2012 ! !
!
!
- Heimwee#Fernweh
WAT ERAAN VOORAF GING Kirsten Schötteldreier, artistiek leider van muziektheatergroep KlangK: “Mijn bron van inspiratie is Didoʼs lamento: ʻWhen I am Laid in Earthʼ, een aria die iedereen raakt, onafhankelijk van leeftijd en achtergrond. Bij mij riep deze aria een gevoel van heimwee en eenzaamheid op, die ik niet direct kon thuisbrengen. Ik wilde weten waar dit gevoel vandaan kwam en ontdekte dat ik de oorsprong hiervan kon vinden bij mijn eigen familie, mijn overgrootouders, die ooit moesten vluchten uit Tjechië (naar Duitsland) en nooit meer naar huis mochten terugkeren. Ik ontdekte ook een parallel met de figuren uit de opera, die gedwongen worden hun “thuis” te verlaten om een nieuw leven elders op te bouwen, hetgeen mijn gevoel verklaarde: Dido en Aeneas staan symbool voor de wens om een nieuw leven te beginnen, maar ook voor alle tragiek die erbij ontstaat, wanneer de hoop en de verwachtingen in het nieuwe thuisland niet worden ingelost. Dit verhaal gaat natuurlijk niet alleen voor mij op, maar raakt heel veel mensen in onze multiculturele samenleving." Anna Rottier is producent en artistiek leider van Dame Jeanne Theater: “De eerste keer dat ik Kirsten ontmoette hadden we meteen een klik. Het gesprek ging al snel over hoe het is om je thuisland te verlaten en elders een nieuw bestaan op te bouwen. Kirsten heeft er een link mee, omdat ze zelf in Duitsland is opgegroeid, maar inmiddels met haar gezin al meer dan 15 jaar in Nederland woont. Het is voor mij ook een thema dat me raakt omdat mijn moeder Zweedse is en net als Kirsten haar geboortegrond heeft achtergelaten voor haar man. Echter, gedurende 35 jaar werd zij gekweld door heimwee, hetgeen weer diepe sporen heeft achtergelaten bij haar kinderen.”Kirsten en Anna voelden de noodzaak en de passie om dit onderwerp met het publiek te delen. Zodoende waren ze geïnspireerd om deze voorstelling over migratie, integratie en heimwee te maken. De opera ʻDido&Aeneasʼ was - naast de inhoudelijke motivatie - een logisch uitgangspunt, gezien Kirstens opera-achtergrond en Annaʼs fascinatie voor de verhalen uit de klassieke oudheid.” Voor dit project treedt Kirsten op als muzikaal leider en zangeres. Anna treedt op als producent, toneelschrijver en actrice.
VOORBEREIDINGEN - Een prachtig thema en een prachtig plan. september 2011 - december 2011: Een inspirerende aanloop met het uitwerken van het plan, met de muziek van Purcellʼs ʻDido&Aeneasʼ en een nieuw geschreven tekst van Anna Rottier als basis. Gedreven beginnen de dames Kirsten en Anna aan de subsidie-aanvragen voor het project ʻLost Landʼ. Subsidies worden aangevraagd bij NFPK, AFK, DOEN, PBCF, VSB Fonds, SNS Reaal Fonds en LIRA Fonds. Tegelijkertijd wordt een co-producent gezocht en worden programmeurs benaderd, van theaterfestivals. Podium Mozaïek wil met Dame Jeanne en KlangK in zee. Dus dat is geweldig. Dat geeft de zekerheid van een podium die ons PR-technisch en productioneel kan ondersteunen. Het blijkt helaas al gauw erg moeilijk om de voorstelling af te zetten. Bij programmeurs staan we vooral in de wacht. Ze lijken niets te willen beslissen. Erg onzeker dus. Van alle subsidie-aanvragen die Anna en Kirsten hebben geschreven wordt er eentje gehonoreerd, namelijk de aanvraag voor het Lira Fonds voor het schrijven van de tekst door auteur Anna Rottier. Maar de afwijzingen waren ook wel gegrond. Het was nog te groot van aanpak, het plan schoot nog alle kanten op, was in artistiek opzicht nog niet homogeen genoeg. Daarbij was de speellijst ook nog erg mager. januari 2012 - juni 2012: Kirsten en Anna zien deze subsidie-afwijzingen als een kans om het