A9 Miranda Hazeu-Jense & Marjolein Moelands

HersenletselCongres 2013 – 5 november

A9 – Miranda Hazeu-Jense & Marjolein Moelands

A9

Zintuiglijke stimulering bij cliënten met een verlaagd bewustzijn, een multidisciplinaire aanpak

Miranda Hazeu-Jense Marjolein Moelands

Even voorstellen.. l 

Miranda Hazeu, ergotherapeut

l 

Marjolein Moelands, medisch psycholoog/ neuropsycholoog

l 

Petra Ladenberg, specialist ouderengeneeskunde

1



Inhoud presentatie (1) l  l  l  l  l  l  l 

Voorstellen WZH Nieuw Berkendael Ontstaanswijze zintuiglijk stimuleringsprogramma Doel zintuiglijk stimuleringsprogramma Start programma WZH Nieuw Berkendael Zintuiggebieden en multidisciplinaire samenwerking Evaluatiemomenten CRS-R

Inhoud presentatie (2) l  Stadia

coma à bewustzijn l  Vermoeidheid na coma l  Plek van familie l  Dilemma’s l  Complementaire zorg l  Toekomst en onderzoek l  Vragen?

2



Voorstellen WZH Nieuw Berkendael l  l  l  l  l 

Den Haag Onderdeel van WZH 14 locaties Nieuw Berkendael 108 cliënten

Visie WZH Nieuw Berkendael

l  l  l  l 

“WZH Nieuw Berkendael gaat voor de mens” Het hoogst haalbare Individuele benadering Open, samen en geborgen

3



Cliëntengroep WZH Nieuw Berkendael l  l  l  l  l 

Relatief jonge doelgroep, ruim 2/3 jonger dan 65 jaar Revalidanten en wonen Neurologisch letsel Cliënten met verlaagd bewustzijn NAH met forse motorische en cognitieve problemen

Vraag aan jullie: l  l 

l 

Hebben jullie wel eens een cliënt met verlaagd bewustzijn gehad? Wat konden jullie deze cliënten bieden?

Wat hopen jullie uit deze presentatie te kunnen halen?/verwachtingen

4



Stellingen l  Coma-revalidatie

na de 25 jaar is niet

aan de orde l  Als je uit coma komt is alles weer hetzelfde als daarvoor l  Uit coma komen gaat van het een op het andere moment

Ontstaanswijze zintuiglijk stimulerings-programma l  l  l 

Vroege Intensieve Neurorevalidatie (VIN) Ontstaan in revalidatiecentrum (Leijpark, H. Eilander) Maar: < 25 jaar

> 25 jaar? En dan?

5



Artikel l 

Artikel Algemeen Dagblad 11 juli 2013

Doelstelling zintuiglijk stimuleringsprogramma l  Cliënten

met een laag bewustzijnsniveau efficiënt behandelen in de vroege fase van de revalidatie l  Continu en consequent prikkelen van zenuwcellen door middel van zintuiglijke prikkels l  Bewuste reacties uitlokken

6



Start programma WZH Nieuw Berkendael l 

1e week: psycholoog coördineert programma: –  Kennismakingsgesprek en voorlichting familie –  Opstellen prikkelschema

l 

2e week –  Start standaardprogramma –  Stimulatie wordt afgewisseld met rustperioden –  Stimulatie 2 tot 3 keer per dag

Tastprikkels l  l  l 

Verpleging: Tastprikkels Observatieformulier Filmpje

7



Observatieformulier tast Scoringsformulier zintuiglijk stimuleringsprogramma 1 Discipline Verpleging Naam: Plaats: Datum: Tijdstip:

bed/stoel uur

Tastprikkels

Omschrijving reactie (reflexmatig of anders)

Schuurspons links

wang…………………………………………………………… arm……………………………………………………...……… buik……………………………………………...……………... been………………………………………………...………….. voetzool………………………………………………………… Totaalscore 0 1 2 3 4 5

Schuurspons rechts

wang…………………………………………………………… arm……………………………………………………...……… buik……………………………………………...……………... been………………………………………………...………….. voetzool………………………………………………………… Totaalscore 0 1 2 3 4 5

Beweging en pijn prikkels l  l  l 

Fysiotherapie: beweging en pijn prikkels Observatielijst Filmpje

8



Observatieformulier Beweging/pijn Scoringsformulier zintuiglijk stimuleringsprogramma 2 Discipline Fysiotherapie Naam: Plaats: Datum: Tijdstip:

bed/stoel uur

Bewegingsprikkels

doorbewegen arm links doorbewegen been links .......................................

