Aan
Als ik kom aanrijden in de schemer zie ik nog net een schim naar binnen gaan in het huis waar ik even later aanbel. Het blijkt Angelique (43, ADHD) te zijn, die was nog even wat vergeten in de supermarkt. Bij binnen komst word ik meteen aan het werk gezet door haar zoontje Jason (6, ADHD),
14 IMPULS 1-2014
die me bij de hand neemt: “Mevrouw, wilt u me helpen met mijn legovliegtuig?” “Eerst even met je moeder praten”, zegt de saaie mevrouw van Impuls Magazine. Jason kruipt zonder morren achter de computer voor een spel letje en krijgt even later zijn medicatie.
TEKST: JULIE HOUBEN
De avondmaaltijd: het spitsuur van de dag. Gezellig, met zijn allen aan tafel! Maar hoe gaat dat, als je zelf ADHD hebt en je kinderen hebben ook ‘etiketjes’? Impuls Magazine schuift aan bij Angelique en Jason. Angelique woont samen met Jason in een gezellig, maar vol huis. “Er staan nog steeds onuitgepakte dozen van de verhuizing van een paar jaar geleden. Ik krijg het allemaal niet opgeruimd, weet niet waar ik moet beginnen”, verzucht ze. Straks praten we hierover verder. Eerst koken. Goede
tafel bij...
Reportage
vriend Matt snijdt het vlees, Angelique zet rijst op en snijdt de groenten. Jason speelt met zijn lego, tegen over mij aan tafel. Angelique vertelt dat ze al een oudere zoon heeft, van 25. Een rustige jongen, waar ze in de opvoeding weinig moeite mee had. Oké, haar moeder hielp ook mee. Met Jason is dat anders. “ Vanaf zijn derde wist ik al: die heeft ADHD, net als ik. Als je
dan alleenstaande moeder bent, die full time moet werken, is dat best pittig”.
Dubbeldwars gebakken Ze heeft op tijd aan de bel getrokken en krijgt al enige tijd thuisbegeleiding. Ze bladert in een lijvige map een leest een stukje voor dat de coach geschreven heeft: ‘ik merk dat moeder snel corrigeert en wijs haar daar op’. Of ze er iets aan heeft? Op zichzelf wel. “Mijn probleem is dat ik heel veel
vergeet. Wat ik niet opschrijf vergeet ik snel weer, dus ook wat wijs is om te doen in bepaalde situaties. Vooral als ik zelf met iets bezig ben, vind ik het enorm lastig om altijd goed te reageren. We zijn nu net gestart met PCIT (Parent Child Interaction Therapy) bij De Bascule. Eerste stap is samen speeltijd inlassen, waarbij ik vaardigheden aanleer om beter met Jason’s drukke en dwingende gedrag om te gaan”. Jason zit ondertussen volledig in zijn fantasie wereld. “Nu is hij rustig, hij heeft net zijn medicatie gehad. Dat is soms ook wel heel anders. Dan is hij dubbeldwars gebakken”, zegt zijn moeder lachend. “Als we allebei netjes onze pillen innemen doen we het super samen. Maar ik vergeet mijn
IMPULS 1-2014 15
verhaal, waarbij zijn moeder hem af en toe helpt. Wat een baasje, ik smelt langzaam weg. Maar begrijp even later ook zijn moeders dagelijkse frustratie rond dit moment, het avondeten. Jason roert in zijn eten, kletst, wil er strooikaas bij, krijgt die, eet nog niet, vraagt “Mag de muziek weer aan”? Matt spoort hem aan om te eten. Zo gaat het dus bijna elke dag. Angelique besluit het spelletje ‘niet in je mond stoppen’ in te zetten. Gevalletje reversed
Zij zegt ‘niet in je mond doen’, doet haar ogen dicht en ja hoor, daar gaat weer een hap. “Dit soort dingen leer ik van de thuisbegeleidster” medicatie nog weleens als we buiten de deur zijn. Is zijn medicatie dan ook bijna uitgewerkt, dan is het best heftig.”
