3.1 Exploreren, verkennen en integreren van de mogelijkheden van de mens 1ste leerjaar
2de leerjaar
De mens ontwikkelt zich
De mens ontwikkelt zich
° evolutietheorie - van oerknal tot eerste mensen * de kosmische kalender (H.Siedentopf) - vergelijking tussen mens en dier * gelijkenissen en verschillen
° evolutietheorie - de voorouders van de homo sapiens - de mens en andere primaten - de mens is een cultureel wezen * van Paleolithicum tot Neolithicum
° ontwikkelingspsychologie - vergelijken: van baby tot puber - emotionele ontwikkeling * veilig/ onveilig
° ontwikkelingspsychologie - intellectuele ontwikkeling * IQ en intellectuele leeftijd
De mens leert ° leren bij dieren - opvoeding van een huisdier ° leren bij mensen - studiegewoonten - leren leren - leermethoden - geheugentraining - inzichtelijk leren
De mens is een sociaal wezen
De mens leert ° verschillende leerprocessen - leren door straf en beloning * leren uit fouten - leren door imitatie * gedrag - leren door oefening * vaardigheden - inzichtelijk leren * verbanden
De mens is een sociaal wezen
° mensen kunnen communiceren - lichaamstaal - tekens, symbolen en pictogrammen
° mensen kunnen communiceren - zender, boodschap, ontvanger - mekaar goed begrijpen
° mensen kunnen samenleven - families in onze en andere culturen * de relatie tussen ouder en kind * opvoeding - mensen leren omgaan met mekaar * etiquette en beleefdheid
° mensen kunnen samenleven - jongeren in onze en andere culturen * jongerengroepen * vriendschap en verliefdheid - mensen leren omgaan met mekaar * conflicten hanteren
3de leerjaar
4de leerjaar
De mens ontwikkelt zich
De mens ontwikkelt zich
° evolutietheorie - Darwin en andere onderzoekers * de motor van de evolutie? - het menselijk genoom * er is maar één mensensoort - de mens is een sprekend dier * mensen- en dierentaal
° evolutietheorie - drie soorten hersenen * instincten: reptielenbrein * emoties: zoogdierenbrein * verstand en beheersing: de neocortex, - ontwikkeling menselijk embryo - is de mens eindpunt van de evolutie?
° ontwikkelingspsychologie - sociale ontwikkeling * zich hechten aan anderen * anderen herkennen * zich inleven in anderen
° ontwikkelingspsychologie - ontwikkeling van het geheugen * korte en lange termijn geheugen - taalontwikkeling
De mens leert
De mens leert
° dieren conditioneren - de hond van Pavlov (reflexen) - de kat van Thorndike (Trial and Error) - de ratten van Skinner (Skinnerbox)
De mens is een sociaal wezen
° mensen conditioneren - aversietherapie - reclametechnieken
De mens is een sociaal wezen
° cultuur en natuur - dieren en cultuur * insektenkolonies * sociale dieren - wolfskinderen
° wat is cultuur? - koken is cultuur (Claude Lévi-Strauss) - culturele gewoonten worden doorgegeven * cultureel leren - het belang van taal en communicatie - gelijkenissen en verschillen tussen culturen
° economie - soorten arbeid - arbeidsverdeling - toekomst van de arbeid * robotisering
° economie - arbeid en vrije tijd in verschillende culturen * Bosjesmannen * agrarische cultuur - loon naar werken
5de leerjaar
6de leerjaar
De mens ontwikkelt zich ° evolutietheorie
De mens ontwikkelt zich ° evolutie en vooruitgang
- evolutie in het licht van de moleculaire biologie * DNA, de blauwdruk van het leven - kritische benadering van de verschillende evolutietheorieën
° ontwikkelingspsychologie - ontwikkeling van de identiteit Erik Erikson, 8 stadia van geboorte tot dood: * vertrouwen versus wantrouwen * autonomie versus twijfel en schaamte * initiatief versus schuld * capaciteiten versus minderwaardigheid * identiteit versus identiteitscrisis * intimiteit versus isolement * ontplooiing versus stagnatie * integriteit versus wanhoop
