Alarmnummer Nederland & België Nederland & België
112
Waarschuwingen en eerste hulp informatie
Voor de proeven met gips geldt: Let bij de boetseerklei op het volgende: • Materiaal niet in de mond stoppen. • Klei niet in de mond doen. • Poeder niet inademen. • Contact met bekleding en kleding vermijden. • Materiaal niet op de huid leggen. • Na het experimenteren weer verpakken, zodat de rest niet uitdroogt. • In geval van contact met de ogen: spoel het oog met stromend water en houd het daarbij open. • Na het gebruik handen wassen. Neem direct contact op met een arts. • In geval van inslikken: spoel de mond met water en drink fris water. Niet proberen te braken. Neem direct contact op met een arts. De loep in verband met de brandglaswerking niet direct blootstellen aan zonnestraling.
Algemene veiligheidsaanwijzingen
• Voordat je begint, de handleiding goed doorlezen, opvolgen en bij de hand houden. • Draag altijd de veiligheidsbril. • Reinig na gebruik alle materialen. • Zorg ervoor dat alle materialen na gebruik afgesloten en juist opgeborgen worden. • Was je handen na beëindiging van elke proef. • Reinig je werkplek na het beëindigen van een proef. • Bewaar de experimenteerdoos buiten bereik van kleine kinderen.
• Aangebroken voedsel niet terug in de verpakking doen, maar onmiddellijk weggooien. • Kinderen die jonger zijn dan op de verpakking aangegeven, en dieren verwijderd houden van de experimenteerplek. • Niet eten, roken of drinken tijdens de experimenten. • Zorg ervoor dat ogen en mond niet in contact komen met chemicaliën.
Adviezen voor volwassenen
• Aanwijzingen, veiligheidsregels en eerste hulp informatie lezen, opvolgen en bij de hand houden. • Alleen die proeven uitvoeren die in de gebruikershandleiding zijn beschreven. • Deze experimenteerdoos is alleen geschikt voor kinderen boven 8 jaar.
• De handleiding moet de volwassenen in staat stellen om in te schatten of het experiment geschikt is voor het betreffende kind. • Bespreek de waarschuwingen en veiligheidsregels voor het begin van een proef met het kind.
Veiligheidsregels en eerste hulp informatie
Speciale aandacht is vereist voor proef nr. 11 waarbij een elektronisch apparaat benodigd is. • Deze apparatuur wordt aangesloten op netspan- • Let u er op dat deze apparatuur uitsluitend in ning wat een gevaar kan opleveren. samenhang met de aangegeven proef wordt gebruikt en daarna direct uitgeschakeld wordt. Gooi na een experiment de gebruikte levensmiddelen weg. Spoel de inhoud van het reageerbuisje na de proef met veel water door de afvoer weg. Hier is de voortdurende oplettendheid van een volwassene op zijn plaats.
2
Inhoud Inhoud · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·
3
Materiaal in de doos · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·
4
ScienceX® Sporenonderzoek · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·
6
De expert over: personen op de plaats delict · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·
7
1 – Een speld in een hooiberg · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 2 – Wie was het? · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·
8 9
De expert over: plaats delict kaarten · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 11 3 – Hebbes · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 12 De expert over: het zoeken naar sporen · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 13 4 5 6 7 8 9 10
– De band rolt · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · – Met profiel · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · – Kopieermachine · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · – Meten is weten · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · – Leeggeroofd · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · – Druppelvormen analyseren · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · – Leugendetector · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·
14 16 18 19 20 21 22
De expert over: de juiste kleding op de plaats delict · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 23 11 – Isoleren van DNA · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 26 Bonus tijdstip van het misdrijf · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 27 Oplossingen · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 29 Verklarende woordenlijst · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 30
3
Filterpapier
Materiaal in de doos
Herkenningsbatch
Trechter
Plaats delict-zakjes Zoekplaatjes
Pincet
Meetlint
Gips
Kunststof flesje
4
Plaats delict-kaartjes 5-vingerafdrukkaarten
Veiligheidsbril
Boetseerklei Vergrootglas
Pipet
Insectenkaarten
Reageerbuis met deksel
Reageerbuishouder
5
ScienceX Sporenonderzoek ®
Mark Benecke is een Duitse
misdaadbioloog en specialist op het gebied van forensische entomologie (insectenkunde). Na zijn biologie, zoölogie en psychologie studie aan de universiteit van Koln heeft hij verschillende technische politiecursussen gevolgd in de Verenigde Staten, waaronder aan de FBI-Academy.
Een aantal jaren heeft hij gewerkt als forensisch onderzoeker in New York, tegenwoordig is Mark Benecke een internationale onderwijzer op politiescholen in Duitsland, de Verenigde Staten, Vietnam, Colombia en op de Filippijnen. Hij is Duitslands enige gecertificeerde deskundige op het gebied van biologische sporen op een plaatsdelict. Sinds 1999 is hij elke zaterdag met zijn eigen programma over wetenschappelijke thema´s op de radio te horen over. Daarnaast houdt hij regelmatig lezingen over zijn specialisme misdaad biologie. Naast boeken over zijn vakgebied, publiceert hij ook verzamelingen van opmerkelijke experimenten en onderzoeken. Door optredens en gastcommentaren in verschillende wetenschappelijke TV programma´s is Mark Benecke bij velen bekend als „Herr der Fliegen“.
6
De expert over: personen op de plaats van het misdrijf Aan een zaak werken, anders dan op televisie of in de bioscoop, verschillende mensen die elkaar vaak niet kennen. Iedere persoon doet iets anders. Rechercheurs praten met getuigen en verdachten en verhoren mensen. Bovendien controleren zij alibi’s en onderzoeken de nadere omgeving van getuigen en verdachten. Zonder sporen leveren veel verhoren echter niets op en daarom is op een plaats delict ook altijd technische recherche aanwezig, sommigen noemen hen ook wel sporendeskundigen. Ze werken ofwel bij de politie of ze kunnen voor verschillende zaken ingehuurd worden. De technische recherche onderzoekt de plaats van het misdrijf bijvoorbeeld op vingerafdrukken, vezels, DNA of insecten. Zij houden zich vaak bezig met een speciaal thema – ik weet bijvoorbeeld veel van insecten. De sporendeskundigen interesseren zich weinig voor de verdachten, getuigen of hun verklaringen – daar zijn de rechercheurs voor. Wat voor de technische recherche belangrijk is, zijn objectieve dingen, dingen die je kunt zien, pakken en analyseren. Het team wordt bovendien aangevuld door forensische psychologen, die bijvoorbeeld onderzoeken of mensen liegen of een geloofwaardige uitspraak doen. Daarvoor vergelijken zij de actuele uitspraak met andere uitspraken van daders. Politie in uniform zorgt ervoor dat niemand bij de plaats delict komt die daar niet hoort te zijn. Helemaal aan het einde van het proces komen er nog juristen bij, die de zaak op grond van wet- en regelgeving beoordelen. Daar veel specialisten samen in een team aan een zaak werken, is het altijd belangrijk dat zij zich informeren over hun nieuwste verworvenheden en ideeën uitwisselen. Want gezamenlijk kan men daders veel sneller pakken dan alleen.