projectplan volledig te herzien. Omdat er wel subsidie is binnengekomen voor het schrijven van de tekst, durft Anna het voor zichzelf aan om het project een 2e kans te geven. Zonder die kleine financiële basis had Anna het niet nog een keer aangedurfd. Want, een nieuwe ronde betekent wederom het risico van vele onbetaalde uren. En in die tijd ook geen betaald werk kunnen zoeken. Maar aan de andere kant zijn ze al zo ver in de ontwikkeling van het project. Er is een coproducent met podium - Podium Mozaïek - waar we in première gaan. En de afwijzingen van het NFPK en AFK zaten vol opbouwende kritiek. Alle reden dus om te geloven in een goede afloop in zowel financieel als artistiek opzicht. Kirsten en Anna zien het rooskleurig tegemoet, geloven in het project en gaan er helemaal voor. Ze herzien drastisch het plan en de aanpak. En ze verkleinen de cast. Ook de titel wordt veranderd. Zo is er ruimte voor een blanco start. Ze beginnen als het ware opnieuw. De nieuwe cast wordt uitvoerig ingelicht over de aanpak én over de nog niet bestaande financiën. Er wordt doorgezocht naar speelplekken. Als blijkt dat het Festival Tuin der Lusten, het Lochem Festival (mei/juni) en het Axis Festival (september) belangstelling hebben, wordt besloten om kort maar krachtig te repeteren voor previews - kleinere voorstellingen o.b.v. het tot dan toe gevonden muzikale en geschreven materiaal. Voor de pre-views in Lochem, Assen en de Uitmarkt in Amsterdam zullen programmeurs worden uitgenodigd. Het is ook de bedoeling om zo publiek te winnen (vooral de Uitmarkt) en extra financiële middelen te sprokkelen. Als in augustus toch weer de subsidie blijkt afgewezen van zowel NFPK als AFK komen we in zwaar weer terecht. We hadden het volste vertrouwen vooral in honorering van het AFK, en daar hadden we alle reden toe, met de stevige co-producent en première locatie Podium Mozaïek, met aardig wat samenwerkende partners in alle windstreken van Amsterdam, zoals Huize Frankendael in stadsdeel oost en de gemeente Stadsdeel-West en de wens van de Vereniging van Eigenaren VOC COUR om de voorstelling te laten spelen op de binnenplaats in stadsdeel centrum, én met de verschillende podiumkunsten-disciplines en professionele achtergrond van de makers! Maar AFK wijst af onder het mom dat het geen origineel idee is en al op zoveel plekken wordt gedaan. Wat nu? Het optreden in Assen lag al vast, en daar zouden we een beetje geld mee binnenhalen. En zodoende, dit toch al nastrevende, besloten we ook gezamenlijk alles op alles te zetten de voorstellingen in Podium Mozaïek door te laten gaan, met alle risicoʼs van dien, en tegen beter weten in, want daar stonden we enkel op recette basis. Het werd nog heel hard aanpoten, en tegen een zeer lage vergoeding voor iedereen. Toch moest er een minimum gage worden afgesproken voor cast en crew, ook voor Kirsten en Anna, al dienen zij ook als sluitpost. Want zo gaat dat als je initiatiefnemer bent. Ze delen als eerste de winst, maar als er sprake is van verlies wordt dat ook door hen gedeeld. Erg spannend dus. PR technisch is er hard aan getrokken door zowel Mozaïek, KlangK als Dame Jeanne om publiek te werven via allerlei kanalen. Jan-Paul van
