2015

aMb

BULLETIN Klimaatadaptatie WATER HITTE BIODIVERSITEIT KLIMAATNEUTRAAL BOUWEN HOUTEN 2015

Helofytenfilter Houten Zuid BUREAU MET WAARDE

Architectuurcentrum Makeblijde | aMb Oud Wulvseweg 3 | 3992 LT Houten | www.architectuurcentrummakeblijde.nl | [email protected]

Architectuurcentrum Makeblijde | aMb

HOUTEN 01/06/2015

Voorwoord Het jaarprogramma ‘De Grote Verbouwing’ van Architectuurcentrum Makeblijde | aMb staat dit jaar in het teken van het klimaat. Het aMb | Bulletin, klimaatadaptatie bevat een overzicht van mogelijke maatregelen om wateroverlast, verdroging en/of opwarming tegen te gaan. Het architectuurcentrum maakt de balans op voor Houten. Tijdens De Klimaatsafari bekijken bewoners samen met klimaatdeskundigen, architecten en studenten ter plekke wat er al is gerealiseerd op klimaatgebied. Met deze klimaatadaptatie-toolbox in de hand borduren we daarop voort en kijken we waar in de openbare ruimte en/of tuinen de mogelijkheden liggen. Tijdens de collegereeks Ruimte | Klimaat in Park Makeblijde wordt in samenwerking met de Nederlandse Vereniging voor Tuin- en Landschapsarchitectuur NVTL met vakspecialisten en opdrachtgevers ingezoomd op opgaven die alleen opgelost kunnen worden door landschappelijke interventies op een groot schaalniveau. Hans Ligteringen | Programmacoördinator Claudia Temperilli | Projectcoördinator

Vereniging Buurttuinen Transvaal Amsterdam Oost - Eigenbeheer groene (openbare) ruimte.

INHOUD

Bronnen * Ecological Urbanism | Harvard University Graduate School of Design 2010 * URBAN BY NATURE | Uitgever: IABR 2014 * Groenblauwe netwerken voor duurzame en dynamische steden | Hiltrud Pötz & Pierre Bleuze bureau opMAAT * Technische eigenschappen van groene daken en gevels | TU/e / VHG * Handboek Duurzame Buitenruimte | NL Greenlabel * Biodiversiteit | bio-wetenschappen en maatschappij kwartaal 4 2012 * Proeftuin Klimaatadaptatie Arnhem Den Haag NL | Ministerie van VROM * Klimaat in de stad | Alterra Wageningen

Voorwoord | Pagina 4 1 DE KLIMAATUITDAGING | Pagina 6 2 KLIMAAT ALS STEDELIJKE OPGAVE | Pagina 7 3 KLIMAATADAPTATIE 3.1 WATERRUIMTE | Pagina 10 3.2 WATERRUIMTE | Pagina 12 3.3 HITTESTRESS | Pagina 14 3.4 KLIMAATNEUTRAAL BOUWEN | Pagina 16 3.5 KLIMAATNEUTRAAL BOUWEN | Pagina 18

Fotografie: Architectuurcentrum Makeblijde | aMb

4


5

1

DE KLIMAATUITDAGING

Broeikaseffect. De atmosfeer rond de aarde werkt als een broeikas die warmte vasthoudt met een gemiddelde temperatuur van ronde de 18°. Door onder andere de verbranding van fossiele brandstoffen wordt de warmte van de zon vastgehouden wat de opwarming van de aarde tot gevolg heeft. Temperatuurstijging op aarde heeft grote gevolgen voor het weer en gehele ecosysteem. Klimaatadaptatie zijn al die maatregelen die de negatieve gevolgen van klimaatveranderingen verminderen.