De mens leert ° verschillen tussen dier en mens - taal leren * de chimpansee van Gardner-Gardner * abstractievermogen - inzichtelijk leren ° leertheorieën - sociaal leren (Bandura)
- neemt de mens de evolutie in handen ? * eugenetica - wat betekent vooruitgang * biologisch? * technologisch? * maatschappelijk? * moreel? is er morele vooruitgang? leert de mens uit de geschiedenis ? ° ontwikkelingspsychologie - ontwikkeling van het morele denken * Piaget * Lawrence Kohlberg, 6 stadia straf en gehoorzaamheid instrumentele houding brave jongen/ meisje wet en orde sociaal contract universele ethische principes
De mens leert ° denken als verwerken van informatie ° denken als “problemsolving” - logisch denken - creatief denken ° pro en contra behaviourisme - Skinner ‘Beyond Freedom and Dignity’ - Chomsky over het aanleren van taal
- imitatieleren (Berkowitz) ° opvoedingsmodellen - autoritair - anti-autoritair - democratisch De mens is een sociaal wezen ° cultuur en natuur - sociaal gedrag bij primaten - sociaal gedrag bij “natuurvolkeren” - civilisatieproces ° economie - arbeidsethos in de vrijetijdsmaatschappij
° kunstmatige intelligentie
De mens is een sociaal wezen ° verschillende vormen van socialisatie vergelijken en beoordelen ° sociolinguistiek - jongerentaal/ dialect / slang… ° economie - arbeid en vervreemding
3.2 Exploreren, verkennen en integreren van de grenzen van de mens 1ste leerjaar
2de leerjaar
De mens wordt bepaald door zijn natuur ° erfelijkheid - Lijk ik op mijn vader of mijn moeder? - Waarom ben ik klein, groot, dik, dun, blond, zwart, blank of bruin? ° lichaam -ziekte * ontstaan en gevolgen * somatisch, psychisch, psychosomatisch - handicaps * mentaal * lichamelijk De mens wordt bepaald door zijn omgeving ° mijn familie - mijn opvoeding * autoritair * laissez-faire * democratisch - soorten gezinnen * kroostrijk gezin * onvolledige gezinnen
De mens wordt bepaald door zijn natuur ° erfelijkheid - inzicht aanbrengen in het erfelijkheidsmechanisme - aangeboren of aangeleerd ° lichaam - grenzen van het menselijk lichaam * sportprestaties * stress - primaire behoeften * voeding * gezondheid De mens wordt bepaald door zijn omgeving ° rolpatronen en gedrag - thuis * ouder/ kind * broer/zus * vader/moeder - school * leraar/ leerling - vrienden * leider/ meeloper
3de leerjaar
4de leerjaar
De mens is biologisch bepaald ° lichaam - veroudering * lichamelijk en psychisch * geneeskunde en levensverlenging - dood * meest voorkomende oorzaken * stervensbegeleiding ° invloed van chemische stoffen - drugs * gedragsveranderingen * lichamelijke gevolgen
° erfelijkheid - IQ aangeboren of aangeleerd * zin of onzin van IQ test * soorten intelligentie * geboren genieën? * rekenwonders en geheugentraining * individuele verschillen - grenzen van de menselijke psyche * paranormale gaven ° de mens een dier? - agressie - territoriumdrift - altruïsme en egoïsme
De mens is biologisch bepaald ° lichaam - erfelijke ziekten - nieuwe ziekten * beschavingsziekten * nieuwe virussen * milieuverontreiniging ° invloed van chemische stoffen - hormonen * invloed op gedrag ( bv. adrenaline) * invloed op het lichaam (bv. geslachtshormonen) ° erfelijkheid - gedragsgenetica * onderzoek met tweelingen * onderzoek met geadopteerde kinderen * onderzoek binnen gezinnen - alcoholisme erfelijk? - criminaliteit erfelijk?
° de mens een dier? - het gelijk of ongelijk van de sociobiologie
De mens wordt bepaald door zijn omgeving
De mens wordt bepaald door zijn omgeving
° culturele antropologie - rolpatronen zijn aangeleerd * jongeren en ouderen * mannen en vrouwen
° culturele antropologie - normen voor gedrag zijn aangeleerd * wat vinden we normaal en abnormaal? * wat eten we? * hoe gaan we met mekaar om?
