Katedra mezinárodního obchodu
2MO301 „Mezinárodní obchod“ Cvičení č. 5:
Struktura obchodních dohod v rámci společné obchodní poliBky EU – význam, rozsah, dopady. Diskuse na téma: „Jaká je míra pomoci EU rozvojovým zemím?“
Ing. Ilya Bolotov, Ph.D.
Program cvičení • Obecně o obchodní poli5ce – Základní pojmy – Nástroje –tarifní, netarifní – Světová obchodní organizace • Stupně ekonomické integrace • Společná obchodní poli5ka EU – Cíle a provedení – Čtyři pilíře – Obchodní dohody – Rozvojová pomoc • Zajímavé informace
25.03.2013
2
Obecně o obchodní poli5ce
25.03.2013
3
(ZAZHRANIČNĚ) OBCHODNÍ POLITIKA je souhrnem záměrů, strategií, zásad, opatření, nástrojů, smluv a ins5tucí, jejichž prostřednictvím vlády států ovlivňují zahraničně obchodní vztahy podnikatelských subjektů a vnitřní ekonomický vývoj národního hospodářství. • Vztahuje se k jednotlivému státu nebo k integračnímu uskupení; • Součást hospodářské poliBky státu nebo uskupení.
25.03.2013
4
Obchodní poliBka je determinována • Poli%kou státu (tržní ekonomika x centrálně plánovaná ekonomika), např. Jižní a Severní Korea, SRN a NDR; • Stupněm rozvoje ekonomiky (rozvinutá země x rozvojová země), např. USA a Indie; • Členstvím ve Světové obchodní organizaci a integračních uskupeních, např. Brazílie a Rusko a země SVE a Ukrajina, Bělorusko; • Zájmy o udržitelnost rozvoje (vlastní zemědělská výroba, vyčerpání zdrojů, životní prostředí apod.), rozvinuté a rozvojové země; • Fází hospodářského cyklu (expanze x recese, krize).
25.03.2013
5
Směry obchodní poliBky -‐ praxe • Omezení dovozu, příp. vývozu
▫ Autonomní opatření: tarifní a netarifní (cla a různá škála omezení) ▫ Smluvní opatření: tarifní a netarifní (cla a různá škála omezení) ▫ Pravidla: ▫ Světová obchodní organizace (WTO) ▫ Integrační uskupení (celní unie, zóny volného obchodu apod.) ▫ Obchodní smlouvy (bilaterální, mulBlaterální)
• Podpora vývozu
▫ Záměrná: subvence, úvěrování, pojištění, poradenství, informace ▫ „Nezáměrná“: podpora podnikatelského prostředí a invesBc (PZI) ▫ Pravidla: Konsensus OECD (není závazný) Pravidla EU (směrnice a rozhodnum Rady) Bernská unie (Mezinárodní unie úvěrových a invesBčních pojisBtelů)
• V současné době se prosazují snahy liberalizovat světový obchod (WTO) x regionální integrace 25.03.2013
6
Tarifní nástroje (=cla) • Podle směru: vývozní, dovozní, tranzitní • Podle účelu: fiskální (historické použim), protekcionisBcká (výchovná či ochranná) • Podle cíle: prohibi%vní (velmi vysoká sazba), skleníková a výchovná, preferenční (reciproční či jednostranná, GSP), diferenční (nižší než preferenční, dodatečné výhody při splnění určitých podmínek) • Podle způsobu výpočtu: valorická (% z hodnoty), specifická (částka za fyzickou jednotkou), kombinovaná (valorická od určité výše, stupňovaná specifická), konBngentní (tarifní kvóta – nižší šlo do vyčerpání určité kvóty) • Podle vztahu k obchodnímu partnerovi: kompenzační a odvetná (retorzní – nevyužívají se v rámci WTO) • Další možná cla: negociační (v rámci vyjednávání) 25.03.2013
7
Netarifní nástroje •
Význam netarifních nástrojů v současnosB převyšuje význam cel (historicky naopak)
KLASIFIKACE UNCTADu: • Paratarifní opatření (celní přirážky, dodatečné daně a přirážky, vnitřní daně uvalované na dovoz, povinné celní ohodnocení dovozu, tarifní kvóty, kontrola cen, povolení dovozu v návaznosB na exportní výkonnost) • Finanční opatření (administraBvní stanovení cen či kurzu, limity cen, anBdumpingová opatření, vyrovnávací cla, požadavek placení předem, souběžně existující rozdílné směnné kurzy, devizová omezení, dovozní depozita) • Automa5cká licenční opatření (automaBcké licence a monitorování dovozu) • Kvan5ta5vní opatření (kvóty, zákazy dovozu (angl. safeguards), omezení vývozu, jiné druhy licencí) • Monopolis5cká opatření (jedna dovozní organizace, povinné využim národních služeb apod.) • Technická, sanitární a fytosanitární opatření (technická regulace, např. , cerBfikáty GOST, CCC, zdravotní a jiné inspekce apod. ) • Opatření na kontrolu výroby a vývozu (subvence, zákaz vývozu, zdanění vývozu)
25.03.2013
8
Podpora vývozu • InsBtuce : – ECA – Export Credit Agency • Pojištění se státní podporou (v ČR: EGAP, a.s.) • Financování se státní podporou (v ČR: ČEB, a.s.)
