* Aktualizace 10. října 2014
Katedra mezinárodního obchodu
2MO301 „Mezinárodní obchod“ Cvičení č. 4 : Struktura platební bilance na příkladu České republiky, zdůraznění vlivu mezinárodních obchodních vztahů na tvar vnější rovnováhy země. Diskuse na téma: „Může být obchodní bilance dlouhodobě či trvale deficitní/přebytková?“
Ing. Ilya Bolotov, Ph.D., MBA
Vtip dne „Bastiat neúnavně (ovšem marně) vyvracel prastarý ale dodnes zakořeněný mýtus, podle kterého je aktivní obchodní bilance pro národní hospodářství "příznivá", zatímco pasivní bilance je "nepříznivá. Na důkaz nesmyslnosti tohoto mýtu použil příklad… K ještě pikantnějšímu závěru dospějeme, pokud se loď po opuštění francouzského přístavu potopí. Nešťastný obchodník utrpí ztrátu, ale zato Francie, jejíž celník poté, co loď opustila přístav, zaznamenal export, získává milion franků coby příspěvek k aktivní obchodní bilanci..“ Zdroj: Robert Holman: Frédéric Bastiat 1801-‐1850: jeho odkaz dnešnímu světu (2002) 12.03.2015
Program cvičení • Teorie platební bilance
– Dějiny platební bilance – Definice, druhy a zásady – Struktura • Horizontální • Vertikální + účtování
– Vnější rovnováha (salda) – Vyrovnávací procesy
• Platební bilance ČR – Týmová práce
• Zajímavé informace 12.03.2015
Teorie platební bilance (PB) POZNÁMKA: Teorie PB úzce souvisí s tzv. vnější ekonomickou rovnováhou, optimálním charakterem hospodářských transakcí zkoumané ekonomiky se svým okolím. PB umožňuje sledovat nejenom obchodní, ale i kapitálové (finanční) transakce, díky čemuž lze zjistit další úlohu zahraničního obchodu v ekonomice: zda ZO vyvolává nebo naopak kompenzuje příp. nerovnováhy. 12.03.2015
„Dějiny“ vnější ekonomické rovnováhy (OB => OB a kapitálové pohyby => PB)
• •
• •
•
•
•
Merkantilismus (do konce 18. století) – bohatství = množství drahých kovů v ekonomice – zabývali se především obchodní bilancí, prosazovali aktivní OB Liberalismus (konec 18. století – I. sv. válka) – obchod – zdroj růstu, snížení nebo odstranění cel – začíná se klást důraz i na kapitálové transakce – cenový vyrovnávací mechanismus PB (D. Hume) Meziválečné období (I. sv. válka – II. sv. válka) – hospodářské problémy a desintegrační tendence – rozvoj národního účetnictví, měření transakcí Bretton Woods (1944 – 70. léta) – fixní měnové kurzy, prosazování volného obchodu v rámci GATT – keynesiánství, pravidelné statistické výkazy (mj. PB) – kurzový a důchodový přístup k vyrovnání PB – vznik příruček MMF upravujících PB (od r. 1948) Svět po pádu BW (70. Léta – 2007) – deregulace trhů, transformace CPE, posílení globalizace – růst významu finančního sektoru, investic (mj. PZI) – monetaristické přístupy k vyrovnání PB Světová ekonomická krize (2007 – 2010) – zásahy států do ekonomiky v rámci protikrizové politiky – v řadě zemí zhoršení OB, odliv kapitálu z řady zemí – modely finančních krizí a BP? regulace finančních trhů? NB Před Velkou depresí ze 30. let 20. století se národní účetnictví nepoužívalo ve stejné míře jako v současnosti (PB jako výkaz pravděpodobně také). 12.03.2015
Definice PB Platební bilance – (standardizovaný) systematický statistický výkaz, záznam všech hospodářských/ ekonomických transakcí uskutečněných za určité období mezi národní ekonomikou a zahraničím. Období
¡ Měsíc, čtvrtletí, rok (u čtvrtletí a roku – kumulace).
