16 Mei
☼
Spreuken van Salomo Zoals het historische verslag al heeft aangegeven, is Salomo behalve een wijs koning ook de schrijver van letterlijk duizenden spreuken. De spreuken zijn korte gedichten, gewoonlijk in de vorm van een distichon (twee dichtregels), die hoge ethische normen stellen en praktisch advies geven voor het dagelijkse leven door gebruik te maken van vergelijkende, en soms tegengestelde, voorstellingen. Bijvoorbeeld: Goede en toepasselijke woorden zijn als gouden appelen op zilveren schalen. of: De berispingen van iemand die van u houdt, worden ingegeven door vriendschap; maar vriendelijkheid van iemand die u haat, komt voort uit bedrog. Dergelijke poëtische verzen kennen een grote waarde toe aan wijsheid en zetten goed en kwaad, rechtschapenheid en verdorvenheid, gerechtigheid en onrechtvaardigheid tegenover elkaar. De spreuken zijn zowel qua stijl als inhoud enigszins typerend voor de wijsheidsliteratuur die zo kenmerkend is voor dit tijdperk, niet alleen in Israël maar ook in andere landen als Mesopotamië en Egypte. Vooral vergelijkbaar zijn de Egyptische “Aanwijzingen van Amen-em-opet”. Het is niet bekend welke cultuur de andere beïnvloed heeft. Het is zelfs niet bekend of de culturen elkaar in dit opzicht wel beïnvloed hebben. Maar, de Hebreeuwse spreuken zijn anders dan de andere omdat alle wijsheid beschouwd wordt als wijsheid die van de ware God uitstroomt. Wijsheid is dus méér dan slechts een opeenstapeling van menselijke waarnemingen en ervaring. Een groot aantal van de spreuken en andere wijze gezegden die in de Schrift gevonden kunnen worden zijn misschien eerder, of zelfs later, dan Salomo's tijd geschreven – hieronder zijn enkele van de hand van Agur en Lemuël, wier identiteit verder niet wordt besproken. We laten vragen over specifiek auteurschap hier achterwege en erkennen eenvoudigweg dat een substantieel gedeelte van deze spreuken door Salomo is geschreven. Daarom wordt de gehele verzameling van spreuken hier gepresenteerd. De meer dan 600 spreuken en wijze gezegden zijn afkomstig uit diverse redevoeringen en vertellingen over wijsheid. Om het begrip te vergroten worden deze spreuken naar onderwerp gerangschikt (een groot aantal spreuken zou gemakkelijk in meerdere categorieën kunnen worden geplaatst en dus zijn deze categorieën noodzakelijkerwijs arbitrair). Door de individuele spreuken te beschouwen in de context van andere spreuken die over hetzelfde onderwerp gaan, kan een rijkere waardering worden verkregen voor “de wijsheid die van boven komt”.
