Alcoholgebruik onder Jongeren in Limburg-Noord Resultaten uit de Jongerenmonitor 2013
Inhoud Achtergrond .......................................................................................................... 3 Alcoholgebruik en Leeftijd ....................................................................................... 3 Alcoholgebruik en Onderwijstype ............................................................................. 4 Verkrijgbaarheid alcohol ......................................................................................... 5 Nationaal Regionaal en Lokaal Alcohol beleid............................................................. 6 Bijlage 1: Alcoholgebruik per gemeente uitgesplitst naar klas ..................................... 9 Bijlage 2: Alcoholgebruik per gemeente uitgesplitst naar schooltype ...........................11 Bijlage 3: Verkrijgbaarheid alcohol..........................................................................13
Achtergrond Onderstaande gegevens zijn gebaseerd op de jongerenmonitor die in oktober 2013 is afgenomen op alle middelbare scholen1 in regio Limburg-Noord onder leerlingen uit leerjaar 2 (13-14 jaar) en leerjaar 4 (15-16 jaar). Het betreft zowel het regulier voortgezet onderwijs (RVO; VMBO, HAVO en VWO) als speciaal voortgezet onderwijs (VSO; tenzij anders vermeld). De respons varieert sterk tussen de afzonderlijke gemeenten, grotendeels afhankelijk van de grootte van de gemeente en de ligging t.o.v. grensgebieden. Bij de interpretatie van de gegevens dient hierbij rekening te worden gehouden. De gemeenten. De gemeenten Beesel en Mook en Middelaar zijn in onderstaande beschrijving daarom buiten beschouwing gelaten. In de bijlagen zijn de percentages leerlingen per thema weergegeven voor iedere gemeente afzonderlijk.
Alcoholgebruik en Leeftijd Jongeren beginnen op jonge leeftijd met het drinken van alcohol De leeftijdsgrens voor het nuttigen van alcohol in 2013 was 16 jaar en is sinds 1 januari 2014 verhoogd naar 18 jaar. De gemiddelde leeftijd waarop jongeren van leerjaar 2 van het voortgezet onderwijs in Limburg-Noord aangeven met drinken te beginnen is 12 jaar. Deze leeftijd varieert van 11 jaar tot 12 jaar tussen de afzonderlijke gemeenten. Het merendeel van jongeren uit leerjaar 4 drinkt alcohol In regio Limburg-Noord werd door 67% van de leerlingen uit leerjaar 4 in de afgelopen 4 weken alcohol gedronken. In dit leerjaar heeft een deel van de leerlingen de legitieme leeftijd bereikt voor het drinken van alcohol. Het alcoholgebruik varieert tussen de afzonderlijke gemeenten van 51% tot 80% van de leerlingen. In leerjaar 2 mogen jongeren volgens de wet nog geen alcohol drinken. Toch heeft 18% van deze leerlingen in de afgelopen week alcohol gedronken. In dit leerjaar varieert het alcoholgebruik van 12% tot 37% van de leerlingen. De helft van de jongeren uit leerjaar 4 doet aan binge drinken Iets meer dan de helft (52%) van de leerlingen uit leerjaar 4 heeft in de afgelopen 4 weken 5 of meer drankjes per gelegenheid gedronken (binge drinken). Binge drinken varieert tussen de gemeenten in Limburg-Noord van ruim een derde (39%) tot ongeveer twee derde (66%) van de leerlingen. Ruim één derde (36%) van de jongeren was in deze periode aangeschoten of dronken2. Ook leerlingen uit leerjaar 2 doen aan binge drinken. Zij dronken in deze periode in 12% van de gevallen 5 of meer drankjes per gelegenheid en 4% van de leerlingen was toen aangeschoten of dronken2. Voor deze leerlingen verschilt de mate van binge drinken ook sterk tussen gemeenten (9%-30%).
