24/04/14
Gasproductie in Nederland Wat is Schaliegas en Hoe wordt het Gewonnen?
Slochteren
Gas Consumptie (41.5 BCM)
Slochteren
industrie
Rien Herber
Offshore
Offshore
centrales huishoudens
Land
tuinbouw
Land
Marknesse 15 April 2014
overig 2050
Bron: Platform Nieuw Gas 2008
Bron: EBN 2011
Nieuwe Voorraden Gas in Nederland?
Schalie Gas Voorkomens in de VS
De Pers
Michigan Basin 1000-2100 BCM
EBN noemt immense getallen. Slochteren is mini-gasbel vergeleken bij de nog onontdekte voorraden
Illinois Basin 2400-4600 BCM
dinsdag 23 juni 2009
Er zit volop gas in onze bodem, stelt Energie Beheer Nederland. Niet iedereen is overtuigd. Ons gas is nog niet op. Als we Energie Beheer Nederland (EBN) mogen geloven, tenminste. Die stelt dat Nederland beschikt over grote hoeveelheden onontdekt gas, waarmee we nog vele decennia onze staatskas kunnen verrijken en ons potje kunnen koken. In een deze week verschenen rapport stelt EBN dat, als we het zogenaamde ondiepe gas en kleisteengas meetellen, het volume kan oplopen tot 500.000 miljard kubieke meter. Ter vergelijking: de aardgasbel van Slochteren, de grootste in Nederland, bevatte bij ontdekking 2.800 miljard kubieke meter gas.
San Juan Basin 2800 BCM
Appalachian Basin 6300-7000 BCM
Fort Worth Basin 5000 BCM
4"
Gas Productie in de VS
Henry Hub Gas Prijs Ontwikkeling
NL Jaarproductie 75 BCM
Barnett Play: Technical cost at well-head
EIA, Annual Energy Outlook 2013 Early Release
Source: Casey Research 2012
1
24/04/14
Kust van Sarawak, Maleisië
Vroeg Carboon – 375 miljoen jaar geleden 0º!
30º S!
From: Orbit, NGS 1996
Wereldwijde Zeespiegel, Temperatuur & CO2 Variaties
Vormingsproces van Olie en Gas
+200 m Volume Gevormde Koolwaterstoffen
Zeespiegel
Schalie, rijk aan organisch materiaal
0m 25°
Gemiddelde Temperatuur
10°
6000 ppm
CO2 in Atmosfeer
Diepte (km)
17°
3000 ppm
NU
100
200
300
400
500
600
Miljoenen Jaren
Schalie gas = ‘unconventional gas’
Schalie"Gas"" Oranje stippen zijn 20 nm in diameter
sha
le Source: Reed, Bur. Economic Geology, Texas
Het gas is opgesloten in de schalie: • in de poriën (0.5 – 100 nm) • geabsorbeerd in de kristalroosters
Diameter van een methaan molecuul: 0.38 nm
2
24/04/14
Hoe gaat dat Fraccen?
Hydraulisch “Fraccen” • Fraccing vloeistof wordt onder hoge druk (>400 bar) in het reservoir gepompt • 15.000 – 20.000 m3 per frac-job • Samenstelling: 99.5% water/zand 0.5% chemicaliën • Terug-geproduceerd water moet worden gezuiverd • Wereldwijd meer dan 1 miljoen fracs sinds 1940
• A-priori kennis van het bestaande stress-veld essentieel
Fraccen veroorzaakt kleine Trillingen
• In NL meer dan 200; recent nog in Friesland in dec 2013
Lengte van de Scheuren (7000+ Schalie Gas Frac Jobs in USA)
Diepte (ft)
Diepte (ft)
Productie Put
Perforaties
Horizontale Afstand (ft)
Fracjobs gesorteerd op afnemende diepte Source: Warpinsky, 2013
Magnitudes van Trillingen bij Frac Jobs (US)
Boorput Ontwerp zorgt voor Isolatie van de Gaslagen
Diepte (m)
100m
3000m
Gasvoerende Schalielagen Magnitude Source: Warpinsky, 2013
3
24/04/14
Barnett Core Area – Well Locations
Barnett Core Area – EUR/160 acre Onconventioneel Gas – Sweet Spots
Voorspelling van Reserves per Put gebaseerd op “decline curve analyse”
Maar hier waren er 8000+ boringen voor nodig!
Sweet Spots kunnen worden gekarteerd 33 mln mln m m33 33 18 mln m3
20.000 m3/d
10.000 m3/d
Ter vergelijk: een Groningen put produceert gemiddeld 3 mln m3 per dag
Vergunningsgebieden voor Olie en Gas
Fort Worth Basin, Texas Barnett Shale
Technisch Winbare Reserves in NL Potentieel nog zeer onzeker Grote variatie in schattingen: TNO/EBN 2009: 5500 – 22000 BCM
Noordoostpolder (Cuadrilla Resources Ltd)
Herber/de Jager 2010: 10 – 30 BCM
Posidonia Midden Nederland
EIA 2011: 480 BCM
(BNK)
Geverik
Noord Brabant
De Kempen
TNO 2012: 200 – 500 BCM
(Cuadrilla Resources Ltd)
Peel
EIA 2013: 740 BCM
(DSM Energy (Rijn) BV)
Breda - Maas
Bron: TNO
(Cuadrilla Resources Ltd)
Ontwikkeling van Unconventioneel Gas vergt een zeer groot aantal boringen
Gasproductie in Nederland
1986
2008
700+ locaties!
Slochteren (330 putten)
Offshore
Productie van ongeveer 1000 schalie gas putten
Land 2050
Jonah Field, Wyoming
4
24/04/14
Gaswinning is niet overal mogelijk in NL
Reductie van het Aantal Putlokaties Multiple Putten – mogelijk “Multilaterals”
Natuur Gebieden (MER-plichtig) Aandachtsgebieden Bebouwde gebieden
6 horizontale putten met elk 7 fracs Source: Statoil
“Draagvlak” voor ondergrondse activiteiten is niet vanzelfsprekend
Beverly Hills, Long Beach, California
Source: Google Earth
Beverly Hills, Long Beach, California
Shopping Mall, Beverly Hills 90210
Source: Google Earth Source: Google Earth
5
24/04/14
Shopping Mall, Beverly Hills 90210
Shopping Mall – Street View
40 olieputten, allen gefracced
Source: Google Earth Source: Hans de Pater & Google Earth
6