7
1 - Een speld in een hooiberg Materiaal uit de doos:
• pincet • plaats delict-zakjes • plaats delict-kaarten
Verdere benodigdheden:
• plakband • potlood
Zo moet het:
• Op elk plaats delict laten daders sporen achter, die soms overduidelijk zijn en soms
zo klein dat je ze met het blote oog haast niet herkent. Met deze sporenonderzoek doos kun je die sporen vinden en analyseren en je zo voorbereiden op een carrière als professionele sporenonderzoeker. • Vind jij misschien vezels, kruimels of haren op de plaats delict? Deze sporen zijn minstens net zo belangrijk als een vingerafdruk, omdat zij veel over een dader vertellen kunnen. • Voordat je begint met alle gevonden sporen te verzamelen, kun je een schets van de omgeving maken. Geef daarop aan wat je waar hebt gevonden. • Mocht je een camera hebben, dan kun je een foto maken van de plaats delict. Vergeet niet één van de plaats delict-kaarten in het beeld te leggen. Zo weet je later weer precies waar alles lag en hoe groot het was. • Het is belangrijk dat je het gevonden voorwerp niet met je blote handen aanraakt waardoor je eigen vingerafdrukken erop komen. Gebruik het pincet om het voorwerp te pakken. Heeft de dader misschien een stukje stof, een aansteker of een handdoek verloren? • Pak deze voorwerpen op met het pincet en stop ze in de plaats delict-zakjes. Schrijf op het plaats delictkaartje de plaats waar je het gevonden hebt, de datum en de naam van wat je gevonden hebt en stop dit kaartje ook in het zakje. • Misschien is de dader met zijn kleding ergens achter blijven hangen waardoor je draad, vezels of misschien wel haren vindt. Om die op te pakken heb je een stuk plakband nodig. • Neem met het plakband de haar of de vezel op en plak deze op een plaats delictkaartje. Schrijf hier weer de vindplaats en datum op en stop dit kaartje ook in een zakje.
8
Tip van een professional
Een plaats delict hoef je niet speciaal te maken, want elke plaats op de wereld kan een plaats delict zijn. Meestal zijn het de onopvallendste plekken waar je de spannendste sporen vindt. Je kunt dus in elke kamer en op elke plaats op zoek gaan naar sporen, want echte misdrijven vinden ook overal plaats.
2 - Wie was het? Materiaal uit de doos:
• 5 vingerafdrukkaartjes • vergrootglas Verdere benodigdheden:
• minstens 2 vellen A4 papier • schaar • minstens twee van je vrienden • huidcrème • schone handdoek • potlood • plakband Zo moet het:
• Behalve vezels en bandensporen kun je op een plaats delict ook vaak vingerafdrukken vinden.
• Zelf kun je vingerafdrukken van jou en je vrienden onderzoeken. • Vraag je vrienden eerst of ze samen met jou vingerafdrukken identificeren willen. • Twee of meer van je vrienden spelen de criminelen die hun vingerafdrukken achterla-
ten op de vellen papier. Jij en de anderen worden de inspecteurs. • De inspecteurs verlaten nu de kamer, zodat de ´criminelen´ ongemerkt hun sporen achter kunnen laten. • Elke ´crimineel´ krijgt een vel papier, waarop een grote cirkel wordt getekend die vervolgens zo ingekleurd wordt dat het potloodslijpsel op het papier achter blijft. • Neem een klein beetje huidcrème en droog je handen na het insmeren met een schone en droge handdoek af. Anders zie je straks alleen maar een dikke vlek en geen huidlijnen. • De ´criminelen´ drukken vervolgens hun vingertoppen in de zwarte potloodcirkel, zodat de kleur goed op de vinger achterblijft. • Nu wordt het spannend: om een goede vingerafdruk te krijgen, rol je de rechter wijsvinger van rechts naar links in het veld ´wijsvinger´ op het vingerafdrukkaartje. Niet te hard drukken, anders smeert de afdruk uit en is hij niet meer te identificeren.
9
• Herhaal dit alles nu
voor alle vingers van je rechterhand in de bijbehorende velden op de kaart, en schrijf tot slot jullie naam achterop de kaarten. • Nu zijn de vergelijkingsafdrukken aan de beurt. Elke ´crimineel´ laat nu zijn vingerafdrukken achter op de vellen papier. • Om ervoor te zorgen dat de vingerafdrukken niet uitsmeren kun je er doorzichtige plakband over heen plakken. • Nu zijn de inspecteurs aan de beurt. Kom samen met je vrienden terug de kamer in. Wat denk je: wie heeft het in zich om een echte inspecteur te zijn en weet het snelste welke vingerafdruk bij wie hoort? • Maak een vingerafdruk verzameling van je familie en vrienden, je kunt ze gebruiken bij de volgende proef. Vraag echter eerst of ze hieraan mee willen werken.
Tip van een professional
Voor het afdekken van de vingerafdrukken kun je doorzichtig plakband gebruiken. Zo kan het spoor niet gewist of uitgesmeerd worden als je hem met een vergrootglas bekijkt of als hij bij het bewaren tussen meerdere bladen een beetje verschuift. Ik gebruik voor het plakken normaal standaard doorzichtig plakband. Maar wees voorzichtig er zijn verschillende soorten plakband, ook hele slechte die luchtbelletjes achterlaten. Het is niet goed als dat gebeurt, dan is je spoor niet meer te zien. Je moet bovendien oppassen dat niet je eigen vingerafdruk op het plakband komt. Was dus altijd eerst je handen en houdt het plakband alleen aan de randen vast.
10
De expert over: Plaats delict-kaarten Ik heb voor jullie deze sporenonderzoek doos voorzien van mijn grootste geheim. Het ziet er misschien heel eenvoudig uit, maar het is op elke foto van een plaats delict te zien: de originele plaats delict kaart. Ik heb ze zelf ontwikkeld. Omdat ik me in het buitenland er altijd aan geërgerd heb dat veel collega´s niet met centimeters maar met inches werken, en afronden geen optie is, staan op dit kaartje zowel centimeters als inches afgebeeld. Ik vond het ook belangrijk om altijd een kleurenkaart bij me te hebben, want welke kleur had nou bijvoorbeeld de vloer? Bruin, beige, groenachtig of toch misschien iets geelachtigs? De vergelijkingskleuren helpen mij en nu jou dus ook bij de beschrijving. Zo weet je altijd – ook op een foto – welke kleur de sofa werkelijk had. Zonder deze kaarten ga ik niet van huis en ik maak ook geen foto waarop de kaarten niet te zien zijn. Hoe moet ik anders weten hoelang de haar of de made op de foto is? Vier of zes centimeter? En welke kleur had de vloerbedekking? De maateenheden en de kleurenkaart vertellen het mij en alle collega´s. Ongeacht waar ze werken en hoe zij of ik de kleuren zien. Nog één ding: als je foto´s van een plaats delict maakt, moet je ze altijd recht van boven nemen – Professionals noemen dit vanuit het vogelperspectief. Zo heb je nooit problemen met een vertekend beeld.