1
Met uitzondering van BC Broekhin (Roermond en Swalmen/Reuver) en Het College in Weert, VSO Ortholaan Roermond en VSO Widdonckschool Weert 2 Dronkenschap is alleen bevraagd onder RVO leerlingen
3
Alcoholgebruik en Onderwijstype Jongeren van het VMBO drinken vaker alcohol dan jongeren van het HAVO/VWO Over het algemeen drinken leerlingen van het VMBO in Limburg-Noord vaker dan leerlingen van het HAVO/VWO. Zo heeft bijna de helft (45%) van de leerlingen van het VMBO alcohol gedronken in de afgelopen 4 weken. Dit varieert van 28% tot meer dan de helft (61%) van de leerlingen tussen de afzonderlijke gemeenten. Op het HAVO/VWO is dit 38% van de leerlingen en hier varieert het percentage leerlingen van iets minder dan een kwart (23%) tot de helft (50%) van de leerlingen. Jongeren van het VMBO drinken meer dan jongeren van het HAVO/VWO Leerlingen van het VMBO in de regio drinken ook vaker in grote hoeveelheden (binge drinken) dan leerlingen van het HAVO/VWO. Ongeveer één derde (36%) van de leerlingen van het VMBO heeft 5 of meer drankjes per gelegenheid gedronken. Dit varieert van ongeveer één op de vijf (21%) tot de helft van de jongeren (50%) tussen de afzonderlijke gemeenten. Op het HAVO/VWO heeft ongeveer een kwart (26%) van de leerlingen 5 of meer drankjes per gelegenheid gedronken. In dit geval varieert het aandeel van 13% tot 36% van de leerlingen. Jongeren van het VMBO zijn vaker aangeschoten of dronken dan jongeren van het HAVO/VWO Meer leerlingen van het VMBO in Limburg-Noord zijn aangeschoten of dronken wanneer zij alcohol drinken vergeleken met jongeren op het HAVO/VWO. Ongeveer één op de vijf (21%) van de leerlingen op het VMBO is aangeschoten of dronken geweest in de afgelopen 4 weken. Dit varieert van 17% tot 30% van de leerlingen tussen de afzonderlijke gemeenten. Leerlingen van het HAVO/VWO zijn in deze periode in 17% van de gevallen aangeschoten of dronken geweest. Hierbij variëren de percentages van 7% tot 23% van de leerlingen. Jongeren van alle onderwijstypen beginnen even vroeg met het drinken van alcohol De gemiddelde leeftijd waarop jongeren in de regio beginnen met het drinken van alcohol verschilt niet tussen de verschillende onderwijstypen. Voor zowel het VMBO als het HAVO/VWO is de begin leeftijd 13 jaar3. Voor leerlingen van het HAVO/VWO varieert deze leeftijd echter wel van 12 jaar tot 14 jaar als we kijken naar de afzonderlijke gemeenten. Op het VMBO geldt voor iedere gemeente dat de gemiddelde begin leeftijd 12 of 13 jaar is.
3
In dit geval is de begin leeftijd gebaseerd op gemiddelde van alle leerjaren (leerjaar 2 en leerjaar 4)
4
Verkrijgbaarheid alcohol De verkrijgbaarheid van alcohol4 kan worden opgesplitst in commerciële verkrijgbaarheid en sociale verkrijgbaarheid. Commerciële verkrijgbaarheid wil zeggen dat jongeren hun alcohol zelf kopen in bijvoorbeeld de supermarkt, een discotheek of een kantine. Jongeren jonger dan 16 jaar konden in 2013 in Nederland nog niet legaal alcohol kopen. Zij krijgen deze alcohol dan ook vaak van anderen zoals ouders, broer/zus of (oudere) vrienden. Dit noemen we de sociale verkrijgbaarheid. Bijna de helft van de jongeren uit leerjaar 4 koopt zelf hun alcohol In Limburg-Noord heeft bijna de helft (42%) van de leerlingen uit leerjaar 4 in de afgelopen vier weken wel eens zelf alcohol gekocht, met name tijdens het uitgaan (46%). De commerciële verkrijgbaarheid varieert van ongeveer één op de vijf (21%) tot meer dan de helft (57%) van de leerlingen tussen