Arbeidsongeschiktheidsverzekeringen van zzp ers

Arbeidsongeschiktheidsverzekeringen van zzp’ers Resultaten zzp-panel meting II 2013

ISBN

: 978-90-371-1119-4

Rapportnummer

: A201413

Dit onderzoek is gefinancierd door het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap (www.ondernemerschap.nl) Panteia BV

Panteia BV

Bredewater 26

P.o. box 7001

2715 CA Zoetermeer

2701 AA Zoetermeer

079 322 22 00

The Netherlands

www.panteia.nl

+31 79 322 22 00

drs. N. de Vries drs. B. van der Linden C10151A Zoetermeer , maart 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van Panteia. Panteia aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden.

The responsibility for the contents of this report lies with Panteia. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by a ny means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of Panteia. Panteia does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.

Inhoudsopgave Samenvatting

5

1

Inleiding

8

1.1 1.2 1.3 1.4

Opzet en reikwijdte van het panel Gehanteerde definities Responsverantwoording Leeswijzer

2

Bedrijfsontwikkeling

2.1 2.2

Omzet Tijdsbesteding

3

Arbeidsongeschiktheidsverzekering en

3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6

Achtergrond Huidige verzekeringsgraad Kenmerken van aov’s Aansluiting marktaanbod aov op behoefte Alternatieven op het marktaanbod aov Aov: een private of een publieke aangelegenheid?

4

Werktevredenheid, functioneren en ondernemendheid 27

4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6

Achtergrond Tevredenheid over het werken als zelfstandige Functioneren Ondernemende houding Overige invloedsfactoren op tevredenheid en functioneren Welke factoren bepalen werktevredenheid en functioneren?

5

Literatuur

8 9 9 10

11 11 15

17 17 18 19 20 22 24

27 27 29 30 31 34

35

Bijlage I

Verantwoording

37

Bijlage II

Regressieanalyse aov-kans

41

Bijlage III

Betrouwbaarheid en analyse van de schalen

43

Bijlage IV

Regressies: werktevredenheid en functioneren

45

Bijlage V

Vragenlijst en routering

50

3

Samenvatting Z e lfs ta n d ig en s cha t t en e e n l ic ht e da l in g va n de om ze t i n 2 0 13 Er zijn meer zelfstandigen die in 2013 een omzetdaling constateren dan een omzetstijging. Ten opzichte van een jaar eerder is het aandeel zelfstandigen in de lagere omzetcategorieën (geschatte omzet tot 25.000 euro) licht toegenomen; het aandeel zelfstandigen met een inkomen tussen de 25.000 en 100.000 euro is daarentegen gedaald. Dat komt vooral omdat er meer zzp’ers te kampen hadden met een omzetdaling dan met een omzetstijging. Bij ozp’ers war en er juist meer omzetstijgingen dan -dalingen zichtbaar. O mz e tr ea l isa t ie 2 01 3 va lt t eg en ; v er wa c ht in g 2 0 14 p os it i ef De daling van de omzet valt de zzp’ers vaak tegen. Voor meer dan een kwart van de zelfstandigen valt die realisatie lager of veel lager uit dan verwacht. Toch zijn de ondernemers met eenpersoonsbedrijven voor 2014 positief gestemd: een kwart voorspelt een omzettoename in het komende jaar, slechts een vijfde voorziet een omzetdaling. R u im ee n de r de h e eft ee n a r b ei d son g esc h ik th ei d sv e rz ek e r ing 36% van de zelfstandigen is in het bezit van een arbeidsongeschiktheidsverzekering (aov). Ten opzichte van het begin van 2013 is de verzekeringsgraad vrijwel gelijk gebleven. Zelfstandigen in de maaksectoren (landbouw, industrie en bouw) hebben relatief vaker een aov. Slechts een kwart van de zelfstandigen ouder dan 54 jaar heeft een aov tegenover circa 40% in jongere leeftijdscategorieën. G e sl a ch t, l e eft i j d , w e rk u r en e n ink om en va n inv l oe d o p a fs lu i te n a ov Geslacht, leeftijd, werkuren en inkomen zijn factoren die van invloed zijn op de kans om een arbeidsongeschiktheidsverzekering af te sluiten. Mannen zijn vaker geneigd een aov af te sluiten dan vrouwen. De verzekeringsgraad is het hoogst bij de leeftijd van 35 jaar; ondernemers die jonger en ouder zijn dan die leeftijd zijn minder vaak verzekerd. Bij een 53-urige werkweek is de verzekeringsgraad het hoogst; bij korter of langer werken ligt de verzekeringsgraad lager. Ten slotte geldt dat hoe hoger het netto inkomen, hoe vaker men een aov heeft afgesloten. 8 5 % z it b i j e en c omm e rc i ë l e v e r zek e ra a r Van de zelfstandigen met een aov heeft 85% die bij een commerciële verzekeraar afgesloten. Een zelfstandige betaalt gemiddeld ruim 4.000 euro per jaar aan aov premie.

Driekwart

krijgt

in

geval

van

arbeidsongeschiktheid

een

vast

bedrag

uitgekeerd. 80% heeft een verzekering die breder dekt dan alleen de vaste lasten, zoals huur en rentebetalingen. A o v v a nw e ge v era nt woo r d el i jk he i d g ez i ns ink om en De belangrijkste reden om een aov af te sluiten, is de verantwoordelijkheid voor het gezinsinkomen. Een andere veel genoemde reden is dat men niet in staat is het risico zelf te dragen. De belangrijkste reden om af te zien van een aov is dat de premies te hoog zijn. Voor 60% van de zelfstandigen zonder aov vormt de hoge prijs een belemmering. W e i n ig b ek en dh e id m et vr i j w i l l ig e ve r zek e r in g U W V Het UWV biedt startende zelfstandigen die uit loondienst komen de mogelijkheid zich bij hen te verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid. Uit nadere analyse blijkt dat

5

slechts 17% van deze groep startende ondernemers van deze mogelijkheid op de hoogte is. Bij de groep zelfstandigen die vanuit een uitkeringspositie gestart zijn ligt het percentage iets hoger, namelijk 25%. De meerderheid van de zelfstandigen ziet de aov toch vooral als private aangelegenheid. Hoger opgeleide zelfstandigen zijn daarbij vaker voorstander van eigen verantwoordelijkheid dan lager en middelbaar opgeleide zelfstandigen. A o v v oo ra l e en p r iva t e a a n g e le g enh e id Het merendeel van de zelfstandigen ziet de aov als een private aangelegenheid. Niet de overheid maar zijzelf moeten kunnen bepalen welke keuzes er rondom de aov gemaakt worden. Hoger opgeleide zelfstandigen pleiten daarbij vaker voor privaat initiatief dan lager en middelbaar opgeleide zelfstandigen. Mannen neigen meer naar eigen initiatief dan vrouwen en vanaf een inkomen van 2.000 euro zijn zelfstandigen meer geneigd om een aov als eigen verantwoordelijkheid te beschouwen. Z e lfs ta n d ig en zi j n t e vr ed e n e r, w e rk n em e rs fu nc t io ne r en b et e r 84% van de ondernemers van eenpersoonsbedrijven zijn (zeer) tevreden met hun werk als zelfstandige. De tevredenheid onder zelfstandigen is daarmee hoger dan die onder werknemers (78%). Zelfstandigen halen vooral voldoening uit de aard en de inhoud van het werk en – in mindere mate – ook uit het bedrijfsinkomen. Hoger opgeleide zelfstandigen zijn meer tevreden dan lager en middelbaar opgeleide zelfstandigen.

Zelfstandigen

zijn

van

mening

dat

zij

goed

(bovengemiddeld)

functioneren. Echter, werknemers zijn van oordeel dat zij beter functionere n. F unc t ion e r en z e lfs ta n d ig e n be pa a l d do or … Het functioneren van zelfstandigen wordt vooral bepaald door: geslacht, leeftijd, ondernemende houding en concentratieproblemen. Zo geven mannen vaker dan vrouwen aan dat ze goed functioneren en beoordelen oudere zelfstandigen hun functioneren lager dan jongere. Een ondernemende houding draagt sterk bij aan het functioneren terwijl concentratieproblemen het functioneren juist sterk verminderen. W e rk te vr e de nh e id z e lf sta nd i g en b epa a l d do o r… De

werktevredenheid

van

zelfstandigen

wordt

vooral

bepaald

door:

leeftijd,

functioneren, ondernemende houding, toekomstgerichtheid en concentratieproblemen. Werktevredenheid van zelfstandigen neemt tot 40 jaar af en daarna toe. werktevredenheid

is

daarnaast

hoger

naarmate

het

eigen

functioneren

De

beter

beoordeeld wordt en naarmate een zelfstandige ondernemender is. Zelfstandigen die toekomstgericht zijn, halen juist minder voldoening uit hun huidige werkzaamheden. Z e lfs ta n d ig en h eb b en bo v eng e mi d de l d e on de rne m en de h ou d ing Een ondernemende houding is bij zelfstandigen bovengemiddeld aanwezig. Hoger opgeleiden zelfstandigen zijn iets vaker ondernemend dan lager en middelbaar opgeleide. Ondernemendheid verschilt nauwelijks tussen zzp’ers en ozp’ers of tussen maak-, distributie en dienstensectoren. Ondernemende houding is een belangrijke voorspeller van ondernemend gedrag en ondernemerssucces. Z e lfs ta n d ig en k i jk e n voo r ui t Zelfstandigen richten zich vaker op de toekomst dan op het heden; hoger opgeleide zelfstandigen

zijn

minder

gericht

op

het

hier

en

nu.

Impulsiviteit

en

concentratieproblemen komen niet veel voor onder zelfstandigen. Lager en middelbaar opgeleide zelfstandigen, ozp’ers en zelfstandigen in de distributiesectoren zijn vaker impulsief. Die laatste twee doelgroepen hebben ook vaker concentratieproblemen. In totaal valt 7,3% van de zelfstandigen in de risicogroep met concentratieproblemen.

6

E en n i euw e m et in g va n he t z zp - pa n e l Het zzp-panel geeft inzicht in relevante aspecten rond de bedrijfsvoering en de continuïteit van eenpersoonsbedrijven. Dit panel is in 2009 opgezet door Panteia/EIM in samenwerking met het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Het panel bestaat uit alle ondernemers van eenpersoonsbedrijven. Voor deze tweede meting van 2013

is

gebruikgemaakt

van

een

internetvragenlijst.

Deze

methode

maakt

diepgaander onderzoek mogelijk en is geschikt voor de specifieke onderwerpen van deze meting: de verzekering tegen arbeidsongeschiktheid en de werktevredenheid en het functioneren van ondernemers zonder personeel. Aan de tweede meting van het zzp-panel van 2013 hebben in totaal 820 panelleden meegewerkt .

7

1

Inleiding In dit rapport worden de uitkomsten van de tweede meting van 2013 van het zzppanel beschreven. Het veldwerk is uitgevoerd tussen eind december en eind januari 2014. In deze meting zijn relevante aspecten rond de bedrijfsvoering en de continuïteit

van

zzp-ondernemingen

in

kaart

gebracht.

Daarnaast

is

specifieke

aandacht besteed aan (de behoefte aan) arbeidsongeschiktheidsverzekeringen van zzp’ers.

1.1

Opzet en reikwijdte van het panel Het panel bestrijkt nu alle ondernemers van eenpersoonsbedrijven, onderscheiden in zzp’ers, die voornamelijk arbeid aanbieden, en overige ondernemers zonder personeel (ozp’ers),

die

voornamelijk

goederen

verkopen.

Daarmee

is

het

mogelijk

om

zelfstandigen zonder personeel vanuit een ruime (alle eenpersoonsbedrijven) en een enge definitie (zzp’ers die arbeid aanbieden) met elkaar te vergelijken. 1 Beide groepen verhouden zich tot elkaar zoals weergegeven in figuur 1.1. Door beide definities op te nemen is het beter mogelijk om de resultaten te relateren aan andere statistische bronnen, zoals bijvoorbeeld het CBS. figuur 1.1

De relatie tussen eenpersoonsbedrijven en zzp’ers.

Eenpersoonsbedrijven Ozp

Zzp

Bron: Panteia/EIM, zzp-panel 2013.

Eenpersoonsbedrijven zijn alle in het Handelsregister ingeschreven ondernemers die geen personeel in dienst hebben. Zzp’ers vormen daar een deelsegment van. Zij hebben

geen

medeondernemers

en

bieden

voornamelijk

hun

eigen

arbeid

en

vaardigheden aan. Typische voorbeelden van dit type zelfstandig en zijn zelfstandige metselaars,

stukadoors,

kraamhulpen

en

ook

communicatiedeskundigen.

1

8

(Wennekers, De Wit, Brummelkamp, Hartog, & Van Essen, 2011).

interim-managers,

coaches

of

In het panel ligt het aandeel zzp’ers op 80%. 2 De resterende groep wordt gerekend tot overige ondernemers zonder personeel (ozp). Het grootste deel van de ozp’ers wordt gevormd

door

zelfstandigen

die

voornamelijk

goederen

verkopen

(“klassieke”

zelfstandigen). Typische voorbeelden van klassieke zelfstandigen zijn veetelers, groenteboeren of cafébazen. Daarnaast omvat de groep ook vennoten e n maten die vooral hun arbeid aanbieden. Dit zijn bijvoorbeeld de medische specialisten of advocaten die in een maatschap zitten. Het in kaart brengen van ozp’ers is relevant omdat deze groep eenpersoonsbedrijven op enkele punten afwijkt van de zzp -groep. In het panel bedraagt het aandeel ozp’ers bijna 20%. Omgerekend zijn dit circa 162.000 ozp-ondernemingen.

1.2

Gehanteerde definities Ondernemers van eenpersoonsbedrijven voldoen aan de volgende criteria: 1. de ondernemer voert zelfstandig ondernemende activiteiten uit; 2. heeft geen personeel; 3. werkt minimaal 15 uur per week in de onderneming. Zzp’ers voldoen – net als in de voorgaande metingen van het zzp-panel – aan de volgende aanvullende criteria: 4. de zzp’er heeft geen compagnon (medeondernemer of meewerkende partner die vergelijkbare activiteiten uitvoert en substantieel bijdraagt); 5. verkoopt in de eerste plaats eigen arbeid, kennis, vaardigheden en geen goederen, producten of andermans diensten. Ozp’ers zijn alle ondernemers van eenpersoonsbedrijven die geen zzp’er zijn. Zij voldoen in elk geval ook aan de criteria van ondernemers van eenpersoonsbedrijven.

1.3

Responsverantwoording Aan deze meting hebben in totaal 820 panelleden meegewerkt. Het responspercentage is

voldoende

om

uitspraken

te

doen over

verschillende

groepen

zzp’ers.

Een

uitsplitsing naar tien sectoren, zoals in vorige edities, is onvoldoende betrouwbaar . Als oplossing is ervoor gekozen om sectoren die qua activiteiten op elkaar lijken, samen te

nemen

(maaksectoren,

distributiesectoren

en

dienstensectoren).

De

drie

geaggregeerde sectoren hebben wel voldoende celvulling. De sectoren die samen een geaggregeerde sector vormen, zijn intern consistent; de drie geaggregeerde sectoren verschillen onderling nog voldoende om onderscheid naar sector aan te tonen. De wijze waarop het huidige panel is samengesteld, hoe deze meting via internet is uitgevoerd en ook de verantwoording van de weging is gedetailleerd uiteengezet in Bijlage I. De verantwoording over gehanteerde meetconstructen staan uitgewerkt in Bijlage II.

2

Ter vergelijking: in het eerste kwartaal van 2012 telde het CBS ruim 570.000 zelfstandigen die voornamelijk hun eigen arbeid aanbieden (Kösters, 2012). Omgerekend is dat 78% van alle eenpersoonsbedrijven. Die cijfers zijn afkomstig van de Enquête beroepsbevolking (EBB) en hebben betrekking op personen van 15 tot 65 jaar die twaalf uur of meer per week werkzaam zijn (de werkzame beroepsbevolking). Er is voor gekozen om alleen te kijken naar de zogenoemde eerste werkkring van personen. Wanneer iemand zelfstandig ondernemer is in een tweede of derde werkkring, is deze dus niet meegeteld.

