Bescherming van arbeidsmigranten in Nederland Conny Rijken & Lisa Berntsen, INTERVICT, Tilburg University
Inhoud workshop • Inhoud en opzet van het onderzoek • Focus op 2 onderdelen:
• Uitkomsten onderzoek kwetsbaarheid arbeidsmigranten voor uitbuitingspraktijken met focus op seizoenarbeiders • Uitkomsten empirisch deel van het onderzoek: dossierstudie illegale tewerkstelling en positie ongedocumenteerden
Inhoud en opzet van het onderzoek • Onderzoeksteam bestaat uit; • Tesseltje de Lange,
• Lisa Berntsen en • Conny Rijken • Uitgevoerd aan Tilburg University
• Gestart 1 januari 2014 (duur 4 jaar) • Nadruk op positie van de arbeidsmigrant aan de onderkant van de arbeidsmarkt • Richt zich zowel op EU-arbeidsmigrant als arbeidsmigrant uit derde landen
• Speciale focus op ongedocumenteerden
Aanleiding • Disbalans flexibilisering en rechten van arbeidsmigranten
• Waardevolle bijdrage ongedocumenteerden aan maatschappij maar geen erkenning van hun positie • Onduidelijkheid over term uitbuiting • Onderscheid tussen verplaatsbare en niet-verplaatsbare arbeid wordt niet als uitgangspunt genomen voor beleid
uitgangspunten •
Onderzoeksvraag:
Op welke wijze kan een juiste balans worden gevonden tussen de arbeidsrechtelijke mogelijkheden van een vrije markteconomie binnen de EU en de bescherming van de (ongedocumenteerde) arbeidsmigrant? Doel •
Theorievorming omtrent uitgangspunten van een duurzame en ethische arbeidsmarkt.
•
Ontwikkelen van theorie en het initieren van een ontwikkeling die ertoe leiden dat de positie van (ongedocumenteerde) arbeidsmigranten in overeenstemming is met de (mensenrechtelijke) verplichtingen van Nederland tot het bieden van een menswaardig bestaan.
•
Sub-doelen: verduidelijken van de (juridische) grens tussen toelaatbare en niet-toelaatbare arbeidsconstructies Voorkomen van marginalisatie van arbeidsmigranten Verbeteren van de positie van ongedocumenteerde migranten die arbeid verrichten
Methoden • Juridische analyse van Europese regelgeving en beleid t.a.v. arbeidsmigratie, inclusief identificatie en analyse van beschermingsgaps. • Juridische analyse van mensenrechtenkader voor ongedocumenteerden • Kwantitatief en kwalitatief onderzoek naar de omvang en omstandigheden van ongedocumenteerde migranten die arbeid verrichten
Onderdelen van het onderzoek 1. Arbeidsconstructies en de invloed daarvan op de positie van arbeidsmigranten (jaar 1 t/m 4) wat is de rol van EU regelgeving,
is er plaats voor ethische/morele waarden, hebben we een ‘rule of reason’ nodig als correctief mechanisme 2. Driehoeksverhouding uitbuiting, migratie en behoeften arbeidsmarkt (jaar 2)
3. Positie van ongedocumenteerde arbeidsmigranten in Nederland (jaar 2 en 3) Voorlopige resultaten gepresenteerd door Lisa 4. Een gezond ondernemingsklimaat voor niet NL-gebonden arbeid (jaar 4)
Zijn lonen in NL te hoog Moet overheid stimuleren verplaatsbare arbeid te verplaatsen naar lage lonen landen?
In focus: 2. uitbuiting, migratie en behoeften arbeidsmarkt • Special issue: International Journal on Comparative Labour Law and industrial relations (issue 4) • Kwetsbaarheid arbeidsmigranten voor uitbuiting en de rol van EU regelgeving: Zelfstandigen (Christer Thörnqvist) Schijnzelfstandigheid en andere constructies (Annette Thörnqvist)
Uitzendconstructies (Christ Forde) Studenten (Tesseltje) Detachering (Lisa) Seizoenarbeiders (Conny)
Wanneer is sprake van uitbuiting? • Nationaal, noch Europees, noch internationaal gedefineerd • Glijdende schaal van decent work naar gedwongen arbeid (Klara Skrivankova)
• Wertheimer (1996): ‘A takes unfair advantage over B’ • Ook van belang (Sample 2003, Hill 1994): kwetsbaarheid andere persoon,
schade aan andere persoon, instemming dwang,
is andere persoon nog in staat keuze te maken
Uitbuiting nader gedefinieerd (Lestrade en Rijken, D&D 2014) • Zetten we arbeidsrecht, bestuursrecht en/of strafrecht? • Hoe kan deze term worden geobjectiveerd? • Binnen strafrecht nader invulling gegeven in jurisprudentie met name Hoge Raad (Chinese Horeca HR LJN BI7099) Afhankelijk van omstandigheden van het geval
Aard en duur van de tewerkstelling De beperking die zij voor de betrokkene meebrengt Het economisch voordeel dat daarmee wordt behaald WEGING NAAR IN NEDERLAND GELDENDE MAATSTAVEN (r.o. 2.6.1.)