Klimaatadaptatie

Het klimaat verandert als gevolg van het zogenaamde broeikaseffect. Bijna dagelijks zijn de wereldwijde gevolgen in het nieuws. Veelal gaat het dan over extreme wateroverlast of droogte. Ook Houten werd de afgelopen jaren geconfronteerd met hevige regenval waarbij de reguliere hemelwaterafvoer niet toereikend was zodat tunnels en riolering vol liepen. Klimaatveranderingen kunnen verstrekkende gevolgen hebben voor de leefbaarheid en gezondheid in een stad. Problemen op het gebied van water en opwarming dienen vroegtijdig opgelost te worden. Grootschalige ruimtelijke ingrepen als de kustversterking, de verbredingen van de grote rivieren voor waterberging of het verbeteren van waterlopen en rioolstelsels geschieden boven onze hoofden. In de gemeente Houten wordt het Deltaprogramma: Ruimte voor de Rivier, bij Tull en ‘t Waal afgerond. In veel grote steden in binnen en buitenland zijn inmiddels veel nieuwe ideeën ontwikkeld voor de oplossing van het klimaatprobleem. Ideeën die hand in hand gaan met een geheel nieuw gebruik van de openbare ruimte en gebouwen. Waterpleinen en robuuste daken gevelvegetatie zijn de meest tot de verbeeldingsprekende voorbeelden. De bekende Nederlandse landschapsarchitect Piet Oudolf realiseerde in New York een groen parklint bovenop een stuk oude metrolijn. Het project: ’High Line’ is wereldwijd een inspirerend voorbeeld voor zowel ontwerpers, burgers als overheid en inmiddels een ‘Place to Be’. Het project levert een belangrijke bijdrage aan de leefbaarheid en aangrenzende wijkeconomieën.

Dry Line In New York wordt het project: ’Dry Line’ ontwikkeld om de stad te beschermen tegen extreme weersituaties. De orkaan Sandy confronteerde de stad in 2012 met haar eigen kwetsbaarheid als stad aan zee. Langs de kuststrook van Manhattan is een twintig kilometer lange reeks van infrastructurele waterwerken ontworpen. Bijzonder aan het project is dat het zich stap voor stap ontwikkelde tot een ruimtelijk concept waarbij de smalle kuststrook niet alleen dient als waterkering maar ook een sociale ruimte is met volop ruimte voor eigen initiatief, ontmoeting en aandacht voor biodiversiteit. De kustlijn als een lange geschakelde reeks van plekken met een eigen identiteit, die mensen en buurten met elkaar verbindt. De stad wordt zowel sociaal-economisch als ecologisch verbeterd en verfraaid met een gevarieerd natuurrijk, waterén stadslandschap dat geheel nieuw is. 6


2

DE STEDELIJKE OPGAVE

Stedelijke acupunctuur

Ook in Houten zijn maatregelen tegen de gevolgen van klimaatveranderingen noodzakelijk. De gemeente Houten realiseert op dit moment een klimaatstresstest waarbij de knelpunten voor toekomstig wateroverlast digitaal in kaart gebracht worden. Op probleemlocaties zal als eerste gekeken wordt hoe het watersysteem verbeterd kan worden zodat regenwater niet naar ongewenste locaties stroomt of in het riool terecht komt. Het ligt voor de hand dat klimaatoplossingen in Houten vooralsnog geïntegreerd worden in grote actuele stedelijke opgaven in het centrum of op de Molenzoom. Op het gebied van waterbeheer en groenvoorziening is Houten geen tabula rasa. Met name in Houten Zuid is de waterhuishouding fraai en effectief geïntegreerd in een parklandschap met veel recreatiemogelijkheden. Problemen zullen zich als eerste voordoen in het eerder gebouwde Houten Noord. Technisch is er veel mogelijk om water te bufferen en vertraagd af te voeren. Ingrepen moeten op specifieke locaties echter telkens anders ruimtelijk ingepast worden. De monofunctionele fietsstroken, de multifunctionele openbare ruimte in de wijken en de winkelcentra vragen elk een eigen benadering. Eenvoudige maatregelen variëren van een simpele regenton, het verminderen van stenen oppervlaktes tot verhoogde stoepranden en bermgoten. Complexer zijn de aanleg van wadi’s, infiltratiezones en geavanceerde waterbergingssystemen onder of op gebouwen en pleinen. Er zijn inmiddels veel innovatieve oplossingen beschikbaar als prefab-voetpaden die zowel vertraagd waterafvoeren als verkoelen en slimme retentietuinen, op het dak of voor de gevel. Dergelijke oplossingen zijn niet alleen goed voor de waterafvoer maar verstevigen ook de biodiversiteit en zorgen voor isolatie en verkoeling met verlaging van het energieverbruik als gevolg. Elke ingreep in de stedelijke ruimte, hoe bescheiden die ook is, moet een verbetering of verfraaiing opleveren. Dit geldt voor zowel de private ruimte rond het huis, als de aangrenzende openbare ruimte. Het Houtense systeem van tuinen, stegen, parkeerplaatsen, verkeersaders, trapveldjes, fietspaden, groenstrook, winkelcentra, et cetera is niet overal nog even aantrekkelijk en/of functioneel. Gedrag en wensen van bewoners veranderen per definitie sneller als de stad zelf. De klimaatkwestie was twintig jaar geleden bovendien nog geen issue. Klimaatadaptatie is dus vooral het creatief zoeken naar nog 7