9

1.4

Leeswijzer Het rapport is als volgt opgebouwd. De achtergrond van deze meting en de gehanteerde definities zijn in hoofdstuk 1 reeds aan bod gekomen. In hoofdstuk 2 wordt de ontwikkeling in omzet(verwachting) en tijdsbesteding van zzp’ers besproken. Hoofdstuk 3 behandelt arbeidsongeschiktheidsverzekeringen (aov’s) van zelfstandigen. Nagegaan wordt in welke mate zij gebruikmaken van aov’s, welke soorten er afgesloten worden en wat redenen zijn om al dan niet zo’n verzekering af te sluiten. Tevens wordt gekeken wie volgens zzp’ers verantwoordelijk is voor het regelen van aov‘s: de overheid of toch juist de ondernemer zelf. Het laatste hoofdstuk is gewijd aan de werktevredenheid en het functioneren van zelfstandige ondernemers.

10

2

Bedrijfsontwikkeling In de eerste meting van 2013 van het zzp-panel kwam naar voren dat ondernemers nog steeds te lijden hadden onder de economische crisis. De omzet en het inkomen bleven op een gelijk niveau en ook de tariefstelling bleef onveranderd. Het aantal declarabele uren liep terug ten opzichte van het jaar daarvoor. Bij de groep zelfstandig

ondernemers kunnen aspecten als tijdsbesteding en omzet relatief

eenvoudig fluctueren. Het structureel meten van deze aspecten van de bedrijfsvoering levert

daarom

het

nodige

inzicht

in

de

ontwikkeling

en

flexibiliteit

van

de

ondernemers. In het zzp-panel wordt dit ook met enige regelmaat gemeten. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op hoe deze aspecten van de bedrijfsvoering zich in de loop van 2013 hebben ontwikkeld en wat de verwachtingen van de on dernemers zijn voor 2014.

2.1

Omzet ‘ B e st e st ima t e’ va n d e o m ze t in 2 01 3 Een belangrijke indicator voor het economische presteren en de financiële positie van de ondernemers is de omzetrealisatie. In de tweede meting van 2013 van het zzp panel is de ondernemers gevraagd een schatting te maken van de omzet in 2013. De omzetcijfers zijn daarom onder voorbehoud. In de eerste meting van 2014 van het zzp-panel zal de daadwerkelijk gerealiseerde omzet worden gevraagd. Ruim een op de drie ondernemers schat dat zij over het jaar 2013 een omzet tot € 25.000 gerealiseerd hebben (zie figuur 2.1). Ten opzichte van de realisatie over 2012 lijkt een lichte verschuiving te hebben plaatsgevonden richting de lagere omzet categorieën. Ook het aandeel ondernemers met een geschatte omzet tussen de € 25.000 en € 100.000 is nu iets teruggelopen (in totaal 39 procent versus 46 procent in 2012). Bijna een kwart van de ondernemers schat dat zij in 2013 uitkomen op een omzet van meer dan een ton per jaar. Ten opzichte van 2012 is dat nagenoeg gelijk gebleven. Al met al blijkt dat de geschatte omzet in 2013 voor zzp’ers iets lager uitkomt dan in 2012.

11

figuur 2.1 A)

Omzetschatting 2013 Omzetschatting eenpersoonsbedrijven Tot 10.000 euro

14%

10.000 tot 25.000 euro

21%

25.000 tot 50.000 euro

19%

50.000 tot 100.000 euro

20%

100.000 tot 200.000 euro

15%

200.000 tot 500.000 euro

6%

Meer dan 500.000 euro

3% 0%

B)

5%

10%

15%

20%

25%

30%

Omzetschatting zzp’ers versus ozp’ers 13% 15%

Tot 10.000 euro 10.000 tot 25.000 euro

25%

6% 20% 18%

25.000 tot 50.000 euro 50.000 tot 100.000 euro

19%

21%

15% 15%

100.000 tot 200.000 euro 4%

200.000 tot 500.000 euro

16%

1%

Meer dan 500.000 euro 0%

11% 5%

10% zzp'ers

15%

20%

25%

30%

ozp'ers


In vergelijking met zzp’ers realiseren ozp’ers vaker een jaarlijkse omzet van meer dan € 200.000 (zie figuur 2.1). Dit is logisch, want zij verkopen goederen en daar zitten inkoopkosten bij de verkoopprijs inbegrepen. Het aandeel ozp’ers met een omzet van meer dan twee ton is zelfs gestegen van een vijfde in 2012 naar een kwart nu. Twee derde van de zzp’ers heeft een jaaromzet die ligt tussen de € 10.000 en € 1 00.000. Dat aandeel is gelijk gebleven ten opzichte van vorig jaar. Wel heeft er een verschuiving plaatsgevonden van het aandeel ondernemers met minder dan € 10.000 omzet naar zzp’ers met een omzet tussen de ton en twee ton. O mz e ton tw ik k e l in g in 20 1 3 De uitkomsten die in de vorige paragraaf zijn gepresenteerd, zeggen iets over het niveau van de omzet. In eerste instantie lijken er signalen dat de omzet ten opzichte van 2012 iets gedaald is. Het aandeel ondernemers in de laagste omzetcategorieën is wat toegenomen, terwijl er minder ondernemers zijn met omzetten tussen de € 25.000 en € 100.000. Door de gehanteerde omzetcategorieën is het lastig om een ontwikkeling in kaart te brengen. Daarom is de ondernemers ook de vraag gesteld hoe de geschatte omzet in 2013 zich volgens hen verhoudt tot de omzetrealisatie in 2012. Zelfstandigen zonder personeel schetsen ook dan een dalende trend. figuur 2.2 laat zien dat er meer ondernemers zijn die te maken hebben gehad met een omzetdaling ten opzichte van een jaar eerder dan ondernemers met een omzetstijging. 3 Anders dan vorig jaar zijn het vooral zzp’ers die de gemiddelde omzetdaling teweeg hebben 3

12

Er is geen sprake van een selectie-effect op basis van omzet:

χ2(6)= 7.293, p=.295.

gebracht. Er zijn in 2013 meer ozp’ers die een omzetstijging hebben ondergaan dan een omzetdaling. In 2012 was het juist deze groep ondernemers die bovengemiddeld met een omzetdaling te maken kreeg: in 2012 gaf 44% van de ozp’ers aan een daling in de omzet te hebben gehad tegenover 26% met een toename van de omzet. In de distributiesectoren is het aandeel ondernemers met minder omzet dan een jaar eerder nog steeds groter dan het aandeel met meer omzet, een verschil van 6%. Echter in 2012 bedroeg dat verschil nog 26%. Deze omzetverbetering loopt synchroon aan de positieve omzetontwikkeling van ozp’ers. Die groep ondernemers is immers veelal actief in de distributiesectoren. De dienstensectoren, waar relatief veel zzp’ers actief zijn, volgen een tegengesteld patroon. In 2012 waren er meer zzp’ers met een omzetstijging dan met een –daling. Dit jaar is dat net omgedraaid. figuur 2.2

Omzetontwikkeling in 2013 t.o.v. 2012

maaksectoren

31%

distributiesectoren

25%

30%

dienstensectoren

25%

38%

ozp'ers

33%

32%

34%

zzp'ers

35%

28%

eenpersoonsbedrijven

35%

29%

50%

40%

30%

20%

minder omzet

10%

10%

20%

30%

40%

meer omzet

Maaksectoren: landbouw, industrie en bouw Distributiesectoren: handel, horeca en reparatie; transport, opslag en communicatie Dienstensectoren: ICT, zakelijke dienstverlening, onderwijs en training, zorg en welzijn, overige diensten Bron: Panteia/EIM, zzp-panel 2013.

E va lua t i e va n d e om z et i n 20 13 De ondernemers is ook gevraagd of de omzet in 2013

overeenkomt met de

omzetverwachting aan het begin van het jaar. De omzet is vaker (veel) lager dan verwacht (zie figuur 2.3). Dit is bij ozp’ers nog sterker het geval dan bij zzp’ers. Ten opzichte van vorig jaar loopt het aandeel ozp’ers, dat een lagere omzet dan verwacht haalt, wel sterk terug. Het beeld bij een verdeling naar de drie sectoren sluit daarbij aan: nog steeds zijn er in de distributiesectoren meer ondernemers met een lagere omzet dan verwacht, maar het aandeel is kleiner dan in 2012.

13

figuur 2.3

Evaluatie van de omzet in 2013

maaksectoren

14%

distributiesectoren dienstensectoren

17%

8%

ozp'ers

21%

12%

zzp'ers

22%

10%

eenpersoonsbedrijven 40%

12%

12%

10% 30%

20%

19% 16%

4%

17%

2%

17%

16%

3%

18%

16%

3%

10%

Hoger dan verwacht Lager dan verwacht

13%

10%

20%

30%

40%

Veel hoger dan verwacht (meer dan 20%) Veel lager dan verwacht (meer dan 20%)


O mz e tv er wa c ht in g vo or 20 1 4 De omzetverwachting van ondernemers voor 2014 is positief. Ongeveer een kwart van alle eenpersoonsbedrijven verwacht een toename van de omzet in het komende jaar tegenover een vijfde die een omzetdaling aan ziet komen (zie ). Dat geldt in beperkte mate voor zzp’ers en in sterke mate voor ozp’ers. Drie van de tien ozp’ers voorzien een stijging van de omzet. De omzetverwachting van ondernemers is ook positiever dan vorig jaar. Toen waren er meer ondernemers negatief dan positief over de verwachte omzet. Dat was destijds vooral te wijten aan de negatieve verwachtingen van zzp’ers (groter aandeel negatief dan positief). Ook toen al waren ozp’ers per saldo positief over de omzetverwachting. Het lijkt erop dat zowel ozp’ers als zzp’ers hun verwachtingen naar boven bijgesteld hebben. Ook nu is de beweging van de gemiddelde omzetverwachting voor een groot deel toe te schrijven aan zzp’ers. Dat is ook goed zichtbaar in het hoge aandeel positieve ondernemers in de dienstensectoren. Dat terwijl vorig jaar ondernemers in die sectoren vaker een omzetdaling dan een omzetstijging verwachten. figuur 2.4

Omzetverwachting voor 2014

maaksectoren

16%

distributiesectoren

22%

dienstensectoren

18%

ozp'ers

19%

zzp'ers

19%

eenpersoonsbedrijven 30%

19% 20%

10% Afnemen

15% 23% 27% 29% 22% 24% 10%

20%

30%

Toenemen


14

2.2

Tijdsbesteding Gemiddeld besteden ondernemers eind 2013 43 uur per week aan het bedrijf (zie Tabel 2.1). Dat is vergeleken met de eerste meting van 2013 nauwelijks veranderd. Ook als we naar de uren van ozp’ers en zzp’ers afzonderlijk kijken, is het aantal bestede uren vrijwel onveranderd. Dienstenaanbieders onder de ondernemers kunnen alleen de uren die men voor opdrachtgevers werkt in rekening brengen. Dit zijn de declarabele uren. Naast zzp’ers (per definitie) is dit relevant voor een kleine groep ozp’ers (bijvoorbeeld de groepspraktijken en zelfstandigen met meewerkende gezinsleden). Ook het gemiddeld aantal declarabele uren per week is voor ondernemers iets afgenomen in de loop van 2013. Het aandeel declarabele uren in de totale tijdsbesteding is daarmee richting het eind van het jaar ook iets afgenomen. Het zijn vooral zzp’ers die gedurende het jaar een kleine afname in het aantal declarabele uren hebben.

Tabel 2.1

Gemiddeld aantal bestede en declarabele uren* gem. aantal uren

gemiddeld aantal

aandeel declarabele

per week besteed in

declarabele uren per

uren van totale

het bedrijf

week

tijdsbesteding (%)

eerste

tweede

eerste

tweede

eerste

tweede

meting

meting

meting

meting

meting

meting

2013

2013

2013

2013

2013

2013

gemiddelde zzp’ers

43

42

28

26

65

63

gemiddelde ozp’ers

48

47

30

30

65

63

gemiddelde eenpersoonsbedrijven

44

43

28

26

65

63

* Voor zelfstandigen die diensten aanbieden. Hoofdzakelijk zzp’ers en ook een kleine groep ozp’ers. Bron: Panteia/EIM, zzp-panel 2013.

Voor zzp’ers kunnen we de ontwikkeling over een iets langere periode bekijken, want ook in eerdere metingen van het zzp-panel is zowel naar de totale tijdsbesteding als naar het aantal declarabele uren gevraagd. In dezelfde periode eind 2012 besteedden zzp’ers gemiddeld 41 uur in het bedrijf, waarvan 27 uur (= 64%) declarabel. Over een periode van een jaar bezien, is het aantal uren dat zzp’ers gemiddeld in het bedrijf besteden dus stabiel gebleven. Ook het aandeel declarabele uren is vrij stabiel. Een jaar eerder zagen we eenzelfde beeld.

15

3 3.1

Arbeidsongeschiktheidsverzekeringen Achtergrond Tussen 1998 en 2004 was de Wet Arbeidsongeschiktheidsverzekering Zelfstandigen (WAZ) van kracht. Het was een verplichte verzekering die ondernemers het recht gaf op een uitkering op het niveau van (maximaal) 70% van het m inimumloon als een zelfstandige of ondernemer arbeidsongeschikt werd 4. In 2004 is de WAZ afgeschaft. Er waren destijds een aantal redenen om de WAZ af te schaffen 5: -

Een verplichte verzekering strookte niet met de keuze voor ondernemerschap;

-

De WAZ-premie was onevenredig verdeeld: tot het minimumloon betaalden zelfstandigen geen premie, daarboven relatief veel;

-

Het alternatief via de particuliere markt zou voldoende tegemoet komen aan de behoefte aan betaalbare dekking;

-

Er waren voldoende alternatieve inkomensvoorzieningen voor mensen die om medische of financiële redenen geen toegang tot betaalbare dekking hadden.

De afschaffing van de WAZ betekende het wegvallen van een regeling met een sterke risico- en inkomenssolidariteit. Sindsdien voorziet de particuliere markt in het aanbod van arbeidsongeschiktheidsverzekeringen (aov) van zelfstandigen. De laatste tijd rijst echter de vraag of de particuliere markt voldoende mogelijkheden biedt aan zelfstandigen voor het afsluiten van een aov. A o v in d e a ct ua l it e it Met enige regelmaat verschijnen de laatste tijd in de (social) media berichten over arbeidsongeschiktheidsverzekeringen voor zzp’ers. Het is een onderwerp dat leeft. Om een indicatie te geven van de actualiteit van het onderwerp, is een overzicht gemaakt van de dagelijkse activiteiten op aov-gebied. In figuur 3.1 staat een tijdlijn van de periode januari 2013 tot en met januari 2014 waarbij per dag het aantal keren vermeld staat dat een combinatie van de termen ‘aov’ en ‘zzp’ers’ (of synoniemen ervan) in de media is opgedoken. figuur 3.1

Aantal vermeldingen in de (social) media van combinaties van ‘aov’ en ‘zzp’ers’

Bron: Panteia/ COOSTO, 2014.

In die periode zijn er bijna 3.000 berichten verschenen die een verband legden tussen arbeidsongeschiktheidsverzekering en zzp’ers (zelfstandigen/ ondernemers). Het grootste deel van die berichten is via Twitter verspreid. Het moge duidelijk zijn dat het thema aov voor zzp’ers een hot item is – zeker in de laatste maanden. Niet 4

Bron: Postbus 51.

5

De Jong et al. (2009).

17

alleen in het medialandschap maar zeker ook in de politiek laait de discussie rondom aov’s flink op. Het vervolg van dit hoofdstuk gaat daarom dieper in op de verschillende aspecten van aov’s van zzp’ers.

3.2

Huidige verzekeringsgraad In het panel heeft 36% van de ondernemers met een eenpersoonsbedrijf een arbeidsongeschiktheidsverzekering afgesloten (zie figuur 3.2). Dat komt overeen met

het

beeld

uit

de

eerste

meting

van

2013

toen

34%

van

de

eenpersoonsbedrijven een aov afgesloten had. Er is nauwelijks verschil tussen het aandeel ozp’ers met een aov en zzp’ers met een aov. Opvallend is wel het hoge aandeel

ondernemers

in

de

maaksectoren

met

een

aov:

de

helft

van

de

eenpersoonsbedrijven in de landbouw, industrie en bouw heeft zich verzekerd tegen het risico arbeidsongeschikt te raken. Dit kan te maken hebben met de aard van de beroepen in de maaksectoren: vaak zijn het beroepen met meer kans op een arbeidsongeval.

Denk

bijvoorbeeld

aan

zelfstandigen

in

de

bouw.