Transakce (tokové veličiny):
¡ Peněžní toky, ¡ Změny devizových pohledávek a závazků, ¡ Hmotné toky.
Národní ekonomika a zahraničí
¡ Rezidenti dle MMF nebo Devizoví tuzemci (bydliště nebo sídlo v domácí zemi), ¡ Nerezidenti dle MMF nebo Devizoví cizozemci (opak). 12.03.2015
Druhy a úprava PB • Dvě koncepce:
– Devizová PB – souhrn veškerých inkas a plateb za určité období, – Ekonomická PB – souhrn veškerých pohledávek a závazků vůči zahraničí, které vznikly v daném období bez ohledu na vlastní realizaci.
•
Zásada: – podvojnost (každé transakci odpovídají dva zápisy), – souvztažnost (každému účtu odpovídá protiúčet/y).
• Úprava PB
– Mezinárodní pravidla MMF, Balance of Payments Manual, BPM (1948, 1950, 1961, 1977, 1993, 2008), od r. 2014 – 6. vyd., zatím se ještě často připravuje PB dle 5. vyd., ale už se pracuje na přechodu. – Devizový zákon ČR (Zákon č. 219/1995 Sb.).
12.03.2015
Rozdíly mezi statistikou ZO a PB (1) • Odlišné zdroje informací: – Statistika ZO zpravidla vychází z celních dokladů / systémů EU. – Statistika PB vychází z platebních dokladů.
• Odlišná metodologie: – V ČR statistika ZO používá FOB ceny u exportu a CIF ceny u importu. – PB používá FOB ceny jak u exportu, tak i u importu + započítává do dovozu řadu dalších položek (viz další slide).
• Statistika PB v současně době používá národní pojetí ZO (hodnoty byly přepočteny min. na r. 2005), dříve se ZO odhadoval přeshraničně. 12.03.2015
áì íÜ Üß W µ Ök `k á ÖÛ Ûâ âè
áÔ ák à Ûâ íÜ àÜ ×W Þ
Rozdíly mezi statistikou ZO a PB (2) ˸¹¥ÀÀ¥¨¥¨ ÇÆÉÆÍÅÅ2»¸ËÇH¼Ê¿É¸ÅÀ&Å2Ê˸ËÀÊËÀÂÐѸ¿É¸ÅÀ&Å2¿Æ ƹº¿Æ»Ì¸Ê˸ËÀÊËÀÂÐѸ¿É¸ÅÀ&Å2¿Æƹº¿Æ»Ì ÍÅÉÆ»Å2ÄÇÆÁ¼Ë2ÇƻüÇÉÀźÀÇÌÑÄ*ÅÐÍøÊËÅÀºËÍ2
•
éàßס¾`
©§§°
©§¨§
æÙÚßæÛåoÙàãØåÚÜçæÛãÜçÜêßéØåàdåoêëØëàêëàâð ÉéâííÕâkéÖØáWÖ۹µ
¥¤¦«© ¥¨¦£¥
·âéâííÕâkéÖØáWÖÛ¶¼¹
¤¬¥§« ¥¦¥£¬
æÔß×â
¥¤¦«
¥£¬¦
æÙÚßæÛåoÙàãØåÚÜíäÜëæÛàÚÜçãØëÜÙåoÙàãØåÚÜçæÛãÜçéàåÚàçì ñägåðíãØêëåàÚëío ÉéâííÕâkéÖØáWÖ۹µ ¥£¦§¦ ¥§¤£© ·âéâííÕâkéÖØáWÖ۹µ ·âéâííÕâkáØíÔÛåáèçéØæçÔçÜæçÜÖØÍÂ
¤¬§«« ¥¦¨¥ª §¦
§£
«¤¥
¨¦¬
ÉéâííÕâkéÖØáWÖ۹µ
¤£§¦
¤¤¬©
·âéâííÕâkéÖØáWÖÛ¶¼¹
¥§£
¦¤«
¤¥«¦
¤¨¤§
æÔß×â
•
V dovozu PB jsou “započteny nákupy zboží v zahraničí nezahrnuté do statistiky zahraničního obchodu (např. nákupy pohonných hmot na lePšQch v zahraničí, hodnota podlimitních poštovních zásilek nepodléhajících celní deklaraci ze zemí mimo eurozónu). Jejich celková hodnota činila v r. 2010 cca 4 mld. Kč”
éæñÛoãÙéØåÛàåÞ