| De Klimaatsafari niet ontdekte ruimtelijke mogelijkheden. Met een klimaatbril moet gekeken worden naar gewenste aanpassingen en/ of functieveranderingen. In elke stad wordt veel ongebruikte ruimte jarenlang over het hoofd gezien. In Houten zijn veel daken van parkeerplekken en bedrijfsruimtes tot nu toe nog ongebruikt. Wat doen we met de ruimte rond gebouwen die hun oorspronkelijke gebruikers en/of functie hebben verloren? Houten is ook een stad met veel grenzen. Grenzen tussen tuinen en openbare ruimte, tussen spoor en wijken, tussen parkeerplaatsen en trapveldjes, tussen woonblokken en groenstrook en tussen woonblokken onderling. Het is juist daar waar veel mogelijk is. Oplossingen voor het klimaat gaan altijd van privé naar openbare ruimte en kunnen dus niet zonder medewerking van gebruikers (eigenaren) van de stad gerealiseerd worden. Het is ondenkbaar dat een stad als Houten in één keer een robuust klimaatprogramma kan of zal uitvoeren. Klimaatadaptatie betekent in Houten het op buurtniveau koppelen van vele kleinschalige oplossingen. In Houten zijn de bewoners en bedrijven aan zet.

1 2 3 4 5 6 Vrolikstraat Amsterdam - Regenwaterafvoer, Atelier de lyon

1. 2. 3. 4. 5. 6.

Park am Gleisdreieck - Berlijn (Duurzaam materiaal- en hergebruik) Documenta12 Kassel DE - Nieuwe groene ruimte Südgelände Nature Park Berlijn - Stalen wandelpaden. Gartenstadt Falkenberg DE - Terrassen Seminaris Campus Hotel - Freien Universität Dahlem DE - Biotoophaag Rain(a)way-tegels - Dutch design Week 2013 - Fien Dekker

9

3.1

| De Klimaatsafari

KLIMAATADAPTATIE De Waterruimte Wateropgave

In Houten moet per locatie bekeken worden hoe hemelwaterafvoer door tijdelijke opvang en infiltratie vertraagd haar weg vindt naar waterlopen en plassen. Wateroverlast moet beperkt worden om vervuiling van het oppervlaktewater te voorkomen. Op termijn zal de gehele hemelwaterafvoer losgekoppeld worden van de bestaande riolering om overstort, waarbij vervuild rioleringswater met het schone hemelwater vermengd wordt, tegen te gaan. Regenwater komt in het slechtste geval samen met afvalwater in de waterzuiveringsinstallaties terecht waardoor haar bacteriële zuivering minder goed werkt. Op verkeerintensieve locaties moet zelfs vervuild regenwater van “schoon regenwater gescheiden worden.

Regenwater kan voordat het in het riool terecht komt opgevangen worden in tijdelijke opslag op, naast of onder woningen en gebouwen, pleinen en straten. In de tuin betekent dit de eenvoudige plaatsing van een traditionele regenton. De gemeente Houten ontwikkelde inmiddels een prototype voor een plaatsbare regentank voor regenwateropslag onder de grond. Schoon regenwater kan hergebruikt worden voor huishoudelijke doelen als toiletspoeling en leidt tot besparing van drinkwater. Regenwater kan vastgehouden worden door infiltratie in de bodem en waterbuffers in de openbare groene ruimte. In de openbare ruimte en de vele tuinen die Houten rijk is, is het belangrijk om de verharde oppervlakten te verminderen of doorlatend te maken zodat het water weer in de bodem Infiltreert. Waterpleinen kunnen veel water bergen en maken het water en klimaatprobleem zichtbaar..

1 2 Groen dak

Riolering

10


Waterloop

Infiltratie

Infiltratie zone

Wadi

Greppel

Opslag regenwater

Waterdoorlatende verharding

Goot

Straat

3 4

Waterdaken vertragen de afvoer van water. Begroeide daken zorgen voor bescheiden infiltratie.

