Betrouwbare diagnostiek van dyslexie bij 16+: knelpunten en illustratie nieuwe perspectieven Astrid Geudens MDCL Lessius
Leuven, 17/09/09
Outline 1. Knelpunten diagnostiek 16+ a. procedures op maat b. gericht advies m.b.t. ondersteuning en begeleiding c. lacune op vlak van diagnostisch materiaal
2. Illustratie recente initiatieven a. Interactieve Dyslexietest Amsterdam-Antwerpen b. “verantwoord handelen in de jongvolwassenheid”
3. Integratie diagnostische procedure
1a. Procedures op maat 9 Procedures op maat van: – – – –
studenten secundair onderwijs studenten hoger onderwijs werkzoekenden werknemers/gevers
9 Specifieke problematiek en verwachtingen: – verwerken van grotere pakketten – geen oefening meer van basisvaardigheden – bewustzijn van problematiek en vragen over aard van leesen spellingmoeilijkheden – aanpassen compensatietechnieken – vraag naar onderwijs- en examenfaciliteiten – vraag naar begeleiding
Astrid Geudens, MDCL Lessius
Leuven, 17/09/09
1a. Procedures op maat 9 Procedures op maat van: – – – –
studenten secundair onderwijs studenten hoger onderwijs werkzoekenden werknemers/gevers
9 Specifieke problematiek en verwachtingen: – attest met het oog op schriftelijke selectieprocedures en bevorderingsexamens – bewustzijn van problematiek en vragen over aard van leesen spellingmoeilijkheden – hoe lees- en spelvaardigheden verbeteren? – vraag naar begrip van werkomgeving
1b. Advies met het oog op ondersteuning 9 Procedures op maat van: – – – –
studenten secundair onderwijs studenten hoger onderwijs werkzoekenden werknemers/gevers
9 Specifieke nood aan diagnostiek gericht op ondersteuning én remediëring:
– gebaseerd op uitgebreide intake en gedetailleerde functionele analyse – hoe lees- en spelvaardigheden verbeteren? (bv. leesstrategieën, lezen, spellen)
– welke compensatietechnieken toepassen? (bv. ICT, structureren ...) – hulp bij oriëntatie studiekeuze – hoe omgaan met sociaal-emotionele problemen als gevolg van de leerstoornis? – ...
1c. Diagnostisch materiaal 9 Lacune op vlak van testinstrumentaria – nood aan testinstrumentaria met Nederlandse/Vlaamse normering voor 16+
9 Goede recente initiatieven – bv. Gl&schr Ghesquière)
(Andries & Depessemier, 2009);
ATGSN
(o.l.v.
9 Blijvende nood aan: – adequate normering voor verschillende onderwijstypes – sensitiviteit op itemniveau – bij ontwikkelen van items rekening houden met itemspecifieke eigenschappen, vergelijkbaarheid over testen heen etc. (bv. spellen vs. lezen) – rekening houden met fakers
6
Astrid Geudens, MDCL Lessius
Leuven, 17/09/09
1c. Diagnostisch materiaal 9 Verder rekening houden met specifieke eigenschappen van 16+ met dyslexie: – kader Stichting Dyslexie Nederland (2008), Stichting Leesproblemen Vlaanderen maar evalueren van specifieke aspecten met het oog op diagnostiek bij 16+ (bv. didactische resistentie)
– onderkennende diagnose = basis – heterogene groep met ≠ uitingsvormenen
7
1c. Diagnostisch materiaal descriptief
Moeilijkheden koppeling grafemen – fonemen op lexicale en sublexicale niveaus Accuratesse stijgt maar gebrek aan snelheid, vloeiendheid (de Jong & Van der Leij, 2003) met name bij minder frequente items (Booth et al., 1999)
gerelateerd
Fonologische competentie Fonologische vaardigheden zijn sterk gerelateerd aan succes in lezen en spellen (Vellutino et al., 2004; maar zie ook Castles & Coltheart, 2004). In talen met transparant schrift blijken effecten taak- en leeftijdsgebonden (Geudens, 2006)
gerelateerd
Orthografische competentie – woordspecifieke kennis Variatie in woordspecifieke kennis (Bekebrede et al. 2009) Verschillen over talen heen → complexiteit van het schriftsysteem dwingt je beroep te doen op grotere eenheden, bv. in het Engels (Ziegler & Goswami, 2005) 8
