maatschappelijke Business Case (mBC) Stichting Present
Augustus 2010 Suzanne Kooij / Ars memorandi, in opdracht van Stichting RCOAK
1
Inhoudsopgave 1. Inleiding 1.1 De achtergrond van dit onderzoek 1.2 Wat is een maatschappelijke Business Case 1.2.1. Stichting Present 1.2.2. Maatschappelijk probleem 1.2.3. Vernieuwende aanpak 1.3 Opbouw van de mBC 2. Business Model (BM) 2.1 Bouwstenen 2.1.1. Bouwstenen beschouwd als projectonderdelen 2.1.2. Bouwstenen van een geslaagd project 2.2 Waardepropositie 2.3 Doelgroepen 2.3.1. Aantal vrijwilligers 2.3.2. Herkomst groepen vrijwilligers 2.3.4. Herkomst hulpvragen 2.4 Distributiekanalen 2.5 Klantrelatie 2.6 Infrastructuur 2.7 Kernactiviteiten 2.7.1. Tuinprojecten 2.7.2. Schilderprojecten 2.7.3. Klusprojecten 2.7.4. Schoonmaak- en opruimklussen 2.7.5. Verhuisprojecten 2.7.6. Sociale projecten 2.8 Kerncapaciteiten 2.8.1 Het team 2.8.2 De groepen vrijwilligers 2.9 Samenwerkingsverbanden 2.10 Conclusies: Kritische Succes Factoren, risico's en continuïteit 2.10.1 Kritische Succes Factoren 2.10.2. Risico's 2.10.3 Continuiteit 3. Clientperspectief 3.1 Vrijwilligers 3.1.1. Hoe creëren de Present klussen waarde voor de vrijwilligers? 3.1.2. Uitdagingen en verwachtingsmanagement 3.2 Hulpontvangers 3.2.1. Portretten van hulpontvangers 3.3 Maatschappelijke organisaties 3.3.1. "Ik weet niet hoe ik het anders had gedaan" 3.3.2. "Mijn hemel wat een projecten, en allemaal bij Eigen Haard, wat wil je nog meer!" 3.3.3. "Met ons willen ze nooit spelletjes doen, en moet je nu eens kijken!" 4. Organisatorische Case (OC) 4.1 Kosten en Baten in 2009 4.2 Conclusies 5. Maatschappelijke case (MC) 5.1 De onwenselijkheid om de impact van Stichting Present Amsterdam in termen van 'maatschappelijk rendement' uit te drukken 5.2 Stakeholders 5.3 Kwalitatieve effecten 5.4 Aannames betreffende maatschappelijke impact 5.5 Conclusies 6. Conclusie: maatschappelijke Business Case (mBC) 6.1 Terug naar de kern: de cliënt 6.2 De mBC: Organisatorische en Maatschappelijke Case 6.3 Risico's en kritische succesfactoren 6.4 Conclusies en aanbevelingen
2
3 3 3 4 4 5 5 6 7 7 10 11 12 13 13 14 15 15 16 17 17 17 18 18 18 18 19 19 20 20 21 22 24 26 26 26 26 29 31 31 34 34 35 35 36 36 41 41 42 43 44 45 48 49 49 50 51 52
1. Inleiding 1.1 De achtergrond van dit onderzoek In dit rapport wordt de 'maatschappelijke Business Case' (mBC) van Stichting Present Amsterdam beschreven. Het doel van dit rapport is om vanuit verschillende gezichtspunten een totaalbeeld van Stichting Present te geven. Dit rapport is in opdracht van Stichting RCOAK, één van de financiers van Stichting Present, tot stand gekomen. Het format van de maatschappelijke Business Case werd ontwikkeld door DRIFT (Dutch Research Institute For Transitions van de Erasmus Universiteit) en Ernst & Young, voor de innovatieve projecten die meedraaien in het 'Transitieprogramma in de Langdurige Zorg' (zie www.transitieprogramma.nl). Kenmerkend voor deze experimenten is dat zij 'radicaal breken met oude structuren, culturen en werkwijzen in de zorg'.1 Het doel van de maatschappelijke Business Cases die in het kader van het Transitieprogramma tot stand kwamen was het onderbouwen van het maatschappelijk nut van de vernieuwende projecten, en daarmee het helpen garanderen van structurele financiering van deze projecten in de toekomst. De achtergrond van de voorliggende maatschappelijke Business Case naar Stiching Present Amsterdam ligt iets anders. Het RCOAK wilde via dit format een doelmatigheidsonderzoek laten uitvoeren naar Stichting Present Amsterdam. Deze stichting heeft al een aantal malen een gift van het RCOAK heeft ontvangen, en het fonds krijgt graag inzicht in de maatschappelijke meerwaarde van Present. Stichting Present Amsterdam kan (in lijn met de filosofie achter het mBC-concept) deze maatschappelijke Business Case gebruiken als een eerste versie van een groeidocument, aan de hand waarvan in overleg met de belangrijkste stakeholders strategie en financiën voor de komende jaren kunnen worden vastgesteld. De aanbevelingen aan het einde van dit document kunnen als discussiestuk worden gebruikt. Een vraag die tijdens een dergelijke discussie centraal kan staan is: blijkt Present op basis van dit onderzoek voor de belangrijkste stakeholders een doel te zijn met overtuigend maatschappelijk nut, waarin men wil blijven investeren, of moet de koers worden bijgesteld en zo ja, in welke richting?
1.2 Wat is een maatschappelijke Business Case (mBC)? Een maatschappelijke Business Case is een gestructureerde kosten-baten afweging waarin het economische én het maatschappelijke nut samenkomen. Hierbij worden de kosten afgezet tegen de maatschappelijke baten. In het geval van Stichting Present heeft de maatschappij bijvoorbeeld baat bij het stimuleren van leefbaarheid in achterstandswijken, het bevorderen van solidariteit tussen mensen met verschillende sociale achtergronden, het mogelijk maken van vrijwilligerwerk voor groepen mensen die daar normaal gesproken 'geen tijd' voor hebben en het doorbreken van eenzaamheid en sociaal isolement. Deze baten worden in kaart 1
Maatschappelijke Business Case (mBc) Buurtzorg Nederland, versie 1.1, juni 2009, p. 5. Te downloaden via www.tplz.nl/portal/4/23/1/get.aspx
3
gebracht door te werken met onderzoek, literatuur, aannames en experts. Op deze wijze krijgen stakeholders en (potentiële) financiers een zo breed en concreet mogelijk inzicht in de levensvatbaarheid, het functioneren en de positieve effecten van Stichting Present. Daarnaast kunnen de inzichten die dit onderzoek oplevert door de organisatie zelf, in overleg met stakeholders, gebruikt worden om eventuele knelpunten in de huidige aanpak en risico's voor de toekomst aan te pakken.2
1.2.1. Stichting Present Stichting Present gaat uit van het aanbod van burgers die zich in willen zetten voor hun medemensen. Burgers uit kerken, bedrijven of verenigingen, families, gezinnen, vriendengroepen of andere groepen. Dat aanbod brengt Present onder de aandacht van maatschappelijke organisaties op het gebied van wonen, zorg en welzijn. Zij kennen de vraag. Present zorgt in samenwerking met deze maatschappelijke organisaties dat inzet terecht komt bij mensen met onvoldoende geld, gezondheid en sociaal netwerk. Vrijwillige inzet - met haar eigen unieke kwaliteit - is aanvullend en versterkend op het werk dat professionals doen. Present werkt plaatselijk met een team aangestuurd door een of meer professionele coördinatoren. Het team begeleidt groepen bij hun inzet en bewaakt de kwaliteit en duurzaamheid. Plaatselijke initiatiefnemers krijgen ondersteuning vanuit de landelijke organisatie. Present ziet kerken, bedrijven, maatschappelijke organisaties, verenigingen, woningcorporaties, etc. als samenwerkingspartners. De formule biedt mensen een lage drempel om zich effectief en vrijwillig in te zetten. De werkwijze past zich aan bij de agenda en mogelijkheden van drukke mensen en niet andersom. Groepen mensen stellen tijd beschikbaar.3 Stichting Present heeft een christelijke identiteit. De aanvankelijke bedoeling van de oprichters van Present was: leden van christelijke gemeenten de mogelijkheid bieden het christelijke ideaal van 'omzien naar de naaste' in de praktijk te brengen. De teamleden van Present Amsterdam werken vanuit een christelijke motivatie, maar staan open voor mensen van andere gezindten. Present werkt bewust niet evangeliserend. Groepen met allerlei achtergronden zijn welkom.
1.2.2. Maatschappelijk probleem Stichting Present formuleert het maatschappelijke probleem waarop ingespeeld wordt zelf als volgt: "Er is een grote groep mensen die aan de rand van de samenleving staat en het erg moeilijk heeft. Het tempo van onze kennissamenleving is voor hen niet meer te volgen. Een combinatie van ingrijpende levensgebeurtenissen en gebrek aan sociale netwerken zorgt soms voor een vicieuze cirkel van sociale uitsluiting, armoede en isolement. Risicogroepen zijn bijvoorbeeld ouderen, langdurig werklozen, etnische minderheden, chronisch zieken, mensen met een verstandelijke beperking of psychische problemen, alleenstaande moeders, mensen met een jarenlange zorgtaak en ex-gedetineerden en dak- en 2 Tekst en terminologie gedeeltelijk gebaseerd op die van de inleiding van de mBC's van Prinsenhof en Buurtzorg Nederland. 3 Bron: website Stichting Present: http://www.stichtingpresent.nl/cm/58/wie-is-present
4
thuislozen. Er is een kloof tussen mensen. Voor veel Nederlanders hebben de gemarginaliseerden geen gezicht. Hechte structuren, sociale verbanden en gemeenschappen zijn in meer of mindere mate verbrokkeld. In de moderne verzorgingstaat hebben mensen minder gevoel van verantwoordelijkheid voor elkaar. Zorg voor kwetsbare mensen en buurten wordt beschouwd als iets voor overheid en professionals. Maatschappelijke organisaties zouden graag hun formele zorg met informele zorg verbinden. Professionals met burgers laten samenwerken en gebruik maken van elkaars specifieke kwaliteiten. Maar hoe dat je dat op een goede manier? Om die samenleving als sociale gemeenschap sterker te maken is er een brug nodig, een verbindende schakel. Present wil zo‟n schakel zijn."4
1.2.3. Vernieuwende aanpak Het vernieuwende van de aanpak van Present in vergelijking met traditionele vrijwilligersorganisaties is dat het aanbod van vrijwilligers uitgangspunt is, en niet de hulpvraag. Present gaat uit van de mogelijkheden, wensen en voorkeuren van hen die willen helpen, en zoekt daar vervolgens via maatschappelijke instellingen een passende hulpvraag bij. Dit vernieuwende concept blijkt goed aan te sluiten bij de huidige tijdgeest. Mensen blijken graag iets voor een ander te willen doen, maar kunnen vanwege drukke agenda's vaak geen langdurige commitments aangaan. De Present-formule maakt het voor iedereen mogelijk zich voor een ander in te zetten, al is het maar eens per jaar. Het aantal vestigingen van Present stijgt landelijk; in Amsterdam is een grote stijging te zien van het aantal vrijwilligers dat zich jaarlijks via Present inzet. De formule blijkt dus aan een behoefte in de maatschappij tegemoet te komen. Uit recent onderzoek van het Verwey-Jonker instituut5 blijkt, dat de coördinatie van vrijwilligers in de zorg steeds moeizamer gaat. Veel organisaties hebben moeite met het nieuwe type vrijwilliger, dat niet meer structureel inzetbaar is maar voornamelijk incidenteel. Stichting Present richt zich juist op de vrijwilliger nieuwe stijl. De vergrijzing en verstarring die optreedt bij andere organisaties is volgens dit onderzoek bij Stichting Present dan ook opvallend afwezig. Present steekt in allerlei opzichten positief af bij de andere onderzochte organisaties: de deelnemers aan de projecten zijn (relatief) jong en flexibel, het lokale kader ook. Veel problemen die bij andere vrijwilligersorganisaties spelen heeft Present niet, juist omdat Present zich richt op de aanbodkant.
1.3 Opbouw van de mBC De maatschappelijke Business Case kent een logische opbouw waarin vijf onderling verbonden perspectieven samenkomen tot één gedeelde kosten-baten afweging. De structuur van deze opbouw is in onderstaande figuur weergegeven:
4 Bron: website Stichting Present: http://www.stichtingpresent.nl/cm/59/waarom-present 5 Verwey-Jonker Instituut: De onmisbare schakel. Veranderingen in de lokale coördinatie van vrijwilligerswerk in de zorg
5
CP: cliëntperspectief
BM Business Model
OC Organisatorische case 4
+
MC Maatschappelijke case 5
=
mBC maatschappelijke Business Case 6
2
Hoofdstuk 2 beschrijft het Business Model: wat is Stichting Present Amsterdam wel, wat is het niet en waar wordt de waarde gecreëerd? Hier zijn de diensten en bouwstenen beschreven, de doelgroep, de minimale basisvereisten om Present goed te laten draaien evenals de kritieke succesfactoren. Hoofdstuk 3 beschrijft Stichting Present Amsterdam vanuit de ogen van de cliënt. Er zijn drie typen cliënten onderscheiden: vrijwilligers, zorgvragers, én maatschappelijke instellingen, die net als de eerste twee doelgroepen veel baat blijken te hebben bij de projecten van Present. De cliënt is binnen de maatschappelijke Business Case het uitgangspunt van de waarde van zorg en welzijn. De vraag die dit hoofdstuk wordt beantwoord is hoe Present Amsterdam de behoeften van de cliënt vervult en hoe waarde wordt gecreëerd voor de verschillende doelgroepen door middel van de projecten. Zoals bovenstaande figuur weergeeft omsluit het Business Model de Organisatorische Case, die in Hoofdstuk 4 aan bod komt. De minimale basisvereisten in capaciteiten, cliënten en personeel uit het Business Model krijgen in dit hoofdstuk hun vertaling in een kosten-baten afweging op organisatieniveau. De Maatschappelijke Case weegt in Hoofdstuk 5 het Present concept vanuit het perspectief van de maatschappij. De maatschappelijke impact van de projecten van Present wordt hier geschetst. Afsluitend worden in Hoofdstuk 6 enkele conclusies getrokken en zijn aanbevelingen gedaan voor de toekomst.6 De opbouw van deze mBC is iets anders dan het gangbare format: voor de duidelijkheid zijn hoofdstuk 2 en 3 omgedraaid. Deze mBC begint dus niet met het Cliëntperspectief, maar het het Business Model, zodat de lezer meteen inzicht krijgt in de kernactiviteiten van Stichting Present.
2. Business Model (BM) In het Business Model van Stichting Present Amsterdam staan de bouwstenen centraal die Present modelleren in haar unieke organisatievorm.
6
Deze beschrijving van de mBC komt overeen met die uit de mBC's over Prinsenhof en Buurtzorg Nederland, is alleen op enkele punten enigszins aangepast.
6
Vragen waarop het Business Model in dit hoofdstuk een antwoord geeft zijn de volgende: in par. 2.1 wat biedt Present cliënten (Bouwstenen) en, in par. 2.2, welke specifieke waarde voegen deze diensten toe? Naast deze wat vraag is de wie vraag van belang. In par. 2.3 wordt antwoord gegeven op de vraag aan wie Present diensten aanbiedt (Doelgroepen), in par. 2.4 hoe deze diensten de cliënt bereiken (Distributiekanaal) en in par. 2.5 welke relatie Present met de cliënten heeft (Relatie). Vervolgens is er naast deze wat en wie component ook de vraag hoe Present dit aan de cliënten aanbiedt, oftewel middels welke infrastructuur. Hier geeft par. 2.6 een antwoord op, en in de paragrafen 2.7 en 2.8 worden achtereenvolgens de benodigde Kernactiviteiten en Kerncapaciteiten benoemd, die benodigd zijn om binnen Present de diensten te organiseren. Vanzelfsprekend kan Present het niet alleen. In par. 2.9 worden de samenwerkingsverbanden en partners van Present beschreven met hun specifieke bijdrage. Afsluitend volgen de conclusies en een aantal observaties over continuïteit van het organisatieconcept. Een standaard Business Model kent daarnaast nog een beschrijving van de kostenstructuur en de opbrengsten. Deze komen separaat in het volgende hoofdstuk aan de orde.
2.1 Bouwstenen Stichting Present brengt groepen mensen die zich incidenteel voor anderen willen inzetten in contact met mensen die het moeilijk hebben in de samenleving. Stichting Present fungeert als een soort makelaar: de betrokkenen aan de ene kant zijn de hulpvrager en een maatschappelijke instantie die de klus bij Present heeft aangemeld, aan de andere kant de groep vrijwilligers, van wie de contactpersoon verantwoordelijk is voor communicatie naar de andere leden van de groep.
hulpvrager
maatschappelijke organisatie
Stichting Present
contactpersoon groep
groep
Voor de hulpvragers worden door de groepen klus-, verf-, verhuis- en tuinprojecten uitgevoerd, evenals 'sociale projecten' (uitjes, festiviteiten, activiteiten, spelletjes) voor mensen in zorginstellingen.
2.1.1. 'Bouwstenen' beschouwd als projectonderdelen Present Amsterdam zet per jaar meer dan 100 groepen in. Om het hele proces van het eerste contact met een groep tot en met het afronden en evalueren van een klus soepel te laten verlopen wordt steeds een basisprocedure gevolgd, die bestaat uit de volgende bouwstenen: 1. Presentatie van de werkwijze van Present aan de groep vrijwilligers die de klus zal gaan uitvoeren;
7
2. Projectbezoek aan hulpvrager, samen met een vertegenwoordiger van de maatschappelijke organisatie die de hulpvraag heeft aangemeld bij Present; 3. Projectbeschrijving met een korte omschrijving van de situatie van de hulpvrager, de klus die moet worden uitgevoerd en praktische details wordt naar groep en naar Present begeleider gemaild; 4. Het uitvoeren van de klus door de groep vrijwilligers. De klus wordt ingeleid en nabesproken met de begeleider van Present; 5. Het terugkoppelen van hoe de klus verlopen is naar het bureau van Present, en een gepersonificeerde bedankbrief met evaluatieformulier naar de groep. Ook de maatschappelijke organisatie wordt ingelicht over het verloop van de klus; 6. De groep evalueert de klus en stuur het evaluatieformulier terug, dat wordt bekeken en administratief verwerkt, eventueel wordt indien nodig nog actie ondernomen, of het beleid wordt bijgesteld, wanneer zich problemen hebben voorgedaan.
Bouwstenen werkwijze Present
presentatie aan groep vrijwilligers
projectbezoek aan hulpvrager met maatschappelijke organisatie
projectbeschrijving naar groep en begeleider van Present
inleiding klus, uitvoering en nabespreking met begeleider Present
terugkoppeling begeleider Present, Present groep, Present MO
Evaluatie door groep en administratieve verwerking, evt. bespreken problemen in team
Aan deze projectdoorloop ging nog vooraf: het aanmelden van een groep, het aanmelden van een hulpvraag, het matchen van de hulpvraag met de wens van de groep, het selecteren van een begeleider vanuit Present voor deze klus. Soms zijn klussen nog niet helemaal klaar, dan schakelt Present na de klus nog een flexer in om e.e.a. goed af te ronden.
Alle zes bouwstenen zijn nodig om de werkwijze succesvol uit te voeren. Hieronder een toelichting op elke bouwsteen.
