces De vorm van de oorspronkelijke locloods is nog terug te vinden in het huidige gebouw. De constructie van de meest westelijke beuk is van bouwhistorisch belang als verhoging van de constructie in 1921 Ensemble waarde: + Herkenbaarheid: +/-

Van waarde binnen het complex vanwege de locatie van waaruit de werkplaats gegroeid is en in relatie tot de gebouwen 76 t/m 79




Benaming gebouw


Montage hydrauliek/pijpenafdeling

Huidig gebruik

Montage hydrauliek/pijpenafdeling


Koperslagerij

Bouwjaar

1869 Gebouw 76 vormde oorspronkelijk de noordelijke verbinding tussen de locomotiefwerkplaats I en de smederij en behoort tot de oudste delen van de werkplaats Aan de oostelijke zijde van het gebouw zijn haaks op het gebouw nog steeds de doorgangen zichtbaar tegenover de vroegere draaischijven


Materiaalgebruik

Gebouw 76 bestaat uit één bouwlaag onder een zadeldak Het gebouw is ingedeeld in 17 traveeën en 9 raampartijen draagconstructie

De draagconstructie wordt gevormd door twee geklonken vakwerk V-liggers met gebogen onderrand die door middel van een trekstang verbonden zijn Deze vakwerkliggers zijn opgebouwd uit geklonken profielen Over deze spanten zijn houten gordingen en dakplaten aangebracht De spanten rusten op de gemetselde muren

dakconstructie

De dakconstructie bestaat uit dakplaten

vloeren


dakbedekking

De schuine daken zijn gedekt met stalen dakprofielen

buitengevels

De buitengevel is gemetseld in baksteen in kruisverband In de gevels zijn restanten van schoorstenen zichtbaar In de langsgevels zijn nog duimgehengen zichtbaar van grote deuren t.b.v. oude doorgangen

gevelopeningen

In de noordgevel zijn stalen kozijnen gemonteerd, de zuidgevel heeft gietijzeren kozijnen met tuimelraampjes

vloeren Staat van onderhoudcasco inbouw

De vloer is uitgevoerd in beton Constructie en dak bevinden zich nog in een goede staat van onderhoud Gevel en kozijnopeningen zijn in redelijke staat van onderhoud Er zijn geen scheidingswanden aangebracht

Interieur Archief Utrecht

Waardering

Bestek 393: “Bestek en voorwaarden wegens het maken van een gebouw tot koperslagerij, metaalgieterij enz. en van eenige andere inrigtingen ten behoeve van de centrale werkplaatsen te Tilburg. Aan te besteden den 1sten Julij 1869”. Plaat 3 laat dezelfde spanten zien als het huidige gebouw 76 heeft Gesmeed en getrokken ijzer: kapbeenen van T-ijzer, wegende 15.06 K.G. per m. Idem voor luchtkap van dito T-ijzer

Cultuurhistorische waardering: ++

Het gebouw is van belang als onderdeel van het productieproces vanwege de oorspronkelijke functie van koperslag en als één van de oudste onderdelen van de werkplaats

Architectuurhistorische waardering: ++Het gebouw is van belang als een van de oudste gebouwen van het complex, uit 1869 Het gebouw is opgetrokken in baksteen en voorzien van lisenen en sierlijsten. De zwaardere uitmetselingen zijn restanten van schoorstenen Het gebouw heeft getoogde vensters en deels nog de oorspronkelijke gietijzeren ramen Het gebouw heeft een bijzondere constructie van twee geklonken vakwerk V-liggers met gebogen onderrand die door middel van een trekstang verbonden zijn Ensemble waarde: ++

Het gebouw is van belang vanwege de ligging in het centrum van het complex en in relatie met de oorspronkelijke eerste locomotiefwerkplaats (gebouw 70) en de oorspronkelijke draaierij uit 1868 (op de locatie van het huidige gebouw 79) en in relatie met de binnenplaats tussen de locomotiefwerkplaats, draaierij en koperdraaierij waarop oorspronkelijk draaischijven waren gelegen

Herkenbaarheid: ++

Hoge mate van herkenbaarheid

Zeldzaamheid waarde: ++

Het type constructie van twee geklonken vakwerk V-liggers met gebogen onderrand die door middel van een trekst verbonden zijn is zeldzaam

Waardering:



Benaming gebouw


Dempers

Huidig gebruik

Dempers


Koperslagerij

Bouwjaar

Gebouw 77 is het dichtgebouwde gedeelte tussen de oorspronkelijke segmentwerkplaats, de schilderswerkplaats en de k Het oorspronkelijke gebouw is rond 1932 gebouwd; het stond er al toen de segmentwerkplaats werd opgericht Het huidige gebouw is later geheel vernieuwd