gemeenten. Van de leerlingen uit leerjaar 2 heeft 6% in deze periode wel eens zelf alcohol gekocht, en dan ook vooral tijdens het uitgaan (5%). Deze leerlingen zijn 13 of 14 jaar en zouden dus legaal geen alcohol mogen verkrijgen. De commerciële verkrijgbaarheid varieert in dit geval van 3% tot 11% van de leerlingen. Jongeren verkrijgen hun alcohol vooral vanuit hun sociale omgeving Een meerderheid van de leerlingen in de regio uit leerjaar 4 (65%) heeft in de afgelopen vier weken alcohol verkregen uit hun sociale netwerk. Zij hebben het in de meeste gevallen gekregen van een leeftijdsgenoot (48%) en van hun ouders (42%). De sociale verkrijgbaarheid varieert van 41% tot een ruime meerderheid (89%) tussen de afzonderlijke gemeenten. Van de leerlingen uit leerjaar 2 heeft bijna een kwart (24%) in de afgelopen vier weken wel eens alcohol gekregen van mensen in hun sociale omgeving, vooral van hun ouders (15%) en van een ouder iemand (11%). In dit geval varieert de verkrijgbaarheid van één op de vijf (20%) tot bijna de helft (46%) van de leerlingen.
4
Verkrijgbaarheid is alleen bevraagd onder RVO leerlingen
5
Nationaal Regionaal en Lokaal Alcohol beleid De Gewijzigde Drank- en Horecawet Op 1 januari 2013 is de nieuwe Drank- en Horecawet (DHW) in werking getreden. Het belangrijkste element van de wetswijziging betreft een uitbreiding van de bevoegdheden van gemeenten, met het oog op de bescherming van de volksgezondheid (met name van jongeren) en het voorkomen van alcoholgerelateerde ordeverstoring. Zo krijgen gemeenten de mogelijkheid: * Extreme prijsacties, zoals happy hours in de horeca en stuntprijzen in supermarkten en slijterijen te verbieden; te bepalen dat jongeren onder een bepaalde leeftijd ná een bepaald tijdstip niet meer mogen worden toegelaten in de horeca; zelf toezicht te gaan houden op de naleving van de regels van de Drank- en Horecawet (tot 1 januari 2013 was dit toezicht in handen van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit); supermarkten die vaker de regels m.b.t. de leeftijdsgrenzen overtreden te verbieden alcohol te verkopen voor een periode van 1 tot maximaal 12 weken (“three strikes out”). Daarnaast is iedere gemeente verplicht om vóór 1 januari 2014 een paracommerciële verordening vast te stellen waarin de schenktijden en de alcoholverstrekking tijdens privé bijeenkomsten en bijeenkomsten van derden in gebouwen voor verenigingen, stichtingen en kerken wordt geregeld. De grondslag van dit verbod is het voorkomen van oneerlijke mededinging. Ook hiervoor ligt de verantwoordelijkheid van de handhaving bij de gemeentelijke toezichthouders. Op 1 januari 2014 is een tweede wetswijziging van de Drank- en Horecawet doorgevoerd. Belangrijkste wijzigingen binnen deze wet zijn: De leeftijdsgrens voor verstrekking én het aanwezig hebben van alcohol op voor het publiek toegankelijke plaatsten van 16 jaar naar 18 jaar verhoogd is; Gemeenteraden moeten om de vier jaar een preventie- en handhavingsplan alcohol vaststellen. Preventie- en handhavingsplan alcohol Volgens artikel 43a DHW moet de gemeenteraad iedere vier jaar een preventie- en handhavingsplan alcohol vaststellen. Hiermee wil de wetgever stimuleren dat gemeenten actief nadenken over en uitvoer geven aan het verbinden van de beleidsterreinen Volksgezondheid (voorlichting en bewustwording) en Openbare Orde en Veiligheid (beleid en handhaving) als het gaat om alcoholpreventie. Onderzoek heeft meerdere malen laten zien dat beide beleidsterreinen