Kwetsbaarheid seizoenarbeiders • Arbeidsmigranten (aan de onderkant van de arbeidsmarkt) vaak in een kwetsbare positie, • Bijvoorbeeld seizoenarbeiders (de Lange en Rijken, Journaal Vreemdelingenrecht 2014)
Zijn voor beperkte duur in een land, beperkte integratie, sociaal netwerk Arbeid wordt verricht op piekmoment Huisvesting is tijdelijk en vaak op bedrijf (in agrarische sector), risico isolatie
Arbeid wordt vaak verricht via uitzendconstructies Nakoming rechten (uitbetaling loon, compensatie) moeilijk
• Europees antwoord: richtlijn seizoenarbeiders (Richtlijn 2014/36)
Richtlijn seizoenarbeiders • Doel is mogelijkheid bieden voor legale migratie voor laag- en ongeschoolde arbeid en tegengaan illegale tewerkstelling en arbeidsuitbuiting • Betreft arbeid in agrarische sector en horeca/toerisme • Moeizame totstandkoming • Beperkte vraag? • Quota en aanwijzing sectoren (art. 2(2)) door lidstaten (incl. nul-quotum) • Samenhang werkgeverssancties (overweging 7)
Richtlijn seizoenarbeiders • Seizoenswerk tussen 5 en 9 maanden per jaar (art. 14) • Contract of bindend aanbod (art. 6(1)), met opgave loon, uren etc.
• Garantie voldoende middelen bestaan (art.6(3)) • Loon, arbeidsuren, vakantie etc. gelijk aan nationale werknemers (art. 23) • Bewijs dat accommodatie ‘passend’ is (art. 20)
• Kunnen veranderen van werkgever (wordt bemoeilijkt door referentenverklaring vlgs art. 2a Vw) • Geen toegang werkloosheidsuitkering, familie toeslagen. • Gecombineerde werk en verblijfsvergunning mogelijk niet verplicht (art. 12(2))
Richtlijn seizoenarbeiders (vervolg) • Hernieuwde binnenkomst faciliteren • Informeren van derdelanders over arbeidsrechten (art. 11 lid 2)
Commentaar: -
Geen bepalingen over naleving
-
Klachtprocedures volgens nationaal recht (beperkt)
-
Minimale bepalingen uitzendarbeid
-
Ketenaansprakelijkheid WAS (Wet Aanpak Schijnconstructies)
3. Ongedocumenteerde arbeidsmigranten in Nederland
Hoeveel ongedocumenteerde migranten zijn er in Nederland?
Ongedocumenteerde arbeidsmigranten in Nederland
Naar schatting 35.530 in 2012-2013 (Van der Heijden et al. 2015)
Ongedocumenteerden in Nederland, trend
Source: van der Heijden et al. 2015: 18
Ongedocumenteerde arbeidsmigranten in Nederland
Welke nationaliteiten voornamelijk?
ouder dan 40 jaar
484
7.677
4.876
10.479
Nationaliteiten ongedocumenteerden Geslacht
man vrouw
22 100
2.044
25.089
16.146
34.034
71
415
10.441
6.613
14.270
29 100
Nationaliteit
88
2.472
1.456
3.488
7
Noord-Afrikaans
311
3.431
2.159
4.704
10
Afrikaans (overig)
605
7.146
4.554
9.738
20
64
708
403
1.013
2
Aziatisch
672
10.045
6.411
13.680
28
Amerikaans
127
2.932
1.776
4.088
8
Europa
511
7.383
4.694
10.073
21
81
1.413
826
2.000
4
Turks
Surinaams
onbekend
100
Van der Heijden et al. 2015: 31)
Ongedocumenteerde arbeidsmigranten in Nederland
Hoeveel ongedocumenteerde arbeidsmigranten zijn er in Nederland?