Materiaalgebruik

Gebouw 76 bestaat uit één bouwlaag onder een plat dak draagconstructie

De draagconstructie wordt gevormd door stalen warmgewalste liggers

dakconstructie

De dakconstructie bestaat uit betonnen cassetteplaten en een polyester lichtstraat

vloeren


dakbedekking

De platte dak is van bitumineuze dakbedekking voorzien

buitengevels

De buitengevel is gemaakt van geïsoleerde stalen damwandprofielen

gevelopeningen

In de oostgevel zijn aluminium kozijnen gemonteerd

vloeren




inbouw

Er zijn geen scheidingswanden aangebracht

Documentatie

tekeningen

Er zijn nog geen tekeningen van dit gebouw gevonden

Waardering





Benaming gebouw

Automatische koppelingen/stroomafnemers

Huidig gebruik

Automatische koppelingen/stroomafnemers


Loods voor segmentwerkplaats en schildersafdeling

Bouwjaar

1934 Gebouw 78 is in 1934 gebouwd tegen de locomotiefwerkplaats I, tussen de draaierij en de koperslagerij


Materiaalgebruik

Gebouw 76 bestaat uit één bouwlaag onder een plat dak met 3 stuks lichtkappen De hal is 23 m breed, 30 m lang en 4,5 m hoog (oppervlakte 690 m2) draagconstructie

De draagconstructie wordt gevormd samengestelde geklonken vakwerkliggers met hierop geklonken V-spanten De kolommen bestaat uit twee UNP-profielen die door middel van een plaat en vier hoeklijnen aan elkaar geklonken zijn

dakconstructie

De dakconstructie bestaat uit Bimsbetonnen cassetteplaten

vloeren

De vloer is uitgevoerd als betonvloer op zand

dakbedekking

Het platte dak is van bitumineuze dakbedekking voorzien De lichtkappen zijn samengesteld uit geïsoleerde kunststof panelen en aluminium profielen

buitengevels

De buitengevel is gemaakt van geïsoleerde stalen damwandprofielen

gevelopeningen

In de oostgevel zijn aluminium kozijnen en een aluminium geïsoleerde overheaddeur gemonteerd

vloeren



Documentatie

Waardering


inbouw


tekeningen

G78.06.02.005

Documenten

Archief utrecht : Bestek 1649 SS


Uitbreiding voor segmentwerkplaats en schildersafdeling

datum

3-'34

Het gebouw is van belang vanwege de oorspronkelijke functie van segmentwerkplaats en schildersafdelin

Architectuurhistorische waarde: + De constructie van samengestelde geklonken vakwerkliggers met geklonken V-spanten uit 1934 is van w De recente gevelbeplating maakt een verdere beoordeling lastig Waarschijnlijk is de gevelconstructie gelijk aan de andere gebouwen uit de jaren ’30 Ensemblewaarde: +/ Herkenbaarheid: +/Zeldzaamheid: +/Waardering:




Benaming gebouw

Draaierij/constructiedelen

Huidig gebruik

Draaierij/constructiedelen


Draaierij

Bouwjaar

1868 De draaierij dateert uit 1868 en hoort bij de oudste delen van de werkplaats Tussen 1932 en 1934 zijn de constructie en het dak van de draaierij geheel vervangen


Materiaalgebruik

Gebouw 79 bestaat uit één bouwlaag onder een samengesteld dak, gedeeltelijk plat en gedeeltelijk een zadeldak De hal is 17 m breed, 107 m lang en 7,5 m hoog; de nokhoogte bedraagt 10,5 m (oppervlakte 1.820 m2) draagconstructie

De draagconstructie wordt gevormd door IPE-liggers dwars op de lengte van de hal Op deze liggers rusten twee IPE-liggers in de lengterichting van de hal Deze IPE-liggers ondersteunen geklonken V-spanten met stalen gordingen en sporen

dakconstructie

De platte daken worden gevormd door houten balken met dakbeschot De schuine daken zijn dichtgemaakt met dakplaten en doorzichtige golfplaten

vloeren


dakbedekking

Het platte dak is van bitumineuze dakbedekking voorzien De schuine daken zijn bekleed met stalen dakplaten

buitengevels

De buitengevel is opgetrokken in metselwerk

gevelopeningen

In de buitengevel zijn gietijzeren gevelkozijnen opgenomen

vloeren Staat van onderhoudcasco inbouw Documentatie


tekeningen archief Utrecht

Waardering


Bestek 330 bestek en voorwaarden wegens het bouwen van eene draaierij, eene smederij en eene werkplaats voor wagens te Tilburg den 9den januari 1868 Bestek 1643 wijzigen draaierij, geen bestek alleen een ongedateerde tekening

Cultuurhistorische waardering: +

Van belang als onderdeel van het productieproces, vanwege de oorspronkelijke functie van draaierij

Architectuurhistorische waardering: Van belang als een van de oudste gebouwen binnen het complex, gebouwd in 1868 De noordgevel is van belang als oorspronkelijke gevel uit 1868 met lisenen, steunberen, getoogde venster en deels gietijzeren ramen Bouwhistorische waardering: +/-