In

de

distributiesectoren heeft maar ruim een kwart een aov afgesloten. figuur 3.2

Aandeel zelfstandigen met arbeidsongeschiktheidsverzekering

maaksectoren

49%

distributiesectoren

28%

dienstensectoren

35%

ozp'ers

34%

zzp'ers

36%


36% 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Maaksectoren: landbouw, industrie en bouw Distributiesectoren: handel, horeca en reparatie; transport, opslag en communicatie Dienstensectoren: ICT, zakelijke dienstverlening, onderwijs en training, zorg en welzijn, overige diensten


De leeftijd van zelfstandigen heeft invloed op het wel of niet hebben van een aov. Van de ondernemers jonger dan 34 jaar is iets minder dan vier op de tien verzekerd, in de leeftijd van 35-54 jaar is iets meer dan 40% verzekerd tegen het risico op arbeidsongeschiktheid. Daarentegen verzekeren zelfstandige ondernemers ouder dan 54 jaar zich slechts in ruim een kwart van de gevallen tegen het risico van arbeidsongeschiktheid. Dit beeld strookt grotendeels met de resultaten van eerder onderzoek dat toonde dat de verzekeringsgraad toeneemt tot een leeftijd van 40 jaar en daarna weer afneemt 6. Het opleidingsniveau is niet van invloed op het wel of niet hebben van een aov. W a t b ep a a lt d e k a ns op he t a fs lu i te n va n e en a o v? Nu duidelijk is wat de verzekeringsgraad is, kan het interessant zijn om te onderzoeken met welke kenmerken de verzekeringsgraad samenhangt. Met de huidige dataset van het zzp-panel is het mogelijk om deze analyse uit te voeren en 6

18

(De Jong, Von Meyenfeldt, & Tsiachristas, 2009).

te

kijken

of

welke

factoren

samenhangen

met

de

verzekeringsgraad

van

ondernemers van eenpersoonsbedrijven. De uitgebreide statistische analyse is te vinden in Bijlage II, hier presenteren we de meest in het oog springende uitkomsten (tabel 3.1). tabel 3.1

Factoren die de kans op het afsluiten van een aov beïnvloeden

Invloedsfactor Vrouwen Leeftijd Uren in het bedrijf Netto inkomen tussen €1.500 en

Grotere/kleinere kans

Ten opzichte van:

-13%

Mannen

Maximale kans bij 35 jaar

N.v.t.

Maximale kans bij 53 uur per week

N.v.t.

+14%

Netto inkomen lager dan

€3.000 Netto inkomen is meer dan

€ 1.500 +31%

€3.000

Netto inkomen lager dan € 1.500


De kans dat vrouwen een arbeidsongeschiktheidsverzekering hebben is 13 procent kleiner dan voor mannen. Ook voor leeftijd is een verband gevonden. 7 Jongere ondernemers hebben een kleinere kans om verzekerd te zijn en deze kans is het grootst rond de leeftijd van 35 jaar. Na 35 neemt de kans weer geleidelijk af. Eenzelfde verband vinden we terug tussen de tijdsbesteding in het bedrijf en de kans op een aov. Zzp’ers die gemiddeld 53 uur per week in het bedrijf steken hebben de grootste kans om een arbeidsongeschiktheidsverzekering te hebben. Als ze meer of minder uren in het bedrijf steken is die kans kleiner. Ten slotte is de kans op een aov ook afhankelijk van het netto inkomen dat met het bedrijf verdiend wordt. Hoe hoger het inkomen, des te groter is de kans dat zzp’ers verzekerd zijn tegen arbeidsongeschiktheid. Als er meer dan 3.000 euro netto per maand verdiend wordt, neemt de kans zelfs met ruim 30 procent toe.

3.3

Kenmerken van aov’s 36% van alle eenpersoonsbedrijven maakt op dit moment gebruik van een aov. Het overgrote deel (86%) van die groep heeft die afgesloten bij een commerciële verzekeraar (zie figuur 3.3). Andere kanalen om een arbeidsongeschiktheidsverzekering af te sluiten, worden slechts sporadisch gekozen. Het gaat bijvoorbeeld om een verzekering via een collectief of een vrijwillige verzekering via het UWV.

7

Wel minder sterk significant dan in 2009 vgl. (De Jong, Von Meyenfeldt, & Tsiachristas, 2009).

19

figuur 3.3

Type arbeidsongeschiktheidsverzekering

Bij een commerciële verzekeraar

86%

Via een collectief

4%

Bij het UWV (vrijwillige verzekering)

6%

Via mijn werkgever

1%

Via een 'broodfonds'

1% 0%

10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%


Een zelfstandige heeft in 2012 gemiddeld 4.050 euro per jaar betaald aan zijn aov. Maandelijks komt dat neer op 340 euro. Bij het afsluiten van een aov kan een zzp’er kiezen om een vast bedrag of een percentage van het inkomen te verzekeren. Ruim driekwart van de zelfstandigen heeft er bij het afsluiten voor gekozen een vast bedrag uitgekeerd te krijgen als ze daadwerkelijk arbeidsongeschikt raakt. 17% heeft de uitkering gekoppeld aan een percentage van het inkomen. Er is ook de mogelijkheid een aov af te sluiten die alleen de vaste lasten van zzp’ers afdekt, zoals huur, aflossing en rente op schulden.

Ongeveer 13% van de

zelfstandigen met een aov heeft zo’n type verzekering afgesloten. Bijna 80% heeft een verzekering die breder afdekt dan alleen de vaste lasten 8. In totaal is 13% van de zelfstandigen voor zijn aov geaccepteerd onder afwijkende voorwaarden, zoals medische uitsluitingen of een premieopslag. In de meeste van die gevallen gaat het om medische uitsluitingen; premieopslag komt nauwelijks voor. Het lijkt erop dat in de dienstensectoren medische uitsluitingen vaker voorkomen dan in de maak- en distributiesectoren. 9 Ook lijkt het erop dat hoger opgeleiden vaker medische uitsluitingen hebben dan lager en middelbaar opgeleide zelfstandigen. Slechts 1% van de zelfstandigen met een aov is verzekerd door middel van een vangnetverzekering. Een vangnetverzekering is een verzekering speciaal bedoeld voor mensen die vanwege gezondheidsproblemen niet of moeilijk verzekerbaar zijn.

3.4

Aansluiting marktaanbod aov op behoefte Interessant is de vraag welke afwegingen er spelen bij het al dan niet afsluiten van een arbeidsongeschiktheidsverzekering. Zelfstandigen die op dit moment een aov hebben, is gevraagd waarom ze een aov afgesloten hebben. Ze konden een of meerdere redenen daarvoor aangeven. De belangrijkste reden om een aov af te sluiten, is de verantwoordelijkheid die de zelfstandig ondernemer voelt voor het gezinsinkomen. Hij of zij zorgt voor het inkomen van het gezin en kan het zich niet permitteren dat dat inkomen wegvalt bij arbeidsongeschiktheid. Van de groep zelfstandigen 8 9

20

die

een

aov

heeft

De overige 7% weet het niet of wil het niet zeggen. n=28.

afgesloten,

noemt

twee

derde

deel

verantwoordelijkheid voor het gezinsinkomen als argument voor het afsluiten van een aov (zie figuur 3.4). Een reden die daarmee verband houdt, is dat de zzp’er het risico zelf niet kan dragen. De helft van de zzp’ers noemt dat als reden. 9% noemt andere

redenen.

Genoemd

worden

onder

andere:

het

risico

op

arbeidsongeschiktheid niet wíllen dragen, voorkomen dat bij arbeidsongeschiktheid teveel ingeteerd wordt op het spaargeld en de wens om te sporten, wat een verhoogd risico op arbeidsongeschiktheid met zich meebrengt. figuur 3.4

Redenen voor afsluiten van arbeidsongeschiktheidsverzekering*

Ik kan het risico zelf niet dragen

51%

Hoog AO-risico in mijn branche

10%

Verantwoordelijkheid voor gezinsinkomen

65%

Ik heb gezondheidsproblemen (gehad)

2%

Anders

9%

Weet niet/geen antwoord

2% 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

*meerdere antwoorden mogelijk. Bron: Panteia/EIM, zzp-panel 2013.

De belangrijkste reden om geen aov af te sluiten is de prijs c.q. de hoogte van de premies. 60% van de zelfstandigen die niet verzekerd zijn, geeft aan dat de verzekering tegen het risico arbeidsongeschikt te raken te duur is (zie figuur 3.5). 15% noemt andere redenen. Hoge leeftijd wordt een aantal keer genoemd als reden om van een aov af te zien. Zelfstandigen die richting de pensioenleeftijd gaan, vinden de premie te hoog, of geven aan dat verzekeraars hen geen aov wilden verlenen. Dat laatste geldt ook voor sommige zelfstandigen die in het verleden ziek of arbeidsongeschikt zijn geweest. Ook de combinatie van te hoge prijs en onacceptabele voorwaarden is een aantal keer de reden om af te zien van een aov. figuur 3.5

Reden voor afzien van arbeidsongeschiktheidsverzekering AOV is te duur

60%

Voorwaarden AOV zijn niet acceptabel

3%

Voldoende eigen geld

5%

Partner verdient voldoende

7%

AOV al afgesloten vanuit dienstbetrekking

5%

Nooit gezondheidsklachten

2%

Anders

15%

Weet niet/geen antwoord

2% 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%


Het lijkt erop dat jongere zelfstandigen vaker de premies te hoog vinden en daarom geen aov afsluiten: voor 80% van de zelfstandigen tot 34 jaar vormt de hoge prijs de belangrijkste reden om af te zien van een aov. Naarmate zelfstandigen ouder zijn, wordt de prijs minder vaak genoemd als belangrijkste reden om af te zien van een aov. Verder lijkt het erop dat zzp’ers de prijs vaker de belangrijkste belemmering van een aov vinden dan ozp’ers. Er is geen significant verschil tussen

21

maak-, distributie- en dienstensectoren als het gaat om hoogte van de premie als belangrijkste belemmering.

3.5

Alternatieven op het marktaanbod aov Een

van

de

alternatieven

voor

het

huidige

(commerciële)

aanbod

van

arbeidsongeschiktheidsverzekeringen is de vrijwillige verzekering. Het UWV biedt die

mogelijkheid

aan

startende

zzp’ers

die

uit

loondienst

of

uit

een

uitkeringssituatie komen. Die zijn daarmee verzekerd van inkomen als ze ziek of arbeidsongeschikt worden. Belangrijke voorwaarde daarbij is dat ze zich tijdig aanmelden voor de vrijwillige verzekering, te weten binnen 13 weken nadat de verplichte werknemersverzekering via hun vroegere baan of uitkering stopgezet is. Eerder is al duidelijk geworden dat er hiervan relatief weinig gebruik gemaakt wordt door zelfstandigen (slechts 6% van de groep met aov heeft voor deze vorm gekozen). De vraag is of bewust niet voor die vorm gekozen wordt of dat het komt omdat zelfstandigen simpelweg niet bekend zijn met de mogelijkheid. Daarnaar gevraagd geeft ruim een op de tien zelfstandigen aan bekend te zijn met de vrijwillige verzekering via het UWV (zie figuur 3.6). Zoals eerder genoemd is de vrijwillige verzekering echter specifiek bedoeld voor starters uit loondienst of een uitkeringssituatie. Zelfstandigen die vanuit een uitkeringssituatie gestart zijn, lijken relatief vaker op de hoogte te zijn. Van hen is ongeveer een kwart bekend met de vrijwillige verzekering via het UWV. De bekendheid onder voormalig e werknemers verschilt niet van het gemiddelde van ruim 10%. Startende ondernemingen (die minder dan drie jaar bestaan) zijn vaker op de hoogte (17%) dan gevestigde ondernemingen. Er

is

weinig

verschil

tussen

zelfstandigen

met

aov10

of

zonder.

In

de

distributiesectoren is de bekendheid met de vrijwillige verzekering relatief laag. Opvallend is verder dat verzekerde ozp’ers minder bekend zijn met de vrijwillige verzekering dan onverzekerde ozp’ers.

10

Onder de groep ‘wel verzekerd’ (zelfstandigen die op dit moment een aov hebben) valt niet de kleine groep eenpersoonsbedrijven die gebruikmaakt van de vrijwillige verzekering. Die is er immers per definitie van op de hoogte.

22

figuur 3.6

Bekendheid met vrijwillige verzekering bij het UWV

12%

maaksectoren 7%

distributiesectoren

13%

10% 13% 13%

dienstensectoren 10%

ozp

15% 12% 11% 11% 12%

zzp eenpersoonsbedrijven 0%

5% Wel verzekerd

10%

15%

20%

Niet verzekerd

Maaksectoren: landbouw, industrie en bouw Distributiesectoren: handel, horeca en reparatie; transport, opslag en communicatie Dienstensectoren: ICT, zakelijke dienstverlening, onderwijs en training, zorg en welzijn, overige diensten


De kleine groep zelfstandigen die bekend is met de vrijwillige verzekering via het UWV, is gevraagd wat de reden is geweest om af te zien van deze aov. Dat is gevraagd aan zowel de groep ondernemers die op dit moment een aov heeft, als de groep zonder een verzekering tegen arbeidsongeschiktheid. Voor zelfstandige ondernemers

mét aov is de belangrijkste reden om geen

vrijwillige verzekering via het UWV af te sluiten de te hoge prijs (zie tabel 3.2). Het gaat om 40% van die groep zelfstandigen 11. Daarnaast heeft ruim een op de tien de aanmeldtermijn van 13 weken overschreden waardoor het recht erop vervallen is. De hoge prijs van de verzekering wordt door een op de vijf zelfstandigen zonder aov genoemd. Nog eens een kwart van de zelfstandigen zonder aov, die bekend is met de vrijwillige verzekering, heeft daar niet voor gekozen omdat ze überhaupt geen aov nodig heeft.

11

Dat lijkt te impliceren dat een aov bij een commerciële verzekeraar goedkoper is dan een vrijwillige aov via het UWV. Gemiddeld is echter het tegendeel het geval: de jaarlijkse premie bedraagt ruim 4.100 euro (commercieel) versus ruim 3.500 euro (UWV). Het is echter lastig vergelijken omdat niet bekend is wat de bijbehorende dekking precies is.

23

tabel 3.2

Reden voor afzien van vrijwillige aov via UWV wanneer bekend met regeling*

Reden

Aandeel zelfstandigen mét aov**

Aandeel zelfstandigen zonder aov

(n=31)

(n=61)

Aov van UWV is te duur

40%

20%

Voorwaarden bij UWV zijn

10%

4%

5%

0%

13%

14%

Ik heb geen aov nodig

n.v.t.

28%

Anders

25%

30%

Weet niet / geen antwoord

25%

9%

niet acceptabel Onmogelijk want niet eerder in dienstbetrekking gewerkt Aov van UWV niet binnen aanmeldtermijn aangevraagd

* meerdere antwoorden mogelijk; ** niet zijnde een vrijwillige verzekering via het UWV.


3.6

Aov: een private of een publieke aangelegenheid? In de voorgaande delen is geconstateerd dat de (ao-)verzekeringsgraad op 36% ligt. Ruim een op de drie eenpersoonsbedrijven heeft zich dus afgedekt tegen het risico arbeidsongeschikt te worden. Ook is gebleken dat de hoogte van premies voor veel zelfstandigen een struikelblok vormt. De vraag is dan of de particuliere markt daadwerkelijk voldoende aov-mogelijkheden biedt aan zelfstandigen. Of is het zo dat

verzekeringen

tegen


wellicht

toch

een

publieke

aangelegenheid zouden moeten zijn? Daarom is nagegaan bij wie volgens zelfstandigen het ‘initiatief’ zou moeten liggen om

een

verzekering

tegen


af

te

sluiten.

Moet

die

keuzevrijheid bij de zelfstandige zelf liggen (huidige situatie) of zou de overheid juist een actieve rol

moeten spelen (vroegere situatie)? Oftewel, is aov een

publieke of private aangelegenheid? Aan zelfstandigen zijn daarvoor drie stellingen voorgelegd. Elke stelling bestaat uit twee tegenovergestelde uitspraken. Zelfstandigen hebben op een schaal van 1 tot 5 gescoord

met welke van die twee uitspraken ze het eens zijn. Een score van 1

komt overeen met aov als een primair publieke aangelegenheid, een score van 5 met aov als een primair private aangelegenheid. De drie stellingen bestaan uit de volgende tegengestelde uitspraken: 1.