Schattingen van ongedocumenteerde werknemers
Source: van der Leun and Ilies (2010: 193)
Werkomstandigheden ongedocumenteerden • Schattingen dat 2/3 van alle ongedocumenteerden in Nederland betrokken is in een inkomens-genererende activiteit (onbekende stad project) • Veel data echter gebaseerd op de arbeidsinspecties (# conservatieve schattingen; bias in gegevens) and expert interviews • Bekend dat ongedocumenteerden vaak onder slechte arbeidsomstandigheden werken (uitbuiting), maar: • Wat voor werk doen ze? • Hoeveel verdienen ze?
• Hoeveel uren werken ze? • In hoeverre zijn ze bekend met hun arbeidsrechten?
Dossieronderzoek Inspectie SZW
Dossieronderzoek Inspectie SZW •
Alle dossiers met afgeronde boeterapporten WAV (Wet Arbeid Vreemdelingen) 2014
•
Totaal: 803 dossiers, 1.179 opgemaakte boeterapporten WAV
•
Onderzocht: •
Nationaliteit vreemdeling
•
Geslacht vreemdeling
•
Plaats/regio werkomgeving
•
Grootte tewerkstellend bedrijf
•
Lengte arbeidsrelatie
•
Nationaliteit werkgever
•
Verloning: geld, vrijwilligerswerk, stage, in natura (voedsel, onderdak, … )
•
Aanleiding onderzoek ISZW
•
Op welke manier vreemdeling naar Nederland gekomen is
•
Verblijfsstatus van de vreemdeling (legaal, illegaal, in procedure, onbekend)
•
Of de vreemdeling een verblijfsvergunning bezit, en welke
•
…
Welke nationaliteit meest aangetroffen door Inspectie SZW als illegaal tewerkgestelde vreemdeling?
Top 10 nationaliteiten illegaal tewerkgestelden 2013
2014
Bulgaarse
696
Bulgaarse
378
Roemeense
673
Roemeense
207
Chinese
179
Chinese
182
Turkse
104
Turkse
90
Indiase
81
Filipijnse
77
Marokkaanse
66
Indiase
63
Egyptische
57
Indonesische
60
Ghanese
32
Marokkaanse
51
Pakistaanse
28
Egyptische
46
Japanse
19
Pakistaanse
34
Overige
408
Overige
379
De Inspectie rapporteert over afgesloten onderzoeken. Dit is de verklaring waarom in Bron: Jaarverslag ISZW 2014 2014, ondanks dat de Bulgaarse en Roemeense arbeidskrachten zonder tewerkstellingsvergunning in Nederland arbeid mochten verrichten, toch op nummer 1
Dossieronderzoek • Sample: 778 vreemdelingen van buiten de EU die illegaal tewerkgesteld waren in 2014, waarvan: • 82% man en 18% vrouw • 15% zegt 1 dag aan het werk te zijn bij werkgever, en in totaal 25% geeft aan minder dan 5 dagen te werken bij werkgever, bij 19% is geen informatie te vinden over de lengte van arbeidsrelatie • Opvallend: weinig informatie over de werkomstandigheden van illegaal tewerkgestelden • Sporadisch informatie over ontvangen loon en werktijden
Waar (geografisch) vreemdelingen voornamelijk aangetroffen?
4 grote steden
Provincies (kleinere steden, dorpen)
Amsterdam
232
Zuid Holland
90
Den Haag
87
Noord Holland
75
Rotterdam
76
Brabant
46
Utrecht
11
Limburg
43
Provincie Utrecht
23
Gelderland
21
Sectoren (categorisatie ISZW)
Restaurants, cafetaria's, e.d.
187
Detailhandel winkels
103
Schoonmaak
58
Detailhandel markten
52
Bouw
51
Land- en tuinbouw
24
In hoeverre zijn de vreemdelingen die door ISZW aangetroffen worden als illegaal tewerkgesteld ook illegaal in Nederland verblijvende vreemdelingen?