De constructie is later vernieuwd, waarbij de noordgevel is blijven staan

Ensemble waarde: ++

Het gebouw is van belang vanwege de ligging in het centrum van het complex en in relatie met de oorspronkelijke eerste locomotiefwerkplaats (gebouw 70) en de oorspronkelijke koperslagerij uit 18 (op de locatie van het huidige gebouw 79) en in relatie met de huidige binnenplaats tussen de locomotiefwerkplaats, draaierij en koperdraaierij waarop oorspronkelijk draaischijven waren gelegen

Herkenbaarheid: +

Vanwege de hoofdvorm en de ligging

Zeldzaamheid: +

Als een van de eerste onderdelen van de werkplaats

Waardering:




Benaming gebouw

Veiligheidssystemen

Huidig gebruik

Veiligheidssystemen


Uitbreiding draaierij

Bouwjaar

1931 Gebouw 80 is in 1931 gebouwd tegen de zuidzijde van de draaierij (gebouw 79) uit 1868 Op hetzelfde moment zijn aan de zuidzijde van locomotiefwerkplaats I een aantal kantoren gebouwd


Materiaalgebruik

Gebouw 80 bestaat uit één bouwlaag onder een samengesteld dak, gedeeltelijk plat en gedeeltelijk een zadel De hal is 12 m breed, 84 mlang en 7,2 m hoog (nokhoogte 9,6 m); het gebouw heeft een oppervlakte van 1 draagconstructie

De draagconstructie wordt gevormd door 10 portaalspanten die een kraanbaan dragen De kolommen zijn samengesteld uit drie UNP-profielen die met klinknagels aan elkaar geklonken zijn De bovenliggers bestaan uit een IPE-45-profielen Op deze liggers rusten twee IPE-36-liggers in de lengterichting van de hal Deze IPE-36-liggers ondersteunen geklonken V-spanten met stalen gordingen en sporen

dakconstructie

De platte daken worden gevormd door houten balken met dakbeschot De schuine daken waren oorspronkelijk van Wema glasroeden voorzien maar zijn nu dichtgemaakt met dakpl en doorzichtige golfplaten

vloeren


dakbedekking


buitengevels

De buitengevel aan de zuidzijde is uitgevoerd in geïsoleerd aluminium

gevelopeningen

In de zuidgevel zijn aluminium gevelkozijnen opgenomen Ter plaatse van de noordgevel zijn de raamopeningen van de oude buitengevel nog duidelijk zichtbaar

vloeren




inbouw


Documentatie

tekeningen

Bestek 1587 SS

Waardering


Uitbreiding met draaierij, archief, bureaux blad B

Architectuurhistorische waarde: +/-De constructie heeft enige waarde Ensemblewaarde: +/-

In relatie tot gebouw 79



datum

6-'31



Benaming gebouw

Kantoor (financiële dienst)

Huidig gebruik

Kantoor


Medisch centrum

Bouwjaar

1962


Materiaalgebruik

Gebouw 81 bestaat uit één bouwlaag onder een plat dak draagconstructie

Het dak bestaat uit houten balklaag op stalen liggers

dakconstructie

De platte daken worden gevormd door houten balken met dakbeschot

vloeren

De vloer is uitgevoerd als houten vloer met kruipruimte

dakbedekking


buitengevels

De buitengevel is gemetseld in verblendsteen

gevelopeningen

De stalen kozijnen zijn in betonnen kaders geplaatst

vloeren

De vloer is uitgevoerd in hout


Constructie en dak bevinden zich nog in een goede staat van onderhoud Gevel en kozijnopeningen zijn in goede staat van onderhoud Er zijn enkele scheidingswanden en zachtboardplafonds aangebracht

Documentatie

tekeningen

Waardering


Van waarde vanwege het oorspronkelijke gebruik als medische post

Architectuurhistorische waarde: + Het gebouw is typerend voor de Wederopbouwperiode (1949), wat betreft hoofdvorm en materiaal Tevens is het gebouw in redelijk gave staat Ensemblewaarde: +/-

In relatie tot de binnenplaats tussen gebouw 70, 76 en 79

Herkenbaarheid: +

Vanwege de kenmerkendheid voor de jaren ’50 en vanwege de gaafheid

Zeldzaamheid: +

Als zelfstandig onderdeel met de functie van medische post binnen een organisatie als de Nederlandse Spoorwegen

Waardering:



Benaming gebouw


Motoren proefstand/was- en kleedruimte

Huidig gebruik

Motoren proefstand/was- en kleedruimte


Motoren proefstand

Bouwjaar

1954

Beschrijving gebouw

Constructie

Materiaalgebruik

Gebouw 82 bestaat uit één bouwlaag onder een platdak op verschillende niveaus Een gedeelte in het midden van het gebouw is onderkelderd Het gebouw bevat kleedkamers en een ruimte voor de motoren proefstand De ruimte voor de motorenproefstand is 17 m lang, 11 m breed en 8 m hoog (oppervlakte 187 m2) draagconstructie