æÔß×â
12.03.2015
Zdroj: ČNB, Platební bilance 2010
Horizontální struktura PB (dle 5. vydání Příručky MMF)
BÚ KÚ FÚ CH ∆DR
12.03.2015
Běžný účet Kapitálový účet Finanční účet Saldo chyb a opomenutí Změna devizových rezerv
Horizontální struktura PB (dle 6. vydání Příručky MMF)
BÚ KÚ FÚ
Běžný účet Kapitálový účet Finanční účet ∆DR
CH
12.03.2015
Rezervní aktiva
Saldo chyb a opomenutí
Horizontální struktura – BÚ (dle 5. vydání Příručky MMF)
OB
Obchodní bilance:
BS
Bilance služeb:
BV
Bilance výnosů:
BP
Bilance běžných převodů:
export a import zboží, zušlechťovací operace (dovoz za účelem zušlechtění, oprav a dalšího vývozu).
doprava, cestovní ruch (pohyb osob), ostatní služby, ostatní služby (EBOPS 2002): komunikace, stavební, pojišťovací, finanční, počítačové a informační služby, licenční poplatky, jiné obchodné služby, osobní, kulturní a rekreační služby a vládní služby.
příjmy a kompenzace zaměstnancům přes hranice, příjmy a výdaje související s toky zahraničních investic (dividendy, úroky a reinvestované zisky).
transfery mezinárodního charakteru (vládní a soukromé, finanční a věcné) – hospodářská pomoc, příspěvky mezinárodním institucím, dary, penzy, alimenty, převody pracovních příjmů.
12.03.2015
Horizontální struktura -‐ KÚ • Mezinárodní převody kapitálového charakteru: transfery související s – – – –
migrací obyvatelstva, promíjením dluhů, vlastnickými právy k základním prostředkům. v ČR též část transakcí související s převody z evropských fondů (v závislosti na typu transakce).
• Převody – nevýrobních nefinančních aktiv (např. pozemků pro zastupitelské úřady), – nehmotných práv (patenty, autorská práva). 12.03.2015
Horizontální struktura -‐ FÚ PZI
Přímé zahraniční investice
dlouhodobý zájem, min. 10 % na kontrole podniku (také založení nového podniku), definice OECD a MMF. 3 podpoložky: základní kapitál, reinvestovaný zisk a ostatní kapitál.
PFI Portfoliové investice krátkodobý zájem, investice do majetkových (akcie) a dluhových cenných papírů (dluhopisy), méně něž 10 % na kontrole.
FD
Finanční deriváty
forwardy, futures, swapy a opce (termínoví kontrakty, ČNB zveřejňuje od r. 2000).
OI
Ostatní investice
Platby za obchodní transakce, vklady na účtech a úvěry poskytnuté tuzemcům cizozemci a naopak (člení se na dlouhodobé a krátkodobé a podle subjektů: ČNB, 12.03.2015obchodní banky, vlády, ostatní sektory).