Bij aanbieden van bewegingsprikkel geen reactie(0) of wel een reactie(1) 0 1 0 1 0 1

doorbewegen arm rechts doorbewegen been rechts .......................................

Bij aanbieden van bewegingsprikkel geen reactie(0) of wel een reactie(1) 0 1 0 1 0 1

Toelichting scores: Arm links............................................................................................................................ ............................................................................................................................................ Been links...........................................................................................................................

Observatieformulier Beweging/pijn Pijnprikkels Elk drie maal aanbieden. Bij 3 keer aanbieden, aantal keren dat er een reactie wordt gegeven: knijpen links drukken nagelbed links prikken links tikken op de wang links .......................................

0 0 0 0 0

1 1 1 1 1

2 2 2 2 2

3 3 3 3 3

Bij 3 keer aanbieden, aantal keren dat er een reactie wordt gegeven: knijpen rechts drukken nagelbed rechts prikken rechts tikken op wang rechts .......................................

0 0 0 0 0

1 1 1 1 1

2 2 2 2 2

3 3 3 3 3

Eventuele opmerkingen: ........................................................................................................... ....................................................................................................................................................

9



Smaak- en gehoorprikkels l  l  l 

Logopedie: Gehoor en smaak Observatielijst Filmpje

Observatieformulier Smaak/gehoor Scoringsformulier zintuiglijk stimuleringsprogramma 3 Discipline Logopedie Naam: Plaats: Datum: Tijdstip:

bed/stoel uur

Smaakprikkels Voedingsmiddel: Ijswater…………………. zoet:……….................... zuur:…………………….. zout:…………………….. bitter:…………………….

Bij 3 keer aanbieden, aantal keren dat er een reactie wordt gegeven: 0 1 2 3 via wattenstaafje / druppels 0 1 2 3 via wattenstaafje / druppels 0 1 2 3 via wattenstaafje / druppels 0 1 2 3 via wattenstaafje / druppels 0 1 2 3 via wattenstaafje / druppels

uitgangshouding: slikken: hoeveelheid gegeten / gedronken: Mogelijke reactie specifiek: Lippen aflikken Mond opendoen Kauw- / Zuigbeweging

............................................................................ ............................................................................ ............................................................................

spontaan ............................ ............................ ............................

op verzoek ............................ ............................ ............................

10



Observatieformulier Smaak/gehoor Auditieve prikkels Elk drie maal aanbieden.

bel links bel rechts wood block links wood block rechts trommel links trommel rechts mondharmonica links mondharmonica rechts

Bij 3 keer aanbieden, aantal keren dat er een reactie wordt gegeven: 0 1 2 3 0 1 2 3 0 1 2 3 0 1 2 3 0 1 2 3 0 1 2 3 0 1 2 3 0 1 2 3

Geur en Visus l  l  l 

Ergotherapie: Geur en Visus Observatielijst Filmpje

11



Observatieformulier Geur/visus Scoringsformulier zintuiglijk stimuleringsprogramma 4 Discipline Ergotherapie Naam: Plaats: Datum: Tijdstip:

Geurprikkels

bed/stoel uur

Omschrijving reactie (reflexmatig of anders)

I

Parfum /………………………………………………………………………………………... Tandpasta……………………………………………………………………………………... ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ II Parfum /………………………………………………………………………………………... Tandpasta........................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ III Parfum /………………………………………………………………………………………… Tandpasta........................................................................................................................ ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... Bij 3 keer aanbieden, aantal keren dat er een reactie wordt gegeven: Totaalscore Parfum 0 1 2 3 Totaalscore Tandpasta 0 1 2 3 Totaalscore ............................ 0 1 2 3 Totaalscore ............................ 0 1 2 3 Eventuele opmerkingen: ......................................................................................................... .................................................................................................................................................

Observatieformulier Geur/visus Visuele prikkels

Omschrijving reactie (reflexmatig of anders) Bij 3 keer aanbieden, aantal keren dat er een reactie wordt gegeven:

Foto's (volgen):

partner / familie ................................................. 0 hobby / werk ................................................. 0 attribuut ................................................. 0 ......................... ................................................. 0

Kleuren (volgen)

rood groen geel oranje blauw

Reactie: ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. .................................................

Zaklamp

linker oog rechter oog linker oog rechter oog beide ogen

Reactie: ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. .................................................

1 1 1 1

2 2 2 2

3 3 3 3

Eventuele opmerkingen: ................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................