Verblijfsstatus vreemdeling
Illegaal
328
42%
Legaal
288
37%
In procedure
84
11%
Onbekend
75
10%
Verblijfsvergunning aangetroffen vreemdelingen
Geen verblijfsvergunning
292
37%
Onbekend
115
15%
Studentenvisum
89
11%
Verblijfsvergunning Spanje
66
9%
Verblijfsvergunning Italië
43
6%
Kennismigrantenvisum
37
5%
Op welke manier NL binnen gekomen? Onbekend
239
31%
Als student
97
13%
Als asielzoeker
80
10%
Door werkgever
63
8%
Als kennismigrant
34
4%
Via Spanje
60
8%
Via Italië
50
6%
Via België
29
4%
Via mensensmokkel
7
1%
Enquete sociaal-economische positie ongedocumenteerden in Amsterdam
• Respondent-driven enquete, sneeuwbalmethode • Contact doelgroep via verschillende organisaties
• Hulporganisaties • Kerken • Barrières:
• Angst • Onderzoeks-moeheid • Veranderingen positie ongedocumenteerden door onderzoek?
Enquete • Onderwerpen: • Werkervaringen in Nederland
• Kennis arbeidsrechten • Migratiegeschiedenis • Woonsituatie
• Sociale leefsituatie • Toegang tot verschillende (hulp)organisaties
Voorlopige resultaten (n = 75) • 55% man en 45% vrouw • Nationaliteiten
Ghana
17
Bolivia
12
Indonesië
10
Nigeria
7
Colombia
4
Brazil
3
• 70% werkt op dit moment in NL, ca. 10% werkt nu niet, maar heeft ooit in NL gewerkt, ca. 20% zegt niet te werken en nooit gewerkt te hebben in NL
Werk in Nederland (voorlopige resultaten, n=75) • Overgrote deel doet huishoudelijk (schoonmaak)werk: 53%; en schoonmaakwerk in publieke ruimtes (cafes, restaurants, kantoren): 15%. • 60% van degene met werk (of die ooit gewerkt hebben) in NL verdiend tussen de 10 en 15 euro per uur, de rest verdiend minder dan dit bedrag.
Rechten in Nederland (voorlopige resultaten, n=75) ja
nee
weet niet
• Recht op het minimumloon:
39%
57%
4%
• Recht op veilige en gezonde werkomstandigh
49%
48%
3%
• Recht op regelmatige pauzes
56%
40%
4%
• Recht op vakantie
44%
53%
3%
• Recht op fatsoenlijke huisvesting
39%
57%
4%
• Recht op de steun van een vakbond
45%
51%
4%
• Recht om naar de rechter te gaan
48%
48%
4%
Woonomstandigheden (voorlopige resultaten, n=57) • 19% van de respondenten woont alleen
• Van degenen die samen wonen met anderen: • 52% woont met mensen die wel Nederlandse papieren hebben • 39% woont met mensen die geen Nederlandse papieren hebben
• 15% woont met zowel mensen zonder als met papieren.
Sociale leven (voorlopige resultaten, n=57) Met wie ga je in je vrije tijd voornamelijk om:
Zijn dit vooral: 58% both people with and without papers 23% without papers 14% with people with papers.
Sociale leven (voorlopige resultaten, n=57) Status gezien als belemmering voor:
• Het vinden van ander werk • Het volgen van een studie • Om te reizen
“Walking down the street feeling free to do so” (Woman, Age 38, Bolivia)
Veel hebben angst om opgepakt te worden en passen hun sociale leven daarop aan.
“Sometimes I'm afraid to go out, so after church I go directly to my house” (Woman, Age 53, Ghana)
“I have to be careful of the police. I have to be very careful with the law. I always pay for public transport. I always stop at red lights on my bicycle. I am always cautious.“ (Man, Age 25, Sierra Leone)
Verwachtingen van werk en leven in NL (n=57) • Subsample: 12 Bolivia; 12 Ghana; 9 Indonesië; 15 overig Latijns-Amerika; 9 overig Afrika • 50% geeft aan dat verwachtingen redelijk tot goed overeenkomen met wat ze van te voren van NL verwachten • 75% van de Bolivianen geeft dit aan • Terwijl dit percentage onder Ghanezen 25% en onder Indonesiërs 33% is.
Enquete • Voorlopige resultaten, enquête 6 december afgerond. • Veel informatie over de sociaaleconomische positie van deze groep migranten in Amsterdam.