Het Boek der Spreuken
Inleiding tot Wijsheid De Wijsheid roept Spr. 8:1-11
Hoor je de wijsheid niet roepen en klinkt de stem van het verstand niet overal? Vanaf verhogingen, langs de wegen en op kruisingen, waar zij staat; bij de poort, aan de ingang van de stad, en aan elke deur roept zij: "Ik roep u, mannen, en richt mij tot alle mensenkinderen. Kom tot bezinning, onverstandigen; stel uw hart open, onwijzen! Luister, ik heb een belangrijke boodschap voor u; ik spreek over eerlijke zaken. De waarheid ligt op het puntje van mijn tong,
– Gerangschikt naar onderwerp –
geen goddeloosheid komt er over mijn lippen. Uit alles wat ik zeg, spreekt oprechtheid en niets gemeens of verkeerds. Het is overduidelijk voor verstandige mensen en mensen die inzicht hebben, zullen mij goed begrijpen. Mijn lessen geven u meer dan zilver, deze kennis is kostbaarder dan puur goud. Edelstenen vallen in het niet bij de wijsheid; zelfs uw stoutste dromen vallen daarbij in het niet. Spr. 8:12-31
Ik, de wijsheid, ga gepaard met een helder verstand en ik maak mij kennis en bedachtzaamheid eigen. Eerbiedig ontzag voor de HERE houdt in dat u het verkeerde, de trots, de hoogmoed en de goddeloosheid haat; ook een vuilspuitende mond haat ik. Raad en blijvende wijsheid zijn het mijne, ik ben het verstand en bezit alle kracht. Door mij regeren koningen en geven vorsten wetten. Door mij heersen de heersers, de edelen en alle rechters op aarde. Ik heb lief, wie mij liefhebben en wie mij ijverig zoeken, zullen mij ook vinden. Ik ga vergezeld met rijkdom en aanzien, duurzaam goed en gerechtigheid. Wat ik voortbreng, is beter dan zuiver goud, dan het allerpuurste goud; en wat ik opbreng, is beter dan het zuiverste zilver. Ik laat iemand wandelen op de weg van de gerechtigheid, midden op de goede wegen. Zo erven zij, die mij liefhebben, een eeuwig goed en vul ik hun schatkamers. Ik was het bezit van de HERE, toen Hij begon te werken, vanaf het prilste begin. Mijn instelling dateert vanuit de eeuwigheid, vanuit het allereerste begin, nog vóór de aarde werd gemaakt. Ik was er al vóór de diepe wateren er waren, de bronnen, met hun overvloed aan water. Voordat de bergen werden neergezet en heuvels zich verhieven, ben ik geboren. Hij had noch de aarde, noch de velden gemaakt en van de aarde was nog niets te bekennen. Maar toen Hij de hemelen schiep, was ik erbij en ook toen Hij de diepe wateren maakte. Toen Hij de wolken hun plaats gaf en de diepe waterbronnen aan banden legde. Toen Hij de zee inperkte, zodat de wateren Hem gehoorzaamden, en Hij de aarde grondvestte. Ik was als een zuigeling bij Hem; dag in, dag uit spelend onder Zijn oog. Spelend in Zijn wereld, op Zijn aarde, mijn vreugde delend met de mensenkinderen.
Spr. 8:32-36
Nu dan, kinderen, luister naar mij! Want gelukkig zijn zij, die doen wat ik voorschrijf. Luister naar mijn lessen en word wijs; onttrek u niet aan mijn onderwijs.
Gelukkig is hij, die naar mij luistert, die voortdurend in mijn buurt is en mij niet uit het oog wil verliezen. Want wie mij vindt, vindt het leven en oogst de goedkeuring van de HERE. Maar wie tegen mij zondigt, brengt schade toe aan zijn ziel; allen, die God en Zijn wijsheid haten, hebben de dood lief." Spr. 9:1-6
De wijsheid heeft een huis voor zichzelf gebouwd en zeven pilaren gemaakt. Het vlees is gebraden, de wijn staat klaar en de tafel is gedekt. Zij heeft haar dienstmeisjes erop uitgestuurd en haar uitnodiging klinkt overal in de stad. Wie slecht is, moet er zeker heen. Tegen de onverstandigen zegt zij: "Kom, eet van mijn brood en drink de wijn die ik heb klaargezet. Keer alles wat slecht is de rug toe en leef, kies voor de weg van de ware wijsheid."
Voordelen van het Volgen van Wijsheid Spr. 2:1-22
Mijn zoon, luister naar wat ik zeg en schat mijn aanwijzingen op hun waarde. Dan krijg je een oor voor de echte wijsheid en zal je verstand worden gescherpt. Als je inzicht tracht te krijgen en er wijsheid in je woorden doorklinkt; als je dat beschouwt als een zeer groot goed en moeite doet om het te verkrijgen, zul je merken wat eerbiedig ontzag voor de HERE betekent. Dan zul je God werkelijk leren kennen. Want de HERE is de bron van alle wijsheid. Uit alles wat Hij zegt, spreekt wijsheid en verstand. Hij geeft oprechte mensen houvast en is een beschermer van hen die zuiver leven. Die mensen blijven op de goede weg; de weg die Hij voor hen effent. Zo leer je begrijpen wat recht en gerechtigheid is, wat gerechtigheid is en welke levensweg als de goede geldt. Wanneer je je die wijsheid eigen hebt gemaakt en de vruchten plukt van nieuw vergaarde kennis, dan denk je na vóór je iets zegt en die bedachtzaamheid zal je beschermen. Beschermen tegen de man die slechte dingen zegt. Beschermen tegen hen, die niet in oprechtheid geloven. Beschermen ook tegen de boosdoeners, die lachen om allerlei wandaden; die de goede weg verlieten en kozen voor hun eigen kronkelpad. Beschermen ook tegen de vrouw die niet de jouwe is, maar met gevlei probeert jou in te palmen.