Bouwsteen 1. Projectbezoek Wanneer een hulpvraag binnenkomt bij Present en er heeft zich een groep vrijwilligers aangemeld die de klus kan uitvoeren, gaat de coördinator van Present op
8
bezoek op locatie om zich een beeld te vormen van de situatie en om te kijken wat er precies door de groep gedaan moet worden. Hij schat ook in of de hulpvraag wel echt geschikt is voor de vrijwilligers. Een vertegenwoordiger van de maatschappelijke organisatie die de hulpvraag heeft aangemeld is altijd aanwezig bij dit projectbezoek. Het is bevorderend voor een goede voorbereiding van de groep op de situatie die ze zullen aantreffen wanneer de contactpersoon van de groep ook aanwezig is, maar dit is in de praktijk meestal niet haalbaar. Het projectbezoek is ook voor de mentale voorbereiding van de hulpvrager op de klus erg belangrijk, vaak ziet de hulpvrager van tevoren erg op tegen het feit dat er vreemde mensen in huis komen. Soms zijn bijvoorbeeld spullen jaren niet van hun plek geweest. Bouwsteen 2. Presentatie aan de groep Als een groep nooit eerder een project via Present heeft gedaan, of als het al lang geleden is, wordt een presentatie gegeven over de werkwijze van Present. Hierdoor krijgen de vrijwilligers een goed beeld van wat er van hen verwacht wordt en van de situatie die ze kunnen aantreffen. Bij het al dan niet als geslaagd beschouwen van een klus door de vrijwilligers is verwachtingmanagement van het grootste belang. Present merkt dat ontevreden vrijwilligers vaak uit bedrijven of studentenverenigingen komen waar al langer geleden een presentatie gegeven was. Hierdoor waren ze met verkeerde verwachtingen aan een klus begonnen. De presentatie wordt dus als een cruciaal onderdeel van het gehele proces gezien. Groepen kunnen heel verschillend zijn wat achtergrond betreft, hiermee wordt ook in de presentatie rekening gehouden. Bouwsteen 3. Projectbeschrijving Voorafgaand aan de klus krijgt de contactpersoon van de groep, en ook de begeleider van Present, een projectbeschrijving gemaild waarin nadere informatie staat over de klus en de situatie waarin de hulpvrager zich bevindt. Hierdoor kan de groep zich van tevoren instellen op de concrete situatie waarbij hun hulp wordt ingeschakeld. Deze projectbeschrijving bevat ook alle noodzakelijke praktische informatie. Bouwsteen 4. De uitvoering van de klus Soms komt een flexer (individuele, structurele vrijwilliger) voor de klus om e.e.a. voor te bereiden als dit noodzakelijk is: bijvoorbeeld bij een verfklus om spullen van de muur te halen als de hulpontvanger daar zelf niet toe in staat is, of bij een dysfunctioneel gezin om de schade te repareren die een gewelddadige vader in de woning heeft aangericht. Voor de groep echt aan de gang gaat vindt er altijd nog een inleidend gesprek plaats met de begeleider van Present, die ook voor het noodzakelijke materiaal verantwoordelijk is. Tijdens het project, dat meestal een paar uur duurt, gebeurt er veel tussen de vrijwilligers en de hulpvrager, en ook tussen de vrijwilligers onderling. Het is een proces van verbinding en bewustwording, dat zich tijdens het werken of de sociale activiteit afspeelt. De begeleider zorgt dat alles vlot verloopt. Hij of zij komt ook het project afsluiten. Het afronden van een klus is een belangrijk moment. Het komt bijvoorbeeld vaak
9
voor dat lang niet al het noodzakelijke werk in de woning of de tuin met één klus kan worden afgerond. Het is belangrijk dat de vrijwilligers ook dan met een tevreden gevoel en op tijd het project kunnen beëindigen. De Present begeleider kan ze dan meestal vertellen dat er nog een flexer of een andere groep zal komen om e.e.a. af te maken. Een vrijwilliger over het afsluiten van een project: "Het gevoel van verantwoordelijkheid groeit, de extrinsieke motivatie, je wilt langer doorgaan omdat je vindt dat je het niet zomaar kunt laten liggen. Dan is het goed dat iemand zegt: het is half 4." Het afsluiten door Present wordt kortom als zeer zinvol ervaren.
Bouwsteen 5. Terugkoppeling na het project Na het project bericht de Present-begeleider aan het kantoor van Present via e-mail hoe de klus verlopen is. Het kantoor stuurt vervolgens een persoonlijke bedankmail naar de groep, waarin op de concrete situatie nog kort wordt ingegaan, vaak ook met foto's van het project. Ook de maatschappelijke organisatie wordt geïnformeerd over het verloop van het project. Verder worden nog vervolgacties gepland indien noodzakelijk. Vrijwilligers stellen de terugkoppeling na het project zeer op prijs. Sommigen zouden nog wel op de hoogte gehouden willen worden van hoe het een hulpontvanger vergaan is na de klus. Bouwsteen 6. Evaluatie Alle vrijwilligers wordt gevraagd na het project een evaluatieformulier in te vullen, en het project een cijfer te geven. Op het evaluatieformulier kan men ook inhoudelijke opmerkingen over het verloop van het project kwijt. De evaluaties geven Stichting Present nuttige informatie over hoe de vrijwilligers de klus waarderen. In 2009 werd 90% van de klussen zeer goed gewaardeerd. Uit alle evaluaties, gesprekken en teambuildingsmiddagen bleek, dat geen enkele bouwsteen kan worden overgeslagen om tot een succesvol project te komen. Eigenlijk hebben alle bouwstenen te maken met communicatie. Als die goed verloopt, is succes bijna verzekerd; als er ergens in de communicatieketen iets misgaat is de kans groot dat het project uiteindelijk door de vrijwilligers negatief wordt beoordeeld. De kans dat er iets misgaat is minimaal als een project uit de 6 hierboven genoemde bouwstenen bestaat.
2.1.2. Bouwstenen van een geslaagd project Naast de 6 onderdelen van een project kan ook als een verzameling bouwstenen beschouwd worden: datgene wat noodzakelijk is om een project te laten slagen. Het grote belang van goede communicatie is al genoemd. Verder is de kwaliteit en de betrokkenheid van de begeleiding voor, tijdens en na de klus door de Presentmedewerker doorslaggevend voor het welslagen van het geheel. Goede voorbereiding van de kant van de maatschappelijke instelling is ook van wezenlijk belang; als die ontbreekt kunnen er allerlei dingen misgaan (van het
10
doorgeven van verkeerde adressen tot hulpvragers die óf niet op de hulp zaten te wachten, óf de klus zelf hadden kunnen uitvoeren). Verder is het ook belangrijk dat de groep die hulp komt bieden gemotiveerd is; dat is soms niet het geval wanneer het uitvoeren van een project voor Present een verplicht nummer binnen een organisatie is. De verwachtingen waarmee een groep aan een klus begint moeten realistisch zijn en waargemaakt kunnen worden, anders ligt frustratie of een onbevredigd gevoel op de loer. Het helpt enorm als de hulpontvanger er na de klus duidelijk op vooruit gegaan is en dit zelf ook zo ervaart en uitspreekt. Wanneer de confrontatie met de schrijnende omstandigheden van de hulpontvanger heftig is geweest, is het goed wanneer ervaringen besproken en gedeeld kunnen worden door de vrijwilligers.
2.2 Waardepropositie De bouwstenen voegen gezamenlijk waarde toe aan de projecten van Present. Deze waarde is zichtbaar op het niveau van de vrijwilliger, de zorgvrager, de betrokken maatschappelijke organisaties en de leefomgeving van de zorgvragers. De slogan van Stichting Present Amsterdam: "Door Amsterdam voor Amsterdam!" is tegelijk de waardepropositie: een beweging op gang krijgen in de samenleving waarbij het vanzelfsprekend wordt dat mensen omzien naar elkaar. Alles wat Stichting Present Amsterdam doet is erop gericht om kwalitatief hoogwaardige, kort durende vrijwilligersprojecten mogelijk te maken, zodat het mooie idee van "omzien naar elkaar" (in feite wat met de civil society wordt beoogd) een praktische en concrete invulling krijgt. De belangrijkste voorwaarden voor het realiseren van de waardepropositie zijn in de ogen van de deelnemende vrijwilligers: 1) de klus moet als "echt nodig" worden ervaren en de hulpvrager moet niet in staat zijn de problemen zonder de geboden hulp op te lossen; 2) het werk wordt door de hulpvrager duidelijk gewaardeerd; 3) de klus maakt deel uit van een bredere aanpak om problemen structureel aan te pakken; 4) er is materiaal (of begeleiding, bij een sociale klus) van voldoende kwaliteit; 5) de afgesproken klus kan binnen de tijd die ervoor staat worden afgerond. Het voldoen aan deze voorwaarden vergt veel van de kwaliteit van de begeleiding, en van de communicatie tussen Present en de maatschappelijke instelling enerzijds, en die tussen Present en de groep anderzijds. Aan voorwaarde 3) wordt overigens lang niet altijd voldaan, door soms falende of ontoereikende hulpverlening vanuit de betrokken maatschappelijke organisaties. Dat dit zo is onttrekt zich echter vaak aan de perceptie van de vrijwilligers, die de hulpvrager meestal maar 1 keer zien. De vrijwilligers uiten echter wel veelvuldig de wens dat hun werk niet "dweilen met de kraan open" of "een druppel op een gloeiende plaat" is geweest.
11
Uitgebreide toelichting op wat de vrijwilligers als een succesvol project beschouwen staat in hoofdstuk 3, Cliëntperspectief. De werkwijze van Stichting Present richt zich niet op productie maar op duurzame uitkomsten of outcome. Present hoopt dat het 'omzien naar elkaar' het niveau van de aangeboden projecten overstijgt, en dat mensen zich, geïnspireerd door de klus die ze via Present gedaan hebben, vaker voor de zwakkeren in de samenleving zullen gaan inzetten. Bijvoorbeeld door het doen van andere vormen van vrijwilligerswerk. De waarden die voortvloeien uit de waardepropositie voor de cliënt worden nader toegelicht in de maatschappelijke Case (Hoofdstuk 5).
2.3 Doelgroepen Stichting Present beschouwt als de primaire doelgroep: vrijwilligers die zich, in groepsverband, incidenteel willen inzetten voor anderen. Daarnaast vormen de "hulpvragers" zelf (de mensen voor wie de projecten worden uitgevoerd) natuurlijk ook een belangrijke doelgroep. In de inleiding zijn de risicogroepen al genoemd waar de meeste hulpvragers uit afkomstig zijn: ouderen, langdurig werklozen, etnische minderheden, chronisch zieken, mensen met een verstandelijke beperking of psychische problemen, alleenstaande moeders, mensen met een jarenlange zorgtaak en ex-gedetineerden en dak- en thuislozen. De vrijwilligers staan bij Present echt centraal, het draait uiteindelijk om hún beleving van de projecten. Daarom wordt in Amsterdam ook voornamelijk met hen geëvalueerd, en niet zozeer met de hulpvragers of de maatschappelijke instellingen. De organisaties waar de vrijwilligers van afkomstig zijn, hebben vaak een tweeledig doel: bewustwording bij de leden/medewerkers, én iets doen voor de zwakkeren in de maatschappij. De vrijwilligers zelf zien de mensen die zij bijstaan als de belangrijkste doelgroep van de projecten. Ook de betrokken maatschappelijke instanties, en de financiers van Present, hebben vooral oog voor de doelgroep van de hulpbehoevenden die door de Present projecten wordt bereikt. Primaire doelgroep projecten Stichting Present volgens de verschillende stakeholders Volgens Stichting Present: Volgens kerken, bedrijven en studentenverenigingen waar groepen uit voortkomen: Volgens de vrijwilligers zelf: Volgens de maatschappelijke instellingen waar de hulpvragen uit voortkomen:
12
de vrijwilligers
de hulpvrager/ de vrijwilligers de hulpvrager
de hulpvrager
Volgens financiers vanuit overheid en fondsen:
de hulpvrager
De verschillende "stakeholders" hebben dus (impliciet) uiteenlopende opvattingen over wie de primaire doelgroep van de Present-projecten vormt; ze hebben ook andere primaire belangen bij de projecten. Die belangen komen meestal overeen, maar lopen soms enigszins uit elkaar.
2.3.1. Aantal vrijwilligers
Groei inzet vrijwilligers via Present in aantallen en uren, sinds 2007 (Bron: Jaarverslag 2009 Stichting Present Amsterdam)
Het aantal vrijwilligers dat via Present in Amsterdam projecten heeft uitgevoerd stijgt per jaar sterk. In 2009 zetten zich in totaal 969 vrijwilligers in, gedurende 5200 uur.
2.3.2. Herkomst groepen vrijwilligers
13
Herkomst groepen vrijwilligers in 2009, uitgedrukt in percentages van het totaal. (Bron: Jaarverslag 2009 Stichting Present Amsterdam).
De groepen vrijwilligers die in 2009 via Present Amsterdam klussen uitvoerden, waren voornamelijk afkomstig van kerken (33%) en bedrijven (32%). Daarnaast boden groepen zich aan vanuit studentenverenigingen (13%) en serviceclubs (2%). Ook werden vrijwilligers ingezet in samenwerking met de organisatie Serve the City (13%).
2.3.4. Herkomst hulpvragen
14
Herkomst hulpvragen 2007-2009, uitgedrukt in percentages van het totaal. (Bron: Jaarverslag 2009 Stichting Present Amsterdam).
Sinds de oprichting van Stichting Present Amsterdam in 2005 is het netwerk van organisaties waarmee wordt samengewerkt gaandeweg uitgebreid. De eerste 2 jaar werkte Present vooral samen met organisaties op het gebied van zorg en welzijn, zoals GGD, Leger des Heils en diverse organisaties voor ouderenhulp, maatschappelijk werk, begeleiding van (ex-)verslaafden en vrouwenopvang. Sinds 2007 zijn daar woningcorporaties bij gekomen. In 2009 is 44% van de groepen ingezet bij cliënten van woningcorporaties, waaronder Ymere, Eigen Haard, Het Oosten/Stadgenoot, Woonzorg Nederland en De Key. 19% van de groepen heeft zich in 2009 verdienstelijk gemaakt voor bewoners van diverse verzorgingshuizen, met name instellingen van Cordaan, Osiragroep en Evean. De resterende 37% van de groepen hebben zich vooral ingezet voor cliënten van organisaties in de dak- en thuislozenzorg (11%), het maatschappelijk werk (9%) en de gezondheidszorg (6%). Bij gezondheidszorg gaat het met name om de GGD. Voor wat betreft de dak- en thuislozenzorg werd samengewerkt met Stichting Oudezijds 100, HVO Querido, Leger des Heils en het Drugspastoraat Amsterdam. Hulpaanvragen vanuit het maatschappelijk werk kwamen in 2009 vooral van de Blankenbergstichting (nu Centram), en daarnaast ook van Dynamo, Stichting Mee en Heliomare. De overige aanvragen kwamen, onder meer, van organisaties als Markant (mantelzorg) en Loket zorg en samenleven van de Gemeente Amsterdam.7
7 Tekst, enigszins aangepast, afkomstig uit het Jaarverslag 2009, Stichting Present Amsterdam.
15
2.4 Distributiekanalen Op wat voor manier, via welke kanalen, worden de doelgroepen van Present bereikt? Hoe worden de "diensten" van Present "gedistribueerd"? Het antwoord is voor de twee doelgroepen van Present heel verschillend. Vrijwilligers worden door Present bereikt via bijvoorbeeld de bedrijven waar ze werken, of de studentenvereniging of de kerk waar ze lid van zijn, of via Serve the City projecten. De organisaties waar de vrijwilligers uit afkomstig zijn, kwamen in contact met Present via de website, mond-op-mond reclame, presentaties e.a. Sinds enige jaren melden groepen zich "vanzelf" aan en hoeft Present nauwelijks aan PR te doen. Door de tussenkomst van Present kunnen vrijwilligers klussen uitvoeren voor mensen met wie ze normaal nooit in aanraking zouden zijn gekomen. Deze hulpvragers worden door Present bereikt via de tussenkomst van maatschappelijke organisaties. Hierbij spelen woningbouwverenigingen een steeds grotere rol. In de loop der jaren heeft Present actief contacten gelegd en onderhouden met deze maatschappelijke organisaties, om het aanbod aan projecten op peil te houden. Het leggen en onderhouden van contacten met de verschillende organisaties waaruit zowel de vrijwilligers als de hulpvragers afkomstig zijn, vereist kennis van de sociale kaart, goede contactuele eigenschappen, tact en doorzettingsvermogen. Binnen enkele jaren heeft Present in Amsterdam laten zien hier in ruime mate over te beschikken: de distributiekanalen functioneren goed, en vraag en aanbod sluiten goed op elkaar aan.
2.5 Klantrelatie De relatie die Stichting Present Amsterdam met de "cliënten" aangaat kan gekarakteriseerd worden als kwalitatief zeer hoogwaardig en tegelijkertijd (meestal) kortstondig. De kortstondigheid maakt dat "alles moet kloppen", want soms is het project van Present iemands eerste kennismaking met vrijwilligerswerk, en die moet dus goed zijn, wil de doelstelling gerealiseerd worden. De kwaliteit van de contacten met - met name - de vrijwilligers staat centraal binnen de organisatie. In januari werd aan dit aspect een hele middag teambuilding besteed. Hieruit bleek duidelijk hoeveel belang alle vaste Present medewerkers hechten aan een goed communicatief verloop van de projecten. i
2.6 Infrastructuur Stichting Present Amsterdam is een platte organisatie waarin medewerkers veel eigen verantwoordelijkheid en vrijheid krijgen om hun gedeelte van de werkzaamheden in te vullen. De organisatie kan als volgt in een organogram worden weergegeven:
16
Stichting Present Amsterdam valt formeel onder de verantwoordelijkheid van het stichtingsbestuur. Daarnaast is er een kernteam, dat verantwoordelijk is voor de operationele organisatie, bestaande uit enkele part-time betaalde krachten en vrijwilligers. Momenteel bestaat het bestuur uit vier mensen en is er een kernteam van zes mensen. Het bestuur heeft de formele verantwoordelijkheid voor Present en houdt zich bezig met de strategische gang van zaken. Het kernteam is via de coördinator verantwoording verschuldigd aan het bestuur. Dit kernteam, dat verantwoordelijk is voor de dagelijkse gang van zaken binnen Present, bestaat uit de coördinator, de teamleiders en de medewerkers van de verschillende afdelingen. De verschillende afdelingen zijn: • Kerken/ Netwerk • Groepen • Maatschappelijke Organisaties (MO) • Ondersteuning • Fondsenwerving (FW) De afdeling Kerken/Netwerk houdt zich bezig met het geven van presentaties bij verschillende kerken, verenigingen en organisaties in Amsterdam om daar contactpersonen van Present te verkrijgen. Er wordt actief geworven binnen de kerken in Amsterdam alsmede binnen studentenverenigingen, serviceclubs en bedrijven.