De draagconstructie wordt gevormd betonnen portaalspanten met afgeschuinde binnenhoek

dakconstructie

De dakconstructie bestaat uit betonnen dakplaten met lichtkoepels

vloeren

De vloer is uitgevoerd in staal, tranenplaat en stalen roosters

dakbedekking

Het dak is van bitumineuze dakbedekking voorzien

buitengevels

De gevels zijn opgetrokken in metselwerk De binnenzijde is bekleed met akoestische wandplaten

gevelopeningen

De kozijnen zijn uitgevoerd in staal

vloeren



Constructie en dak bevinden zich nog in een goede staat van onderhoud Gevel en kozijnopeningen zijn in matige staat van onderhoud

inbouw

Ter plaatse van de kleedruimten zijn scheidingswanden en plafonds aangebracht

Documentatie

tekeningen

Er zijn nog geen tekeningen gevonden van gebouw 82

Waardering

Cultuurhistorische waarde: +/Architectuurhistorische waarde: +/Ensemblewaarde: +

In relatie tot gebouw 83 en als onderdeel van de binnenplaats tussen de locomotiefwerkplaats, draaierij en koperdraaierij waarop oorspronkelijk draaischijven waren gelegen

Herkenbaarheid: +

Vanwege de functie van ketelhuis, waarbij de schoorstenen een herkenbaar element vormen

Zeldzaamheid: +

Vanwege de functie van ketelhuis, het enige nog bestaande ketelhuis op het complex

Waardering:




Benaming gebouw

Lasserij/projecten

Huidig gebruik

Lasserij/projecten


smederij

Bouwjaar

1868

Beschrijving gebouw

Constructie

Materiaalgebruik

Gebouw 83 bestaat uit één bouwlaag onder een zadeldak Het gebouw is ingedeeld in 4 traveeën, de totale afmeting is13 bij 17 meter (oppervlakte 227 m2) De hoogte tot de onderzijde van de spanten bedraagt 5,5 m; de nok bevindt zich op 8,9 m draagconstructie

dakconstructie

De schuine daken worden afgedekt met houten dakbeschot

vloeren


dakbedekking

Het dak is van bitumineuze dakbedekking voorzien

buitengevels

De gevels zijn opgetrokken in metselwerk

gevelopeningen

De kozijnen zijn gemaakt van hout


Documentatie

De draagconstructie wordt gevormd door spanten in twee types: Tegen de noordgevel een dubbel Polonceau-spant met een hoeklijn als spantbeen en trekstangen met wartels Dit spant is een oorspronkelijk exemplaar uit 1868 en heeft de aanzet voor een lantaarn De overige spanten zijn als eenvoudige gelaste spanten uitgevoerd Over de spanten lopen houten gordingen In het gebouw is een kraanbaan aangebracht die het jaartal 1927 vermeld

De vloer is uitgevoerd in beton Constructie en dak bevinden zich nog in een redelijke staat van onderhoud Gevel en kozijnopeningen zijn in matige staat van onderhoud

inbouw

Er zijn enkele lage scheidingswanden aangebracht

Archief Utrecht

Bestek 330: bestek en voorwaarden wegens het bouwen van eene draaierij, eene smederij en eene werkplaat voor wagens te Tilburg den 9den januari 1868

foto's

Interieur Waardering


Als restant van de oorspronkelijke smederij en als een van de oudste onderdelen van het compl

Architectuurhistorische waarde: +/- Vanwege de oorspronkelijke constructie: nog één polonceauspant aan de noordzijde van het ge De architectonische kenmerken van de westgevel komen overeen met die van de andere gebou uit de vroegste periode van het complex Ensemble waarde: ++ Het gebouw is van belang vanwege de ligging in het centrum van het complex en in relatie met oorspronkelijke eerste locomotiefwerkplaats (gebouw 70) en de oorspronkelijke koperslagerij uit (op de locatie van het huidige gebouw 79) en in relatie met de huidige binnenplaats tussen de locomotiefwerkplaats, draaierij en koperdraaierij waarop oorspronkelijk draaischijven waren gele Herkenbaarheid: ++

Hoge mate van herkenbaarheid

Zeldzaamheid: +

Als restant van de oorspronkelijke smederij

Waardering:




Benaming gebouw

Facilitaire dienst/opslag

Huidig gebruik

Facilitaire dienst/opslag


Verensmederij Bankwerkerij

Bouwjaar

Gebouw 84 is gebouwd in 1874 en 1902 Het wit geschilderde gebouw is de voormalige bankwerkerij en behoort tot de noordelijke verbindingsgang uit 1874 Dit gedeelte behoort tot de oudere bebouwing van het complex Het bakstenen gebouw is de voormalige verensmederij uit 1902