‘De overheid moet aov’s onder zzp’ers bevorderen’ (1= primair publieke aangelegenheid) versus ‘Zzp’ers zijn zelf verantwoordelijk voor het afsluiten van aov’s’ (5= primair private aangelegenheid);

2.

‘Een deel van het budget van de zelfstandigenaftrek moet aangewend worden om aov’s goedkoper te maken’ (1=primair publieke aangelegenheid) vs ‘Het volledige budget van de zelfstandigenaftrek moet naar eigen inzicht ingezet kunnen worden’ (5= primair private aangelegenheid);

3.

‘Het moet verplicht zijn om je tenminste tot een minimaal niveau tegen arbeidsongeschiktheid te verzekeren’ (1= primair publieke aangelegenheid)

24

versus ‘Verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid is een geheel vrijwillige aangelegenheid’ (5= primair private aangelegenheid). Voor alle drie de stellingen ligt het gemiddelde boven de 3 (zie tabel 3.3). Dat betekent dat zelfstandigen gemiddeld meer neigen naar eigen initiatief rondom aov’s dan naar het initiatief bij de overheid. Zelfstandigen vinden het vooral belangrijk dat het verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid een geheel vrijwillige aangelegenheid is – getuige het hoge gemiddelde van 3,53 – en zien veel minder in het alternatief dat het verplicht moet zijn om je tenminste tot een minimaal niveau te verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid. Dat zelfstandigen gemiddeld meer neigen naar eigen initiatief rondom aov’s blijkt ook uit de aandelen zelfstandigen die neigen naar (primair) publiek – uitgedrukt in een score van 1 of 2 op de vijfpuntsschaal - en (primair) privaat – uitgedrukt in een score van 4 of 5 op de vijfpuntsschaal. Tussen de 40% en 50% van de zelfstandigen neigt naar aov als primair private aangelegenheid, ongeveer 20% tot 30% neigt naar aov als primair publieke aangelegenheid. tabel 3.3

Aov: een publieke of private aangelegenheid?

Uitspraak I (score 1 of 2)

% voor

Gemiddelde

% voor

uitspraak

uitspraak

I

II

De overheid moet aov’s

30%

3,25

44%

onder zzp’ers bevorderen

Uitspraak II (score 4 of 5)

Zzp’ers zijn zelf verantwoordelijk voor het afsluiten van aov’s

Een deel van het budget

30%

3,32

45%

Het volledige budget voor

voor de zelfstandigenaftrek

zelfstandigenaftrek moet naar

moet aangewend worden

eigen inzicht ingezet kunnen

voor het goedkoper maken

worden

van aov’s Het moet verplicht zijn om

21%

3,53

50%

Verzekeren tegen

je tenminste tot een

arbeidsongeschiktheid is een

minimaal niveau te

geheel vrijwillige

verzekeren tegen

aangelegenheid

arbeidsongeschiktheid Bron: Panteia/EIM, zzp-panel 2013.

De drie stellingen uit tabel 3.3 zijn vervolgens gecombineerd tot één variabele die iets zegt over het initiatief rondom aov’s (privaat of publiek). Ook daarbij is te zien dat zzp’ers neigen naar het initiatief aan hun eigen kant (gemiddelde van 3,36 op dezelfde schaal; zie figuur 3.7). Het maakt daarbij niet uit of het om ozp’ers of zzp’ers gaat en in welke sec tor de zelfstandige actief is (maaksector, distributiesector, dienstensector). Het lijkt erop dat zelfstandigen tussen de 35 en 54 jaar oud vaker dan zelfstandigen in andere leeftijdscategorieën het initiatief bij zichzelf willen houden als het erom gaat aov’s al dan niet af te sluiten. Echter, er is geen significant verschil. 12 Er is wel een verschil naar opleidingsniveau. Hoger opgeleide zelfstandigen willen meer eigen initiatief hebben dan lager en middelbaar opgeleide zelfstandigen. 12

Een oorzaak daarvan kan zijn dat er een klein aantal zelfstandigen jonger dan 35 jaar in de steekproef zit.

25

Daarnaast blijkt dat zelfstandigen, die in hun werkzaamheden niet of nauwelijks aan risico’s blootgesteld zijn, liever zelf initiatief nemen rondom aov’s. Ook de hoogte van het maandelijkse inkomen lijkt van invloed te zijn op de mate waarin zelfstandigen zelf initiatief willen nemen rondom aov’s. Bij een maandinkomen van 2.000 euro of meer neigen zelfstandigen meer naar eigen initiatief dan bij een lager maandinkomen. Ten slotte is het geslacht van invloed. Mannelijke zelfstandigen neigen

meer

naar

een

aov

als

private

aangelegenheid

dan

vrouwelijke

zelfstandigen.

opleiding

leeftijd

type

sector

figuur 3.7

Publiek of privaat initiatief aov naar sector, type, leeftijd en opleiding

totaal 1-persoonsbedrijven

3,36

maaksectoren

3,38

distributiesectoren

3,34

dienstensectoren

3,36

ozp'ers

3,30

zzp'ers

3,38

Tot 34 jaar oud

3,28

35-54 jaar oud

3,43

55 jaar of ouder

3,27

Hoger opgeleid

3,47

Middelbaar opgeleid

3,23

Lager opgeleid

3,26

1 (<-- publiek)

3

(privaat-->) 5


26

4

4.1

Werktevredenheid, functioneren en ondernemendheid Achtergrond In 2013 telt Nederland 7,3 miljoen personen die betaald werk hebben van 12 uur of meer per week. 13 Van deze werkzame beroepsbevolking zijn er ruim 1,1 miljoen zelfstandigen en daarvan zijn er 780 duizend die geen personeel hebben. Het werken als zelfstandige levert deze grote groep werkenden doorgaans veel voldoening op. Meerdere onderzoeken hebben aangetoond dat de tevredenheid met het werk bij zelfstandigen zelfs nog hoger is dan bij mensen in loondienst. 14 Voor een belangrijk deel wordt dit bepaald door de mate van onafhankelijkheid en autonomie in het werken. 15 Toch ontbreekt er nog de nodige kennis over het werken als zelfstandige en zeker in relatie tot een belangrijk aspect van dit werk: het ondernemen. Is bijvoorbeeld een sterkere ondernemende houding van positieve invloed op de tevredenheid met het werk? Ook de mate waarin zzp’ers functioneren is nog betrekkelijk weinig onderzocht. Hoe vinden zzp’ers dat ze funct ioneren en welke factoren zorgen ervoor dat ze beter functioneren in hun zelfstandige bestaan? En zijn er ook belemmerende eigenschappen? Zowel vanuit sociaal-maatschappelijk (welzijn en geluk) als vanuit economisch oogpunt (productiviteit en rendement) is het relevant om te weten hoe tevredenheid en functioneren samenhangen met het zelfstandig ondernemerschap. Vandaar dat in het zzp-panel vragen zijn gesteld over deze aspecten. In dit hoofdstuk worden in eerste instantie beschrijvende resultaten gepresen teerd van de tevredenheid over het werken als zelfstandige (paragraaf 4.2). Vervolgens wordt het functioneren als zelfstandig ondernemer beschreven en komen factoren aan bod die het functioneren positief of negatief kunnen beïnvloeden (paragraaf 0). Voorbeelden hiervan zijn tijdsbewustzijn, concentratiegebrek en impulsiviteit. In paragraaf 4.4 komt de ondernemende houding van zzp’ers aan bod. De samenhang tussen functioneren, werktevredenheid en een ondernemende houding wordt ten slotte in paragraaf 0 besproken aan de hand van een verklarende analyse. Voor een uitgebreide verantwoording van de analyse en de gebruikte schalen wordt verwezen naar Bijlage III.

4.2

Tevredenheid over het werken als zelfstandige Verschillende studies hebben aangetoond dat er een positief verband bestaat tussen tevredenheid over het werk en het presteren van individuen 16 en ook organisaties 17. Tevreden mensen zouden effectiever en productiever zijn met als gevolg dat de competitiviteit en het groeipotentieel van organisaties toeneemt. 18 De tevredenheid over het werken als zelfstandige kan aan de hand van verschillende aspecten beoordeeld worden. Het inkomen, de huidige werkuren, de aard en inhoud van het werk, de werkdruk en stress en de mogelijkheden om vaardigheden te benutten zijn

13

http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=80150NED&D1=07&D2=0&D3=65,l&HD=140226-1130&HDR=T&STB=G1,G2 14 (Millán, Hessels, Thurik, & Aguado, 2013; Blanchflower, 2000) 15 (Hyytinen & Ruuskanen, 2006) 16 (Koys, 2001) 17 (Sousa-Poza & Sousa-Poza, 2000) 18 (Millán, Hessels, Thurik, & Aguado, 2013)

27

belangrijke aspecten voor de waardering van het werk. 19 Net als bij werknemers kan de waardering verschillen per aspect. In de vragenlijst is voor elk van de genoemde aspecten gevraagd om een waardering te geven op een vijfpuntschaal variërend van zeer ontevreden tot zeer tevreden. De gemiddelde score over alle aspecten van het werk als zzp’er is weergegeven in figuur 4.1.

type

sector

opleiding

figuur 4.1

Tevredenheid over het werken als zelfstandige naar opleiding, sector en type

hoger opgeleid

3,73

middelbaar/lager opgeleid

3,61

maaksectoren

3,58

distributiesectoren

3,64

dienstensectoren

3,71

ozp'ers

3,68

zzp'ers

3,67


3,67 1 zeer ontevreden

3 neutraal

5 zeer tevreden


Over de gehele linie zijn ondernemers van eenpersoonsbedrijven redelijk tevreden met hun werk gezien de score van 3,67. Over het algemeen worden de inhoudelijke aspecten van het werk het meest gewaardeerd en zijn de benodigde inzet en beloning daarvoor minder naar tevredenheid. Het meest tevreden zijn de zelfstandigen over de aard en inhoud van het werk en in iets minder mate zijn de ondernemers tevreden over het inkomen dat zij met het bedrijf genereren. Hoger opgeleide zelfstandigen zijn vaker tevreden met hun werk dan middelbaar en lager opgeleiden. 20 Ondernemers van eenpersoonsbedrijven in de maaksectoren zijn doorgaans iets minder tevreden met hun werk als zelfstandige dan ondernemers in de dienstensectoren. 21 Als gevraagd wordt in hoeverre, alles bij elkaar genomen, men tevreden is met het werk als zelfstandige dan geeft 84 procent aan tevreden of zeer tevreden te zijn (gemiddelde score van 4,10). De Zelfstandigen Enquête Arbeidsomstandigheden uit 2012 (ZEA 2012) meldt een soortgelijk percentage van 83 procent voor zelfstandigen zonder personeel. 22 In vergelijking met werknemers (78 procent tevreden) is een groter aandeel tevreden met het werk. 23 Ook in andere Europese landen komt vaak het beeld naar voren dat zelfstandigen meer tevreden zijn met hun werk dan mensen in loondienst. 24

19

(Rohrbach-Schmidt & Hall, 2013) F(1, 783)=7.646, p=.006. 21 F(2, 782)=2.844, p=.059. 22 (Ybema, et al., 2013). 23 Gemiddeld scoren werknemers 3,86 op deze schaal in de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA 2012) (Koppes, De Vroome, Mars, Janssen, Van Zwieten, & Van den Bossche, 2013). 24 (Millán, Hessels, Thurik, & Aguado, 2013). 20

28

Functioneren Veel van het werk dat uitgevoerd wordt door zzp’ers, vertoont overeenkomsten met werk dat in loondienst wordt uitgevoerd. Toch zijn er ook activiteiten die typisch gelden voor zelfstandige ondernemers. Denk hierbij bijvoorbeeld aan verkoop en acquisitie, administratie en boekhouding en ook innovatie. Het ondernemerschap wordt doorgaans als een aparte bezigheid gezien waar niet ieder individu even succesvol in is. 25 Niet elke zzp’er kiest bewust voor het zelfstandig ondernemerschap of is geschikt voor een zelfstandig bestaan. Het is daarom relevant om te weten hoe zzp’ers vinden dat zij zelf presteren. Het functioneren van zelfstandig ondernemers is gemeten door te vragen naar de “in-role performance”. Deze maat is een gemiddelde score op de volgende onderdelen in het werk: de mate waarin doelen worden behaald, taken goed worden uitgevoerd en of er over het algemeen goed wordt gepresteerd in het werk. 26 De scores zijn op een vijfpuntschaal en staan weergegeven in figuur 4.2.

opleiding

figuur 4.2

Het functioneren in een zelfstandige positie naar opleiding, sector en type

hoger opgeleid

4,12


4,11

sector

maaksectoren

type

4.3

4,17

distributiesectoren

3,97

dienstensectoren

4,16

ozp'ers

3,98

zzp'ers

4,15


4,12 1 helemaal mee oneens

3 neutraal

5 helemaal mee eens


Zelfstandigen beoordelen hun eigen functioneren als goed. Gemiddeld scoren zij 4,12 op een schaal van vijf. Met andere woorden, het zelfstandig ondernemerschap past goed bij de ondernemers in het panel. Toch valt de score nog iets lager uit dan bij de zelfstandige ondernemers in de ZEA 2012 (4,4 gemiddeld), en zelfs lager dan bij werknemers in de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA 2012; gemiddeld 4,49). 27 Het functioneren varieert niet naar opleidingsniveau. Zzp’ers zijn dus op een gepast niveau aan het werk en goed in staat dit werk uit te voeren. Wel zijn er verschillen naar het type werk dat wordt uitgevoerd. Hoewel nog steeds sprake is van goed functioneren geven relatief weinig zelfstandigen in de distributiesectoren aan dat zij goed presteren. 28 Dat zijn dan vooral de zelfstandigen die hoofdzakelijk goederen verkopen, de ozp’ers. Zij beoordelen het eigen functioneren iets minder goed. 29

25 26 27 28 29

(Bögenhold, Heinonen, & Akola, 2013). (Ybema, et al., 2013). (Ybema, et al., 2013; Koppes, De Vroome, Mars, Janssen, Van Zwieten, & Van den Bossche, 2013). F(2, 782)=6.527, p=.002. F(1, 783)=9.565, p=.002.

29

4.4

Ondernemende houding Zoals gezegd is ondernemerschap een belangrijk aspect in het werk van zelfstandigen en kan het een rol spelen in de mate waarin gefunctioneerd wordt. En hoe meer het ondernemerschap bij iemand past hoe beter die persoon kan functioneren. Dat kan uiteraard ook andersom gelden. Wanneer het ondernemerschap minder goed past, mag verwacht worden dat zelfstandigen minder goed functioneren in hun werk en zal de

tevredenheid

lager zijn. De ondernemende houding

van

individuen

is

een

belangrijke voorspeller voor ondernemend gedrag en ondernemerssucces. 30 In deze editie van het panel is de ondernemende houding gemeten aan de hand van de “Individual Entrepreneurial Orientation”-schaal31 die veelvuldig wordt gebruikt als een maatstaf voor ondernemendheid. De score op deze vijfpuntschaal is een gemiddelde van de mate waarin individuen: bereid zijn om risico’s te nemen (risicobereidheid); aanleg hebben om creativiteit in te zetten voor de ontwikkeling van nieuwe producten en diensten (innovativiteit); en de neiging hebben om te anticiperen op toekomstige ontwikkelingen en voor te willen lopen op anderen (proactiviteit). In figuur 4.3 is de ondernemende houding weergegeven naar opleiding, sector en type.

opleiding

figuur 4.3

Ondernemende houding naar opleiding, sector en type

hoger opgeleid

3,57


3,49

type

sector

maaksectoren

3,44

distributiesectoren

3,54

dienstensectoren

3,56

ozp'ers

3,57

zzp'ers

3,52


3,53 1

helemaal mee oneens

3

neutraal

5

helemaal mee eens


Ondernemendheid scoort bij alle typen zelfstandigen bovengemiddeld (boven het schaalgemiddelde van 3,0). Dit betekent dat er in ieder geval in enige mate sprake is van

een

ondernemende

houding

onder

zelfstandigen

zonder

personeel.