11
3 - Hebbes! Materiaal uit de doos:
• vergrootglas
Verdere benodigdheden:
• de vingerafdrukken van Proef 2
Zo moet het:
• Het heeft vast een tijdje geduurd voordat je de juiste vingerafdrukken hebt
geïdentificeerd. Daarbij is je ongetwijfeld opgevallen dat elke afdruk verschillende kenmerken heeft. • Gebruik het vergrootglas en onderzoek de door jouw gemaakte vingerafdrukken nog iets preciezer. Als je wilt mag je natuurlijk ook nieuwe afdrukken hiervoor maken. • Kijk met het vergrootglas goed naar de lijnen die je ziet. Op sommige plekken zie je dan bijvoorbeeld een opeenhoping van een lijn, een splitsing of een onderbreking. Deze kenmerken zijn misschien wel belangrijker dan iets wat je wel direct kan herkennen. Er bestaan 5 verschillende vingerafdruk basistypen die zich in de plaatsing van de lijnen onderscheiden
U-vormige lijnen
Dennen-vormige lijnen
Onderbreking Oog Opeenhoping
12
Werveling
Lus links
Lus rechts
Tip van een professional
Voor de rechter kan het al genoeg zijn wanneer men een vingerafdruk met 8 overeenkomende kenmerken vindt. Zijn er minder overeenkomende kenmerken dan handelt het niet om dezelfde persoon. Vingerafdrukken zijn voor de technische recherche nog steeds het belangrijkste spoor, belangrijker dan een genetische vingerafdruk. Het is dus zeer waardevol als je in staat bent met het vergrootglas de opeenhopingen, lijnonderbrekingen enzovoorts precies te herkennen en te onderscheiden. Elk klein verschil in een huidafdruk (hier dus de vingerafdruk) noemt men trouwens een anatomisch kenmerk.
De expert over: Het zoeken naar sporen Met het vergrootglas uit je forensische set kun je ook vele andere oppervlakten vergroten en interessante kenmerken ontdekken, bijvoorbeeld de structuur van verschillende papiersoorten of de structuur van vezels in tapijt. Je zult verstelt staan hoeveel details, die je voordien beslist nog niet opgevallen waren, je opeens herkennen kan. Ik heb altijd een klein vergrootglas bij me waarmee ik alles wat ik interessant vind vergroten kan zoals hoofdletters van de printer, een snee brood, etiketten van een pak sap of krassen op een munt. Zoals je je voor kan stellen verveel ik me daardoor nooit. Mensen kijken soms wel vreemd naar me, maar dat maakt een sporenzoeker natuurlijk niets uit.
13
4 - De band rolt Materiaal uit de doos:
• meetlint
Verdere benodigdheden:
• stuk karton (ca. 30x30cm groot) en meerdere blanco vellen A4 papier • je vrienden en hun fietsen Zo moet het:
• Onderzoek hoe verschillende bandensporen eruit zien en oefen je ogen op kleine verschillen!
• Om ervoor te zorgen dat de banden van de fiets sporen achterlaten moeten ze niet
brandschoon zijn, het is het beste als ze stoffig en een beetje vies zijn. • Leg een stuk karton op de grond, dit dient als ondergrond. Om ervoor te zorgen dat je de sporen beter ziet leg je een vel A4 papier tussen de band en de ondergrond. • Vraag nu aan je vrienden of ze met hun voorwiel over het papier willen rijden. Daarbij is het belangrijk dat het wiel rolt en niet geschoven wordt omdat je dan geen goede afdruk krijgt. Gebruik voor elk wiel een nieuw vel papier • Schrijf naast het bandenspoor de naam van de bijbehorende vriend. Op die manier kun je een complete database van bandensporen aanleggen. • Als je op een plaats delict bandensporen moet onderzoeken, meet ze met het meetlint dan eerst op. Hoe breed is de afdruk? Is hij diep in de ondergrond afgedrukt? Als dat zo is dan heeft er waarschijnlijk een groot en ook zwaar persoon op de fiets gezeten. • Als echte professional heb je waarschijnlijk ook een camera bij je? Maak een foto van de afdruk en vergelijk deze later met de afdrukken in je database.
Tip van een professional
Je hebt het vast al gemerkt. Banden laten afdrukken achter, waar men lijnen, opeenhopingen en soms zelfs onderbrekingen op kan herkennen. Deze structuur lijkt wel een beetje op die van de vingerafdrukken die ook speciale kernmerken bezitten. Soms kun je daarom sporen op dezelfde manier onderzoeken, dat is handig want dan hoef je sommige methodes maar eenmaal te leren en kun je ze gebruiken voor het vinden van meerdere soorten sporen.
14
15
5 - Met profiel Materiaal uit de doos:
• gips
Verdere benodigdheden:
• schoenendoos • water • lepel • bakje • maatbeker • schaar • aarde • schoen • grote plastic tas
16
Zo moet het:
• Op een plaats delict worden vaak voetsporen achtergelaten. Wordt er bij het spore-
nonderzoek een voetspoor gevonden dan kan deze voor verder onderzoek bewaard worden als je er een afdruk van maakt. • Voordat je begint met een afdruk van een schoenafdruk te maken kun je misschien eerst een aantal kleine uitgietsels van verschillende voorwerpen maken, bijvoorbeeld een schoteltje of een klein bakje. Zo kun je goed oefenen en ben je goed voorbereid voor een echt geval. Gips wordt soms heel snel hard. Koop daarom wat extra gips in een bouwmarkt, anders heb je na het oefenen niet genoeg meer voor het maken van de afdruk van de schoenafdruk. • Je kunt natuurlijk ook gelijk beginnen met het maken van een afdruk van schoensporen. Knip een stuk uit de plastic tas en leg dit in een schoenendoos en vul hem voor ongeveer drie kwart met licht vochtige aarde. Druk de aarde vervolgens een beetje aan. • Druk de schoen, die je gebruiken wil, met de zool in de aarde en haal hem er dan weer uit. Nu kun je beginnen met het maken van de gipsafdruk • Giet 100 ml koud water in bakje en voeg vervolgens het gips toe. Roer met een lepel tot er geen klonten meer zichtbaar zijn. • Nu kun je het gips langzaam in het voetspoor gieten. De afdruk moet ongeveer 2 tot 3 cm diep zijn, je kunt al het gips in de afdruk gieten. • Mocht er nog wat gips over zijn, laat het dan in het bakje opdrogen en gooi het vervolgens in de vuilnisbak. • Als het gips begint te drogen, dan herken je dat doordat de bovenkant mat begint te worden. Wacht ongeveer een uur totdat het gips volledig opgedroogd is. Nu kun je de afdruk uit de aarde nemen en licht afspoelen onder de kraan. Je hebt nu de basis voor je voetsporen verzameling gelegd.