Groene tuin Goot

Regenton

Dakgoot

Waterpartijen in de buitenruimte met specifieke beplanting kunnen het water zowel bufferen als zuiveren. Zichtbaar water met beplanting heeft per definitie een sterke sociale functie in de openbare ruimte. Nieuwe waterbuffers kunnen het best gekoppeld worden aan specifieke locaties als trapveldjes, sportvelden et cetera. In veel steden zijn inmiddels mooie voorbeelden te vinden van waterspeelplaatsen, wetlands, wadi’s, groene oevers, groene daken, waterdaken en waterpleinen.

Helofytenfilter Waterzuivering

Kanaal

Klimaatoplossingen kunnen ook op straat of wijkniveau met elkaar verbonden worden. De hemelwaterafvoer van een geheel huizenblok kan stapsgewijs afgevoerd worden via goten, wadi’s en waterlopen. Een cluster van watertuinen heeft meer effect en een grotere belevingswaarde dan een enkele regenton achter het huis.

1. Regenwaterafvoer Houten Zuid. 2. Gescheiden systemen, hemelwaterafvoer en riolering 3. Watertuin Appartementencomplex Crystal Court Amsterdam 4. Daktuin VU Campus Amsterdam, Multifunctionele buitenruimte (800 m2) voor onderzoek en ontmoeting

11

3.2

| De Klimaatsafari

KLIMAATADAPTATIE Hittestress Hitte-eiland

Klimaatveranderingen zijn direct verbonden met veranderingen in het weer. Hittegolven zullen vaker voorkomen en langer duren. Het temperatuurverschil tussen steden en haar directe omgeving zal in de nabije toekomst verder oplopen. Steden hebben sowieso al een hogere temperatuur door verwarming van gebouwen, gemotoriseerd vervoer, airconditioning, fabrieken et cetera. Anderzijds is de omgeving van steden veel minder dichtbebouwd, waait er meer wind en is er meer groen en water.

Vermindering van verharde (grond)oppervlakten als asfalt of bakstenen of tegels. Het gebruik van innovatieve bouwmaterialen die minder warmte absorberen. Het gebruik van lichtere kleuren. Ruimte voor de wind tussen bebouwing.

Dit zogenaamde hitte-eilandeffect (Atmospheric Urban Heat Ilands) in steden komt door het gebruik van veel donkere en harde materialen als asfalt, beton of steen. Harde materialen absorberen meer warmte en verminderen de mogelijkheid voor het verdampen van water voor verkoeling (Surface Urban Heat Ilands). De opwarming van gebouwen, wegen en pleinen leiden weer tot een stijging van de luchttemperatuur. Temperatuurstijging in steden gaat altijd gepaard met een hoger water- en energieverbruik voor koeling en bewatering.

Betere natuurlijke ventilatie in huizen Aanleg en installatie van veranda’s en zonneschermen. Bomen voor meer schaduw, het absorberen van zonlicht en verbeteren van de luchtkwaliteit. Open water voor verdamping en verkoeling. Verdroging van de grond tegengaan door het juiste groenbeheer en beplanting. Uitgedoogde grond neemt slecht water op.

Warmer weer is voor velen een prettige bijkomstigheid van de klimaatveranderingen. Zonnewarmte kan bovendien gebruikt worden voor verwarming van huizen en gebouwen.

1 2

Het aanleggen van groene daktuinen en gevels.

Opwarming heeft echter ook negatieve gevolgen voor de gezondheid met name voor ouderen en de economie. Er ontstaat een grotere kans op allergieën of infectieziekten en de arbeidsproductiviteit zal verminderen. Opwarming heeft op termijn een nu nog moeilijk voorspelbare invloed hebben op flora en fauna. In gebieden met veel zoet water komt bij hoge temperaturen snel meer algengroei, vissterfte en botulisme voor.

Groene daken verkoelen, reguleren regenwateropvang en zorgen voor meer biodiversiteit. Het juiste talud van 7° levert schoon water op. Mos en Sedum toepassingen zijn goedkoop en onderhoudsarm maar absoberen weinig water. Gras en kruidendaken moeten bewaterd worden en zijn onderhoudsgevoelig. Daken kunnen verschillende functieshebben als verblijfsruimte of waterretentie.