° sociologie - vormen van socialisering binnen de familie * soorten opvoeding * traumatische ervaringen mishandeling verwaarlozing
° sociologie - vormen van socialisering in een samenleving *de school * indoctrinatie
5de leerjaar De mens wordt bepaald door zijn natuur ° erfelijkheid - genetisch determinisme - het “zelfzuchtige gen” - eugenetica ° ethologie ° de mens een dier? - de mens, een naakte aap (Desmond Morris)
6de leerjaar De mens wordt bepaald door zijn natuur ° betekenis van de mens in de kosmos - het begrip “leeftijd” in verhouding tot kosmische tijdsdimensies - reizen in de kosmos is reizen in de tijd ° de mens een machine ? - cybernetica
- agressie bij mens en dier (Konrad Lorenz)
De mens wordt bepaald door zijn cultuur ° culturele antropologie - hoe bepaalt cultuur onze kijk op de wereld? * leven en dood * arbeid * afwijkend gedrag - hoe begrenst cultuur onze vrijheid ? * geografisch determinisme ° sociologie - vormen van socialisering in een samenleving *de wetgeving * de sanctie
- robotica - de bionische mens De mens wordt bepaald door zijn cultuur ° culturele antropologie: - hoe bepaalt cultuur onze kijk op de wereld? * goed en kwaad * politiek * gelijkheid - hoe begrenst cultuur onze vrijheid? * historisch determinisme ° sociologie - de arbeidende mens - de politieke mens - de spelende mens
3.3 Ontdekken van mensenrechten 1ste leerjaar
2de leerjaar
Mijn rechten
Mijn rechten
° thuis
° thuis - wie doet wat? - rekening houden met iedereen? - privacy
° op school - de ideale school Mijn rechten en die van anderen ° mijn behoeften vergelijken met die van anderen - wat heb ik? - wat zou ik niet kunnen missen? - perspectiefwisseling ° mijn solidariteit - thuis - de klas - vrienden - jeugdvereniging
° recht en rechtvaardigheid - wie krijgt wat? (bv. geld) - wie doet wat? - ervaringen van onrecht bespreken De rechten van het kind
- hoe groot is mijn vrijheid? - hoe groot is mijn verantwoordelijkheid? - hoe groot is mijn solidariteit? ° op school - schoolreglement Mijn rechten en die van anderen ° mijn belangen vergelijken met die van anderen - wat zijn mijn belangen op school? - hou ik rekening met belangen van anderen? - kan ik ermee rekening houden? ° mijn plichten tegenover anderen - wat ervaar ik als mijn plicht? - welke plichten heb ik? - tegenover wie heb ik plichten? ° mijn engagement - wanneer spring ik in de bres voor anderen? - met wie ben ik solidair? ° recht en rechtvaardigheid - wat als anderen mij onrecht aandoen? - wat als een derde een ander onrecht aandoet? - wat als ik anderen onrecht aandoe? De rechten van het kind
° bespreking van artikels uit het Verdrag - recht op leven, overleven en ontwikkeling - recht op persoonlijke betrekkingen met de ouders
° bespreking van artikels uit het Verdrag - recht op cultuur, godsdienst en taal - recht op identiteit, nationaliteit, naam
° thema’s - kinderarbeid - straatkinderen
° thema’s - concentratiekampen - vluchtelingen
° organisaties - Unicef - Plan International - Artsen zonder grenzen
° organisaties - Verenigde Naties - Amnesty International - organisaties voor ontwikkelingshulp
3de leerjaar
4de leerjaar
Rechten en rechtspraak ° humanisering van de rechtspraak - straf * lijfstraffen * terechtstellingen * gevangenissen: vroeger en nu * doodstraf: vroeger en nu - veroordeling * van godsoordeel naar rechtsprocedure * verzachtende omstandigheden - rechtszekerheid * ongeschreven wet
Rechten en rechtspraak ° humanisering van de rechtspraak - regels voor * huiszoeking en fouilleren * ondervraging * voorlopige hechtenis - rechten van de verdachte * verdachte is geen beschuldigde - rechten van gevangenen * in de gevangenis * opnieuw in de maatschappij - rechten van de slachtoffers
* geschreven wet De rechten van het kind
De rechten van het kind
° jongeren en de wet - minderjarigheid - zedelijke bescherming van de minderjarigen - ouderlijke macht en verplichtingen
° jongeren en de wet - jongeren in contact met de politie - jeugdrechtbank - een aparte behandeling voor jongeren?