– TPO – Trade PromoBon OrganizaBon • Informační služby (v ČR: CzechTrade)
– Další insBtuce (ministerstva, rady, výbory apod.) • Commercial Interest Reference Rates (CIRR) – úrokové sazby pro proexportní financování, podrobněji viz hwp://stats.oecd.org/glossary/detail.asp?ID=5895
25.03.2013
9
Světová obchodní organizace (WTO) (vznikla v r. 1995, předmm GATT) • Má tři hlavní pilíře -‐ oblasB: – GATT (obchod se zbožím), 1947 – na založení se podílelo i Československo – GATS (obchod se službami), 1995 – TRIPS (práva duševního vlastnictví), 1994/1995 + Mechanismus prověrek obchodních poliBk + Systém řešení obchodních sporů
• 159 členů (mimo část zemí SNS, Severní Koreu apod.) • Hlavní orgán: Konference ministrů (schází se min. jednou za 2 roky), dále Generální rada a Sekretariát • Zdlouhavá jednávání, rozhodování na základě konsensu, tj. jednomyslnosB
25.03.2013
10
Sídlo WTO, Ženeva
25.03.2013
11
Základní principy WTO • Nediskriminace – Doložka nejvyšších výhod (DNV, angl. MFN) stejné zacházení vůči členským zemím a zahraničním a domácím výrobkům a službám; • Liberalizace – Kola jednání GATT / WTO (odstranění tarifních a netarifních překážek obchodu), stanovení maximální výše cen; • Předvídatelnost – Transparentnost, zajištěno pomocí systému prověrek; • Konkurence – Systém ochrany proB nekálé soutěži, dumpingu , zakázané podpoře vývozu a obchodním bariérám; • Výhodnější zacházení vůči RZ a méně rozvinutým zemím – Systém všeobecných preferencí (angl. GSP a jeho modifikace). 25.03.2013
12
Kola jednání GATT/WTO 1947 (23 země) – Ženeva, Švýcarsko: celní sazby 1949 (13 zemí) – Annecy, Francie: celní sazby 1951 (38 zemí) – Torquay, Velká Británie: celní sazby (snížení) 1956 (26 zemí) – Ženeva, Švýcarsko: celní sazby 1960-‐1961 (26 zemí) – Ženeva, Švýcarsko (Dillonovo kolo): celní sazby 1964-‐1967 (62 země) – Ženeva, Švýcarsko (Kennedyho kolo): celní sazby (snížení), an5dumpingová opatření (poprvé) • 1973-‐1979 (102 země) – Ženeva, Švýcarsko (Tokijské kolo): celní sazby, netarifní opatření (snížení) • 1986-‐1994 (123 zem+) – Ženeva, Švýcarsko (Uruguayské kolo): vznik WTO, celní sazby, netarifní opatření, duševní vlastnictví, řešení obchodních sporů, služby, zemědělství aj. • 2001-‐současnost (153 země) – Kolo z Dohá, Rozvojový program z Dohá: celní sazby, služby, invesBce, vládní zakázky, životní prostředí, rozvoj aj. • • • • • •
25.03.2013
13
Stupně ekonomické integrace
25.03.2013
14
Stupně ekonomické integrace Stupeň integrace
Popis
Příklad
Zóna s preferenčními cly
Snížení cel ve vzájemném obchodě
Zóna volného obchodu (VO)
Částečné nebo úplné odstranění NAFTA, EFTA, CEFTA, BAFTA překážek obchodu aj.
