CONTRACTDWANG
I.S.J. Houben
KLUWER TSF
Deventer 2005
Inhoudsopgave
UJST VAN AFKORTINGEN
XV
1 1 2 3 3.1 3.2 3.3 3.4 4
Inleiding Voorwerp van onderzoek Omschrijving en afbakening Algemeen Directe en indirecte contractdwang Feitelijke contractdwang Contract Plan van behandeling
1 1 1 2 2 4 5 6 7
2
ENERGIE
9
1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 2 2.1 2.2 2.3 2.3.1 2.3.2 2.4 3 3.1 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.2.5 3.2.6
Inleiding Algemeen De elektriciteitssector De gassector Privatisering Toezicht Waterleverantie Plan van behandeling Contractdwang Inleiding Contractdwang netbeheerder Contractdwang leverancier Algemeen Noodleverantie Bijzonderheden gassector Uitzonderingen op contractdwang Inleiding Uitzonderingen op contractdwang netbeheerder Ontheffing Onvoldoende capaciteit Bestaande verplichtingen Technische redenen Veiligheid en betrouwbaarheid transportnet Hinder of geknoei met meters
INLEIDING
9 9 10 11 13 13 14 14 15 15 15 18 18 20 25 26 26 26 26 27 28 29 29 30
Inhoudsopgave
VI
30 31 32 32 32 33 34 34 34 37 37 37 37 39 41 41 41 43 43
4.3.5 5
Wanbetaling Illegale huisvesting Uitzonderingen op contractdwang leverancier Inleiding Wanbetaling Illegale huisvesting Ratio contractdwang Inleiding Contractdwang in het verleden Contractdwang nu Inleiding Toegang tot infrastructuur Noodzaak toegang tot infrastructuur Onderhandelde of gereguleerde toegang Publiek belang; universele dienstverplichtingen Inleiding Wat zijn universele dienstverplichtingen? Waarom universele dienstverplichtingen? Welke diensten moeten als universele dienstverplichtingen gelden? Ex ante of ex post regulering: specifieke regelgeving of algemeen mededingingsrecht? De (aanvullende) rol van het algemeen mededingingsrecht Conclusie
3
OPENBAAR PERSONENVERVOER
59
1 1.1 1.2 1.2.1 1.2.2 1.2.3 1.3 1.4 2 2.1 2.2 2.3 3 3.1 3.2 4 4.1 4.1.1 4.1.2 4.2 5
Inleiding Algemeen Openbaar vervoer per trein Inleiding Beheer hoofdspoorweginfrastructuur Vervoer Openbaar vervoer over de weg Plan van behandeling Contractdwang Inleiding Contractdwang beheerder hoofdspoorweginfrastructuur Contractdwang openbaar vervoerder Uitzonderingen op contractdwang Wanbetaling Verstoring rust, orde en veiligheid Ratio contractdwang Contractdwang vroeger Spoorwegvervoer Openbaar vervoer over de weg Contractdwang nu Conclusie
59 59 59 59 60 61 62 65 65 65 66 69 71 71 71 73 73 73 75 77 78
3.2.7 3.2.8 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 4 4.1 4.2 4.3 4.3.1 4.3.2 4.3.2.1 4.3.2.2 4.3.3 4.3.3.1 4.3.3.2 4.3.3.3 4.3.3.4 4.3.4
45 49 56
Inhoudsopgave
VII
4 1 1.1 1.2 1.2.1 1.2.2 1.3 1.4 1.5 2 2.1 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.2.1 2.2.2.2 2.2.2.3 2.2.2.4 2.2.3 2.3 2.4 2.5
81
Post Inleiding Contractdwang Contractdwang eigenaar netwerk Contractdwang postbedrijf Uitzonderingen op contractdwang Ratio contractdwang Conclusie Telecommunicatie Inleiding Contractdwang Inleiding Contractdwang netwerkbeheerder/eigenaar Inleiding Verplichtingen voor partijen met aanmerkelijke marktmacht Verplichtingen voor alle aanbieders: interoperabiliteit Toegang tot de kabel Contractdwang aanbieder diensten via het netwerk Uitzonderingen op contractdwang Ratio contractdwang Conclusie