3 4 1. Vegetatiegevel | Musée Quai Branly, Parijs 2. Daktuinen VU Campus Amsterdam. Multifunctionele buitenruimte (800 m2) voor onderzoek en ontmoeting 3. Artisplein Amsterdam 4. Physics Building Project | Adlershof Berlin Sciencepark 2006 - Zonwering

12


13

3.3

Biodiversiteit is een begrip voor de graad van verscheidenheid aan levensvormen (soorten, genen etc.) binnen een gegeven ecosysteem. De biodiversiteit wordt vaak gebruikt als een indicator voor de gezondheid van een ecosysteem. Daarvoor wordt de aanwezige biodiversiteit vergeleken met historische gegevens of gegevens uit vergelijkbare gebieden. Biodiversiteit hangt nauw samen met het klimaat. Bron: wikipedia.org/wiki/Biodiversiteit Ecosysteemdiensten Productiediensten zijn dat wat de natuur ons direct oplevert zoals vis uit de zee, hout en drinkwater. — Regulerende diensten zijn al die processen die de natuur reguleren zoals biologische bestrijding, lieveheerbeestjes tegen luizen, bestuiving door bijen, zaadverspreiding door vogels of klimaatregulatie door begroeiing. — Culturele diensten zijn de bijdrage van de natuur aan ons fysieke of mentale welzijn. — Ondersteunende diensten zijn die processen die andere diensten mogelijk moeten maken zoals: nutriëntenverspreiding, vasthouden van grond en opslaan van koolstof.

Biodiversiteit en klimaat

Over de totale invloed van klimaatveranderingen op lokale biodiversiteit1 is vooralsnog nog veel onduidelijk. Er zullen soorten bijkomen en verdwijnen. In ieder geval zullen door de opwarming van de aarde locale ecosystemen veranderen. Leefgebieden van planten- en diersoorten zullen verschuiven naar locaties met klimaatomstandigheden waarbinnen de soorten het best gedijen. In zijn algemeenheid zullen veel soorten zich meer noordwaarts verspreiden. Binnen Nederland zullen exoten inheemse soorten verdringen.

Voedsel & Klimaat Klimaatveranderingen zullen veel invloed hebben op de grondgebonden voedsel- en landbouwproductie. Gewassen zullen het minder of juist beter doen onder invloed van o.a. temperatuurstijging, CO2 in de lucht, vernatting of verdroging van de bodem.

Klimaatzones Door temperatuurveranderingen verschuiven ook de ritmes van dieren en plantensoorten. Bloemen bloeien eerder in het seizoen, de vogeltrek komt eerder op gang, vogels leggen eerder eieren en insecten treden eerder op. Binnen hun leefgebieden (ecosystemen) zijn soorten afhankelijk van elkaar. Voor het bestuiven van bloemen en zaadverspreiding zijn op het juiste moment insecten en vogels nodig. De honingbij neemt voor gewasbestuiving ruim tachtig procent van het werk voor haar rekening, de rest geschiedt door wilde bijen en zweefvliegen. Veranderingen in de ecosystemen kan gevolgen hebben voor de noodzakelijke voedselketens binnen de locale leefgemeenschappen. Bomen anticiperen traag op klimaatveranderingen. Klimaatbestendige bossen vragen dan ook om import van boomsoorten uit warmere landen. Bossen zijn onmisbaar voor de CO2 opname, fijnstoffiltering, soorten diversiteit en waterregulatie en haar reinigend vermogen.

Ecosysteemdiensten Maatregelen die de invloed van het klimaat moeten reguleren gaan er vanuit dat de verschillende lokale ecosysteemdiensten veiliggesteld worden. Ecosystemen hebben betrekking op de wisselwerking tussen alle levende en niet levende materie binnen een afgebakende omgeving als bijvoorbeeld een bos, de Waddenzee, tuinvijver et cetera. De baten die de natuur de mens biedt wordt uitgedrukt in zogenaamde ecosysteemdiensten.

14

| De Klimaatsafari

KLIMAATADAPTATIE Biodiversiteit


In Houten zorgt de vermaarde groenstrook voor de groene dooradering van de stad. Houten heeft nog veel andere nog niet gebruikte plekken die geschikt zijn voor de aanleg van natuurstroken, bijvoorbeeld langs het spoor of langs wegen met doorgaand verkeer. Het is voor de biodiversiteit gunstig als stroken zoveel mogelijk op elkaar en de buitengebieden, aansluiten.