der Wijk heeft, als hoofd PR voor Dame Jeanne/KlangK, hier ook een grote rol in gespeeld. Hij heeft zijn expertise bij de NRC en contacten aangeboord, en zijn grafisch talent ingezet en zo een prachtige flyer en affiche gemaakt, met een foto van Meike Göckel. We zijn hem dan ook ontzettend dankbaar voor alles wat hij - onbezoldigd - heeft gedaan voor het project. Podium Mozaïek, KlangK en Dame Jeanne hebben allemaal meerdere malen vele mensen uitgenodigd zowel pers, programmeurs als ʻgewoonʼ publiek, via e-mail, facebook, linkedin en andere wegen. Het resultaat mocht er dan ook zijn, al was geen enkele avond uitverkocht. Helaas. Begrotingtechnisch moesten we per avond minimaal 65 betaalde toeschouwers hebben. Er was plaats voor 120 personen. Tuin der Lusten in Lochem mei/juni 2012: Wij krijgen van de Tuin der Lusten de kans om een nog nooit uitgevoerd stuk als preview te spelen. Leuk, maar ook riskant, want we spelen op recette-basis. In overleg met de directeur van TdL zetten we het risico laag in. Desondanks lijden we verlies. Pech met het grauwe weer. Erg lage opkomst van publiek, met name te wijten aan ijskou en regen. Jammer maar helaas. Extra puntje is dat ik achteraf ontdekte dat directeur van dit festival in verhouding erg veel vrijkaarten had weggegeven, zonder de kosten hiervoor te dekken. Dat dus ten koste gaat van de inkomsten van de deelnemers. Heel vervelend als je het moet hebben van de publieksinkomsten. Een volgende keer zou ik hier een clausule over opnemen in het contract. In artistiek opzicht hebben we voor het geringe aantal repetities dat we hadden een goede prestatie neergezet. Het was niet helemaal de richting die we zochten. Maar dat was niet erg. Het optreden was voor ons vooral een goed referentiekader van hoe we verder wilden. Bovendien leverde het ons een prachtige recensie op van NRC-recensent Kester Freriks. We hadden vlak voor dit optreden Jennifer Drabbe als regisseuse benaderd, vanwege haar beeldende kracht. Zij kwam kijken en met haar zijn we het volgende traject ingegaan. Zo werd besloten om het verhaal van Dido & Aeneas los te laten. Maar ook de persoonlijke lijn van ieders achtergrond lieten we los. Anna gaat herschrijven in de zomervakantie. En de groep ziet elkaar weer eind augustus, in het weekend van de Uitmarkt. Uitmarkt in Amsterdam augustus 2012: Na de zomer komt de groep weer voor het eerst bij elkaar om een optreden te verzorgen voor Podium Mozaïek op de Uitmarkt. Flyers worden uitgedeeld aan het potentiële publiek. Er is een klein koor uit Kirstens zang-studenten samengesteld. Zangeres/actrice Claron Mc Faddon, die oorspronkelijk als muziekadviseur gepland was, komt kijken en is enthousiast over de spontane niet versterkte versie tussen het publiek. Het was ontzettend leuk, maar wel erg jammer dat de techniek uitviel, waardoor het geheel enigszins in het water viel. Maar er zijn wel reserveringen binnen gekomen n.a.v. dit optreden. En daar ging het om. AXIS FESTIVAL in Assen september 2012: Wederom door gebrek aan middelen slechts een paar gezamenlijke repetities kunnen plannen met de hele groep. Kirsten heeft samen met de directeur van het Axis-festival het Groningse koor Kwajr bereid gevonden mee te werken aan de productie. Het muzikale wordt samen met Monique, Elise, Claudio gerepeteerd. Anna schrijft door op de tekst, repeteert met Jennifer aan zoveel mogelijk scènes, o.b.v. het draaiboek dat Jennifer in elkaar heeft gezet, terwijl er ook op zakelijk gebied e.e.a. geregeld moet worden. Ondertussen heeft Stadsdeel-West aangegeven interesse te hebben in een optreden een week ná Axis. Dus dat is leuk want het levert een beetje geld op, maar het geeft ook nogal wat bureaucratische rompslomp. Doch noodzakelijk om deze opdracht aan te nemen, vanwege de subsidie! Dankzij de de prachtige locatie (een oude graan-silo), de strakke hand van Jennifer, zij wist heel goed in een heel korte tijd alle verschillende elementen tot een geheel te smeden en de overgave van alle zangers en spelers, en niet te vergeten het fantastische koor Kwajr, werd het een prachtige voorstelling met zeer enthousiast publiek.