Outline 1. Knelpunten diagnostiek 16+ a. procedures op maat b. gericht advies m.b.t. ondersteuning en begeleiding c. lacune op vlak van diagnostisch materiaal
2. Illustratie recente initiatieven a. Interactieve Dyslexietest Amsterdam-Antwerpen b. “verantwoord handelen in de jongvolwassenheid”
3. Integratie diagnostische procedure 9
Astrid Geudens, MDCL Lessius
Leuven, 17/09/09
2a. Recente initiatieven: illustratie IDAA 9 Interactieve Dyslexietest Amsterdam-Antwerpen – samenwerking o.l.v. Aryan Van der Leij, Universiteit van Amsterdam
Aryan van der Leij Judith Bekebrede Truus Schijf Harry Garst Hilde Willems
Astrid Geudens Kirsten Schraeyen Vera Janssens Dieter Baeyens Ellen Meersschaert Annelies Aerts Ilse Smits
Theo Schijf Truus Schrijf
10
2a. Recente initiatieven: illustratie IDAA 9 Interactieve Dyslexietest Amsterdam-Antwerpen – samenwerking o.l.v. Aryan Van der Leij, Universiteit van Amsterdam
– doelgroep 16+ – computergestuurd instrumentarium – doelstelling drieledig: • informatie geven over de ernst van het lees- en/of spelprobleem → onderkennen • informatie geven die bijdraagt tot begrip van de cognitieve correlaten • inzicht geven in relatief sterke en zwakke punten in het beheersingsprofiel → bijdrage indicerende diagnose van dyslexie 11
2a. Recente initiatieven: illustratie IDAA snelheidscomponent integreren in stimulus door geflitste aanbieding van items
IDAAop
woorden vs. pseudowoorden
IDAA
Moeilijkheden koppeling grafemen – fonemen lexicale en sublexicale niveaus
Accuratesse stijgt maar gebrek aan snelheid, vloeiendheid met name bij minder frequente items
Fonologische competentie opdrijven moeilijkheidsgraad in taak die fonologisch bewustzijn meet Nederlands vs. Engels Engelse leenwoorden vs. inheemse Nederl. frequentiemanipulatie
Fonologische vaardigheden sterk gerelateerd aan succes in lezen en spellen In talen met transparant schrift blijken effecten taak- en leeftijdsgebonden
IDAA
Orthografische competentie – woordspecifieke IDAA kennis
Variatie in woordspecifieke kennis IDAA
Verschillen over talen heen → complexiteit van het schriftsysteem dwingt je beroep te doen op IDAA grotere eenheden, bv. in het Engels 12
Astrid Geudens, MDCL Lessius
Leuven, 17/09/09
2a. Recente initiatieven: illustratie IDAA 9 Interactieve Dyslexietest Amsterdam-Antwerpen – 5 hoofdtests Flitslezen woorden
Flitstypen woorden
Flitstypen pseudowoorden
Flitstypen Engelse woorden
Woordomkering
Geautomatiseerde woordherkenning
Geautomatiseerde woordherkenning
Fonologisch decoderen
Geautomatiseerde woordherkenning
Fonologisch bewustzijn
Opslag werkgeheugen
Opslag werkgeheugen
Opslag werkgeheugen
Opslag werkgeheugen
Auditieve discriminatie
Orthografische competentie
Orthografische competentie
Orthografische competentie
Orthografische competentie
Fonologisch werkgeheugen
Spellen
Spellen
Spellen Engels
13
14
2a. Recente initiatieven: illustratie IDAA 9 Interactieve Dyslexietest Amsterdam-Antwerpen – doorgedreven itemselectie Flitslezen woorden
Flitstypen woorden
Flitstypen pseudowoorden
Woordstructuur
flist (F)
plots
frolk
Prosodische kenmerken
blindoek (F)
branddeur
grenddaut
Spellingmoeilijkheden
ontbijt (G)
gordijn
fetsijn
Aantal orthografische buren + frequentie
flist (F)
plots
frolk
15
Astrid Geudens, MDCL Lessius
Leuven, 17/09/09
2a. Recente initiatieven: illustratie IDAA 9 Interactieve Dyslexietest Amsterdam-Antwerpen – Normering Vlaanderen parallel aan Nederland • N = 1307; 5e secundair • 3 schooltypes
• 5 provincies Vlaanderen:
ASO 36% TSO 31,4% BSO 32,6% Antwerpen 17,5% Oost-Vlaanderen 21,2% Vlaams-Brabant 17,4% Vlaams-Limburg 22,9% West-Vlaanderen 21%