17
De afdeling Groepen houdt zich bezig met begeleiden van groepen vrijwilligers die zich hebben aangemeld bij Present. De taken van dit team zijn het houden van presentaties voor groepen en het begeleiden van de groepen bij de klussen. De afdeling Maatschappelijke Organisaties is verantwoordelijk voor het contact met de maatschappelijke organisaties. Als een groep vrijwilligers zich heeft aangemeld gaat de teamleider op zoek naar een passend project. Daarvoor wordt contact opgenomen met de coördinator van een bepaalde maatschappelijke organisatie. De afdeling Ondersteuning (Interne Organisatie) neemt allerlei taken op zich die niet direct met het realiseren van de doelstelling te maken hebben, maar wel moeten worden uitgevoerd om deze te realiseren, zoals: secretariaat, financiële administratie, publiciteit, ondersteuning PR, ondersteuning van coördinatie in rapportage, urenverantwoording, financiële verantwoording, verzekeringen etc. De afdeling Fondsenwerving heeft netwerken binnen de zakelijke wereld, die willen meedenken en die hun netwerken willen benutten om relaties te leggen voor Present.8
2.7 Kernactiviteiten De kernactiviteit van Stichting Present Amsterdam is het organiseren van praktische en sociale projecten waarbij vrijwillige inzet wordt gekoppeld aan uiteenlopende hulpvragen. Hierbij wordt altijd een vast format gehanteerd, zoals hierboven bij 'Bouwstenen' uiteen is gezet. De Present medewerkers zijn zeer goed ingesteld op het steeds weer mogelijk maken van de uitvoering van deze format. Hierbij kunnen de volgende typen projecten worden onderscheiden:
2.7.1. Tuinprojecten Het opknappen van verwaarloosde tuinen is een veel voorkomende soort klus die Present faciliteert. Oudere mensen, overbelaste mensen of mensen met een beperking en/of psychische stoornis zijn vaak niet (meer) in staat hun tuin bij te houden. Met name in achterstandswijken zien de straten er daardoor vaak onverzorgd uit. In dit soort wijken knappen groepen via Present tuinen op; wanneer dit via een woningbouwvereniging gebeurt, worden soms hele straten tegelijk aangepakt, met een positieve uitwerking op de sfeer in de gehele buurt.
2.7.2. Schilderprojecten De hulpvragers die via maatschappelijke instanties worden aangemeld, zijn over het algemeen niet in staat het schilderwerk in hun woning bij te houden (laat staan dat ze een professionele schilder kunnen betalen), met als gevolg dat hun woningen er vaak deplorabel uitzien wat het schilderwerk binnen betreft. Een groep die via Present in dit soort situaties wordt ingezet, knapt tijdens een klus een gedeelte van zo'n verwaarloosd huis op. De woningen knappen hier enorm van op, en dit heeft 8
Bron: Strategisch Document Stichting Present Amsterdam, 2009-2010
18
vanzelfsprekend een positief effect op het welbevinden in de eigen woning van de hulpvrager.
2.7.3. Klusprojecten Voor mensen die daar zelf niet (meer) toe in staat zijn voeren groepen via Present ook allerlei kluswerkzaamheden in en rond het huis uit.
2.7.4. Schoonmaak- en opruimklussen
Vervuilde keuken bij één van de hulpvragers van Stichting Present
Mensen die om wat voor reden dan ook gemarginaliseerd zijn geraakt, hebben vaak moeite hun huis op orde te houden. Soms neemt de verwaarlozing schrikbarende vormen aan en is er zelfs sprake van overlast voor omwonenden. Groepen die zich via Present inzetten, helpen deze mensen weer orde in de chaos te creëren.
2.7.5. Verhuisprojecten Vaak hebben mensen aan de onderkant van de samenleving geen geld of middelen voor een verhuizing. Hiervoor kunnen maatschappelijke organisaties ook de hulp van een groep vrijwilligers via Present inroepen.
2.7.6. Sociale projecten De projecten die draaien om ontmoeting en aandacht geven aan mensen in zorginstelling, de zogenoemde "sociale projecten" zijn van een geheel andere orde. Een groep vrijwilligers komt dan een dagdeel langs bij mensen die in een instelling leven en daar vaak weinig vertier hebben. Ze voeren activiteiten met deze mensen uit, organiseren festiviteiten, of maken uitstapjes naar bijvoorbeeld Artis. Het voorbereiden en begeleiden van de vrijwilligers is bij dit soort projecten nog belangrijker dan bij de meer praktische: het gaat hier echt om de kwaliteit van de aandacht, niet in eerste instantie om het uitvoeren van een klus.
19
Verdeling soort projecten in 2009: het grootste deel van de projecten (60%) betreft tuin- of schilderklussen (bron: Jaarverslag 2009 Stichting Present Amsterdam)
2.8 Kerncapaciteiten De kerncapaciteiten nodig om de activiteiten van Present te kunnen uitvoeren bestaan uit het vaste team enerzijds en de ingezette groepen vrijwilligers anderzijds.
2.8.1. Het team Het team dat verantwoordelijk is voor de inzet en begeleiding van vrijwilligers bestond in 2008 uit 7 personen, met een gezamenlijke inzet van 1,7 fte. In 2010 is het team gegroeid naar 9 personen, drie betaalde krachten (samen 1,2 fte) en zes structurele vrijwilligers (1,4 fte). Het team groeit organisch mee met het steeds groeiende aanbod van groepen vrijwilligers in Amsterdam. Er is door Present Amsterdam bewust gekozen voor een team dat uit zowel vrijwilligers als betaalde krachten bestaat. Gedeeltelijk werken de vrijwillige krachten ook bewust als vrijwilliger; vanuit een christelijke motivatie willen sommige teamleden zich geheel belangeloos voor anderen inzetten. Het team bestaat momenteel uit mensen die allen de christelijke geloofsovertuiging hebben, overeenkomstig met Present-teams in de rest van Nederland. Maar in Amsterdam staat men ook open voor medewerkers van andere achtergronden. De vrijwilligers die in het team van Present werkzaam zijn zien hun inzet niet als iets vrijblijvends, ook al worden ze er niet voor betaald. Ze doen het werk uit overtuiging en nemen het uiterst serieus. Er is geen verschil in professionaliteit en motivatie tussen de betaalde krachten en de vrijwilligers. Allen zetten zich "met hart en ziel" in. Vrijwilligers draaien, kortom, als geheel volwaardige krachten in de organisatie mee.
20
Sinds enkele jaren beschikt Present naast de vaste vrijwilligers binnen het team ook over een groeiende groep zogeheten "flexers", individuele vrijwilligers die op oproep beschikbaar zijn voor allerlei werkzaamheden bij hulpvragers, en die aanvullend werken op de inzet van groepen. Zij doen soms ook klussen die te klein zijn voor een groep. De coördinator, Carlo de Waal, fungeert in dit geheel als een spin in het web. Hij treedt voornamelijk namens Present naar buiten, legt en onderhoudt contacten met (potentiële) samenwerkingspartners, en vervult een sturende en motiverende rol binnen de organisatie. De overige teamleden zien dan ook als één van de grootste risico's voor de organisatie "dat Carlo weg zou kunnen vallen".
2.8.2. De groepen vrijwilligers De klussen worden uitgevoerd door de groepen vrijwilligers, de belangrijkste "kerncapaciteit" wat de echte uitvoering van de projecten betreft. Voor aantal en herkomst van deze vrijwilligers, zie par. 2.3.1. en 2.3.2. In hoofdstuk 3 komen de vrijwilligers uitgebreid aan het woord, evenals in de bijlagen. Het elk jaar groeiende aanbod van groepen vrijwilligers bij Stichting Present is zeer opmerkelijk te noemen, gezien de grote moeite die veel andere organisaties hebben om vrijwilligers te werven. Een medewerkster van het Rooms-Katholieke Dekenaat in Amsterdam sprak bijvoorbeeld in een gesprek met de coördinator van Present Amsterdam haar verbazing en bewondering uit over het grote aantal, relatief jonge, vrijwilligers dat Present jaarlijks weet in te zetten, en vertelde dat zij slechts over een handjevol, voornamelijk oudere, vrijwilligers kan beschikken bij activiteiten. Dit komt overeen met de uitkomsten van het al eerder genoemde onderzoek van het VerweyJonker Instituut naar de coördinatie van vrijwilligerswerk in de zorg: vrijwilligers zijn over het algemeen steeds moeilijker te vinden. Present heeft echter een formule gevonden die ook in het huidige tijdsgewricht wél werkt.
2.9 Samenwerkingsverbanden Stichting Present is een organisatie die de doelstelling alleen maar kan uitvoeren binnen een aantal netwerken, waarin Present de verbindende schakel is. Present werkt samen met organisaties die hulpvragen 'aanleveren', zoals woningcoöperaties, maatschappelijk werk en ouderenhulp, en met organisaties die groepen vrijwilligers aanbieden, zoals kerken, bedrijven en studentenverenigingen. Verder onderhoudt Present contacten met de lokale overheid en vermogensfondsen, die de benodigde financiële middelen verstrekken die de projecten mogelijk maken, en met andere vrijwilligersorganisaties zoals Stichting HIP, de Vrijwilligerscentrale Amsterdam en Amsterdam Cares. Ook is er nauw contact met Stichting Present Nederland en met andere vestigingen van Present; bij sommige daarvan, die net beginnen, vervult Present Amsterdam een coachende rol. Andere vestigingen, zoals Zwolle, waar Present langer bestaat, ontwikkelen inspirerende nieuwe concepten die eventueel ook in Amsterdam toegevoegde waarde zouden kunnen bieden.
21
Aanbod hulpvraag - Woningcoöperaties - GGD - Leger des Heils - Ouderenhulp - Maatschappelijk werk - Begeleiding (ex)verslaafden - Vrouwenopvang
Stichting HIP Vrijwilligerscentrale Amsterdam
Aanbod groepen
- Kerken - Bedrijven - Studentenverenigingen - Serviceclubs - Overig
Financiers
- Lokale overheid - Vermogensfondsen - Woningcoöperaties - Partners en giften
Stichting Present Amsterdam
projecten bij hulpvragers door groepen vrijwilligers
Amsterdam Cares
Stichting Present Nederland
Andere Present vestigingen (o.a. Zwolle)
Over de samenwerking met andere vrijwilligersorganisaties staat in het Jaarverslag 2009 van Stichting Present het volgende: "Behalve met professionele organisaties op het gebied wonen, zorg en welzijn, werkt Stichting Present Amsterdam ook samen met diverse collega-vrijwilligersorganisaties in Amsterdam. Zo bruiste het op 20 maart 2009 in twee aandachtswijken in Amsterdam Noord, waar ongeveer 140 vrijwilligers zich in het kader van „Make a Difference Day‟ via de woningcorporaties Ymere en Eigen Haard inzetten voor het opknappen van tuinen, huizen, en een kinderboerderij. Deze vrijwilligers waren geworven door Amsterdam Cares, Hart voor Amsterdam, Vrijwilligerscentrale Amsterdam en Present, en werden door deze vier organisaties gezamenlijk aangestuurd en begeleid. Het was voor het tweede opeenvolgende jaar dat we goed hebben samengewerkt in de organisatie van Make a Difference. In 2010 krijgt dit een vervolg met een groot project in Amsterdam Zuidoost tijdens NLdoet, de grootste vrijwilligersactie in Nederland. Daarnaast hebben we in 2009 de samenwerking met Amsterdam Cares mogen verdiepen. Het komt nu met enige regelmaat voor dat we gezamenlijk groep(en) inzetten in eenzelfde wijk. Zo werd in oktober 2009 een week samengewerkt in Betondorp, waar personeel van een groot internationaal bedrijf in Amsterdam – partner van Amsterdam Cares – zich beschikbaar stelde om tuinen op te knappen.
22
Present heeft het voortouw genomen in het organiseren van passende projecten, en op de dag zelf hebben Present en Amsterdam Cares de begeleiding van de vrijwilligers op zich genomen. Ook is in 2009 de samenwerking met stichting HulpInPraktijk (HIP) verder gegroeid. Met enige regelmaat maakt HIP bij Present melding van het aanbod van een groep vrijwilligers die vervolgens via Present worden ingezet. Andersom klopt Present aan bij HIP als wij een hulpvraag tegenkomen die geschikt is voor een individuele vrijwilliger en niet door een flexer van Present kan worden gedaan. Tenslotte is in 2009 de goede samenwerking met Vrijwilligerscentrale Amsterdam (VCA) voortgezet. Een aantal keer konden scholieren aanhaken bij groepen van Present, in het kader van Maatschappelijke Stage. Deze samenwerking laat zien dat de verschillende vrijwilligersorganisaties niet elkaars concurrenten zijn maar elkaar juist goed aanvullen, omdat ze elk beschikken over een eigen netwerk van vrijwilligers, een eigen werkwijze en eigen contacten met hulpvragers. Voorwaarde is natuurlijk dat de verschillende organisaties dit inzien en bereid zijn tot samenwerken en wij zijn verheugd dat dit in Amsterdam grotendeels het geval is."
2.10 Conclusies: Kritische Succes Factoren, risico's en continuïteit In 2005 ging Present Amsterdam voorzichtig van start, er werden toen 8 groepen ingezet. In 2009 waren dat er al 124, voor een totaal aantal vrijwilligersuren van 5200, ongeveer 50% meer uren dan in 2008. De ambitie is om in 2010 uit te breiden tot minstens 150 groepen. In 5 jaar is Stichting Present Amsterdam razendsnel uitgegroeid tot een bekende en gewaardeerde organisatie in Amsterdam, die op effectieve wijze de slogan "Door Amsterdam Voor Amsterdam" vormgeeft. De samenwerkende maatschappelijke organisaties, de vrijwilligers en de hulpvragers zijn over het algemeen zeer tevreden. Uit de ontwikkelingen van de afgelopen 5 jaar zijn een aantal lessen te trekken wat betreft de kritieke succesfactoren, de risico's en de continuïteit van de door Present in Amsterdam gehanteerde werkwijze.
2.10.1. Kritische Succes Factoren • Aanbod vrijwilligers centraal De belangrijkste kritische succesfactor van de werkwijze van Stichting Present Amsterdam is het centraal stellen van het aanbod van vrijwilligers. Dit eenvoudige maar vernieuwende idee blijkt in de praktijk zeer goed uit te pakken. Er zijn goede groeimogelijkheden, het potentieel aan groepen is zeer groot. Momenteel wordt door Present Amsterdam nauwelijks aan marketing gedaan, toch groeit het aanbod elk jaar sterker dan begroot. • Aanvullend op bestaande zorg Stichting Present benadrukt vaak dat aanvullend op bestaande zorg wordt gewerkt. Dit is een belangrijke succesfactor, omdat Present aldus niet in een concurrerende
23
verhouding tot andere maatschappelijke instellingen komt te staan en de echte hulpverlening kan overlaten aan de experts. Daar waar zij dat zelf nodig achten kunnen maatschappelijke organisaties Present inschakelen. Dit zorgt ervoor dat de hulp die Present biedt altijd noodzakelijk én gewenst is, waardoor de vrijwilligers vrijwel altijd het gevoel krijgen zeer nuttig werk te verrichten. • Goed op elkaar ingespeeld team Een groot voordeel voor Present Amsterdam, in vergelijking met sommige andere Present vestigingen, is het hechte team waarin betaalde en onbetaalde krachten samenwerken. De teamleden zijn goed op elkaar ingespeeld en hebben elk een duidelijk afgebakende taak, terwijl ze tegelijkertijd ook allemaal genoeg in huis hebben om waar nodig in te vallen. De geoliede organisatie die de afgelopen 5 jaar tot stand is gekomen, is in staat de formule goed en efficiënt uit te voeren. De werksfeer is goed, de onderlinge verstandhouding ook. Er wordt door de medewerkers actief meegedacht over mogelijke verbeteringen in de organisatie. Zonder een dergelijk team is het veel moeilijker succesvolle projecten te garanderen, of ligt overbelasting sneller op de loer.9 • Organisatie die flexibel is, reflecteert op eigen handelen en blijft leren Stichting Present Amsterdam functioneert middenin een snel veranderende samenleving. Binnen alle netwerken waar de stichting actief in is, voltrekken zich voortdurend allerlei veranderingen: denk alleen al aan de gigantische bezuinigingsoperatie die binnenkort de overheid moet gaan doorvoeren, en die gevolgen zal hebben voor alle betrokken samenwerkingspartners. Bestuur, coördinator en vrijwilligers van Present zijn voortdurend alert op de vele signalen uit de samenleving die tot aanpassing of herijking van de formule nopen. Tijdens teambuildings- en trainingsbijeenkomsten overlegt het team over verbeteringen die kunnen worden doorgevoerd. Zonder een dergelijke open houding is het moeilijk om in te spelen op wat er leeft bij vrijwilligers, maatschappelijke organisaties, overheid en bedrijven, en de noodzakelijke aanpassingen door te voeren. • Werkwijze blijft voor aanpassing en verbetering vatbaar De formule van Present lijkt in al zijn eenvoud simpel, maar het uitvoeren ervan mag nooit een 'trucje' worden. De werkwijze dient voortdurend geëvalueerd en verbeterd te worden, om aan te kunnen blijven sluiten bij de verwachtingen van de vrijwilligers. • Netwerk goed onderhouden en uitbreiden Stichting Present maakt deel uit van verschillende netwerken, en het onderhouden van contacten en het aangaan van nieuwe samenwerkingsverbanden is een wezenlijk onderdeel van de werkwijze. Hier dient continu aandacht aan te worden besteed. 9
Ter vergelijking: in het verslag van de "Verdiepingsgroep Stichting Present" van het Verwey Jonker Instituut, dat tot stand kwam in het kader van het onderzoek naar plaatselijke coördinatie van vrijwilligers in de zorg, komen coördinatoren van andere vestigingen aan het woord die niet op dezelfde manier als Present Amsterdam met een team werken, maar de coördinatie van de vestiging als duo-baan hebben ingericht en nu door groei van het aantal groepen overbelasting beginnen te ervaren. In Amsterdam is het team steeds organisch meegegroeid met het aantal groepen.
24
• Present is een verbindende factor tussen maatschappelijke organisaties onderling, en biedt vaak een oplossing in complexe hulpvragen waarbij meerdere partijen betrokken zijn Present kijkt vaak heel nuchter naar wat in een situatie praktisch nodig is. Dit heeft vaak een verbindend effect tussen meerdere partijen: bijvoorbeeld in een buurt waar meerdere woningbouwcoöperaties woningen bezitten. Door in één straat meerdere klussen uit te voeren komt samenwerking tussen verschillende coöperaties op gang die er daarvoor niet was. Verder lijkt soms een hulpvraag ingewikkeld om op te lossen, maar als Present erbij betrokken wordt is een oplossing vaak toch snel gevonden, omdat Present pragmatisch en doelgericht kan handelen, en niet door bureaucratie wordt belemmerd. Bijvoorbeeld bij een mevrouw die naar een hospice moest en geen netwerk had om haar huis leeg te ruimen. • Organisch groeien Het motto van Stichting Present Amsterdam is: organisch groeien. De organisatie moet beheersbaar blijven en de kwaliteit van de projecten moet gegarandeerd kunnen blijven worden. Daarom wordt gekozen voor een groei die bij de omvang van de organisatie past.