Het Sieraad september 2012: We zouden een optreden verzorgen i.h.k.v. de vrijwilligersdag. Het optreden in Het Sieraad gesubsidieerd door Stadsdeel West was op zʼn zachtst gezegd erg bijzonder. We hadden net een succesvolle reeks in Assen achter de rug. En een week later stonden we in een heel andere zaal. Een soort moderne kathedraal. Een interessante uitdaging vonden wij dat. We konden in deze ruimte op 3 verschillende plekken verschijnen. Tussen de tafels, op het podium en zelfs op het balkon. In overleg met de projectleider van dit feest zouden we vóór aanvang van het diner 2/3 van de voorstelling spelen, en na het diner het slot van de voorstelling. Dit leek ons een goed idee. We testten de akoestiek een paar dagen eerder, en we waren er daardoor ook van overtuigd dat we geen versterking nodig zouden hebben. Toen we het programma onder ogen kregen zijn we erg geschrokken. Het was niet met ons gecommuniceerd dat het zo vol zou zijn, en de volgorde bleek ook nog eens veranderd. De keuze om onze voorstelling in delen te knippen begrepen we wel. Maar de draad zou volkomen zoek raken, met zoveel acts ertussendoor. We overlegden met de projectleider, en een en ander werd wel aangepast, maar niet al onze wensen werden ingewilligd. Dat bleek onmogelijk gezien de hoeveelheid acts die geboekt waren. We hebben uiteraard vol overgave gespeeld en gezongen. Maar door de hoeveelheid mensen was de akoestiek ook heel anders dan de dagen ervoor. Daarom gebruikten we in het eerst-volgende deel wel weer versterking. Maar het werd daardoor ook moeilijk om echt een geconcentreerd publiek en de focus te krijgen. Het was desondanks bijzonder om op te treden voor publiek dat nooit naar zoʼn soort voorstelling zou gaan als deze. Dus dat was absoluut een meerwaarde van dit optreden. We hebben natuurlijk ook van de gelegenheid gebruik gemaakt en flyers uitgedeeld en het publiek geattendeerd op de voorstellingen eind oktober in Mozaïek. Ook hier kwamen reserveringen uit voort. Podium Mozaïek oktober 2012: DE REPETITIES. In tegenstelling tot de optredens van de previews hebben we - zo lijkt het opeens zeeën van tijd. Maar niets is minder waar. Omdat niemand full-time onder contract staat, want daar is geen geld voor, is het nog een hele klus om voldoende gezamenlijke repetities te organiseren. Nu komt het er wel echt op aan om muziek en tekst bij elkaar te krijgen. Wat dat betreft heeft de tekst een achterstand op de muziek, want de tekst is nooit eerder gespeeld, dit i.t.t. de muziek. Overigens ging dit samenspel in Assen wonderlijk goed. Dus was de basis in zekere zin gelegd. Maar nu moesten er echt nog een paar stappen worden gemaakt. Vooral de lijnen van Elise, Monique en Claudio konden beter uitgewerkt. En de muziek en de tekst moesten gaan samenspelen. Dus hier lag dramaturgisch en tekstueel een taak. Maar tegelijkertijd ontstond er een discussie over de hoeveelheid tekst, moest er nu wel/niet meer uitgelegd worden. Of werd het wel duidelijk door de muziek. Hier botsten de meningen. SCRIPT Anna heeft in meerdere etappes aan de teksten gewerkt. Het begon met interviews met allerlei migranten woonachtig in Nederland. Deze heeft ze geordend en er keuzes in gemaakt. Ook op basis van haar eigen ervaringen en uit eigen fantasie heeft ze teksten geschreven. Niet zozeer op rol. Aanvankelijk zou het ook gaan om een monoloog. De persoonlijke verhalen van de zangers/ spelers zouden verweven worden met het verhaal van Dido & Aeneas. Uiteindelijk besloten we het verhaal van Dido & Aeneas en onze eigen verhalen zoveel mogelijk los te laten, om zo echt ruimte te maken voor nieuwe migratie- en heimwee-verhalen vandaag de dag. In overleg met Jennifer werden achteraf de teksten over de spelers verdeeld, afhankelijk van de rol van de diverse spelers. De teksten waren associatief, ingedeeld naar 1) aankomst, 2) integratie, 3) heimwee. Er ontstond een heldere rolverdeling, nadat m.b.v. Jennifer was gezocht naar een invulling van de verschillende personages. We hebben ernaar gestreefd dat elke zanger/speler zou weten welke lijn hij/zij speelde/zong in de voorstelling, ook om het helderder te maken hoe ze zich verhielden tot elkaar, en tot de muziek.