– Validering Vlaanderen: • N=81 met dyslexie; N=52 zonder dyslexie (criteria SDN, 2008) • bestaande tests (EMT, Klepel, spelling Depessemier, NRT, SSB, Olson orthografie, WAIS)
– Test-hertest Vlaanderen: N=72
(ASO, TSO, BSO) 16
2a. Recente initiatieven: illustratie IDAA 9 Interactieve Dyslexietest Amsterdam-Antwerpen – Voorlopige data betrouwbaarheid IDAA Vlaanderen: IRT
Klassiek
Test-hertest
Flitslezen
.78
.73
.83
Flitstypen woorden
.77
.85
.74
Flitstypen Engels
.82
.92
.82
Flitstypen pseudowoorden
.89
.87
.90
Woordomkerings taak
.88
.87
.86
– Voorlopige data criteriumvaliditeit IDAA Vlaanderen: · Sensitiviteit 84.62%, specificiteit 90.12% · Flitslezen belangrijkste voorspeller
17
2b. Recente initiatieven: gericht advies 9 PWO verantwoord handelen in de jongvolwassenheid LUIK 1: meest werkzame aspecten in kaart brengen m.b.t. ondersteuning en interventie vanuit 3 actoren
onderzoek
ervaring cliënt
ervaring hulpverlener
i.s.m. Marc Brysbaert, Annemie Desoete UGent; sig; Vlaamse Vereniging voor Logopedisten
Astrid Geudens, MDCL Lessius
Leuven, 17/09/09
2b. Recente initiatieven: gericht advies 9 PWO verantwoord handelen in de jongvolwassenheid LUIK 1: meest werkzame aspecten in kaart brengen m.b.t. ondersteuning en interventie vanuit 3 actoren
onderzoek
ervaring cliënt
ervaring hulpverlener
optimaliseren van de diagnostische procedure en kwantitatieve gegevens aanvullen met kwalitatieve
2b. Recente initiatieven: gericht advies 9 PWO: verantwoord handelen in de jongvolwassenheid LUIK 2: ontwikkelen ondersteunings- en remediëringspakket onderzoek
ervaring cliënt
ervaring hulpverlener
· ondersteuningspakket op maat van 16+ met dyslexie · workshops; sessies op maat; geïndividualiseerd studieplan · psycho-educatie; remediëren basisvaardigheden; integratie van compensatiestrategieën in studiemethoden; sociaalemotionele gevolgen van dyslexie · in nauw overleg met scholen, doorverwijscentra
Outline 1. Knelpunten diagnostiek 16+ a. procedures op maat b. gericht advies m.b.t. ondersteuning en begeleiding c. lacune op vlak van diagnostisch materiaal
2. Illustratie recente initiatieven a. Interactieve Dyslexietest Amsterdam-Antwerpen b. “verantwoord handelen” in de jongvolwassenheid
3. Integratie diagnostische procedure 21
Astrid Geudens, MDCL Lessius
Leuven, 17/09/09
3. Integratie diagnostische procedure
22
3. Integratie diagnostische procedure 9 Diagnostische procedure – Multidisciplinaire setting • Intake • Onderzoek
– IDAA en aanvullende tests – cognitief vaardigheidsprofiel
• SWOT analysis
(sterktes, zwaktes)
totaalprofiel
• Adviesgesprek
– met jongvolwassene/ouder(s)
• Feedback
– doorverwijscentra, scholen, CLB, diensten studieadvies etc. 23
3. Integratie diagnostische procedure 9 Diagnostische procedure – Multidisciplinaire setting • Intake • Onderzoek
Advies op maat – Onderwijs- en examenfaciliteiten – Compensatiestrategieën – Studiemethode – Oriëntatie studiekeuze (sterktes, zwaktes)– Advies remediëring totaalprofiel
– IDAA en aanvullende tests – cognitief vaardigheidsprofiel
• SWOT analysis • Adviesgesprek
– met jongvolwassene/ouder(s)
• Feedback
Ondersteunings- en remediëringspakket op maat
– doorverwijscentra, scholen, CLB, – Workshops, individuele sessies diensten studieadvies etc. – Geïndividualiseerd studieplan
24
Astrid Geudens, MDCL Lessius
Leuven, 17/09/09
Bedankt voor uw aandacht
Contact:
[email protected] www.lessius.eu/mdcl 25
Met medewerking van MDCL • o.l.v. dr. Astrid Geudens • Annelies Aerts • dr. Dieter Baeyens • Vera Janssens • Ellen Meersschaert • Ilse Smits • Kirsten Schraeyen UvA: • o.l.v. prof. dr. Aryan van der Leij • drs. Judith Bekebrede • Harry Garst • dr. Truus Schijf • Hilde Willems Muiswerk • Theo Schijf (Muiswerk) • dr. Truus Schijf 26
Astrid Geudens, MDCL Lessius
Leuven, 17/09/09