1

In zijn algemeenheid versterkt de aanleg van elk denkbaar groen de biodiversiteit. Groene daken en gevels voor infiltratie of verkoeling zijn evenals stadsbomen dus per definitie ook goed voor biodiversiteit. Waterlopen worden voorzien van groene (natuur) oevers met een ideale breedte van circa 6 meter op het Noorden en met een flauw talud. Een kant is beter dan twee smalle kanten. Beschoeiing dient regelmatig onderbroken te worden. Slingerende lijnen bevorderen variatie in luwte/ zon uren en dus biodiversiteit. Plekken met extensief groenbeheer (verwildering) staat borg voor het behoud van soortendiversiteit.

2

In de stad kunnen verschillende voorzieningen voor voedselkringlopen geplaatst worden als vogelpannen, nestkasten, snoeiafval & composthopen. Geen stad zonder begrenzingen. Ook in Houten kunnen meer natuurlijke hagen aangelegd worden met diverse soorten bomen en heesters en met verschillende gradaties van verwildering (haagbiotopen). Een andere optie is de aanleg van stapelmuren. Tuinen met meer inheemse, wild en/of nectar en vruchtdragende planten. Verharde voetpaden kunnen mogelijk vervangen worden door paden van natuurlijke materialen als: schelpen, grind, lavasteen, zand.

3

1. Proef daktuin VU Campus Amsterdam 2. Het Rondel | Stadsboederij Pluimvee - Groene Zuidas Amsterdam 3. Honingbank (Stedelijke bestuivingskamer) - Olivier Darné / Stroom Den Haag. Project: ‘Ja Natuurlijk’.

15

3.4

| De Klimaatsafari

KLIMAATADAPTATIE Klimaatneutraal bouwen

Duurzaam bouwen

Klimaatadaptatie zal zich voornamelijk richten op oplossingen die de nadelige effecten van temperatuurstijging en wateroverlast verminderen. Deze maatregelen zijn lokaal noodzakelijk maar hebben nauwelijks effect op het terugdringen van de globale uitstoot van de broeikasgassen die het klimaatprobleem veroorzaken. Lokaal gezien zijn ook investeringen in meer schone energie en energiebesparing onvermijdelijk. Maatregelen voor klimaatadaptatie als verkoeling of regenwaterafvoer kunnen echter wel samenvallen met de ambitie om gebouwen of huizen energieneutraler te maken. Denk hierbij aan groene daken gevelisolatie of zonnewering die de behoefte aan energie en water verminderen.

Actueel zijn de innovaties om ook warmte te ontrekken aan de bodem (warmte pomp) of het hergebruik van warm douchewater. Het is evident dat ook het gebruik van duurzame bouwmaterialen als biobeton een steeds grotere vlucht zal nemen. Houten bestaat voor een groot deel uit privaat woningbezit. Het energieneutraal maken van woningen en gebouwen ligt grotendeels bij bewoners en bedrijven zelf. In de collectieve sector zijn inmiddels programma’s opgestart voor het plaatsen van zonne-energie en zonneboilers. Meer ingrijpende bouwtechnische aanpassingen zullen pas gerealiseerd worden als gebouwen een herbestemming krijgen.

о о о о о о о о о о о о о о о

1

Isolatie van dak en gevel. Vegatatiegevel Plaatsing van zonneschermen, overstek van dak en/of luiken. Zonwering door zonnewerend glas, Isolatiewaarde van glas en kozijnen vergroten KASgevel PV panelen Zonneboiler Daglichttoetreding Warmte terugwinning door ventilatie. Warmtepomp Warmte koude opwekking Verwarmen en verkoelen via vloer, plafond, radiator en/of lucht Regenwater hergebruik Warmteterugwinning uit douchewater

2

Physics Building Project - Adlershof Berlin Sciencepark 2006 1. Links: Gevelvegatatie als warmte-koude (klimaat)schil door slim gebruik van regenwater. 2. Rechts: Dubbele glasgevel (70cm diep) zorgt voor een optimaal binnenklimaat.