Horizontální struktura – CH a ∆DR CH Chyby a opomenutí vznikají kvůli nedostatku informací o transakcích mezi domácí ekonomikou a zahraničím a existenci šedé ekonomiky. Nízká hodnota však nemusí znamenat přesnost (transakce se mohou kompenzovat v rámci účtů). ∆DR Změna devizových rezerv centrální banky (ČNB), příp. ministerstva financí:
¡ Mají podobu investic do cenných papírů, vkladů, zlata, úvěrů MMF apod. ¡ Jsou zaznamenávány s opačným znamínkem („-‐“ = zvýšení DR, „+“ – snížení DR) ¡ Mění se při státních intervencích (režimy fixních kurzů, řízený floating), inkasování výnosů z držení cenných papírů, čerpání nebo splacení úvěrů centrální bankou, změn kuru domácí měny (depreciace – zvýšení v jednotkách domácí měny, apreciace -‐ snížení).
12.03.2015
Účetní změny
Dodatek: kurzové změny DR-‐ ilustrace Stav devizových rezerv – časová řada
Zdroj: ČNB ARAD, vlastní zpracování. 12.03.2015
O ER*)>8 V.7""+1#7_ 1#@:7$ &$ &3#<7"3 5;/5):R 7:$"#7G7*@(/ 2)64B )6$ 1#)#71#7'*8 &Q>")2"4 *%0#*+:+=4 $G$*#8? Dodatek: Kurzovým režimem ČR je od r. 1997 řízený floating O F:5%+:$($ &Q"+1R :$&7>+&Q'D %$>$%& 2)(/ #)*4 1#)#? &Q>")2"Q &67&? (od r. 2003 do r. 2013 – de facto čistý floating) 40
1200
3 560 m ld EUR
38
1050
36
900 750
32
600
30
450
28
300
26
150
24
0
22
-150 1/98
1/99
1/00 intervence
1/01
1/02
1/03
1/04
prodej výnosů devizových rezerv
1/05
1/06
1/07
1/08
1/09
odkud v ládních privatizačních příjmů do devizových rezerv
1/10
mil EUR
CZK za 1 EUR
34
1/11
CZK/EUR
10
intervence 12.03.2015
Zdroj: Lubomír Lízal, PhD. Intervence jako (ne)konvenční nástroj měnové politiky Nedořešené problémy tzv. bankovní unie Obchodně podnikatelská fakulta Karviná, 14.5.2013
Horizontální struktura PB -‐ příklad
12.03.2015
Horizontální struktura PB (dle 6. vydání Příručky MMF)
NOVÁ STRUKTURA BÚ • Obchodní bilance: • Export a import zboží, • Re-‐exporty, • Merchantingové obchody. • Bilance služeb: • Zušlechťovací styk (nově služba) a • nové členění dle EBOPS 2010. • Bilance prvotních důchodů (=VF): • Náhrady zaměstnancům, • Úroky, • Zisky společností, • Reinvestované zisky, • Renta. • Bilance druhotných důchodů (=transfery): • Daně z příjmu, bohatství atd., • Některé pojistné prémie, • Současná mezinárodní spolupráce, • Ostatní běžné transfery, • Korekce související s penzemi. 12.03.2015
NOVÁ STRUKTURA KÚ A FÚ • Kapitálový účet: • Pořízení / prodej nevýrobních nefinančních aktiv: • • •
Přírodní zdroje, Smlouvy, leasing a licence, Nehmotná aktiva (goodwill, loga...).
• Kapitálové transfery: • Odpuštění dluhů, • Některá pojistná plnění, • Investiční a jiné granty, • Vybrané daně atd.
• Finanční účet: • Přímé zahraniční investice, • Portfoliové investice, • Finanční deriváty (mimo rezervy), • Ostatní investice, • Rezervní aktiva (nově na FÚ).
Zdroj: http://www.imf.org/external/pubs/ft/bop/2007/bopman6.htm
EBOPS 2010
Extended Balance of Payments Services Classification (angl.) MMF BPM5 – EBOPS 2002 • Transport • Travel • Other services: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Communications services, Construction services, Insurance services, Financial services, Computer and information services, Royalties and license fees, Other business services, Personal, cultural, and recreational services, 9. Government services, n.i.e.