81 81 81 81 83 85 86 88 88 88 89 89 91 91 92 94 98 100 101 102 105
5 1 2 2.1 2.1.1 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.2.5 2.2.6 2.2.7 2.2.8 2.2.9 2.2.10 2.3 2.3.1 2.3.2 2.3.2.1 2.3.2.2 2.3.2.3 2.3.2.4
'VRIJE' BEROEPSBEOEFENAREN
107
Inleiding De notaris Contractdwang Ministerieplicht Uitzonderingen op contractdwang Inleiding Strijd met het recht of de openbare orde Zorgplicht notaris Verklaring in akte Vaststelling feiten Geheimhoudingsplicht als reden voor dienstweigering Persoonlijke omstandigheden Incourante tijd of plaats De notaris ontbeert specialistische kennis Niet-betaling Ratio contractdwang Inleiding Reden van verplichte inschakeling notaris Inleiding Rechtszekerheid Derdenbescherming Voorkomine eeschillen
107 107 107 107 111 111 111 113 117 118 118 118 119 119 121 122 122 122 122 122 123 123
POST EN TELECOMMUNICATIE
vm 2.3.2.5 3 3.1 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.2.5 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.2.1 3.3.2.2 3.3.2.3 4 4.1 4.2 4.3 4.3.1 4.3.2 4.3.3 4.3.4 4.3.4.1 4.3.4.2 4.3.4.3 4.3.4.4 5 5.1 5.2 5.2.1 5.2.2 5.2.2.1 5.2.2.2 5.2.2.3 5.3 5.3.1 5.3.2 5.3.3 5.3.4 5.3.5 5.3.6 5.3.7 5.3.8 5.3.9 5.3.10 5.3.11 5.3.12
Inhoudsopgave
Informatie-assymmetrie De gerechtsdeurwaarder Contractdwang Uitzonderingen op contractdwang Inleiding Persoonlijke omstandigheden aan zijde gerechtsdeurwaarder Geen voorschot ontvangen Buiten het ambtsgebied Overig Ratio contractdwang Inleiding Redenen voor de verplichte inschakeling gerechtsdeurwaarder Inleiding Hoor en wederhoor Ordelijke executie De advocaat Contractdwang Uitzonderingen op contractdwang Ratio contractdwang Inleiding Ratio contractdwang procureur Ratio contractdwang advocaat Redenen voor verplichte inschakeling advocaat en procureur Inleiding Bescherming rechtzoekenden Functioneren rechtsorde Contra-argumenten De arts Inleiding Contractdwang Directe contractdwang? Indirecte contractdwang Inleiding Inschrijving in huisartsenpraktijk Geneeskundige behandelingsovereenkomst Uitzonderingen op contractdwang Inleiding De omvang van de praktijk Geografische ligging praktijk Ontbreken vertrouwensband Arts ontbeert vereiste bekwaamheid Gewetensbezwaren; verschil in levensbeschouwing Staking Hulpverleningsplicht ander Strijd met medische standaard Inschatting hulpvraag Financiele redenen Medisch zinloze behandeling
123 125 125 127 127 127 127 128 128 130 130 130 130 130 131 132 132 133 133 133 133 134 135 135 135 136 137 139 139 140 140 143 143 143 143 145 145 145 146 146 147 147 147 148 148 149 150 151
Inhoudsopgave 5.4 6 6.1 6.2 6.2.1 6.2.2 6.2.3 6.2.4 6.3 7
Ratio contractdwang De apotheker Contractdwang Uitzonderingen op contractdwang Financiele redenen Geen of onbetrouwbaar recept Medicijnbewaking Persoonlijke overtuiging Ratio contractdwang Conclusie
6
VERZEKERING
1 2 2.1 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.2.1 2.2.2.2 2.3 2.3.1 2.3.2 2.3.3 3 4 4.1 4.2 4.3 5 5.1 5.2 6