12



Algemeen l  l  l  l 

Betekenisvolle prikkels (bijvoorbeeld: eigen muziek, lekker eten, vieze geur) Psycholoog coördinerende rol Observatielijsten Medische/lichamelijke factoren kunnen bewustzijn beïnvloeden

Reflex vs. Bewuste reactie Belangrijk: onderscheid tussen reflexen en bewuste reacties Moeilijk van elkaar te onderscheiden l 

13



Evaluatiemomenten l 

Na 2e week –  Video-opnamen –  MDO –  CRS-R afnemen

l 

Na 10e week –  Video-opnamen –  MDO –  CRS-R afnemen en vergelijking –  Beslissing: gerichtere therapie indien mogelijk / doorgang programma? / stop programma?

l 

Terugkoppeling familie

CRS-R l  Multidisciplinair l  Coma

Recovery ScaleRevised l  Steven Laureys

14



Stadia coma  Bewustzijn l 

Coma –  –  – 

l 

Duurt nooit langer dan 3 weken Ogen zijn dicht Beademing

Non-responsief waaksyndroom –  –  –  –  – 

Hersenstam werkt weer Ogen afwisselend open/dicht Alleen reflexmatige reacties op prikkels van buitenaf Geen enkel teken van bewustzijn Kan tientallen jaren duren

Stadia coma  Bewustzijn l 

Minimaal bewuste toestand –  –  – 

l 

Minstens één teken van bewustzijn Geen communicatie Geen gebruik van voorwerpen

Bewustzijn (wakker) – 

Functionele communicatie OF functioneel gebruik van voorwerpen (tandenborstel, lepel)

– 

Vaak ernstige stoornissen in cognitie (denken) en motoriek (bewegen)

15



Uit coma en dan…?

l  l  l  l 

Cognitieve stoornissen Gedrags-, persoonlijkheidsverandering Emotionele veranderingen Filmpje

(Mentale) Vermoeidheid Prikkels kosten energie à het vereist verwerking van (beschadigde) hersenen. “Ontspannende activiteiten” zijn voor deze mensen ook inspannend l 

l 

Hersenletsel en het herstel ervan kost energie

l 

Bijna alle mensen met hersenletsel heeft last van mentale/fysieke vermoeidheid

l 

Daarom: afstemming rust en activiteit (therapie, ADL-zorg, bezoek)

16



Voorbeeld dagschema Maandag 08:30 uur ADL-zorg en uit bed 10:30 uur fysiotherapie 12:00 uur sondevoeding 13:30 uur ergotherapie 14:00 uur naar bed 15:00 uur verpleging 16:00 uur uit bed 16:30 uur bezoek 18:00 uur sondevoeding 19:00 uur naar bed

Plek van familie l  l 

Breuk in levenslijn cliënt en familie Moeilijk verwerkingsproces/acceptatieproces;

Ze kunnen hier nog niet mee starten. Wat moet er verwerkt worden?? Onzekerheid l  l  l 

Hoop/ontkenning à Hooggespannen verwachtingen vs. Realiteit Als programma geen resultaat geeft:

Bevindingen therapeuten vs. bevindingen familie

17



Dilemma’s Ethische dilemma’s: l  l 

Wanneer programma niet aanslaat: wat dan? Kwaliteit van leven bij minimaal bewustzijn?

Dilemma’s Praktische dilemma’s: l  l  l 

Nog niet wetenschappelijk bewezen Flinke tijdsinvestering nog niet bekostigd door verzekeraar Na stoppen programma toch weer vooruitgang à herstart?

18



Complementaire zorg l  l 

Gericht op ontspanning en welzijn Aanvullende zorg: –  –  –  – 

Aromatherapie Healing touch Handmassage Beeld en geluid

Toekomst en onderzoek l  l 

Samenwerking Jan Lavrijsen Hopelijk onderzoek naar effectiviteit

19



Terugkomen op jullie vragen/ verwachtingen/stellingen l  l  l 

l 

Is comarevalidatie na de 25 jaar aan de orde? Is alles als je uit coma komt weer hetzelfde als daarvoor? Kom je van het een op het andere moment uit coma? Zijn jullie verwachtingen uitgekomen?

Vragen?

20



Dank voor uw aandacht!

Contactgegevens l 

http://www.wzh.nl/nieuwberkendael

l 

Mailadressen: –  –  – 

Miranda Hazeu: [email protected] (ergotherapeut) Petra Ladenberg: [email protected] (specialist ouderengeneeskunde) Marjolein Moelands: [email protected] (neuropsycholoog)

21

A9 Miranda Hazeu-Jense & Marjolein Moelands

Recommend Documents