Celní unie(CU)
Volný obchod + společná obchodní poliBka (rovněž částečně nebo úplně)
ČR+SR, EU a Turecko, MERCOSUR, RU+BY+KZ (2010)
Společný trh
Celní unie + volný pohyb výrobních faktorů (kapitálu a práce)
Jednotný vnitřní trh EU (existují však překážky u pohybu práce)
Hospodářská a měnová unie (HMU), příp. pouze měnová unie (MU)
Společný trh + společná měna a monetární poliBka
Belgie a Lucembursko, euro oblast (eurozóna) – měnové unie
PoliBcká unie -‐ federace (?)
Ekonomická + poliBcká integrace
USA, Rusko, Švýcarsko, Německo?
25.03.2013
Rozvojové země v rámci WTO, EU a západní Balkán
15
Stupně ekonomické integrace -‐ mapa CSME – Caribbean Single Market and Economy (CSME, CARICOM) CEMAC – Economic and Monetary Community of Central Africa UEMOA – The West African Economic and Monetary Union EEA – European Economic Area (česky EHP) CAN – Andean community CUBKR – Customs union of Belarus, Kazakhstan and Russia EAC – East African community EUCU – European Union Customs Union SACU – Southern African Customs Union
AFTA – ASEAN Free Trade Area COMESA – Common Market for Eastern and Southern Africa GAFTA – Greater Arab Free Trade Area
25.03.2013
Zdroj: Wikipedia
GCC – Gulf CooperaBon Council (část GAFTA) SAFTA – South Asian Free Trade Area SICA – Central American IntegraBon System TPP – Trans-‐Pacific Partnership 16
Stupně ekonomické integrace (WTO) • Regional Trade Agreements Informa5on System (RTA-‐IS, : hwp://rtais.wto.org • RTA – pojem používaný WTO pro FTA a CU • • • •
Země Krym Druh Datum
25.03.2013
17
Společná obchodní poli5ka EU
25.03.2013
18
Společná obchodní poliBka (SOP) EU • • • • •
Počátky již u ESUO (1952) Součást smluv o založení Evropských společenství (1957) Celní unie (1968) Jednotný vnitřní trh (1991/1992) Evropský hospodářský prostor (1994)
• Smysl SOP: ▫ ▫ ▫ ▫
Otevírání zahraničních trhů pro podniky z EU; Zvýšení negociační síly integračního uskupení; Podpora mnohostranného obchodního systému (WTO); Prosazení evropských hodnot (týká se kandidátských a některých rozvojových zemí);
• Principy:
▫ jednotnost, volný vývoz, volný dovoz
25.03.2013
19
Provedení SOP Po přijetí Lisabonské smlouvy (2009) - posílení role Parlamentu.
Komise jako vyjednavač • Vyjednává jménem 27 členských států • Reportuje Radě a EP
Rada vydává rozhodnur • mandát = vytvořen Radou na základě návrhu Komise • Komise vyjednává na základě mandátu • Rada schvaluje výsledky jednání (obecně kvalifikovanou většinou)
Evropský parlament • je informován Komisí o průběhu • schvaluje výsledky jednání (v případě dohod s širším než obchodním záběrem) 25.03.2013
© Ing. Radek Čajka
20
Čtyři hlavní pilíře SOP: • Společný celní sazebník (TARIC) ▫ Základní pilíř SOP;
• Společná ochrana vnitřního trhu ▫ Zamezení a odstranění nekálé soutěže; ▫ Dočasná ochranná opatření (anBdumping, dočasné zákazy dovozu, vyrovnávací cla);
• Společné vystupování navenek ▫ Podpora vstupu na trhy třemch zemí (hlavně odstranění překážek v jiných zemích poškozujících dovozy z EU pomocí bilaterálních jednání, WTO); ▫ řeší Evropská komise;
• Společné preference vůči třerm zemím ▫ Obchodní dohody a rozvojová pomoc.
NB Proexportní poli-ka není pilířem SOP (není společná, je však regulována právem EU). 25.03.2013
21
Společný celní sazebník (TARIC) (fr. Tarif intégré communautaire) • Vychází z harmonizovaného systému Světové celní organizace, WCO (celní kódy) • Jednotný celní sazebník pro všechny 27 zemí ▫
Navazuje na celní kodex (nařízení ES 2913/92) – legislaBva upravující sazebník, celní systém;
▫
Celní systém EU se v současně době modernizuje a převádí se do elektronické podoby.