2.10.2. Risico's • Risico's op het gebied van financiering Stichting Present Amsterdam is voor de financiering in hoge mate afhankelijk van de overheid en woningbouwcoöperaties. Gezien de bezuinigingen die eraan komen is deze financiering op de langere termijn niet zeker. Vermogensfondsen krijgen momenteel nog onvoldoende zicht op wat Present de maatschappij oplevert. De manier van rapporteren aan en benaderen van fondsen dient te worden bijgesteld, anders zouden inkomsten uit deze bron van financiën terug kunnen gaan lopen. Het werven van bedrijven als sponsors gaat nog uiterst moeizaam. Indien hier geen verandering in komt, loopt de financiële toekomst van Present gevaar. Het is belangrijk om strategische allianties met financiers meer inhoud te geven en verder uit te bouwen. • Risico's op het gebied van de interne organisatie Hoewel het team momenteel goed functioneert, drijft het erg op een paar sterke krachten die al vanaf het begin de organisatie hebben vormgegeven. Wanneer teveel van deze drijvende krachten tegelijk weg zouden vallen heeft de organisatie een probleem. Een kleine organisatie als Present is natuurlijk altijd kwetsbaar. Tot nu toe heeft de organisatie zich echter altijd, ook bij het wegvallen van belangrijke krachten, goed kunnen herstellen en is e.e.a. altijd voorspoedig verlopen. Op het juiste moment diende zich steeds de juiste persoon aan om het team te versterken. Toch is dit een belangrijk aandachtspunt, want de kwaliteit van de projecten staat of valt met
25
die van het team. Het belangrijkste risico dat door het team zelf in dit verband wordt genoemd zou het eventueel wegvallen van de coördinator, Carlo de Waal, zijn. Veel kennis zit nog alleen 'in zijn hoofd' en hij is dé grote netwerker en inspirator. Bij het afronden van dit rapport meldde de coördinator dat één betaald teamlid per 1 juni gaat stoppen, en dat een vaste vrijwilligster met zwangerschapsverlof gaat. Men is bezig met nieuwe mensen "maar het plaatje is nog niet rond". • Onvoldoende groepen met andere etnische achtergronden De groepen die momenteel worden ingezet zijn overwegend "wit" (dit geldt ook voor de Engelstalige groepen die via de internationale tak worden ingezet). Het werven van groepen met een andere etnische achtergrond blijkt zeer moeizaam te verlopen, terwijl de hulpvragers vaak wél allochtoon zijn. Aangezien meer dan 50% van de Amsterdamse bevolking van niet-Nederlandse afkomst is, is het belangrijk bij het inhoud geven van de slogan "Door Amsterdam Voor Amsterdam" om meer groepen met diverse achtergronden in te gaan zetten. Een belangrijk issue in een stad waar projecten steeds meer op hun multi-culturele merites worden beoordeeld. • Onvoldoende "follow-up" bij hulpvragers na klus De nood bij hulpvragers blijkt dermate hoog, dat er vaak na afronding van de klus nog steeds heel veel ellende is. De "nazorg" bij hulpvragers is momenteel niet afdoende geregeld, waardoor terugval in eenzaamheid en/of verwaarlozing steeds op de loer blijft liggen. Als Present niet een meer signalerende of doorverwijzende functie gaat vervullen, is het risico op het niveau van de hulpvrager groot dat de leefomstandigheden ook na de klus onveranderd slecht blijven. • Risico's voor de vrijwilligers na de klus Wanneer er onvoldoende mogelijkheden tot napraten of evaluatie zijn geweest, kan de confrontatie met de ellendige situatie van de hulpvrager veel emotionele impact hebben, en de vrijwilliger in plaats van een goed gevoel een nare herinnering opleveren. Als verder aan één of meerdere van de elders genoemde 'voorwaarden voor een geslaagde klus' niet werd voldaan, bestaat het risico dat de vrijwilliger het project als mislukt beschouwt, er geen goed gevoel aan over heeft gehouden en zijn verdere leven - of in elk geval voorlopig - geen vrijwilligerswerk meer wil doen.
2.10.3. Continuïteit De continuïteit van de organisatie hangt nauw samen met de wijze waarop de Kritische Succes Factoren toegepast zullen blijven worden. Ook de manier waarop de organisatie de komende tijd de risicofactoren zal benaderen heeft impact op het creëren van een stabiele basis voor de organisatie.
26
Stichting Present Amsterdam heeft een enorme goodwill weten te creëren in het korte bestaan van de stichting. De komende tijd zal het de kunst blijken te zijn, proactief de uitdagingen aan te gaan die zich zullen aandienen, om deze goodwill effectief verder te gaan verzilveren. Dit zal veel inventiviteit van bestuur, coördinator en team gaan vergen.
3. Clientperspectief: Stichting Present door de ogen van vrijwilligers, hulpontvangers en maatschappelijke instellingen
3.1. Vrijwilligers
3.1.1. Hoe creëren de Present klussen waarde voor de vrijwilligers? Stichting Present werkt aanbodgericht. De vrijwilligers die zich inzetten voor hun minder gefortuneerde medemens staan centraal; zij vormen de primaire doelgroep. Hoe ervaren zij zelf het uitvoeren van klussen en de confrontatie met mensen die het minder goed hebben dan zij?ii Positieve effecten van de klussen die de vrijwilligers ervoeren: - Gevoel van zingeving, nuttig bezig zijn - Een positieve invloed kunnen hebben - Meer begrip voor mensen in moeilijke omstandigheden - Confrontatie met onderkant maatschappij - Contact met mensen die je anders nooit ontmoet zou hebben - Gewaardeerd worden - Relativering van eigen situatie - Een positievere blik op het doen van vrijwilligerswerk - Teambuilding Negatieve effecten die soms kunnen optreden: - Frustratie omdat klus niet goed uitgevoerd kon worden - Geen waardering ervaren - Gevoel dat de hulp niet écht nodig was - Moeite met verwerken van soms shockerende ervaringen - Gevoel van onmacht bij overdaad aan problemen hulpvrager
27
Hieronder staat bij elk effect een korte omschrijving en een citaat van een vrijwilliger. • Gevoel van zingeving, nuttig bezig zijn Vrijwilligers zijn vaak verbaasd over het goede gevoel dat ze krijgen door zich voor een ander in te zetten. Dat is een heel sterk positief effect van de projecten van Present: het kost je een paar uur van je vrije tijd, maar je krijgt er heel veel voor terug: "Ik vond het een leerzame middag. Zeker ook het feit dat deze mensen zelden buiten komen en weinig bezoek ontvangen. Ik weet van horen zeggen dat er schrijnende gevallen zijn in tehuizen. Wanneer je de bewoners zelf spreekt en zij bevestigen dat, dan komt dat hard aan. Het geeft je echter wel een extra goed gevoel deze mensen mee te nemen. Hun reacties zijn hartverwarmend."
• Een positieve invloed kunnen hebben Floris, een student die via zijn vereniging klussen deed, merkte dat een groep binnenkomt met veel positieve energie, en dat die energie heel goed overkomt op degene die de hulp ontvangt. Volgens Carlo zijn de hulpontvangers inderdaad vaak dieper geraakt dan groepen zich realiseren door de manier waarop de vrijwilligers met elkaar omgingen. Sommige mensen zijn helemaal niet gewend om vriendelijk met elkaar om te gaan. Soms denken vrijwilligers dat ze te kort schieten, maar "realiseer je wel.... hoe jij met je team omgaat, dat wordt gezien. Voor bepaalde groepen in de samenleving is het heel belangrijk om te zien dat je op een andere manier met elkaar om kunt gaan."
• Meer begrip/compassie voor mensen in moeilijke omstandigheden Joanna Tabak doet regelmatig Present projecten met groep mensen afkomstig van haar kerk: "Als verpleegkundige kom ik veel in aanraking met mensen in minder goede omstandigheden, dus ik ben wel iets gewend, maar de anderen in mijn groep zijn persoonlijk door de projecten van Present echt veranderd. Sommigen komen normaal gesproken helemaal niet in contact met mensen die het minder hebben. Wat ik hoorde van iemand dat ze vroeger veel harder was ("iedereen kan toch een uitkering krijgen?") maar dat ze echt veranderd is door het vrijwilligerswerk via Present."
• Confrontatie met onderkant maatschappij De vrijwilligers die zich via Present inzetten voor mensen die in zware omstandigheden verkeren, komen soms in behoorlijk confronterende situaties terecht: zwaar verwaarloosde huizen, kinderen die in chaos op moeten groeien, sterk vereenzaamde mensen... Vrijwilliger Jan van der Scheer zegt dat het vooral ná een dergelijke klus heel belangrijk is om een moment in te lassen waarop mensen wat ze hebben meegemaakt terug kunnen koppelen:
28
"Je maakt het één en ander mee... Wat ik interessant vind is dat je in omgevingen terecht komt waar je normaal gesproken nooit in terecht zou komen. Op een bepaalde manier ga je je verantwoordelijk voelen, maar je moet toch een bepaalde emotionele afstand bewaren."
• Contact met mensen die je anders nooit ontmoet zou hebben Het contact met de hulpvragers zorgt ervoor dat vrijwilligers zich realiseren dat veel mensen in heel andere omstandigheden leven dan zij. De ontmoeting met deze mensen wordt als heel waardevol ervaren. "Een bijzondere ervaring, meer zicht op hoe een ex-dakloze leeft en reïntegreert in de maatschappij". "Bijzonder om op deze manier een kijkje in iemands leven te krijgen". "De vrijwilligers hebben een aardige indruk gehad van de wereld van de psychiatrie".
• Gewaardeerd worden Het geeft voldoening als de hulpvrager of de begeleider van Present positieve waardering toont voor de inzet. Floris, student bedrijfskunde, lid gereformeerde studentenvereniging: "Die mensen waren zo dankbaar, het is heel tof om te zien wat voor resultaat je in een middag neerzet".
• Relativering van eigen situatie Caroline, vaste vrijwilliger bij Present, realiseert zich door de klussen dat ze zich heel bevoorrecht voelt, en dat ze het nog niet zo slecht heeft. Iemand anders zei: "Goed om te zien waar je staat, hoe goed je het hebt en wat je op een simpele manier kunt bijdragen om iemand anders te helpen."
• Een positievere blik op het doen van vrijwilligerswerk Jasper van Woonzorg Nederland merkte dat zijn medewerkers door de klussen via Present meer aan vrijwilligerswerk willen gaan doen. Een vrijwilliger:"Door Present wordt de drempel lager om vrijwilligerswerk te doen. Er wordt zoveel aangeboden dat je met één belletje al iets nuttigs kunt doen. Daardoor sta ik positief tegenover de gemakkelijkheid waarop vrijwilligerswerk te doen is."
• Teambuilding Behalve het helpen van anderen is een positief gevolg van de Present projecten dat veel genoemd wordt het teambuildingseffect: "We hebben op een leuke manier collega's van andere filialen leren kennen en tegelijkertijd andere mensen kunnen helpen." "Goede manier van teambuilding".
3.1.2. Uitdagingen en verwachtingsmanagement Als mogelijke negatieve effecten worden o.a. genoemd 'frustratie omdat klus niet goed uitgevoerd kon worden', 'geen waardering ervaren' en 'het gevoel dat de hulp niet écht nodig was'. Als dingen misgaaniii heeft dat bijna altijd te maken met:
29
1) gebrek aan goede communicatie; 2) niet uitgekomen verwachtingen; 3) materiaal van onvoldoende kwaliteit. • Communicatie Goede communicatie tussen alle betrokken partijen is van cruciaal belang is voor het welslagen van de projecten. - Een groep werd met schrijnende leefomstandigheden van de hulpvrager geconfronteerd en meldt: "Het zou misschien prettiger zijn voor de hele groep om de situatie van tevoren in te kunnen schatten, en dat we met z'n allen een huisbezoekje hadden kunnen doen". - "Het was van tevoren niet helemaal duidelijk wie wat zou gaan doen. Omdat het nog niet duidelijk was hoeveel bewoners in huis waren om mee te doen. Dat zorgde voor een beetje onrust." - Bij een sociaal project: "Ik denk dat bij nieuwe groepen vooral duidelijk moet zijn dat het niet alleen maar werken is, maar dat de focus ligt op een ontmoeting met mensen. Van tevoren werd ons niet heel veel instructie gegeven".
• Niet uitgekomen verwachtingen; materiaal van onvoldoende kwaliteit Uit de reacties van vrijwilligers na het uitvoeren van een klus komt het volgende impliciete verwachtingspatroon naar voren waarmee mensen vrijwel altijd - bewust of onbewust - aan een klus beginnen. • Hulp moet echt nodig zijn De hulpvrager moet de hulp écht nodig hebben. Als dat niet het geval is - d.w.z. als de hulpvrager zelf sterk of gezond genoeg is om de klus uit te voeren, of als hij/zij voldoende familie of vrienden blijkt te hebben o.i.d. - hebben de vrijwilligers niet het gevoel nuttig te zijn geweest. Dit luistert heel nauw. "Ik vind het persoonlijk leuker om voor cliënten te werken die bejaard of gehandicapt zijn en ons dus echt nodig hebben. Ik had het idee dat deze man zijn tuin ook prima zelf op kon knappen als hij daar even wat tijd aan besteedde." • Klus moet kunnen worden afgemaakt Vrijwilligers willen een klus graag kunnen afmaken. Als dat binnen de afgesproken tijd niet mogelijk is, gaan ze vaak met een onbevredigd gevoel naar huis. "Het was toch wel een deceptie dat we het niet afkregen en dat de vrouw daarom ook niet heel erg tevreden was." • Klus moet gewaardeerd worden
30
Het geeft voldoening als de hulpvrager of de begeleider van Present positieve waardering toont voor de inzet. In een paar gevallen waarbij dat niet gebeurde, houdt men er toch niet echt een goed gevoel aan over. "De hulpontvanger (psychiatrisch patiënte) was er duidelijk niet blij mee dat haar woning zou worden leeggeruimd. Dat gaf mij wel een beetje een ongemakkelijk gevoel. Ik ervoer niet dat we iemand aan het helpen waren, maar meer dat het een pijnlijke situatie was." • Klus moet ingebed zijn in bredere aanpak Als de klus geklaard is, maar bij de hulpvrager blijkt nog veel meer te moeten gebeuren dan die ene klus, wil men graag dat ook de andere problemen worden aangepakt. Het uiteindelijke resultaat van de hulp moet ingebed zijn in een bredere aanpak die de hulpvrager duidelijk een stap verder helpt. Als dat niet zo is, vraagt men zich af of de geboden hulp op de lange termijn wel zin heeft gehad: "Wel blijft het gevoel hangen dat we hebben kunnen helpen, maar dat het een nog een druppel op een gloeiende plaat is" • Materiaal moet kwalitatief hoogwaardig zijn Als het materiaal waarmee gewerkt wordt niet van voldoende kwaliteit was, waardoor ook de afgeleverde klus niet naar behoren kon worden gedaan, is men niet tevreden. Vrijwilligers willen erg graag een goed eindresultaat leveren. "Er was te weinig materiaal (te weinig verfbakjes, grote rollers, plakfolie, emmers, verder waren doekjes en terpentine niet aanwezig). Misschien is het beter te checken welk materiaal bij de hulpontvanger zelf aanwezig is. We hadden liever gehad dat het misschien iets duurdere, doch kwalitatief betere verf was geweest. Want nu was het niet helemaal dekkend. Het is jammer als de uitvoering achterblijft, want hierdoor worden mensen minder goed geholpen dan zou kunnen." *
*
*
*
Een geslaagde klus is dus 1) echt nodig, kan 2) binnen de tijd worden afgerond, wordt 3) gewaardeerd, maakt 4) deel uit van een bredere aanpak om problemen structureel aan te pakken, en wordt 5) uitgevoerd met materiaal (of begeleiding bij een sociale klus) van voldoende kwaliteit. Over het algemeen, zoals gezegd, worden de klussen waarbij vrijwilligers zich inzetten via Present door hen als goed tot zeer goed beoordeeld. Uit de evaluaties van 2008 en 2009 blijkt dat in 90% van de gevallen de projecten door de vrijwilligers als geslaagd worden beschouwd.
31
3.2. Hulpontvangers De eerste doelgroep van Stichting Present wordt gevormd door mensen die zich graag inzetten voor hen die het minder getroffen hebben in de samenleving. De tweede doelgroep, de hulpvragers, zijn mensen die vaak structureel in de problemen zitten (praktische projecten) of zorgafhankelijk zijn (sociale projecten).iv Het gaat vaak om mensen die al heel wat (langs elkaar heen werkende) hulpverleners hebben zien komen en gaan. Toch reageren ze vrijwel altijd zeer positief op de groepen vrijwilligers die hen via Present komen helpen, vaak juist omdat de hulp zo belangeloos wordt geboden: "Woorden schieten mij te kort, voor wat jullie voor mij gedaan hebben. Een levend bewijs, wat men kan doen als de neuzen dezelfde kant op staan! Wat een teamwerk, ik kan het nog steeds niet geloven. Wel heb ik mijn geloof in het goede van de mens hervonden" (bedankbriefje van chronisch zieke hulpontvangster)
3.2.1. Portretten van hulpontvangers Hieronder staan twee portretten weergegeven van mensen die hulp kregen via Present. Opvallend zijn hun uitzichtloze leefomstandigheden en de impact die de hulp van Present voor hen had. Wat ook opvalt is dat de reguliere zorg die ze al ontvangen ontoereikend is om hun problemen echt op te lossen.
32
• Mijnheer Geubel (85): 'Een schilder had ik nooit kunnen betalen'
Mijnheer Geubel (85), voorheen procuratiehouder bij een meubelzaak, woonachtig in de Vijzelstraat. Op de achtergrond een stuk witgeschilderde muur, die voorheen vaalbruin was.
Sinds het overlijden van zijn vrouw, 3 jaar geleden, is mijnheer Geubel eenzaam. Zijn huis is rommelig, de muren en het plafond zitten vol bruine aanslag van de sigaretten die hij onophoudelijk rookt. Ouderenadviseur Elly Smit van de Blankenberg Stichting kwam via een buurtconciërge met hem in contact. Zij stelt hem voor Stichting Present in te schakelen om zijn woonkamer te witten. Tijdens het kennismakingsgesprek met de coördinator van Present toont hij enige angst. Er hangt heel veel aan de muren, dat krijgt hij er zelf nooit af, hij slecht ter been... Hij wordt gerustgesteld: er komt iemand van tevoren om alles voor te bereiden. Tijdens het verven loopt hij heen en weer met spullen en is al wat meer op zijn gemak met de situatie. De klus kost meer tijd dan aanvankelijk gedacht, er moet een paar dagen later weer iemand komen om het af te ronden. Hij zit een paar dagen in de rommel, maar daar had hij zich op ingesteld. Als het werk eenmaal af is, is hij erg gelukkig met het resultaat. Ouderenadviseur Elly Smit zegt achteraf dat hij nog steeds erg eenzaam is, maar dat zij vanwege haar zware "caselaod" en de "productie" die ze moet draaien (zo en zoveel ouderen onder haar hoede per jaar) hem niet kan blijven opzoeken, hoewel ze dat wel heel graag zou willen. Maar er zijn zwaardere gevallen, en daar moet hij nu voor wijken. De vrijwilligster die de klus kwam afronden zegt over het contact dat ze met hem had: "Doordat ik nog een tweede keer ging helpen om het af te maken
33
en ook een tijd alleen was met mijnheer merkte ik hoe snel hij zich hechtte. Ik kan voortzetting van contact niet waarmaken. Al merkte ik de behoefte bij mijnheer. Dat is toch wel lastig". Bij een bezoek enkele maanden na de klus zegt mijnheer Geubel over zijn gewitte muren: "Ik ben er nog steeds elke dag blij mee". Een schilder had hij niet kunnen betalen, dus zonder de hulp van Present was de klus niet mogelijk geweest. Ondertussen is er iets vervelends gebeurd: hij kwam niet door de keuring voor zijn rijbewijs, en nu mag hij niet meer in zijn auto rijden. Hierdoor is zijn wereld veel kleiner geworden, want hij kan nauwelijks lopen. Hij was gewend tweemaal per week naar een groot winkelcentrum bij Muiden te rijden en daar boodschappen te doen en koffie te drinken. Het was eigenlijk zijn enige verzetje. Dat kan nu niet meer. Het zou fijn zijn als er iemand zou zijn die af en toe eens met hem naar Muiden zou kunnen rijden... Maar er is niemand, hij is aan huis gekluisterd. Voor iemand die zijn hele leven verre reizen heeft gemaakt erg zwaar.