MMF BPM6 – EBOPS 2010 • Transport • Travel • Other services:
Zdroje: EBOPS 2002 http://unstats.un.org/unsd/tradekb/Attachment358.aspx EBOPS 2010 http://unstats.un.org/unsd/tradeserv/Workshops/hanoi2010/docs/07%2 0- %20The%20Extended%20Balance%20of%20Payment%20Services% 12.03.2015 20(EBOPS)%20classification.pdf
1. Manufacturing services on physical inputs owned by others , 2. Maintenance and repair services n.i.e., 3. Construction, 4. Insurance and pension services, 5. Financial services, 6. Charges for the use of intellectual property n.i.e., 7. Telecommunications, computer, and information services, 8. Other business services, 9. Personal, cultural, and recreational services, 10. Government goods and services n.i.e.
Vertikální struktura PB (dle 5. vydání Příručky MMF)
• kreditní transakce (kredit) • příliv peněz do ekonomiky (export, PZI,…)
• debetní transakce (debet) • odliv peněz z ekonomiky (import, mzdy zahr. pracovníků)
• výjimka: devizové rezervy • snížení DR -‐ kreditní operace • zvýšení DR – debetní operace
12.03.2015
Vertikální struktura PB -‐ příklad Kredit Debet
12.03.2015
Vertikální struktura FINANČNÍHO ÚČTU (dle 6. vydání Příručky MMF)
• kreditní transakce (kredit) –> čisté pořízení aktiv. • příliv peněz do ekonomiky.
• debetní transakce (debet) –> čisté pozbytí aktiv. • odliv peněz z ekonomiky.
12.03.2015
Podvojnost v PB •
Transakce jsou zaznamenávány do PB na podvojném principu: kreditní transakce na jednom účtu je doprovázena debetní na jiném účtu (součet všech kreditních transakcí = součet všech debetních transakcí): – Např. export a import zboží a služeb (OB a BS) mají protizápis na ostatních investicích (OI). – Změna devizových rezerv (rezervních aktiv, ∆DR) vyplývající z pohybu kurzů měn má protizápis na saldu chyb a opomenutí (kurzové rozdíly). – Změny v bilanci výnosů (prvotních důchodů) se mj. zaznamenávají do přímých zahraničních investic (reinvestice zisků), ale u repatriace zisku do ostatních investic. – Nový vklad v zahraniční bance je debet na ostatních investicích atd.
• •
V některých případech nedochází k reálnému odlivu peněz z ekonomiky a naopak. Podrobněji viz mj. Štěrbová, L. a kol. (2013).
12.03.2015
Tvar vnější rovnováhy (salda) (1) Tvar se posuzuje pomocí salda (platební bilance jako celek je vždy vyrovnána, tj. BÚ + KÚ + FÚ + CH + ∆DR = 0 ) – POZOR!!! Zde posuzujeme podle BPM5 (v BPM6: BV –> BPD a BP –> BDD a ∆DR spadá do FÚ, FÚ má opačné znaménko, tedy BÚ + KÚ – FÚ + CH = 0). ¡ Saldo obchodní bilance (nejužší):
÷OB = -‐ (BS + BV + BP + KÚ + FÚ + CH + ∆DR). ¡ Saldo výkonové bilance:
÷VB = OB + BS = -‐ (BV +BP + KÚ + FÚ + CH + ∆DR), ÷mod. VB = OB + BS + BV = -‐ (BP + KÚ + FÚ + CH + ∆DR). 12.03.2015
Tvar vnější rovnováhy (salda) (2) ¡Saldo běžného účtu: ÷BÚ = -‐ (KÚ + FÚ + CH + ∆DR), ÷Dlouhodobě udržitelný stav: deficit BÚ/HDP < 5 (někdy 8) %.
¡Saldo základní bilance: ÷ZB = BÚ + KÚ + PZI = -‐ (PFI + FD + OI + CH + ∆DR).