• Obsahuje ▫
Dese5místní nomenklaturu
▫
Základní celní sazby (nejvyšší podle Doložky nejvyšších výhod), preferenční sazby podle dohod, jednostranné preferenční sazby, suspenzi tarifů (dočasné snížení cel apod.) a další opatření
Celní sazby jsou stanoveny jako valorické, specifické nebo kombinované
Některé druhy cel v TARICu nejsou obsaženy (např. vývozní cla)
• Je vydáván v říjnu pro další rok, online verze: hwp://ec.europa.eu/taxaBon_customs/dds2/taric/taric_consultaBon.jsp?Lang=cs&redirecBonDate=20101214
25.03.2013
22
Společné vystupování navenek v rámci SOP Banánové války mezi EU a USA
• Mnoholetý obchodní spor mezi USA a EU řešený u WTO. USA namítali, že EU porušila pravidla svobodného obchodu mm, že zvýhodňovala vývozce banánů z bývalých karibských kolonií svých členských zemí (celkově 7% dovozů banánů do EU). • USA vyhráli v r. 1997, EU byla nucena změnit zacházení. Podrobněji hwp://www.guardian.co.uk/world/1999/mar/05/eu.wto3, 14.12.2010 25.03.2013
23
Obchodní dohody (1) • Dohody s většinou zemí světa a integračních uskupení • -‐ Členství ve WTO (GATT, GATS, TRIPS):
▫ GSP pro Rozvojové země, GSP+, EBA apod. (viz dále);
• -‐ Evropský hospodářský prostor (3 země EFTA) od r. 1994:
▫ Norsko, Lichtenštejnsko, Island (Island se připravuje na vstup do EU);
• -‐ Celní unie:
▫ Turecko, Andora, San Marino, Monako (Monako je zapojeno do celního území a jednotného vnitřního trhu , není však součásm EU);
• -‐ Zóny volného obchodu:
▫ Chile, Mexiko, Island, Švýcarsko, Jižní Korea (platnost od 1. července r. 2011), částečně JAR, částečně CEFTA (Bosna a Hercegovina, Černá Hora, Srbsko a Albánie); jednání: Indie, Ukrajina, ASEAN (Indonésie, Malajsie, Thajsko, Filipíny, Singapur, Vietnam, Laos, Kambodža, Brunei a Barma), příp. další.
25.03.2013
24
Obchodní dohody (2) • Asociační dohody:
▫ Evropsko-‐středomořské (EUROMED) partnerství (připravuje se dohoda o volném obchodě): Tunisko, Maroko, Jordánsko, Egypt, Libanon, Alžírsko, Izrael a PalesBna – asociační dohody vstoupily v platnost, jednání: Sýrie, donedávna i Libye. ▫ Jednání: středoamerické státy (pokračuje), Rada pro spolupráci arabských států Perského zálivu (angl. GCC, pokračuje), MERCOSUR – Brazílie, Argen%na, Paraguay, Uruguay (přerušeno), Společenství Andských národnosd (přerušeno).
▫ Zvláštní dohody:
▫ Dohody s rozvinutými zeměmi: s USA, Japonskem, Austrálií, Novým Zélandem, jednání s Kanadou o shodách, regulacích apod. ▫ S Afrikou, Karibikem a Tichomořím (ACP – dohoda Cotonou, nebyla zcela podle pravidel WTO, plaBla do r. 2007), s Karibikem v současné době – dohoda o ekonomickém partnerství (EPA), Kamerun a Pobřeží slonoviny -‐ dohoda o volném obchodě se zbožím. ▫ Dohody o partnerství (obchodu) a spolupráci s Ruskem, Mongolskem, jednání také probíhají s Čínou.
▫ Evropská poli5ka sousedství (dohody o spolupráci): středomořské státy (státy Maghrebu, Izrael), západní státy SNS (Ukrajina, Moldávie, Bělorusko) a kavkazské státy (Gruzie, Arménie, Azerbajdžán) + Kazachstán, Kyrgyzstán, Uzbekistán, Turkmenistán. 25.03.2013
25
Rozvojová pomoc EU (1) • Uskutečňuje se pomocí zvláštních programů (Country Strategy Papers) • OSN a WTO (GSP):
– GSP+ pro 16 zranitelných zemí za předpokladu dodržení udržitelného rozvoje ve více sférách (ekonomika, poliBka, lidská práva aj. – dodržení 27 mezinárodních konvencí), méně než 1 % z celkového dovozu EU v rámci GSP. – EBA (Everything-‐But-‐Arms): bezcelní a bezkvótový přístup na trhy EU pro nejméně rozvinuté země (na cukr, banány a rýži se však vztahují omezující opatření).