ZAKELIJK De voorstelling is met zeer minimale middelen tot stand gekomen. Uit idealisme en enthousiasme zijn we doorgegaan. Je kunt je afvragen of dat wel zo verstandig is geweest. Achteraf is er zelfs een misverstand ontstaan over de financiële afspraak met Podium Mozaïek. Dit door verschillende interpretaties van het contract. Uiteindelijk stelt Podium Mozaïek voor om elkaar tegemoet te komen. Zodoende wordt het verlies aan onze kant is ʻslechtsʼ € 300,- (binnen de noodbegroting wel te verstaan!) welke gedeeld wordt door KlangK en DJ. Heel vervelend allemaal, al is de schade wel te overzien. MUZIEK Kirsten had een duidelijk idee over de betekenis van de muziek dankzij het feit dat ze zich er uitgebreid in verdiept had t.b.v het voorgaande project Lost Land. Dat hielp enorm in het maken van de keuzes over welke ariaʼs, recitatieven en koorstukken er wel/niet gezongen moesten worden. De 3 zangeressen hadden al veel geoefend met elkaar vóór de start van dit project, en kenden de muziek op hun duimpje. Instrumentale begeleiding De eerste voorstellingen werden met een Barokorkest begeleid, en later maakt Kirsten voor een buitenvoorstelling op een Amsterdamse Gracht een versie met clavicembalo en cello. Deze weer-gevoelige instrumenten worden dan uiteindelijk door de accordeon verruild omdat het een orkestrale klank vermengt met een volks karakter en je hiermee flexibeler bent om met het publiek mee te kunnen bewegen op locatie. Kirsten beslist samen met Anna dat het accordeon door de zangeres Elise Lorraine zou worden gespeeld die dit instrument goed beheerst. Kirsten kiest voor drie verschillende accordeons en Elise schrijft hiervoor de arrangementen. Deze accordeon-versie wordt voor het eerst in het festival TDL gespeeld. Voor de voorstelling in Podium Mozaïek wordt er nog een cellist aan toe gevoegd om het vooral de eenzaamheid naar voren te kunnen brengen. Nieuwe muziek Voor de voorstelling bij TDL improviseert Kirsten op basis van een recitatief van Purcell begeleid door Afrikaanse drums, gespeeld door Claudio. Hier ontstaan interessante muzikale spanningsvelden maar voor de voorstelling in Assen beslissen Kirsten en Claudio de akoestische drums door een drumcomputer in te ruilen. Dit past meer bij Claudioʼs muzikale achtergrond en is een spannende combinatie die hun een heel nieuwe muziekstijl laat ontdekken. Op basis van de nog ruwe versie van een stuk in deze stil worden voor Podium Mozaïek twee nieuwe stukken gemaakt. Een, waar Kirsten solistisch in zingt en een tweede waarin alle solisten en het koor in meezingen. Dit wordt door het publiek heel enthousiast ontvangen. De stukken die Kirsten en multitalent Claudio samen oefenden waren zeer geslaagd. Sowieso de bijdrage van Claudioʼs moderne muziek werkte erg goed. Vooral met zijn muziek in combinatie met de accordeon en het barokke was er sprake van een heuse integratie, daar waar de integratie met de tekst is achtergebleven. Koor Kirsten zoekt voor elke speel-locatie een koor, die de opera van Purcell goed kennen of bereid zijn om deze snel in te studeren. Omdat Dido & Aeneas een van de meest geliefde Operaʼs bij koren is, is het niet moeilijk om, ook op korte termijn, een koor te vinden. Kirsten werkt dan met het Koor en gaat proberen om het meeste uit de bestaande koorklank te halen met haar werkwijze als voice-coach en dirigent en ook voor iedere voorstelling wordt er uitgebreid ingezongen. Het koor is een belangrijk element in de voorstelling. Kirsten en Jennifer kiezen ervoor om deze klankervaring niet alleen vanaf afstand mee te maken maar ze laten het koor dicht bij het publiek zingen om ook een fysieke ervaring teweeg te brengen (flashmob, eindkoor tussen het publiek). Het vinden van een geschikt koor op tijd bleek soms ook een beproeving. Dit betekent dus dat er in principe eerder gezocht moet worden naar een koor! Het Axis Festival heeft ons overigens goed geholpen, maar we hadden in deze zoektocht ook wat meer hulp kunnen gebruiken van Mozaïek (al dan niet terecht). Het aandeel van de koren was overal even magisch.