¡Saldo maximální likvidity (nejširší): ÷BÚ + KÚ + FÚ + CH = -‐ ∆DR. 12.03.2015
Vyrovnávací procesy PB (doma) •
Administrativní vyrovnání – Pomocí nástrojů obchodní politiky: • Tarifní (=různé druhy cel), • Netarifní.
– Státní regulace: • omezení pohybu krátkodobého kapitálu, omezení směnitelnosti měny, monopol ZO apod.
– Intervence CB: • devizové rezervy.
•
Působení tržních sil – Vyrovnávací mechanismy • důchodový, kurzový, cenový, monetaristický – viz Mezinárodní ekonomii. • V praxi působení více mechanismů najednou.
12.03.2015
Důchodový vyrovnávací mechanismus ¡ Keynesiánský přístup: ÷ Y = C + I + G + NX ÷ ∆X (autonomní veličina) => ∆Y (multiplikační vztah) ÷ M = Ma + M * Y
¡ Podmínky: ÷ pevné ceny, fixní kurz, nevyužité kapacity
¡ Mechanismus ÷ BÚ (přes multiplikátory): ↑↓ X => ↑↓ Y => ↑↓ M => vyrovnání VB S S ÷ FÚ (přes úrokové sazby): ↓↑ M (např. ↓↑ BÚ) => ↑↓ IR => ↑↓ M => ↑↓ FÚ S M
PS – nabídka peněz, množství peněz v ekonomice
12.03.2015
Kurzový vyrovnávací mechanismus – Podmínky: • pohyblivý kurz (floating) • Vysoká citlivost (elasticita) vývozu a dovozu na změny kurzu, tzv. Marshallova-‐ Lernerova podmínka (autor Abba Lerner, viz konec prezentace): kurzová eX + kurzová eM > 1 ΔA ⎞ ⎛ ⎜ e = A ⎟ ⎜ ΔB ⎟ B ⎠ ⎝
– Mechanismus : • BÚ < 0 (odliv peněz) => depreciace => ↑ X a ↓ M => => vyrovnání BÚ, • BÚ > 0 (příliv peněz) => apreciace => ↓ X a ↑ M => => vyrovnání BÚ.
12.03.2015
Cenový vyrovnávací mechanismus PB – Popsal již David Hume – Podmínky: • fixní kurzy (původně drahé kovy), • v případě pohyblivých kurzů – platnost Marshallovy-‐Lernerovy podmínky.
– Mechanismus: S M
• VB > 0 => ↑ => ↑ P => ↓ X a ↑ M => vyrovnání VB, S • VB < 0 => ↓ M => ↓ P => ↑ X a ↓ M => vyrovnání VB.
12.03.2015
Monetární vyrovnávací mechanismus – Hlavní myšlenka: • nerovnováha platební bilance je dána nesouladem mezi poptávkou po D S penězích M a nabídkou peněz M . • Přizpůsobování probíhá pořízením / prodejem aktiv v zahraničí.
– Mechanismus (málo peněz) => ↑ IR a ↓ P => ↑ X a ↓ M, S současně ↑ M (dovoz K) => vyrovnání PB. D S • M < M (přebytek peněz) => ↓ IR a ↑ P => ↓ X a ↑ M, S současně ↓ M (vývoz K) => vyrovnání PB. •
12.03.2015
D M
S > M
Investiční pozice Samostatný statistický výkaz zachycující stav domácích investic v zahraničí (A) a zahraničních investic v domácí ekonomice (P)
– Kopíruje strukturu finančního účtu, jedná se ale o stavové veličiny – Upraven v BPM6. – Aktiva • Pohledávky za zahraničními subjekty, • Držba zahraničního majetku domácími subjekty (např. akcie).