Hoger

opgeleide zelfstandigen zijn iets vaker ondernemend. 32 Dat komt vooral omdat zij een sterkere neiging hebben om te innoveren en een proactievere houding hebben. De ondernemende houding verschilt niet significant per sector. Dat is echter een gevolg van onderliggende verschillen in risicobereidheid, innovativiteit en proactiviteit die elkaar opheffen. In de maaksectoren zijn ondernemers bijvoorbeeld minder vaak bereid om risico’s te nemen 33 en minder geneigd om te innoveren 34 maar scoren ze juist hoger op proactiviteit. De ondernemende houding van zzp’ers verschilt niet van

30 31 32 33 34

30

(Bolton & Lane, 2012). (Bolton & Lane, 2012). F(1, 785)=3.643, p=.059. F(2, 785)=4.910, p=.008. F(2, 785)=3.632, p=.027.

ozp’ers. Wel bestaat er onder ozp’ers een hogere bereidheid om ris ico’s te nemen dan onder zzp’ers. 35

4.5

Overige invloedsfactoren op tevredenheid en functioneren In de literatuur over ondernemerschap wordt vaak aangehaald dat werktevredenheid door verschillende factoren beïnvloed wordt. 36 De invloed van prestaties - als een uitkomst van het functioneren als ondernemer - is daarbij al eens aangetoond. 37 Naast de gebruikelijke persoonskenmerken zoals leeftijd, geslacht en opleidingsniveau kan het functioneren ook afhankelijk zijn van bedrijfskenmerken (bestaansduur van de onderneming, sector) en de persoonlijkheid van de ondernemer. Deze laatste set factoren is niet direct waarneembaar maar wel te meten. In deze editie van het zzp panel is gemeten hoe het zit met het tijdsbewustzijn, de mate van impulsiviteit en de mate waarin concentratiegebrek een rol speelt bij zzp’ers. T i j ds be wu st z i jn Het tijdsbewustzijn van ondernemers is de mate waarin zij van nature hun aandacht wijden aan het verleden, het hier en nu, danwel de toekomst. 38 Uit onderzoek is gebleken dat de voorkeursoriëntatie op een bepaalde tijdsperiode doorwerkt op de wijze waarop doelen worden gesteld 39 of strategische keuzes 40 worden gemaakt. Een sterke oriëntatie op de toekomst kan bijvoorbeeld positief van invloed zijn op het stellen

van

doelen

en

het

nastreven

van

prestaties,

maar

tegelijkertijd

ook

belemmerend werken vanwege opgelegde tijdsdruk en faalangst. Beide effecten zouden van invloed kunnen zijn op de werktevredenheid als zelfstandige. In deze studie is de tijdsbewustzijn gemeten aan de hand van de “Temporal Focus” -schaal41. Het gaat er dan met name om of ondernemers een focus hebben op het heden of juist meer op de toekomst gericht (toekomstbewust) zijn. De schaal loopt van 1 tot en met 7 en de resultaten zijn in figuur 4.4 weergegeven. Iedere individuele ondernemer zal iets van beide tijdsoriëntaties in zich hebben. De mate waarin de aandacht gericht wordt op een bepaalde periode kan ook verschillen per moment of per activiteit. 42 Toch wordt vaak gaandeweg, door bijvoorbeeld sociale of culturele inbedding, maar ook door persoonlijke omstandigheden of door het werk, een voorkeur ontwikkeld voor een bepaalde tijdsoriëntatie. 43 Gemiddeld genomen zijn ondernemers van eenpersoonsbedrijven iets vaker gericht op de toekomst dan dat zij een focus hebben op het heden. 44 Hoger opgeleiden blijken minder vaak gericht zijn op het hier en nu. 45 De verschillen in de focus op het heden zijn niet significant tussen sectoren en typen zelfstandigen. Hetzelfde geldt voor de verschillen in toekomstbewustzijn.

35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45

F(1, 786)=7.389, p=.007. (Carree & Verheul, 2012) (Carree & Verheul, 2012) (Shipp, Edwards, & Lambert, 2009) (Fried & Slowik, 2004) (Bird, 1988) (Shipp, Edwards, & Lambert, 2009) (Zimbardo & Boyd, 1999) (Trommsdorff, 1983) Gepaarde t-toets: t(786)=-2.318, p=.021. F(1, 784)=4.246, p=.040.

31

opleiding

figuur 4.4

Tijdsbewustzijn "focus op het heden" en "toekomstbewustzijn" naar opleiding, sector en type

5,00 5,21 5,17 5,18

hoger opgeleid middelbaar/lager opgeleid

5,15 5,34 5,08 5,07 5,06 5,19

maaksectoren

sector


5,04 5,16 5,09 5,20 5,08 5,19

type

ozp'ers zzp'ers eenpersoonsbedrijven 1

4

helemaal mee oneens

7

neutraal

Focus op het heden

helemaal mee eens

Toekomstbewustzijn


I mp u ls iv i te i t en co nc ent ra t ie p ro b le m en Impulsief gedrag en concentratieproblemen staan er als persoonlijke karaktertrekken om bekend dat ze het functioneren in een baan negatief kunnen beïnvloeden. 46 Impulsieve personen zijn minder bang om fouten te maken en hebben een voorkeur om snelle successen te behalen in plaats van mislukking te vermijden. 47 Dat gaat vaker gepaard met een lagere prestatiestandaard en minder motivatie om taken te beheersen. Personen met concentratieproblemen (met overeenkomstige symptomen al bij ADHD) 48 hebben moeite om de aandacht bij hun werk houden. Dit kan leiden tot een verminderd vermogen om taken uit te voeren, uitstelgedrag, slecht time management en problemen met het inschatten van de consequenties van hun handelen. 49 Kortom, de genoemde karaktertrekken kunnen een belemmering vormen voor goed functioneren en de tevredenheid met het werk. Hier staat tegenover dat een aantal van de symptomen van impulsiviteit en concentratieproblemen positief geassocieerd zijn met creativiteit, risicobereidheid en actiegerichtheid. 50 Dat zijn bij uitstek karaktertrekken die goed passen bij het zelfstandig

ondernemerschap.

In

het

geval

van

ondernemers

kunnen

deze

karaktertrekken dus juist een positieve uitwerking hebben op het functioneren en de werktevredenheid. 51 Anekdotisch bewijs en eerste verkenningen in de volwassen populatie wijzen ook op een bovengemiddelde aanwezigheid van ADHD en impulsief gedrag 46 47 48 49 50 51 52

32

onder

ondernemers. 52

Om

te

bepalen

in

(Halbesleben, Wheeler, & Shanine, 2013) (Sternberg & Grigorenko, 1997, p. 703) (Halbesleben, Wheeler, & Shanine, 2013) (Halbesleben, Wheeler, & Shanine, 2013) (Verheul, Block, Burmeister-Lamp, Thurik, Tiemeier, & Turturea, 2013) (Halbesleben, Wheeler, & Shanine, 2013; Bozionelos & Bozionelos, 2013) (Turner, 2003), (Manuzza, Klein, Bessler, Malloy, & LaPadula, 1993)

hoeverre

impulsiviteit

en

concentratieproblemen aan de orde zijn bij zzp’ers, is dit gemeten in het panel. Impulsiviteit is gemeten met behulp van vier stellingen uit de “Impulsivity-4”-schaal53 en concentratieproblemen zijn gemeten aan de hand van zes stellingen uit de symptomen-meting

van

de

“ADHD-Self-Report

Scale” 54.

De

uitkomsten

zijn

weergegeven in figuur 4.5.

opleiding

figuur 4.5

Impulsiviteit en concentratieproblemen naar opleiding, sector en type

2,34 2,10 2,44 2,09

hoger opgeleid middelbaar/lager opgeleid

maaksectoren

1,94

2,54 2,24 2,36 2,09

sector


2,47 2,23 2,37 2,06 2,39 2,09

ozp'ers type

2,28

zzp'ers eenpersoonsbedrijven 1

nooit

2

3

zelden

Impulsiviteit

soms

4

vaak

5

erg vaak

Concentratieproblemen

Maaksectoren: landbouw, industrie en bouw Distributiesectoren: handel, horeca en reparatie; transport, opslag en communicatie Dienstensectoren: ICT, zakelijke dienstverlening, onderwijs en training, zorg en welzijn, overige diensten Bron: Panteia/EIM, zzp-panel 2013

Over het algemeen komen impulsiviteit en concentratieproblemen niet heel vaak voor bij zelfstandige ondernemers. Een gemiddelde score van 2,39 voo r impulsiviteit en 2,09 voor concentratieproblemen wijst erop dat beide karaktertrekken zelden tot soms aanwezig zijn. Impulsiviteit wordt vaker genoemd door middelbaar/lager opgeleide zzp’ers, in de distributiesectoren en onder ozp’ers. 55 In het panel valt 7,3 procent in de risicogroep met concentratieproblemen. 56 Ter vergelijking, onder de Nederlandse bevolking tussen 18 en 44 jaar is het percentage met concentratieproblemen al eens geschat op 5,0 procent. 57 Er is geen duidelijk verschil tussen hoger en middelbaar/lager opgeleiden. Onder ozp’ers, die ook vaker actief

zijn

in

de

distributiesectoren,

wordt

het

vaakst

melding

gemaakt

van

concentratieproblemen. 58

53

(Webster & Crysel, 2012). (Kessler R. , Adler, Gruber, Sarawate, Spencer, & van Brunt, 2007), conform The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition (DSM-V). 55 Respectievelijk F(1, 781)=6.029, p=.014; F(2, 780)=11.443, p=.000; F(1, 781)=4.599, p=.032. 56 Zie voor een berekening (Kessler R. , et al., 2005). 57 (Fayyad, et al., 2007). 58 Respectievelijk F(2, 780)=10.852, p=.000; F(1, 781)=11.298, p=.001. 54

33

4.6

Welke factoren bepalen werktevredenheid en functioneren? Hoe hangen de in dit hoofdstuk beschreven factoren nu samen met werktevredenheid en functioneren? Voor de beantwoording van die vraag is het noodzakelijk om alle factoren in samenhang met elkaar in verband te brengen. Naast persoonskenmerken is bekeken of bedrijfskenmerken en karaktereigenschappen/houdingen van zzp’ers samenhangen

met

het

functioneren

en

de

werktevredenheid.

Daarvoor

zijn

regressievergelijkingen geschat (zie Bijlage IV voor de gedetailleerde analyse). Hier worden de meest in het oog springende uitkomsten besproken. B epa l en d e fa ct o re n v oor h e t f unc t io ne r en a l s ze l fs ta n d ig e De mate waarin concentratieproblemen meespelen, de ondernemende houding, het inkomen en de leeftijd zijn de sterkst bepalende factoren voor hoe goed een zelfstandig ondernemer functioneert. De ondernemende houding blijkt sterk positief bij te dragen aan het functioneren. Concentratieproblemen beïnvloeden het presteren op een sterk negatieve manier. Zelfstandigen die meer dan 3.000 euro netto per maand verdienen, presteren naar eigen zeggen beter dan degenen die minder verdienen. Leeftijd en de bestaansduur van de zzp-onderneming zijn negatief geassocieerd met functioneren. Naarmate zelfstandigen ouder zijn of hun bedrijf langer bestaat, geven zij vaker aan dat zij minder goed presteren. Er

blijken

verder

significante

effecten

te

bestaan

voor

geslacht

en

het

type

zelfstandige. Vrouwen geven vaker dan mannen aan dat zij goed functioneren. Ook zzp’ers functioneren beter dan ozp’ers. B epa l en d e fa ct o re n v oor de w e rk t ev r ed en he i d a ls ze l fsta nd i g e Voor

zelfstandigen

zonder

personeel

zijn

de

meest

bepalende

factoren

voor

tevredenheid met het werk de leeftijd, de termijn waarop ze als zelfstandige aan het werk zijn en hoe goed ze functioneren. Rond het veertigste levensjaar is de werktevredenheid

het

laagst.

De

werktevredenheid

neemt

toe

naarmate

een

zelfstandige jonger of juist ouder dan 40 is. Eenzelfde verband is te zien bij de bestaansduur van de zzp-onderneming. Het minst tevreden zijn zelfstandigen met een bedrijf dat 23 jaar bestaat. Naarmate de onderneming korter of langer bestaat dan 23 jaar daarna neemt de tevredenheid toe (tot een maximaal waargenomen bestaa nsduur van 49 jaar). Het functioneren speelt ook een belangrijke rol in de werktevredenheid. Hoe beter de ondernemers hun eigen functioneren beoordelen, hoe hoger de tevredenheid is. Overige invloedsfactoren zijn het gegenereerde netto inkomen (onderneme rs met hogere inkomens zijn vaker tevreden) en het type zelfstandige (zzp’ers zijn minder tevreden dan ozp’ers). Een ondernemende houding draagt ook positief bij aan de werktevredenheid.

Een

toekomstbewuste

instelling

is

daarentegen

negatief

geassocieerd met tevredenheid. Blijkbaar vinden zelfstandige ondernemers die een voorkeur hebben om zich op de toekomst te richten, het lastig om op dit moment voldoening te halen uit hun werk. Een mogelijke verklaring kan zijn dat zij een hoog verwachtingspatroon hebben en de tijdsdruk en angst om te falen de tevredenheid in de weg staan. 59 Opvallend genoeg staan concentratieproblemen de tevredenheid in beperkte mate in de weg. Blijkbaar zijn zelfstandigen met concentratieproblemen maar nauwelijks vaker ontevreden dan zelfstandigen zonder concentratieproblemen als daarbij al rekening wordt gehouden met hoe goed ze functioneren.

59

34

(Shipp, Edwards, & Lambert, 2009, p. 2)

5

Literatuur Bird, B. (1988). Implementing entrepreneurial ideas: the case for intention. Academy of Management Review, 13(3), 442-453. Blanchflower, D. G. (2000). Self-employment in OECD countries. Labour Economics, 7, 471-505. Bögenhold, D., Heinonen, J., & Akola, E. (2013). Entrepreneurship and independent professionals: why do professionals not meet with stereotypes od entrepreneurship? Klagenfurt: IfS Discussion Paper 04/2013. Bolton, D. L., & Lane, M. D. (2012). Individual entrepreneurial orientation: development of a measurement instrument. Education + Training, 54(2/3), 219-233. Bozionelos, N., & Bozionelos, G. (2013). Research briefs. Attention deficit/hyperactivity disorder at work: does it impact job performance? Academy of Management Perspectives, 27(3). Carree, M. A., & Verheul, I. (2012). What makes entrepreneurs happy? Determinants of satisfaction among founders. Journal of Happiness Studies, 13, 371-387. De Jong, P., Von Meyenfeldt, L., & Tsiachristas, A. (2009). Evaluatie einde WAZ. Den Haag: APE. De Vries, N., & Bruins, A. (2013). Opleiding en scholing van zzp'ers. Resultaten zzppanel meting I van 2013. Panteia/EIM Publieksrapportage A201355. Zoetermeer: Panteia/EIM. DeVoe, S. E., & Pfeffer, J. (2011). Time is tight: How higher economic value of time increases feelings of time. Journal of Applied Psychology, 96(4), 665-676. Fayyad, J., De Graaf, R., Kessler, R., Alonso, J., Angermeyer, M., Demyttenaere, K., et al. (2007). Cross-national prevalence and correlates of adult attentiondeficit hyperactivity disorder. The British Journal of Psychiatry, 190, 402-409. Fried, Y., & Slowik, L. H. (2004). Enriching goal-setting theory woth time: an integrated approach. Academy of Management Review, 29(3), 404-422. Halbesleben, J. R., Wheeler, A. R., & Shanine, K. K. (2013). The moderating role of attention deficit/hyperactivity disorder in the work engagement-performance process. Journal of Occupational Health Psychology, 18, 132-143. Hamermesh, D. S., & Lee, J. (2007). Stressed out on four continents: time crunch or yuppie kvetch. The Review of Economics and Statistics, 89(2), 374-383. Hyytinen, A., & Ruuskanen, O.-P. (2006). What makes an entrepreneur independent? Evidence from time use survey. Discussion paper no. 1029. Helsinki: The Research Institute of the Finnish Economy. Kessler, R., Adler, L., Ames, M., Demler, O., Faraone, S., Hiripi, E., et a l. (2005). The World Health Organization Adult ADHD Self-Report Scale (ASRS). Psychological Medicine, 35(2), 245-256. Kessler, R., Adler, L., Gruber, M., Sarawate, C., Spencer, T., & van Brunt, D. (2007). Validity of the World Health Organization Adult AD/HD Self-Report Scale (ASRS) in a representative sample of health plan members. International Journal of Methods in Psychiatric Research, 16(2), 52-65. Koppes, L. J., De Vroome, E. M., Mars, G. M., Janssen, B. J., Van Zwieten, M. H., & Van den Bossche, S. N. (2013). Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden 2012: methodologie en globale resultaten. Hoofddorp: TNO Innovatie en Arbeid. Kösters, L. (2012, June 25). Helft zelfstandigen biedt als zelfstandige zonder personeel diensten aan. Opgehaald van www.cbs.nl: http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=80150NED