van belang zijn voor effectieve alcoholpreventie bij jongeren. Binnen dit plan dient in ieder geval aangegeven te worden: a. Wat de doelstellingen zijn van het preventie- en handhavingsplan; b. welke acties ondernomen worden om alcoholgebruik te voorkomen, met name onder jongeren en al dan niet in samenhang met andere preventieprogramma’s vanuit de Wet Publieke Gezondheid (artikel 2, tweede lid, onderdeel d); c. de wijze waarop het handhavingsbeleid wordt uitgevoerd en welke handhavingsacties in de door het plan bestreken periode worden ondernomen; d. welke resultaten in de door het plan bestreken periode minimaal behaald dienen te worden. 6
Het eerste preventie- en handhavingplan dient uiterlijk zes maanden (per 1 juli 2014) na inwerkingtreding van het voorstel tot wijziging van de Drank- en Horecawet d.d. 1 januari 2014 vastgesteld te worden. Na deze eerste vaststelling kan het preventie- en handhavingplan in de toekomst gelijktijdig met de Nota Lokaal Gezondheidsbeleid worden vastgesteld. Zo kan bijvoorbeeld in de Nota verwezen worden naar de activiteiten op het gebied van handhaving, zoals beschreven in (bijvoorbeeld) het Integrale Veiligheidsplan van de gemeente - en vice versa. Om gemeenten ondersteuning te bieden bij het opstellen van het preventie- en handhavingsplan heeft het Trimbos-instituut het model preventie- en handhavingsplan opgesteld. Gemeenten kunnen het model toespitsen op de eigen lokale situatie. Lekker Friz! De afgelopen periode zijn lokale en subregionale initiatieven op het gebied van preventie van alcohol onder jongeren uitgegroeid tot een (ambtelijk) regionaal samenwerkingsverband Lekker Friz! Binnen dit samenwerkingsverband werken een aantal gemeenten uit Noord- en Midden-Limburg onder coördinatie van de GGD Limburg-Noord samen met politie, Vincent van Gogh voor Geestelijke gezondheidszorg en Koninklijke Horecaverbond Nederland samen om het (overmatig) alcohol- en drugsgebruik bij jongeren terug te dringen. Door deze regionale samenwerking ontstaan meer mogelijkheden op Het terrein van publicitaire aandacht, agendasetting en het creëren van breed publiek draagvlak; Betere afstemming van de activiteiten van regionaal werkende organisaties. Een sterkere krachtenbundeling van partners die zich richten op gezondheid en veiligheid, waardoor het alcoholbeleid zowel gezondheidsbelangen als ook de openbare orde - en daarmee de veiligheid van burgers dient; Meer gemeenschappelijke financiering van projecten en interventies wat weer schaalvoordelen biedt en voor continuïteit zorgt;. Voor gemeenten om bij het opzetten van beleid van elkaar leren, waardoor goede ervaringen kunnen worden omgezet in regionaal beleid
7
INFORMATIE Voor meer informatie: www.regionaalkompas.nl/limburg-noord Voor vragen kunt u contact opnemen met: Femke Hamers E:
[email protected] T: +31(0)88-11 90 237
ADRESGEGEVENS GGD Limburg-Noord, onderdeel van de Veiligheidsregio Drie Decembersingel 50, 5921 AC Venlo-Blerick Postbus 1150, 5900 BD Venlo Telefoon: 088 - 119 12 00
8
Bijlage 1: Alcoholgebruik per gemeente uitgesplitst naar klas De respons varieert sterk tussen de afzonderlijke gemeenten, grotendeels afhankelijk van de grootte van de gemeente en de ligging t.o.v. grensgebieden. Bij de interpretatie van de gegevens dient hierbij rekening te worden gehouden. Van een aantal gemeenten kan in sommige gevallen dan ook geen percentage gegeven worden, omdat het geen enkele leerling betreft.
Limburg -Noord
11 jaar
Beesel
Bergen (L.)