– Pasiva • Závazky domácích subjektů vůči zahraničním subjektům, • Držba majetku na domácím území zahraničními subjekty. 12.03.2015
Platební bilance ČR
12.03.2015
Týmová práce • Otázka č. 1: Charakterizujte a zhodnoťte vývoj jednotlivých součástí běžného účtu platební bilance ČR ve sledovaných letech s důrazem na rok 2012 a r. 2013. • Otázka č. 2: Jaké jsou obecně možnosti krytí schodku běžného účtu? Zhodnoťte jejich účinnost a dlouhodobou udržitelnost. Které z nich se uplatňují v PB ČR? • Otázka č. 3: Jak hodnotíte vývoj sald základní bilance a maximální likvidity v ČR? Jak by se podle Vašeho názoru vyvíjely, pokud by ČR měla fixní kurz a byla zasažena akutní fází finanční krize (akutní fáze = USA podzim r. 2008)? • Otázka č. 4: Z čeho se skládají devizové rezervy ČR? Uveďte, které vlivy podle Vašeho názoru determinují meziroční změny jejich výše. Rozdíl v hodnotě v CZK a v USD? • Otázka č. 5: Jak hodnotíte vnější rovnováhu ČR (dle 12.03.2015 jednotlivých sald v PB)? Zdůvodněte.
Důležité statistiky v r. 2013–2014 Saldo OB (Saldo VB
Saldo BÚ Saldo FÚ Saldo PZI
188,0 mld. CZK cca 240 mld. CZK)
-‐56,0 mld. CZK 187,9 mld. CZK 33,2 mld. CZK
Devizové rezervy (stav 31. leden 2015) 52,4 mld. USD 12.03.2015
Možnosti krytí deficitu BÚ (zpravidla se jedná o položky FÚ)
• Dluhový způsob: – financování pomoci ostatních investic (= přijetí úvěrů ze zahraničí na soukromé či vládní úrovni, např. půjčky IMF) – např. významné v Rusku, i když má přebytek BÚ.
• Nedluhový způsob -‐> uplatňováno v ČR – Financování pomoci přímých zahraničních investic (= dlouhodobý kapitál, malá pohyblivost) – ČR. • Zachyceno v základní bilanci.
– Financování pomocí portfoliových investic (= krátkodobý kapitál, značná volatilita) – např. Pobaltí. 12.03.2015
mld. CZK
Vývoj jednotlivých sald PB ČR (údaje ČNB) v pojetí do r. 2014 300 250 200 150 100 50 0
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
-‐50 -‐100 -‐150 -‐200
BÚ
ZB = BÚ + KÚ + PZI
12.03.2015
Saldo maximální likvidity Zdroj: ČNB
OB
VB = OB + BS
mod. VB = OB + BS + BV
Jak hodnotíte celkovou vnější rovnováhu ČR?
12.03.2015
-‐01
-‐05
-‐06
-‐07
12.03.2015
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
Vývoj salda BÚ k HDP, %
00
-‐02
-‐03
-‐04
problémy
Shrnutí a diskuse
• Může být obchodní bilance dlouhodobě či trvale deficitní?
12.03.2015
Závěr • Může být obchodní bilance dlouhodobě či trvale deficitní? – V teorii působí vyrovnávací mechanismy. – V praxi takové případy nastávají. • ČR – dlouhodobý schodek OB v 90. letech a BÚ v novém miléniu, • USA – dostávají zaplaceno v USD a platí za importy v USD (fungování kurzového vyrovnávacího mechanismu je omezeno), • Chudé rozvojové země, které jsou odkázány na rozvojovou pomoc (deficit OB větší než přebytek BP / druhotných důchodů).
12.03.2015
Statistiky PB a IP v ČR
• ČNB – Stránky (údaje v CZK, EUR, USD):
• http://www.cnb.cz/cs/statistika/platebni_bilance_stat/
• http://www.cnb.cz/miranda2/export/sites/www.cnb.cz/cs/statistika/plate bni_bilance_stat/platebni_bilance_q/BOP_CS.XLS (1993-‐současnost, čtvrtletí včetně kumulace). • Investiční pozice: http://www.cnb.cz/cs/statistika/platebni_bilance_stat/investicni_pozice/i ndex.html.