VOORSTELLINGEN Omdat we willen dat de voorstelling op buitenlocaties speelt en omdat het betaalbaar moet blijven, zoeken we naar een zo puur mogelijke vorm, met zo min mogelijk techniek. We benaderen de theaterzaal van Podium Mozaïek in artistiek opzicht alsof het gaat om een buitenlocatie. We gebruiken zo min mogelijk rekwisieten. Ruimte, spelers, koor en kostuum dienen als decor. De kostuums moeten vooral het beeldend middelpunt zijn. Dame Jeanne heeft geïnvesteerd in een karaoke-set, die dient als mobiele geluids-set/onderdeel van de camera-uitrusting en rolkoffertje van de ʻcorrespondenteʼ. De ruimte van Mozaïek krijgt met deze regie-benadering een heel andere betekenis in de voorstelling dan een ʻnormaleʼ theaterzaal. Deze ruimte leent zich daar ook erg goed voor. En het ruimte gebruik lijkt ook erg geslaagd. Maar de ruimte is groot. En ons kleine groepje dreigt er enigszins in te verzuipen. Dankzij het koor van bijna 35 mensen (Koor van Meneer de Wit en Nieuwegeins Kamerkoor) wordt de ruimte goed gebruikt en goed gevuld. Mede dankzij de expertise van choreografe Susanne Marx. Het lijkt alsof het koor de cement is van de voorstelling. Het geheel begint, aan de vooravond van de eerste publieke voorstelling, op zʼn plek te vallen.
TOT SLOT Het is een mooie voorstelling geworden. Er zaten in muzikaal opzicht erg mooie en ontroerende momenten in, zoals het samenspel tussen de operazangeres (Kirsten) en de moderne muzikant (Claudio). Teksten van Anna deden hun werk en werden lovend ontvangen. Zo ook de urbanpoetry van Claudio. Mensen genoten ook van de accordeon en zang van Elise en de zang van Monique. De kostuums waren bijzonder en zeer geslaagd (ondanks klein budget), met name de jurk van Kirsten die werd behangen met brieven. Maar het is ook lastig geweest om de hele cast te overtuigen van de betekenis en de kracht van de kostuums. Het koor was indrukwekkend. Vooral de flashmob beneden in de foyer, maar ook in de zaal een toegevoegde waarde in het geheel. De reacties van publiek waren wisselend en kritisch: “Prachtige teksten en muziek, maar ook te abstract en afstandelijk. Te weinig de weemoed van de heimwee gevoeld. Te weinig informatie over de personages. Te weinig verband tussen tekst en muziek.” “Bijzonder, maar eigenlijk niet af”, zegt Mozaïek. De volgende stap zou zijn: Helderheid scheppen. Tekst, personages en muziek meer tot geheel smeden. Andere spelers laten meedansen met Claudio. Het publiek zou meer houvast moeten krijgen. Dit is niet onmogelijk, wij weten waar we het over hebben en moeten niet bang zijn om meer uitleg te geven. PR technisch hebben we via facebook, (e-)flyers en interview bij oa Casa luna op radio 1 geprobeerd om zo veel mogelijk mensen te bereiken. Met name via de sociale media kwam heimwee#fernweh in korte tijd op een bereik van enkele duizenden potentiële toeschouwers. Ook de reacties op het radio-interview leverden veel bereik op. Een trailer was met het zeer beperkte budget niet mogelijk, en de vraag is of het veel extra bereik had opgeleverd om meer publiek te faciliteren. Het is de vraag of de initiatiefnemers elkaar in artistiek opzicht begrijpen. Al repeterend bleken ze soms zoʼn andere taal te spreken, waardoor misverstanden zich opstapelden en het proces regelmatig stagneerde. Dat is heel moeilijk geweest. We hadden ook graag meer tijd gehad om de voorstelling op de locatie te monteren. Dat was de kwaliteit van de voorstelling ten goede gekomen. Als er een vervolg komt op dit project, dan zeker niet zonder financiële middelen. Met name de initiatiefnemers Anna en Kirsten hebben in al hun enthousiasme roofbouw op zichzelf gepleegd door veel te veel hooi op hun vork te nemen, voor veel te weinig vergoeding. Dus mocht er een vervolg zijn, dan zal er eerst sprake moeten zijn van hernieuwde energie, een wederzijds begrip, dezelfde ambitie en genoeg financiële middelen. Anna Rottier/Kirsten Schötteldreier- december 2012