Niet in je mond doen Ondertussen schept ze de borden op. Als we al lemaal aan tafel zitten, gaat Jason ons voor in het gebed. “Iedereen doet mij na”, dicteert hij. Een mooi
16 IMPULS 1-2014
Mag Impuls Magazine ook een keer bij jou aanschuiven? Mail ons: Impulsief@ impulsdigitaal.nl
psychology. Zij zegt ‘niet in je mond doen’, doet haar ogen dicht en ja hoor, daar gaat weer een hap. “Dit soort dingen leer ik van de thuis begeleidster. Soms werkt het. Maar ik moet er wel de energie voor hebben. Die heb ik meestal niet na een dag keihard werken.” Matt vertelt dat hij daarom ook vaak aan tafel aanschuift. Onder het motto ‘vreemde
ogen dwingen’. Soms helpt hij Angelique ook met een opruimklus. “Ik vind het hier een georganiseerde chaos, maar snap wel dat het geheel prikkelend kan zijn.”
Zonde van het geld
Terwijl Jason van zijn verdiende ijsje geniet, haakt Angelique in. “Sinds kort loop ik weer bij PsyQ, omdat ik toch tegen dingen aanloop. Maar die gesprekken ervaar ik als semi zinvol. Bedoeling is dat je er vaardigheden mee aanleert, waardoor je zelf weer verder kunt. Maar ik ben veel meer geholpen met iemand die samen met mij de basis, mijn huis komt organiseren. Ik word nu letterlijk afgeleid door alles wat hier moet gebeuren en wat ik in mijn eentje simpelweg niet voor elkaar krijg. Volgens mij geldt dat voor heel veel mensen met ADHD. Zo zonde van het geld eigenlijk. Waarom vergoeden ze die vorm van hulp niet?” Dan veert ze op. Jason heeft hun lievelingsliedje opgezet en wil met zijn moeder een dansje doen. Ik krijg een legogitaartje van hem zodat ik ook mee kan doen. Samen dansen ze door de kamer, duidelijk een geluksmomentje voor beiden. l
Hersengolven DE ESTAFETTEVRAAG
ZEGGEN WEL DEGELIJK IETS
Beste Chijs, Neurofeedback is regelmatig in het nieuws als veelbelovende ADHD-behandelmethode. De conclusies over de effectiviteit lopen echter nogal uiteen. Meer onderzoek lijkt nodig. Maar die onderzoeken richten zich vooral op het effect op aandachtssymptomen en impulsiviteit. Wat is er echter bekend over het effect van neurofeedback op onrust en emotieregulatieproblemen bij ADHD? Zou het ook kunnen helpen bij agressieregulatieproblemen? Hartelijke groet, Nannet Buitelaar
BEELD: JODI FOTOGRAFIE
Estafettevraag van Nannet Buitelaar aan Chijs van Nieuwenhuizen
TEKST: JULIE HOUBEN
❯❯❯❯
Is neurofeedback zinvol bij jongeren met ernstige gedragsproblemen, als de therapie die ze hiervoor krijgen niet aanslaat? Een eerste studie is gedaan door Chijs van Nieuwenhuizen. Deze stemt niet heel hoopvol, maar laat wel iets interessants zien. Misschien zit het effect wel in het je leren ontspannen.
Wie hoogleraar forensische GGZ Chijs van Nieuwen huizen wil spreken komt terecht in de zwaar be veiligde jeugdforensische psychiatrische kliniek De Catamaran van GGzE in Eindhoven. Wat de jonge ren daarbinnen ook op hun kerfstok mogen hebben, de professor gáát voor hen en is toegewijd op zoek naar de beste manier om hen verder te helpen met hun vastgelopen levens.
“We merken dat bij deze groep de behandeling voor hun gedragsproblemen vaak niet aanslaat. Ze kunnen letterlijk hun aandacht er niet bij houden. We hadden dus niet de intentie om met neurofeedback rechtstreeks emotieregulatie aan te pakken. Voor een mogelijk direct effect op dit gebied is, zoals Nannet terecht zegt, nog geen aanwijzing. Doel was om ze meer ‘therapieontvankelijk’ te krijgen.”
Daarom begon zij ook met een studie naar het effect van neurofeedback bij jongeren met ernstige aandachtsproblemen naast hun problemen met agressie en/of verslaving.