° Verdrag inzake de rechten van het kind - het begrip non-discriminatie (art.2) - het belang van het kind (art. 3) - recht op leven en ontwikkeling (art.6) - recht op naam en nationaliteit (art.7) - geen scheiding tussen kinderen en ouders (art. 9) - vrijheid van godsdienst (art.14) - recht op een passende levensstandaard (art.27) - recht op onderwijs ( art. 28) - recht op gezondheidszorg ( art. 24)
° Verdrag inzake de rechten van het kind - politieke rechten * non-discriminatie bv. recht op identiteit (art. 8) * participatie aan de samenleving bv. vrijheid van meningsuiting (art.13) - sociale rechten * noodzakelijke voorzieningen bv. gezondheidszorg (art. 24) * bescherming bv. tegen misbruik (art. 34) Groepen komen op voor hun rechten
Groepen komen op voor hun rechten ° discriminatie - op grond van huidkleur - op grond van klasse - op grond van geslacht ° emancipatie - Apartheid en segregatie
° discriminatie - op grond van seksuele voorkeur - op grond van overtuiging ° emancipatie - holebi’s - vrijzinnigen en minderheidsgodsdiensten
- arbeidersklasse en algemeen stemrecht - vrouwenemancipatie
5de leerjaar
6de leerjaar
Rechten van de Mens ° vrijheid - vrij zijn van: * honger * armoede * onderdrukking * slavernij - vrij zijn om: * een mening te uiten * een geloof te belijden * aan politiek te doen * te leven volgens mijn geaardheid ° gelijkheid/gelijkwaardigheid - het gelijkheidsprincipe in de wetgeving - burgerlijke en sociale grondrechten - universele mensenrechten ° solidariteit - wereldsolidariteit
Rechten van de Mens ° historiek - generaties van mensenrechten in ons specifiek cultureel kader ( kinderarbeid) - mensenrechten na WOII ° afdwingbaarheid - instellingen * vredesmacht * internationale rechtbank (Den Haag) * veiligheidsraad * internationale politiemacht -acties en sancties * boycot * interventies * diplomatie - uitvoering, naleving en toezicht ° universaliteit - positief recht versus natuurrecht - recht als menselijke constructie - recht als gegeven van de menselijke natuur ( Rousseau en Hobbes)
3.4. Beleven van de democratie 1ste leerjaar
2de leerjaar
Inspraak en afspraak
Inspraak en afspraak
° hoe maken we afspraken? - thuis - school - klas - vrienden ° regels afspreken - samen beslissen - zich houden aan de afspraak
° belang van afspraken - de groep waar niemand zich aan afspraken houdt - de groep waar we afspraken maken ° samenwerken - wikken en wegen van belangen ° zin en onzin van regels - een reglement opstellen - moet ik op tijd komen?
Verdraagzaamheid Verdraagzaamheid ° leren omgaan met tegenspraak - als anderen anders denken dan ik ° leren omgaan met verschillen - als anderen anders zijn dan ik - vrije keuze: godsdienst/ NCZ ° als we anderen uitsluiten - gesloten groepen * jij hoort er niet bij
3de leerjaar Democratische vaardigheden
° leren omgaan met kritiek - kritiek die goed bedoeld is - kritiek die kwetst - hoe kritiek goed formuleren? ° leren omgaan met verschillen - kiezen voor dialoog * laten we erover spreken - zoeken naar de gemeenschappelijke noemer 4de leerjaar Democratische vaardigheden
° omgaan met verschil in mening - discussie heeft positieve kanten - wat anderen zeggen kan belangrijk zijn * andere ervaringen * deskundigheid - hoe overtuig ik anderen? * argumenten en het publieke forum ° overleg - een gezamenlijk project uitwerken * doel omschrijven, taakverdeling opstellen …
° omgaan met verschil in mening - waarom denken anderen anders? * we gebruiken dezelfde woorden anders * we beschikken niet over dezelfde informatie * we hebben andere belangen - hoe overtuig ik anderen? * moeten we over alles hetzelfde denken? ° overleg - komen tot consensus - compromissen sluiten * nut van een compromis inschatten
° omgaan met regels - opgelegde regels - afgesproken regels - geen regels
° omgaan met regels - regels beoordelen in functie van een doel - regels na discussie veranderen - samenleven en de noodzaak van regels
Democratische waarden
Democratische waarden
° vrijheid - “mijn vrijheid stopt waar de vrijheid van de ander begint” 5de leerjaar
° tolerantie - het respecteren van minderheidsopvattingen - tolerantie steunt op regels 6de leerjaar
Democratische waarden ° tolerantie als wederzijds respect - onderscheid tussen tolerantie en permissiviteit - onderscheid tussen tolerantie en onverschilligheid
Democratische waarden ° kiesrecht of kiesplicht - wie mag stemmen ? * beperkingen?