Tip van een professional
Ook in een echt lab gaat niet altijd alles vanaf het begin goed, daarom moeten we soms dingen oefenen die bij een echte zaak niet lukken. Hoe meer er mis gaat voor je eerste echte zaak, hoe beter! Zo ben je beter op alle mogelijke ´domme´ voorvallen voorbereid, omdat je ze al kent. Bij mijn eerste forensisch lab hadden we de regel: „Alles wat mis kan gaan gaat mis. Maar het maakt niet uit zolang het maar voor de zaak gebeurt.“ Je merkt het, als wetenschapper herhaalt men alles graag. Daar is ook een mooie term voor: „Systematische Variatie“. Het betekent: Herhaal en oefen alles telkens weer, totdat er niets meer fout kan gaan. Hoe meer je speelt, verprutst en de methodes aanpast zodat ze voor jouw perfect weken, hoe beter.
17
6 - Kopieermachine Materiaal uit de doos:
• boetseer klei
Verdere benodigdheden:
• verschillende materialen zoals knopen, munten, sleutels (geen autosleutels) etc. • klein bakje Zo moet het:
• Een andere manier om sporen te bewaren is om afdrukken van voorwerpen te maken.
• Hiervoor heb je de klei uit de doos nodig, die je helemaal kan gebruiken of waar je stukken vanaf kan breken. • Kneed de klei een beetje voor je hem gebruikt. • Je kunt afdrukken van sleutels, munten of knopen maken en deze, om ervoor te zorgen dat de afdruk niet beschadigt, in een klein bakje bewaren. • De klei droogt een keertje uit, het loont zich dus om een afdruk van de kleiafdruk te maken. Misschien lukt het je wel met de gipsmethode?
Tip van een professional
Er zijn tegenwoordig niet veel sloten waarbij de sleutelafdruk met klei nagemaakt kan worden. Zelfs als het wel lukt, dan heb je er vaak toch niks aan: Bij de betere sleutels zit er tegenwoordig een chip ingebouwd, en deze kun je niet uitgieten of namaken. Veel sleutels werken alleen nog maar met een signaal of met een cijferslot, zoals bij een goede kluis.
18
7 - Meten is weten Materiaal uit de doos:
•
•
vergrootglas
meetlint
Verdere benodigdheden:
•
potlood
•
notitieblok
Tip van een professional
De eenvoudigste methode om een plaats delict te tekenen is op normaal ruitjespapier zoals in elk schrijfblok te vinden is. Als je eenmaal een kast of een stuk grond of een raam hebt getekend is de maat voor de rest gelijk bepaald. Ik heb echter ook een laser meetapparaat, waarmee ik zelfs hele huizen opmeten kan. Maar het liefste gebruik ik gewoon papier. Op deze manier kun je geen fouten maken en je batterijen zijn ook nooit leeg.
Zo moet het:
• Echte sporenonderzoekers verzamelen niet alleen bewijsstukken die ze vinden of
nemen vingerafdrukken op, ze meten ook de plaats delict op. Zo kunnen ze later makkelijker reconstrueren wat er gebeurd is. • Meet met het meetlint uit de doos precies de plaats delict op. Schrijf in je notitieblok de grootte en afstanden op. • Om ervoor te zorgen dat je later nog weet hoe de plaats delict eruit zag maak je weer een schets of neem je een foto met je camera.
19
8 - Leeggeroofd Materiaal uit de doos:
• zoekplaatjes • vergrootglas Tip van een professional
Om een goede opsporingsbeambte te worden is een bijzonder goed observatievermogen nodig. Kleine details zijn zeer belangrijk en het is dus van belang dat deze je opvallen. Observeren kun je aanleren door te oefenen. Leg samen met een vriend een aantal voorwerpen zoals een kopje, een lepel, een stripboek, een stift of een handdoek op een tafel. Neem de voorwerpen 20 seconden goed in je op en draai je om. Welke voorwerpen kun je je nu nog herinneren? Om het nog leuker te maken kun je ook proberen de precieze plaats van de voorwerpen te tekenen.
Zo moet het:
• Een inbreker heeft in de villa ingebroken en heeft in de woonkamer een aantal spullen verplaatst en wat gestolen.
• Neem de afbeelding van de kamer uit de doos en vergelijk de kamer voor en na de diefstal. Weet jij wat de dief verandert heeft en wat er gestolen is? • Als professionele opsporingsbeambte ontdek je ook vast en zeker wie van de drie verdachten de diefstal heeft begaan!
20
9 - Druppelvormen analyseren Materiaal uit de doos:
• pipet • meetlint
Verdere benodigdheden:
• douche/badkuip • meerdere vellen blanco A4 papier • druivensap • glas • suiker • lepel Zo moet het:
• Vul het glas met druivensap. Als het sap te vloeibaar is, roer er dan 6 eetlepels suiker doorheen. Roer net zo lang tot de suiker volledig is opgelost. • Leg een vel papier in de droge douche/badkuip en vul de pipet met wat sap. • Bepaal met je meetlint de hoogtes van waar je het sap naar beneden gaat laten druppelen. Schrijf deze hoogte op het vel papier in de douche/badkuip. • Laat met de pipet telkens maar een paar druppels op het vel papier vallen. Verwissel na elke druppel ronde van papier. • Als je klaar bent kun je met je vergrootglas de druppels beter bekijken en analyseren.
Tip van een professional
Je merkt nu dat de druppels dikker worden naarmate je druppelhoogte toeneemt. Na een bepaalde hoogte kan de druppel niet meer breder worden. Als je de druppel echter van heel dichtbij bekijkt, dan zie je dat aan de rand van de druppel opeens weer andere kleine sporen te zien zijn. Dit zijn zogenaamde satellieten, omdat ze net zoals satellieten rondom de aarde rondom de druppel geordend zijn. Sporendeskundigen kunnen met deze methode vaststellen vanuit welke hoogte en vanuit welke richting de druppels gevallen zijn.
21
10 - Leugendetector De vier vrienden Lisa, John, Hanneke en Paul worden voor een paar dagen uitgenodigd in het herenhuis van Graaf von Falkenhorst. Op de middag van de eerste dag stelt de graaf vast dat dieven zijn verzameling gouden muntstukken hebben g estolen. Hij belt snel de politie, die een aantal minuten later op de plaats delict zijn. De inspecteurs beginnen direct met het ondervragen van de verdachten Lisa, John, Hanneke, Paul, het dienstmeisje Elisabeth en de butler James. Paul Ik was de hele dag in de muziekkamer en heb op mijn gitaar gespeeld en muziek geluisterd. ´s Ochtends kwam Hanneke erbij en rondom het middaguur hebben we de anderen in de eetzaal gezien. Tussendoor ben ik een paar keer naar de keuken hiernaast gegaan om daar een broodje voor mezelf te smeren. Daar ben ik elke keer het dienstmeisje Elisabeth tegen gekomen. Lisa ´s Ochtends ben ik met Casper de hond naar het park gegaan. Daarna heb ik samen met mijn vrienden in de eetkamer geluncht. ´s Middags was ik in de filmkamer en heb daar een filmpje gekeken. Daarna is Hanneke bij me gekomen en hebben we nog een potje Scotland Yard gespeeld. John Ik heb eerste lekker uitgeslapen en ben toen om te ontbijten naar de keuken gegaan. Daar ben ik Elisabeth het diensmeisje tegen gekomen. Zij heeft een heerlijk roerei met spek voor me gemaakt. Paul kwam ook nog even langs om een broodje te smeren, daarna heb ik vanuit de salon Lisa met Casper in het park zien spelen. Na het middageten in de eetzaal heb ik in de salon nog wat zitten lezen, terwijl ik daar zat hoorde ik iemand gitaarspelen.