• Najim (37): 'Een mooi geschilderd huis praat niet terug' Najim had ooit een baan op de postafdeling van een groot bedrijf. Zijn functie werd wegbezuinigd en het lukte hem niet een nieuwe baan te vinden. Hij kreeg foute vrienden en ging aan de drugs. Najim werd een zware hard-drugs gebruiker en raakte seropositief. Hij leefde in erbarmelijke omstandigheden. Met hulp van het Drugspastoraat krabbelde hij weer wat overeind. Hij kreeg een nieuwe woning en wilde daar een frisse start met zijn leven maken. De woning was erg uitgewoond, de muren waren in donkere kleuren geverfd. Gerson van Drugspastoraat Amsterdam regelde dat Present de woning kwam verven. Drie keer kwam er een groep studenten langs om steeds een gedeelte van de woning te verven. Najim was er dolblij mee en zegt het opknappen van de woning nooit zelf voor elkaar gekregen te hebben. Hij richt de woning netjes in en houdt die ook netjes. Helaas heeft hij nog steeds erg veel problemen. Zijn gezondheid is slecht en hij gebruikt nog steeds drugs, en staat op de wachtlijst voor een hulpverleningstraject. Zijn familie wil niets meer van hem weten en heeft niet gereageerd op zijn uitnodigingen eens in zijn nieuwe huis te komen kijken. Hij voelt zich verstoten. Op het dagbestedingstraject waar hij enkele dagen per week heen gaat wordt hij gepest. Hij voelt zich vaak heel eenzaam, en vindt het moeilijk echt aansluiting te vinden bij de mensen van het Drugspastoraat omdat hij zelf niet gelovig is en daar veel gebeden wordt. Hij heeft erge behoefte aan een maatje, iemand die hem verder zou kunnen helpen. Gerson van het Drugspastoraat mailde aan Present het over Najim en de hulp die hij kreeg van de groepen vrijwilligers: "Ik sprak hem net nog over de telefoon en het kon allemaal niet mooier. Daarvoor dus chapeau! Wat is het een zegen dat er mensen zoals jullie zijn. In twee uur met z'n zevenen het huis de laatste hand gegeven! Als je ziet hoe Najim er vroeger aan toe was en hoe hij het nu toch voor elkaar heeft (mede door jullie en onze hulp!), moet je toch zeggen dat hij het goed maakt. Wat ik zeer positief vond was dat hij zelf alle afspraken met jullie is nagekomen en
34
daarbij ook positief betrokken is geweest. Dat lijkt niet meer dan logisch, maar als iemand zwaar aan de drugs is kun je dat vergeten. Najim is dus heel dankbaar. In zijn nieuwe huis is hij aan een nieuw hoofdstuk van zijn leven begonnen. Hij is er blij mee en jullie hebben daarbij zeer geholpen. Voor hem begint het nu echter alleen maar: ook een mooi geschilderd huis praat niet terug... Eenzaamheid en dagbesteding. Daar liggen de uitdagingen voor Najim. Wij volgen hem op de voet en hopen, bidden en vertrouwen dat hij met vallen en opstaan toch zijn weg door het leven vindt."
3.3 Maatschappelijke organisaties Naast de twee evidente doelgroepen: "vrijwilligers" en "hulpvragers", kwam tijdens het onderzoek nog een derde doelgroep naar boven die heel veel baat heeft bij het werk van Stichting Present: de maatschappelijke organisaties die de hulpvragers doorverwijzen. Voor professionals die met beperkte tijd en binnen een steeds kleiner wordend budget dagelijks bezig zijn met de problemen van mensen die in onze samenleving buiten de boot vallen, is de inzet via Present een zeer welkome aanvulling op hun werk. Zij worden door de Present projecten ontlast, zien dat hun doelgroep er zeer veel baat bij heeft en kunnen zaken aan (laten) pakken die anders zouden blijven liggen. Hierdoor kunnen zij hun werk beter en met meer voldoening uitvoeren. Ter illustratie een hulpverlener aan het woord die in Den Helder door Present werd bijgestaan: “Voor mij als hulpverlener heeft deze dag ook voor een boel verlichting gezorgd. 'De tuin' kunnen we nu als onderwerp naar achteren schuiven. Het was een zeer grote zorgenpost, terwijl er eigenlijk veel grotere voorrang hebben. In mijn beleving uiteraard. Het is heerlijk dat dit nu ook bij hem uit zijn hoofd is en we nu ook daadwerkelijk tijd hebben ons op de 'grote onderwerpen' te storten. De heer gaat nu twee dagen in de week naar een dagbehandeling. En we zijn drukdoende de financiën op orde te krijgen. Hopelijk resulteert dit alles in een positieve wending voor het komende jaar en vindt de heer dan voldoende tijd om te kunnen doen wat hij wat graag wil doen!! Jullie hulp heeft heel veel betekend.”
3.3.1. "Ik weet niet hoe ik het anders had gedaan" Elly Smit, ouderenadviseur bij de Blankenberg Stichting, zet zich in voor ouderen die tijdelijk de regie over hun leven kwijt zijn. Zij schakelt regelmatig Present in bij ouderen die zelf niet meer kunnen witten en die niet meer in staat zijn zware klussen in en rond huis zelf te doen. Ze zegt dat alle ouderen bij wie groepen zich via Present inzetten altijd enorm blij zijn met het resultaat. Ook schakelt ze Present bij verhuisklussen in, als mensen daar zelf geen geld voor hebben. Bij iemand die geestelijk niet in orde was, opgenomen moest worden en die tijdelijk niet meer zelfstandig kon wonen moest de inboedel van de woning worden opgeslagen in een box. Een groep van Present regelde het allemaal: "Ik weet niet hoe ik het anders had gedaan".
35
Smit schakelt Present ook bijvoorbeeld in als iemand zijn woning uit moet en die woning op een bepaalde manier moet worden achtergelaten. Zware materialen als vloeren moeten dan eruit worden gehaald. De oudere bewoners zijn hiertoe niet meer in staat. Smit heeft in dit soort gevallen zeer goede ervaringen met Present: "Als Present er niet was zou ik niet weten hoe het had gemoeten! Deze man had dan een boete gekregen die hij niet had kunnen betalen. Als Present het niet doet houdt het op, dan heb ik er ook geen oplossing voor." Smit ziet dat haar doelgroep vaak eenzaam is en erg veel behoefte heeft aan contact: "Een praatje of even erop uit, dat zou fantastisch zijn. Het is vaak niet eenvoudig om iemand te vinden, een vrijwilliger. Iemand als mijnheer Geubel zou dat wel leuk vinden, juist nu hij de ervaring met vrijwilligers heeft. Ik vind het erg dat mensen helemaal alleen in hun huis zitten te treuren..."
3.3.2. "Mijn hemel wat een projecten, en allemaal bij Eigen Haard, wat wil je nog meer!" Uit een gesprek met Edo Baart van woningbouwvereniging Eigen Haard bleek, dat de inzet van Present voor deze coöperatie als iets structureels en onmisbaars wordt ervaren, met een hele duidelijke toegevoegde waarde. Tot de maand november zijn in 2009 25 groepen via Present ingezet bij deze woningbouwvereniging. Edo was hier zeer verheugd over. Hij formuleerde duidelijk wat voor hen de maatschappelijk meerwaarde van Present was: dat de klussen bij kwetsbare mensen worden uitgevoerd “op een harmonieuze manier” met heel veel menselijkheid. En dat was absoluut niet het geval toen ze nog door betaalde krachten huizen lieten uitruimen e.d. Daarom heeft Eigen Haard nu in bepaalde buurten alle klussen als tuinonderhoud, moeilijke verhuizingen, verfwerk binnen bij b.v. eenzame ouderen, opruimen van vervuilde woningen e.d. aan Present uitbesteed. En het is de bedoeling dat meer buurten gaan volgen. Sommige bedrijven, zoals Cisco uit Zuidoost, zijn zo enthousiast dat ze buurten „adopteren‟, zoals in dit geval Betondorp. Het aantal groepen kan wat Eigen Haard betreft absoluut worden uitgebreid. Eigen Haard is zo enthousiast dat bepaalde afdelingen van de coöperatie zelf ook projecten zijn gaan doen. Dit bevalt heel goed. Baart: “Mijn hemel wat een projecten, en allemaal bij Eigen Haard, wat wil je nog meer!”
3.3.3. "Met ons willen ze nooit spelletjes doen, en moet je nu eens kijken!" Op een druilerige avond in januari komt een groep studenten van studentenvereniging Ichtus een paar uur spelletjes doen bij de Bazelhof in Amsterdam-Geuzenveld, een wooncomplex voor mensen met een verstandelijke beperking. Een groep van ongeveer 15 mensen, die in het gebouw zelfstandige woonruimte hebben, zit met spanning te wachten tot de avond kan beginnen. De begeleiding was aanvankelijk sceptisch: "Wij proberen heel vaak spelletjes met ze te doen, maar ze willen nooit". De avond barst letterlijk los als de studenten aan de gang gaan, het decibelniveau stijgt gigantisch in de gezamenlijke ruimte. Overal zitten aan kleine tafeltjes groepjes spelletjes te doen onder luid geklets. In een hoek
36
zit een studente met een paar vrouwen boekjes en tijdschriften over Frans Bauer te bekijken. Eén van de vrouwen praat honderduit over haar grote idool. Een mevrouw die anders niemand in haar woning toelaat, neemt nu steeds trots iemand mee naar boven om haar huis te laten zien. De begeleiding is met stomheid geslagen over het succes van deze avond. "Moet je zien hoe geweldig ze het vinden om bezoek te krijgen van mensen van buitenaf! Ze vinden het heerlijk om nieuwe mensen te ontmoeten. En nu willen ze opeens wél spelletjes doen!" Aanvankelijk zagen ze deze avond niet zo zitten, maar nu hopen ze dat zoiets vaker georganiseerd kan worden.
4. Organisatorische Case (OC) 4.1 Kosten en Baten in 2009 Het Business Model krijgt in dit hoofdstuk de vertaling in een kosten-baten afweging op organisatieniveau. Kosten en baten worden gepresenteerd aan de hand van een aantal grafieken afkomstig uit het jaarverslag 2009 van Stichting Present Amsterdam.
• Begroting en realisatie
De totale inkomsten (€ 84.313) en uitgaven (73.014) bleven achter bij de begroting. Doordat een begrote subsidie van de Gemeente Amsterdam in 2009 niet doorging, is de organisatie niet in die mate uitgebreid als de bedoeling was. Er is in 2009 rond de € 10.000 minder uitgegeven dan er aan inkomsten binnen is gekomen, dit geld is toegevoegd aan de reserves.
37
• Totaaloverzicht kosten 2009
Het grootste gedeelte van de uitgaven (65%) betrof personeelslasten. De projectkosten (materialen e.d.) bedroegen 8% van het totaal, huisvesting 7%, overige algemene lasten 6%, de bijdrage aan Present Nederland 5%, en accountants- en advieskosten 7%. Van het totaal aan lasten (volgens het exploitatieoverzicht € 74.406) werd € 46.723 direct aan de doelstelling van de stichting besteed, € 5.423 aan fondsenwerving en € 22.260 aan beheer en administratie.
38
• Kosten per project, per vrijwilliger en per uur vrijwilligerswerk
De gemiddelde kostprijs per project (€ 600 in 2009 tegen € 733 in 2008), per vrijwilliger (€ 77 in 2009 tegen € 77 in 2008) en per uur vrijwilligerswerk (€ 14 in 2009 tegen € 19 in 2008) daalde sterk in 2009. Present schrijft dit positieve resultaat toe aan een efficiëntere werkwijze, die samenhangt met toegenomen ervaring bij zowel het team van Present als de samenwerkingspartners. Present Amsterdam schrijft over de afgenomen gemiddelde kostprijs in het jaarverslag: "Opgemerkt zij dat er een duidelijke grens is aan de toename in efficiëntie die wij kunnen en – belangrijker nog – willen realiseren. De reden daarvoor is dat wij veel belang hechten aan kwaliteit en zorgvuldigheid in het begeleiden van de inzet van vrijwilligers, omdat we te maken hebben met kwetsbare mensen als hulpontvangers maar zeker ook vanwege onze filosofie dat de wensen en mogelijkheid van de hulpgever ons vertrekpunt vormen. Als toename van efficiëntie de kwaliteit en zorgvuldigheid van de begeleiding van vrijwilligers gaat ondermijnen slaan we de bodem onder het bestaan van onze organisatie weg. Naar onze indruk zijn de mogelijkheden voor verdere reductie van de uitgaven per project om die reden beperkt."
39
• Baten in 2009
Stichting Present Amsterdam ontving in 2009 inkomsten vanuit vier soorten bronnen: woningbouwcoöperaties (€ 36.000, 43%), overheid (€ 20.200, 24%), vermogensfondsen (€ 20.050, 24%) en partners (bedrijven/particuliere giften) (€ 8.063, 9%). Present hecht aan diversificatie in de fondsenwerving om de onafhankelijkheid te waarborgen, en ook ter bescherming tegen het risico van het wegvallen van inkomstenbronnen. Voor 2009/2010 kende de Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling van de Gemeente Amsterdam Present € 35.000 subsidie toe; dit getal is niet in bovenstaande grafiek verwerkt maar telt mee op de begroting voor 2010. Eén van de belangrijkste voornemens voor 2010 is het verder bevorderen van samenwerking met het bedrijfsleven, teneinde een grotere geldstroom vanuit deze bron te genereren. Om dit te realiseren wordt een structurele vrijwilliger aangesteld die zich geheel zal richten op het leggen van contacten met bedrijven. Ook is een folder gericht op bedrijven in de maak.
40
Folder gericht op het werven van bedrijven, in wording
• Herkomst baten 2007-2009
In bovenstaande grafiek is te zien dat het aandeel van de woningbouwcoöperaties in het totaal aan inkomsten van Stichting Present Amsterdam ieder jaar groter wordt. Het is dus een verstandige beslissing om het aandeel "Partners, giften en overig" verder te proberen uit te bouwen, teneinde een meer evenwichtige verdeling van de baten over de verschillende financieringsbronnen tot stand te brengen en niet al te afhankelijk te worden van één soort financier.
41
4.2 Conclusies Present Amsterdam is er de afgelopen jaren in geslaagd goodwill te kweken bij een groot aantal financierende partners. Deze goodwill vertaalt zich in 2009 in een sluitende begroting en zelfs een overschot. Door de bedrijfsvoering steeds efficiënter in te richten slaagt Present Amsterdam er ook in, de kosten per project steeds verder te verlagen, al lijkt daar nu - terecht - de bodem bereikt: nog meer efficiency zou ten koste gaan van de kwaliteit. Als de huidige trend voortgezet wordt, zal Present op den duur financieel te afhankelijk van woningbouwcoöperaties worden. Voor de komende jaren zal de uitdaging zijn: de financiering door overheid, woningbouwcoöperaties en vermogensfondsen verder te consolideren, en het aandeel van bedrijven in de financiering te verhogen. In het Amsterdamse bedrijfsleven ligt nog veel onbenut potentieel; Present projecten zijn uiterst geschikt om Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen in een organisatie vorm te geven. Ook zijn er in Amsterdam meerdere vermogensfondsen die tot nu toe nog niet (of enkele jaren geleden voor het laatst) door Present Amsterdam zijn aangeschreven, maar waarvan de doelstellingen ondersteuning van Present mogelijk maken (denk aan Stichting het R.C. Maagdenhuis, de Fundatie Van den Santheuvel, Sobbe, Ars donandi e.a.). Verder was een idee dat tijdens een teambuildingsbijeenkomst naar voren kwam, om aan Gamma te vragen de benodigde materialen voor de praktische klussen te sponsoren. De mogelijkheden van sponsoring zouden sowieso verder kunnen worden onderzocht.
5. Maatschappelijke case (MC) Dit hoofdstuk bespreekt de maatschappelijke case van Present Amsterdam waarin de impact die Present heeft op de buitenwereld wordt beschreven. Met deze buitenwereld wordt dus de maatschappij bedoeld, die in dit hoofdstuk door de ogen van stakeholders van Present wordt beschreven. Deze 'buitenwereld' is scherp gescheiden van de wereld van de Organisatorische Case uit het vorige hoofdstuk waarin enkel het financieel-economische nut voor de organisatie uitgedrukt is in kosten en opbrengsten. In paragraaf 5.1 wordt uitgelegd waarom het onwenselijk is de impact van Present in termen van maatschappelijk rendement uit te drukken. De impact die Present heeft wordt nader uitgewerkt in paragraaf 5.2, vanuit het perspectief van de stakeholders. In paragraaf 5.3 worden de kwalitatieve effecten besproken. In paragraaf 5.4 wordt ingegaan op een aantal aannames betreffende de maatschappelijke impact van Present, waarnaar nog nader onderzoek noodzakelijk is. Paragraaf 5.5 geeft een samenvatting van de impacts van Present.
42
5.1 De onwenselijkheid om de impact van Stichting Present Amsterdam in termen van 'maatschappelijk rendement' uit te drukken Een maatschappelijke Business Case (mBC) bevat normaal gesproken een hoofdstuk waarin de impact die een organisatie heeft op de buitenwereld wordt beschreven, gewogen en uitgedrukt in een 'maatschappelijk rendement'. In een dergelijk hoofdstuk, de Maatschappelijke Case, wordt de waarde van de activiteiten van een organisatie - uitgedrukt in euro's - berekend die ten gunste komt aan de maatschappij (burgers, cliënten, belastingbetalers) oftewel het "maatschappelijk rendement". Een dergelijke berekening kan tot stand komen door het gebruik van (elementen van) de Social Return on Investment (SROI) methode. De inzet van vrijwilligers via Present zou volgens het denkraam van de SROI een maatschappelijke waarde creëren, doordat hun werk een vervanging biedt voor door belasting of sociale premies betaalde maatschappelijke voorzieningen (bijvoorbeeld zorg). Stel bijvoorbeeld dat uit een SROI analyse zou blijken dat iedere euro die financiers in Present investeren de maatschappij het vijfvoudige aan besparing oplevert door afname van zorgconsumptie. Dit geeft maatschappelijk rendement van 1:5. Hoe gunstiger deze verhouding hoe meer gerechtvaardigd de investering van die ene euro zou zijn, volgens de logica van een SROI berekening. In de mBC over Stichting Present Amsterdam is nadrukkelijk gekozen om geen SROI analyse te (laten) uitvoeren om een aantal redenen: - Het is zeer moeilijk hard te maken hoeveel geld het de maatschappij oplevert als bijvoorbeeld een oudere man, die jarenlang in een verwaarloosd huis leefde, weer een opgeknapte woonkamer met witte muren heeft en een aantal waardevolle contactmomenten heeft ervaren. Hoe kwantificeer je het feit dat een vrijwilliger voortaan met meer compassie naar gemarginaliseerde mensen kijkt? Hoe druk je in harde euro's het plezier uit dat een geestelijk gehandicapte vrouw beleeft aan een middagje spelletjes doen? De totale zorgconsumptie van de hulpontvangers zal door de activiteiten van Present zeker afnemen, maar het is ondoenlijk met enige precisie in euro's uit te drukken hoeveel geld dat de samenleving oplevert. Aannames in deze, waarop de berekeningen gebaseerd zouden zijn, zouden te hypothetisch van aard zijn, te moeilijk hard te maken, en daardoor per definitie onbetrouwbaar. - De motivatie van vermogensfondsen (en andere financiers) om in Stichting Present te willen investeren houdt geen verband met 'maatschappelijk rendement' of kwantificeerbare opbrengsten die men van de projecten van Present verwacht. Wat fondsen waarderen en mede willen financieren is de manier waarop aan het christelijke ideaal van naastenliefde door Present op een eigentijdse manier invulling wordt gegeven. De doelgroep van Present bestaat uit eenzame, gemarginaliseerde, "uitgevallen", "sociaal overbodige" mensen, die vaak geteisterd worden door een veelvoud van problemen. Fondsen willen graag dat met hun geld zij die dat het
43
hardste nodig hebben geholpen worden, vanuit een moderne opvatting van "charitas". Present maakt het mogelijk de allerzwaksten van onze maatschappij daadwerkelijk hulp te bieden op een hele concrete manier. Het gaat er de fondsen daarbij absoluut niet om, de maatschappij of de overheid geld te helpen besparen. Het gaat om (het mogelijk maken van) medemenselijkheid, solidariteit over sociale grenzen heen, concreet uiting geven aan compassie, het erkennen (en helpen lenigen) van het leed van de ander. Dit zijn kernwaarden waarvan het niet wenselijk is die in financiële opbrengsten uit te drukken. Dat is niet waar het om gaat. Het geld dat de fondsen geven aan initiatieven als Present moet aantoonbaar aan de armsten van onze samenleving ten goede komen; financiële maatschappelijke baten zijn secundair. - De vrijwilligers die zich via Present inzetten voor de diverse groepen 'hulpvragers' doen dat JUIST NIET om er zelf financieel of anderszins beter van te worden, maar puur vanuit de motivatie iets voor een ander die het minder goed heeft te kunnen betekenen. Dit blijkt uit alle interviews die met deze vrijwilligers werden gehouden. Juist een totaal belangeloze inzet is wat men graag wil bieden. Vrijwilligers zouden het waarschijnlijk beledigend vinden voor hun goede intenties, wanneer de "baten" die hun inzet via Present hen als "stakeholders" "op zou leveren" gekwantificeerd zouden worden. Ook voor hen is dat absoluut niet waar het om gaat. Zelfs de geconstateerde teambuildingseffecten en "het goede gevoel" iets voor iemand betekend te hebben zijn voor hen secundair: het gaat erom, iemand met wie het niet goed gaat echt geholpen te hebben. Maatschappelijke financiële baten zijn daarbij nooit een motivatie of een uitgangspunt. Het gaat juist om het uiting geven aan naastenliefde, zonder dat daar enig financieel gewin tegenover staat.