Niet therapietrouw
Voorlopig resultaat van deze gerandomiseerde gecontro leerde effectstudie (RCT): De groep die rond de 37 sessies neurofeedback had ondergaan, naast de ge
IMPULS 1-2014 17
bruikelijke behandeling, vertoonde na deze sessies verbetering op aandacht, im pulsiviteit en hyperactiviteit. Mooi nieuws. Alleen… de groep die géén neurofeed back kreeg, vertoonde óók deze verbeteringen! De na meting - van 12 maanden na de laatste sessie - komt nog, maar heel hoopvol gestemd is Van Nieuwenhuizen niet. “Jammer, we hadden zo graag een alternatief voor medicatie gehad. Dat met behulp van pillen bij de meeste mensen met ADHD de aandacht kan verbeteren weten we, maar juist onze doelgroep is niet bepaald therapietrouw wat medicatie betreft. Daarbij waren er opvallend veel jongeren die, naast ADHD en/of forse aandachtsproblemen, ook autisme hadden. De vraag is wat medicatie voor deze jongeren precies kan be tekenen.”
Oefening in ontspannen
Van Nieuwenhuizen is daarom wel benieuwd naar de langere termijnmeting. Temeer omdat de jongeren die in de neurofeedbackgroep zaten, zelf wel duidelijk meer
18 IMPULS 1-2014
verbetering ervoeren op tal van punten. Ze sliepen beter, konden hun aandacht duidelijk langer volhouden, voelden zich minder impul sief en gaven aan minder medicatie nodig te hebben. Dit kan natuurlijk een placebo-effect zijn, erkent ze. Maar er kan mogelijk ook een meer therapie-gerelateerde verklaring voor dit gevoel van verbetering zijn, vertelt de hoogleraar: “Als je een neurofeedbacksessie doet,
oefen je ook om je lichaam en brein in een ontspannen toestand te brengen. Als je die toestand van ontspanning wat meer kunt oproepen bij jezelf, omdat je hem herkent na 37 sessies, kan dit zeker effect hebben op aandacht, slaap en impulsiviteit.”
Alfagolven
Maar is ontspannen niet méér iets dat je leert tijdens mindfulness of meditatie? “Klopt. Maar dan activeer je
Chijs van Nieuwenhuizen
vooral de alfagolven in je brein.” Van Nieuwen huizen licht toe: “Mensen die veel mediteren, maken alfagolven aan in de prefrontale cortex. Daardoor ben je ontspannen en alert tegelijk. Een ideale toestand om informatie te verwerken. Nu is uit onderzoek ge bleken dat jongeren met
❯❯❯❯ Vraag voor prof. dr. Hilde Geurts, UvA Programmagroep: Brain & Cognition
ADHD weinig van deze alfagolven hebben en dat de activiteit meer ‘áchter’ in de hersenen zit. En dat heeft meer een slaperig in plaats van alert-ontspannen effect. De vraag is waarmee je die alfagolven bij mensen met ADHD wél kunt verhogen in de prefrontale cortex. Misschien is dat neurofeed back, misschien mindfulness, misschien allebei. We weten het gewoon niet. En ik zou het heel graag onderzoeken.” De hoogleraar gelooft wel degelijk dat de hersengolven die je produceert iets zeggen over de toestand van je brein
op dat moment. En dat je met die wetenschap dus ook gedrag kunt verklaren en mogelijk kunt sturen. Dit moet dan wel gemeten kunnen worden tijdens een behandeling. En dat is enorm lastig, weet ook Van Nieuwenhuizen. “Maar lukt dit wel, dan heb je een heuse neuro psychologische maat die echt kan aantonen of, en bovendien hóe een behande ling werkt. En laten we wel wezen, we weten ook niet precies hoe medicatie werkt, en dat accepteren we wel allemaal.” l
DE NIEUWE ESTAFETTEVRAAG Beste Hilde,
een grote groep
mensen die
Het
In onze studie naar
van deze jongens
ADHD/forse
antwoord
de effectiviteit van
naast ADHD ook
aandachtsproble-
van Hilde
neurofeedback
een autisme
men hebben én
lees je in het
bij jongens met
spectrumstoornis
autisme?
volgende
ADHD en co-
had. Wat betekent
Vriendelijke groet,
nummer
morbide proble-
dit voor de be-
Chijs van Nieuwen-
van Impuls
matiek bleek dat
handeling van
huizen
Magazine
IMPULS 1-2014 19