22
Hanneke Vanmorgen ben ik eerst gaan hardlopen. Toen ik daarmee klaar was ben ik gaan ontbijten, Elisabeth had dit voor mij in de keuken klaar gemaakt. Daarna heb ik een tijdje met Paul in de muziekkamer gezeten totdat we samen naar de lunch zijn gegaan. Later ben ik nog in de filmkamer geweest waar ik met Lisa een film heb gekeken en Scotland Yard heb gespeeld. Dienstmeisje Elisabeth Ik was al zeer vroeg in de keuken. Het bezoek van Graaf von Falkenhorst heeft me goed beziggehouden. Eerst kwam Hanneke en daarna kwam John, voor hen heb ik ontbijt gemaakt. Tussendoor is Paul telkens de keuken in gekomen en wilde belegde broodjes hebben. Voordat ik aan de lunch kon beginnen , heeft James me een beetje geholpen met de voorbereidingen voor het ontvangst, ´s middags stond ik er alleen voor. Butler James Ik heb ´s morgens en na de lunch Elisabeth in de keuken geholpen met het voorbereiden van het eten voor het ontvangst van vanavond. Daarna heb ik de salon gestoft en de ontvangsthal netjes gemaakt. Alles moet blinkend schoon zijn voor vanavond. Check de antwoorden en los de zaak op! Wie zou de dief kunnen zijn? De oplossing staat op pagina 29.
De expert over: de juiste kleding op de plaats delict Je weet ongetwijfeld dat professionals altijd een speciaal pak dragen, een soort van plastic zak met armen, benen en een capuchon eraan. Dit is het enige echte „Sporenonderzoekpak”. Het is minder bedoeld om de sporenonderzoeker te beschermen tegen de plaats delict maar meer om ervoor te zorgen dat er geen haren, huidschilfers, en vezels van de onderzoeker op de plaats delict achterblijven. Anders kan men denken dat de onderzoeker zelf de dader is.
23
11 - DNA Analyse Materiaal uit de doos:
• kunststof flesje • kunststof reageerbuisje • trechter • filterpapier • pipet • reageerbuishouder van karton • veiligheidsbril Verdere benodigdheden:
• brandspiritus • maatbeker • houten staafje • zout • reinigingsmiddel • theelepel • schone kunststofbeker • liniaal • viltstift • mes • banaan • staafmixer Zo moet het:
• Je hebt vast weleens gehoord dat een dader aan de hand van een DNA spoor is ge-
pakt. DNA bevat onze erfelijke informatie en is bij elk persoon verschillend, het is zeg maar een genetische vingerafdruk. Om erachter te komen wat een persoon zijn DNA is moet je hem eerst zichtbaar maken. Wetenschappers noemen dit ook wel „isoleren“. • Jij kunt ook DNA isoleren, niet van een mens, maar wel van een banaan. Deze test duurt twee dagen en je moet eerst een aantal voorbereidingen treffen. Het is zeer belangrijk dat je ouders je bij deze proef helpen! • Zet eerst je veiligheidsbril op. • Vul eerst het kunststof flesje met brandspiritus en plaats het flesje een nacht in koelkast. De spiritus moet goed koud zijn voor deze proef. • Op de tweede dag van de proef meng je in het schone kunststof bekertje 50 ml reinigingsmiddel en een theelepel zout. Roer het goed door totdat alles goed gemengd is. • Snij een halve banaan in kleine stukjes en voeg alles bij het zout en reinigingsmiddel mengsel. Pureer alles met de staafmixer en schep met de lepel al het overtollige schuim van de bananenbrij en spoel dat weg met water.
24
• Nu heb je een behoorlijk troebele vloeistof gekregen. Om het DNA te isoleren moet de vloeistof helder zijn en je hebt er maar een klein beetje van nodig.
• Zet de reageerbuis houder uit de doos in
elkaar en meet vanaf de onderkant van het reageerbuisje 4 cm af. Zet met je viltstift op deze afstand een streep. Meet vervolgens 2 cm af en zet hier ook een streep. Plaats het buisje in de houder.
• Zet de kunststof trechter uit de doos in el-
kaar en plaats hem in het reageerbuisje. Maak nu van het filterpapier een trechter die je weer in de kunststof trechter plaatst.
• Nu kun je de bananenbrij beetje voor beetje
langzaam in de trechter gieten. Het kan behoorlijk lang duren voordat er genoeg in het buisje is gedruppeld dus geduld is wel vereist. Vul het reageerbuisje tot de eerste streep. • Nu duurt het niet lang meer voordat je je eerste DNA hebt geïsoleerd! • Pak de brandspiritus uit de koelkast en vul je pipet ermee. Houdt het reageerbuisje lichtjes scheef en laat er een aantal druppels inlopen. Vul het buisje tot de tweede streep. • Sluit het buisje af met de deksel. Draai het reageerbuisje langzaam op zijn kop en weer langzaam terug. • Als je wilt, kun je nu proberen om met een houten staafje het DNA uit de reageerbuis te halen en op een stukje filterpapier of een keukenpapiertje af te tikken.
25
Tip van een professional
Je kunt zien dat er in de reageerbuis opeens kleine vlokken ontstaan, dit is het DNA van de banaan! Naast het erfelijk materiaal ontstaan ook eiwitten die je in je thuislab helaas niet altijd kan voorkomen. Dit is niet zo erg, ze horen gewoon bij het DNA monster. Je kunt het DNA op een stukje filterpapier aftikken, laten drogen en alles in een enveloppe doen. het DNA kan je zo, zonder koeling, vele jaren bewaren.
Niet alleen de mens maar alle levende wezens hebben DNA in zich. DNA is de Engelse afkorting voor Deoxyribo Nucleic Acid. Zo wordt het in het Nederlands ook genoemd, alhoewel het hier eigenlijk Desoxyribo Nucleïne Zuur (DNZ) heet. Het ziet eruit als een om zijn as gedraaide touwladder. DNA zelf is opgebouwd uit veel kleine eenheden die Aminozuren heten en samen de sporten van de touwladder vormen. In DNA is de erfelijkheidsinformatie (genen) vastgelegd en bepaalt bijvoorbeeld de vorm van je neus of de kleur van je ogen en je haren.
26
Bonusproef - Tijdstip van het misdrijf Materiaal uit de doos:
• insectenkaarten
Verdere benodigdheden:
• meerdere doosjes katten of hondenvoer • plastic tassen • stopwatch • notitieblok • potlood
Zo moet het:
• Dit is geen proef voor de zwakke maag! Vraag dus beslist eerst aan je ouders of je dit experiment mag doen.
• Misschien heb je wel is een politieserie gezien, dan weet je dat een misdaadbioloog ook het tijdstip van overlijden van een persoon kan vaststellen.