35

Koys, D. J. (2001). The effects od employee satisfaction, organizational citizenship behavior, and turnover on organizational effectiveness: a unit -level, longitudinal study. Personnel Psychology, 54(1), 101-114. Manuzza, S., Klein, R. G., Bessler, A., Malloy, P., & LaPadula, M. (1993). Adult outcome of hyperactive boys. Educational achievement, occupational rank, and psychiatric status. Archives of General Psychiatry, 50, 565-576. Millán, J. M., Hessels, J., Thurik, R., & Aguado, R. (2013). Determinants of job satisfaction: a European comparison of self-employed and paid employees. Small Business Economics, 40(3), 651-670. Rohrbach-Schmidt, D., & Hall, A. (2013). BIBB-FDZ Data and methodological reports. 1. (H. Alda, Red.) Bonn: Federal Institute for Vocational Education and Training. Schumpeter, J. A. (1934). The Theory of Economic Development: An Inquiry into Profits, Capital, Credit, Interest and the Business Cycle. Cambridge, MA: Harvard University Press. Shipp, A. J., Edwards, J. R., & Lambert, L. S. (2009). Conceptualization and measurement of temporal focus: The subjective experience of the past, present, and future. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 110(1), 1-22. Sousa-Poza, A., & Sousa-Poza, A. (2000). Well-being at work: a cross-national analysis of the levels an determinants of job satisfaction. Journal of SocioEconomics, 29(6), 517-538. Sternberg, R. J., & Grigorenko, E. L. (1997). Are cognitive styles still in st yle. American PSychologist, 52(7), 700-712. Trommsdorff, G. (1983). Future orientation and socialization. International Journal of Psychology, 18, 381-406. Turner, R. (2003, November 23). Executive life; in learning hurdles, lessons for success. Retrieved from http://www.nytimes.com/2003/11/23/business/executive-life-in-learninghurdles-lessons-for-success.html Verheul, I., Block, J. H., Burmeister-Lamp, K., Thurik, A. R., Tiemeier, H., & Turturea, R. (2013). ADHD-like behavior and entrepreneurial intentions. Rotterdam: Erasmus Research Institute of Management (ERIM). No. ERS-2012-011-STR. Webster, G. D., & Crysel, L. (2012). ‘‘Hit Me, Maybe, One More Time’’: Brief measures of impulsivity and sensation. Journal of Research in Personality, 46, 591-598. Wennekers, A. R., De Wit, G., Brummelkamp, G. W., Hartog, C. M., & Van Essen, C. (2011). Trendstudie MKB en Ondernemerschap; ontwikkelingen, vooruitblik en beleidssignalen. Panteia/EIM Publieksrapportage A201103. Zoetermeer: Panteia/EIM. Ybema, J., Van der Torre, W., De Vroome, E., Van den Bossche, S., Lautenbach, H., Banning, R., et al. (2013). Zelfstandigen Enquete Arbeid 2012: Methodologie en beschrijvende resultaten. Hoofddorp/ Heerlen: TNO/ CBS. Zimbardo, P. G., Keough, K. A., & Boyd, J. N. (1997). Present time perspective as a predictor of risky driving. Personality and Individual Differences, 23(6), 10071023. Zimbardo, P., & Boyd, J. (1999). Putting time in perspective: A valid, reliable individual-differences metric. Journal of Personality and Social Psychology, 77(6), 1271-1288.

36

Bijlage I

Verantwoording

S a m en st e l l in g en on d erh ou d pa n e l Voor de achtergrond van het zzp-panel en de wijze waarop het panel thematisch is opgebouwd en technisch wordt onderhouden kan de rapportage “Opleiding en scholing van

zzp’ers”

op

www.ondernemerschap.nl

worden

nageslagen. 60 Hier

zullen de

relevante aspecten van de verantwoording voor meting 2 worden besproken. U i tn od i g ing De resultaten uit de voorjaarsmeting van 2013 zijn in het najaar teruggekoppeld met een vooraankondiging voor de tweede meting. Van 2.554 respondenten was een e-mailadres bekend. Deze respondenten zijn 17 december 2013 aangeschreven via een uitnodigingsmail met daarin een persoonlijke link (en zo nodig ook individuele inlogcodes). Met de persoonlijke link konden respondenten ook op een later tijdstip weer bij de vragenlijst komen en de vragenlijst op een geschikt moment afmaken. I nvu l t ij d De gemiddelde invultijd is een indicator voor de kwaliteit van de respons. Over het algemeen kan gesteld worden dat de respondenten van het zzp-panel serieus de tijd hebben genomen om de vragenlijst te beantwoorden. De gemiddelde tijd die de respondenten hebben besteed aan de vragenlijst is 12,6 minuten. De helft van de respondenten heeft er 11,7 minuten over gedaan (mediaan). De minimum invultijd is 1,7 minuten. Maar van de respondenten die de vragenlijst volledig hebben ingevuld is de minimum invultijd 4 minuten. De maximuminvultijd was 65 minuten. R e sp on s In Tabel B1.1 zijn de responspercentages van de najaarsmeting weergegeven. Van de 2.554 respondenten hebben 836 gereageerd (brutorespons: 33 procent). Daarvan hebben 820 respondenten de enquête voor het belangrijkste gedeelte ingevuld (nettorespons: 32 procent). De uitval tijdens het invullen is beperkt gebleken, wa t een indicatie is voor de kwaliteit van de vragen. De prestatievragen zijn door 820 respondenten ingevuld, terwijl de arbeidsongeschiktheidsvragen door 812 en de complete vragenlijst door 779 panelleden is ingevuld (een uitval tijdens het invullen van slechts 5% van de netto respons). Gezien het feit dat de onderzoeksperiode rond de feestdagen is begonnen, is deze respons acceptabel.

60

(De Vries & Bruins, 2013)

37

Tabel B1.1

Responspercentages meting 2 2013 N

%

2.554

100%

836

33%

16

1%

geschikt (meegenomen in de weging)

820

32%

volledig ingevuld

779

31%

totaal aangeschreven aangeklikt ongeschikt/ te weinig ingevuld

Bron: Panteia/EIM, zzp-panel 2013

De

lagere

respons

van

een

internetenquête

heeft

ook

gevolgen

voor

de

betrouwbaarheid van de uitspraken. De meeste uitspraken in het rapport zijn gedaan op het niveau van eenpersoonsbedrijven. Daarmee is met 95 procent betrouwbaarheid een afwijking van maximaal  3 procent te garanderen (Tabel B1.2). Tabel B1.2

Overzicht betrouwbaarheid van uitspraken Betrouwbaarheidsinterval (Stel dat 30% van de

Uitspraken op het niveau van…

Betrouwbare

respondenten eigenschap

uitspraken

Steekproefomvang

Y bezit en 70% dus niet)


ja

820

26,7 – 32,9%

zzp’ers

ja

680

> 26,4 – 33,2%

ozp’ers

ja

140

22,2 – 37,4%


W e g in gs pr oc e du re In de voorjaarsmeting van 2013 is gewogen naar de sectorverdeling van bedrijven met 1 werkzame persoon, zoals gepubliceerd door het CBS. 61 Voor deze meting is de nettorespons herwogen naar de gewogen sectorverdeling en de verdeling naar type werkzaamheden (goederen/diensten) in het voorjaarsbestand. Daarmee is impliciet ook gewogen naar de randtotalen per sector van het CBS. De volgende weegfactor is berekend voor het totale panel: W ij = (Panelij / ij Panelij )/(Panel_m1 ij / ij Panel_m1 ij ) Waarbij: W ij = Weegfactor in sector i en type j Panelij = Panelleden uit de huidige meting in sector i en type j Panel_m1 ij = Panelleden uit de voorjaarsmeting 2012 in sector i en type j i = indicator voor het type sector j= indicator voor type werkzaamheden (goederen of arbeid)

61

38

Zoals gepubliceerd in het Algemeen Bedrijvenregister (ABR) in 2013.

Na weging bleek de maximale correctiefactor 3,80 en de minimale 0.31. Door het ontbreken van goederenverkopers in de zorg is ervoor gekozen om de totale weegfactor in die sector te hanteren (dus ongeacht de verhouding goederen -arbeid). De ongewogen frequentie en de gewogen verdeling zijn weergegeven in Tabel B1.3. Tabel B1.3

Weging zzp-panel meting 2 2013 Ongewogen

Gewogen verdeling

frequentie

conform meting 1 2013

Goederen

Diensten

Goederen

Diensten

landbouw

35

28

2,1%

1,2%

industrie

15

53

0,9%

2,9%

4

60

0,6%

12,6%

27

34

9,5%

7,9%

4

65

0,3%

4,3%

ICT

5

64

0,3%

3,9%

overige zakelijke

7

106

0,5%

14,1%

zorg en welzijn 62

0

101

0,0%

5,0%

onderwijs en training

3

118

0,2%

4,5%

overige dienstverlening

3

88

1,4%

28,0%

103

717

15,7%

84,3%

bouw handel, horeca, reparatie transport, opslag, communicatie

dienstverlening

totaal Bron: Panteia/EIM, zzp-panel 2013.

U i tva la na l ys e In deze meting is uitval ontstaan doordat uitgenodigde panelleden niet hebben gereageerd op de enquête, of doordat zij niet meer aan de criteria van het panel voldeden. Het eerste type uitval kan selectiviteit opleveren. De groep personen die niet geïnteresseerd zijn in het onderwerp kan op enkele kenmerken afwijken van de totale

groep

ondernemers

zonder

personeel.

Dit

kunnen

bijvoorbeeld

oudere

zelfstandigen zijn die al met pensioen zijn gegaan, maar nog werken in hun eigen bedrijf. De andere kant van de medaille heeft ook consequenties. De meest geïnteresseerde panelleden kunnen juist vaker hebben geantwoord en dat zou kunnen betekenen dat de antwoorden positief of negatief kunnen afwijken ten opzichte van het echte gemiddelde. Om te kijken of er significa nte afwijkingen zijn tussen de responsgroep en het totale panel is een uitvalanalyse uitgevoerd (Tabel B1.4). Bij het tweede type uitval speelt selectiviteit niet, want de uitvallers behoren niet meer tot de populatie.

62

NB, door het ontbreken van goederenverkopers in de zorg is gekozen om de totale weegfactor in de sector te hanteren (dus ongeacht de verhouding goederen-arbeid). Die weegfactor is 1.

39

Tabel B1.4

Uitvalanalyse tussen voorjaarsmeting en najaarsmeting 2013 n

χ2

d.f.

sign

geslacht

3000

6,691

1

*

rechtsvorm

3000

6,297

2

*

opleidingsniveau

2984

32,611

1

***

leeftijd

2999

50,76

2

***

type werkzaamheden

3000

11,161

1

***

sector

3000

55,696

9

***

bewust zelfstandig

2825

12,512

1

***

sparen

2985

6,62

1

*

n

F-toets

d.f.

sig.

μ m1

μ m2

tijdsbesteding

2958

8,787

(1, 2956)

**

44,6

42,6

startjaar zzp-schap

2978

0,469

(1, 2976)

2001,3

2001,6

leeftijd

2999

58,723

(1, 2997)

***

48,1

51,4

% gespaard inkomen uit het bedrijf

2595

4,629

(1, 2593)

*

4,8

5,9

(goederen/diensten)

significantieniveaus: + 0.05
Op een aantal kenmerken blijken verschillen te bestaan tussen het totale panel (3.000 respondenten in meting 1) en de responsgroep in meting 2. De respondenten die mee hebben gedaan met de tweede meting zijn significant vaker: vrouw; eigenaar van een eenmanszaak; hoger opgeleid; ouder en hebben vaker geld uit het bedrijf opzij gezet voor de oude dag.

Ook voeren

zij vaker een bedrijf:

in de vorm van

een

eenmanszaak; dat voornamelijk diensten aanbiedt; actief is in onderwijs en trai ning, zorg en welzijn of de zakelijke dienstverlening. De verschillen zijn significant. Voor een deel is deze selectiviteit opgevangen door de weging, en voor een deel blijft die bestaan. Voor deze selectiebias is het mogelijk om met econometrische technie ken te corrigeren. 63

63

40

Bijvoorbeeld met behulp van Heckman selection models of gewogen regressieanalyses.

Bijlage II

Regressieanalyse aov-kans

L o g it r e gr e ss i emo d e l voo r d e k a ns o p h e t a f s lu it en va n ee n a ov We repliceren de analyse uit de eindevaluatie van de WAZ in 2009. 64 Invloedrijke kenmerken waren: de leeftijd, of iemand kostwinner was, het inkomensniveau, alternatieve inkomensbronnen, de sector, het aantal jaren als zelfstandige en de tijdsbesteding. Niet alle variabelen zijn identiek aan de analyse uit 2009, maar de uitkomsten komen in grote lijnen overeen. Het is bijvoorbeeld onbekend of panelleden kostwinner zijn, maar dat zijn in de regel nog steeds vaker de mannen dan de vrouwen.

Het

geslacht

van

de

zelfstandig

ondernemer

is

daarom

een

goede

benadering. We schatten een regressievergelijking waarbij we de kans op het afsluiten van een aov verklaren door persoonskenmerken, bedrijfskenmerken en de risico inschattingen op blijvende arbeidsongeschiktheid. De afhankelijke variabele kent een binaire verdeling en daarom schatten we een logit-model. We rapporteren hier marginale

effecten,

zodat

we

eenvoudig

kunnen

aflezen

wat

de

procentuele

verandering is als de determinant een eenheid toeneemt (zie de logitanalyse in tabel B2.). Bij dichotome variabelen, gaat het dus om de verandering als de determinant van categorie veranderd (van 0 naar 1). De kans dat vrouwen een arbeidsongeschiktheidsverzekering hebben is 13 procent kleiner dan voor mannen. Ook voor leeftijd is een verband gevonden. 65 De kans op het afsluiten van een aov is het grootst rond de leeftijd van 35 jaar. O ndernemers die jonger of ouder zijn dan 35 jaar zijn minder snel geneigd om een verzekering af te sluiten. Eenzelfde verband vinden we terug tussen de tijdsbesteding in het bedrijf en de kans op een aov. Zzp’ers die gemiddeld 53 uur per week in het bedrijf steken hebben de grootste kans om een arbeidsongeschiktheidsverzekering te hebben. Als ze meer of minder uren in het bedrijf steken is die kans kleiner. Ten slotte is de kans op een aov ook afhankelijk van het netto inkomen dat met het bedrijf verdiend wordt. Hoe hoger het inkomen, des te groter is de kans dat zzp’ers verzekerd zijn tegen arbeidsongeschiktheid. Als er meer dan 3.000 euro netto per maand verdiend wordt, neemt de kans zelfs met 30 procent toe. De geschatte regressievergelijking past redelijk goed bij de data gezien de verklaarde variantie van 16 procent (Pseudo R 2 ). Dat betekent dat 16 procent van waargenomen verzekeringsgraad toe te schrijven is aan de gepresenteerde set determinanten.

64 65

(De Jong, Von Meyenfeldt, & Tsiachristas, 2009) Wel minder sterk significant dan in 2009 vgl. (De Jong, Von Meyenfeldt, & Tsiachristas, 2009).

41

tabel B2.1

Logitanalyse: determinanten van de kans dat een zelfstandige een arbeidsongeschiktheidsverzekering heeft

Persoonskenmerken

Geslacht (ref = man) Leeftijd Leeftijd kwadraat

sign.

dichotoom

-13,2

***

continu

2,1

continu

-0,03

dichotoom

2,5

Voormalig uitkeringsgerechtigd (ref = nee)

dichotoom

-10,0

Alternatief inkomen (1=ja)

dichotoom

6,9

continu

1,5

** **

Uren kwadraat Bedrijfskenmerken

marginale effect (in %)

Opleidingsniveau (ref = hoger opgeleid)

Aantal uren in bedrijf

Risico’s

schaalniveau

*

continu

-0,01

inkomen: <1500€ (referentie cat.)

dichotoom

Ref.

inkomen: 1500-3000€ (1=ja)

dichotoom

14,4

***

inkomen: >=3000€ (1=ja)

dichotoom

30,9

***

Bestaansduur onderneming in 2013

continu

0,6

Bestaansduur kwadraat

continu

-0,01

Type (1=zzp)

dichotoom

2,5

Maaksectoren (referentie cat.)

dichotoom

Ref.