Inleiding Contractdwang Inleiding Contractdwang verzekeraar Directe contractdwang Indirecte contractdwang Discriminatie Willekeurige of kennelijk onredelijke weigering Contractdwang verzekeringnemer Inleiding WAM Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen Uitzonderingen op contractdwang Ratio contractdwang Ratio contractdwang verzekeraar Ratio contractdwang verzekeringnemer Zelfregulering Naar meer gevallen van contractdwang? Contractdwang als reactie op onverzekerbaarheid Nieuwe ziektekostenverzekering: acceptatieplichten? Conclusie
7
MEDEDINGINGSRECHT
1 2 2.1 2.1.1 2.1.2 2.1.3 2.1.4 2.2 2.2.1 2.2.2
Inleiding Contractdwang 'Wettelijk' kader Inleiding De relevante markt De machtspositie Het misbruik Jurisprudentie over leveringsweigering Inleiding Misbruik v a n machtspositie door leveringsweigering
IX 151 153 153 154 154 154 154 155 155 155
157
157 158 158 158 158 159 159 163 165 165 165 167 168 169 169 172 172 173 173 175 176
177
177 178 178 178 179 180 181 182 182 183
Inhoudsopgave 2.2.2.1 2.2.2.2 2.2.2.3 2.2.2.4 2.2.3 2.2.3.1 2.2.3.2 2.2.3.3 2.2.4 2.2.5 2.2.5.1 2.2.5.2 2.2.5.3 3 4
Algemeen Staken van leveranties aan vaste klanten Weigering onderdelen te leveren Intellectuele eigendomsrechten De essential facilities doctrine Inleiding Bronner Onontbeerlijkheid Beoordeling van de essential facilities doctrine Jurisprudentie na Bronner GVG beschikking IMS Health Telegraaf/NOS en HMG Ratio contractdwang Conclusie
183 184 186 187 189 189 190 192 194 198 198 202 205 209 212
8 1 2 2.1 2.2 2.3 2.3.1 2.3.2 2.4 2.4.1 2.4.2 2.4.3 2.5 2.5.1 2.5.2 2.5.3 2.5.4 2.5.5 2.5.6 2.5.7 2.6 2.7 3 3.1 3.2 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.4 3.3.4.1
DE TOTSTANDKOMINGSFASE
215
Inleiding Blote prestatieplicht of contracteerplicht? Inleiding Blote prestatieplicht Het verplicht sluiten van een contract past binnen het systeem Contractdwang past binnen privaatrecht Contractdwang betekent niet dat er geen wilsovereenstemming is Aannemen van contract wenselijk Inleiding Overeenkomst is meer dan prestaties over en weer Verklaring verschaft duidelijkheid De praktijk Inleiding Energie Openbaar vervoer Post Telefonie Vrije beroepsbeoefenaren Verzekering Van sluiten van contract naar contracteerplicht Conclusie Het openbaar aanbod Inleiding Omschrijving van het openbaar aanbod De verhouding tussen openbaar aanbod en contractdwang Inleiding Contractdwang, maar geen openbaar aanbod Samenlopen van openbare aanbiedingen en contractdwang Wei een openbaar aanbod, geen contractdwang Inleiding
215 216 216 216 219 219 220 222 222 222 223 224 224 224 225 226 227 227 228 228 229 230 230 230 231 231 231 232 235 235
Inhoudsopgave
3.3.4.2 3.3.4.3 3.3.4.4
XI
3.4 4 5 5.1 5.2 6 7
T o e g a n g tot o p e n b a r e gelegenheden: e e n o v e r e e n k o m s t ? Contracteerplicht of n a k o m i n g ? Rechterlijk oordeel over w e i g e r i n g toegang: willekeur e n discriminatie V e r h o u d i n g t u s s e n o p e n b a a r a a n b o d e n c o n t r a c t d w a n g : conclusie Nietigheid o p g r o n d v a n artikel 3:40 BW Vernietiging v a n w e g e een wilsgebrek C o n t r a c t d w a n g : gebrekkig g e v o r m d e wil? Beroep o p wilsgebrek b e p e r k t ? Afgebroken o n d e r h a n d e l i n g e n Conclusie