Materiaalgebruik

Gebouw 84 bestaat uit één bouwlaag onder een zadeldak Het gebouw is 18,6 m bij 19,5 m groot, de hoogte is 12,5 m (oppervlakte 363 m2) draagconstructie

dakconstructie

De schuine daken worden afgedekt met houten dakbeschot

vloeren


dakbedekking

Het dak is van betonpannen voorzien, met inlegvakken van lichtdoorlatende golfplaten

buitengevels

De gevels zijn opgetrokken in kruisverband metselwerk met klimmende tandlijst

gevelopeningen

De kozijnen zijn uitgevoerd in gietijzer Een aantal kozijnen zijn later vervangen door aluminium


Documentatie

De draagconstructie van de voormalige verensmederij uit 1902 wordt gevormd door Polonceau-spanten met bij het witte gedeelte uit 1874 zijn Polonceau-spanten met twee velden toegepast De spanten dragen houten gordingen


inbouw

Er zijn enkele lage scheidingswanden aangebracht

tekeningen

G0.001.00.00.6

geen onderhoek, geen datum

foto's

Voormalige verensmederij Waardering


Voormalige verbindingsgang

Vanwege de oorspronkelijke functie van verensmederij en als een van de oudste onderdelen va

Architectuurhistorische waarde: ++Vanwege de hoofdvorm, het materiaalgebruik en de constructie van Polonceau-spanten Het zuidelijke bouwdeel bevindt zich nog grotendeels in oorspronkelijke staat De architectonische kenmerken komen overeen met de andere gebouwen uit de vroegste period Ensemblewaarde: ++

In relatie tot gebouwen 82, 83 en 88

Herkenbaarheid: +

Het zuidelijke bouwdeel is nog grotendeels in oorspronkelijke staat De oorspronkelijke verensmederij is nog geheel herkenbaar

Zeldzaamheid: +

Vanwege de functie van verensmederij binnen het complex

Waardering:




Benaming gebouw

Werkplaats/1e verd. Kantoren RBT/2e verd. kantoren RBT & VOP

Huidig gebruik

Werkplaats op de begane grond Kantoren op de verdiepingen


Draaierij en zadelmakerij

Bouwjaar

1868 Betreft begane grond als onderdeel van de draaierij 1913 Uitbreiding zadelmakerij en magazijnzolders Hierbij is op de bestaande muren een extra verdieping gebouwd

Beschrijving gebouw

Constructie

Materiaalgebruik

Gebouw 88 bestaat uit drie bouwlagen onder een zadeldak Het gebouw is ingedeeld in 11 traveeën; oppervlakte 17 bij 46 m is 780 m2 De hoogten van de verdiepingen bedragen: 5,4 m, 5,2 m en 2,6 m draagconstructie

dakconstructie

De kapconstructie is niet toegankelijk

vloeren

De begane grond vloer is uitgevoerd als betonvloer op het zand, de overige vloeren zijn uitgevoerd als houten balklaag met vloerhout

dakbedekking

Het dak is van pannen voorzien

buitengevels

De gevels zijn opgetrokken in metselwerk

gevelopeningen

Op de begane grond zijn in de noordgevel nog gietijzeren vensters aanwezig Op de verdiepingen zijn deze kozijnen vervangen door moderne kozijnen

vloeren


Staat van onderhoud casco inbouw Documentatie

Constructie en dak bevinden zich nog in een goede staat van onderhoud Gevel en kozijnopeningen zijn in redelijke staat van onderhoud Op de verdiepingen zijn kantoren ingericht met scheidingswanden en systeemplafonds

Utrechts archief Bestek 1321: “Wegens het uitbreiden der zadelmakerij, van bureaux en van magazijn: zolders der Centrale Werkplaatsen Tilburg. Aan te besteden 11 maart 1913”. Blad 1: uitbreiding zadelmakerij en magazijnzolders Blad 2: uitbreiding bureau boekhouding “Het uitbreiden van de zadelmakerij bestaat in hoofdzaak in het af- en uitbreken van de kap en balklagen met hun steunpunten het bouwen van eene verdieping met bovenliggende bergplaatsen op de bestaande muren, met buitentrappen, hijsinrichting, ijzeren en ’t weder overkappen van het geheel” […] “Het uitbreiden van de bureaux bestaat hoofdzakelijk in het afbreken van de bestaande overkappen, het bouwen van eene verdieping op de bestaande muren en het en het maken van trappen met bordessen”. tekeningen

Waardering

De draagconstructie wordt gevormd door stalen liggers op twee rijen kolommen De vloeren zijn uitgevoerd als houten balklagen De zolder was niet begaanbaar

G88.03.08.002


Blad 1: Uitbreiding zadelmakerij en magazijnzolders geen datum

Vanwege de oorspronkelijke functie van zadelmakerij

Architectuurhistorische waarde: +/- De hoofdvorm is nog aanwezig; de buitengevels zijn nog oorspronkelijk, maar er is veel aan gew De kolommen op de begane grond zijn bekleed, maar nog wel (deels) aanwezig Ensemblewaarde: +

In relatie tot gebouw 79 en 84

Herkenbaarheid: +/-

Men name de begane grond is herkenbaar bewaard gebleven

Zeldzaamheid: +/Waardering:




Benaming gebouw

Kantoren I&L/opslag vuile delen

Huidig gebruik

Kantoren I&L/opslag vuile delen


Werkplaats voor wagens

Bouwjaar

Gebouw 90 is in 1868 gebouwd als werkplaats voor wagens in de vorm van een transversale werkplaats In 1871 kreeg het gebouw een kleine uitbreiding voor de schildersafdeling Vóór 1953 is de meest westelijke travee van de werkplaats gesloopt en dichtgezet met een nieuwe gevel

Beschrijving gebouw

Constructie

Materiaalgebruik

Gebouw 90 bestaat uit meerdere bouwvolumes Het hoofdvolume wordt gevormd door twee evenwijdige zadeldaken in noord-zuid richting De zadeldaken zijn grotendeels voorzien van een lichtlantaarn Evenwijdig aan dit volume bevind zich aan de noord-westzijde een extra travee Dit travee steekt aan de noordzijde 6 m buiten de gevel uit en is circa 40 m lang Haaks op het hoofdbouwvolume zijn drie verbindingen gemaakt naar gebouw 92 zodat twee patio's gevormd worden Deze verbindingen zijn afgedekt met zadeldaken en platte daken Het hoofdvolume, in totaal circa 85 m lang, heeft 17 traveeën van 4,8 m De overspanning van de spanten bedraagt 12,4 m zodat de totale breedte op 24,8 m uitkomt De totale oppervlakte van gebouw 90 inclusief verbindingen, zonder patio's bedraagt 3.280 m2 De zuidelijke patio is overkapt middels een moderne staalconstructie en een plat dak draagconstructie

dakconstructie

De Polonceau-spanten dragen gordingen en een houten dakbeschot

vloeren

De vloer is uitgevoerd als betonvloer op het zand gestort

dakbedekking

De dakvlakken zijn met blauwe kruispannen gedekt De lantaarn is van patentroeden met draadglas voorzien Het dak op de westgevel van de meest westelijke travee is voorzien van stalen dakplaten

buitengevels

De buitengevels zijn uitgevoerd in baksteen metselwerk De daklijn wordt geaccentueerd door een klimmende uitkraging

gevelopeningen

De gevelopeningen bestaan uit gietijzeren ramen, nieuwe stalen ramen en moderne hardhouten kozijnen De ronde gietijzeren vensters in de kopgevels zijn dichtgemetseld

vloeren



inbouw Documentatie

De constructie van de zadeldaken wordt gevormd door Polonceau-spanten De spantbenen zijn uitgevoerd in houten balken De knooppunten en kruisvormige drukstaven zijn uitgevoerd in gietijzer De spanten rusten op zeshoekige gietijzeren kolommen met basement en verzwaarde kolomkop De lengte van de kolom bedraagt 5 m, terwijl de nok op 8,9 m boven de vloer is gelegen (lantaarn 10,3 meter) Het gebouw ter plaatse van de middelste dwarsverbinding tussen gebouw 90 en 92 wordt ondersteund door een onderspannen ligger met gietijzeren drukstaven

Constructie en dak bevinden zich in een matige staat van onderhoud De gordingen buigen sterk door; de dakconstructie is aan vervanging toe Het gevelmetselwerk vertoont veel reparatieplekken en aanhelingen Kozijnen zijn veelal vervangen door andere indelingen en materialen De dakbedekking is zeer matig en aan vervanging toe De glaskappen zijn vervangen of dichtgeplakt In het noordelijk gedeelte van de hallen zijn kantoren ingericht Deze zijn ingedeeld middels lichte systeemwanden en verlaagde plafonds

foto's

Kolomkop tekeningen Waardering

G 90-04-01-001 G 90-06-02-012


verbouwing magazijnen verbouwing magazijnen nieuwe toestand

######## ########

Vanwege de oorspronkelijke functie van wagenmakerij en als één van de oudste onderdelen van het complex uit 1867

Architectuurhistorische waarde: ++ Vanwege de nog herkenbare transversale plattegrond, het materiaalgebruik en de constructie Het gebouw is opgetrokken uit baksteen, met lisenen en sierlijsten en heeft een vormgeving welke kenmerkend is voor de bouwstijl van de Staatsspoorwegen; de constructie van Polonceau-spanten rust op gietijzeren kolommen Tevens is het gebouw van waarde als voorbeeld voor geschakelde 19e eeuwse loodsen De verbindingsruimte tussen gebouw 90 en gebouw 92 is van belang vanwege de bijzondere constructie Ensemblewaarde: ++

Van waarde in relatie tot gebouw 92 en 95

Herkenbaarheid: ++

Hoge mate van herkenbaarheid van de hoofdvorm, de transversale plattegrond, alsmede de noorden zuidgevels De westgevel is van ondergeschikt belang

Zeldzaamheid: +

Relatief zeldzaam als herkenbaar bewaard gebleven gekoppelde bedrijfshallen, voorheen de wagenmakerij