Die vrouw die haar eigen man verlaat en daardoor zowel haar man als God ontrouw is. Want wat zij doet, leidt naar de dood. Wie met haar naar bed gaat, komt niet meer terug en zal de weg naar het leven niet vinden. Blijf dus de goede weg bewandelen en volg het voorbeeld dat oprechte mensen je geven. Want de aarde is voor hen die zuiver leven en God zal de oprechten nooit verlaten. Maar hun, die zonder God door het leven gaan en zich niet aan Hem of aan hun naaste storen, staat uitroeiing te wachten. Zij worden vernietigd. Spr. 3:13-24
Gelukkig is de mens, die de wijsheid zoekt en haar vindt; die met verstand leert leven. Want wijsheid brengt meer op dan handel in zilver, meer dan het delven van goud. Zij is meer en beter dan edelstenen, meer waard dan alles waarvan je ooit droomt. Zij gaat gepaard met hoge ouderdom, rijkdom en aanzien. Want wijsheid brengt liefde voort en is een voedingsbodem voor vrede en welzijn. De wijsheid is als een boom van het leven voor wie haar bezit. Gelukkig zijn zij, die zich aan de wijsheid vasthouden. Want met wijsheid maakte de HERE de aarde en het heelal getuigt van Zijn verstand. Met Zijn kennis gaf Hij het diepe water vorm, maakte Hij wolken, die de dauw op aarde brengen. Mijn zoon, verlies de wijsheid niet uit het oog! Houd haar vast en toon bedachtzaamheid bij alles wat je doet. Dat geeft leven aan je ziel en siert je in ieders ogen. Dat geeft je zicht op je levensweg, zodat je niet hoeft te struikelen. Als je gaat liggen, zal niets of niemand je doen schrikken; je kunt gaan liggen en rustig slapen.
Gevaren van het Afwijzen van Wijsheid Spr. 1:20-33
De wijsheid is niet moeilijk te vinden en wordt als het ware van de daken geschreeuwd. Zij is te horen in de drukte op de straten, op de plaatsen waar mensen samen zijn. Op de toegangswegen van de stad roept zij: "Slechte mensen, hoelang blijft u nog prat gaan op uw slechtheid? En spotters, hoelang blijft u genieten van uw eigen sneren? Hoelang blijven dwazen de wijsheid negeren? Laat mijn vermaning een les voor u zijn. Want ik zal u laten zien wat ik wil en wat ik denk. Als verfrissend water stromen mijn woorden u tegemoet. Ik riep, maar u luisterde niet en niemand zag hoe ik mijn hand uitstak.