Distributiesectoren (1=ja)

dichotoom

-7,2

Dienstensectoren (1=ja)

dichotoom

-3,7

Riskant werk: ja (referentie cat.)

dichotoom

Ref,

Riskant werk: nee (1=ja)

dichotoom

-1,5

Riskant werk: onbekend (1=ja)

dichotoom

-5,7

Slechte gezondheid: ja (referentie cat.)

dichotoom

Ref.

Slechte gezondheid: nee (1=ja)

dichotoom

5,8

Slechte gezondheid: onbekend (1=ja)

dichotoom

8,8

Aantal waarnemingen

755 2

Verklaarde variantie door model (pseudo R )

16%

Noot: Afhankelijke variabele: Arbeidsongeschiktheidsverzekering. De coëfficiënten zijn de marginale effecten bij gemiddelde waarde van de determinanten (m.a.w. de procentuele verandering, bij een de toename van 1 eenheid in de betreffende determinant. Bij dichotome variabelen is het de procentuele verandering als een determinant van 0 naar 1 gaat). Constante wel mee geschat, maar niet weergegeven. Significantieniveaus: * significant met 90% betrouwbaarheid; ** significant met 95% betrouwbaarheid; *** significant met 99% betrouwbaarheid Bron: Panteia/EIM zzp-panel 2013

42

Bijlage III

Betrouwbaarheid en analyse van de schalen

V e ra nt wo or d in g scha l en O AF - b lo k Het onderdeel in de vragenlijst over ondernemendheid, actiegerichtheid en functioneren is opgesteld in nauwe samenwerking Rotterdam School of Management (RSM) van de Erasmus Universiteit Rotterdam. De gebruikte schalen zijn zoveel mogelijk gevalideerd en overgenomen uit wetenschappelijke studies. Als zodanig zijn de data bruikbaar voor wetenschappelijk onderzoek. De volgende schalen zijn opgenomen: 1.

Werktevredenheid (Job satisfaction (Rohrbach-Schmidt & Hall, 2013)): OAF03.

2.

Functioneren (In-role performance (Ybema, et al., 2013; Koppes, De Vroome, Mars, Janssen, Van Zwieten, & Van den Bossche, 2013)): OAF04.

3.

Ondernemendheid (Individual Entrepreneurial Orientation (Bolton & Lane, 2012)): OAF01.

4.

Tijdsbewustzijn (Temporal Focus (Shipp, Edwards, & Lambert, 2009)): OAF02

5.

Tijdsdruk (Time-pressure ( (Hamermesh & Lee, 2007; DeVoe & Pfeffer, 2011)): OAF06.

6.

Concentratiegebrek (ADHD Self-Report Scale-6 items (Kessler R. , Adler, Gruber, Sarawate, Spencer, & van Brunt, 2007)): OAF07_01 - OAF07_06.

7.

Impulsiviteit (Impulsivity-4 items (Webster & Crysel, 2012)): OAF07_07 OAF07_10.

De schalen zijn geanalyseerd in oorspronkelijke vorm, met alle items (zie Tabel B3.1 B3.1). De schalen laten voldoende betrouwbaarheid zien en meten ook de beoogde concepten. Bij enkele schalen zou een aanpassing van de schaal een (beperkte) verbetering opleveren (bijvoorbeeld impulsiviteit). Voor de analyse in deze rapportage voert dat te ver. In vervolgonderzoek op de data is dit goed mogelijk.

43

Tabel B3.1

Betrouwbaarheidsanalyse en factoranalyse van de gebruikte schalen N of items

Cronbachs Alpha

Factoren

(standardized)

Cum. % verklaarde variantie

Job satisfaction

5

0,745

1

37,53%

In-role

3

0,797

1

59,26%

10

0,819

3

52,90%

risktaking

3

0,713

1

63,60%

innovativeness

4

0,789

1

61,44%

proactiveness

3

0,757

1

67,34%

8

0,828

2

65,31%

focus now

4

0,849

1

68,83%

focus future

4

0,895

1

76,30%

Time Pressure

1

nvt

nvt

nvt

ADHD Self Report

6

0,719

2

42,28%

4

0,563

2

39,76%

performance Individual Entrepreneurial Orientation:

Temporal Focus:

Scale Impulsivity Bron: Panteia/EIM zzp-panel 2013.

44

Bijlage IV

Regressies: werktevredenheid en functioneren

L in ea i re r e gr e ss i es vo or de k a n s op h et a fs l u ite n va n e en a o v We schatten regressievergelijkingen waarmee wordt onderzocht in welke mate het functioneren en de werktevredenheid van zelfstandig ondernemers samenhangt met verschillende factoren. Naast de persoonskenmerken zijn de bedrijfskenmerken en de karaktereigenschappen/houdingen van zzp’ers meegenomen om te kijken welke factoren bepalen of het functioneren verbetert en of de tevredenheid toeneemt (zie TabelB4.1 voor een overzicht van de scores). Tabel B4.1

Schaalniveaus en ongewogen gemiddelden van bepalende factoren van functioneren en werktevredenheid

min

max

gemiddelde

0

1

30%

23

75

51,24

Opleidingsniveau (1= middelbaar/lager opgeleid)

0

1

44%

Voormalig uitkeringsgerechtigde (1=ja)

0

1

7%

15

100

42,34

inkomen: <1500€ (1=ja)

0

1

37%

inkomen: 1500-3000€ (1=ja)

0

1

41%

inkomen: >=3000€ (1=ja)

0

1

22%

Bestaansduur onderneming in 2013

0

49

11,32

Type (1=zzp)

0

1

82%

Maaksectoren (1=ja)

0

1

23%


0

1

16%


0

1

61%

Ondernemende houding

1

5

3,52

Focus op het heden

1

7

5,09

Toekomstbewustzijn

1

7

5,19

Impulsiviteit

1

5

2,37

Concentratieproblemen (ADHD)

1

5

2,07

Functioneren

1

5

4,13

Werktevredenheid

1

5

3,68

Geslacht (1= vrouw) merken

Persoonsken

Schaal

Leeftijd

Bedrijfskenmerken


Bron: Panteia/EIM zzp-panel 2013

B epa l en d e fa ct o re n v oor h e t f unc t io ne r en a l s ze l fs ta n d ig e Tabel B4.2 laat zien met welke factoren het functioneren als zelfstandige samenhangt. Daarvoor

is

in

eerste

instantie

gekeken

welke

persoonskenmerken

en

bedrijfskenmerken samenhangen (het basismodel). De kenmerken waarvan een significante invloed 66 op het functioneren uitgaat zijn aangemerkt met asterisken. Door gestandaardiseerde regressie coëfficiënten (bèta’s) te presenteren, is het 66

Aangegeven door coëfficiënten (als indicator voor samenhang) die significant verschillen van nul.

45

ondanks de verschillende schalen van de factoren (Tabel B4.2 B4.2 - mogelijk om de effect onderling te vergelijken. In vervolgstappen zijn de ondernemende houding en tijdsbewustzijn

(model

1)

en

ook

de

karaktereigenschappen

impulsiviteit

en

concentratieproblemen (model 2) toegevoegd. In

eerste

instantie,

als

alleen

de

persoons-

en

bedrijfskenmerken

worden

meegenomen, blijken de sterkste effecten te bestaan naar geslacht, inkomen en het type zelfstandige. Vrouwen geven vaker dan mannen aan dat zij goed functioneren. Zelfstandigen die meer dan 3.000 euro netto per maand verdienen, presteren naar eigen zeggen beter dan degenen die minder verdienen. Ook zzp’ers functioneren beter dan ozp’ers. Leeftijd en de bestaansduur van de zzp-onderneming zijn negatief geassocieerd met functioneren. Naarmate zelfstandigen ouder zijn of hun bedrijf langer bestaat, geven zij vaker aan dat zij minder goed presteren. En zelfstandigen in de

distributie-

en

dienstensectoren

geven

gemiddeld

een

functioneren ten opzichte van ondernemers in de maaksectoren.

46

lagere

score

voor

Tabel B4.2

Lineaire regressie: functioneren als zelfstandig ondernemer Basismodel

Geslacht (ref = man)

0,103

Leeftijd rken

Persoonskenme

Beta

-0,030


0,087


0,010


sign.

Beta

**

0,109

*

0,087 *

Ref. categorie

inkomen: 1500-3000€ (1=ja)

0,151

inkomen: >=3000€ (1=ja)

0,126 -0,096

Bestaansduur onderneming in 2013 Type (1=zzp)

0,125

Maaksectoren (1=ja)

Model 2 sign. **

Beta 0,099

-0,055

-0,043

inkomen: <1500€ (1=ja)

Bedrijfskenmerken

Model 1

-0,104 *

0,080

0,016

0,018

-0,073

-0,041

Ref. categorie **

0,113

**

0,124

**

0,075

**

-0,078 0,118

Ref. categorie

*

-0,088

**

0,091

Ref. categorie


-0,090

**

-0,088


-0,040

*

-0,047

Ondernemende houding (IEO)

0,141

Focus op het heden

0,052

Toekomstbewustzijn

0,083

*

**

0,145

*

**

**

0,062

727

727

727

5,2%

9,1%

17,5%

4,2%

8,5%

Toegenomen verklaarde variantie (Δ R )

*

0,062

-0,269

2

**

0,007


Verklaarde variantie door model (R )

*

-0,027

-0,071

2

**

Ref. categorie

Impulsiviteit

Aantal waarnemingen

*

Ref. categorie

0,161

*

sign.

**

Noot: Lineaire regressie met als afhankelijke variabele Functioneren (in -role performance) met als schaal 1 – 5. De gestandaardiseerde coëfficiënten (bèta’s) zijn weergegeven (voor onderlinge vergelijkbaarheid van de determinanten). Constant e is wel geschat, maar niet weergegeven vanwege gestandaardiseerde coëfficiënten. Significan tieniveaus: * significant met 95% betrouwbaarheid; ** significant met 99% betrouwbaarheid


Na

toevoegingen

van

de

ondernemende

houding,

tijdsbewustzijn

en

de

karaktertrekken: impulsiviteit en concentratieproblemen aan het model (Model 1 en 2), blijkt dat een ondernemende houding sterk positief bijdraagt aan het functioneren. Concentratieproblemen beïnvloeden het presteren op een sterk negatieve manier. De invloed van geslacht, leeftijd, inkomen, bestaansduur en type zelfs tandige blijft consequent. Het effect van de sector waarin men actief is en of ondernemers voorheen uitkeringsgerechtigd

waren

valt

weg.

De

mate

waarin

concentratieproblemen

meespelen, de ondernemende houding, het inkomen en de leeftijd zijn de sterkst bepalende factoren voor hoe goed een zelfstandig ondernemer functioneert (op basis van de bèta’s in het basismodel). Met de variabelen die in het model zijn opgenomen kan 17,5 procent van de variantie verklaard worden (de R 2). Met andere woorden, 17,5 procent van de waargenomen score op het functioneren als zelfstandige is toe te schrijven

aan

de

bepalende

factoren

die

in

de

tabel

zijn

opgenomen.

Voor

regressiemodellen waarin individueel gedrag wordt verklaard, past dit model redelijk goed.

47

Tabel B4.3

Lineaire regressie: werktevredenheid als zelfstandig ondernemer Basismodel

Geslacht (ref = man) Leeftijd en

Persoonskenmerk

Beta

Leeftijd kwadraat

sign.

Beta

0,073

0,040

-0,455

-0,519

0,605

*

0,680

Model 2 sign.

Beta

* **

-0,514

*

0,661

*

-0,042

-0,055

-0,057


-0,039

-0,040

-0,040


-0,048

-0,058

-0,051

Ref. categorie

Ref. categorie

Ref. categorie

inkomen: 1500-3000€ (1=ja)

0,152

**

0,119

**

0,109

**

inkomen: >=3000€ (1=ja)

0,264

**

0,229

**

0,218

**

-0,558

**

-0,495

**

-0,502

**

0,401

**

0,384

**

0,387

**

Bestaansduur onderneming in 2013 Bestaansduur kwadraat Type (1=zzp)

-0,013

Maaksectoren (1=ja)

Ref. categorie

-0,061

-0,065

Ref. categorie

-0,061

-0,051

-0,037


-0,033

-0,039

-0,025

Ondernemende houding (IEO)

0,139

**

0,142

**

Functioneren

0,445

**

0,420

**

Focus op het heden

0,009

Toekomstbewustzijn

-0.141

0,013 **

-0,143

Impulsiviteit

-0,009


-0,077

2

Verklaarde variantie door model (R )

726

726

726

9,6%

30,9%

31,3%

21,3%

0,5%

Toegenomen verklaarde variantie (Δ R 2 )

Noot: Lineaire regressie met als afhankelijke variabele Werktevredenheid (job satisfaction ) met als schaal 1 – 5. De gestandaardiseerde coëfficiënten (bèta’s) zijn weergegeven (voor onderlinge vergelijkbaarheid van de determinanten). Constante is wel geschat, maar niet weergegeven vanwege gestandaardiseerde coëfficiënten. Significantieniveaus: * significant met 95% betrouwbaarheid; ** significant met 99% betrouwbaarheid


B epa l en d e fa ct o re n v oor de w e rk t ev r ed en he i d a ls ze l fsta nd i g e Tabel

B4.3B4.3

is

weergegeven

met

welke

factoren

de

werktevredenheid

samenhangt. Mogelijke factoren zijn functioneren maar ook andere houdingen en karaktereigenschappen. In tegenstelling tot het functioneren is de tevredenheid niet afhankelijk van het geslacht. Wel vinden we een verband met leeftijd, om precies te zijn een parabolisch verband. 67 Op jongere leeftijd is de tevredenheid met het werk als zelfstandige hoger en dit neemt af naarmate de leeftijd toeneemt. De laagste score voor werktevredenheid is rond het 40 e levensjaar, daarna neemt de werktevredenheid weer toe. Eenzelfde verband is te zien bij de bestaansduur van de zzp -onderneming. Ook daar is de tevredenheid hoger naarmate de onderneming korter bestaat. Het 67

Dit blijkt uit de significante uitkomst van de kwadraatterm voor leeftijd. Dit wijkt af van het lineaire verband dat we zagen bij functioneren.

48

*

Ref. categorie


Aantal waarnemingen

In

sign.

0,040


inkomen: <1500€ (1=ja) Bedrijfskenmerken

Model 1

**

*

minst tevreden zijn zelfstandigen met een bedrijf dat 23 jaar bestaat en daarna neemt de tevredenheid weer toe (tot een maximaal waargenomen bestaansduur van 49 jaar). Overige invloedsfactoren zijn het gegenereerde netto inkomen (ondernemers met hogere inkomens zijn vaker tevreden) en het type zelfstandige (zzp’ers zijn minder tevreden dan ozp’ers). Met de toevoeging van functioneren, ondernemende houding en impulsiviteit en concentratieproblemen aan het model, blijkt dat het functioneren een belangrijke rol speelt in de werktevredenheid. 68 Hoe beter de ondernemers hun eigen functioneren beoordelen, hoe hoger de tevredenheid. Een ondernemende houding draagt ook positief bij aan de werktevredenheid. Een toekomstbewuste instelling is daarentegen negatief geassocieerd met tevredenheid. Blijkbaar vinden zelfstandige ondernemers die een voorkeur hebben om zich op de toekomst te richten, het lastig om op dit moment voldoening te halen uit hun werk. Een mogelijke verklaring kan zijn dat zij een hoog verwachtingspatroon hebben en de tijdsdruk en angst om te falen de tevredenheid in de weg staat. 69 Concentratieproblemen staan, in beperkte mate, ook de tevredenheid in de weg. Het gepresenteerde model in Tabel B4.3 past goed bij de data. Met de gekozen set van invloedsfactoren kunnen we ruim 31 procent van de waargenomen werktevredenheidsscores verklaren (R 2 = 31,3 procent).

68 69

De gestandaardiseerde regressie coëfficiënt in het laatste model is met 0.420 behoorlijk hoog. (Shipp, Edwards, & Lambert, 2009, p. 2)

49

Bijlage V

Vragenlijst en routering

Vraagnr /variabele

Omschrijving

Routing

SA01 SB02 SB03@

Heeft u op dit moment een eigen onderneming, of voert u zelfstandig ondernemende activiteiten uit? Verkoopt u vooral goederen of biedt u vooral uw arbeid of diensten aan? Kunt u in één zin aangeven wat voor goederen u verkoopt?