16


17

3.5

| De Klimaatsafari

KLIMAATADAPTATIE TOOLBOX WATERRUIMTE

REGENWATEROPVANG 1. REGENWATER OPVANG – Regenton, vijfer of berging – Ondergrondse opslag

1. GREPPELS & WATERLOPEN – Natuurlijke begroeide border – Flauw beplante oevers – Getrapte kades

2. WATEROPSLAG – Gebouwen, pleinen, sportvelden, parkeergarages etc.

2. REGENWATERVIJVERS – Vergroting absorberend vermogen van bodem – Beplanting (bijvoorbeeld heesters)

3. WATERDAKEN – Vertraging van waterafvoer – Verkoeling

3. BUFFERVIJFERS – Door- en afvoer regenwater – Drager van natuur en ecologie – Helofytenfilters voor waterzuivering

4. WATERPLEIN – Zichtbare waterberging – Sociale functie – Verkoeling

4. INFILTRATIEVELDEN / URBAN WETLANDS 5. WADI Beplante greppel met flauw talud en doorlatende bodem van geotextiel – Drager van stadsnatuur – Ecologische verbindingszone – Juiste beplanting (bestand tegen droogte en wateroverlast) – Beplanting vergroot infiltratie capaciteit. – Verkoeling – Nadelen: vervuiling en intensief beheer.

REGENWATERAFVOER 1. GOTEN – Prefab open goten – Molgoten – Bedekte goten – Opstaande randen 2. BREDE STRATEN / GOTEN 3. SMALLE WEGEN / GROENE BORDERS

6. GRINDKOFFERS, INFILTRATIEKRATTEN EN INFILTRATIEPUTTEN – Wateropvang uit vijvers en goten – Vertraagde infiltratie in bodem

4. HOLLE WEGEN 5. HALFVERHARDING. – Waterdoorlatende verharding van voetpaden en/of wegen – Meer verdamping vanuit de bodem – Versterking bodemecologie. – Graskeien – Grasbeton – Open bestratingpatronen – Poreuze klinkers en/of open voegen

GROENE RUIMTE 1. GROENE DAKEN VERBLIJFSDAKEN, NATUURDAKEN EN RETENTIEDAKEN – Verkoeling (Binnen en buiten) – Regulering regenwateropvang (talud 7°) – Bevorderen biodiversiteit. – Beperkte infiltratie – Mos / Sedum: goedkoop, beperkte infiltratie en onderhoudsarm – Gras en kruidendaken: duur en onder houds gevoeligheid (bewatering) 2. GROENE GEVELS – Zelfhechtende klimplanten – Klimplanten-constructie – Verkoeling – Regenwater besproeiing – Zonwering – Fijnstof absorptie – Energie besparing – Geluidabsorptie – Bevorderen biodiversiteit. 3. GROENE NETWERKEN – Stadsoases /micro groen / Stadsbossen – Verkoeling – Bevorderen biodiversiteit – Nectar en vruchtdragende planten – Vergroting bodemabsorbtie – Versterking bodemecologie. – Fijnstof absorptie – Verdamping

OPENBARE RUIMTE ARCHITECTUUR 1. JUISTE VERHARDINGSMATERIAAL – Verkoeling 2. KLEURGEBRUIK 3. OBJECTEN EN INRICHTING –– Fonteinen –– Waterbekkens / pleinen –– Groene Verkeersruimte –– Stapelmuren voor biodiversiteit –– Duurzame materialen –– Groene pleinen –– Groene parkeerplaatsen. –– Natuurstroken langs wegen –– Groene spoorzones –– Zonwering –– Ruimtelijk positionering t.b.v. wind –– KASgevels –– Slimme besproeiing met regenwater voor gevelvegetatie –– Zonnepanelen –– Zonneboilers –– Voedselkringlopen: Vogelpannen, nestkasten, snoeiafval, composthopen

4. NATUUROEVERS – Minimaal zes meter brede oever – Op het Noorden met een flauw talud. – Regelmatige onderbreking beschoeiing – Slingerlijnen (variatie in luwte/zon uren) 5. GROENE PRIVÉTUINEN – Inheemse plantensoorten – Wilde planten – Nectar en vruchtdragende planten – Voedselkweek 6. STADSNATUUR / VERWILDERING – Bevorderen van soortendiversiteit – Extensief beheer – Aansluiting groenstroken en buitengebieden

18


7. HAAGBIOTOPEN – Hagen met gradaties van verwildering – Bevorderen biodiversiteit – Verkoeling door verdamping

19

2015

Recommend Documents