• Poli5ka vůči sousedním zemím: – Zejména vůči zemím střední a východní Evropy a balkánským zemím, např. Chorvatsku, Makedonii (potenciální členské země EU), také Bosně a Hercegovině, Černé Hoře, Srbsku, Albánii, Kosovu. – Ak5vity EBRD (Evropské banky obnovy a rozvoje), do nichž se zapojuje i ČR – působí mj. ve východní Evropě (Ukrajina, Rusko). 25.03.2013
26
Rozvojová pomoc EU (2) • Podpora Afriky, Karibiku, Tichomoří (ACP) a Zámořských zemí a území EU (OCT – má je např. Francie, tzv. DOM-‐TOM, Británie a Dánsko): – Prostředky Evropského rozvojového fondu (EDF), který stojí mimo rozpočet EU; – Specifické finanční nástroje; – Summity, dohody.
25.03.2013
27
Zajímavé informace
25.03.2013
28
Jak lze měřit svobodu obchodu? • Např. think tank „The Heritage founda5on“ (HF) definuje svobodu obchodu jako “…a composite measure of the absence of tariff and non-‐tariff barriers that affect imports and exports of goods and services. The trade freedom score is based on two inputs: The trade-‐weighted average tariff rate and Non-‐tariff barriers (NTBs).“ Váhami jsou podíly každého zboží na celkovém dovozu). • Vzorec pro výpočet indexu • Kde i znamená zemi, Tariffmax and Tariffmin horní a dolní mez pro cla (%), Tariffi vážený průměr celních sazeb a NTBi body za netarifní překážky (počítají se podle zvláštní stupnice). Podrobněji hwp://www.heritage.org/index/Trade-‐Freedom, 14.12.2010
25.03.2013
Founded in 1973, The Heritage FoundaBon is a research and educaBonal insBtuBon—a think tank—whose mission is to formulate and promote conservaBve public policies based on the principles of free enterprise, limited government, individual freedom, 29 tradiBonal American values, and a strong naBonal defense.
KriBka úplné liberalizace obchodu • Např. Maurice Allais (1911-‐2010), francouzský ekonom a fyzik, nositel Nobelovy ceny za ekonomii (1988). Psal články až do smrB (99 let). • V pozdější etapě života zastánce názoru, že volný obchod mezi zeměmi s různým stupněm rozvoje není vzájemně prospěšný (např. mzdové náklady mohou být až několikrát nižší v RZ oproB RTE, což zlikviduje konkurenci při dovozu do RTE). • Navrhoval prohloubení regionální integrace zemí s přibližně stejným stupněm vývoje a postupné odstranění barier takových uskupení vůči světu.
25.03.2013
30
Děkuji za pozornost! Otázky? JJJ JJ ? JJ JJJ
25.03.2013
31
Zdroje • KALÍNSKÁ a kol. Mezinárodní obchod v 21. stoled. Praha: Grada Publishing, 2010 ISBN 978-‐80-‐247-‐3396-‐8. • KALÍNSKÁ, ŠTĚRBOVÁ a kol. Mezinárodní obchod (pro 2MO301). Praha: VŠE Oeconomica, 2009, ISBN 978-‐80-‐245-‐1299-‐0. • Prezentace Ing. Radka Čajky pro 6. svičení, ZS 2010/2011 (Pilíře a dohody v rámci SOP). • Portál BusinessInfo.cz [online]. Dostupná na WWW: hwp://www.businessinfo.cz/cz/rubrika/rozvojova-‐spoluprace-‐es-‐eu/1001673/ • GAJDUŠKOVÁ, BOLOTOV. Comparison of market openness in the CEE countries and in BRIC – perspec%ves for investors and trade. Brno 25.11.2010 – 26.11.2010.
25.03.2013
32
Důležité odkazy • Informace o WTO: – hwp://www.wto.org/ -‐ menu „About WTO“
• Společná obchodní poli5ka Evropské unie: – hwp://ec.europa.eu/trade/ -‐ domácí stránka SOP – hwp://ec.europa.eu/trade/creaBng-‐opportuniBes/bilateral-‐relaBons/ index_en.htm -‐ bilaterální obchodní vztahy – hwp://eeas.europa.eu/index_en.htm -‐ vnější vztahy
• Rozvojová pomoc Evropské unie: – hwp://ec.europa.eu/europeaid/index_en.htm -‐ domácí stránka – hwp://www.eeas.europa.eu/sp/index_en.htm -‐ Strategy Papers
25.03.2013
33