Waardering



Benaming gebouw


Opslag RBT en I&L

Huidig gebruik

Opslag RBT en I&L


Wagenmakerij 2 en bankwerkerij

Bouwjaar

Gebouw 92 is gebouwd in 1891 als uitbreiding op wagenwerkplaats I Uitbreiding in 1902 (verbinding gebouw 90 schrijnwerkerij en twee beuken in de richting van gebouw 95) De constructie van het gebouw is gelijk aan de wagenwerkplaats in Blerick uit 1888

Beschrijving gebouw

Constructie

Materiaalgebruik

Het magazijn RBT en I&l bestaat uit één bouwlaag onder een zaagdak, de lichtkappen zijn op het noorden gericht Het gebouw is rechthoekig en wordt afgedekt door 16 evenwijdige zaagdaken en een plat dak aan de noordzijde Aan de noorden zuidzijde van het gebouw zijn twee uitbouwen aangebouwd (6x13 m) De afmetingen van gebouw 92 zijn: 86 m lang bij 64 m breed is totaal 5.500 m2 oppervlakte Onder de doorgaande liggers bedraagt de vrije hoogte nog 5,2 m De lengte van een zaagkap is 5 m, de houten spanten staan h.o.h. 2,4 m draagconstructie

dakconstructie

Over de spanten lopen houten gordingen die de geschaafde en geploegde dakdelen dragen

vloeren

De vloer is uitgevoerd als Stelcon betonplaten vloer met betontegels aangevuld

dakbedekking

De dichte dakvlakken zijn met pannen gedekt, de lichtopeningen zijn van patentroeden met draadglas voorzien

buitengevels

De buitengevels zijn uitgevoerd in baksteen metselwerk met verzwaarde penanten ter plaatse van de liggers De topgevels hebben geprofileerde randen die de vorm van de zaagdaken volgen

gevelopeningen

De gevelopeningen worden gevormd door gietijzeren ramen met getoogde bovenzijde

vloeren Staat van onderhoudcasco

inbouw Documentatie

De vloer is uitgevoerd als Stelcon betonplaten vloer met betontegels aangevuld Constructie en dak bevinden zich in een redelijke staat van onderhoud De daken zijn voorzien van betonpannen, de zakgoten vertonen geen ernstige lekkage Metselwerk en kozijnen zijn redelijk onderhouden en grotendeels nog in de originele staat aanwezig Overstekken verkeren in zeer matige staat van onderhoud In het gebouw zijn een aantal gemetselde tussenwanden geplaatst

foto's

tekeningen Waardering

De constructie van de zaagdaken wordt gevormd door houten spanten op samengestelde, geklonken vakwerkliggers Deze liggers worden ondersteund door gietijzeren kolommen met opgewerkte aangegoten consoles De overspanningen tussen de kolommen variëren van oost naar west: 10,6 m; 10,6 m; 7,5 m; 7,3 m; 13 m; 7,3 m; 7,3 m De hoogte van de doorgaande liggers varieert met de maat van de overspanning Op het tweede stramien vanuit het oosten is een rij kolommen aangebracht die opgebouwd zijn als samengestelde, geklonken open vakwerkkolommen Ter plaatse van dit stramien zijn in de gevel zware steunberen gemetseld

G 92-03 00-001 G 92-03 07-002


diverse doorsneden wand beproevingsafdeling triple kleppen

geen datum #######

Van belang binnen het fabricageproces als voormalige wagenmakerij

Architectuurhistorische waarde: ++Van waarde vanwege de hoofdvorm, het materiaalgebruik en de kenmerkende en unieke sheddakconstructie De constructie bestaat uit gietijzeren kolommen, met stalen liggers en houten sheddaken De locatie van de vroegere traverse is herkenbaar aan de afwijkende traveebreedte Ensemblewaarde: ++

Van belang in relatie tot gebouw 90 en 95; de uitbreiding van gebouw 92 is tegelijk met gebouw 95 gerealiseerd

Herkenbaarheid: ++

Van waarde wegens de gaafheid van het gebouw en de herkenbaarheid van de traverse

Zeldzaamheid: ++

Als zeldzaam voorbeeld van een 19e eeuwse wagenmakerij voor rijtuigen en vanwege de typlogie en het materiaalgebruik

Waardering:




Benaming gebouw

Portiersloge hoofdingang

Huidig gebruik

Portiersloge en medisch centrum


Portiesruimte en ontvangstruimte

Bouwjaar

Rond 1960


Materiaalgebruik

Eénlaags gebouw met plat dak draagconstructie

Wanden van baksteen

dakconstructie

Beton

vloeren

Betonvloer

dakbedekking


buitengevels

De buitengevels zijn uitgevoerd in baksteen

gevelopeningen

Kozijnopeningen met stalen en kunststof kozijnen

vloeren


Staat van onderhoudcasco inbouw

Constructie en dak bevinden zich nog in een goede staat van onderhoud Gevels en kozijnopeningen bevinden zich nog in een goede staat van onderhoud Diverse binnenwanden en verlaagde plafonds