5.2 Stakeholders Stichting Present Amsterdam levert op basis van haar functie een significante maatschappelijke bijdrage aan meerdere stakeholders. De stakeholders zijn o.a. partijen die zorg, wonen en welzijn verzorgen in Amsterdam. In de afgelopen maanden zijn meerdere gesprekken gevoerd met belangrijke stakeholders. Op basis van die gesprekken en onderzoek zijn de kwalitatieve en kwantitatieve effecten van Present ingeschat. Onderstaand volgen de kwalitatieve effecten genoemd per stakeholder. De kwantitatieve effecten zijn vaak toe te rekenen aan meerdere stakeholders.
44
5.3 Kwalitatieve effecten In onderstaand overzicht staan de kwalitatieve effecten per stakeholder genoemd. Deze zijn afkomstig uit onderzoek en interviews met betrokken stakeholders: Zorgvrager
Vrijwilliger
- positief menselijk contact - klus in of rond huis gedaan die men nooit zelf had kunnen doen - frisse nieuwe start mogelijk - vertrouwen in mensheid een klein beetje hersteld - (tijdelijk) doorbreken van hopeloze situatie en/of isolement
- gevoel van zingeving
Woningbouwcoöperatie
Zorginstelling
- klussen bij bewoners worden op een menselijke manier uitgevoerd - sociale cohesie wordt bevorderd - vervuiling en verwaarlozing worden op een positieve manier aangepakt - straten knappen op na tuinprojecten - problematische bewoners krijgen zetje in goede richting
- activiteiten met bewoners worden uitgevoerd waar geen budget voor is - bewoners hebben een fijne middag of avond - bewoners worden even uit hun isolement en eenzaamheid verlost - bewoners kunnen er weer eens uit - personeel wordt ontlast en geïnspireerd
Ouderenadviseur
Gemeente
- klussen bij ouderen waar de welzijnsorganisatie en de ouderen zelf geen budget voor hebben, kunnen nu toch worden uitgevoerd - het isolement en de eenzaamheid van de oudere worden even doorbroken - ontlasting van hulptaak
- bevolkingsgroepen die normaal gesproken nooit met elkaar in contact komen vinden elkaar - mensen aan onderkant samenleving worden geholpen - mensen worden geënthousiasmeerd voor vrijwilligerswerk - ervaart WMO infrastructuur
- meer begrip voor mensen in moeilijke omstandigheden - confrontatie met onderkant maatschappij - gewaardeerd worden - relativering eigen situatie - positievere kijk op vrijwilligerswerk
5.4 Aannames betreffende maatschappelijke impact De kern van het werk van Stichting Present vloeit voort een radicaal andere visie op (het faciliteren van) vrijwilligerswerk. Present gaat uit van de behoeften, mogelijkheden, wensen en voorkeuren van de vrijwilliger en stelt aldus de aanbodkant centraal. De werkwijze van Present richt zich niet op productie of aantallen uren zorg maar op outcome, en met name op het mogelijk maken van 'inzet voor anderen' voor mensen die het druk hebben en voor wie het moeilijk is structureel vrijwilligerswerk te doen. Het gaat er bij de projecten van Present niet alleen om dat een klus wordt uitgevoerd. De effecten op de vrijwilligers die de klus doen en op de hulpvrager zouden niet op deze manier tot stand zijn gekomen als een professioneel klusbedrijf was ingehuurd. Om de veronderstelde maatschappelijke baten van deze outcome goed te kunnen kwantificeren zou diepgravend effectonderzoek nodig zijn. Een dergelijk uitgebreid onderzoek valt buiten de scope van deze maatschappelijke Business Case. Op kleinere schaal zijn echter wel enkele aannames vastgesteld en getoetst die met het genereren van maatschappelijke impact samenhangen.
45
Aanname 1: Door de projecten van Present gaan meer mensen structureel vrijwilligerswerk doen
Uit het eerste deelonderzoek van Verwey-Jonker10 naar de lokale coördinatie van vrijwilligerswerk in de zorg blijkt, dat Stichting Present zichzelf ziet als een organisatie die nieuwe vrijwilligers enthousiast maakt voor structureel vrijwilligerswerk. Een veranderende houding t.o.v. de zwakkeren in de samenleving beschouwt Present als een belangrijke missie. Daarom hebben we in het kader van dit onderzoek bekeken of mensen die via Present projecten hebben gedaan zich daarna daadwerkelijk meer als vrijwilliger voor hun medemensen zijn gaan inzetten. Wij hielden over dit onderwerp een enquête onder vrijwilligers die het afgelopen jaar via Present een klus hebben gedaan. Een korte vragenlijst werd door 22 respondenten ingevuld. Sommige respondenten vertegenwoordigen hun gehele groep.
De resultaten van de enquête in cijfers - Ben je door mee te doen aan een klus via Stichting Present positiever tegenover vrijwilligerswerk komen te staan? Ja Was ik al
12 10
- Doe je, door je ervaringen bij Present, nu meer en wellicht structureel vrijwilligerswerk voor mensen die het moeilijk hebben in de samenleving? Nee Deed ik al
11 11
- Overweeg je meer vrijwilligerswerk te gaan doen in de nabije toekomst? Misschien Ja Ja, maar alleen weer via Present Ik doe al veel
2 14 3 6
Uit deze resultaten kan voorzichtig geconcludeerd worden, dat hoewel mensen door de Present projecten positiever tegenover vrijwilligerswerk zeggen te staan, en 10
Deelonderzoek 1 Interviews met het landelijk kader van LOVZ organisaties: verslag. pag. 19/20.
46
hoewel een groot gedeelte van de respondenten overweegt om meer vrijwilligerswerk te gaan doen, men de overstap naar meer structureel vrijwilligerswerk in de praktijk niet maakt. Wel zeggen een aantal mensen expliciet zich weer via Present in te willen gaan zetten. v Een verrassend gegeven dat verder uit de enquête naar voren komt is dat veel vrijwilligers naast de klussen voor Present al ander vrijwilligerswerk deden. Overigens betrof het bij deze enquête een kleine, niet representatieve steekproef. Naar dit gegeven zou nog nader onderzoek kunnen worden uitgevoerd. Aanname 2: a) De projecten van Stichting Present zijn niet goedkoper als ze worden uitgevoerd door groepen vrijwilligers. Inhuren van een klusbedrijf is niet duurder. b) De maatschappelijke instellingen die gebruik maken van Present voor klussen, mogen echter hun budget niet gebruiken om een bedrijf in te huren voor klussen bij individuele hulpvragers. c) Het feit dat Present een organisatie is met een algemeen maatschappelijk doel, gefinancierd via verschillende geldstromen, maakt het uitvoeren van klussen voor de maatschappelijke instellingen wél mogelijk. Zonder Present zouden de klussen dus, om financiële redenen, niet kunnen worden uitgevoerd. Aanname 2. a) is onderzocht door middel van het opvragen van offertes van schilderen verhuisbedrijven. Er blijkt inderdaad nauwelijks verschil tussen de prijs die een professioneel bedrijf vraagt voor een verhuizing (plm € 1100) en de twee klussen à € 600 die via Present nodig zouden zijn. Hetzelfde geldt voor een schilderklus. Wat b) betreft: woningbouwverenigingen kunnen er wel voor kiezen bij extreme overlast incidenteel een professioneel klusbedrijf in te huren. Maar ze werken veel liever met Present samen, vanwege de grote maatschappelijke meerwaarde die hen, en hun bewoners, dat biedt. Welzijnsinstellingen voor ouderenzorg, instellingen voor verslavingszorg en GGD Jeugdzorg echter hebben geen budget om klussen door een professional uit te laten voeren. Ouderenadviseur Elly Smit benadrukte in een gesprek dat zij geen enkele andere manier heeft om iets voor ouderen op dit gebied te betekenen van Present in te schakelen. Naast het uitvoeren van noodzakelijke klussen biedt Present in haar ogen bovendien de ouderen het voordeel van gezellig contact met aardige mensen. c) Dit geldt dus niet voor woningbouwcoöperaties, maar wel voor de andere maatschappelijke organisaties waar Present mee samenwerkt: zonder Present zouden de klussen niet kunnen worden uitgevoerd. Voor hen betekent Present een onmisbare meerwaarde, waarvoor in feite geen alternatief voorhanden is.
Aanname 3: De begeleiding/hulp die hulpontvangers ontvingen vóór de klus van Present is over het algemeen ontoereikend. Eenzaamheid en sociale problematiek zijn vaak groot. De impact van Present projecten op de hulpontvangers zou groter en blijvender zijn als deze na de klus in contact zouden worden gebracht met organisaties (b.v. buddyprojecten) die hen meer structurele vormen van hulp zouden kunnen bieden. De rol van Present zou hierbij beperkt moeten blijven tot een signalerende en doorverwijzende, in nauw overleg met de al betrokken hulpinstanties. 47
Uit de portretten van hulpontvangers die in par. 3.3 geschetst werden, kwamen een aantal zaken naar voren die voor veel meer hulpontvangers gelden: • er zijn hulpverlenende instanties bij de hulpvrager betrokken, maar zij zijn om allerlei redenen niet in staat met alle problemen te helpen; • er vindt contact plaats tussen mensen met verschillende achtergronden die elkaar zonder Present nooit hadden ontmoet; • een klus wordt uitgevoerd die een grote verbetering in de leefomgeving van de hulpontvanger tot gevolg heeft; • na afloop zien vrijwilliger en hulpontvanger elkaar niet meer terug; • Er is een positief moment geweest dat eventueel zou kunnen leiden tot verdere positieve ontwikkelingen, maar de overige problemen van de hulpontvanger zijn niet opgelost. Mijnheer Geubel en Najim zouden eigenlijk allebei iemand nodig hebben die hen regelmatig blijft opzoeken en laagdrempelig ondersteunt, een soort buddy. De Present-klus is een goede binnenkomer bij vereenzaamde mensen. Daarna zou een vervolgtraject kunnen worden ingezet, want vaak wordt met de klus een hopeloze situatie op een positieve manier doorbroken, waarna er méér mogelijk is. Dit illustreert het onderstaande, schrijnende verhaal van een structureel vrijwilliger die enkele malen hielp bij een verarmde hulpvraagster: "Er is veel te doen in dit huis. Je zou deze mevrouw eigenlijk een paar duizend euro toewensen om alle achterstallig onderhoud te laten verrichten en haar eens een weekje op vakantie te sturen. Dit is echt de onderkant van de samenleving waar men vaak niet meer op eigen kracht uitkomt. Sinds de bijzondere bijstand is afgeschaft blijven al deze eigenlijk noodzakelijke uitgaven liggen. Alles wat kan wachten verslonst verder. Er is geen enkele luxe in dit huis te ontwaren. Wel weer veel zooi, stapels met spullen. Misschien kan ze niet zo goed weggooien. Maar weggooien is misschien ook wel een luxe, want je zult maar iets nodig hebben en het niet kunnen kopen. Haar financiële situatie kan ik niet oplossen¸ maar daarnaast stuit ik op een probleem dat ik wel vaker ben tegengekomen in dit werk en waar ik wel wat aan kan doen. Ik en wij van Present. Oorspronkelijk zou ik hier komen om een plafond te schilderen. Maar er blijkt veel meer werk te liggen. Echt heel veel werk. Wat voor zin heeft het hier om alleen het plafond te schilderen en de rest te laten zitten? Het is net zoiets als haar een fraai kunstwerk te verkopen, dat ze dan op een ruine moet ophangen. Misschien moet Present daar meer instoppen dan iets wat in een dagje te doen is. Wil Present dat? Past dat bij de doelstelling? Zouden er voor zulke gevallen geen fondsen te vinden zijn die een forse douw in de goede richting geven? Natuurlijk is dat geen permanente oplossing, maar wel meer dan een druppel op de gloeiende plaat." Bij sommige andere Present vestigingen wordt meer aan structurele nazorg voor de hulpvragers gedaan dan in Amsterdam. In Zwolle worden mensen bijvoorbeeld bewust gestimuleerd om langduriger bij een hulpvrager betrokken te blijven. Elsje
48
Goudzwaard van Present Zwolle hierover, geciteerd door Bert Roor in zijn thesis De leerzijde van diaconaat: "We maken nu bijvoorbeeld ook mensen uit groepen bewust om langer bij iemand betrokken te zijn, om zo mensen te betrekken in een natuurlijk netwerk. Ze gaan samen dingen doen met een hulpontvanger zodat deze kan ontdekken hoe het is om met een 'normaal' iemand op te trekken. Zodat ze zelf een netwerk opbouwen. Maar veel mensen vonden dit gek omdat ze Present zagen als een eendagsproject. (...) We zijn de visie aan het verbreden en verdiepen."11 Bij Present Amsterdam bestaat echter enige aarzeling om een vervolgtraject t.b.v. de hulpvragers actief vorm te geven. Sommigen hebben weerstand tegen het idee dat Present nazorg zou moeten faciliteren. Present kan immers onmogelijk alle problemen van de hulpvragers helpen oplossen. Herman, die deel uitmaakt van de vaste staf van Present, zegt hierover: "Ik heb niet de illusie dat Present zo'n 180 graden anders effect heeft dan al die andere organisaties die proberen iets te bereiken. Ik ben me ervan bewust dat het een heel moeilijk ding is. Als je niks doet dan schiet je ook niks op. Kijk, je kunt zeggen: deze hulpontvanger valt gewoon weer terug in zijn oude patroon. En ik denk dat dat negen van de tien keer zo is. Maar als je niks doet is het tien van de tien keer. En er gebeurt altijd iets moois. Misschien is het dan maar tijdelijk. Maar mensen waarderen het wel. Eén van de dingen waar ik wel goede hoop heb is dat wij het vertrouwen bij mensen weer terugbrengen. Dat zie ik gebeuren bij projecten waar mensen echt bang zijn om vreemden in huis toe te laten door allerlei nare ervaringen die ze gehad hebben in het verleden. Als ze dan een onbevangen groep vrijwilligers in hun huis ontmoeten waar ze heel leuk contact mee hebben, kunnen ze een stukje straatvrees kwijtraken." Gedurende het totstandkomen van deze maatschappelijke Business Case is dit punt meerdere malen aan de orde gekomen, en bij het afronden van dit rapport meldde de coördinator dat Present Amsterdam nu begonnen is eenzame hulpvragers door te verwijzen naar buddy-achtige initiatieven.vi
5.5 Conclusies Stichting Present Amsterdam genereert maatschappelijk rendement en positieve impacts voor alle betrokken stakeholders. Zorgvragers in vaak hopeloze omstandigheden worden in elk geval tijdelijk ontlast, vrijwilligers vinden het werk dat 11
Bert Roor: De leerzijde van diaconaat. Een praktisch-theologische verkenning van diaconale leerprocessen onder vrijwilligers werkzaam via Stichting HiP en Stichting Present. Thesis ter verkrijging van de graad van Master of Theology aan de Faculteit der Godgeleerdheid van de Vrije Universiteit, Amsterdam, 2010, pag. 45. Met dank aan Bert Roor voor het ter beschikking stellen van zijn onderzoek.
49
ze via Present doen zeer waardevol, maatschappelijke instellingen hebben vaak geen andere middelen om de klussen uit te laten voeren en ervaren een verlichting van hun taak, en woningcoörporaties werken liever met Present dan met professionele klusbedrijven vanwege de toegevoegde maatschappelijke waarde en de menselijke manier van werken. Een Social Return on Investment analyse zou zeker meer van dergelijke maatschappelijke baten kunnen identificeren en kwantificeren. Dit was in het beperkte kader van dit onderzoek niet mogelijk.
6. Conclusie: maatschappelijke Business Case (mBC) De maatschappelijke Business Case kent een logische opbouw waarin vijf onderling verbonden perspectieven samenkomen tot één gedeelde kosten-baten afweging van Stichting Present Amsterdam. Het gehele model komt samen in de mBC, die in de inleiding is toegelicht.
6.1 Terug naar de kern: de cliënt De vrijwilliger staat centraal bij Present, dat maakt de formule uniek. Waarden die de Present projecten creëren voor de deelnemende vrijwilligers zijn, nogmaals recapitulerend: een gevoel van zingeving, nuttig bezig zijn, een positieve invloed kunnen hebben, meer begrip voor mensen in moeilijke omstandigheden, confrontatie met onderkant maatschappij, contact met mensen die je anders nooit ontmoet zou hebben, gewaardeerd worden, relativering van eigen situatie, een positievere blik op het doen van vrijwilligerswerk en teambuilding. Voor de hulpvrager vertaalt de positieve impact van de Present projecten zich in een moment van positief menselijk contact, een klus in of rond huis gedaan die men nooit zelf had kunnen doen, een mogelijke frisse nieuwe start, een klein beetje herstel van vertrouwen in de medemens, en het (tijdelijk) doorbreken van hopeloze situatie en/of isolement. Het idee achter Present: een beweging creëren waarbij het normaal wordt om om te zien naar elkaar, wordt in de projecten concreet gemaakt. De werkelijke meerwaarde van Present is, naast de klussen zelf: het doorbreken van eenzaamheid of anonimiteit bij mensen, elkaar weer ontmoeten, betekenisvol contact hebben over de grenzen van sociale groepen heen. Vooral dat laatste maakt Present uniek in een meer en meer gesegregeerde samenleving waarin velen zelfs geen weet (willen) hebben van medemensen in nood, of nog steeds denken dat "de overheid dat allemaal wel geregeld zal hebben" of dat het "je eigen schuld is als je de boel laat verslonzen" of dat "mensen toch altijd een uitkering kunnen krijgen". Vrijwilligers zien dat er veel noden in onze maatschappij zijn, maar dat ze tegelijkertijd daar niet machteloos tegenover hoeven te staan, omdat ze zelf door een paar uur van hun tijd te geven al heel veel positiefs teweeg kunnen brengen in het leven van mensen die het niet zo goed getroffen hebben als zij. Enkele uitspraken van mensen die zich via Present hebben ingezet over de andere manier waarop zij naar vrijwilligerswerk zijn gaan kijken:
50
"Door Present wordt de drempel lager om vrijwilligerswerk te doen. Er wordt zoveel aangeboden dat je met één belletje al iets nuttigs kunt doen. Daardoor sta ik wel positief tegenover de gemakkelijkheid waarop vrijwilligerswerk te doen is." "Door Present heb ik kennis gemaakt met vrijwilligerswerk in Amsterdam. Hierdoor heb ik gezien dat mensen er echt iets aan hebben en het ook leuk en ontspannen is om zelf een paar uurtjes te werken. Ook leer ik op die manier rustiger om te gaan met mijn tijd. Vrijwilligerswerk is dus echt doeltreffend voor zowel degene die geholpen wordt als degene die het werk uitvoert." "Het contact met de diversiteit aan mensen is zeer inspirerend en heeft ervoor gezorgd dat ik wat dat betreft positiever tegenover vrijwilligerswerk ben gaan staan. Ook de diversiteit en aard van werkzaamheden heeft deze houding versterkt." "Het bleek veel leuker te zijn dan ik dacht, bovendien is het super om te zien hoe dankbaar mensen zijn als je hun huisje hebt opgeknapt en het is ook nog eens erg leuk om te doen met een groep. Dus ik denk dat ik namens velen spreek als ik zeg dat het veel leuker is dan we aanvankelijk dachten."