• Met deze proef leer je zelf te bepalen hoelang vlees al ergens ligt. • Als je meerdere doosjes met honden of kattenvoer hebt kun je het experiment ook bij verschillende temperaturen en weertypes doen.
• Experimenteer in een afgelegen hoek van de tuin, balkon of terras. Het kan zijn dat het voer na een tijdje niet meer zo lekker ruikt.
• Plaats op verschillende dagen, bijvoorbeeld een regenachtige dag en een hete zomerdag een geopende doos met diervoer op de door jou uitgezochte plek.
• Zodat je de dozen na het openen niet meer hoeft aan te raken plaats je ze in een geopende plastic tas. Om je experiment goed te kunnen observeren sla je de plastictas tot de bodem om.
27
• De belangrijkste helpers bij het bepalen van een tijdstip van overlijden zijn vliegen en andere insecten, zij leggen hun eitjes in het voer.
• Noteer de buitentemperatuur en het weertype van de dag waarop je de proef doet. Start je stopwatch en wacht af.
• In je experimenteer doos vind je kaarten waarop vliegen en de ontwikkelingsstadia
van hun larven staan afgebeeld. De h naast de getallen staat voor uren en de d voor dagen. • Vergelijk de vliegen op de kaarten met de vliegen op het voer. Je kan ook de larven met de centimeter op de kaarten opmeten. Raak hierbij het vlees echter niet aan. • Observeer regelmatig de doos met voer en noteer wanneer welke soort vliegen opduiken. • Was na het observeren van de dozen met voer altijd je handen! • Na een aantal dagen kun je het experiment stoppen en de dozen met voer bij het afval gooien. Om ervoor te zorgen dat je de doos met voer niet aanraakt pak je de plastictas op die je om de doosjes heen hebt gevouwen. Vergeet niet om na het weggooien je handen te wassen! • De insectenkaarten kun je ook meenemen de natuur in. Misschien vind je in het bos wel een dood dier waarop je maden, larven, kevers of vliegen ziet. Onthoud echter altijd: raak dode dieren of je doosjes met voer nooit met je blote handen aan. Als je ze per ongeluk toch aanraakt was dan gelijk je handen grondig met water en zeep.
Tip van een professional
Hoe groter de larven zijn, hoe langer ze al in leven zijn. Zo kunnen we aan de hand van de leeftijd van de insecten opmaken hoelang een lijk al beschikbaar voor ze is. Dat hoeft niet per se het moment van overlijden te zijn, misschien was het op dat moment wel heel koud of de dode persoon is gevonden in een brandschoon huis waarvan alle ramen en deuren gesloten waren. Dan kan het zijn dat het langer duurt voordat de insecten eitjes leggen op het lijk. Daarnaast groeien verschillende vliegensoorten niet even snel. Als misdaadbioloog moet je dus ook leren de verschillende vliegen en hun maden te onderscheiden om zo de juiste groeisnelheid uit te rekenen.
28
Oplossingen Oplossing proef 9
Het alibi van butler James is, zoals het lijkt, niet helemaal waterdicht! Volgens zijn verklaring heeft hij Elisabeth ook ´s middags geholpen bij de voorbereidingen van het avondeten en daarna afgestoft in de salon. Echter Elisabeth, noch John hebben verklaard dat ze James na het middageten niet in de keuken en of de salon hebben gezien. Of James daadwerkelijk de dader is kan alleen met vingerafdrukken of een DNA spoor bewezen worden.
Oplossing van de twee beelden
Dat is de inbreker – hij heeft zijn bril verloren….
29
Verklarende woordenlijst Anatomie
Heeft een wetenschapper het over „Anatomie“ dan wordt bedoeld hoe een lichaam gebouwd is. Anatomische kenmerken zijn details van een lichaam die het ene mens van het andere onderscheidt. Een heel klein anatomisch kenmerk zijn bijvoorbeeld de lijnen van de huid zoals onder andere op een vinger of onder een voet.
Database
Als je de adressen van je vrienden en vriendinnen verzameld dan is dat een database. Een database is dus een verzameling van gegevens. Net zoals de getallen van een telefoonnummer niks over de gesteldheid of geest van een mens zegt, zo zeggen de gegevens in een database op zichzelf ook niets. Combineer je de gegevens dan ontstaat een heel nieuw beeld: telefoonnummer plus leeftijd plus woonplaats en lievelingssnoep. Dat zegt al wel wat over een persoon. Pas dus op dat je niet iedereen zomaar dingen over jezelf verteld. Bij een genetische vingerafdruk is het net zo. Een afdruk op zich zegt niet zoveel. Vind je dezelfde afdruk bij een verdachte, dan was deze persoon waarschijnlijk op de plaats delict aanwezig. Vind je dezelfde afdruk in een database met iemand zijn adres en 10 andere criminele feiten, dan zou deze persoon weleens de dader kunnen zijn.
DNA
DNA is een stof die zich in de cellen van ons lichaam bevindt. Het is de stof
30
waarop de erfelijke eigenschappen van levende wezens zijn opgeslagen, vergelijkbaar met een bouwtekening van ons lichaam met daarin alle lichamelijke en geestelijke bijzonderheden. Elke cel van ons lichaam bevat dezelfde DNA. Alleen eeneiige tweelingen zijn genetisch gelijk, bij elk ander mens verschilt het DNA. Wetenschappers zeggen ook wel dat iedereen een eigen genetische vingerafdruk bezit.
Vezels
Van kledingstukken slijten continu kleine vezels. Raak je iemand aan, dan neem je deze vezels mee. Men vindt op een plaats delict dus vezels van de kleding van het slachtoffer en omgekeerd. Zo is vaak te begrijpen waar iemand stevig aangeraakt is. Het is echter een enorme klus om alle hele kleine vezels onder de microscoop uit elkaar te halen en bijna niemand heeft daar tijd voor.
Verzameling opgeslagen vingerafdrukken
Als men een vingerafdruk vindt, dan moet je deze ergens mee kunnen vergelijken. Anders heb je een mooie vondst maar geen idee van wie de afdruk is. Soms zijn er echter totaal geen verdachten waar je de op de plaats delict gevonden sporen mee kan vergelijken. Men vergelijkt de gevonden afdruk dan met de verzameling opgeslagen afdrukken van bekende daders en al eens veroordeelden. Vaak heeft men dan al een treffer, een match zeg maar. Reden hiervoor is dat veel daders telkens weer dezelfde misdaad begaan.
Vliegen
Levende wezens met twee vleugels en een buitenskelet (mensen hebben een binnen skelet). De dikke groene en blauwe bromvliegen zijn maar een kleine groep van de vele soorten vliegen die er bestaan. Sommige hebben zelfs onvolgroeide vleugels waardoor ze de meeste tijd op hun 6 pootjes moeten staan. Veel vliegen voeden zich niet met dode dieren maar voeden zich met stuifmeel of andere minder akelige dingen.