Mijn raad hebt u naast u neergelegd en mijn vermaning wees u van de hand. Daarom zal ik lachen wanneer u valt en de spot met u drijven, als u in het nauw zit. Mijn spotgelach zal u in de oren klinken, wanneer uw leven snel en meedogenloos wordt verwoest en u niets anders overblijft dan angst en uitzichtloosheid. Ja, dan zullen ze mij roepen, maar geen antwoord krijgen. Zij zullen hun best doen mij te vinden, maar zonder resultaat. Zij wilden immers niets weten van kennis en inzicht, van eerbiedig ontzag voor de HERE? Zij legden mijn adviezen naast zich neer en schokschouderden over mijn vermaningen. Daarom moeten zij de gevolgen dragen en ondervinden wat zij zich op de hals hebben gehaald. Want hun onwil wordt hun dood en hun voorspoed zal bedrieglijk blijken; ook die kan hun val niet voorkomen. Maar wie wel naar mij luistert, hoeft zich nergens zorgen om te maken, want dergelijk onheil is voor hem niet weggelegd." Spr. 9:13-18
Een dwaze vrouw is losbandig; zij is onverstandig en heeft geen inzicht. Zij zit bij haar huisdeur op een stoel, op een in het oog lopende plaats. En voorbijgangers, die haar geen blik waardig keuren, roept zij toe: "Wie onverstandig is, moet hier komen! Gestolen goed gedijt wél en verboden vruchten smaken het lekkerst." Maar die voorbijganger weet niet dat haar huis het voorportaal van de hel is.
Salomo's Persoonlijke Smeekbede Spr. 4:1-27
Luister naar de lessen van een vader, mijn kinderen. Luister goed, want zij leren je verstandig te leven. Mijn lessen zijn goed, dus houd ze in gedachten en pas ze toe. Mijn vader hield veel van mij; teder was hij en in mijn moeders ogen was ik een enig kind. Hij onderwees mij en zei: "Sluit mijn woorden in je hart, want als je je aan mijn geboden vasthoudt, zul je leven. Word wijs en ontwikkel een goed beoordelingsvermogen en gezond verstand; zorg dat je dit nooit vergeet! Die wijsheid zal je beschermen; door haar lief te hebben, zal zij je bewaren. De wijsheid is het hoogste bezit; word dus wijs en ga verstandig om met je bezit. Houd de wijsheid hoog, dan zal zij jou verhogen. Zij zal je eer brengen, wanneer je haar toepast en je hoofd tooien met een prachtige kroon. Luister naar mij, mijn zoon, en neem mijn woorden ter harte. Dan zul je een lang en goed leven hebben. Ik leer je de weg van de wijsheid
en zet zo je voeten op de rechte weg. Dan hoef je niet moeizaam je weg te zoeken en zul je niet struikelen. Houd mijn wijze lessen in gedachten; vergeet ze niet, want de wijsheid beïnvloedt je hele leven. Zet geen voet op de weg van de goddelozen, laat het pad van de boosdoeners links liggen. Sla die wegen niet in, maar loop eraan voorbij. Want zij kunnen de slaap niet vatten, als zij niet iets verkeerds hebben gedaan. Konden zij niet iemand dwarszitten, dan wil de slaap niet komen. Want het brood dat zij eten en de wijn die zij drinken, hebben zij niet eerlijk verkregen. Maar het gedrag van oprechte mensen werpt een helder licht om zich heen. Zelfs bij klaarlichte dag! De goddelozen tasten echter rond in het duister, zonder te weten waarover zij struikelen. Luister naar mij, mijn zoon, en stel je open voor wat ik zeg. Houd wijsheid, verstand en kennis voor ogen; berg ze weg, diep in je hart. Want zij geven leven aan wie hen vinden en zijn een medicijn voor het hele lichaam. Bescherm je hart boven alles, want uit je hart komt alles voort wat je doet. Zondig niet door wat je zegt, laten je lippen geen verkeerde dingen zeggen. Houd je ogen gericht op de weg vóór je en dwaal niet af naar links of rechts. Houd goed in de gaten waar je voeten gaan, zodat de weg die je volgt de goede is. Doe geen stap naar links of rechts en zet geen voet op de verkeerde weg.
CHRONOLOGIE EN COMMENTAAR The Daily Bible, Copyright © 1984 Harvest House Publishers, Eugene, Oregon 97402 www.harvesthousepublishers.com Met toestemming gebruikt. Nadruk en reproductie is in geen enkele vorm toegestaan. BIJBELTEKSTEN HET BOEK, Copyright © 1979, 1988, 2007 van Biblica, Inc.® Gebruikt met toestemming van Biblica, Inc. Alle rechten wereldwijd voorbehouden.