6.2 De mBC: Organisatorische en Maatschappelijke Case Uit de organisatorische case blijkt dat Present onder de huidige omstandigheden, met de huidige financiële middelen een gezonde organisatie is met een sluitende begroting. De kostprijs per project is het afgelopen jaar flink gedaald, dus de efficiency is toegenomen. Als we kijken naar de kosten van de organisatie van Stichting Present Amsterdam en die vergelijken met de baten die Present de samenleving oplevert, kunnen we constateren zonder diepgaand kwantitatief onderzoek te hebben verricht dat de baten de kosten ruimschoots overtreffen. Uit de organisatorische case kwam naar voren dat een gemiddeld project in 2009 een kostprijs had van € 600. Verder kwam naar voren dat woningbouwcoöperaties voor 43% van de financiering verantwoordelijk zijn en dat ook 44% van het totaal van de projecten bij woningbouwcoöperaties wordt uitgevoerd. Dat betekent dat dat gedeelte van de projecten zichzelf dus bedruipt. Tegelijkertijd leveren de projecten de maatschappij veel meer op dan wanneer de woningbouwcoöperaties de klussen door professionals hadden laten uitvoeren. Naast het feit dat een klus wordt uitgevoerd: - een positievere houding t.o.v. vrijwilligerswerk bij de deelnemende groepen - een moment van menselijk contact en doorbreken van eenzaamheid bij de bewoners - meer sociale cohesie in de wijken door de positieve contacten die ontstaan - samenwerking tussen woningbouwverenigingen onderling - de signalerende en doorverwijzende functie die Present kan vervullen bij sociaal zwakke bewoners, etc.
51
Al deze positieve effecten leveren de maatschappij gegarandeerd een meerwaarde op, die eventueel door middel van een SROI analyse zou kunnen worden gekwantificeerd. De projecten bij woningbouwverenigingen zijn dus budgetneutraal, mét kwantificeerbare maatschappelijke impacts. Het overige gedeelte van de klussen, plm. 56%, wordt uitgevoerd bij maatschappelijke organisaties die de klussen zelf niet bekostigd zouden kunnen hebben. In deze categorie projecten investeren dus financiers als de overheid, vermogensfondsen en sponsors € 600 per project. De kosten van de klus op zich komen ongeveer overeen met wat een professional ervoor gerekend zou hebben. Het is duidelijk dat de klussen absoluut noodzakelijk zijn voor de doelgroep, én dat de betrokken maatschappelijke organisaties ze noch hadden kunnen bekostigen, noch hadden kunnen organiseren op de manier waarop Present dat nu gedaan heeft. Ook hier zijn, behalve het feit dat de klus überhaupt werd uitgevoerd, vergelijkbare maatschappelijke baten te noemen als hierboven. Het gaat vaak om zeer kwetsbare groepen: eenzame ouderen, ex-drugsverslaafden of ex-daklozen, psychiatrische patiënten en gezinnen die slachtoffer zijn van huiselijk geweld (via GGZ Jeugdzorg). Voor deze vaak gemarginaliseerde groepen is contact met "gewone" mensen van onschatbare waarde. Daarnaast worden de hulpverleners (in elk geval tijdelijk) ontlast door de belangeloze hulp van de Present-vrijwilligers. Hoewel dus geen diepgaand kwantitatief onderzoek is uitgevoerd, kan toch gerust gesteld worden dat de maatschappelijke baten die Present genereert de kosten verre overstijgen.
6.3 Risico's en kritische succesfactoren De risico's en kritische succesfactoren zijn in paragraaf 2.10 aan de orde gekomen. Recapitulerend: de kritische succesfactoren op organisatieniveau bestaan eruit dat Present het aanbod van vrijwilligers centraal stelt, aanvullend op bestaande zorg werkt, een goed op elkaar ingespeeld team heeft, een flexibele organisatie is die reflecteert op eigen handelen en blijft leren, een werkwijze hanteert die voor aanpassingen en verbeteringen open blijft staan, het bestaande netwerk goed onderhoudt en uitbreidt, een verbindende factor kan zijn tussen verschillende maatschappelijke organisaties, en organisch groeit. Succesfactoren voor een goed verlopend project (par. 2.1.2) zijn goede communicatie, kwaliteit en betrokkenheid van de begeleiding, goede voorbereiding van de kant van de maatschappelijke organisatie, een gemotiveerde groep, realistische verwachtingen waarmee de groep aan de klus begint, een hulpontvanger die duidelijk baat had bij de klus en dit ook uitspreekt, en een groep die ervaringen bespreekt en deelt tijdens en na de klus. Vrijwilligers zelf vinden dat een klus als 'echt nodig' moet worden ervaren en dat de hulpverlener niet in staat moet zijn de problemen zelf op te lossen, vinden het fijn als een hulpverlener de klus waardeert, willen graag dat de klus deel uitmaakt van een bredere aanpak om de problemen structureel aan te pakken, willen graag dat het materiaal van goede kwaliteit is en ronden graag de klus binnen de gestelde tijd af.
52
Risico's zijn er op het gebied van de financiering op middellange termijn (komen de financiers de komende jaren weer over de brug?), op het gebied van de interne organisatie (blijft het goed op elkaar ingespeelde team in stand?), op het gebied van de samenstelling van de groepen (voornamelijk 'wit'), op het gebied van "follow-up" t.b.v. hulpvragers (vallen ze niet weer terug?), en op het gebied van nazorg voor de vrijwilligers (was de schok niet te heftig?).
6.4 Conclusies en aanbevelingen Na enkele maanden meegelopen te zijn met Present Amsterdam kan ik als onderzoeker niet anders dan nederig zijn bij zoveel enthousiaste en onbaatzuchtige inzet voor de minder bedeelden in onze samenleving, bij zoveel professionaliteit in de uitvoering en begeleiding van de klussen, bij zoveel oprechte betrokkenheid bij het lot van gemarginaliseerde mensen. Tegelijkertijd biedt de positie van buitenstaander die een kijkje in de keuken krijgt de mogelijkheid om verbeterpunten waar te nemen die de direct betrokken misschien niet voor de hand vinden liggen, juist vanwege hun 'involvement'. Hieronder dus een lijst met aanbevelingen, die betrekking hebben op verschillende aspecten van de bedrijfsvoering.
• Aanbevelingen op het gebied van de interne organisatie – Het team functioneert goed en vangt het groeiende aantal projecten goed op. Er is echter bij sommige teamleden behoefte aan meer intern overleg. Het zou goed zijn om regelmatig teamoverleg te houden, zeker met het kernteam. Het groepsgewijs ervaringen uitwisselen met elkaar gebeurt nu alleen tijdens de trainingsbijeenkomsten, maar die vinden alleen in een bepaalde periode van het jaar kort op elkaar plaats. Door het jaar heen is ook behoefte aan meer uitwisseling bij sommigen. – Doordat de "dagelijkse dingen" de meeste tijd van de coördinator opslokken, heeft hij weinig tijd voor reflectie, het ontwikkelen van visie of het reflecteren op nieuw beleid. Het zou goed zijn hier op één of andere manier meer tijd voor vrij te maken, met als sparring partner bijvoorbeeld een bestuurslid of een (onbetaalde) externe adviseur. – Gefinancierd door Provincie Noord-Holland heeft een intern onderzoek naar verbetering van de bedrijfsvoering plaatsgevonden, met als resultaat o.a. een aangescherpt evaluatiebeleid. Helaas wordt intern in de organisatie nog te weinig met de evaluaties vanuit de groepen gedaan, hetgeen wel gepland was. Er is momenteel geen structuur om gezamenlijk lering te trekken uit de evaluaties. Verder werd tijdens een van de teambuildingsbijeenkomsten voorgesteld om de vragen op de evaluatieformulieren anders te stellen, om meer inhoudelijke feedback te genereren. – Er is behoefte aan meer expertise-overdracht in het team m.b.t. de sociale projecten, vanuit de medewerker die hiervoor verantwoordelijk is. Het begeleiden van sociale projecten vergt net weer een andere invalshoek, die nog niet helemaal door
53
alle begeleiders geïnternaliseerd is. Wellicht goed hier eens e.e.a. over op papier te zetten.
• Aanbevelingen wat de hulpvragers betreft In par. 2.3 staat benoemd wie de primaire doelgroep van de projecten van Present is in de ogen van de diverse stakeholders. Hieruit blijkt dat voor een aantal belangrijke stakeholders toch de hulpvrager de primaire doelgroep is (bijvoorbeeld de belangrijkste reden om Present projecten financieel te ondersteunen) en niet de vrijwilliger. Het is belangrijk dat Present aan deze stakeholders zal kunnen gaan aantonen dat de hulpvragers ook op langere termijn baat hebben bij de projecten, en dat de projecten goed ingebed zijn in een werkend hulpverleningstraject. Dit is momenteel vaak niet het geval. Present zou een meer signalerende en doorverwijzende rol kunnen gaan spelen bij schrijnende gevallen, door meer kennis van de 'sociale kaart' in bepaalde buurten op te bouwen, door intensiever contact met de maatschappelijke organisatie over de hulpvrager ook na het project, en door het ontwikkelen van één of meer folders voor hulpvragers waarin nuttige adressen van noodhulp, maatjes- en buddyprojecten e.d. staan genoemd. Voor een dergelijk traject, dat als een apart project zou kunnen worden opgestart, zouden zeker fondsen te werven zijn, aangezien het om een kwaliteitsimpuls gaat die de doelgroep zeer ten goede zal komen en die de impact van de Present-projecten zou vergroten.
• Aanbevelingen wat de vrijwilligers betreft – Het bewustwordings-effect dat de Present-projecten bij de deelnemende groepen in gang zetten, zou sterker zijn wanneer er meer ruimte was om achteraf op de ervaringen te reflecteren. Bert Roor zegt hierover in zijn thesis: "In de bewust gecreëerde ontmoeting met mensen die veelal aan de rand van de samenleving leven, komen leerprocessen op gang die een diaconale levenshouding bevorderen. Gezamenlijke reflectie achteraf bevordert het leereffect."12 Present Zwolle heeft onlangs voor deelnemende bedrijven en andere organisaties een nieuw concept gelanceerd om het leereffect van projecten bij de deelnemers te versterken: Ik ben Zinvol. Het Present-project wordt dan ingebed in een breder teambuildingstraject, waarin o.a. een teamcoach stilstaat bij de onderlinge samenwerking en 'nieuwe kwaliteiten boven haalt bij de deelnemers'.13 Present Amsterdam zou kunnen overwegen meer met verschillende formats te gaan werken, en voor bedrijven die hiervoor openstaan een wat uitgebreider begeleid traject aan te bieden. Dit vereist wel expertise op coachings- en begeleidingsgebied die de organisatie momenteel niet in huis heeft. Eventueel zou bij de ontwikkeling van een dergelijk traject samengewerkt kunnen worden met Charlotte Post, consultant bij
12 13
Bert Roor, 'De leerzijde van diaconaat', p. 45 zie www.ikbenzinvol.nl
54
Laagland Advies, die haar expertise al eerder belangeloos voor Present heeft ingezet. – Vrijwilligers stellen het op prijs op de hoogte gehouden te worden over de projecten waar zij zich voor hebben ingezet. Er zijn sowieso nog manieren te bedenken om hun betrokkenheid bij Present ook op de langere termijn te vergroten. Veel vrijwilligers zeggen zich graag nogmaals voor Present te willen inzetten.
• Aanbevelingen wat de rapportage (Jaarverslag en Strategisch Document) betreft Het Jaarverslag en het Strategisch Document geven met name de kengetallen van de organisatie zeer goed weer, maar geven weinig inzicht in wat er echt gaande is binnen Present. Het zou interessant zijn voor stakeholders om echt meer inzicht te krijgen in wat de groeiende organisatie aan obstakels heeft overwonnen, in de manier waarop de visie op de langere termijn vorm en gestalte krijgt, in de inhoudelijke en organisatorische doelen die voor een bepaalde periode gesteld worden en of die doelen gehaald zijn en zo nee, wat daarvan de oorzaak was. Inhoudelijk heb ik in de jaarverslagen weinig kunnen lezen over bijvoorbeeld de kwaliteitsverbetering die door Provincie Noord-Holland is gefinancierd, over de resultaten van de teambuildingsmiddagen, over de manier waarop externe expertise wordt ingezet bij het uitbreiden van netwerken, over strategische beslissingen, de risico's die bestuur en coördinator zien voor de ontwikkeling van de organisatie op langere termijn, etc. Kortom, deze belangrijke documenten blijven voor mij te oppervlakkig, er spreekt te weinig visie uit. Pas door heel veel met mensen te praten kon ik me een scherper beeld van de organisatie en de manier van werken vormen. Met name bij de communicatie met financiers zijn deze documenten zeer belangrijk. Mijn advies is dan ook: zorg ervoor dat in jaarverslag en strategisch document meer visie en meer beleid uiteen worden gezet. Wees transparanter over de processen die binnen de organisatie gaande zijn, over manieren om de kwaliteit te verbeteren, over de beleidskeuzes die gemaakt worden en over inhoudelijke targets.
• Aanbevelingen wat de fondsenwerving betreft Om de financiering op middellange termijn zeker te stellen, is het belangrijk om meer bedrijven als sponsors te gaan werven. Present Amsterdam is op de goede weg met een speciale folder voor bedrijven en een nieuwe vrijwilliger in aantocht die zich helemaal op deze doelgroep gaat richten. Ook bij vermogensfondsen valt waarschijnlijk meer financiering binnen te halen dan nu het geval is. Het is belangrijk bij fondsaanvragen meer te gaan werken met projecten die op kwaliteitsverbetering voor bepaalde aspecten of doelgroepen gericht zijn. Fondsen een brief sturen waarin dezelfde standaardtekst staat als de afgelopen jaren zal op den duur niets meer opleveren. Fondsen zien graag dat een organisatie zich ontwikkelt en werkt aan kwaliteitsverbetering. De groep hulpvragers is zeer heterogeen en bestaat uit verschillende doelgroepen, bijvoorbeeld ouderen, waar bepaalde fondsen vanuit hun doelstelling graag aan geven. Ontwikkel met een partner als Buurtzorg Nederland bijvoorbeeld een specifiek project gericht op een x aantal ontmoetingsprojecten voor
55
zorgafhankelijke ouderen in een x aantal zorgcentra, en vraag voor dat specifieke project middelen aan. Geef fondsen ook meer inzicht, via jaarverslag en strategisch document, in de manier waarop Present zich de afgelopen jaren ontwikkeld heeft.
Noten i
Uit de training kwamen een aantal aandachts- c.q. verbeterpunten naar voren, waarbij het overigens eerder ging om finetuning van een al goedlopend proces dan om structurele aanpassingen: -> in het voortraject duidelijker communiceren over wat groepen in situatie kunnen verwachten -> eventueel foto's van de situatie voor het project opsturen om mensen voor te bereiden -> de bevlogenheid van de groep in goede banen leiden wanneer een klus niet helemaal af is -> vrijwilliger helpen inschatten wat er moet gebeuren, zodat zij hun eigen taak goed zien -> vertellen hoe ze een klus het beste kunnen doen, denkend aan de mogelijkheden van de hulpvrager -> als begeleider van tevoren meer te weten komen over een groep -> reageer altijd vriendelijk en niet veroordelend, ook als mensen te laat komen -> als het kan de hulpontvanger aan het woord laten aan het einde van de klus om te bedanken -> mensen ervan doordringen dat hun hulp (meestal) niet levensveranderend kan zijn Ook werden tijdens de training met een aantal situaties geoefend die de begeleiding van een klus moeilijk kunnen maken: -> Als een dominante groepsleider alles beter weet ->Als een groep meer dan een uur te laat komt -> Als een groep met de helft van het afgesproken aantal mensen komt -> Als vrijwilligers niet tevreden zijn met de materialen ter beschikking. ii
Getuigenissen van het effect van de projecten op de vrijwilligers die ze uitvoerden zijn verzameld door het houden van een Ronde Tafel gesprek, door het bestuderen van evaluatieformulieren, het interviewen van vrijwilligers en via een enquête. De ervaringen die vrijwilligers tijdens het Ronde Tafel gesprek uitspraken, waren overwegend zeer positief. Dit positieve beeld wordt bevestigd door de resultaten van de evaluatieformulieren die vrijwilligers na het uitvoeren van een klus worden gevraagd in te vullen. Van de 124 in 2009 uitgevoerde projecten is een steekproef van 60 evaluaties bekeken. De contactpersoon van de groep geeft een cijfer voor hoe de groep de klus ervaren heeft. Het gemiddelde cijfer voor deze steekproef was 8. Slechts één project kreeg een onvoldoende (5), 2 werden als matig ervaren (6), het overgrote gedeelte van de projecten scoorde goed tot zeer goed.