Forensisch
Alles wat voor het gerecht zinvol en objectief ingezet kan worden is forensisch. Het woord komt van „in foro“,„in de openbaarheid gebruiken“. Sporen die op een plaats delict gevonden worden kunnen forensisch onderzocht worden. Bij een vezel kan men bijvoorbeeld de kleur achterhalen, hoe hij van de stof af is gekomen (gesneden of getrokken) men kan het soort materiaal achterhalen en misschien zelfs wel de producent. Heel anders is het met getuigenverklaringen: Getuigen kunnen zich snel vergissen, omdat ze opgewonden zijn, liegen of eenvoudigweg niet goed opgelet hebben maar wel willen helpen. Ook wetgeving is niet forensisch want iedereen legt het anders uit, zelfs de rechter. Getuigen zijn vaak onzeker, sporen zoals haren, vezels of DNA liegen echter nooit.
Gevonden voorwerpen
Het is soms heel moeilijk om onderscheid te maken in voorwerpen die eenvoudigweg langs de weg liggen omdat ze in de loop der jaren daar achtergelaten zijn (handtassen, sandalen, sigaretten, zakdoek’ of wat werkelijk door een dader is verloren tijdens zijn criminele daad. Daarom
spreken we vaak over gevonden voorwerpen om ze van echte sporen, die wat met het misdrijf te maken hebben, te onderscheiden.
Genetische vingerafdruk
Net zoals dat vingerafdrukken voor elk mens verschillend zijn, is ook het DNA van ieder persoon verschillend – met uitzondering het DNA van eeneiige tweelingen. Bij misdrijven worden niet alleen vingerafdrukken die op de plaats delict gevonden worden onderzocht, maar ook DNA dat wordt gevonden. DNA bevindt zich onder andere in haren, speeksel of bloeddruppels.
Huidlijnen
De lijnen van onze huid delen zich soms op, draaien rondjes of eindigen. Elke bijzonderheid van de lijn is een anatomisch kenmerk die bij elke persoon mogelijk zijn. De combinatie van alle kenmerken zijn echter uniek voor elk persoon.
Inch
Een inmiddels afgeschafte lengtemaat die in veel Engelstalige landen toch nog gebruikt wordt. Op foto´s legt Mark Benecke daarom altijd centimeter, millimeter en inches naast het spoor, zo kunnen collega´s uit de Verenigde Staten de grootte op hun eigen manier aflezen.
Inspecteur
Een hogere rang bij de politie, Vroeger duurde het vrij lang voordat iemand inspecteur werd. Tegenwoordig gaat het meestal veel sneller omdat de meeste mensen bij de politie de politie vakschool doorlopen en daardoor gelijk op een hogere functie instappen.
31
Rechercheur
Een inspecteur die zich vooral bezig houdt met zware vergrijpen zoals moord, oplichting en roof.
Laboratorium (Lab)
Een ruimte waar men in alle rust nauwgezet sporen kan onderzoeken. In een lab is alle meet- en onderzoeksapparatuur aanwezig om sporen te beoordelen en onderzoeken. Een Lab moet altijd brandschoon zijn en gehouden worden zodat sporen niet besmet en onbetrouwbaar kunnen worden. Sporen van verschillende misdrijven mogen niet met elkaar in aanraking komen. Alle oppervlaktes in een Lab zijn goed en compleet te reinigen.
Larven
Zo wordt het jongste stadium van een insect genoemd. Maden zijn de kinderen van vliegen, ze zien er net zo uit als een worm en moeten eerst nog in een vlieg veranderen. Dat werkt ongeveer net zoals bij een vlinder, die eerst een rups is.
Laser
Met laserstralen kan men een voorwerp opmeten. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk de afstand tot alle zichtbare hoeken van een huis te meten zonder van je plek te komen. Met veel spiegeltjes en een laser is het mogelijk een hele ruimte driedimensionaal op te meten waardoor je een beeld krijgt dat een ruimte tot in het kleinste details toont.
Meetapparatuur
In Mark Beneckes plaats delict koffer zit veel apparatuur die zeer robuust moeten zijn: Een Thermometer met een metalen omhulsel, een stabiel kompas, een kleine waterdichte stevige fotocamera (hiermee
32
kan ik zelfs onderwater foto´s maken) een apparaat om lichtsterkte mee te meten, een laser afstandsmeter, plaats delict kaarten, pincetten enzovoorts. Meetapparatuur voorkomt dat we iets moeten schatten waardoor we exacte details kunnen gebruiken.
Satelliet druppels
Als een druppel vloeistof van grote hoogte naar beneden valt, dan kan hij zo hard neerkomen dat hij volledig uit elkaar spat. In de rand van de druppel spatten kleine druppels nog een keer uit elkaar en vormen zo een krans rondom de eigenlijke druppel. Dat zijn satelliet druppels die – net zoals de satellieten rondom de aarde – tamelijk gelijk rondom de druppel heen liggen.
Sporen
Alles, echt alles, kan een aanwijzing geven over wie, wanneer waar was. Een schoenafdruk, een haar een verloren briefje en zelfs een braam onder de schoen van een verdachte. Vaak vindt men op een plaats delict bloed van een wond en vingerafdrukken van handen.
Sporenkunde
Als iemand zich alleen maar met sporen bezighoudt, dan spreekt men over een sporenkundige, oftewel iemand die er verstand van heeft. Niet iedereen kan alles, ik weet bijvoorbeeld weinig over vezels en brandbare stoffen, maar echter wel weer veel over vliegen en DNA sporen.
Systematische variatie
Een bijzonderheid van natuurwetenschappelijk sporenonderzoek is dat we alles nog 10 maal uitproberen. Vindt een sporenkundige bijvoorbeeld een oud stukje plakband op een plaats delict, dan testen ze verschillende stukjes plakband onder verschillende omstandigheden om te zien hoe het plakband verouderd. Dat alles wordt volgens een systeem gedaan, er is dus over nagedacht, en ze veranderen de omgevingsfactoren, ze variëren dus. Daarom heet deze methode „Systematische Variatie“. Op een andere manier kan het niet, door alleen nadenken merk je zoiets niet, dat kan alleen maar door meerdere malen proberen.
Plaats delict
Elke plek op de wereld kan de plaats van een misdrijf zijn: in een auto, op een voetpad, onder een dak, in een weiland, in een trein en nog veel meer. Sporenkundige moeten zich bij elk plaats delict opnieuw instellen op hoe het daar is: kan er regen op de sporen zijn gevallen?, is de plaats delict met een sleutel af te sluiten?, wanneer is de wand geverfd? Waarom ligt daar een suikerpotje, terwijl de bewoners geen suiker gebruiken? Wie heeft de sleutel van deze kast? Waarom is de aarde daar omgewoeld?