12 jaar
12 jaar
Leudal
Maasgouw
Roerdalen
EchtSusteren
Peel aan de Maas
Mook en Middelaar
11 jaar
11 jaar
11 jaar
11 jaar
11 jaar
12 jaar
Weert
Horst aan de Maas
Leudal
Maasgouw
Roerdalen
EchtSusteren
Peel aan de Maas
Mook en Middelaar
491
315
467
406
127
160
146
402
9
15%
13%
16%
26%
22%
20%
18%
17%
20%
25%
9%
10%
8%
11%
15%
16%
12%
12%
10%
13%
13%
3%
4%
3%
3%
6%
5%
5%
5%
6%
4%
-
Weert
Horst aan de Maas
11 jaar
12 jaar
Venray
749
12%
11%
4%
Gennep
Nederweert
Roermond
Venlo
Venray
12 jaar
12 jaar
12 jaar
11 jaar
11 jaar
Bergen (L.)
Gennep
Nederweert
Roermond
Venlo
62
53
121
346
16%
37%
18%
10%
30%
5%
12%
e
Leeftijd 1 keer alcohol gedronken*
*alleen leerlingen van leerjaar 2 Leerjaar 2 (13/14 jaar) Limburg -Noord
Beesel
Totaal aantal 3869 15 jongeren Alcohol gedronken 18% 7% afgelopen 4 weken Binge drinking* afgelopen 4 12% weken Aangeschoten geweest 4% afgelopen 4 weken** *vijf of meer drankjes per gelegenheid **alleen RVO leerlingen
9
Leerjaar 4 (15/16 jaar) Limburg -Noord
Beesel
Totaal aantal 3507 13 jongeren Alcohol gedronken 67% 38% afgelopen 4 weken Binge drinking* afgelopen 4 52% 31% weken Aangeschoten geweest 36% 30% afgelopen 4 weken** *vijf of meer drankjes per gelegenheid **alleen RVO leerlingen
Bergen (L.)
Leudal
Maasgouw
Roerdalen
EchtSusteren
Peel aan de Maas
Mook en Middelaar
490
325
105
124
65
337
9
63%
79%
68%
68%
62%
55%
80%
78%
50%
45%
62%
53%
47%
51%
42%
66%
67%
35%
32%
42%
37%
34%
35%
27%
43%
33%
Weert
Horst aan de Maas
436
361
64%
63%
39%
50%
27%
35%
Gennep
Nederweert
Roermond
Venlo
Venray
60
68
157
273
684
72%
78%
68%
51%
58%
65%
50%
37%
45%
28%
10
Bijlage 2: Alcoholgebruik per gemeente uitgesplitst naar schooltype5 De respons varieert sterk tussen de afzonderlijke gemeenten, grotendeels afhankelijk van de grootte van de gemeente en de ligging t.o.v. grensgebieden. Bij de interpretatie van de gegevens dient hierbij rekening te worden gehouden. Van een aantal gemeenten kan in sommige gevallen dan ook geen percentage gegeven worden, omdat het geen enkele leerling betreft.
HAVO/VWO Limburg -Noord
Beesel
Totaal aantal 2693 4 jongeren e Leeftijd 1 keer alcohol 13 jaar gedronken* Alcohol gedronken 38% afgelopen 4 weken Binge drinking** afgelopen 4 26% weken Aangeschoten geweest 17% afgelopen 4 weken *leerlingen van leerjaar 2 en leerjaar 4 **vijf of meer drankjes per gelegenheid
5
Bergen (L.)