• ČNB -‐ systém časových řad ARAD (údaje v CZK, EUR, USD): • http://www.cnb.cz/docs/ARADY/HTML/index.htm.
• Eurostat (údaje v CZK a EUR): • http://ec.europa.eu/eurostat -‐ sekce „Balance of payments“.
• World Bank – WDI & GDF (údaje v USD) + DEVIZOVÉ REZERVY: • http://databank.worldbank.org/ddp/home.do.
• IMF – IFS (BPM6 od r. 2008) a COFER – DEVIZOVÉ REZERVY: 12.03.2015
• http://elibrary-‐data.imf.org/FindDataReports.aspx?d=33061&e=169393 (přístup k plné verzi je podmíněn registrací, pro 5 dní je zdarma – TRIAL). • COFER: http://www.imf.org/external/np/sta/cofer/eng/.
Zajímavé informace
12.03.2015
Abba Lerner (1903-‐1982) •
Americký ekonom židovského původu, narodil se v carském Rusku, vyrůstal v Londýně, znal Keynese (nebyl akademik, nedostal Nobelovu cenu...): – Jako první uvedl fiskální a monetární politiku jako základní nástroje keynesiánské ekonomie, – Vymyslel koncept NAIRU (přirozené míry zaměstnanosti), – Vypracoval model tržního socialismu. – Lernerův index monopolní síly v mikroekonomii: (P-‐MC) / P. – Marshallova – Lernerova podmínka: eX + eM > 1.
12.03.2015
Některé ukazatele PB nových členských zemí EU v poměru ku HDP (toky, průměr za 1999-‐2009)
Země
(X+M) / HDP
( (X+M) / HDP ) / 2
PZI / HDP
(PFI+OI) / GDP
ČR, Slovensko, Polsko, Maďarsko Česká republika Slovensko Polsko Maďarsko
135,50% 152,70% 70,40% 143,10%
67,75% 76,35% 35,20% 71,55%
6,40% 5,40% 3,50% 4,90%
2,80% 4,40% 3,30% 9,20%
77,70% 56,00% 48,60%
9,30% 3,70% 4,30%
9,40% 7,30% 15,80%
12,60% 4,90% 2,00%
5,70% 5,70% 9,10%
12,30% 8,40%
44,00% 43,50%
Pobaltí Estonsko Litva Lotyšsko
155,40% 112,00% 97,20%
Bulharsko, Rumunsko, Slovinsko Bulharsko Rumunsko Slovinsko
118,80% 73,10% 118,70%
59,40% 36,55% 59,35% Malta a Kypr
Malta Kypr 12.03.2015
168,60% 102,80%
84,30% 51,40%
Poznámka: X+M – obrat obchodu, Zdroj: Eurostat
Děkuji za pozornost! J J PB J J
12.03.2015
Použité zdroje • • •
ŠTĚRBOVÁ, L. a kol. Mezinárodní obchod ve světové krizi 21. století. Grada Publishing, Praha 2013. ISBN: 978-‐80-‐247-‐4694-‐4. PLCHOVÁ, B. a kol. Zahraniční ekonomické vztahy ČR. Oeconomica, Praha 2007. ISBN 978-‐80-‐245-‐1285-‐3 Lubomír Lízal, PhD. Intervence jako (ne)konvenční nástroj měnové politiky Nedořešené problémy tzv. bankovní unie. Obchodně podnikatelská fakulta Karviná, 14.5.2013
• • •
Přednášky doc. Ing. Emílie Kalínské, CSc., ZS 2006/2007 Přednášky prof. Ing. Boženy Plchové, CSc., ZS 2006/2007 Prezentace Ing. Radka Čajky, Ph.D., ZS 2009/2010
•
BOLOTOV, I. Channels of Influence of the Global Crisis on the Internal Balance of the EU New Member States (MBK, Zlín, 2011).
12.03.2015