33
Nummern der Giftnotrufzentralen
Berlin 030 - 19240 Wien 01 - 4064343 Zürich 01 - 145 Hier kannst Du den Platz der nächsten zuständigen Giftnotrufzentrale eintragen
Warnhinweise und Erste-Hilfe Informationen
Für die Versuche mit Gips gilt: Bei der Knetmasse ist folgendes zu b eachten: • Material nicht in den Mund bringen • Knete nicht in den Mund nehmen. • Kontakt mit Polstern und Kleidung vermeiden. • Pulver nicht einatmen • Material nicht auf die Haut auflegen • Nach dem Experimentieren wieder verpacken, damit die Reste nicht austrocknen. • Im Falle der Berührung mit dem Auge: Spüle das Auge mit fließendem Wasser und halte dieses aschen. • Nach dem Gebrauch die Hände w dabei offen. Suche umgehend ärztliche Hilfe. • Im Falle des Verschluckens: Spüle den Mund mit Wasser und trinke frisches Wasser. Führe kein Erbrechen herbei. Suche umgehend ärztliche Hilfe. Die Lupe aufgrund der Brennglaswirkung nicht direkter Sonneneinstrahlung aussetzen.
Allgemeine Sicherheitshinweise
• Lies die Anleitung vor Versuchsbeginn, befolge sie und halte sie nachschlagebereit. • Trage immer den Augenschutz. • Reinige alle Geräte nach dem Gebrauch. • Stelle sicher, dass alle Behältnisse nach Gebrauch vollständig geschlossen und richtig gelagert werden. • Reinige die Hände nach Beendigung der Versuche. • Reinige deinen Arbeitsplatz nach Beendigung eines Versuchs.
• Bewahre den Experimentierkasten außer Reichweite von kleinen Kindern auf. • Gib Nahrungsmittel nicht in den Originalbehälter zurück, sondern entsorge diese unverzüglich. • Kinder die jünger sind als auf dem Spielzeug angegeben, und Tiere vom Experimentierplatz fernhalten. • Am Experimentierplatz nicht essen, trinken oder rauchen. • Bringe keine Chemikalien in Kontakt mit den Augen und dem Mund.
Ratschläge für überwachende Erwachsene
über 6 Jahren bestimmt. • Anweisungen, Sicherheitsregeln und Erste-HilfeInformation lesen, befolgen und nachschlagebe- • Die Anleitung sollte den Erwachsenen befähireit halten. gen, das Experiment in Hinblick auf die Eignung für das betreffende Kind, abzuschätzen. • Nur solche Versuche durchführen die in der Gebrauchsanleitung beschrieben sind. • Besprechen Sie die Warnhinweise und Sicherheitsregeln vor Versuchsbeginn mit dem Kind. • Dieser Experimentierkasten ist nur für Kinder
Sicherheitsregeln und Erste-Hilfe Informationen
Spezielle Aufmerksamkeit muss dem Umgang mit dem in Versuch Nr. 11 verwendeten Elektrogerät gewidmet werden. • Diese Geräte werden mit Netzspannung betrie- • Bitte stellen Sie sicher, dass die Geräte nur im ben, wovon eine besondere Gefahr ausgehen Zusammenhang mit den angegebenen Versukann. chen verwendet und nach Beendigung wieder ausgesteckt, bzw. ausgeschaltet werden. Die benutzten Lebensmittel müssen nach dem Experiment entsorgt werden. Den Inhalt des Röhrchens nach dem Versuch mit viel Wasser verdünnt im Abfluss fortspülen. Hier ist die ständige Aufsicht des Erwachsenen erforderlich.
34
Qui di seguito sono riportati i numeri dei centro antiveleni in Italia
Qui trovi spazio per aggiungere il numero e l‘indirizzo del più vicino centro antiveleni. Rom 039- 06490663 Qui di seguito sono riportati i numeri Zürich 01 - 145 dei centro antiveleni in Italia
Norme di sicurezza ed informazioni di pronto soccorso
Per gli esperimenti con il gesso vale: Maneggiando la pasta da modellare o sservare come segue: • Non mettere in bocca il materiale. odellare. • Non inalare polvere o particelle. • Non mettere in bocca la pasta da m • Evitare il contatto dei materiali con la pelle. • Evitare il contatto del materiale con i ndumenti o tessuti d’arredamento. • In caso di contatto con gli occhi: tenere gli occhi aperti e lavarli abbondantemente sotto l’acqua • Dopo aver eseguito gli esperimenti imballare bene i resti per evitare che si secchino. corrente. Consultare immediatamente un medico. • Alla fine degli esperimenti, lavarsi s empre le mani. • Se inavvertitamente ingerito sciacquare abbondantemente la bocca con acqua. Bere acqua fresca. Non provocare il vomito. Consultare immediatamente un medico. Non esporre al sole la lente d’ingrandimento. Esiste il pericolo che surriscaldi le superfici e prendano fuoco.
Indicazioni generali
• Prima di iniziare gli esperimenti leggete queste istruzioni, seguitele e tenetele a portata di mano per future consultazioni. • Indossare sempre gli occhiali protettivi. • Alla fine degli esperimenti, pulire tutte le apparecchiature. • Assicurarsi che tutti i contenitori siano ben chiusi e depositati correttamente. • Alla fine degli esperimenti, lavarsi le mani con cura. • Alla fine di ogni esperimento consigliamo di pulire bene la postazione di lavoro.
• Tenete il kit lontano dalla portata di bambini piccoli. • Non riporre cibi usati nel loro contenitore originale: vanno cestinati immediatamente. • Tenete lontano dalla postazione destinata agli esperimenti animali e bambini al di sotto dell’età indicata sul kit degli esperimenti. • Non mangiare, né bere, né fumare sul luogo destinato agli esperimenti. • Evitare il contatto dei prodotti chimici con gli occhi o con la bocca.
Consigli per gli adulti supervisori bambini di età superiore ai 6 anni. • Leggete e osservate le istruzioni, le norme di sicurezza e le informazioni relative al primo soc rado la per• Le istruzioni dovrebbero mettere in g sona adulta di poter valutare l’idoneità di ogni corso, e tenetele a portata di mano per eventuali esperimento per il bambino. future consultazioni. • Eseguite solo gli esperimenti descritti nelle istru- • Prima dell’inizio dell’esperimento, l’adulto superzioni. visore dovrebbe parlare delle avvertenze e delle norme di sicurezza con il bambino. • Questo kit di esperimenti è adatto solo a Norme di sicurezza ed informazioni di pronto soccorso Particolare attenzione è da prestare nell’utilizzo delle apparecchiature elettriche richieste ell’esperimento n° 11. • Queste apparecchiature vengono alimentate dal- • Assicuratevi che le apparecchiature richieste venla corrente elettrica e possono essere pericolose gano utilizzate soltanto nell’esperimento de scritto e che vengano spente o tolte dalla corrente elettrica dopo l’utilizzo. Cestinare tutti i cibi utilizzati nell’esperimento. Dopo aver terminato l’esperimento, diluire il contenuto della provetta con acqua e versare il tutto nello scarico del lavandino. Qui serve la supervisione da parte di una persona adulta in modo continuo.
35
228477
Bearbeitet von: Dr. Mark Benecke | www.benecke.com Redaktion: Nicola Gepperth Illustrationen: Tom Steyer, Werner Ring, DE Ravensburger © 2011 Ravensburger Spieleverlag Ravensburger B.V. · Postbus 289 · NL-3800 AG Amersfoort Distr. CH: Carlit + Ravensburger AG · Grundstr. 9 · CH-5436 Würenlos www.ravensburger.com