SB04@

Kunt u in één zin aangeven wat voor een arbeid u aanbiedt of diensten u levert?

SC01A SC01B

CHECKAOV2 AOV10

Hoe hoog schat u de omzet van uw onderneming in 2013? Komt de geschatte omzet in 2013 overeen met uw verwachting aan het begin van het jaar? De omzet is ... Kunt u aangeven of de omzet in 2013 hoger of lager is dan in 2012? De omzet is ... Kunt u aangeven wat uw verwachting is van de omzet van uw onderneming in 2014? De omzet zal ... Hoeveel uur besteedt u gemiddeld in uw bedrijf Kunt u een inschatting geven van het gemiddeld aantal in rekening gebrachte uren per week dat u besteedt in uw bedrijf BLOK AOV ARBEIDSONGESCHIKTHEIDSVERZEKERINGEN Hoe groot schat u de kans dat u de komende vijf jaar arbeidsongeschikt raakt? Is de aard van uw werkzaamheden van invloed op het arbeidsongeschiktheidsrisico dat u loopt? Heeft u problemen met uw gezondheid? Heeft u al meer dan twee jaar problemen met uw gezondheid? Zijn de gezondheidsproblemen van invloed op het aantal uren dat u kunt werken of het soort werk dat u kunt doen? Hebben die gezondheidsproblemen gevolgen gehad voor uw inkomen? Hoe heeft u die gevolgen opgevangen? Tijdens het telefonisch interview deze zomer heeft u aangegeven dat u <wel/niet> verzekerd was tegen langdurige arbeidsongeschiktheid. Is dit nog steeds het geval? Bij wie bent u verzekerd? Waarom heeft u niet gekozen voor deze vrijwillige verzekering van het UWV? Tijdens het telefonisch interview deze zomer heeft u aangegeven dat u <wel/niet> verzekerd was tegen langdurige arbeidsongeschiktheid. Is dit nog steeds het geval? CHECKAOV2 Bij wie bent u verzekerd?

AOV10A

Bent u bekend met de vrijwillige verzekering die het UWV aanbiedt?

AOV10B AOV11

Waarom heeft u niet gekozen voor deze vrijwillige verzekering van het UWV? Wat is de reden dat u een arbeidsongeschiktheidsverzekering hebt afgesloten

AOV12

Hoeveel heeft u in 2012 betaald voor uw arbeidsongeschiktheidsverzekering?

AOV13

Als u arbeidsongeschiktheid zou worden, krijgt u dan een percentage van uw inkomen of een vast bedrag?

AOV14

Heeft u alleen een verzekering die uw vaste lasten dekt?

AOV15

Welk arbeidsongeschiktheidscriterium heeft u gekozen?

AOV16

Bent u onder afwijkende voorwaarden, zoals medische ui tsluitingen of een premieopslag, geaccepteerd?

AOV17

Is uw arbeidsongeschiktheidsverzekering een vangnetuitkering?

AOV18 AOV19 AOV21

Heeft u ooit een beroep moeten doen op een arbeidsongeschiktheidsverzekering? Voldeed de verzekering aan uw verwachtingen? Krijgt u op dit moment een uitkering van een arbeidsongeschiktheidsverzekering?

BLOK BEDRIJFSONTWIKKELING

SC02 SC03 SA08 SA09

AOV01 AOV02 AOV03 AOV04 AOV05 AOV06 AOV07 CHECKAOV

AOV10 AOV10B CHECKAOV

50

Allen Allen Indien wisseling t.o.v. meting 1 Indien wisseling t.o.v. meting 2 Allen Allen Allen Allen Indien arbeid/diensten (SB02 = 2) Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen

Allen Allen Allen

Allen CHECKAOV = 1: Als in bezit van aov Als in bezit van aov anders dan UWV-aov Als AOV10A = ja Als in bezit van aov anders dan via werkgever Als in bezit van aov anders dan via werkgever Als in bezit van aov anders dan via werkgever Als in bezit van aov anders dan via werkgever Als in bezit van aov anders dan via werkgever Als in bezit van aov anders dan via werkgever Als in bezit van aov anders dan via werkgever Allen Als AOV18 = ja Allen

Vraagnr /variabele

Omschrijving

Routing

AOV22A

Heeft u ooit een arbeidsongeschiktheidsverzekering gehad?

AOV22B@ AOV23A

Waarom heeft u die verzekering nu niet meer? Wat is de belangrijkste reden om geen arbeidsongeschiktheidsverzekering voor uw inkomen als zelfstandige af te sluiten? Wat is de op één na belangrijkste reden om geen arbeidsongeschiktheidsverzekering voor uw inkomen als zelfstandige af te sluiten? Welke voorwaarden vind u niet acceptabel?

CHECKAOV = 0: Als NIET in bezit van aov Als AOV22 = ja Als NIET in bezit van aov

AOV23B

AOV24@

AOV24A AOV24B AOV25 AOV27C_1

AOV27C_2

AOV27C_3

OAF01_1 OAF01_2 OAF01_3 OAF01_4 OAF01_5 OAF01_6 OAF01_7 OAF01_8 OAF01_9 OAF01_10 OAF02_1 OAF02_2 OAF02_3 OAF02_4 OAF02_5 OAF02_6 OAF02_7 OAF02_8 OAF03_1 OAF03_2 OAF03_3 OAF03_4 OAF03_5 OAF03_6 OAF04_1 OAF04_2 OAF04_3 OAF05_1 OAF05_2 OAF05_3 OAF05_4 OAF05_5 OAF06 OAF07_1 OAF07_2 OAF07_3

Bent u bekend met de vrijwillige verzekering die het UWV aanbiedt? Waarom heeft u niet gekozen voor deze vrijwillige verzekering van het UWV? Vindt u dat er voldoende keuzemogelijkheden zijn tussen verschillende soorten arbeidsongeschiktheidsverzekeringen? | De overheid moet arbeidsongeschiktheidsverzekeringen onder zzp'ers bevorderen. | Zzp'ers zijn zelf verantwoordelijk voor het afsluiten van arbeidsongeschiktheidsverzekeringen. | Een deel van het budget voor de zelfstandigenaftrek moet aangewend worden voor het goedkoper maken van arbeidsongeschiktheidsverzekeringen. | Het volledige budget voor zelfstandigenaftrek moet naar eigen inzicht ingezet kunnen worden. | Verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid is een geheel vrijwillige aangelegenheid. | Het moet verplicht zijn om je tenminste tot een minimaal niveau te verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid. BLOK OAF ONDERNEMENDHEID, ACTIEGERICHTHEID EN FUNCTIONEREN Ik onderneem graag gewaagde activiteiten door me op onbekend terrein te begeven. Ik ben bereid om veel tijd en/of geld te investeren in iets dat veel zou kunnen opleveren. Ik heb de neiging om durf te tonen in risicovolle situaties. Ik hou ervan om vaak nieuwe dingen te proberen die afwijkend, maar niet noodzakelijk riskant zijn. In mijn werk geef ik over het algemeen de voorkeur aan een unieke werkwijze in plaats van beproefde methoden. Bij het leren van nieuwe dingen geef ik de voorkeur aan mijn eigen aanpak in plaats van het te doen zoals iedereen doet. Ik ben voorstander van een experimentele en originele aanpak bij het oplossen van problemen in plaats van methoden die anderen over het algemeen gebruiken. Ik hou meestal rekening met toekomstige problemen, behoeften of veranderingen. Ik heb de neiging om vooruit te plannen in mijn werk. In mijn werk neem ik liever het voortouw en zet zaken in gang dan dat ik een afwachtende houding aanneem. Ik concentreer me op wat er momenteel gebeurt in mijn lev en. Mijn gedachten zijn gericht op het hier en nu. Ik denk na over waar ik nu sta. Ik leef in het heden. Ik denk na over wat mijn toekomst voor mij in petto heeft. Ik denk na over wat er gaat komen. Ik richt me op mijn toekomst. Ik beeld me in wat me morgen te wachten staat. Werktevredenheid: Het inkomen Werktevredenheid: De huidige werkuren Werktevredenheid: De aard en de inhoud van het werk Werktevredenheid: De werkdruk en stress Werktevredenheid: De mogelijkheden om uw vaardigheden te benutten In hoeverre bent u, alles bij elkaar genomen, tevreden met uw werk als zelfstandige? Ik behaal alle doelen (werkopdrachten) die bij mijn werk horen. De taken die bij mijn werk horen, gaan me goed af. Ik presteer goed in mijn werk. Zelf doen of uitbesteden? Administratie en boekhouding Zelf doen of uitbesteden? Verkoop en acquisitie Zelf doen of uitbesteden? Idee-ontwikkeling en vernieuwing Zelf doen of uitbesteden? ICT-ondersteuning Zelf doen of uitbesteden? Communicatie en PR Hoe vaak bent u gehaast of voelt u dat u onder tijdsdruk staat? Karweitjes of werk waar ik aan begin, maak ik niet af. Ik kan mijn bezigheden of taken moeilijk organiseren. Ik probeer onder bezigheden uit te komen waarop ik me langere tijd moet

Als NIET in bezit van aov

Als AOV23A of AOV23B = 2 (onacceptabele voorwaarden) Als NIET in bezit van aov Als AOV24A = ja Allen Allen

Allen

Allen

Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen

51

Vraagnr /variabele

OAF07_4 OAF07_5 OAF07_6 OAF07_7 OAF07_8 OAF07_9 OAF07_10 AFLSUITING

52

Omschrijving

Routing

concentreren. Ik ben vergeetachtig bij alledaagse bezigheden. Wanneer ik zit, friemel ik met mijn handen of voeten. Ik ben voortdurend ‘in de weer’, alsof ik ‘door een motor wordt aangedreven’. Ik denk eerst na over wat ik ga doen, alvorens ik iets doe. Ik ben impulsief. Ik besteed tijd aan het zorgvuldig plannen van activiteiten. Ik ga zo op in nieuwe en spannende dingen dat ik niet nadenk over mogelijke problemen.

Allen Allen Allen Allen Allen Allen Allen

De resultaten van het Programma MKB en Ondernemerschap worden in twee reeksen gepubliceerd, te weten: Research Reports en Publieksrapportages. De meest recente rapporten staan (downloadable) op: www.ondernemerschap.nl.

Recente Publieksrapportages A201411

13-03-2014

Bedrijfsoverdrachten in een periode van recessie en

A201410

06-03-2014

Ondernemendheid in de culturele sector

A201409

27-02-2014

Topsectoren in beeld – Beleving van het

A201408

18-02-2014

Monitor vrouwelijk en etnisch ondernemerschap 2013

A201407

25-02-2014

Inkomens Zelfstandigen 2013

A201406

11-03-2014

Samenwerken bij vernieuwing in de topsectoren

A201405

13-02-2014

Lokale lasten voor bedrijven

A201403

04-02-2014

Wat drijft MKB ondernemers

A201402

20-02-2014

Gebruikersinnovatie in het MKB

A201401

06-02-2014

Topsectoren in beeld. Ontwikkeling van de innovativiteit van

A201374

14-01-2014

vergrijzing

ondernemingsklimaat - meting voorjaar 2013 -

de topsectoren in najaar 2012-voorjaar 2013 MKB Rating: Smaakt naar meer, onderzoek naar bekendheid en gebruik van ratings door MKB-bedrijven A201373

07-01-2014

A201371

17-3-2014

Vertrouwen in eigen bedrijf keldert: ondernemersvertrouwen door de jaren heen Samenwerkingskenmerken van challengers in de topsectoren

A201370

19-12-2013

Algemeen beeld van het MKB in de marktsector in 2013 en

A201369

23-12-2013

Ondernemen in de horecasector 2013

A201368

23-12-2013

Ondernemen in de groothandelsector 2013

A201367

23-12-2013

Ondernemen in de overige dienstverlening 2013

A201366

23-12-2013

Ondernemen in de bouwsector 2013

A201365

23-12-2013

Ondernemen in de transportsector 2013

A201364

23-12-2013

Ondernemen in de autosector 2013

A201363

19-12-2013

Bijdrage van buitenlandse werknemers aan innovatie in het

A201362

23-12-2013

Ondernemen in de zakelijke dienstverlening 2013

A201361

23-12-2013

Ondernemen in de metaalelektro 2013

A201360

23-12-2013

Ondernemen in de voedings- en genotmiddelenindustrie

A201359

23-12-2013

Ondernemen in de detailhandel 2013

A201358

17-12-2013

De grijze ondernemer. Internationale vergelijking van de

A201357

11-02-2014

Nulmeting studentbedrijven

A201356

18-03-2014

Toekomst van de maakindustrie. Knowledge based capital!

A201355

10-12-2013

Opleiding en scholing van zzp’ers – Resultaten zzp-panel

A201354

26-11-2013

A201353

19-11-2013

2014

MKB

2013

grijze ondernemer

meting I van 2013 Internationale benchmark ondernemerschap 2013. Tabellenboek Topsectoren: beeld en ontwikkeling. Update oktober 2013

53

A201352

28-01-2014

Technologische en sociale innovatie in een concurrerende markt

A201351

21-11-2013

Innovatie en internationalisering in het MKB

A201350

12-11-2013

Innovatie in het MKB, ontwikkelingen in de periode 2002-2013

A201349

31-10-2013

Fulfilment van online verkoop

A201348

15-10-2013

De overheid als klant van het MKB

A201347

26-09-2013


A201346

08-10-2013

De innovativiteit van het MKB in 2013

A201345

19-09-2013

Monitor buitenlandse investeringen MKB

A201344

14-11-2013

Sectorale veranderingen in de Nederlandse economie

A201343

03-04-2013

Geen vertrouwen ondernemers in het economische beleid -

A201342

12-09-2013

Verschillen tussen uitzendondernemingen

A201341

17-10-2013

Economische effecten verlaging van de administratieve

A201340

19-08-2013

Exportindex MKB. Ontwikkelingen 2008-2011

A201339

22-08-2013

Topsectoren: beeld en ontwikkeling. Update augustus 2013

A201338

12-09-2013

Bedrijfsfinanciering: zó kan het ook!

A201337

03-09-2013

Bedrijvendynamiek en werkgelegenheid 1998-2012

A201336

27-11-2013

Inkomens Zelfstandigen 2012

A201335

01-07-2013


2014

Najaar 2013

lasten voor het bedrijfsleven

2014 – Update juni A201334

15-07-2013

De rol van sociale media bij innovatie door zzp’ers

A201333

02-07-2013

Topsectoren in beeld. Internationale oriëntatie topsectoren

A201332

02-07-2013

Topsectorenpanel. Methodologische verantwoording

A201331

04-07-2013

Calimero creativiteit: De innovatieve netwerken van zzp’ers

A201330

25-06-2013

Hoe goed ligt de gemeente bij MKB?

A201329

18-06-2013

Monitor Inkomens Ondernemers

A201328

27-06-2013

Het wenkend perspectief van consumenteninnovatie

A201327

16-07-2013

Innoveren achter de schermen

A201326

19-07-2013

De financiële positie van het MKB in 2013 en 2014

A201325

9-07-2013

Minirapportage biomaterialen

A201324

5-06-2013

Ontwerp krapte-indicator belangrijke beroepen topsectoren

A201323

06-06-2013

Kleinschalig ondernemen 2013

A201322

13-06-2013

Topsectoren in beeld - Bekendheid met het

A201321

21-05-2013

Administratieve lasten MKB

A201320

04-06-2013

Ambities en vermogensopbouw van zzp'ers

A201319

11-06-2013

Topsectoren: beeld en ontwikkeling

A201318

April 2013

A201317

16-05-2013

Diaspora links van migrantenondernemers in Nederland

A201316

31-05-2013

Intellectueel eigendom topsectoren

A201315

07-05-2013

MKB verdeeld over kabinetsbeleid

A201314

02-05-2013

Topsectoren in beeld

A201313

28-03-2013

Concurrentie in het MKB

A201312

25-03-2013

Alles flex, is dat een mismatch?

A201311

09-04-2013

Challengers: hun kenmerken en succesfactoren

A201310

04-04-2013

Wie wordt werkgever?

A201309

16-04-2013

Oudedagsvoorziening in het MKB

topsectorenbeleid en beleving van het ondernemingsklimaat

54

MKB en ondernemerschap in zakformaat, Editie 2012/2013

Arbeidsongeschiktheidsverzekeringen van zzp ers

Recommend Documents