56
iii Een aantal voorbeelden waar er in de communicatie iets mis ging bij het project: - "De wijkbeheerder was nogal nonchalant over de avond. Het leek er op dat hij wel verwacht had dat er niet veel te doen was." "Mevrouw had 8 kinderen en een heleboel kleinkinderen. En elk jaar schilderde ze haar huis (of liet ze het doen). Ze rookte, dus het vergeelt snel. Ik denk dat er mensen zijn die harder de hulp nodig hebben van Present." "De begeleider vond het heel normaal een ander, op deze manier, te helpen. Ik kreeg geen gevoel van dankbaarheid. Misschien is het onbedoeld, maar elk mens wordt gestimuleerd door een compliment." "We hebben over het behang heen moeten schilderen, wat geen mooi resultaat geeft. Zodoende gaf het ook niet echt voldoening." iv
Het proces van marginalisering van de mensen die de doelgroep van Present vormen wordt helder beschreven door Daniël Giltay Veth in zijn studie Het rendement van zalmgedrag. De projectencarroussel ontleed. Hieronder een ingekorte passage uit dit boek, waarin de doelgroep voor wie Present klussen uitvoert goed gekarakteriseerd wordt: "Het afglijden naar de afgrond is een proces waarbij een optelsom van problemen ontstaat, die men niet meer op eigen kracht opgelost krijgt. Ordescheppende mechanismen vallen langzaam weg. Je kan naar je eigen gevoel niet meer voldoen aan de eisen die de sociale omgeving van je vraagt. Voor de hulpverleners ben je een 'multiprobleemgeval'. Geïnternaliseerde normen en waarden over wat goed of fout is vervagen en worden vervangen door slachtofferdenken en een gevoel van zinloosheid van het leven. Je hebt letterlijk het gevoel dat niemand meer op jou zit te wachten. Je glijdt in een isolement en vervreemdt van de gangbare codes in de samenleving. Als het proces van uitsluiting, marginalisering en maatschappelijk isolement een langdurig (en dus uitzichtloos) verhaal wordt, dan wordt een waardepatroon van zinloosheid geïnternaliseerd. Dat uit zich in permanent ziek zijn, verslavingen, een gering arbeidsethos, crimineel gedrag, afwijkende ideeën over opvoeding en in extreme gevallen persoonlijke verwaarlozing en/of sterk afwijkend, gestoord gedrag. De groepen die aan deze kenmerken voldoen worden in de wetenschappelijke literatuur "de onderklasse" genoemd. Deze onderklasse bestaat in Nederland uit een paar honderdduizend mensen."iv Giltay Veth schat dat 10% van alle Nederlanders zich in de gevarenzone bevindt; in achterstandswijken kan dit percentage oplopen tot 30 à 40 %. v
Enkele reacties op de enquête:
57
"In de directe toekomst zal ik niet iets structureels gaan doen, maar klussen wil ik wel regelmatig blijven doen." "Wij doen als bedrijf een aantal projecten per jaar met Present. Dat is een georganiseerde vorm van praktisch vrijwilligerswerk. Privé ben ik al langer actief betrokken bij onze kerk en de activiteiten daar. In die zin is er voor mij niets veranderd. Hoe dit is voor mijn collega's kan ik niet beoordelen. Ik hoorde mensen kort na de acties wel zeggen dat ze dit vaker zouden willen doen." "Wat is vrijwilligerswerk? Ik vind het leuk om mensen te helpen, of dat nou via een stichting is of een vriendin of een buurvrouw of een vriendin van een vriendin maakt niet uit." vi Overigens bestaat er ook weerstand tegen het idee dat Present nazorg zou moeten faciliteren. Present kan immers onmogelijk alle problemen van de hulpvragers helpen oplossen. Herman, die deel uitmaakt van de vaste staf van Present, zegt hierover: "Ik heb niet de illusie dat Present zo'n 180 graden anders effect heeft dan al die andere organisaties die proberen iets te bereiken. Ik ben me ervan bewust dat het een heel moeilijk ding is. Als je niks doet dan schiet je ook niks op. Kijk, je kunt zeggen: deze hulpontvanger valt gewoon weer terug in zijn oude patroon. En ik denk dat dat negen van de tien keer zo is. Maar als je niks doet is het tien van de tien keer. En er gebeurt altijd iets moois. Misschien is het dan maar tijdelijk. Maar mensen waarderen het wel. Eén van de dingen waar ik wel goede hoop heb is dat wij het vertrouwenbij mensen weer terugbrengen. Dat zie ik gebeuren bij projecten waar mensen echt bang zijn om vreemden in huis toe te laten door allerlei nare ervaringen die ze gehad hebben in het verleden. Als ze dan een onbevangen groep vrijwilligers in hun huis ontmoeten waar ze heel leuk contact mee hebben, kunnen ze een stukje straatvrees kwijtraken."
Bijlage 1 SWOT schema Present Amsterdam
Dit SWOT schema (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats) is gepresenteerd en toegelicht tijdens een symposium ter gelegenheid van het eerste lustrum van Present Amsterdam, op 15 juni 2010. Bovenaan in het schema staan wat volgens de onderzoeker de sterke en de zwakke punten van Present Amsterdam zijn. Wanneer de sterke punten verder versterkt worden, ontstaan er kansen voor de toekomst, 'opportunities' (in linker kwadrant rechts). Wanneer er niets gedaan wordt om de zwakke punten, de
58
'weaknesses', aan te pakken, kunnen de risico's (de 'threats', in onderste kwadrant rechts) werkelijkheid worden.
Bijlage 2 Verslag ronde tafel gesprek over Stichting Present locatie: kantoor RCOAK datum: 6 januari 2010 Aanwezig: Stichting Present: Peter, Carlo, Vrijwilligers: Joanne Tabak, Adri, Floris, Jan v/d Scheer, Caroline Juffer, Jasper Klapwijk; RCOAK: Frieda, Anneke Onderzoeker: Suzanne ---------------------------------------Voorbereiding klussen De groep vrijwilligers die de klus zal uitvoeren staat bij Present centraal. De bij het gesprek aanwezige vrijwilligers zijn over het algemeen heel tevreden over de manier
59
waarop de klus wordt voorbereid door Present. De groep geeft zelf de data door waarop ze kunnen en kan een voorkeur geven voor een bepaald soort project (schilderen, opruimen, tuin opknappen, iets gezelligs met een groep ouderen doen o.i.d.). Vervolgens zoekt Present daar een project bij. Groepen die vaak projecten doen, geven soms door dat ze wat afwisseling in het soort klussen willen, en daar houdt Present dan bij de volgende klus rekening mee. De klussen die Present aanbiedt, sluiten dus goed aan bij wat de vrijwilligers wensen te doen: "Je zit als vrijwilliger in een luxe positie. Het aanbod stuurt". Naast groepen afkomstig van studentenverenigingen, kerken en bedrijven zet Present ook individuele vrijwilligers in, flexers genoemd. Hierbij wordt iets meer vraaggericht gewerkt, ook bij de voorbereiding. Wanneer er een mogelijke klus voor een flexer bij Present binnenkomt, wordt een algemeen mailtje naar alle flexers gestuurd met de vraag of ze tijd hebben om de klus uit te voeren. Onlangs kwam de vraag vanuit Present aan de flexers of ze liever individueel aangesproken willen worden of via deze algemene mail. Jan, die zich regelmatig als flexer voor Present inzet, vindt het fijner om individueel te worden aangesproken: "Dan voel ik me toch meer geprikkeld om de klus te gaan doen; gedeelde verantwoordelijkheid is geen verantwoordelijkheid".
Confrontatie met schrijnende leefomstandigheden zorgvragers De vrijwilligers die zich via Present inzetten voor mensen die in zware omstandigheden verkeren, komen soms in behoorlijk confronterende situaties terecht: zwaar verwaarloosde huizen, kinderen die in chaos op moeten groeien, sterk vereenzaamde mensen... Caroline, die als vrijwilliger bij Present werkzaam is en sociale klussen begeleidt, zegt dat het goed is als bij schokkende situaties iemand van de groep bij het voorbereidend gesprek aanwezig is, zodat de groep goed voorbereid kan worden. Dit gebeurt niet altijd. Jan zegt dat het vooral ná een dergelijke klus heel belangrijk is om een moment in te lassen waarop mensen wat ze hebben meegemaakt terug kunnen koppelen, dat er dan een klankbord zou moeten zijn: "Je maakt het één en ander mee...Wat ik interessant vind is dat je in omgevingen terecht komt waar je nooit in terecht zou komen. Op een bepaalde manier ga je je verantwoordelijk voelen, maar je moet toch een bepaalde emotionele afstand bewaren." Hij vindt dat Present hierin wel iets meer begeleiding zou kunnen bieden. Rekening houdend met het feit dat de schok heftig kan zijn, zou Present van tevoren kunnen laten weten dat een vrijwilliger na een klus met iemand hierover kan praten (en iemand daarvoor ter beschikking stellen). Jasper van Woonzorg Nederland stelt dat het voor zijn organisatie juist ook belangrijk is om medewerkers in aanraking te brengen met mensen die het minder hebben dan zij, de ouderen die in de gebouwen wonen die Woonzorg beheert. Dat deze medewerkers zien dat de ouderen soms maanden niet buiten komen, en dat het eten dat ze elke dat voorgeschoteld krijgen niet lekker is. Het is goed om eens zoiets mee
60
te maken, en je helpt mensen die het nodig hebben. "De mensen vinden dat heel erg, het vieze eten. Je merkt dat het een heel geinstitutionaliseerd leven is." Joanna Tabak, doet regelmatig Present projecten met groep mensen afkomstig van kerk: "Als verpleegkundige kom ik veel in aanraking met mensen in minder goede omstandigheden, dus ik ben wel iets gewend, maar de anderen in mijn groep zijn persoonlijk door de projecten van Present echt veranderd".
De meerwaarde van het contact met de hulpvrager Volgens Adri voegt het contact met de hulpvrager een extra dimensie toe: de meerwaarde van de projecten zit hem toch voornamelijk in de ontmoeting. Hij zou daar wel meer tijd voor willen hebben. Floris, student bedrijfskunde, lid gereformeerde studentenvereniging: "Die mensen waren zo dankbaar, het is heel tof om te zien wat voor resultaat je in een middag neerzet".
Het positieve effect dat de groepen vrijwilligers op de zorgvragers kunnen hebben Op de vraag of onderling contact ook een rol speelt bij het uitvoeren van een project, los van degene die hulp vraagt, antwoordt Floris dat een groep binnenkomt met veel positieve energie, en dat die energie heel goed overkomt op degene die de hulp ontvangt. Volgens Carlo zijn de hulpontvangers vaak dieper geraakt dan groepen zich realiseren door de manier waarop de vrijwilligers met elkaar omgingen. Sommige mensen zijn helemaal niet gewend om vriendelijk met elkaar om te gaan. Soms denken vrijwilligers dat ze te kort schieten, maar "realiseer je wel.... hoe jij met je team omgaat, dat wordt gezien. Voor bepaalde groepen in de samenleving is het heel belangrijk om te zien dat je op een andere manier met elkaar om kunt gaan."
De uitvoering van de projecten Present besteedt veel aandacht aan de voorbereiding van projecten, en meestal gaan die dan ook goed van start. Over het algemeen zorgt de hulpvrager voor koffie en het benodigde gereedschap wordt door Present verzorgd. Jan: "Daar verbaas ik me wel eens in positieve zin over, het materiaal is altijd aanwezig, ik ben wel eens benieuwd hoe je dat geregeld krijgt. Het is prettig dat dat altijd voor elkaar is." De deelnemers aan het gesprek zijn allemaal tevreden over hoe de projecten verlopen. Zij hebben zelf nooit meegemaakt dat een project niet goed verliep. Maar het gebeurt wel eens, af en toe, dat vrijwilligers niet tevreden zijn, en meestal heeft dat te maken met hun verwachtingen, die niet met de werkelijkheid van het project overeenkwamen. Volgens Carlo is dat meestal het geval wanneer de presentatie aan de groep, vast onderdeel van een project, b.v. al langer geleden heeft
61
plaatsgevonden (bij een bedrijf of een studentenvereniging die vaker klussen doet). "Elke groep is er één en het is dodelijk bijvoorbeeld bij eendagsgroepen als er iets misgaat".Voorbereiding is erg belangrijk. Present doet er alles aan om mislukte projecten te voorkomen en slaagt daar goed in, zo blijkt uit de positieve ervaringen van de deelnemers aan het gesprek. Standaard wordt de dag afgesloten met een evaluatie. Iemand van Present komt ter plekke langs. Ook om met elkaar af te ronden. Na afloop van een klus wordt meestal door de groep zelf ook nog even nagepraat. Joanne: "Wij proberen altijd wel even iets te gaan drinken met elkaar. Als groep groei je ook naar elkaar". Jan vindt het vaak een lastig punt dat hij wel graag een stuk meer zou willen doen. "Het gevoel van verantwoordelijkheid groeit, de extrinsieke motivatie, je wilt langer doorgaan omdat je vindt dat je het niet zomaar kunt laten liggen. Dan is het goed dat iemand zegt: het is half 4." Het afsluiten door Present wordt als zeer zinvol ervaren. De nazorg wordt meestal als groep onderling geregeld. "De groep is ook een soort bescherming voor mezelf, anders zou ik teveel in de hulpverleningsrol gaan zitten. Het is prettig dat Present er tussen zit. Je ziet wel meer nood maar je kunt niet alles oplossen, Present beschermt je dan een beetje, van tevoren al. Er is altijd meer. Laat je daardoor niet teveel meenemen." Moet Present meer structurele, langdurigere hulp faciliteren, of zich op eenmalige projecten blijven richten? Vraag aan de aanwezige vrijwilligers: "Zou er een methode denkbaar zijn dat Present wel iets kan doen dat een hulpvrager structureler geholpen wordt, zonder de vrijwilligers het gevoel te geven dat ze moeten? Het zou ook fijn zijn, vanuit de ontvanger geredeneerd, dat er vaker iemand langs zou komen...." Nu biedt Present voornamelijk eenmalige projecten aan. Caroline zegt meteen dat ze niet ziet hoe dat zou passen...ga je dan toe naar een buddysysteem, ga je meer een claim op de vrijwilligers leggen? Jasper merkt dat mensen door de klussen via Present merken dat ze wat meer aan vrijwilligerswerk willen gaan doen. Die mensen zoeken dan een kanaal, en die zijn er zat. "Mensen worden door Present getriggerd zich vaker voor hun medemens te gaan inzetten, ze krijgen er een goed gevoel van". Bijna alle aanwezigen zijn het met Jasper eens: "Schoenmaker hou je bij je leest". De formule van Present is krachtig en werkt. Caroline: "Present wordt niet sterker als we de grenzen laten vervagen." Veel aanwezigen doen ook vrijwilligerswerk bij andere organisaties dan Present. Jan ziet echter wel mogelijkheden om de hulpontvangers bij wie Present binnenkomt langduriger te blijven ondersteunen: "Laagdrempeliger kan het niet, een van de krachtigste punten van Present. Aan de andere kant denk ik, het contact ligt er wel. Die mevrouw waar ik twee keer langs ben geweest, ik stuurde haar een kerstkaart, er is geen verplichting, maar je zou er toch een stukje aan kunnen koppelen."
62
Conclusie: Present is laagdrempelig in het werven van vrijwilligers, en je zou ook nog een functie kunnen gaan vervullen in het doorverwijzen van vrijwilligers naar andere organisaties als De Regenboog o.i.d., dat je ze toch één stapje verder helpt. Het valt op uit alle reacties op deze vraag dat de vrijwilligers de filosofie van Present duidelijk geïnternaliseerd hebben. Wat waren de lange termijn effecten van de projecten van Present op jezelf en op het bedrijf waarvoor je werkt? Word je een ander mens? Is je visie op het leven veranderd? Caroline voelt zich door de confrontatie met mensen die het niet getroffen hebben heel bevoorrecht: "Ik heb het nog niet zo slecht". Joanne: "Ik ben zelf een helper en ik vind het geweldig, maar anderen komen er normaal gesproken helemaal niet mee in aanraking. Wat ik hoorde van iemand dat ze vroeger veel harder was en uitspraken deed als 'iedereen kan toch een uitkering krijgen' maar dat ze echt veranderd is door het vrijwilligerswerk via Present." Jasper zegt dat hij anders is gaan kijken naar ouderenzorg. Hij kende de institutionele wereld niet zo, "wij bouwen die tehuizen maar je weet niet hoe het eraan toe gaat, dat sommige mensen nauwelijks 'gelucht' worden". Ook in het bedrijf heeft hij het gehad over wat hij via de projecten van Present heeft meegemaakt in de ouderenzorg. Naar aanleiding daarvan is binnen Woonzorg Nederland een discussie ontstaan: moeten we ons er tegenaan gaan bemoeien? De instellingen huren immers van ons. Mensen van Woonzorg zijn de discussie aangegaan met deze instellingen en hebben de directie geconfronteerd met vragen als: waarom doen jullie niet vaker dingen als bingo.... waarom denken jullie niet vanuit vrijwilligers in de buurt, maar alleen vanuit budgetten? Wie weet wat daar nog uit voort gaat komen... Persoonlijk vond hij het bijzonder om te merken hoe leuk oudere mensen die nostalgie vinden. Ze vonden het uitstapje naar Artis geweldig omdat ze daar als kind vaak waren geweest. Het is heel leuk en bijzonder te merken hoe dankbaar mensen over zoiets als Artis kunnen zijn. De projecten via Present raken bij Woonzorg niet alleen de deelnemers, want aan de verhalen hebben ook de achterblijvers in het bedrijf die ze te horen krijgen iets. Bij Woonzorg dringt door de deelname aan Present projecten steeds meer het besef door dat je zorginstellingen zou moeten triggeren dat ze meer met vrijwilligers zouden kunnen doen. Floris zegt dat het vrijwilligerswerk via Present hem een andere blik en goede herinneringen heeft opgeleverd: "Ik heb de foto's nog op mijn computer staan."
Misbruik? Maken mensen wel eens misbruik van Present? Het is tot nu toe niet of nauwelijks gebeurd, maar Carlo acht de kans nu iets groter dat het kan gaan gebeurden omdat er meer direct met woningcoörporaties wordt gewerkt (in plaats van via intermediairs van maatschappelijke instellingen). Als er geen maatschappelijk werker bij een project is betrokken, is er meer risico van misbruik. De projecten van Present zijn
63
uitsluitend bedoeld voor mensen zonder geld, zonder netwerk, en/of met gezondheidsproblemen. Soms komt het voor dat vrijwilligers het gevoel hebben dat mensen een klus ook wel zelf of met hulp van hun familie hadden kunnen klaren. Dat vinden de vrijwilligers dan geen geslaagde projecten. Verder is het zo dat hulpvragers soms veeleisend zijn en meer willen dan een groep op dat moment kan bieden. Het gaat tot nu toe voornamelijk om uitzonderingen. Wat maakt een klus van Present tot een geslaagde klus? Joanne vindt het belangrijk dat een klus is afgerond. Iets dat niet af is, is niet bevredigend. We gaan soms zelf nog een keer langs om het af te maken. De hulpvragers zijn bijna altijd blij.
Eén van de aanwezigen vindt dat Present het lekker professioneel moet houden. "De dingen die fout kunnen gaan elimineren door te zorgen dat het materiaal er is, en door goede communicatie vooraf." Floris vindt communicatie vooraf heel erg belangrijk. Verwachtingmanagement is cruciaal. Verder: "Blijf bij je kern is mijn advies, de filosofie is doorgedrongen tot vrijwilligers, laat de hulp verder over aan professionele hulporganisaties." Ook Jasper vindt: gewoon doorgaan zoals het gaat. Deze formule is nog wel een tijdje houdbaar, je zult hoogstens meer hulpvragen krijgen... "Het aanbodgerichte is een gouden greep, vraag is er altijd wel." De communicatie is belangrijk, vinden alle aanwezigen, en er wordt naar eenieders mening veel tijd en energie in gestoken. Jan vindt de flexibiliteit die Present vrijwilligers biedt heel mooi. "Ga geen nieuwe dingen doen als het ten koste zou gaan met huidige formule. Wees je bewust van de rol dat je vaak de eerste kennismaking met vrijwilligerswerk biedt." Dat is heel belangrijk, je kunt vrijwilligers in de dop maken of breken. De eerste succeservaring via Present is heel erg belangrijk. "Veel meer leeftijdsgenoten van mij, aan wie ik vertel over Present, zouden dit ook wel willen doen, vinden het niet onmogelijk dat ze niet ook eens een keer zoiets zouden doen." Suggesties voor andere typen projecten? Jasper zegt dat ouderen evenementen heel erg leuk vinden. Het is heel lastig te regelen als je oud bent, het is iets bijzonders en het gebeurt niet zo 1-2-3. Mensen kunnen er soms maanden op teren. Hele simpele dingen zou Present misschien kunnen gaan faciliteren: een filmavond bijvoorbeeld met gesprek achteraf. Huizen waar dat soort dingen gebeuren, daar gaat het goed. Of dia-avonden over wat mensen in het verleden hebben meegemaakt. Herinneringen ophalen, dat vinden ouderen
64
ook heel prettig. Dat vindt niet heel veel plaats bij zelfstandig wonende ouderen. Verder noemt nog iemand: "iets wat je in januari zou kunnen doen", dan is het na de drukke decembermaand altijd zo stil.
65