239 243 247 248 248 249 249 252
9
UlTVOERING
253
1 2 2.1 2.2
Inleiding Opschorting, ontbinding en opzegging Algemeen Opschorting, ontbinding en opzegging overeenkomst door netbeheerder of leverancier van energie De netbeheerder De leverancier Opschorting, ontbinding en opzegging vervoersovereenkomst door vervoerder Opschorting, ontbinding en opzegging overeenkomst van postvervoer door TPG Opschorting, ontbinding en opzegging overeenkomst vaste telefonie door KPN Opschorting, ontbinding en opzegging overeenkomst van opdracht door advocaat, notaris en gerechtsdeurwaarder Algemeen Advocaat en procureur Notaris Gerechtsdeurwaarder Opschorting, ontbinding en opzegging overeenkomst van opdracht door arts Opschorting, ontbinding en opzegging verzekeringsovereenkomst door verzekeraar Beroep op overmacht Eerder wanprestatie bij contractdwang? Overmacht Algemeen Overmacht netbeheerder of energieleverancier Overmacht netbeheerder Overmacht leverancier Overmacht openbaar vervoerder Overmacht TPG Post Overmacht KPN bij vaste telefonie Overmacht notaris, advocaat, gerechtsdeurwaarder
253 254 254
2.2.1 2.2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.6.1 2.6.2 2.6.3 2.6.4 2.7 2.8 3 3.1 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.2.1 3.2.2.2 3.2.3 3.2.4 3.2.5 3.2.6
236 237
256 256 257 263 266 267 271 271 271 273 274 275 277 280 280 281 281 282 282 285 288 290 292 293
xii
Inhoudsopgave 294 295 296
3.2.7 3.2.8 4
Overmacht arts Overmacht verzekeraar Conclusie
10
REMEDIES TEGEN CONTRACTWEIGERING
299
Inleiding Grondslag van de vordering in het civiele recht Inleiding Bijzondere wetsbepalingen Onrechtmatige daad Nakoming en niet-nakoming Redelijkheid en billijkheid Rechtsvorderingen in civilibus Inleiding Nakoming c.q. gebod of verbod Schadevergoeding in natura Schadevergoeding in geld Executie civiel vonnis Effectuering elders Inleiding De Europese Commissie
299 299 299 300 301 303 305 305 305 306 307 307 308 309 309 310 311 312 312 313 314 315 317 318 319 320 324
1 2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 3 3.1 3.2 3.3 3.4 4 5 5.1 5.2 5.3 5.4 5.4.1 5.4.2 5.4.3 5.5 5.6 5.7 5.8 6 7
NMa
Sectoriele toezichthouders OPTA
DTe
Vervoerkamer Tuchtrechter Beroepscommissie Wtz Commissie Gelijke Behandeling Geschillencommissies Verhouding civiele rechter en toezichthouders Conclusie
11
SLOTBESCHOUWTNG
327
1 2 2.1 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.3 2.4 3
Inleiding Ratio Inleiding Machtsonevenwicht Inleiding Machtspositie Afhankelijkheid van de diensten of producten Ten onrechte gemaakt onderscheid Slachtofferbescherming Beschikbaarheid van welke producten of diensten rechtvaardigt contractdwang?
327 328 328 328 328 329 330 331 332 332
Inhoudsopgave
XIII
4 5 6 6.1 6.2 6.3 6.4 7 8
334 335 337 337 338 339 341 342 344
Totstandkoming en uitvoering contract Effectuering van contractdwang Effectiviteit contractdwang Inleiding Marktfalen Welke regulering? Alternatieven voor (wettelijke) regulering Contractdwang voldoende gerechtvaardigd? Toekomstige ontwikkeling contractdwang
SUMMARY
347
LlTERATUURLIJST
353
RECHTSPRAAKREGISTER
375
TREFWOORDENREGISTER
381