- vrijheid als noodzakelijke voorwaarde voor tolerantie - grenzen aan tolerantie
Politieke systemen en ideologieën ° dictatuur - de leider, de massa - controle, Big Brother - de “goede leider” (Plato) ° technocratie - deskundigen - rol van de wetenschap - utopie ° democratie - elite, partijen, verkiezingen - rol van drukkingsgroepen, media - scheiding der machten ° positieve en negatieve aspecten van de verschillende systemen kritisch analyseren
* stemrecht voor buitenlanders ? * minimumleeftijd maar geen maximumleeftijd - wie moet stemmen ? * keuzevrijheid of burgerplicht ? ° hoe democratisch zijn onze verkiezingen? - vergelijking met andere staten - moet een democratie ondemocratische krachten tolereren ? Politieke systemen en ideologieën ° wat zijn ideologieën? ° de grote tegenstellingen: - links / rechts - kerk / staat - arbeid / kapitaal - etnocentrisme / multiculturaliteit ° closed and open mind (Adorno, Horkheimer) ° open society (Popper) ° de eendimensionele samenleving (Marcuse) ° totalitaire ideologieën (Arendt) ° einde van de ideologie ( Fukuyama)
3.5. Oefenen in sociale verantwoordelijkheid 1ste leerjaar
2de leerjaar
Omgaan met mijn zelfstandigheid ° omgaan met mijn rechten - opkomen voor mezelf ° omgaan met rechten van anderen - ik doe wat ik wil of toch beter niet? - rekening houden met wensen van anderen ° omgaan met principes - wat ik belangrijk vind? - wat anderen belangrijk vinden? ° mijn engagement - opkomen voor een vriend - opkomen voor een klasgenoot - opkomen voor een dier Omgaan met groepen ° omgaan met conflicten - waarover gaat het? - hoe maak ik duidelijk wat ik wil? - waarom begrijpen de anderen mij niet? - luister ik naar anderen? ° omgaan met vooroordelen - de wij-groep - anderen uitsluiten
Omgaan met mijn zelfstandigheid ° omgaan met mijn rechten - assertiviteit ° omgaan met de rechten van anderen - mijn belangen en die van anderen - gemeenschappelijke belangen? ° omgaan met principes - oprechtheid - rechtvaardigheid ° mijn engagement - opkomen voor mensen in mijn land - opkomen voor mensen ver weg
Omgaan met groepen ° omgaan met conflicten - verbaal en lichamelijk geweld - hoe communiceer ik? - dialoog: spreken en luisteren - overleg, compromis ° omgaan met vooroordelen - onbekend is onbemind - minderheidsgroepen
3de leerjaar
4de leerjaar
Conflicten oplossen ° barrières wegwerken - vooroordelen - zwart-wit denken - demagogie - wij tegenover de anderen ° geweld herkennen - lichamelijk geweld - mentaal geweld - structureel geweld ° zonder geweld conflicten oplossen - objectiviteit - genuanceerd denken - luisterbereidheid en dialoog - perspectiefwisseling - empathie * meevoelen * betrokkenheid
Conflicten oplossen ° barrières wegwerken - in- en out-group * zich willen onderscheiden van anderen * zich herkennen in anderen - ongelijk toegeven is geen gezichtsverlies - selectief waarnemen * antipathie en sympathie * halo-effect - niemand is doorschijnend * bedoelingen duidelijk maken ° zonder geweld conflicten oplossen - conflicten herkennen * waar het eigenlijk over gaat? - consensus, compromis * gemeenschappelijke belangen - perspectiefwisseling - empathie
Omgaan met principes in concrete situaties ° vrijheid ° integriteit ° rechtvaardigheid ° verantwoordelijkheid
Omgaan met principes in concrete situaties ° vrijheid ° integriteit ° rechtvaardigheid ° verantwoordelijkheid
5de leerjaar
6de leerjaar
Conflicten oplossen ° mijn wereld houdt niet op aan de grens - etnocentrisme * de eigen cultuur boven alle andere - multiculturaliteit als verrijking * onbekend is onbemind - empathie * mensen vluchten niet zomaar ° geweld herkennen - instrumenteel geweld - reactief geweld
° zonder geweld conflicten oplossen - sociale actie - geweldloos verzet - burgerlijke ongehoorzaamheid
Omgaan met principes in concrete situaties ° vrijheid ° integriteit ° rechtvaardigheid ° verantwoordelijkheid ° solidariteit
Conflicten oplossen ° mijn wereld houdt niet op aan de grens - respect voor de eigenheid van anderen * kolonialisme en neokolonialisme - respect voor de leefomgeving van anderen * inplanten van multinationals * vernielen van hun natuurlijke omgeving ° geweld herkennen - structureel geweld * sociaal * politiek * economisch ° zonder geweld conflicten oplossen - vergaderen als groepsproces - diplomatie - consensus - belang van de communicatie - openlijke symbolische handelingen Omgaan met principes in concrete situaties ° vrijheid ° integriteit ° rechtvaardigheid ° verantwoordelijkheid ° solidariteit