Vanwege de functie van poortgebouw

Architectuurhistorische waarde: Ensemblewaarde: ++

Vanwege de symboolfunctie als begrenzer tussen het openbare NS-plein en het werkplaatsterrein

Herkenbaarheid:+

Vanwege de gaafheid van het gebouw

Zeldzaamheid: +/-

Binnen het complex heeft het een zeldzaamheidswaarde

Waardering:




Benaming gebouw

Opslag gevaarlijke stoffen

Huidig gebruik




Bouwjaar

Jaren '80


Materiaalgebruik

Modern éénlaags open gebouw in vijf traveeën met plat dak draagconstructie

Wanden van betonsteen, dak in staa

dakconstructie


vloeren

Vloer van Stelcon betonplaten

dakbedekking


buitengevels

De buitengevels zijn uitgevoerd in betonsteen

gevelopeningen

Open gevels

Staat van onderhoud casco inbouw Waardering

Constructie en dak bevinden zich in een goede staat van onderhoud Geen inbouw





Benaming gebouw

Koepelmagazijn

Huidig gebruik

Opslag RBT en I&L


Derde wagenmakerij

Bouwjaar

De derde wagenmakerij dateert uit 1902

Beschrijving gebouw

Constructie

Materiaalgebruik

Het magazijn RBT en I&l bestaat uit één bouwlaag onder een gebogen dak Het bouwsysteem is geïnspireerd op de perronoverkappingen van de NS Het gebouw is ingedeeld in 18 traveeën van 5 m Het gebouw heeft de volgende afmetingen: lengte 90 m, breedte 24 m, zijhoogte 8,5 m en nokhoogte 11 m Het vloeroppervlakte bedraagt 2.160 m2 Aan de noordzijde zijn kantoren ingebouwd en een over gedeelte van de oostzijde is een tussenvloer aangebracht draagconstructie

dakconstructie

Over de spanten lopen houten gordingen die de geschaafde en geploegde dakdelen dragen

vloeren


dakbedekking

De dakconstructie is afgewerkt met bitumineuze dakbedekking waarin kunststof lichtkoepels zijn opgenomen

buitengevels

De buitengevels zijn uitgevoerd in baksteen metselwerk, in kruisverband gemetseld

gevelopeningen

De gevelopeningen worden gevormd door gietijzeren rondboogramen

vloeren



inbouw Documentatie

De hoofddraagconstructie van het gebouw wordt gevormd door knieboogspanten Deze knieboogspanten bestaan uit een vakwerk van samengestelde, geklonken profielen en schetsplaten De knieboogspanten zijn in de lengte gekoppeld door middel van vakwerkliggers en twee samengestelde hoofdgordingen De drieschanierpuntspanten scharnieren aan de voet in een gietijzeren scharnierpunt

Constructie en dak bevinden zich in een goede staat van onderhoud Dakbedekking en goten zijn nog voldoende functioneel en waterdicht Metselwerk en kozijnen zijn goed onderhouden en grotendeels nog in de originele staat aanwezig Inbouw kantoren en tussenvloer kan eenvoudig verwijderd worden

beschrijvingen fotomateriaal

Interieur knieboogspanten Tekeningen

Er zijn nog geen tekeningen gevonden

Waardering


Dakconstructie

Vanwege de oorspronkelijke functie van wagenmakerij, als uitbreiding van de tweede wagenmakerij

Architectuurhistorische waarde: ++ Zeer bijzonder vanwege de hoofdvorm en constructie met knieboogspanten, welke bestaan uit een vakwerk van samengestelde, geklonken profielen en schetsplaten Ensemblewaarde: ++

In relatie tot gebouw 92, aangezien gebouw 95 een uitbreiding op gebouw 92 is

Herkenbaarheid: ++

Vanwege de gaafheid van het gebouw

Zeldzaamheid: ++

Er is geen ander voorbeeld van een werkplaatsgebouw met dit type constructie

Waardering:




Benaming gebouw

Garages bedrijfshulpverleningsauto

Huidig gebruik




Bouwjaar Beschrijving gebouw Constructie

Materiaalgebruik

Eénlaags gebouw met plat dak draagconstructie

Wanden van baksteen en staalconstructie

dakconstructie

Houten balklaag en stalen dakplaten

vloeren

Betonvloeren

dakbedekking

De daken zijn afgewerkt met bitumineuze dakbedekking

buitengevels

De buitengevels zijn uitgevoerd in baksteen en stalen gevelplaten

gevelopeningen

Toegang door middel van overheaddeuren

vloeren Staat van onderhoudcasco

De vloer is uitgevoerd in beton Constructie en dak bevinden zich in een goede staat van onderhoud

inbouw Documentatie


Waardering

Er zijn geen tekeningen gevonden



Centrale Spoorwegwerkplaats Tilburg

Recommend Documents