Leudal
Maasgouw
Roerdalen
EchtSusteren
Peel aan de Maas
Mook en Middelaar
374
303
118
128
88
319
0
13 jaar
13 jaar
13 jaar
12 jaar
12 jaar
12 jaar
13 jaar
-
30%
37%
50%
41%
38%
31%
30%
39%
-
29%
21%
23%
36%
28%
25%
22%
18%
29%
-
23%
15%
16%
23%
18%
17%
12%
13%
16%
-
Weert
Horst aan de Maas
413
186
13 jaar
13 jaar
23%
42%
23%
13%
9%
7%
Gennep
Nederweert
Roermond
Venlo
Venray
30
0
87
216
427
14 jaar
-
13 jaar
13 jaar
30%
-
40%
20%
-
10%
-
VSO/Praktijkonderwijs wordt buiten beschouwing gelaten vanwege te kleine responsaantallen bij uitsplitsing
11
VMBO Limburg -Noord
Beesel
Totaal aantal 4226 20 jongeren e Leeftijd 1 keer alcohol 13 jaar 13 jaar gedronken* Alcohol gedronken 45% 26% afgelopen 4 weken Binge drinking** afgelopen 4 36% 21% weken Aangeschoten geweest 21% 16% afgelopen 4 weken * leerlingen van leerjaar 2 en leerjaar 4 **vijf of meer drankjes per gelegenheid
Bergen (L.)
Leudal
Maasgouw
Roerdalen
EchtSusteren
Peel aan de Maas
Mook en Middelaar
471
393
104
152
121
405
18
13 jaar
13 jaar
12 jaar
12 jaar
13 jaar
12 jaar
13 jaar
13 jaar
42%
47%
61%
44%
44%
43%
28%
54%
53%
30%
34%
35%
47%
37%
31%
36%
21%
45%
41%
17%
20%
22%
28%
20%
17%
23%
12%
27%
18%
Weert
Horst aan de Maas
461
417
13 jaar
13 jaar
33%
37%
39%
28%
21%
18%
Gennep
Nederweert
Roermond
Venlo
Venray
87
119
179
379
900
13 jaar
13 jaar
13 jaar
13 jaar
49%
58%
50%
38%
50%
24%
30%
12
Bijlage 3: Verkrijgbaarheid alcohol De respons varieert sterk tussen de afzonderlijke gemeenten, grotendeels afhankelijk van de grootte van de gemeente en de ligging t.o.v. grensgebieden. Bij de interpretatie van de gegevens dient hierbij rekening te worden gehouden. Van een aantal gemeenten kan in sommige gevallen dan ook geen percentage gegeven worden, omdat het geen enkele leerling betreft. Leerjaar 2 (13/14 jaar) Limburg -Noord
Beesel
Bergen (L.)
Gennep
Nederweert
Roermond
Venlo
Venray
Totaal aantal 3542 14 59 51 112 332 680 465 jongeren* Commerciële verkrijgbaarheid* 6% 7% 6% 4% 4% 5% 5% * Sociale verkrijgbaarheid* 24% 7% 21% 46% 22% 21% 20% 20% ** * alleen RVO leerlingen ** zelf alcohol kopen in bijvoorbeeld de supermarkt, een discotheek of een kantine *** alcohol krijgen van mensen uit sociale omgeving zoals ouders, broer/zus of (oudere) vrienden.
Leudal
Maasgouw
Roerdalen
EchtSusteren
Peel aan de Maas
Mook en Middelaar
371
379
120
157
145
392
9
4%
11%
8%
8%
5%
3%
6%
-
24%
29%
29%
22%
28%
24%
24%
50%
Weert
Horst aan de Maas
Leudal
Maasgouw
Roerdalen
EchtSusteren
Peel aan de Maas
Mook en Middelaar
346
471
316
101
123
64
332
9
43%
55%
43%
36%
35%
22%
52%
50%
55%
75%
66%
60%
63%
41%
77%
75%
Weert
Horst aan de Maas
256
Leerjaar 4 (15/16 jaar) Limburg -Noord
Beesel
Bergen (L.)
Gennep
Nederweert
Roermond
Venlo
Venray
Totaal aantal 3362 10 58 67 154 260 643 408 jongeren* Commerciële 42% 25% 36% 57% 43% 21% 36% 38% verkrijgbaarheid* Sociale verkrijgbaarheid* 65% 75% 68% 89% 68% 50% 64% 62% * * alleen RVO leerlingen ** zelf alcohol kopen in bijvoorbeeld de supermarkt, een discotheek of een kantine *** alcohol krijgen van mensen uit sociale omgeving zoals ouders, broer/zus of (oudere) vrienden
13
